MRK – – DRC MASHI HEBREW BIBLE and MASHI GREEK

Munkwa munene oku barhumisi ba Yezu na Ekleziya bakolaga na C.D.P.C.L., Bukavu bulya omu EBIBLIYA NTAGATIFU, Verbum Bible, Kinshasa 1992, rhudômire binwa binji bya mashi

EMYANZI Y’AKALEMBE YAYANDIKAGWA NA MUTAGATIFU MARKO

1

I. Yowane mubatiza ayigîriz’abantu na Yezu arhondêra omukolo.

Enyigîrizo za Yowane, mushokolezi wa Yezu (Mt 3, 1-12; Lk 3, 3-17)

1 Omurhondêro gw’Emyanzi y’ Akalembe ya Yezu Kristu, Mwene-Nya­muzinda. 2 Nka kulya biyandisirwe n’omulêbi Izaya: Niene ntumire entumwa yâni embere zâwe, ekukombêreze enjira. 3 Izù ly’odwîrhe ayakûliza omu irungu: Rheganyagi enjira za Nyakasane, yumanyanyagi bwinja aha agera. 4 Yowane acîyêrekana omu irungu. Akag’iyigîriza abantu obubatizo bw’okucîyunjuza, lyo bababalirwa ebyâha. 5 Bakamushimba kurhenga e Buyahudi yoshi, n’ab’e Yeruzalemu yoshi; akababatiza omu mîshi ga Yordani, nabo bakacîyunjuza ebyâha byâbo^a. 6 Yowane akag’iyambala ecirondo c’oluhu lw’engamiya, n’ebiryo byâge zàli nzige n’obûci bw’empoko. Erhi ayigîriza, akaderha, erhi: 7 «Owayisha enyuma zâni andushire, ciru ntakwânîni okuyunama aha magulu gâge n’okumu­shwêkûlira orhugozi rhw’enkwerho zâge. 8 Namubatizize n’amîshi^b, ci yehe ayish’immubatiza muli Mûka Mutagatifu».

Yezu abatizibwa (Mt 3, 13-17; Lk 3, 31-32)

9 Muli ezo nsiku, Yezu ayisha, kurhenga e Nazareti, cishagala ca Galileya, abatizibwa na Yowane omu Yordani. 10 Oku arhenga omu lwîshi, abona amalunga gayiguka, na Mûka Mutagatifu amugwa oku irhwe omu nshusho y’engûkù. 11 Izu lyarhenga emalunga, erhi: «We Mugala wâni murhonyi nzigira bwenêne».

Yezu ashumikwa omu irungu (Mt 4, 1-11; Lk 4, 11-13)

12 Ho n’aho Mûka Mutagatifu amuheka omu irungu. 13 Abêra omu irungu miregerege makumi ani na madufu makumi ani, ashumikwa na shetani. Alimwo haguma n’ensimba; bamalahika bakazâg’imurhumikira

Il. Yezu omu Galileya

Yezu arhondêra okuyigîriza abantu (Mt 4, 12-17; Lk 4, 14-15)

14 Erhi Yowane ayûs’igwârhwa, Yezu aja e Galileya. Aj’ayigîriza Emyanzi minja y’Obwâmi bwa Nyamuzinda; akaderha. erhi: 15 «Amango gahisire^c, n’O­bwami bwa Nyamuzinda buli hofi: mucîyunjuze munayemêre Emyanzi y’Akalembe».

Yezu ahamagala abaganda bani barhanzi (Mt 4, 18-22; Lk 5, 1-11)

16 Erhi aba ayisha agera luhu-nyanja y’e Galileya, anacibona Simoni n’omu­lumuna Andreya, badwîrhe barhega orhweshe rhwâbo omu nyanja: bulya bàli bashâna. 17 Yezu anacibabwîra, erhi: «Nkulikiragi, nammujira badubi b’aba­ntu». 18 Ho na halya baleka orhweshe rhwâbo, bamushimba. 19 Anacilikûla, abona Yakobo mwene Zebedeyo bo n’omulumuna Yowane, nabo erhi badwiîrhe balunga orhwâbo rhweshe omu bwârho; anacibahamagala. 20 Basiga ishe Zebedeyo omu bwârho haguma n’abalimya, bamukulikira.

Yezu ayigîriza e Kafarnaumu anafumya omuntu olimwo shetani ( Lk 4, 31-37)

21 Erhi bahika omu cishagala c’e Kafarnaumu, ayirukira aja omu sinagogi o­lwa sabato, arhondêra ayigîriza. 22 Basômerwa n’enyigîrizo zâge, bulya akag’i­bayigîriza nka ogwêrhe obuhashe, ci arhali nka abigîriza bâbo^d. 23 Mw’eyo sinagogi mwàli omuntu ogwêrhwe na shetani mubî. 24 Anaciyakûza, aderha, e­rhi: «Cici rhufanwa nawe, ewâni Yezu w’e Nazareti? Kali wayishire mpu o­rhuheze? Nkumanyire we ndi: Mutagatifu wa Nnâmahanga^e». 25 Okubundi Yezu anacimukankamira, amubwîra, erhi: «Hulika, onarhengemw’oyu mu­ntu». 26 Olya shetani mubî anacizunguza olya muntu, ayâma n’izu linene, amu­rhengamwo. 27 Boshi banacirhangâla, bakadôsanya bône na nnene, mpu: «Kwo kurhi oku? Nyigîrizo mpyahya nci ezi? Ci adwîrhe arhegeka abashetani, banamuyumve!» 28 Irenge lyage^f lyayirukira lyalumira omu cihugo coshi c’e Galileya.

Yezu afumya nnazâla wa Petro (Mt 8, 14-15; Lk 4, 38-39)

29 Oku banahuluka omwôla sinagogi, baja aha mwa Simoni na Andreya, bo na Yakobo na Yowane. 30 Nnazâla wa Simoni erhi agwishîre, alwâla ishushira. Banacimubwîra ogo mwanzi. 31 Amujaho, amugwârha oku kuboko, amuyima­nza, na ho na halya ishushira lyabalala, abakolera.

Yezu afnmya endwala za ngasi lubero (Mt 8. 16; Lk 4, 40-41)

32 Erhi kuba bijingo, gala mango izûba lizika, bamulerhera ngasi yeshi wàli mulwâla n’abàli bagwêrhwe na shetani boshi. 33 Ecishagala coshi calundumana aha luso. 34 Afumya banji bàli bagwêrhwe n’obuzamba bwa ngasi lubero, analibirhakwo bashetani banji; ci ahanza abashetani okuderha, bulya bàli bamanyire ali ndi.

Yezu arhenga e Kafarnaumu anaj’ageregera omu Galileya (Lk 4, 42-44)

35 Erhi kuca, azûka sêzi mucêracêra, akanya acijira aharhali bantu, aj’ishengeraho. 36 Simoni n’abàli boshi bamukulikira. 37 Erhi bamuhikaho, bamubwîra, mpu: «Boshi badwîrhe bakulonza». 38 Abashuza, erhi: «Rhuje omu bindi bishagala biri hofi, nj’iyigîrizayo nayo^g, bulya kwo kwarhumaga nyisha». 39 Anacigeragera omu Galileya yoshi, aj’ayigîriza omu masinagogi gabo analibirhakwo bashetani.

Yezu afumya omushomyo (Mt 8, 2-4; Lk 5, 12-16)

40 Hanaciyisha omushomyo, amufukamira, amushenga bwenêne, amu­bwîra, erhi: «Okalonza wananfumya». 41 Yezu amufa bwonjo, alambûla okuboko, amuhumakwo, anamubwîra, erhi: «Nnonzize, fumaga». 42 Ho na halya olushomyo lw’olya muntu lwazimangana, afuma. 43 Yezu amukûba anamukankamira, erhi: 44 «Omanye orhabwîraga ndi, ci ogende, oj’icîyêrekana e­mw’abadâhwa, onaj’ihâna ngasi birhegesirwe na Musa^h, bibe cêrekanè c’okufuma kwâwe». 45 Ci olya yehe erhi alikûla, arhondêr’alumîza n’okushwâliza ogwo mwanzi; ciru Yezu arhacijaga omu lugo n’obwalagale, ci akacîbêrera kuli, aha­rhali bantu, bakarhenga oku ngasi murhundu baja emunda ali.

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ 1

The Preaching of John the Baptist (Mt 3.1‑12; Lk 3.1‑9, 15‑17; Jn 1.19‑28)

1 Ἀρχὴ τοῦ εὐαγγελίου Ἰησοῦ Χριστοῦ [υἱοῦ θεοῦ]. 2 Καθὼς γέγραπται ἐν τῷ Ἠσαΐᾳ τῷ προφήτῃ, Ἰδοὺ ἀποστέλλω τὸν ἄγγελόν μου πρὸ προσώπου σου, **ὃς κατασκευάσει τὴν ὁδόν** σου 3 φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ, Ἑτοιμάσατε τὴν ὁδὸν κυρίου, **εὐθείας ποιεῖτε τὰς τρίβους** αὐτοῦ, 4 ἐγένετο Ἰωάννης [ὁ] βαπτίζων ἐν τῇ ἐρήμῳ καὶ κηρύσσων βάπτισμα μετανοίας εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν. 5καὶ ἐξεπορεύετο πρὸς αὐτὸν πᾶσα ἡ Ἰουδαία χώρα καὶ οἱ Ἱεροσολυμῖται πάντες, καὶ ἐβαπτίζοντο ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐν τῷ Ἰορδάνῃ ποταμῷ ἐξομολογούμενοι τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν. 6καὶ ἦν ὁ Ἰωάννης ἐνδεδυμένος τρίχας καμήλου καὶ ζώνην δερματίνην περὶ τὴν ὀσφὺν αὐτοῦ καὶ ἐσθίων ἀκρίδας καὶ μέλι ἄγριον. 7 καὶ ἐκήρυσσεν λέγων, Ἔρχεται ὁ ἰσχυρότερός μου ὀπίσω μου, οὗ οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς κύψας λῦσαι τὸν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων αὐτοῦ. 8 ἐγὼ ἐβάπτισα ὑμᾶς ὕδατι, αὐτὸς δὲ βαπτίσει ὑμᾶς ἐν πνεύματι ἁγίῳ.

 The Baptism of Jesus (Mt 3.13‑17; Lk 3.21‑22)

 9 Καὶ ἐγένετο ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις ἦλθεν Ἰησοῦς ἀπὸ Ναζαρὲτ τῆς Γαλιλαίας καὶ ἐβαπτίσθη εἰς τὸν Ἰορδάνην ὑπὸ Ἰωάννου. 10 καὶ εὐθὺς ἀναβαίνων ἐκ τοῦ ὕδατος εἶδεν σχιζομένους τοὺς οὐρανοὺς καὶ τὸ πνεῦμα ὡς περιστερὰν καταβαῖνον εἰς αὐτόν 11 καὶ φωνὴ ἐγένετο ἐκ τῶν οὐρανῶν, Σὺ εἶ ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν σοὶ εὐδόκησα.

The Temptation of Jesus (Mt 4.1‑11; Lk 4.1‑13)

12 Καὶ εὐθὺς τὸ πνεῦμα αὐτὸν ἐκβάλλει εἰς τὴν ἔρημον. 13 καὶ ἦν ἐν τῇ ἐρήμῳ τεσσεράκοντα ἡμέρας πειραζόμενος ὑπὸ τοῦ Σατανᾶ, καὶ ἦν μετὰ τῶν θηρίων, καὶ οἱ ἄγγελοι διηκόνουν αὐτῷ.

The Beginning of the Galilean Ministry (Mt 4.12‑17; Lk 4.14‑15)

14 Μετὰ δὲ τὸ παραδοθῆναι τὸν Ἰωάννην ἦλθεν ὁ Ἰησοῦς εἰς τὴν Γαλιλαίαν κηρύσσων τὸ εὐαγγέλιον τοῦ θεοῦ 15 καὶ λέγων ὅτι Πεπλήρωται ὁ καιρὸς καὶ ἤγγικεν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ· μετανοεῖτε καὶ πιστεύετε ἐν τῷ εὐαγγελίῳ. The Calling of Four Fishermen (Mt 4.18‑22; Lk 5.1‑11) 16 Καὶ παράγων παρὰ τὴν θάλασσαν τῆς Γαλιλαίας εἶδεν Σίμωνα καὶ Ἀνδρέαν τὸν ἀδελφὸν Σίμωνος ἀμφιβάλλοντας ἐν τῇ θαλάσσῃ· ἦσαν γὰρ ἁλιεῖς. 17 καὶ εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Δεῦτε ὀπίσω μου, καὶ ποιήσω ὑμᾶς γενέσθαι ἁλιεῖς ἀνθρώπων. 18 καὶ εὐθὺς ἀφέντες τὰ δίκτυα ἠκολούθησαν αὐτῷ. 19 Καὶ προβὰς ὀλίγον εἶδεν Ἰάκωβον τὸν τοῦ Ζεβεδαίου καὶ Ἰωάννην τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ καὶ αὐτοὺς ἐν τῷ πλοίῳ καταρτίζοντας τὰ δίκτυα, 20 καὶ εὐθὺς ἐκάλεσεν αὐτούς. καὶ ἀφέντες τὸν πατέρα αὐτῶν Ζεβεδαῖον ἐν τῷ πλοίῳ μετὰ τῶν μισθωτῶν ἀπῆλθον ὀπίσω αὐτοῦ. The Man with an Unclean Spirit (Lk 4.31‑37)

 21 Καὶ εἰσπορεύονται εἰς Καφαρναούμ· καὶ εὐθὺς τοῖς σάββασιν εἰσελθὼν εἰς τὴν συναγωγὴν ἐδίδασκεν. 22 καὶ ἐξεπλήσσοντο ἐπὶ τῇ διδαχῇ αὐτοῦ· ἦν γὰρ διδάσκων αὐτοὺς ὡς ἐξουσίαν ἔχων καὶ οὐχ ὡς οἱ γραμματεῖς. 23 καὶ εὐθὺς ἦν ἐν τῇ συναγωγῇ αὐτῶν ἄνθρωπος ἐν πνεύματι ἀκαθάρτῳ καὶ ἀνέκραξεν 24 λέγων, Τί ἡμῖν καὶ σοί, Ἰησοῦ Ναζαρηνέ; ἦλθες ἀπολέσαι ἡμᾶς; οἶδά σε τίς εἶ, ὁ ἅγιος τοῦ θεοῦ. 25 καὶ ἐπετίμησεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς λέγων, Φιμώθητι καὶ ἔξελθε ἐξ αὐτοῦ. 26 καὶ σπαράξαν αὐτὸν τὸ πνεῦμα τὸ ἀκάθαρτον καὶ φωνῆσαν φωνῇ μεγάλῃ ἐξῆλθεν ἐξ αὐτοῦ. 27 καὶ ἐθαμβήθησαν ἅπαντες ὥστε συζητεῖν πρὸς ἑαυτοὺς λέγοντας, Τί ἐστιν τοῦτο; διδαχὴ καινὴ κατ᾽ ἐξουσίαν καὶ τοῖς πνεύμασιν τοῖς ἀκαθάρτοις ἐπιτάσσει, καὶ ὑπακούουσιν αὐτῷ. 28 καὶ ἐξῆλθεν ἡ ἀκοὴ αὐτοῦ εὐθὺς πανταχοῦ εἰς ὅλην τὴν περίχωρον τῆς Γαλιλαίας.

The Healing of Many People (Mt 8.14‑17; Lk 4.38‑41)

29 Καὶ εὐθὺς ἐκ τῆς συναγωγῆς ἐξελθόντες ἦλθον εἰς τὴν οἰκίαν Σίμωνος καὶ Ἀνδρέου μετὰ Ἰακώβου καὶ Ἰωάννου. 30 ἡ δὲ πενθερὰ Σίμωνος κατέκειτο πυρέσσουσα, καὶ εὐθὺς λέγουσιν αὐτῷ περὶ αὐτῆς. 31 καὶ προσελθὼν ἤγειρεν αὐτὴν κρατήσας τῆς χειρός· καὶ ἀφῆκεν αὐτὴν ὁ πυρετός, καὶ διηκόνει αὐτοῖς. 32 Ὀψίας δὲ γενομένης, ὅτε ἔδυ ὁ ἥλιος, ἔφερον πρὸς αὐτὸν πάντας τοὺς κακῶς ἔχοντας καὶ τοὺς δαιμονιζομένους 33 καὶ ἦν ὅλη ἡ πόλις ἐπισυνηγμένη πρὸς τὴν θύραν. 34 καὶ ἐθεράπευσεν πολλοὺς κακῶς ἔχοντας ποικίλαις νόσοις καὶ δαιμόνια πολλὰ ἐξέβαλεν καὶ οὐκ ἤφιεν λαλεῖν τὰ δαιμόνια, ὅτι ᾔδεισαν αὐτόν.

A Preaching Tour (Lk 4.42‑44)

35 Καὶ πρωῒ ἔννυχα λίαν ἀναστὰς ἐξῆλθεν καὶ ἀπῆλθεν εἰς ἔρημον τόπον κἀκεῖ προσηύχετο. 36 καὶ κατεδίωξεν αὐτὸν Σίμων καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ, 37 καὶ εὗρον αὐτὸν καὶ λέγουσιν αὐτῷ ὅτι Πάντες ζητοῦσίν σε. 38 καὶ λέγει αὐτοῖς, Ἄγωμεν ἀλλαχοῦ εἰς τὰς ἐχομένας κωμοπόλεις, ἵνα καὶ ἐκεῖ κηρύξω· εἰς τοῦτο γὰρ ἐξῆλθον. 39 καὶ ἦλθεν κηρύσσων εἰς τὰς συν­αγωγὰς αὐτῶν εἰς ὅλην τὴν Γαλιλαίαν καὶ τὰ δαιμόνια ἐκβάλλων.

The Cleansing of a Leper (Mt 8.1‑4; Lk 5.12‑16)

40 Καὶ ἔρχεται πρὸς αὐτὸν λεπρὸς παρακαλῶν αὐτὸν [καὶ γονυπετῶν] καὶ λέγων αὐτῷ ὅτι Ἐὰν θέλῃς δύνασαί με καθαρίσαι. 41 καὶ σπλαγχνισθεὶς ἐκτείνας τὴν χεῖρα αὐτοῦ ἥψατο καὶ λέγει αὐτῷ, Θέλω, καθαρίσθητι 42 καὶ εὐθὺς ἀπῆλθεν ἀπ᾽ αὐτοῦ ἡ λέπρα, καὶ ἐκαθαρίσθη. 43 καὶ ἐμβριμησάμενος αὐτῷ εὐθὺς ἐξέβαλεν αὐτόν 44 καὶ λέγει αὐτῷ, Ὅρα μηδενὶ μηδὲν εἴπῃς, ἀλλ᾽ ὕπαγε σεαυτὸν δεῖξον τῷ ἱερεῖ καὶ προσένεγκε περὶ τοῦ καθαρισμοῦ σου ἃ προσέταξεν Μωϋσῆς, εἰς μαρτύριον αὐτοῖς. 45 ὁ δὲ ἐξελθὼν ἤρξατο κηρύσσειν πολλὰ καὶ διαφημίζειν τὸν λόγον, ὥστε μηκέτι αὐτὸν δύνασθαι φανερῶς εἰς πόλιν εἰσελθεῖν, ἀλλ᾽ ἔξω ἐπ᾽ ἐρήμοις τόποις ἦν· καὶ ἤρχοντο πρὸς αὐτὸν πάντοθεν.

2

Yezu afumya omuntu ohozire enjingo (Ml 9, 1-8; Lk 5, 17-26)

1 Erhi kugera nsiku nyi, ashubira e Kafarnaumu. Bamanya oku ali omu nyumpa. 2 Bantu mwandu balundukiramwo, ciru mwafundêra bwenêne kuhika ebwa luso, na ntâye wankacibwine ah’abwarhala. Abayigîriza Emyanzi y’Akalembe. 3 Banacimulêrhera omuntu w’enjingo zihozire, abarhwirwe na bantu bani. 4 Erhi bacibula aha bamugerîze mpu bamuyêrekeye erhi kuluga kw’abantu kurhuma, barhula oburhungiri bw’enyumpa àlimwo, basheshezaho encingo olya mulwâla àlikwo. 5 Yezu erhi abona obwemêre bwâbo, abwîra nyakuhola enjingo, erhi; «Mwana wani, ebyâha byâwe byamarhenzibwa». 6 Abo hàli baguma omu bashamuka b’ihano; banacikengera omu murhima, mpu: 7 «Cirhumire oyu aderha ntyo? Alogosire emwa Nyamuzinda! Ka hali owankarhenza ebyâha arhanali Nnâmahanga yenene?» 8 Ho na halya Yezu amanya omu murhima gwâge oku badwîrhe barhimanya ntyo; anacibabwîra, e­rhi: «Cirhumire mukengêra ntyo omu mirhima yinyu? 9 Kuci kulembu kulusha, okubwîra ohozir’enjingo, erhi: ebyâha byâwe byamarhenzibwa, erhi okumu­ bwîra, erhi: yimuka, oyanke encingo yawe, olambagire? 10 Lero lyo mumanya oku Mwene-omuntu agwêrhe obuhashe bw’okukûla ebyâha en’igulu, -anaci­bwîra nyakubola enjingo, erhi-: 11 « Nkurhegesire oyimuke, oyanke encingo yâwe, oj’emwâwe». 12 Olya muntu ayimuka ho na halya, abarhula encingo yêge, alambagira embere z’abantu boshi. Barhangâla boshi, bakuza Nnâmahanga banarhondêra baderha, mpu: «Rhurhasâg’ibona okwa bene oku ciru n’eli­guma».

Yezu ahamagala Levi (Mt 9, 9; Lk 5, 27-28)

13 Anaciyimuka, ashub’ija ebwa nyanjaⁱ. Engabo y’abantu yamushimba, naye akabayigîriza. 14 Erhi akola agera, abona Levi^j, mwene Alfeyo, atamire e kagombe; anacimubwîra, erhi: «Nshimba!» Anaciyimuka, amushimba.

Yezu alya haguma n’abanya-byâha (Mt 9, 10-13; Lk 5, 29-32)

15 Byanaciba ntyo! Erhi aba adwîrhe alira omu mwa Levi, abavurhisa n’aba­ nya-byâha banji batamala haguma na Yezu n’abaganda bâge; bulya banji bàli bamukulikîre. 16 Abashamuka b’ihano b’omu Bafarizeyi, erhi bamubona adwiîrhe alîra haguma n’abavurhisa n’abanya-byâha, babwîra abaganda bâge, mpu: «Cirhuma Nnâhamwinyu alîra haguma n’abanya-byâha?» 17 Yezu anaciyumva, ababwîra, erhi: «Barhali bantu bagumaguma balonza omufumu, ci abalwâla. Ntayishaga nti nd’ilonza abêrukwêru, ci abanya-byâha».

Baja kadali oku kucîshalisa (Mt 9, 14-17; Lk 5, 33-39)

18 Kwanaciba lusiku luguma, erhi abaganda ba Yowane n’Abafarizeyi baciîshalisize. Bayish’imubwîra, mpu: «Cirhuma abaganda ba Yowane n’Abafari­zeyi bacîshalisa, ci abaganda bâwe bôhe nanga?» 19 Yezu anacibashuza, erhi: «K’abira b’omuhyamulume bankacîshalisa banaciri haguma n’omuhya-mulume? Amango omuhya-mulume^k acibalimwo, kurhakwânîni bacîshalise. 20 E­nsiku zacibayishira, amango banyagwa^l omubya-mulume; ago mango bâcîshalise. 21 Ntâye ohangira eciremo cihyahya oku mushangi mukulukulu, n’erhi ankalemeka ntyo, cirya ciremo^m cihyahya canasharhula gulya mushangi mukulu­kulu, n’obubere bwanayushûka. 22 Kandi ntâye ohongolera amavu mahyahya omu rhubindi rhukulukulu; n’owahongoleramwo, amavu ganabera orhubindi, amavu gabulajike, abule n’orhubindi. Ci amavu mahyahya gaja omu rhubindi rhuhyabya!»

Entumwa zatwa emihuli y’engano (Mt 12, 1-8; Lk 6, 1-5)

23 Byanaciba ntyo! Erhi ayish’agera omu mashwa olwa-sabato, abaganda bâge baja batwa emihuli y’engano. 24 Abafarizeyi bamubwîra, mpu: «k’o­bwîne? Cirhumire bajira okuhanzîbwe olusiku lwa sabato?» 25 Naye ababwîra, erhi: «Ka murhasag’isoma kurhi Daudi ajiraga erhi akola ali bufa n’ishali, bo n’abàli boshi? 26 Oku ajàga omu ka-Nyamuzinda, amango g’omudâhwa Abiya­tari, alya amantu g’enterekêro, agahâkwo n’abâbo, n’obwo gàli gahanzîbwe okulibwa n’abarhali bonene?» 27 Anacibabwîra, erhi: «Olwa-sabato muntu lwajiriragwa, ci omuntu arhajiriragwa olwa-sabato. 28 Ntyo Mwene-omuntuⁿ ye Nna-olwa-sabato».

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ 2

The Healing of a Paralytic (Mt 9.1‑8; Lk 5.17‑26)

1 Καὶ εἰσελθὼν πάλιν εἰς Καφαρναοὺμ δι᾽ ἡμερῶν ἠκούσθη ὅτι ἐν οἴκῳ ἐστίν. 2 καὶ συνήχθησαν πολλοὶ ὥστε μηκέτι χωρεῖν μηδὲ τὰ πρὸς τὴν θύραν, καὶ ἐλάλει αὐτοῖς τὸν λόγον. 3 καὶ ἔρχονται φέροντες πρὸς αὐτὸν παραλυτικὸν αἰρόμενον ὑπὸ τεσσάρων. 4 καὶ μὴ δυνάμενοι προσενέγκαι αὐτῷ διὰ τὸν ὄχλον ἀπεστέγασαν τὴν στέγην ὅπου ἦν, καὶ ἐξορύξαντες χαλῶσιν τὸν κράβαττον ὅπου ὁ παραλυτικὸς κατέκειτο. 5 καὶ ἰδὼν ὁ Ἰησοῦς τὴν πίστιν αὐτῶν λέγει τῷ παραλυτικῷ, Τέκνον, ἀφίενταί σου αἱ ἁμαρτίαι. 6 ἦσαν δέ τινες τῶν γραμματέων ἐκεῖ καθήμενοι καὶ διαλογιζόμενοι ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν, 7 Τί οὗτος οὕτως λαλεῖ; βλασφημεῖ· τίς δύναται ἀφιέναι ἁμαρτίας εἰ μὴ εἷς ὁ θεός; 8 καὶ εὐθὺς ἐπιγνοὺς ὁ Ἰησοῦς τῷ πνεύματι αὐτοῦ ὅτι οὕτως διαλογίζονται ἐν ἑαυτοῖς λέγει αὐτοῖς, Τί ταῦτα διαλογίζεσθε ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν; 9 τί ἐστιν εὐκοπώτερον, εἰπεῖν τῷ παραλυτικῷ, Ἀφίενταί σου αἱ ἁμαρτίαι, ἢ εἰπεῖν, Ἔγειρε καὶ ἆρον τὸν κράβαττόν σου καὶ περιπάτει; 10 ἵνα δὲ εἰδῆτε ὅτι ἐξουσίαν ἔχει ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἀφιέναι ἁμαρτίας ἐπὶ τῆς γῆς – λέγει τῷ παραλυτικῷ, 11 Σοὶ λέγω, ἔγειρε ἆρον τὸν κράβαττόν σου καὶ ὕπαγε εἰς τὸν οἶκόν σου. 12 καὶ ἠγέρθη καὶ εὐθὺς ἄρας τὸν κράβαττον ἐξῆλθεν ἔμπροσθεν πάντων, ὥστε ἐξίστασθαι πάντας καὶ δοξάζειν τὸν θεὸν λέγοντας ὅτι Οὕτως οὐδέποτε εἴδομεν.

The Calling of Levi (Mt 9.9‑13; Lk 5.27‑32)

13 Καὶ ἐξῆλθεν πάλιν παρὰ τὴν θάλασσαν· καὶ πᾶς ὁ ὄχλος ἤρχετο πρὸς αὐτόν, καὶ ἐδίδασκεν αὐτούς. 14 καὶ παράγων εἶδεν Λευὶν τὸν τοῦ Ἁλφαίου καθήμενον ἐπὶ τὸ τελώνιον, καὶ λέγει αὐτῷ, Ἀκολούθει μοι. καὶ ἀναστὰς ἠκολούθησεν αὐτῷ. 15 Καὶ γίνεται κατακεῖσθαι αὐτὸν ἐν τῇ οἰκίᾳ αὐτοῦ, καὶ πολλοὶ τελῶναι καὶ ἁμαρτωλοὶ συνανέκειντο τῷ Ἰησοῦ καὶ τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ· ἦσαν γὰρ πολλοὶ καὶ ἠκολούθουν αὐτῷ. 16 καὶ οἱ γραμματεῖς τῶν Φαρισαίων ἰδόντες ὅτι ἐσθίει μετὰ τῶν ἁμαρτωλῶν καὶ τελωνῶν ἔλεγον τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, Ὅτι μετὰ τῶν τελωνῶν καὶ ἁμαρτωλῶν ἐσθίει ; 17 καὶ ἀκούσας ὁ Ἰησοῦς λέγει αὐτοῖς [ὅτι] Οὐ χρείαν ἔχουσιν οἱ ἰσχύοντες ἰατροῦ ἀλλ᾽ οἱ κακῶς ἔχοντες· οὐκ ἦλθον καλέσαι δικαίους ἀλλ᾽ ἁμαρτωλούς.

The Question about Fasting (Mt 9.14‑17; Lk 5.33‑39)

18 Καὶ ἦσαν οἱ μαθηταὶ Ἰωάννου καὶ οἱ Φαρισαῖοι νηστεύοντες. καὶ ἔρχονται καὶ λέγουσιν αὐτῷ, Διὰ τί οἱ μαθηταὶ Ἰωάννου καὶ οἱ μαθηταὶ τῶν Φαρισαίων νηστεύουσιν, οἱ δὲ σοὶ μαθηταὶ οὐ νηστεύουσιν; 19 καὶ εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Μὴ δύνανται οἱ υἱοὶ τοῦ νυμφῶνος ἐν ᾧ ὁ νυμφίος μετ᾽ αὐτῶν ἐστιν νηστεύειν; ὅσον χρόνον ἔχουσιν τὸν νυμφίον μετ᾽ αὐτῶν οὐ δύνανται νηστεύειν. 20 ἐλεύσονται δὲ ἡμέραι ὅταν ἀπαρθῇ ἀπ᾽ αὐτῶν ὁ νυμφίος, καὶ τότε νηστεύσουσιν ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ. 21 Οὐδεὶς ἐπίβλημα ῥάκους ἀγνάφου ἐπιράπτει ἐπὶ ἱμάτιον παλαιόν· εἰ δὲ μή, αἴρει τὸ πλήρωμα ἀπ᾽ αὐτοῦ τὸ καινὸν τοῦ παλαιοῦ καὶ χεῖρον σχίσμα γίνεται. 22 καὶ οὐδεὶς βάλλει οἶνον νέον εἰς ἀσκοὺς παλαιούς· εἰ δὲ μή, ῥήξει ὁ οἶνος τοὺς ἀσκοὺς καὶ ὁ οἶνος ἀπόλλυται καὶ οἱ ἀσκοί · ἀλλ᾽ οἶνον νέον εἰς ἀσκοὺς καινούς.

Plucking Grain on the Sabbath (Mt 12.1‑8; Lk 6.1‑5)

23 Καὶ ἐγένετο αὐτὸν ἐν τοῖς σάββασιν παραπορεύεσθαι διὰ τῶν σπορίμων, καὶ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἤρξαντο ὁδὸν ποιεῖν τίλλοντες τοὺς στάχυας. 24 καὶ οἱ Φαρισαῖοι ἔλεγον αὐτῷ, Ἴδε τί ποιοῦσιν τοῖς σάββασιν ὃ οὐκ ἔξεστιν; 25 καὶ λέγει αὐτοῖς, Οὐδέποτε ἀνέγνωτε τί ἐποίησεν Δαυὶδ ὅτε χρείαν ἔσχεν καὶ ἐπείνασεν αὐτὸς καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ, 26 πῶς εἰσῆλθεν εἰς τὸν οἶκον τοῦ θεοῦ ἐπὶ Ἀβιαθὰρ ἀρχιερέως καὶ τοὺς ἄρτους τῆς προθέσεως ἔφαγεν, οὓς οὐκ ἔξεστιν φαγεῖν εἰ μὴ τοὺς ἱερεῖς, καὶ ἔδωκεν καὶ τοῖς σὺν αὐτῷ οὖσιν; 27 καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς, Τὸ σάββατον διὰ τὸν ἄνθρωπον ἐγένετο καὶ οὐχ ὁ ἄνθρωπος διὰ τὸ σάββατον.

3

Yezu afumya omuntu ohezire okuboko (Mt 12, 9-14; Lk 6, 6-11)

1 Yezu ashub’ija omu sinagogi. Mwàli omuntu ohozire okuboko. 2 Bakahe­ngûza mpu babone erhi amufumya olwa-sabato, lyo bamushobeka. 3 Anaci­bwîra olya muntu ohozire okuboko, erhi: «Yimuka, oj’ekagarhî». 4 Okubundi abadôsa, erhi: «Ka kuyermêrirwe okujira kwinja olwa-sabato ahâli h’okujira kubî, okuciza obugumaguma b’omuntu ahâli h’okubuheza,?» Nabo banaciba dondo. 5 Anacibagezamwo amasù, akunîre anali burhe erhi mirhima yâbo mibî erhuma; abwîra olya muntu, erhi: «Lambûla okuboko». Akulambûla, n’oku­boko kwâge kwafuma. 6 Erhi Abafarizeyi bagenda baj’imujira ihano ho na halya haguma n’Abaherodi^o mpu babone kurhi bamuyirhamwo.

Engabo y’abantu yakulikira Yezu (Mt 12, 15-16; Lk 6, 17-19)

7 Yezu aciyegûla bo n’abaganda bâge, aj’eburhambi bw’enyanja, n’engabo nyinji y’abantu yarheng’e Galileya n’e Yuda, yamukulikira. 8 Kurheng’e Yeru­zalemu, n’Idumeya, n’ishiriza lya Yordani, n’entambi z’e Tiri n’e Sidoni, olubaga lwoshi, erhi luyumwa emyanzi y’eby’adwîrhe ajira, lwamuguma omu cirali. 9 Anacibwîra abaganda bâge mpu bamurheganyize obwârho lyo abantu balek’imufundêza. 10 Bulya àli amafumya balwâla banji, na ngasi boshi bàli bazamba bakalibirhira emunda ali mpu bamuhumekwo. 11 N’abashetani erhi bamubonaga, bakaz’imufukamira n’okuyakûza, mpu: «Oli Mugala wa Nyamuzinda!» 12 Ci yehe akabahanza bwenêne mpu barhamumanyisagya.

Entumwa ikumi n’ibiri (Mt 10, 1-4; 12-16)

13 Anacirheremera oku ntondo, ahamagala abàli alonzize yenene, bamushi­mba. 14 Acîshogamwo ikumi na babiri mpu babêre haguma naye anayish’iba­rhuma okugend’iyigîriza. 15 Abaha obuhashe bw’okufumya abalwâla n’okulibi­rhakwo abashetani. 16 Anacicîshoga ikumi na babiri: Simoni, anamuyirika izîno lya Petro; 17 Yakobo, mwene Zebedeyo, n’omulumuna Yowane, abayirika elya Bowanerge^p, kwo kuderha bene-nkuba. 18 Andreya, Filipo, Bartolomeyo, Mateyo, Toma, Yakobo mwene Alfeyo, Simoni sha-bushiru, 19 na Yuda w’e Kerioti, olya wamulenganyagya.

Ab’omulala gwa Yezu bagend’imugwarha (Yn 10, 20)

20 Banacija omu nyumpa. Olubaga lwashub’ilundûka, ciru babula aha bankayikulira. 21 Erhi ab’omulala gwâge^q bamanya okwo, bakanya mpu baj’imugwârha, bulya bakag’iderha mpu asirahire.

Arhali buhashe bwa Belzebubi Yezu ahulusamwo abashetani (Mt 12, 24-32; Lk 11, 15-23; 12, 10)

22 Nabo abashamuka b’ihano bàli bayandagalire e Yeruzalemu bakaderha, mpu: «Alimwo Belzebubi n’okubuhashe bw’omurhambo w’abashetani ahulusamwo abashetani»^r. 23 Erhi aba amabahamagala, anacibabwîra, omu migani, erhi: «Kurhi shetani ankalibirhakwo Shetani? 24 Erhi obwâmi bwankacigomera bwonene, obwo bwâmi burhankaciyimanga. 25 N’erhi enyumpa yakacilwisa yonene, eyo nyumpa erhankaciyimanga. 26 Naye Shetani akaba acîgomire anacîlwisa yenene, arhankaciyimanga, ci anafananda. 27 Ntâye wankaja omu mw’entwâli akayinyaga ebirugu, arhanarhanzir’ishwêka eyo ntwâli, lyoki ankabona oku ayinyaga ebirugu byâyo. 28 Mmubwîre okuli: ntâco abantu barhakababalirwakwo, ebyâha byoshi na ngasi malogorhe goshi bâlogorhe. 29 Ci owalogorhere kubî Mûka Mutagatifu^s, nta mango anababalirwe: agwârhwa n’ecâha c’ensiku n’amango.» 30 (Yezu anaciderha ntyo) bulya bakag’iderha mpu : «Shetani omulimwo».

Ababusi na bene wâbo Yezu (Mt 12, 46-50; Lk 8, 19-21)

31 Nina na bene wâbo bayisha, bayimanga embuga, barhuma owaj’imuhamagala. 32 Obwo erhi engabo nyinji y’abantu emutamire eburhambi. Banacimubwîra, mpu: «Nyoko na bene winyu abo bali embuga bakulonza». 33 Naye abashuza, erhi: «Nyâma ye ndi na bene wirhu^t bo bahi?» 34 Okubundi ageza balya bàli bamutamir’eburhambi mwo amasu, anaciderha, erhi: «Ala nyâma na bene wirbu! 35 Ngasi yeshi ojira oku Nnâmahanga alonza^u, oyo ye mwene wirhu, ye na mwâli wirhu, ye na nyâma».

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ 3

The Man with a Withered Hand (Mt 12.9‑14; Lk 6.6‑11)

1 Καὶ εἰσῆλθεν πάλιν εἰς τὴν συναγωγήν. καὶ ἦν ἐκεῖ ἄνθρωπος ἐξηραμμένην ἔχων τὴν χεῖρα. 2 καὶ παρετήρουν αὐτὸν εἰ τοῖς σάββασιν θεραπεύσει αὐτόν, ἵνα κατηγορήσωσιν αὐτοῦ. 3 καὶ λέγει τῷ ἀνθρώπῳ τῷ τὴν ξηρὰν χεῖρα ἔχοντι, Ἔγειρε εἰς τὸ μέσον. 4 καὶ λέγει αὐτοῖς, Ἔξεστιν τοῖς σάββασιν ἀγαθὸν ποιῆσαι ἢ κακοποιῆσαι, ψυχὴν σῶσαι ἢ ἀποκτεῖναι; οἱ δὲ ἐσιώπων. 5 καὶ περιβλεψάμενος αὐτοὺς μετ᾽ ὀργῆς, συλλυπούμενος ἐπὶ τῇ πωρώσει τῆς καρδίας αὐτῶν λέγει τῷ ἀνθρώπῳ, Ἔκτεινον τὴν χεῖρα. καὶ ἐξέτεινεν καὶ ἀπεκατεστάθη ἡ χεὶρ αὐτοῦ. 6 καὶ ἐξελθόντες οἱ Φαρισαῖοι εὐθὺς μετὰ τῶν Ἡρῳδιανῶν συμβούλιον ἐδίδουν κατ᾽ αὐτοῦ ὅπως αὐτὸν ἀπολέσωσιν. A Multitude at the Seaside 7 Καὶ ὁ Ἰησοῦς μετὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ ἀνεχώρησεν πρὸς τὴν θάλασσαν, καὶ πολὺ πλῆθος ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας [ἠκολούθησεν], καὶ ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας 8 καὶ ἀπὸ Ἱεροσολύμων καὶ ἀπὸ τῆς Ἰδουμαίας καὶ πέραν τοῦ Ἰορδάνου καὶ περὶ Τύρον καὶ Σιδῶνα, πλῆθος πολὺ ἀκούοντες ὅσα ἐποίει ἦλθον πρὸς αὐτόν. 9 καὶ εἶπεν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ἵνα πλοιάριον προσκαρτερῇ αὐτῷ διὰ τὸν ὄχλον ἵνα μὴ θλίβωσιν αὐτόν 10 πολλοὺς γὰρ ἐθεράπευσεν, ὥστε ἐπιπίπτειν αὐτῷ ἵνα αὐτοῦ ἅψωνται ὅσοι εἶχον μάστιγας. 11 καὶ τὰ πνεύματα τὰ ἀκάθαρτα, ὅταν αὐτὸν ἐθεώρουν, προσέπιπτον αὐτῷ καὶ ἔκραζον λέγοντες ὅτι Σὺ εἶ ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ. 12 καὶ πολλὰ ἐπετίμα αὐτοῖς ἵνα μὴ αὐτὸν φανερὸν ποιήσωσιν.

The Choosing of the Twelve (Mt 10.1‑4; Lk 6.12‑16)

13 Καὶ ἀναβαίνει εἰς τὸ ὄρος καὶ προσκαλεῖται οὓς ἤθελεν αὐτός, καὶ ἀπῆλθον πρὸς αὐτόν. 14 καὶ ἐποίησεν δώδεκα [οὓς καὶ ἀποστόλους ὠνόμασεν] ἵνα ὦσιν μετ᾽ αὐτοῦ καὶ ἵνα ἀποστέλλῃ αὐτοὺς κηρύσσειν 15 καὶ ἔχειν ἐξουσίαν ἐκβάλλειν τὰ δαιμόνια 16 [καὶ ἐποίησεν τοὺς δώδεκα,] καὶ ἐπέθηκεν ὄνομα τῷ Σίμωνι Πέτρον, 17 καὶ Ἰάκωβον τὸν τοῦ Ζεβεδαίου καὶ Ἰωάννην τὸν ἀδελφὸν τοῦ Ἰακώβου καὶ ἐπέθηκεν αὐτοῖς ὀνόμα[τα] Βοανηργές, ὅ ἐστιν Υἱοὶ Βροντῆς 18 καὶ Ἀνδρέαν καὶ Φίλιππον καὶ Βαρθολομαῖον καὶ Μαθθαῖον καὶ Θωμᾶν καὶ Ἰάκωβον τὸν τοῦ Ἁλφαίου καὶ Θαδδαῖον καὶ Σίμωνα τὸν Καναναῖον 19 καὶ Ἰούδαν Ἰσκαριώθ, ὃς καὶ παρέδωκεν αὐτόν.

Jesus and Beelzebul (Mt 12.22‑32; Lk 11.14‑23; 12.10)

20 Καὶ ἔρχεται εἰς οἶκον· καὶ συνέρχεται πάλιν [ὁ] ὄχλος, ὥστε μὴ δύνασθαι αὐτοὺς μηδὲ ἄρτον φαγεῖν. 21 καὶ ἀκούσαντες οἱ παρ᾽ αὐτοῦ ἐξῆλθον κρατῆσαι αὐτόν· ἔλεγον γὰρ ὅτι ἐξέστη. 22 καὶ οἱ γραμματεῖς οἱ ἀπὸ Ἱεροσολύμων καταβάντες ἔλεγον ὅτι Βεελζεβοὺλ ἔχει καὶ ὅτι ἐν τῷ ἄρχοντι τῶν δαιμονίων ἐκβάλλει τὰ δαιμόνια. 23 καὶ προσκαλεσάμενος αὐτοὺς ἐν παραβολαῖς ἔλεγεν αὐτοῖς, Πῶς δύναται Σατανᾶς Σατανᾶν ἐκβάλλειν; 24 καὶ ἐὰν βασιλεία ἐφ᾽ ἑαυτὴν μερισθῇ, οὐ δύναται σταθῆναι ἡ βασιλεία ἐκείνη 25 καὶ ἐὰν οἰκία ἐφ᾽ ἑαυτὴν μερισθῇ, οὐ δυνήσεται ἡ οἰκία ἐκείνη σταθῆναι. 26 καὶ εἰ ὁ Σατανᾶς ἀνέστη ἐφ᾽ ἑαυτὸν καὶ ἐμερίσθη, οὐ δύναται στῆναι ἀλλὰ τέλος ἔχει. 27 ἀλλ᾽ οὐ δύναται οὐδεὶς εἰς τὴν οἰκίαν τοῦ ἰσχυροῦ εἰσελθὼν τὰ σκεύη αὐτοῦ διαρπάσαι, ἐὰν μὴ πρῶτον τὸν ἰσχυρὸν δήσῃ, καὶ τότε τὴν οἰκίαν αὐτοῦ διαρπάσει. 28 Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι πάντα ἀφεθήσεται τοῖς υἱοῖς τῶν ἀνθρώπων τὰ ἁμαρτήματα καὶ αἱ βλασφημίαι ὅσα ἐὰν βλασφημήσωσιν 29 ὃς δ᾽ ἂν βλασφημήσῃ εἰς τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον, οὐκ ἔχει ἄφεσιν εἰς τὸν αἰῶνα, ἀλλ᾽ ἔνοχός ἐστιν αἰωνίου ἁμαρτήματος. 30 ὅτι ἔλεγον, Πνεῦμα ἀκάθαρτον ἔχει.

The Mother and Brothers of Jesus (Mt 12.46‑50; Lk 8.19‑21)

31 Καὶ ἔρχεται ἡ μήτηρ αὐτοῦ καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ καὶ ἔξω στήκοντες ἀπέστειλαν πρὸς αὐτὸν καλοῦντες αὐτόν. 32 καὶ ἐκάθητο περὶ αὐτὸν ὄχλος, καὶ λέγουσιν αὐτῷ, Ἰδοὺ ἡ μήτηρ σου καὶ οἱ ἀδελφοί σου [καὶ αἱ ἀδελφαί σου] ἔξω ζητοῦσίν σε. 33 καὶ ἀποκριθεὶς αὐτοῖς λέγει, Τίς ἐστιν ἡ μήτηρ μου καὶ οἱ ἀδελφοί [μου]; 34 καὶ περιβλεψάμενος τοὺς περὶ αὐτὸν κύκλῳ καθημένους λέγει, Ἴδε ἡ μήτηρ μου καὶ οἱ ἀδελφοί μου. 35 ὃς [γὰρ] ἂν ποιήσῃ τὸ θέλημα τοῦ θεοῦ, οὗτος ἀδελφός μου καὶ ἀδελφὴ καὶ μήτηρ ἐστίν.

4

Omugani gw’owajag’imîra emburho (Mt 13, 1-9; Lk 8, 4-8)

1 Ashub’irhondêra okuyigîriza eburbambi bw’enyanja, n’olubaga lunji lwamushimba. Lero anacishonera omu bwârho, atamalamwo, abêra omu nyanja, n’olubaga lwabêra ebulambo. 2 Abayigîriza binji omu migani, anaba­bwîra omu nyigîrizo zâge, erhi: 3 «Yumvagi: Omuhinzi anacihuluka mpu aj’i­mîra emburho 4 Erhi akola adwîrhe amîra, mburho nguma zarhogera eburha­mbi bw’enjira; orhunyunyi rhwayisha, rhwacilirazo. 5 Ezindi zarhogera omu lukalabuye lurhagwerhi budaka bunji, zanacimera dubaduba, bulya obudaka burhàli buli. 6 Erhi izûba licibasha, zaciyumira, bulya nta mizi zagwêrhe. 7 Ezi­ ndi zarhogera omu mishûgi, n’erhi emishugi ekula, yazihuhya, zirhanaciyera­gakwo cici. 8 Ezindi zarhogera omu budaka bwinja; zakula, zayushûka zana­ leheka; zaburha, nguma makumi asharu, eyindi makumi gali ndarhu, eyindi, igana». 9 Anaciyushûla, erhi: «Ogwêrhe amarhwiri g’okuyumva, ayumve!»

Ecirhuma Yezu ayigîriza omu migani (Mt 13. 10-15; Lk 8, 9-10)

10 Erhi aba akola ali buhumba, balya balì boshi naye haguma na balya ikumi na babiri bamudôsa obuyobôle bw’emigani 11 Ababwîra, erhi: «Mwehe mwahirwe okumanya ihwe ly’Obwâmi bwa Nyamuzinda; ci abali embuga bakâbwirwa byoshi omu migani^v, 12 lyo bakâlola, barhanabone; bakâyumvi­rhiza, barhanayumve; mpu lyo barhahinduka binja barhanababalirwa ebyâha byâbo^w»

Amahugûlo g’omugaui gwa nyakumira emburho (Mt 13, 18-23; Lk 8, 11-15)

13 Anacibabwîra, erhi: «Ka murhayumvirhi ogu mugani? Kurhi mwâciyu­mvagye eyindi migani yoshi? 14 Owamîraga, amîra Oluderho. 15 Abàli eburha­mbi bw’enjira Oluderho lwamîragwa, erhi bayûs’iyumva, Shetani ayisha, a­rhwerûla lulya Luderho omu mirhima yâbo. 16 Na zirya zarhogeraga omu lukalabuye, bo bantu bayumva Oluderbo, baluyankirire banasimire; 17 ci erhi barhagwêrhi mizi: baba bantu ba kasanzi. Amalibuko n’amalumwa erhi bicibayishira lulya Luderbo lurhuma, bayirukire bahirima. 18 Haligi n’ezindi zamîragwa omu mishugi: bo balya bayumvirhe Oluderho, 19 ci ebihamba by’e­ by’en’igulu, obunywesi bw’obuhirhi n’enyifinjo z’ebindi, erhi bibaja omu mu­rhima, byanazimaguza lulya Luderho, lubule oku lwabona amalehe, 20 Na zirya zamîragwa omu budaka bwinja^x, bo bantu bayumva Oluderho, baluyankirire, bayerekwo amalehe, muguma makumi asharhu, owundi makumi gali ndarhu, owundi igana».

Omugani gw’akamole ( Lk 8, 16-17; Mt 10, 26)

21 Anacibabwîra, erhi: «K’akamole kayakizwa okufulikwa omu byasi erhi omu nterule? K’arhali yo kamanikwa emugamba? 22 Bulya ntaco cifulisirwe ci­rhakafulûlwa, na nta ihwe lirhakarhulika. 23 Ogwêrhere amarhwiri g’okuyumva, ayumve!»

Omugani gw’omulengo (Mt 7, 2; 13, 12; Lk 6, 38; 8, 18)

24 Akababwîra, erhi: «Murhege amarhwiri oku ngasi byoshi mwayumwe. Omulengo mwalengeremwo abandi, gwo ninyu mwâlengerwemwo; ciru mayish’iyushûlirwa. 25 Bulya ogwêrhe, ahâbwa; ci orhagwêrhi, n’ehi agwêrhe, bamunyagahyo^y».

Omugani gw’emburho ecimeza yône

26 Akaderha, erhi: «Obwâmi bwa Nyamuzinda kwo buli nka kulya omuntu ankakwêba emburho omu idaho. 27 Abe al’iro erhi abe azîne; bube budufu, gube mûshi: emburho enacimerere, enakule arhanamanyiri. 28 Bulya obudaka bwonene buyêza, burhanzi ebyasi, hakulikire omusîsi, na buzinda amahemba omu musîsi. 29 N’erhi emburho eyêra^z, anayihiramw’omugushu, bulya gakola mango ga kusanûla».

Omugani gw’emogomogo y’emburho y’esinapi (Mt 13, 31-32; Lk 13, 18-19)

30 Aderha, erhi: «Cici rhwagererakw’Obwâmi bwa Nyamuzinda? Lwiganyo luci rhwankabushushanya? 31 Kwo buli nka mogomogo y’emburho y’esinapi: erhi eja omu budaka, yo nsungunu kulush’ezindi mburho zoshi. 32 Ci erhi emera, yanakula enabe nnene kulusha ezindi nshogo zoshi^a; yanajira amashami manênênè, ciru n’ebinyunyi binayish’ikarhulûlamwo».

Yezu arhayigîrizagya olubaga buzira migani (Mt 13, 34-35)

33 Omu migani minji ya ben’eyo akag’ibayigîriza, omu Iugero bankanayumvirhemwo. 34 Arhanabayigîrizagya buzira migani: ci abaganda bâge bôhe akag’ibayobôlerayo bufundafunda yoshi.

Yezu arhûza omulaba (Mt 8, 23-27; Lk 8, 22-25)

35 Olwo lusiku, erhi kuba bijingo, ababwîra, erhi: «Rhuyikirire ishiriza. 36 Banacirika olubaga, bamurhulira omu bwârho kulya anali, n’agandi mârho gamukulikira. 37 Omulaba munene gwanacizuka omu nyanja, ebivumba byaka­cîyôha omu bwârho, bwoshi bwayunjula mîshi. 38 Yehe erhi al’îro omu ndalâla, agwishîre oku mushego. 39 Bamutula, bamubwîra, mpu: «Yagirwa, k’orhama­nyiri oku kufa kuno?» Anacizûka, akalihira empûsi, anabwîra enyanja, erhi: «Hulika, onarhûle!» Empûsi yatwîka n’omurhûla gwàba. 40 Okubundi aba­bwîra, erhi: «Cirhumire muyôboha? Ka nta buyemêre mugwêrhe?» 41 Banacigeramw’omusisi, banakabwîrana bône na nnene, mpu: «Lero ye ndi oyu! Ci yehe empûsi n’enyanja bidwîrhe byamuyumva!»

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ 4

The Parable of the Sower (Mt 13.1‑9; Lk 8.4‑8)

1 Καὶ πάλιν ἤρξατο διδάσκειν παρὰ τὴν θάλασσαν· καὶ συνάγεται πρὸς αὐτὸν ὄχλος πλεῖστος, ὥστε αὐτὸν εἰς πλοῖον ἐμβάντα καθῆσθαι ἐν τῇ θαλάσσῃ, καὶ πᾶς ὁ ὄχλος πρὸς τὴν θάλασσαν ἐπὶ τῆς γῆς ἦσαν. 2 καὶ ἐδίδασκεν αὐτοὺς ἐν παραβολαῖς πολλὰ καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς ἐν τῇ διδαχῇ αὐτοῦ, 3 Ἀκούετε. ἰδοὺ ἐξῆλθεν ὁ σπείρων σπεῖραι. 4 καὶ ἐγένετο ἐν τῷ σπείρειν ὃ μὲν ἔπεσεν παρὰ τὴν ὁδόν, καὶ ἦλθεν τὰ πετεινὰ καὶ κατέφαγεν αὐτό. 5 καὶ ἄλλο ἔπεσεν ἐπὶ τὸ πετρῶδες ὅπου οὐκ εἶχεν γῆν πολλήν, καὶ εὐθὺς ἐξανέτειλεν διὰ τὸ μὴ ἔχειν βάθος γῆς 6 καὶ ὅτε ἀνέτειλεν ὁ ἥλιος ἐκαυματίσθη καὶ διὰ τὸ μὴ ἔχειν ῥίζαν ἐξηράνθη. 7 καὶ ἄλλο ἔπεσεν εἰς τὰς ἀκάνθας, καὶ ἀνέβησαν αἱ ἄκανθαι καὶ συνέπνιξαν αὐτό, καὶ καρπὸν οὐκ ἔδωκεν. 8 καὶ ἄλλα ἔπεσεν εἰς τὴν γῆν τὴν καλὴν καὶ ἐδίδου καρπὸν ἀναβαίνοντα καὶ αὐξανόμενα καὶ ἔφερεν ἓν τριάκοντα καὶ ἓν ἑξήκοντα καὶ ἓν ἑκατόν. 9 καὶ ἔλεγεν, Ὃς ἔχει ὦτα ἀκούειν ἀκουέτω. The Purpose of the Parables (Mt 13.10‑17; Lk 8.9‑10) 10 Καὶ ὅτε ἐγένετο κατὰ μόνας, ἠρώτων αὐτὸν οἱ περὶ αὐτὸν σὺν τοῖς δώδεκα τὰς παραβολάς. 11 καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς, Ὑμῖν τὸ μυστήριον δέδοται τῆς βασιλείας τοῦ θεοῦ· ἐκείνοις δὲ τοῖς ἔξω ἐν παραβολαῖς τὰ πάντα γίνεται, 12 ἵνα βλέποντες βλέπωσιν καὶ μὴ ἴδωσιν, καὶ ἀκούοντες ἀκούωσιν καὶ μὴ συνιῶσιν, μήποτε ἐπιστρέψωσιν καὶ ἀφεθῇ αὐτοῖς.

The Parable of the Sower Explained (Mt 13.18‑23; Lk 8.11‑15)

13 Καὶ λέγει αὐτοῖς, Οὐκ οἴδατε τὴν παραβολὴν ταύτην, καὶ πῶς πάσας τὰς παραβολὰς γνώσεσθε; 14 ὁ σπείρων τὸν λόγον σπείρει. 15 οὗτοι δέ εἰσιν οἱ παρὰ τὴν ὁδόν· ὅπου σπείρεται ὁ λόγος καὶ ὅταν ἀκούσωσιν, εὐθὺς ἔρχεται ὁ Σατανᾶς καὶ αἴρει τὸν λόγον τὸν ἐσπαρμένον εἰς αὐτούς. 16 καὶ οὗτοί εἰσιν οἱ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπειρόμενοι, οἳ ὅταν ἀκούσωσιν τὸν λόγον εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμβάνουσιν αὐτόν, 17 καὶ οὐκ ἔχουσιν ῥίζαν ἐν ἑαυτοῖς ἀλλὰ πρόσκαιροί εἰσιν, εἶτα γενομένης θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζονται. 18 καὶ ἄλλοι εἰσὶν οἱ εἰς τὰς ἀκάνθας σπειρόμενοι· οὗτοί εἰσιν οἱ τὸν λόγον ἀκούσαντες, 19 καὶ αἱ μέριμναι τοῦ αἰῶνος καὶ ἡ ἀπάτη τοῦ πλούτου καὶ αἱ περὶ τὰ λοιπὰ ἐπιθυμίαι εἰσπορευόμεναι συμπνίγουσιν τὸν λόγον καὶ ἄκαρπος γίνεται. 20 καὶ ἐκεῖνοί εἰσιν οἱ ἐπὶ τὴν γῆν τὴν καλὴν σπαρέντες, οἵτινες ἀκούουσιν τὸν λόγον καὶ παραδέχονται καὶ καρποφοροῦσιν ἓν τριάκοντα καὶ ἓν ἑξήκοντα καὶ ἓν ἑκατόν.

A Light under a Bushel (Lk 8.16‑18)

21 Καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς, Μήτι ἔρχεται ὁ λύχνος ἵνα ὑπὸ τὸν μόδιον τεθῇ ἢ ὑπὸ τὴν κλίνην; οὐχ ἵνα ἐπὶ τὴν λυχνίαν τεθῇ; 22 οὐ γάρ ἐστιν κρυπτὸν ἐὰν μὴ ἵνα φανερωθῇ, οὐδὲ ἐγένετο ἀπόκρυφον ἀλλ᾽ ἵνα ἔλθῃ εἰς φανερόν. 23 εἴ τις ἔχει ὦτα ἀκούειν ἀκουέτω. 24 Καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς, Βλέπετε τί ἀκούετε. ἐν ᾧ μέτρῳ μετρεῖτε μετρηθήσεται ὑμῖν καὶ προστεθήσεται ὑμῖν. 25 ὃς γὰρ ἔχει, δοθήσεται αὐτῷ· καὶ ὃς οὐκ ἔχει, καὶ ὃ ἔχει ἀρθήσεται ἀπ᾽ αὐτοῦ.

The Parable of the Growing Seed

26 Καὶ ἔλεγεν, Οὕτως ἐστὶν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ ὡς ἄνθρωπος βάλῃ τὸν σπόρον ἐπὶ τῆς γῆς 27 καὶ καθεύδῃ καὶ ἐγείρηται νύκτα καὶ ἡμέραν, καὶ ὁ σπόρος βλαστᾷ καὶ μηκύνηται ὡς οὐκ οἶδεν αὐτός. 28 αὐτομάτη ἡ γῆ καρποφορεῖ, πρῶτον χόρτον εἶτα στάχυν εἶτα πλήρη[ς] σῖτον ἐν τῷ στάχυϊ. 29 ὅταν δὲ παραδοῖ ὁ καρπός, εὐθὺς ἀποστέλλει τὸ δρέπανον, ὅτι παρέστηκεν ὁ θερισμός.

The Parable of the Mustard Seed (Mt 13.31‑32; Lk 13.18‑19)

30 Καὶ ἔλεγεν, Πῶς ὁμοιώσωμεν τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ ἢ ἐν τίνι αὐτὴν παραβολῇ θῶμεν; 31 ὡς κόκκῳ σινάπεως, ὃς ὅταν σπαρῇ ἐπὶ τῆς γῆς, μικρότερον ὂν πάντων τῶν σπερμάτων τῶν ἐπὶ τῆς γῆς, 32 καὶ ὅταν σπαρῇ, ἀναβαίνει καὶ γίνεται μεῖζον πάντων τῶν λαχάνων καὶ ποιεῖ κλάδους μεγάλους, ὥστε δύνασθαι ὑπὸ τὴν σκιὰν αὐτοῦ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ κατασκηνοῦν.

The Use of Parables (Mt 13.34‑35) 33 Καὶ τοιαύταις παραβολαῖς πολλαῖς ἐλάλει αὐτοῖς τὸν λόγον καθὼς ἠδύναντο ἀκούειν 34 χωρὶς δὲ παραβολῆς οὐκ ἐλάλει αὐτοῖς, κατ᾽ ἰδίαν δὲ τοῖς ἰδίοις μαθηταῖς ἐπέλυεν πάντα.

The Calming of a Storm (Mt 8.23‑27; Lk 8.22‑25)

35 Καὶ λέγει αὐτοῖς ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ ὀψίας γενομένης, Διέλθωμεν εἰς τὸ πέραν. 36 καὶ ἀφέντες τὸν ὄχλον παραλαμβάνουσιν αὐτὸν ὡς ἦν ἐν τῷ πλοίῳ, καὶ ἄλλα πλοῖα ἦν μετ᾽ αὐτοῦ. 37 καὶ γίνεται λαῖλαψ μεγάλη ἀνέμου καὶ τὰ κύματα ἐπέβαλλεν εἰς τὸ πλοῖον, ὥστε ἤδη γεμίζεσθαι τὸ πλοῖον. 38 καὶ αὐτὸς ἦν ἐν τῇ πρύμνῃ ἐπὶ τὸ προσκεφάλαιον καθεύδων. καὶ ἐγείρουσιν αὐτὸν καὶ λέγουσιν αὐτῷ, Διδάσκαλε, οὐ μέλει σοι ὅτι ἀπολλύμεθα; 39 καὶ διεγερθεὶς ἐπετίμησεν τῷ ἀνέμῳ καὶ εἶπεν τῇ θαλάσσῃ, Σιώπα, πεφίμωσο. καὶ ἐκόπασεν ὁ ἄνεμος καὶ ἐγένετο γαλήνη μεγάλη. 40 καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Τί δειλοί ἐστε; οὔπω ἔχετε πίστιν; 41 καὶ ἐφοβήθησαν φόβον μέγαν καὶ ἔλεγον πρὸς ἀλλήλους, Τίς ἄρα οὗτός ἐστιν ὅτι καὶ ὁ ἄνεμος καὶ ἡ θάλασσα ὑπακούει αὐτῷ;

5

Yezu alikûza omuntu w’e Jerazeni wàlimwo shetani (Mt 8, 28-34; Lk 8, 26-.19)

1 Banaciyikirira ishiriza, omu cihugo e’Abajerazeni. 2 Oku anayômoka omu bwârho, omuntu ogwêrhwe n’omuzimu mubî ayisha amulibirhîre, erhi arhenga omu byûsho. 3 Enyumpa yâge byàli byûsho, na nta muntu wankaha­shir’imushwêka, ciru ankakolesa emigozi. 4 Bulya kanji-kanji bàli barhanzir’imushwêka n’emigozi n’obudagule, ci ali erhi akonwîre obwo budagule anatwa eyo migozi, na ntâye wacimuhashaga. 5 Ngasi lusiku, buca buyira, nk’arhali omu byûsho, erhi omu mpinga, ayâmayâma, anaj’acîyâgaza^b n’amabuye. 6 Erhi alangira Yezu, amulibirhirayo, amufukamira: 7 ayakûza n’izu linene, e­rhi: «Bici rhufanwa nawe, Yezu, Mwene-Nyamuzinda w’Enyanya? Nkulahiriîze oku Izîno lya Nnâmahanga, orhandibuzagya!» 8 Bulya Yezu akag’imubwîra, erhi: «We muzimu mubî, rhengamw’oyu muntu.» 9 Amudôsa, erhi: «Izîno lyâwe we ndi?» Amushuza, erhi: «Izîno lyâni nie murhwe, bulya rhuli banji». 10 Anacimuhûna bwenêne mpu arhamuhulusagya muli eco cihugo. 11 Aha bu­rhambi hàli abuso bunene bw’engulube, erhi ziyâbusire oku ntondo. 12 Balya bazimu babî bamuhûna bwenêne, baderha, mpu: «Orbuhêke mwo zira ngulu­be, rhube mworhuja». 13 Anacibayemêrera. Balya bazimu babî banacigenda, bajamwo zirya ngulube. Zanacitula ecimologo, obuso bwahona oku manga, bwagend’icîloha omu nyanja, bwafira omu mîshi. Zàli nka bihumbi bibiri. 14 Abangere bôhe bacikulira omulindi, bagend’ilumîza ogwo mwanzi omu ci­shagala n’ornu ndimiro. Abantu bashagamuka mpu baj’ilola oku byabîre. 15 Erhi bahika hali Yezu, bashimâna olya wàlimwo shetani atamîre, ayambîrhe anali mugumaguma n’obukengêre bwâge boshi; bayôboha. 16 Ababonaga oku byaba. babarhondêreza olw’oyo muntu wàlimwo shetani lwoshi n’olw’­engulube. 17 Okubundi barhondêra okuyinginga Yezu mpu abarhengere eka. 18 Erhi aba akol’ashonera omu bwârho, olya wàli ogwêrhwe na shetani amusengera mpu amukulikire. 19 Amulahirira, amubwîra. erhi: «Oj’emwâwe^c muli bene winyu, ogend’ibaganirira aminja goshi Nyakasane akujirîre omu bwonjo bwâge». 20 Anacihira njìra, arhondêra okulumiza omu Dekapoli ngasi kwoshi Yezu amujirîre, n’abantu boshi barhangâla.

Yezu afumya omukazi walwâla omududu, anafûla mwali wa Yayiri (Mt 9, 18-26; Lk 8, 40-56)

21 Erhi Yezu aba amashub’iyikirira ishiriza omu bwârho, bantu banji bamu­shubûkira. Abêra oku mushenga^d gw’enyanja. 22 Hanaciyisha muguma w’omu bakulu b’esinagogi, izîno lyage ye Yayiri. Erhi amubona, afukama embere zâge, 23 anacimushenga bwenêne, erhi: «Mwâli wâni ali obufa; oyishe, omuhumekwo lyo afuma analame». 24 Yezu amushimba, n’olubaga lunji lw’abantu lwamukulikira lwanamugorha. 25 Omukazi walwâlaga omududu kurhenga myaka ikumi n’ibiri, 26 erhi a­rhamire n’abafumu ba ngasi lubero, n’erhi ebintu byamuhwerîre byoshi buzira okubona ely’oku ngohe, ciru n’endwâla yâge yaja yayushûka. 27 Erhi aciyumva emyanzi ya Yezu, amuyisha nyuma, amuhuma oku cishûli. 28 Bulya akag’ikengera omu murhima, erhi: «Nkahuma ciru oku myambalo yâge yône, nanafu­ma». 29 Ho na halya ecirhambo câge cahuba, ayumva omu mubiri oku amafu­ma endwâla yâge. 30 Ho n’aho Yezu ayumva oku obuzibu bumurhenziremwo; anacihindamukira olubaga, adôsa, erhi: «Ndi ompumire oku myambalo?» 31 Abaganda bâge bamubwîra, mpu: «Ka orhabwîni oku abantu bakulundumirekwo? Nawe mpu ndi okuhumirekwo?» 32 Anacilola eyi n’eyi, mpu abone owajiraga ntyo. 33 Okubundi olya mukazi anaciyôboha, ageramw’omusisi, bulya ali amanyire oku byèbire kwoshi. Anaciyisha, acikwêba aha magulu gâge, amurhondêreza oku binali kwoshi. 34 Anacimubwîra, erhi: «Mwana wâni, obuyemere bwâwe bwakufumize; ocigendere n’obuholo, onafu­me endwâla yâwe». 35 Oku acidwîrhe aderha, hayisha abantu barhenga emwa omukulu w’esina­gogi, bamubwîra, mpu: «Kali mwâli wâwe afire! Bici waciberakwo Omuyigîri­za irhwe?» 36 Erhi ayumva ako kanwa badesire, Yezu abwîra olya mukulu w’esinagogi, erhi: «Orhayôbohaga; oyemêre kwonene». 37 Anacilahira mpu a­rhakulikirwa na ndi, orhali Petro, Yakobo na Yowane, mulumuna wa Yakobo. 38 Erhi bahika aha mw’olya mukulu w’esinafgogi, Yezu ayumva emikûmo n’abantu badwîrhe balaka n’okubanda endûlù. 39 Erhi aba amaja omu nyumpa, ababwîra, erhi: «Eyi mikûmo n’ezi ndûlm ziri za bici? Omwana arhafiri, ci al’îro». 40 Nabo banacimushekera. Okubundi, erhi aba amabahulusa boshi, ayanka ishe na nnina w’olya mwana na balya balì bo naye, aja halya omwâna àli. 41 Agwârha olya mwana okuboko, amubwîra, erhi: «Talita kum»^e, kwo kuderha: «We munyere, nkubwîzire nti ozûke!» 42 Ho na halya olya munyere anaciyimanga, alambagira, bulya ali akola wa myaka ikumi n’ibiri muburhe. Abantu barhangâla bwenêne. 43 Abakomêreza bwenêne mpu ntâye omanyage ogwo mwanzi; anarhegeka mpu bamuhe ebiryo alye.

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ 5

The Healing of the Gerasene Demoniac (Mt 8.28‑34; Lk 8.26‑39)

1 Καὶ ἦλθον εἰς τὸ πέραν τῆς θαλάσσης εἰς τὴν χώραν τῶν Γερασηνῶν. 2 καὶ ἐξελθόντος αὐτοῦ ἐκ τοῦ πλοίου εὐθὺς ὑπήντησεν αὐτῷ ἐκ τῶν μνημείων ἄνθρωπος ἐν πνεύματι ἀκαθάρτῳ, 3 ὃς τὴν κατοίκησιν εἶχεν ἐν τοῖς μνήμασιν, καὶ οὐδὲ ἁλύσει οὐκέτι οὐδεὶς ἐδύνατο αὐτὸν δῆσαι 4 διὰ τὸ αὐτὸν πολλάκις πέδαις καὶ ἁλύσεσιν δεδέσθαι καὶ διεσπάσθαι ὑπ᾽ αὐτοῦ τὰς ἁλύσεις καὶ τὰς πέδας συντετρῖφθαι, καὶ οὐδεὶς ἴσχυεν αὐτὸν δαμάσαι 5 καὶ διὰ παντὸς νυκτὸς καὶ ἡμέρας ἐν τοῖς μνήμασιν καὶ ἐν τοῖς ὄρεσιν ἦν κράζων καὶ κατακόπτων ἑαυτὸν λίθοις. 6 καὶ ἰδὼν τὸν Ἰησοῦν ἀπὸ μακρόθεν ἔδραμεν καὶ προσεκύνησεν αὐτῷ 7 καὶ κράξας φωνῇ μεγάλῃ λέγει, Τί ἐμοὶ καὶ σοί, Ἰησοῦ υἱὲ τοῦ θεοῦ τοῦ ὑψίστου; ὁρκίζω σε τὸν θεόν, μή με βασανίσῃς. 8 ἔλεγεν γὰρ αὐτῷ, Ἔξελθε τὸ πνεῦμα τὸ ἀκάθαρτον ἐκ τοῦ ἀνθρώπου. 9 καὶ ἐπηρώτα αὐτόν, Τί ὄνομά σοι; καὶ λέγει αὐτῷ, Λεγιὼν ὄνομά μοι, ὅτι πολλοί ἐσμεν. 10 καὶ παρεκάλει αὐτὸν πολλὰ ἵνα μὴ αὐτὰ ἀποστείλῃ ἔξω τῆς χώρας. 11 Ἦν δὲ ἐκεῖ πρὸς τῷ ὄρει ἀγέλη χοίρων μεγάλη βοσκομένη 12 καὶ παρεκάλεσαν αὐτὸν λέγοντες, Πέμψον ἡμᾶς εἰς τοὺς χοίρους, ἵνα εἰς αὐτοὺς εἰσέλθωμεν. 13 καὶ ἐπέτρεψεν αὐτοῖς. καὶ ἐξελθόντα τὰ πνεύματα τὰ ἀκάθαρτα εἰσῆλθον εἰς τοὺς χοίρους, καὶ ὥρμησεν ἡ ἀγέλη κατὰ τοῦ κρημνοῦ εἰς τὴν θάλασσαν, ὡς δισχίλιοι, καὶ ἐπνίγοντο ἐν τῇ θαλάσσῃ. 14 καὶ οἱ βόσκοντες αὐτοὺς ἔφυγον καὶ ἀπήγγειλαν εἰς τὴν πόλιν καὶ εἰς τοὺς ἀγρούς· καὶ ἦλθον ἰδεῖν τί ἐστιν τὸ γεγονὸς 15 καὶ ἔρχονται πρὸς τὸν Ἰησοῦν καὶ θεωροῦσιν τὸν δαιμονιζόμενον καθήμενον ἱματισμένον καὶ σωφρονοῦντα, τὸν ἐσχηκότα τὸν λεγιῶνα, καὶ ἐφοβήθησαν. 16 καὶ διηγήσαντο αὐτοῖς οἱ ἰδόντες πῶς ἐγένετο τῷ δαιμονιζομένῳ καὶ περὶ τῶν χοίρων. 17 καὶ ἤρξαντο παρακαλεῖν αὐτὸν ἀπελθεῖν ἀπὸ τῶν ὁρίων αὐτῶν. 18 καὶ ἐμβαίνοντος αὐτοῦ εἰς τὸ πλοῖον παρεκάλει αὐτὸν ὁ δαιμονισθεὶς ἵνα μετ᾽ αὐτοῦ ᾖ. 19 καὶ οὐκ ἀφῆκεν αὐτόν, ἀλλὰ λέγει αὐτῷ, Ὕπαγε εἰς τὸν οἶκόν σου πρὸς τοὺς σοὺς καὶ ἀπάγγειλον αὐτοῖς ὅσα ὁ κύριός σοι πεποίηκεν καὶ ἠλέησέν σε. 20 καὶ ἀπῆλθεν καὶ ἤρξατο κηρύσσειν ἐν τῇ Δεκαπόλει ὅσα ἐποίησεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, καὶ πάντες ἐθαύμαζον.

Jairus’ Daughter and the Woman Who Touched Jesus’ Garment (Mt 9.18‑26; Lk 8.40‑56)

21 Καὶ διαπεράσαντος τοῦ Ἰησοῦ [ἐν τῷ πλοίῳ] πάλιν εἰς τὸ πέραν συνήχθη ὄχλος πολὺς ἐπ᾽ αὐτόν, καὶ ἦν παρὰ τὴν θάλασσαν. 22 καὶ ἔρχεται εἷς τῶν ἀρχισυναγώγων, ὀνόματι Ἰάϊρος, καὶ ἰδὼν αὐτὸν πίπτει πρὸς τοὺς πόδας αὐτοῦ 23 καὶ παρακαλεῖ αὐτὸν πολλὰ λέγων ὅτι Τὸ θυγάτριόν μου ἐσχάτως ἔχει, ἵνα ἐλθὼν ἐπιθῇς τὰς χεῖρας αὐτῇ ἵνα σωθῇ καὶ ζήσῃ. 24 καὶ ἀπῆλθεν μετ᾽ αὐτοῦ. Καὶ ἠκολούθει αὐτῷ ὄχλος πολὺς καὶ συνέθλιβον αὐτόν. 25 καὶ γυνὴ οὖσα ἐν ῥύσει αἵματος δώδεκα ἔτη 26 καὶ πολλὰ παθοῦσα ὑπὸ πολλῶν ἰατρῶν καὶ δαπανήσασα τὰ παρ᾽ αὐτῆς πάντα καὶ μηδὲν ὠφεληθεῖσα ἀλλὰ μᾶλλον εἰς τὸ χεῖρον ἐλθοῦσα, 27 ἀκούσασα περὶ τοῦ Ἰησοῦ, ἐλθοῦσα ἐν τῷ ὄχλῳ ὄπισθεν ἥψατο τοῦ ἱματίου αὐτοῦ 28 ἔλεγεν γὰρ ὅτι Ἐὰν ἅψωμαι κἂν τῶν ἱματίων αὐτοῦ σωθήσομαι. 29 καὶ εὐθὺς ἐξηράνθη ἡ πηγὴ τοῦ αἵματος αὐτῆς καὶ ἔγνω τῷ σώματι ὅτι ἴαται ἀπὸ τῆς μάστιγος. 30 καὶ εὐθὺς ὁ Ἰησοῦς ἐπιγνοὺς ἐν ἑαυτῷ τὴν ἐξ αὐτοῦ δύναμιν ἐξελθοῦσαν ἐπιστραφεὶς ἐν τῷ ὄχλῳ ἔλεγεν, Τίς μου ἥψατο τῶν ἱματίων; 31 καὶ ἔλεγον αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ, Βλέπεις τὸν ὄχλον συνθλίβοντά σε καὶ λέγεις, Τίς μου ἥψατο; 32 καὶ περιεβλέπετο ἰδεῖν τὴν τοῦτο ποιήσασαν. 33 ἡ δὲ γυνὴ φοβηθεῖσα καὶ τρέμουσα, εἰδυῖα ὃ γέγονεν αὐτῇ, ἦλθεν καὶ προσέπεσεν αὐτῷ καὶ εἶπεν αὐτῷ πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν. 34 ὁ δὲ εἶπεν αὐτῇ, Θυγάτηρ, ἡ πίστις σου σέσωκέν σε· ὕπαγε εἰς εἰρήνην καὶ ἴσθι ὑγιὴς ἀπὸ τῆς μάστιγός σου. 35 Ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος ἔρχονται ἀπὸ τοῦ ἀρχισυναγώγου λέγοντες ὅτι Ἡ θυγάτηρ σου ἀπέθανεν· τί ἔτι σκύλλεις τὸν διδάσκαλον; 36 ὁ δὲ Ἰησοῦς παρακούσας τὸν λόγον λαλούμενον λέγει τῷ ἀρχισυναγώγῳ, Μὴ φοβοῦ, μόνον πίστευε. 37 καὶ οὐκ ἀφῆκεν οὐδένα μετ᾽ αὐτοῦ συνακολουθῆσαι εἰ μὴ τὸν Πέτρον καὶ Ἰάκωβον καὶ Ἰωάννην τὸν ἀδελφὸν Ἰακώβου. 38 καὶ ἔρχονται εἰς τὸν οἶκον τοῦ ἀρχισυναγώγου, καὶ θεωρεῖ θόρυβον καὶ κλαίοντας καὶ ἀλαλάζοντας πολλά, 39 καὶ εἰσελθὼν λέγει αὐτοῖς, Τί θορυβεῖσθε καὶ κλαίετε; τὸ παιδίον οὐκ ἀπέθανεν ἀλλὰ καθεύδει. 40 καὶ κατεγέλων αὐτοῦ. αὐτὸς δὲ ἐκβαλὼν πάντας παραλαμβάνει τὸν πατέρα τοῦ παιδίου καὶ τὴν μητέρα καὶ τοὺς μετ᾽ αὐτοῦ καὶ εἰσπορεύεται ὅπου ἦν τὸ παιδίον. 41 καὶ κρατήσας τῆς χειρὸς τοῦ παιδίου λέγει αὐτῇ, Ταλιθα κουμ, ὅ ἐστιν μεθερμηνευόμενον Τὸ κοράσιον, σοὶ λέγω, ἔγειρε. 42 καὶ εὐθὺς ἀνέστη τὸ κοράσιον καὶ περιεπάτει· ἦν γὰρ ἐτῶν δώδεκα. καὶ ἐξέστησαν [εὐθὺς] ἐκστάσει μεγάλῃ. 43 καὶ διεστείλατο αὐτοῖς πολλὰ ἵνα μηδεὶς γνοῖ τοῦτο, καὶ εἶπεν δοθῆναι αὐτῇ φαγεῖν.

6

Yezu agera e Nazareti (Mt 13, 53-58; Lk 4, 16-30)

1 Erhi arhenga eyo, aja omu cihugo c’emwâbo, n’abaganda bâge bamukulikira. 2 Erhi kuba lwa sabato, arhondêr’ayigîriza omu sinagogi; na banji, erhi bamuyumva, basômerwa banakaderha, mpu: «Ngabi amakula okwo kwoshi? N’obu bwenge boshi agwêrhe n’ebirhangâzo bidwîrhe byajirwa n’amaboko gâge? 3 K’arhali mubinji oyu, mugala wa Mariya, mwene wâbo^f Yakobo, na Yozefu, na Yuda, na Simoni? Na bàli bâbo, k’arhali kwo baba kuno mwirhu?» Banacimulola kubî. 4 Naye Yezu ababwîra, erhi: «Nta bandi omulêbi abula okukengwa omurhali omu cihugo câge, n’orno ishanja lyâge, n’omu mwâge». 5 Na nta cisômerîne ciru n’eciguma ajizire eyo munda. Balwâla banyi bonene ahizirekwo amaboko, abafumya. 6 Okubula obuyemere kwâbo kwamusômera.

Yezu arhuma Entumwa zâge (Mt 10, 1-14; Lk 9, 1-6)

Anacij’ageragera omu bishagala by’eburhambi, aj’ayigîriza. 7 Ahamagala balya ikumi na babiri. Arhondêra okubarhuma babiri babiri, abaha obuhashe oku bazimu babî. 8 Abahanza mpu barhahêkaga cici oku njira, aha nyuma y’akarhi konene: ciru n’enshangu y’obuntu, erhi nshoho, erhi bujuma bw’igerha omu luhago; 9 ci mpu bayambale enkwerho, barhanacihundikiraga bishûli bibiri. 10 Ababwîra, erhi: «Ngasi hoshi mwanaje omu nyumpa, mubêremwo kuhika murhenge halya. 11 Aha bâbule okumuyankirira n’okummuyumva, muharhenge munagukumule akatulo kamuli oku nshando, kuyish’iba câgizo ci­nyu kuli bo». 12 Okubundi banacilikûla, baja bayigîriza abantu mpu baciyu­njuze; 13 bakâlibirhakwo bashetani banji, bakashîga balwâla^g banji amavurha, banakaz’ibafumya.

Herodi na Yezu (Ml 14, 1-2; Lk 9, 7-9 )

14 Mwâmi Herodi anaciyumva emyanzi yâge, bulya izîno lyâge lyàli lyajire irenge. Bakag’iderha, mpu: «Yowane Mubatiza afûsire omu bafù: kwo kumudwirhîre ebi bisômerîne adwîrhe ajira». 15 Abandi bakaderha, mpu: «Eliya oyu». N’abandi, mpu: «Mulêbi oyo nka abandi balêbi». 16 Herodi, erhi ayu­mva, aderha, erhi: «Yowane natwag’irhwe oyo ofûsire omu bafù!»

Okufa kwa Yowane Mubatiza (Mt 14, 3-12; Lk 3, 19-20)

17 Bulya Herodi yenene warhumaga abagwârha Yowane b’anamuhira omu mpamikwa erhi Herodiyada, muka-mwene wabo Filipo, orhuma, amamuya­nka. 18 Bulya Yowawe abwîraga Herodi, erhi: «Nta bwêmêre ogwêrhe bw’okuherula muka-mwene winyu». 19 Kurhenga aho Herodiyada amukunirira anakalonza okumuyirha, ci ayabirwa, 20 bulya Herodi akag’irhinya Yowawe, oku kuba àli muntu mushi­nganyanya na mutagatifu, anakag’imulanga. Erhi amuyumvagya, omurhima gunamulye, ci okwo kurharhumaga arhakâsima okumuyumvirhiza. 21 Lero olu­siku alingaga lwanaciyisha: lwo lusiku lukulu lw’okuburhwa kwa Herodi. Anacijira idinye, alalika abarhambo bâge, abakulu b’abasirika n’abashamuka b’e Galileya. 22 Mwâli wa Herodiyada erhi ayisha, aj’eruhya, arhamba, asimîsa Herodi n’abalalike. Okubundi mwâmi anacibwîra olya mwana-nyere, erhi: «O­mpûne ngasi eci olonzize, nakuhaco». 23 Anacimubwîra n’endahiro, erhi: «Ngasi eci wankampûna, nakuhaco, ciru cankaba luhande lw’Obwâmi bwâni». 24 Olya munyere ahuluka, aj’ibwîra nnina, erhi: «Cici nahûna?» Naye nnina, e­rhi: «lrhwe lya Yowawe Mubatiza». 25 Ashub’iyisha alibirhîre emunda mwâmi àli, amubwîra, erhi: «Nahûna ompêre oku nambi bo na buna irhwe lya Yowawe Mubatiza». 26 Mwâmi aciganya bwenêne, ci endahiro yâge na balya bàli oku cibo bo naye birhuma, arhacilonzagya okumubonya nshonyi. 27 Obwo mwâmi arhuma omuganda mpu agend’ilerha irhwe lya Yowawe. 28 Olya muganda anacigenda, aja omu mpamikwa, amutwa igosi, ayisha adwîrhe irhwe lyâge oku nambi, anacilihereza olya munyere, naye aliha nnina. 29 Erhi abaganda ba Yowane bamanya, bayish’iyanka omurhumba gwâge, bagubisha.

Yezu aluza emigati obw’oburhanzi (Mt 14, 13-21; Lk 9, 10-17; Yn 6, 1-13; Mk 8, 1-10)

30 Erhi entumwa zishubûka, zacigusha ahàli, zamurhondêreza emyanzi y’ebi zakozire byoshi n’ebi zayigîrizize. 31 Anacibabwîra, erhi: «Muyishe bufunda aharhali bantu, muluhûke hitya. Bulya abantu bakag’iyisha n’abakag’igenda bàli banji bwenêne, ciru entumwa zabula amango g’oku!ya. 32 Bacijira omu bwârho, bayikirira aharhali bantu, omu lwihwêko. 33 Abantu erhi babona bacigendera, banji bamanya ngahi baja. Bahubuka omu bishagala byoshi, babashokolera n’amagulu, bajicilundayo. 34 Erhi Yezu arhenga omu bwârho, abona engabo y’abantu, obwonjo bwâbo bwamugwârha, bulya bàli nka buso burhagwerhi mungere: arhondera okubayigîriza binji. 35 Erhi izûba lizonga, abaganda bâge bamujaho, bamubwîra, mpu: «Lyamaba irungu lino, n’izûba lino lyazika; 36 lika aba bantu bagend’igula ebi balya omu bihando n’omu bishagala bya hofi». 37 Naye abashuza, erhi: «Ka murhabaha ebi balya mwene­ne!» Nabo bamubwîra, mpu: «Ka rhugend’igula emigati ya ngoyo^h ibiri, rhu­bahe balye?» 38 Anacibadôsa, erhi: «Migati inga mugwêrhe? Mugend’ilola!» E­rhi bayus’irhangula, bamubwîra, mpu: «Irhanu na nfi ibiri». 39 Anacirhegeka mpu babwârhaze abantu boshi rhudêko rhudêko oku lubala. 40 Banacibwârhala birundo birundo, aha igana igana, aha makumi arhanu arhanu. 41 Okubundi a­rhôla erya migati oku eri irhanu na zirya nfi zombi, agalamira emalunga, abigi­sha, abega erya migati, ayihêreza abaganda bâge mpu bagabulire abantu; nazi­rya nfi nazo azigabirabo. 42 Balya boshi, bayigurha. 43 Banacirhôla ebi bàsiza­gya, bayunjuza rhushabulo ikumi na rhubiri rhw’ebisigaliza by’erya migati na zirya nfi. 44 Nabo abalyaga bàli balume bihumbi birhanu.

Yezu alambagira omu nyanja (Mt 14, 22-23; Yn 6, 16-21)

45 Ho n’aho asêza abaganda bâge mpu baje omu bwârho, babe bashokola banayikirir’e Betisayida, oku naye acidwîrhe asêzera abantu. 46 Erhi ayûs’ibali­ka, arheremera oku ntondo mpu aj’ishenga. 47 Erhi biba bijingo, obwârho erhi bwahika omu karhî k’enyanja, naye erhi ali yenene ebulambo. 48 Erhi acibona bagukubira n’okuvugama -bulya empûsi yahubukaga embere-, sêzi mucêracêra ayish’alambagira omu nyanja, alonz’ibarhaluka. 49 Nabo erhi bamubona aj’alambagira oku mîshi, bamanya mpu muzimu, babanda orhuhababo. 50 Bo­shi bàli bamubwîne, n’ebihamba byàli bibagwêrhe. Ci ho n’aho ayirukira abaderhêza, anababwîra, erhi: «Muhire omurhima omu nda, nie nnênè, mu­ rhayôbohaga!» 51 Okubundi aja omu bwârho haguma nabo, omulaba gwa­twîka. Bazânwa, barhangâla: 52 bulya barhumvagya ciru ehitya ecisômerîne c’erya migati, omurhima gwâbo gwaciyôrhera muzibu.

Yezu afumya abalwâla b’e Jenezareti (Mt 14, 34-36)

53 Erhi bayûs’iyikira, bahika e Jenezareti, basîka obwârho. 54 Oku banayômoka omu bwârho ntya, abantu bayirukira bamumanyirira. 55 Banacigeragera omu cihugo coshi, barhondêra okushubûza ngasi boshi bàli bababîre n’endwâla n’okubabarhulira emunda àli. 56 Ngasi hoshi agerega, akaba omu lugo, akaba omu bishagala, akaba omu ndimiro, bakâhira abalwâla oku njira, banakâmuse­ngera mpu abaleke ciru bahume oku cikwi c’omwambalo gwâge; na ngasi ba­muhumirekwo, banacifuma.

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ 6

The Rejection of Jesus at Nazareth (Mt 13.53‑58; Lk 4.16‑30)

1Καὶ ἐξῆλθεν ἐκεῖθεν καὶ ἔρχεται εἰς τὴν πατρίδα αὐτοῦ, καὶ ἀκολουθοῦσιν αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ. 2 καὶ γενομένου σαββάτου ἤρξατο διδάσκειν ἐν τῇ συναγωγῇ, καὶ πολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες, Πόθεν τούτῳ ταῦτα, καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα τούτῳ, καὶ αἱ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γινόμεναι ; 3 οὐχ οὗτός ἐστιν ὁ τέκτων, ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας καὶ ἀδελφὸς Ἰακώβου καὶ Ἰωσῆτος καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος; καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς; καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷ. 4 καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ὅτι Οὐκ ἔστιν προφήτης ἄτιμος εἰ μὴ ἐν τῇ πατρίδι αὐτοῦ καὶ ἐν τοῖς συγγενεῦσιν αὐτοῦ καὶ ἐν τῇ οἰκίᾳ αὐτοῦ. 5 καὶ οὐκ ἐδύνατο ἐκεῖ ποιῆσαι οὐδεμίαν δύναμιν, εἰ μὴ ὀλίγοις ἀρρώστοις ἐπιθεὶς τὰς χεῖρας ἐθεράπευσεν. 6 καὶ ἐθαύμαζεν διὰ τὴν ἀπιστίαν αὐτῶν.

The Mission of the Twelve (Mt 10.1, 5‑15; Lk 9.1‑6)

Καὶ περιῆγεν τὰς κώμας κύκλῳ διδάσκων. 7 καὶ προσκαλεῖται τοὺς δώδεκα καὶ ἤρξατο αὐτοὺς ἀποστέλλειν δύο δύο καὶ ἐδίδου αὐτοῖς ἐξουσίαν τῶν πνευμάτων τῶν ἀκαθάρτων, 8 καὶ παρήγγειλεν αὐτοῖς ἵνα μηδὲν αἴρωσιν εἰς ὁδὸν εἰ μὴ ῥάβδον μόνον, μὴ ἄρτον, μὴ πήραν, μὴ εἰς τὴν ζώνην χαλκόν, 9 ἀλλ᾽ ὑποδεδεμένους σανδάλια, καὶ μὴ ἐνδύσησθε δύο χιτῶνας. 10 καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς, Ὅπου ἐὰν εἰσέλθητε εἰς οἰκίαν, ἐκεῖ μένετε ἕως ἂν ἐξέλθητε ἐκεῖθεν. 11 καὶ ὃς ἂν τόπος μὴ δέξηται ὑμᾶς μηδὲ ἀκούσωσιν ὑμῶν, ἐκπορευόμενοι ἐκεῖθεν ἐκτινάξατε τὸν χοῦν τὸν ὑποκάτω τῶν ποδῶν ὑμῶν εἰς μαρτύριον αὐτοῖς. 12Καὶ ἐξελθόντες ἐκήρυξαν ἵνα μετανοῶσιν, 13 καὶ δαιμόνια πολλὰ ἐξέβαλλον, καὶ ἤλειφον ἐλαίῳ πολλοὺς ἀρρώστους καὶ ἐθεράπευον.

The Death of John the Baptist (Mt 14.1‑12; Lk 9.7‑9)

14 Καὶ ἤκουσεν ὁ βασιλεὺς Ἡρῴδης, φανερὸν γὰρ ἐγένετο τὸ ὄνομα αὐτοῦ, καὶ ἔλεγον ὅτι Ἰωάννης ὁ βαπτίζων ἐγήγερται ἐκ νεκρῶν καὶ διὰ τοῦτο ἐνεργοῦσιν αἱ δυνάμεις ἐν αὐτῷ. 15ἄλλοι δὲ ἔλεγον ὅτι Ἠλίας ἐστίν· ἄλλοι δὲ ἔλεγον ὅτι προφήτης ὡς εἷς τῶν προφητῶν. 16ἀκούσας δὲ ὁ Ἡρῴδης ἔλεγεν, Ὃν ἐγὼ ἀπεκεφάλισα Ἰωάννην, οὗτος ἠγέρθη. 17 Αὐτὸς γὰρ ὁ Ἡρῴδης ἀποστείλας ἐκράτησεν τὸν Ἰωάννην καὶ ἔδησεν αὐτὸν ἐν φυλακῇ διὰ Ἡρῳδιάδα τὴν γυναῖκα Φιλίππου τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ, ὅτι αὐτὴν ἐγάμησεν 18 ἔλεγεν γὰρ ὁ Ἰωάννης τῷ Ἡρῴδῃ ὅτι Οὐκ ἔξεστίν σοι ἔχειν τὴν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ σου. 19 ἡ δὲ Ἡρῳδιὰς ἐνεῖχεν αὐτῷ καὶ ἤθελεν αὐτὸν ἀποκτεῖναι, καὶ οὐκ ἠδύνατο 20 ὁ γὰρ Ἡρῴδης ἐφοβεῖτο τὸν Ἰωάννην, εἰδὼς αὐτὸν ἄνδρα δίκαιον καὶ ἅγιον, καὶ συνετήρει αὐτόν, καὶ ἀκούσας αὐτοῦ πολλὰ ἠπόρει, καὶ ἡδέως αὐτοῦ ἤκουεν. 21 Καὶ γενομένης ἡμέρας εὐκαίρου ὅτε Ἡρῴδης τοῖς γενεσίοις αὐτοῦ δεῖπνον ἐποίησεν τοῖς μεγιστᾶσιν αὐτοῦ καὶ τοῖς χιλιάρχοις καὶ τοῖς πρώτοις τῆς Γαλιλαίας, 22 εἰσελθούσης τῆς θυγατρὸς αὐτοῦ Ἡρῳδιάδος καὶ ὀρχησαμένης ἤρεσεν τῷ Ἡρῴδῃ καὶ τοῖς συνανακειμένοις. εἶπεν ὁ βασιλεὺς τῷ κορασίῳ, Αἴτησόν με ὃ ἐὰν θέλῃς, καὶ δώσω σοι 23 καὶ ὤμοσεν αὐτῇ [πολλά], Ὅ τι ἐάν με αἰτήσῃς δώσω σοι ἕως ἡμίσους τῆς βασιλείας μου. 24 καὶ ἐξελθοῦσα εἶπεν τῇ μητρὶ αὐτῆς, Τί αἰτήσωμαι; ἡ δὲ εἶπεν, Τὴν κεφαλὴν Ἰωάννου τοῦ βαπτίζοντος. 25 καὶ εἰσελθοῦσα εὐθὺς μετὰ σπουδῆς πρὸς τὸν βασιλέα ᾐτήσατο λέγουσα, Θέλω ἵνα ἐξαυτῆς δῷς μοι ἐπὶ πίνακι τὴν κεφαλὴν Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ. 26 καὶ περίλυπος γενόμενος ὁ βασιλεὺς διὰ τοὺς ὅρκους καὶ τοὺς ἀνακειμένους οὐκ ἠθέλησεν ἀθετῆσαι αὐτήν 27 καὶ εὐθὺς ἀποστείλας ὁ βασιλεὺς σπεκουλάτορα ἐπέταξεν ἐνέγκαι τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ. καὶ ἀπελθὼν ἀπεκεφάλισεν αὐτὸν ἐν τῇ φυλακῇ 28 καὶ ἤνεγκεν τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ ἐπὶ πίνακι καὶ ἔδωκεν αὐτὴν τῷ κορασίῳ, καὶ τὸ κοράσιον ἔδωκεν αὐτὴν τῇ μητρὶ αὐτῆς. 29 καὶ ἀκούσαντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἦλθον καὶ ἦραν τὸ πτῶμα αὐτοῦ καὶ ἔθηκαν αὐτὸ ἐν μνημείῳ.

Feeding of the Five Thousand (Mt 14.13‑21; Lk 9.10‑17; Jn 6.1‑14)

30 Καὶ συνάγονται οἱ ἀπόστολοι πρὸς τὸν Ἰησοῦν καὶ ἀπήγγειλαν αὐτῷ πάντα ὅσα ἐποίησαν καὶ ὅσα ἐδίδαξαν. 31 καὶ λέγει αὐτοῖς, Δεῦτε ὑμεῖς αὐτοὶ κατ᾽ ἰδίαν εἰς ἔρημον τόπον καὶ ἀναπαύσασθε ὀλίγον. ἦσαν γὰρ οἱ ἐρχόμενοι καὶ οἱ ὑπάγοντες πολλοί, καὶ οὐδὲ φαγεῖν εὐκαίρουν. 32 καὶ ἀπ­ῆλθον ἐν τῷ πλοίῳ εἰς ἔρημον τόπον κατ᾽ ἰδίαν. 33 καὶ εἶδον αὐτοὺς ὑπάγοντας καὶ ἐπέγνωσαν πολλοὶ καὶ πεζῇ ἀπὸ πασῶν τῶν πόλεων συνέδραμον ἐκεῖ καὶ προῆλθον αὐτούς. 34 καὶ ἐξελθὼν εἶδεν πολὺν ὄχλον καὶ ἐσπλαγχνίσθη ἐπ᾽ αὐτούς, ὅτι ἦσαν ὡς πρόβατα μὴ ἔχοντα ποιμένα, καὶ ἤρξατο διδάσκειν αὐτοὺς πολλά. 35 Καὶ ἤδη ὥρας πολλῆς γενομένης προσελθόντες αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἔλεγον ὅτι Ἔρημός ἐστιν ὁ τόπος καὶ ἤδη ὥρα πολλή 36 ἀπόλυσον αὐτούς, ἵνα ἀπελθόντες εἰς τοὺς κύκλῳ ἀγροὺς καὶ κώμας ἀγοράσωσιν ἑαυτοῖς τί φάγωσιν. 37 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς, Δότε αὐτοῖς ὑμεῖς φαγεῖν. καὶ λέγουσιν αὐτῷ, Ἀπελθόντες ἀγοράσωμεν δηναρίων διακοσίων ἄρτους καὶ δώσομεν αὐτοῖς φαγεῖν; 38 ὁ δὲ λέγει αὐτοῖς, Πόσους ἄρτους ἔχετε; ὑπάγετε ἴδετε. καὶ γνόντες λέγουσιν, Πέντε, καὶ δύο ἰχθύας. 39 καὶ ἐπέταξεν αὐτοῖς ἀνακλῖναι πάντας συμπόσια συμπόσια ἐπὶ τῷ χλωρῷ χόρτῳ. 40 καὶ ἀνέπεσαν πρασιαὶ πρασιαὶ κατὰ ἑκατὸν καὶ κατὰ πεντήκοντα. 41 καὶ λαβὼν τοὺς πέντε ἄρτους καὶ τοὺς δύο ἰχθύας ἀναβλέψας εἰς τὸν οὐρανὸν εὐλόγησεν καὶ κατέκλασεν τοὺς ἄρτους καὶ ἐδίδου τοῖς μαθηταῖς [αὐτοῦ] ἵνα παρατιθῶσιν αὐτοῖς, καὶ τοὺς δύο ἰχθύας ἐμέρισεν πᾶσιν. 42 καὶ ἔφαγον πάντες καὶ ἐχορτάσθησαν, 43 καὶ ἦραν κλάσματα δώδεκα κοφίνων πληρώματα καὶ ἀπὸ τῶν ἰχθύων. 44 καὶ ἦσαν οἱ φαγόντες [τοὺς ἄρτους] πεντακισχίλιοι ἄνδρες.

Walking on the Water (Mt 14.22‑23; Jn 6.15‑21)

45 Καὶ εὐθὺς ἠνάγκασεν τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ ἐμβῆναι εἰς τὸ πλοῖον καὶ προάγειν εἰς τὸ πέραν πρὸς Βηθσαϊδάν, ἕως αὐτὸς ἀπολύει τὸν ὄχλον. 46 καὶ ἀποταξάμενος αὐτοῖς ἀπῆλθεν εἰς τὸ ὄρος προσεύξασθαι. 47 καὶ ὀψίας γενομένης ἦν τὸ πλοῖον ἐν μέσῳ τῆς θαλάσσης, καὶ αὐτὸς μόνος ἐπὶ τῆς γῆς. 48 καὶ ἰδὼν αὐτοὺς βασανιζομένους ἐν τῷ ἐλαύνειν, ἦν γὰρ ὁ ἄνεμος ἐναντίος αὐτοῖς, περὶ τετάρτην φυλακὴν τῆς νυκτὸς ἔρχεται πρὸς αὐτοὺς περιπατῶν ἐπὶ τῆς θαλάσσης καὶ ἤθελεν παρελθεῖν αὐτούς. 49 οἱ δὲ ἰδόντες αὐτὸν ἐπὶ τῆς θαλάσσης περιπατοῦντα ἔδοξαν ὅτι φάντασμά ἐστιν, καὶ ἀνέκραξαν 50 πάντες γὰρ αὐτὸν εἶδον καὶ ἐταράχθησαν. ὁ δὲ εὐθὺς ἐλάλησεν μετ᾽ αὐτῶν, καὶ λέγει αὐτοῖς, Θαρσεῖτε, ἐγώ εἰμι· μὴ φοβεῖσθε. 51 καὶ ἀνέβη πρὸς αὐτοὺς εἰς τὸ πλοῖον καὶ ἐκόπασεν ὁ ἄνεμος, καὶ λίαν [ἐκ περισσοῦ] ἐν ἑαυτοῖς ἐξίσταντο 52 οὐ γὰρ συν­ῆκαν ἐπὶ τοῖς ἄρτοις, ἀλλ᾽ ἦν αὐτῶν ἡ καρδία πεπωρωμένη.

The Healing of the Sick in Gennesaret (Mt 14.34‑36)

53 Καὶ διαπεράσαντες ἐπὶ τὴν γῆν ἦλθον εἰς Γεννησαρὲτ καὶ προσωρμίσθησαν. 54 καὶ ἐξελθόντων αὐτῶν ἐκ τοῦ πλοίου εὐθὺς ἐπιγνόντες αὐτὸν 55 περιέδραμον ὅλην τὴν χώραν ἐκείνην καὶ ἤρξαντο ἐπὶ τοῖς κραβάττοις τοὺς κακῶς ἔχοντας περιφέρειν ὅπου ἤκουον ὅτι ἐστίν. 56 καὶ ὅπου ἂν εἰσεπορεύετο εἰς κώμας ἢ εἰς πόλεις ἢ εἰς ἀγρούς, ἐν ταῖς ἀγοραῖς ἐτίθεσαν τοὺς ἀσθενοῦντας καὶ παρεκάλουν αὐτὸν ἵνα κἂν τοῦ κρασπέδου τοῦ ἱματίου αὐτοῦ ἅψωνται· καὶ ὅσοι ἂν ἥψαντο αὐτοῦ ἐσῴζοντο.

7

Yezu aja kadali n’ Abafarizeyi n’abashamuka b’ihano (Mt 15, 1-9)

1 Abafarizeyi n’abashamuka b’ihano haguma barhengag’e Yeruzalemu, ba­shubûzanya, bamujaho. 2 N’erhi babona baguma omu baganda bâge ba­dwîrhe balya n’enfune zizinzire, kwo kuderha ezirhali nkalabe, babagaya. 3 Bu­lya Abafarizeyi n’Abayahudi boshi barhankalya barhanarhanzir’ikalaba ama­boko kuhika aha ngafula; yo yali ngeso ya hashakuluza bâbo. 4 Na nka barhe­nga ekarubanda, barhankalya barhanashahulizibwi amîshi. Hali n’ezindi ngeso nyinji bakômera okushimba: nka okushuka orhube, orhuhindi n’enambi z’amarhale. 5 Obwo Abafarizeyi n’abashamuka b’ihano banacimudôsa, mpu: «Cirhuma abaganda bâwe barhashimba engeso za bashakuluza; ci bôhe banakalya n’enfume zirhali nkalabe? 6 Abashuza erhi: «lzaya acilêbîre kwinja kuli mwe, ezi ndyâlya, nka oku biyandisirwe, erhi: 7 Olu lubaga ludwîrhe lwa­ nkenga n’akanwa kwônene, ci emirhima yâbo eri kuliⁱ. Obukenge bankenga buba bunywesi, enyigîrizo bayigîriza gaba marhegeko garhenga emw’abantu. 8 Mwalesire irhegeko^j lya Nyamuzinda, mwakulikira engeso z’abantu. 9 Aba­bwîra, erhi: «Munavune irhegeko lya Nyamuzinda mpu lyo mukulikira engeso zinyu. 10 Bulya Musa adesire, mpu: «Okenge sho na nyoko, na owahehêrere i­she erhi nnina, anafe. 11 Ci mwehe munakaz’iderha, mpu: «Owabwîra ìshe erhi nnina, erhi: «Ehi nankakurhabiremwo hiri korbani^k, kwo kuderha nterekêro», 12 murhanacimuleka ajirire ishe erhi nnina akandi kantu, 13 na ntyo mwazazize akanwa ka Nnâmabanga erhi ngeso zinyu mwenc mwajiraga zirhuma. Na binji bya bene ebyo mujira».

Arhali ebija ekanwa byo bizinza omuntu ci ebirhenga omu murhima (Mt 15, 10-30)

14 Erhi aba amashub’iyûs’ibamagala olubaga, anacilubwîra, erhi: «Murhege amarhwiri mweshi munayumve kwinja! 15 Ntâco cirhenga embuga cankazinza omuntu camamujamo; ci ehirhenga omu muntu hyo hizinza omuntu. 16 Akaba bali ogwerhe amarbwiri g’okuyumva, ayumve!» 17 Erhi acija omu nyu­mpa, aciyegwîre n’olubaga, abaganda bâge bamudôsa ogwo mugani. 18 Naye ababwîra, erhi: «Aye! kuziga ninyu nta bukengêre mugwerhe kuhika ene! Ka murhayumvirhi oku ebirhenga embuga, bikaja omu muntu, birhankamuzinza; 19 bulya birhamuja omu murhima, ci omu nda birhogera, na kandi bije aharha­nkaderbwa». Ntyo ayêrekana oku ebiryo byoshi biri bicêse. 20 Ashub’iderha, e­rhi: «Ebirhenga omu muntu, byo bizinza omuntu. 21 Bulya omu muntu, omu murhima gwâge mwo murhenga enkengêro mbî: obugonyi, obushambo, okuyi­rha, 22 okuhusha, obujinisi, obubi, obulyâlya, obumaguza, obuyagalwa, oku­ shobekana busha, okucibona, obunganyi. 23 Ebyo bibi byoshi omu muntu birhe­nga, byo binazinza omuntu».

III. Yezu agera omu bindi bihugo birhali by’e Galileya

Yezu afumya mwâli w’omukazi w’e Sîriya (Mt 15, 21-28)

24 Erhi barhenga eyo munda, acijîra omu mpande z’e Tiri n’ez’e Sidoni. Aja omu nyumpa, arhalonzagya omuntu amanye ahali, ci abula oku ankacîfulika. 25 Bulya hàli omukazi, erhi omwâli agwêrhwe n’omuzimu mubî; erhi ayumva e­ myanzi yâge, akanya, aj’ifukama aha magulu gâge. 26 Oyo mukazi àli mupaga­ni, Mufenisi w’e Sîriya. Anacimusengera mpu amukûlire shetani omu mwana. 27 Naye amubwîra, erhi: «Orheng’ileka abâna bayigurhe, bulya kurhali kwinja okuyanka entanda y’abâna n’okuyikwêba ebibwana». 28 Olya mukazi anacimu­shuza, anamubwîra, erhi: «Kwo binali ntyo, Muhanyi! ci kurharhuma ebi­bwana birharhôlogola enshangukiza aha abâna balîra!» 29 Anacimubwîra, erhi: «Kuli olwo luderho, ogendage, shetani arhenziremwo mwâli wâwe». 30 Erhi ahika aha mwâge, ashimâna omwâli agwishîre oku ncingo, erhi shetani amulisiîre.

Yezu afumya ecihuli c’akaduma

31 Anacirheng’e Tiri, aj’e Sidoni, ebwa nyanja y’e Galileya, omu cihugo c’e Dekapoli. 32 Bamulerhera ecihuli c’akaduma, bamuhûna mpu acihirekwo oku­boko. 33 Anaciciyegûla omu lubaga, acihira hâge hâge, acihira eminwe omu marhwiri, ajabika omunwe n’amarhî, acihuma oku lulimi. 34 Okubundi agala­mira emalunga, ayîsa bwenêne, acibwîra, erhi: «Efeta», kwo kuderha: «yigu­ka»^l. 35 Ho na halya amarhwiri gâge gayiguka n’olulimi lwâge lwashwekûka: arhondêra aderha bwinjinja. 36 Abahanza mpu barhabwîraga ndi; ci oku asêzagya okubahanza, kwo nabo basêzize okulumîza ogwo mwanzi hoshi. 37 Barha­ngâla bwenêne, banakaderha, mpu: «Ajizire byoshi bwinja! Ebihuli adwîrhe abiyumvîsa, n’orhuduma adwîrhe arhuderhêsa!^m»

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ 7

The Tradition of the Elders (Mt 15.1‑20)

1 Καὶ συνάγονται πρὸς αὐτὸν οἱ Φαρισαῖοι καί τινες τῶν γραμματέων ἐλθόντες ἀπὸ Ἱεροσολύμων. 2 καὶ ἰδόντες τινὰς τῶν μαθητῶν αὐτοῦ ὅτι κοιναῖς χερσίν, τοῦτ᾽ ἔστιν ἀνίπτοις, ἐσθίουσιν τοὺς ἄρτους 3 – οἱ γὰρ Φαρισαῖοι καὶ πάντες οἱ Ἰουδαῖοι ἐὰν μὴ πυγμῇ νίψωνται τὰς χεῖρας οὐκ ἐσθίουσιν, κρατοῦντες τὴν παράδοσιν τῶν πρεσβυτέρων, 4 καὶ ἀπ᾽ ἀγορᾶς ἐὰν μὴ βαπτίσωνται οὐκ ἐσθίουσιν, καὶ ἄλλα πολλά ἐστιν ἃ παρέλαβον κρατεῖν, βαπτισμοὺς ποτηρίων καὶ ξεστῶν καὶ χαλκίων [καὶ κλινῶν] – 5 καὶ ἐπερωτῶσιν αὐτὸν οἱ Φαρισαῖοι καὶ οἱ γραμματεῖς, Διὰ τί οὐ περιπατοῦσιν οἱ μαθηταί σου κατὰ τὴν παράδοσιν τῶν πρεσβυτέρων, ἀλλὰ κοιναῖς χερσὶν ἐσθίουσιν τὸν ἄρτον; 6 ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Καλῶς ἐπροφήτευσεν Ἠσαΐας περὶ ὑμῶν τῶν ὑποκριτῶν, ὡς γέγραπται [ὅτι] Οὗτος ὁ λαὸς τοῖς χείλεσίν με τιμᾷ, ἡ δὲ καρδία αὐτῶν πόρρω ἀπέχει ἀπ᾽ ἐμοῦ· 7 μάτην δὲ σέβονταί με διδάσκοντες διδασκαλίας ἐντάλματα ἀνθρώπων. 8ἀφέντες τὴν ἐντολὴν τοῦ θεοῦ κρατεῖτε τὴν παράδοσιν τῶν ἀνθρώπων. 9 Καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς, Καλῶς ἀθετεῖτε τὴν ἐντολὴν τοῦ θεοῦ, ἵνα τὴν παράδοσιν ὑμῶν στήσητε. 10 Μωϋσῆς γὰρ εἶπεν, Τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα σου, καί, Ὁ κακολογῶν πατέρα ἢ μητέρα θανάτῳ τελευτάτω. 11 ὑμεῖς δὲ λέγετε, Ἐὰν εἴπῃ ἄνθρωπος τῷ πατρὶ ἢ τῇ μητρί, Κορβᾶν, ὅ ἐστιν, Δῶρον, ὃ ἐὰν ἐξ ἐμοῦ ὠφεληθῇς, 12 οὐκέτι ἀφίετε αὐτὸν οὐδὲν ποιῆσαι τῷ πατρὶ ἢ τῇ μητρί, 13 ἀκυροῦντες τὸν λόγον τοῦ θεοῦ τῇ παραδόσει ὑμῶν ᾗ παρεδώκατε· καὶ παρόμοια τοιαῦτα πολλὰ ποιεῖτε. 14 Καὶ προσκαλεσάμενος πάλιν τὸν ὄχλον ἔλεγεν αὐτοῖς, Ἀκούσατέ μου πάντες καὶ σύνετε. 15 οὐδέν ἐστιν ἔξωθεν τοῦ ἀνθρώπου εἰσπορευόμενον εἰς αὐτὸν ὃ δύναται κοινῶσαι αὐτόν, ἀλλὰ τὰ ἐκ τοῦ ἀνθρώπου ἐκπορευόμενά ἐστιν τὰ κοινοῦντα τὸν ἄνθρωπον. 17 Καὶ ὅτε εἰσῆλθεν εἰς οἶκον ἀπὸ τοῦ ὄχλου, ἐπηρώτων αὐτὸν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ τὴν παραβολήν. 18 καὶ λέγει αὐτοῖς, Οὕτως καὶ ὑμεῖς ἀσύνετοί ἐστε; οὐ νοεῖτε ὅτι πᾶν τὸ ἔξωθεν εἰσπορευόμενον εἰς τὸν ἄνθρωπον οὐ δύναται αὐτὸν κοινῶσαι 19 ὅτι οὐκ εἰσπορεύεται αὐτοῦ εἰς τὴν καρδίαν ἀλλ᾽ εἰς τὴν κοιλίαν, καὶ εἰς τὸν ἀφεδρῶνα ἐκπορεύεται, καθαρίζων πάντα τὰ βρώματα; 20 ἔλεγεν δὲ ὅτι Τὸ ἐκ τοῦ ἀνθρώπου ἐκπορευόμενον, ἐκεῖνο κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον. 21 ἔσωθεν γὰρ ἐκ τῆς καρδίας τῶν ἀνθρώπων οἱ διαλογισμοὶ οἱ κακοὶ ἐκπορεύονται, πορνεῖαι, κλοπαί, φόνοι, 22 μοιχεῖαι, πλεονεξίαι, πονηρίαι, δόλος, ἀσέλγεια, ὀφθαλμὸς πονηρός, βλασφημία, ὑπερηφανία, ἀφροσύνη 23 πάντα ταῦτα τὰ πονηρὰ ἔσωθεν ἐκπορεύεται καὶ κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον.

The Syrophoenician Woman’s Faith (Mt 15.21‑28)

24 Ἐκεῖθεν δὲ ἀναστὰς ἀπῆλθεν εἰς τὰ ὅρια Τύρου. καὶ εἰσελθὼν εἰς οἰκίαν οὐδένα ἤθελεν γνῶναι, καὶ οὐκ ἠδυνήθη λαθεῖν 25 ἀλλ᾽ εὐθὺς ἀκούσασα γυνὴ περὶ αὐτοῦ, ἧς εἶχεν τὸ θυγάτριον αὐτῆς πνεῦμα ἀκάθαρτον, ἐλθοῦσα προσέπεσεν πρὸς τοὺς πόδας αὐτοῦ 26 ἡ δὲ γυνὴ ἦν Ἑλληνίς, Συροφοινίκισσα τῷ γένει· καὶ ἠρώτα αὐτὸν ἵνα τὸ δαιμόνιον ἐκβάλῃ ἐκ τῆς θυγατρὸς αὐτῆς. 27 καὶ ἔλεγεν αὐτῇ, Ἄφες πρῶτον χορτασθῆναι τὰ τέκνα, οὐ γάρ ἐστιν καλὸν λαβεῖν τὸν ἄρτον τῶν τέκνων καὶ τοῖς κυναρίοις βαλεῖν. 28 ἡ δὲ ἀπεκρίθη καὶ λέγει αὐτῷ, Κύριε · καὶ τὰ κυνάρια ὑποκάτω τῆς τραπέζης ἐσθίουσιν ἀπὸ τῶν ψιχίων τῶν παιδίων. 29 καὶ εἶπεν αὐτῇ, Διὰ τοῦτον τὸν λόγον ὕπαγε, ἐξελήλυθεν ἐκ τῆς θυγατρός σου τὸ δαιμόνιον. 30 καὶ ἀπελθοῦσα εἰς τὸν οἶκον αὐτῆς εὗρεν τὸ παιδίον βεβλημένον ἐπὶ τὴν κλίνην καὶ τὸ δαιμόνιον ἐξεληλυθός.

A Deaf and Dumb Man Healed

31 Καὶ πάλιν ἐξελθὼν ἐκ τῶν ὁρίων Τύρου ἦλθεν διὰ Σιδῶνος εἰς τὴν θάλασσαν τῆς Γαλιλαίας ἀνὰ μέσον τῶν ὁρίων Δεκαπόλεως. 32 καὶ φέρουσιν αὐτῷ κωφὸν καὶ μογιλάλον καὶ παρακαλοῦσιν αὐτὸν ἵνα ἐπιθῇ αὐτῷ τὴν χεῖρα. 33 καὶ ἀπολαβόμενος αὐτὸν ἀπὸ τοῦ ὄχλου κατ᾽ ἰδίαν ἔβαλεν τοὺς δακτύλους αὐτοῦ εἰς τὰ ὦτα αὐτοῦ καὶ πτύσας ἥψατο τῆς γλώσσης αὐτοῦ, 34 καὶ ἀναβλέψας εἰς τὸν οὐρανὸν ἐστέναξεν καὶ λέγει αὐτῷ, Εφφαθα, ὅ ἐστιν, Διανοίχθητι. 35 καὶ [εὐθέως] ἠνοίγησαν αὐτοῦ αἱ ἀκοαί, καὶ ἐλύθη ὁ δεσμὸς τῆς γλώσσης αὐτοῦ καὶ ἐλάλει ὀρθῶς. 36 καὶ διεστείλατο αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν· ὅσον δὲ αὐτοῖς διεστέλλετο, αὐτοὶ μᾶλλον περισσότερον ἐκήρυσσον. 37 καὶ ὑπερπερισσῶς ἐξεπλήσσοντο λέγοντες, Καλῶς πάντα πεποίηκεν, καὶ τοὺς κωφοὺς ποιεῖ ἀκούειν καὶ [τοὺς] ἀλάλους λαλεῖν.

8

Yezu aluza emigati obwa kabiri (Mt 15, 32-39)

1 Mw’ezo nsiku, hàli kandi olubaga lunji lw’abantu, lurhanagwêrhe biryo. Anacihamagala abaganda bâge, ababwîra, erhi: 2 «Mubabalire eyi ngabo, bulya ene lukola lwa nsiku isharhu bankulikira burhalya. 3 Nkabalika ba­shalisire, akangwe kanabayankira omu njira, bulya balimwo aba kulî». 4 Abaganda bâge bamushuza, mpu: «Ndi wankabona emigati yayigusa aba bo­shi muno irungu?» 5 Naye anacibadôsa, erhi: «Migali inga mugwêrhe?» Nabo, mpu: «Nda». 6 Okubundi anacirhegeka mpu abantu babwârhale oku idaho. Ayanka erya migali oku eri nda, avuga omunkwa, ayibega, ayiha abaganda bâge mpu bayigabulire olubaga, nabo banacibahêrezayo. 7 Bàli bagwêrhe na nfi nsungunu. Nazo erhi aba amazigisha, aderha mpu bazigabe. 8 Abantu ba lya, bayigurha. Bashubûza amasigaliza, gayunjuza birhiri nda. 9 Abalyaga bàli nka bibumbi bini. Anacibasêzera; 10 ho n’aho anacija omu bwârho bo n’abaga­nda bâge; kwo na kuhika omu mpande z’e Dalamanuta.

Abafarizeyi bahûna Yezu ecimanyîso (Mt 16, 1-4)

11 Abafarizeyi banaciyisha, barhondêra okumujisa kadali. Bamuhûna ecimanyîso c’emalunga mpu lyo bamurhega. 12 Ashishimukwa, aderha, erhi: «Cici cirhumire eri iburha lyalonza ecimanyîso? Okuli, mmubwire, eri iburha lirhahàbwe cimanyiso». 13 Anacibasêzera, acirhulira omu bwârho, ayikirira erindi ishiriza.

Obwengûza bw’ Abafarizeyi n’obwa Herodi (Mt 16, 5-12)

14 Abaganda bâge bayibagira okuciyikira emigati; erhi mugati muguma gwônene baciyikire omu bwârho. 15 Erhi Yezu acibabwîra, erhi: «Mumanye munacirange oku ngezo y’Abafarizeyi n’eya Herodi», 16 bajanamwo bone na nnene, mpu: «Rhurhadwirhi lwîko». 17 Naye erhi amanya, ababwîra, erhi: «Cirhumire mudwîrhe mwagerereza mpu murhadwirhi lwîko? Aye! Kuziga murhasag’iyumva murhanasag’imanya! Ka emirhima yinyu eciri mizibu? 18 Mugwêrhe amasù, murhanabona; mugwêrhe amarhwiri, murhanayumva! 19 Ka murhacikengiri, bulya nzind’ibega erya migati irhanu oku bantu bibumbi bi­rhanu, birhiri binga biyunjwîre masigaliza mwayansire?» Nabo, mpu: «lkumi na bibiri». 20 Na bulya kandi nabegeraga bantu bibumbi bini migati nda, birhiri binga biyunjwîre masigaliza mwayansire?» Nabo, mpu: «Nda». 21 Anacibabwîra, erhi: «Ka murhaciyumva?ⁿ».

Yezu afumya omuhurba e Betisayida

22 Erhi babika e Betisayida, bamulerhera omuhurha, bamusengera mpu aguhumekwo. 23 Anacigwârhira gulya muburha oku kuboko, aguhêka eburha­mbi bw’olugo, agutwîra amarhî oku masù, agulambûlirakwo amaboko, agudòôsa, erhi: «Ka muli eci obwîne?» 24 Olya anacilambula amasù, aderha, erhi: «Ndwîrhe nabona abantu bali nka mìrhi yalambagira». 25 Obwo Yezu a­shub’imulambulira amaboko oku masù, arhondêra okubona bwinja, ashuba mugumaguma, anakabona byoshi n’obwalagale, ciru n’ebiri kulî. 26 Okubundi amubwîra mpu aj’emwâge, erhi: «Ciru orhajaga omu cishagala^o».

Petro ahamiriza oku Yezu ali Nyarnuzinda (Mt 16, /3-20; Lk 9, 18-21)

27 Yezu akanya bo n’abaganda bâge, aja omu bishagala by’e Sezareya, cihugo ca Filipo. Erhi bahika omu njira, adôsa abaganda bâge, erhi: «Abantu kurhi baderha mpu nie ndi?» 28 Banacimushuza, mpu: «Yowane Mubatiza; abandi mpu Eliya; abandi mpu muguma omu balêbi». 29 Ababwîra, erhi: «Ninyu mwe, ndi muderha mpu ndi? Petro anacishuza, aderha, erhi: «We Kristu». 30 Obwo anacibakomêreza mpu barhabwîraga ndi.

Yezu abwîra abaganda bâge obw’oburhanzi oku ayish’ibabazibwa (Mt 16, 21-23; Lk 9, 22)

31 Okubundi arhondêra okubayigîriza oku Mwene-omuntu akwânîne ababazibwe bwenêne n’okunenwa n’abagula b’olubaga, abajinji b’abadâhwa n’abashamuka b’ihano, ayirhwe, n’enyuma lya nsiku isharhu afûke. 32 Ebyo bi­nwa abiderhera embere za boshi. Lero Petro amuhêka mahwe, arhondêra amukalihira. 33 Erhi acikabagana n’erhi abona abaganda bâge, akankamira Petro, anamubwîra, erhi: «Ntengaho shetani: bulya enkengêro zâwe zirhali nkengero za Nyamuzinda, ci ziri za bantu».

Ehi owalonz’ishirnha Yezu akwânîne okujira (Mt 16, 24-28; Lk 9, 23-27)

34 Anacibamagala olubaga n’abaganda bâge, ababwîra, erhi: «Owalonz’inshimba, acilahire yenene, abarhule ornusalaba gwâge, ankulikire. 35 Bulya owalonze okuciza obuzîne bwâge, ye wâbuheze; ci owâheze obuzîne bwâge nie ntuma n’Emyanzi y’Akalembe, ye wâbucize. 36 Bici kwankakwanana omuntu okuba mwâmi w’igulu lyoshi, erhi ankaheza omûka gwâge? 37 Nisi erhi bici omuntu ankahâna ngulo y’omûka gwâge? 38 Ngasi yeshi wâbe nshonyi nie nturna n’ebinwa byâni birhumire mw’eri iburha ly’obugonyi n’erya ebyâha, naye Mwene-omuntu ayish’imubêra nshonyi amango ayisha omu irenge ly’lshe haguma na bamalahika batagatifu».

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ 8

The Feeding of the Four Thousand (Mt 15.32‑39)

1 Ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις πάλιν πολλοῦ ὄχλου ὄντος καὶ μὴ ἐχόντων τί φάγωσιν, προσκαλεσάμενος τοὺς μαθητὰς λέγει αὐτοῖς, 2 Σπλαγχνίζομαι ἐπὶ τὸν ὄχλον, ὅτι ἤδη ἡμέραι τρεῖς προσμένουσίν μοι καὶ οὐκ ἔχουσιν τί φάγωσιν 3 καὶ ἐὰν ἀπολύσω αὐτοὺς νήστεις εἰς οἶκον αὐτῶν, ἐκλυθήσονται ἐν τῇ ὁδῷ· καί τινες αὐτῶν ἀπὸ μακρόθεν ἥκασιν. 4 καὶ ἀπεκρίθησαν αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ὅτι Πόθεν τούτους δυνήσεταί τις ὧδε χορτάσαι ἄρτων ἐπ᾽ ἐρημίας; 5 καὶ ἠρώτα αὐτούς, Πόσους ἔχετε ἄρτους; οἱ δὲ εἶπαν, Ἑπτά. 6 καὶ παραγγέλλει τῷ ὄχλῳ ἀναπεσεῖν ἐπὶ τῆς γῆς· καὶ λαβὼν τοὺς ἑπτὰ ἄρτους εὐχαριστήσας ἔκλασεν καὶ ἐδίδου τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ἵνα παρατιθῶσιν, καὶ παρέθηκαν τῷ ὄχλῳ. 7 καὶ εἶχον ἰχθύδια ὀλίγα· καὶ εὐλογήσας αὐτὰ εἶπεν καὶ ταῦτα παρατιθέναι. 8 καὶ ἔφαγον καὶ ἐχορτάσθησαν, καὶ ἦραν περισσεύματα κλασμάτων ἑπτὰ σπυρίδας. 9ἦσαν δὲ ὡς τετρακισχίλιοι. καὶ ἀπέλυσεν αὐτούς. 10 Καὶ εὐθὺς ἐμβὰς εἰς τὸ πλοῖον μετὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ ἦλθεν εἰς τὰ μέρη Δαλμανουθά.

The Demand for a Sign (Mt 16.1‑4)

11 Καὶ ἐξῆλθον οἱ Φαρισαῖοι καὶ ἤρξαντο συζητεῖν αὐτῷ, ζητοῦντες παρ᾽ αὐτοῦ σημεῖον ἀπὸ τοῦ οὐρανοῦ, πειράζοντες αὐτόν. 12 καὶ ἀναστενάξας τῷ πνεύματι αὐτοῦ λέγει, Τί ἡ γενεὰ αὕτη ζητεῖ σημεῖον; ἀμὴν λέγω ὑμῖν, εἰ δοθήσεται τῇ γενεᾷ ταύτῃ σημεῖον. 13 καὶ ἀφεὶς αὐτοὺς πάλιν ἐμβὰς ἀπ­ῆλθεν εἰς τὸ πέραν.

The Leaven of the Pharisees and of Herod (Mt 16.5‑12)

14 Καὶ ἐπελάθοντο λαβεῖν ἄρτους καὶ εἰ μὴ ἕνα ἄρτον οὐκ εἶχον μεθ᾽ ἑαυτῶν ἐν τῷ πλοίῳ. 15 καὶ διεστέλλετο αὐτοῖς λέγων, Ὁρᾶτε, βλέπετε ἀπὸ τῆς ζύμης τῶν Φαρισαίων καὶ τῆς ζύμης Ἡρῴδου. 16 καὶ διελογίζοντο πρὸς ἀλλήλους ὅτι ἄρτους οὐκ ἔχουσιν. 17 καὶ γνοὺς λέγει αὐτοῖς, Τί διαλογίζεσθε ὅτι ἄρτους οὐκ ἔχετε; οὔπω νοεῖτε οὐδὲ συνίετε; πεπωρωμένην ἔχετε τὴν καρδίαν ὑμῶν; 18 ὀφθαλμοὺς ἔχοντες οὐ βλέπετε καὶ ὦτα ἔχοντες οὐκ ἀκούετε; καὶ οὐ μνημονεύετε, 19ὅτε τοὺς πέντε ἄρτους ἔκλασα εἰς τοὺς πεντακισχιλίους, πόσους κοφίνους κλασμάτων πλήρεις ἤρατε; λέγουσιν αὐτῷ, Δώδεκα. 20 Ὅτε τοὺς ἑπτὰ εἰς τοὺς τετρακισχιλίους, πόσων σπυρίδων πληρώματα κλασμάτων ἤρατε; καὶ λέγουσιν [αὐτῷ], Ἑπτά. 21 καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς, Οὔπω συνίετε;

The Healing of a Blind Man at Bethsaida

22 Καὶ ἔρχονται εἰς Βηθσαϊδάν. καὶ φέρουσιν αὐτῷ τυφλὸν καὶ παρακαλοῦσιν αὐτὸν ἵνα αὐτοῦ ἅψηται. 23 καὶ ἐπιλαβόμενος τῆς χειρὸς τοῦ τυφλοῦ ἐξήνεγκεν αὐτὸν ἔξω τῆς κώμης καὶ πτύσας εἰς τὰ ὄμματα αὐτοῦ, ἐπιθεὶς τὰς χεῖρας αὐτῷ ἐπηρώτα αὐτόν, Εἴ τι βλέπεις; 24 καὶ ἀναβλέψας ἔλεγεν, Βλέπω τοὺς ἀνθρώπους ὅτι ὡς δένδρα ὁρῶ περιπατοῦντας. 25 εἶτα πάλιν ἐπέθηκεν τὰς χεῖρας ἐπὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτοῦ, καὶ διέβλεψεν καὶ ἀπεκατέστη καὶ ἐνέβλεπεν τηλαυγῶς ἅπαντα. 26 καὶ ἀπέστειλεν αὐτὸν εἰς οἶκον αὐτοῦ λέγων, Μηδὲ εἰς τὴν κώμην εἰσέλθῃς.

Peter’s Declaration about Jesus (Mt 16.13‑20; Lk 9.18‑21)

27 Καὶ ἐξῆλθεν ὁ Ἰησοῦς καὶ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἰς τὰς κώμας Καισαρείας τῆς Φιλίππου· καὶ ἐν τῇ ὁδῷ ἐπηρώτα τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ λέγων αὐτοῖς, Τίνα με λέγουσιν οἱ ἄνθρωποι εἶναι; 28 οἱ δὲ εἶπαν αὐτῷ λέγοντες [ὅτι] Ἰωάννην τὸν βαπτιστήν, καὶ ἄλλοι, Ἠλίαν, ἄλλοι δὲ ὅτι εἷς τῶν προφητῶν. 29 καὶ αὐτὸς ἐπηρώτα αὐτούς, Ὑμεῖς δὲ τίνα με λέγετε εἶναι; ἀποκριθεὶς ὁ Πέτρος λέγει αὐτῷ, Σὺ εἶ ὁ Χριστός. 30 καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ.

Jesus Foretells His Death and Resurrection (Mt 16.21‑28; Lk 9.22‑27)

31 Καὶ ἤρξατο διδάσκειν αὐτοὺς ὅτι δεῖ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου πολλὰ παθεῖν καὶ ἀποδοκιμασθῆναι ὑπὸ τῶν πρεσβυτέρων καὶ τῶν ἀρχιερέων καὶ τῶν γραμματέων καὶ ἀποκτανθῆναι καὶ μετὰ τρεῖς ἡμέρας ἀναστῆναι 32 καὶ παρρησίᾳ τὸν λόγον ἐλάλει. καὶ προσλαβόμενος ὁ Πέτρος αὐτὸν ἤρξατο ἐπιτιμᾶν αὐτῷ. 33 ὁ δὲ ἐπιστραφεὶς καὶ ἰδὼν τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ ἐπετίμησεν Πέτρῳ καὶ λέγει, Ὕπαγε ὀπίσω μου, Σατανᾶ, ὅτι οὐ φρονεῖς τὰ τοῦ θεοῦ ἀλλὰ τὰ τῶν ἀνθρώπων. 34 Καὶ προσκαλεσάμενος τὸν ὄχλον σὺν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς, Εἴ τις θέλει ὀπίσω μου ἀκολουθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ καὶ ἀκολουθείτω μοι. 35 ὃς γὰρ ἐὰν θέλῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ σῶσαι ἀπολέσει αὐτήν· ὃς δ᾽ ἂν ἀπολέσει τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἕνεκεν ἐμοῦ καὶ τοῦ εὐαγγελίου σώσει αὐτήν. 36 τί γὰρ ὠφελεῖ ἄνθρωπον κερδῆσαι τὸν κόσμον ὅλον καὶ ζημιωθῆναι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ; 37 τί γὰρ δοῖ ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ; 38 ὃς γὰρ ἐὰν ἐπαισχυνθῇ με καὶ τοὺς ἐμοὺς λόγους ἐν τῇ γενεᾷ ταύτῃ τῇ μοιχαλίδι καὶ ἁμαρτωλῷ, καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐπαισχυνθήσεται αὐτόν, ὅταν ἔλθῃ ἐν τῇ δόξῃ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ μετὰ τῶν ἀγγέλων τῶν ἁγίων.

9

1 Ababwîra, erhi: «Mmubwèizire, okuli, hali baguma muli aba bayimanzire hano barhakabona olufu, kuhika babone Obwâmi bwa Nyamuzinda buyishire omu bukuze bunji».

Yezu ahinduka obusu (Mt 17, 1-8; Lk 9, 28-36)

2 Erhi kugera nsiku ndarhu, Yezu ayanka Petro, Yakobo na Yowane, abagendana bèone oku ntondo ndîrî. Anacihinduka obusù embere zâbo. 3 E­myambalo yâge yanacilangashana, yaba myêru myêru nka lubula, kulya ntâye en’igulu oshuka wankayiyêruhya ntyo. 4 Eliya bo na Musa banacibabonekera, bakaz’ishambâla na Yezu. 5 Obwo Petro anacibwîra Yezu, erhi: «Yagirwa, kuli kwinja rhubêre hano; rhuyûbakeho rhuyumpa rhusharhu: higuma hyawe, ehi­ndi hya Musa n’ehindi hya Eliya». 6 Erhi arhacimayiri kurhi aderhage, bulya bàli barhunzirwe n’obwôba bunji. 7 Okubundi olwikungu lwayisha, lwababwîka, n’izu lyanacirhengamwo lulya lwikungu, erhi: «Oyu ye Mugala wâni muzigirwa, mumuyumve». 8 Ho na halya mpu bacilola eyi n’eyi, barhacibonaga ndi orhali Yezu yenene haguma nabo.

Amango Eliya anagaluke (Mt 17, 9-13)

9 Erhi bakola bayandagala oku ntondo, abakomêreza mpu barhabwîraga ndi ebi babwîne, kuhika Mwene omuntu afûke omu bafù. 10 Bagwârha ako ka­ nwa emurhima, ci bacidôsa kwo kuderha kurhi: kuhika afûke omu bafù. 11 Banacimudôsa, mpu: «Cirhuma Abafarizeyi n’abashamuka b’ihano bakaz’i­derha mpu kukwânîne Eliya arhang’iyisha?» 12 Naye ababwîra, erhi: «Neci ayi­sh’iyisha, ayish’ikombêza byoshi! Ci kurhi Mwene-omuntu ayandikirwe? Oku ayish’ibabala bwenêne n’okugayaguzwa. 13 Lekagi mmubwîre! Eliya mîra ayi­shaga^p; nabo bamujira oku balonzagya kwoshi, nk’oku anayandikîrwe».

Yezu alibirha oku muzimu w’isirhe (Mt 17, 14-21; Lk 9, 37-42)

14 Erhi bagaluka aha abaganda bâge bàli, bashimâna lubaga lunji lw’abantu lubazonzire, n’abashamuka b’ihano bàli kadali boshi. 15 Erhi eyo ngabo y’aba­ntu ebona Yezu, yarhangala, yayisha elibisire, yaj’imulamusa. 16 Anacibadôsa, erhi: «Kadali kaci ako muli?» 17 Muntu muguma omu lubaga amushuza, erhi: «Nyamwagirwa, nakudwîrhîre mugala wâni olimwo shetani w’akaduma. 18 Ngasi kumugwârha, anamurhimba oku idaho, omwâna anarhumba kafula, anakugurha amîno anagangabale. Nabwîzire abaganda bâwe nti bamukûle­ mwoye, barhanahashire». 19 Anacimushuza, amubwîra, erhi: «Eri iburha libula-buyemêre, kuhika mangaci nayôrha ninyu? Kuhika mangaci nâmmule­mbere? Nderheragiye». 20 Bamulerha. Olya shetani erhi abona Yezu, azunguza bwenêne omwâna, amurhimba oku idaho. Omwana agayagaya anarhumba lufula. 21 Yezu anacidôsa ishe, erhi: «Kurhenga mangaci agwârhagwa?» Naye ashuza, erhi: «Kurhenga eburho. 22 Na kanji kanji anamukwêbe ecîko n’erwiîshi, kulonz’imuyirha. Ci akaba ogwêrhe okuwankahasha, orhurhabale, orhufe lukogo». 23 Yezu ashuza, erhi: «Mpu akaba ogwêrhe okuwankahasha!^q… Byo­shi byanahashikana oku ogwêrhe obuyemêre». 24 Ho na halya olya ishe w’o­mwana aderha n’izu linene, erhi: «Nyemîre, Yagirwa! Ontabale nie mubula­ buyemêre!» 25 Yezu erhi abona olubaga lulundumana, akankamira olya muzi­mu mubî, anamubwîra, erhi: «We muzimu kaduma na cihuli, nkurhegesire omurhengemwo, orhanacihîra okamushubiriramwo». 26 Anaciyâma, amuhi­ndaganya bwenêne, amurhengamwo. Olya mwana ayôrha nka mufù, ciru banji baderha mpu afire. 27 Ci erhi Yezu acimugwârha okuboko, amuzûsa, ayima­nga. 28 Erhi aba amaja omu nyumpa, abaganda bâge bamudôsa bufunda, mpu: «Carhumaga rhweki rhurhahash’imuhulusa bulya?» 29 Anacibashuza, erhi: «Shetani wa bene oyo arhalihirhwakwo n’ezirhali nsengero n’okucîshalisa».

Yezu abwîra abaganda bâge obwa kabiri oku ayish’ibabala (Mt 17, 22-23: Lk 9, 43-45)

30 Erhi barhenga aho, baja bagera omu Galilcya, ci arhalonzagya abantu bamanye, 31 Bulya akag’iyigîriza abaganda bâge anakag’ibabwîra oku Mwene-omuntu ayish’ihânwa omu maboko g’abantu, oku bayish’imuyirha, n’oku hano aba amayirhwa, enyuma lya nsiku isharhu ayish’ifûka. 32 Ci bôhe barhumvagya ako kanwa, banarhinya okumudôsa.

Omukulu omu Bwami bw’empingu (Mt 18, 1-5; Lk 9, 46-48)

33 Banacihika e Kafarnaumu. Erhi baba bakola bali omu nyumpa, abadôsa, erhi: «Kadali kaci kalya mwagwêrhe omu njira?» · 34 Bacihulikira, bulya bàyi­shaga baja kadali bône na nnene mpu ndi mukulu muli bo. 35 Okubundi atamala, ahamagala balya ikumi na habiri, ababwira, erhi: «Owalonz’iba wa burhanzi, acijire wa buzinda na murhumisi w’abandi boshi». 36 Anaciyanka o­mwana w’ecirhaba, amuyimanza ekarhî kâbo; n’erhi aba amamubagalira, aba­bwîra, erhi: 37 «Ngasi wayankirire mwana muguma wa bene oyu nie ntumire, erhi nie ayankirîre; na owanyankirira, erhi arhali nie ayankirîre, ci olya wantumaga^r».

Orhali mushombanyi erhi mwîra (Lk 9, 49-50)

38 Yowane anacimubwîra, erhi: «Yagirwa, rhwabonaga omuntu alibirha­kwo abashetani oku Izîno lyâwe; rhwàli rhwamuhanza, bulya oyo muntu arharhukulikira». 39 Naye anacishuza, erhi: «Murhamuhanzagya, bulya ntâye wankajira ecisômerîne oku Izîno lyâni, akanashub’inderhera kubî. 40 Bulya orhali mushombanyi wirhu, erhi mwîra wirhu».

Okuzigira abaganda ba Mwami Yezu (Mt 10, 42)

41 «Ngasi yeshi wâmmuhe akahe k’amîshi bulya muli bantu ba Kristu, mmubwîre okuli, olubembo lwâge lurhakamuhera».

Owasârhaze owâbo (Mt 18, 6-9; Lk 17, 1-2)

42 «Ci owasarhaze^s rnuguma muli aba banyemire, akwânîne okushwêkerwa olusho omu igosi n’okukwêbwa omu nyanja. 43 Akaba okuboko kwâwe kunarhume wahirima omu câha, onakutwe: kuli kwinja kulusha okuja omu Buzîne oli kabokwè, ahali h’okuhêka maboko abiri omu cîna c’omuliro gurhazima^t, [ 44 omu omuvunyu gwabyo gurhafà n’omuliro gurhazima.] 45 N’akaba okugulu kwâwe kunarhume wahirima omu câha, okutwe: kuli kwinja kulusha okuja omu Buzîne oli kagulu, ahali h’okuhêka amagulu gombi omu nyenga y’omuli­ro, [ 46 omu omuvunyu gwabyo gurhafà n’omuliro gurhazima.] 47 N’isù lyâwe likarhuma wahirima omu câha, oliyômole: bulya kuli kwinja kulusha okuja omu Bwâmi bwa Naymuzinda n’isu liguma, ahali h’okukwêbwa n’amasù gombi omu nyenga y’omuliro, 48 omu omuvunyu gwabo gurhafa n’omuliro gurhazima. 49 Bulya ngasi muntu analungwe n’omuliro (na ngasi nterekêro enalungwe n’omunyu)^u 9, 49: Omuliro gulunga, gwanaba muliro guhana abanya-byâha, erhi muliro gucèsa abemêzi, gubajire nterekêro ya Nnâmahanga.. 50 Omunyu^v ciri cintu cinja; ci kwônene omunyu gukarhengamwo obununu, cici mwankacigulungamwo? Mubêmwo omunyu, munabe n’omu­rhûla mwêne na mwêne».

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ 9

1 Καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι εἰσίν τινες ὧδε τῶν ἑστηκότων οἵτινες οὐ μὴ γεύσωνται θανάτου ἕως ἂν ἴδωσιν τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ ἐληλυθυῖαν ἐν δυνάμει.

The Transfiguration of Jesus (Mt 17.1‑13; Lk 9.28‑36)

2 Καὶ μετὰ ἡμέρας ἓξ παραλαμβάνει ὁ Ἰησοῦς τὸν Πέτρον καὶ τὸν Ἰάκωβον καὶ τὸν Ἰωάννην καὶ ἀναφέρει αὐτοὺς εἰς ὄρος ὑψηλὸν κατ᾽ ἰδίαν μόνους. καὶ μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν, 3 καὶ τὰ ἱμάτια αὐτοῦ ἐγένετο στίλβοντα λευκὰ λίαν, οἷα γναφεὺς ἐπὶ τῆς γῆς οὐ δύναται οὕτως λευκᾶναι. 4 καὶ ὤφθη αὐτοῖς Ἠλίας σὺν Μωϋσεῖ καὶ ἦσαν συλλαλοῦντες τῷ Ἰησοῦ. 5 καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Πέτρος λέγει τῷ Ἰησοῦ, Ῥαββί, καλόν ἐστιν ἡμᾶς ὧδε εἶναι, καὶ ποιήσωμεν τρεῖς σκηνάς, σοὶ μίαν καὶ Μωϋσεῖ μίαν καὶ Ἠλίᾳ μίαν. 6 οὐ γὰρ ᾔδει τί ἀποκριθῇ, ἔκφοβοι γὰρ ἐγένοντο. 7 καὶ ἐγένετο νεφέλη ἐπισκιάζουσα αὐτοῖς, καὶ ἐγένετο φωνὴ ἐκ τῆς νεφέλης, Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἀκούετε αὐτοῦ. 8 καὶ ἐξάπινα περιβλεψάμενοι οὐκέτι οὐδένα εἶδον ἀλλὰ τὸν Ἰησοῦν μόνον μεθ᾽ ἑαυτῶν. 9 Καὶ καταβαινόντων αὐτῶν ἐκ τοῦ ὄρους διεστείλατο αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ ἃ εἶδον διηγήσωνται, εἰ μὴ ὅταν ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐκ νεκρῶν ἀναστῇ. 10 καὶ τὸν λόγον ἐκράτησαν πρὸς ἑαυτοὺς συζητοῦντες τί ἐστιν τὸ ἐκ νεκρῶν ἀναστῆναι. 11 καὶ ἐπηρώτων αὐτὸν λέγοντες, Ὅτι λέγουσιν οἱ γραμματεῖς ὅτι Ἠλίαν δεῖ ἐλθεῖν πρῶτον; 12 ὁ δὲ ἔφη αὐτοῖς, Ἠλίας μὲν ἐλθὼν πρῶτον ἀποκαθιστάνει πάντα· καὶ πῶς γέγραπται ἐπὶ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἵνα πολλὰ πάθῃ καὶ ἐξουδενηθῇ; 13 ἀλλὰ λέγω ὑμῖν ὅτι καὶ Ἠλίας ἐλήλυθεν, καὶ ἐποίησαν αὐτῷ ὅσα ἤθελον, καθὼς γέγραπται ἐπ᾽ αὐτόν. The Healing of a Boy with an Unclean Spirit (Mt 17.14‑20; Lk 9.37‑43a) 14 Καὶ ἐλθόντες πρὸς τοὺς μαθητὰς εἶδον ὄχλον πολὺν περὶ αὐτοὺς καὶ γραμματεῖς συζητοῦντας πρὸς αὐτούς. 15 καὶ εὐθὺς πᾶς ὁ ὄχλος ἰδόντες αὐτὸν ἐξεθαμβήθησαν καὶ προσ­τρέχοντες ἠσπάζοντο αὐτόν. 16 καὶ ἐπηρώτησεν αὐτούς, Τί συζητεῖτε πρὸς αὐτούς; 17 καὶ ἀπεκρίθη αὐτῷ εἷς ἐκ τοῦ ὄχλου, Διδάσκαλε, ἤνεγκα τὸν υἱόν μου πρὸς σέ, ἔχοντα πνεῦμα ἄλαλον 18 καὶ ὅπου ἐὰν αὐτὸν καταλάβῃ ῥήσσει αὐτόν, καὶ ἀφρίζει καὶ τρίζει τοὺς ὀδόντας καὶ ξηραίνεται· καὶ εἶπα τοῖς μαθηταῖς σου ἵνα αὐτὸ ἐκβάλωσιν, καὶ οὐκ ἴσχυσαν. 19 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς αὐτοῖς λέγει, Ὦ γενεὰ ἄπιστος, ἕως πότε πρὸς ὑμᾶς ἔσομαι; ἕως πότε ἀνέξομαι ὑμῶν; φέρετε αὐτὸν πρός με. 20 καὶ ἤνεγκαν αὐτὸν πρὸς αὐτόν. καὶ ἰδὼν αὐτὸν τὸ πνεῦμα εὐθὺς συνεσπάραξεν αὐτόν, καὶ πεσὼν ἐπὶ τῆς γῆς ἐκυλίετο ἀφρίζων. 21 καὶ ἐπηρώτησεν τὸν πατέρα αὐτοῦ, Πόσος χρόνος ἐστὶν ὡς τοῦτο γέγονεν αὐτῷ; ὁ δὲ εἶπεν, Ἐκ παιδιόθεν 22 καὶ πολλάκις καὶ εἰς πῦρ αὐτὸν ἔβαλεν καὶ εἰς ὕδατα ἵνα ἀπολέσῃ αὐτόν· ἀλλ᾽ εἴ τι δύνῃ, βοήθησον ἡμῖν σπλαγχνισθεὶς ἐφ᾽ ἡμᾶς. 23 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ, Τὸ Εἰ δύνῃ, πάντα δυνατὰ τῷ πιστεύοντι. 24 εὐθὺς κράξας ὁ πατὴρ τοῦ παιδίου ἔλεγεν, Πιστεύω· βοήθει μου τῇ ἀπιστίᾳ. 25 ἰδὼν δὲ ὁ Ἰησοῦς ὅτι ἐπισυντρέχει ὄχλος, ἐπετίμησεν τῷ πνεύματι τῷ ἀκαθάρτῳ λέγων αὐτῷ, Τὸ ἄλαλον καὶ κωφὸν πνεῦμα, ἐγὼ ἐπιτάσσω σοι, ἔξελθε ἐξ αὐτοῦ καὶ μηκέτι εἰσέλθῃς εἰς αὐτόν. 26 καὶ κράξας καὶ πολλὰ σπαράξας ἐξῆλθεν· καὶ ἐγένετο ὡσεὶ νεκρός, ὥστε τοὺς πολλοὺς λέγειν ὅτι ἀπέθανεν. 27 ὁ δὲ Ἰησοῦς κρατήσας τῆς χειρὸς αὐτοῦ ἤγειρεν αὐτόν, καὶ ἀνέστη. 28 καὶ εἰσελθόντος αὐτοῦ εἰς οἶκον οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ κατ᾽ ἰδίαν ἐπηρώτων αὐτόν, Ὅτι ἡμεῖς οὐκ ἠδυνήθημεν ἐκβαλεῖν αὐτό; 29 καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Τοῦτο τὸ γένος ἐν οὐδενὶ δύναται ἐξελθεῖν εἰ μὴ ἐν προσευχῇ.

Jesus Again Foretells His Death and Resurrection (Mt 17.22‑23; Lk 9.43b-45)

30 Κἀκεῖθεν ἐξελθόντες παρεπορεύοντο διὰ τῆς Γαλιλαίας, καὶ οὐκ ἤθελεν ἵνα τις γνοῖ 31 ἐδίδασκεν γὰρ τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς ὅτι Ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοται εἰς χεῖρας ἀνθρώπων, καὶ ἀποκτενοῦσιν αὐτόν, καὶ ἀποκτανθεὶς μετὰ τρεῖς ἡμέρας ἀναστήσεται. 32 οἱ δὲ ἠγνόουν τὸ ῥῆμα, καὶ ἐφοβοῦντο αὐτὸν ἐπερωτῆσαι.

Who is the Greatest? (Mt 18.1‑5; Lk 9.46‑48)

33 Καὶ ἦλθον εἰς Καφαρναούμ. καὶ ἐν τῇ οἰκίᾳ γενόμενος ἐπηρώτα αὐτούς, Τί ἐν τῇ ὁδῷ διελογίζεσθε; 34 οἱ δὲ ἐσιώπων· πρὸς ἀλλήλους γὰρ διελέχθησαν ἐν τῇ ὁδῷ τίς μείζων. 35 καὶ καθίσας ἐφώνησεν τοὺς δώδεκα καὶ λέγει αὐτοῖς, Εἴ τις θέλει πρῶτος εἶναι, ἔσται πάντων ἔσχατος καὶ πάντων διάκονος. 36 καὶ λαβὼν παιδίον ἔστησεν αὐτὸ ἐν μέσῳ αὐτῶν καὶ ἐναγκαλισάμενος αὐτὸ εἶπεν αὐτοῖς, 37 Ὃς ἂν ἓν τῶν τοιούτων παιδίων δέξηται ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου, ἐμὲ δέχεται· καὶ ὃς ἂν ἐμὲ δέχηται, οὐκ ἐμὲ δέχεται ἀλλὰ τὸν ἀποστείλαντά με.

He Who is Not against Us is for Us (Lk 9.49‑50)

38 Ἔφη αὐτῷ ὁ Ἰωάννης, Διδάσκαλε, εἴδομέν τινα ἐν τῷ ὀνόματί σου ἐκβάλλοντα δαιμόνια καὶ ἐκωλύομεν αὐτόν, ὅτι οὐκ ἠκολούθει ἡμῖν. 39 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν, Μὴ κωλύετε αὐτόν. οὐδεὶς γάρ ἐστιν ὃς ποιήσει δύναμιν ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου καὶ δυνήσεται ταχὺ κακολογῆσαί με 40 ὃς γὰρ οὐκ ἔστιν καθ᾽ ἡμῶν, ὑπὲρ ἡμῶν ἐστιν. 41 Ὃς γὰρ ἂν ποτίσῃ ὑμᾶς ποτήριον ὕδατος ἐν ὀνόματι ὅτι Χριστοῦ ἐστε, ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι οὐ μὴ ἀπολέσῃ τὸν μισθὸν αὐτοῦ.

Temptations to Sin (Mt 18.6‑9; Lk 17.1‑2)

42 Καὶ ὃς ἂν σκανδαλίσῃ ἕνα τῶν μικρῶν τούτων τῶν πιστευόντων [εἰς ἐμέ], καλόν ἐστιν αὐτῷ μᾶλλον εἰ περίκειται μύλος ὀνικὸς περὶ τὸν τράχηλον αὐτοῦ καὶ βέβληται εἰς τὴν θάλασσαν. 43 Καὶ ἐὰν σκανδαλίζῃ σε ἡ χείρ σου, ἀπόκοψον αὐτήν· καλόν ἐστίν σε κυλλὸν εἰσελθεῖν εἰς τὴν ζωὴν ἢ τὰς δύο χεῖρας ἔχοντα ἀπελθεῖν εἰς τὴν γέενναν, εἰς τὸ πῦρ τὸ ἄσβεστον.[44 ] 45 καὶ ἐὰν ὁ πούς σου σκανδαλίζῃ σε, ἀπόκοψον αὐτόν· καλόν ἐστίν σε εἰσελθεῖν εἰς τὴν ζωὴν χωλὸν ἢ τοὺς δύο πόδας ἔχοντα βληθῆναι εἰς τὴν γέενναν. [46] 47 καὶ ἐὰν ὁ ὀφθαλμός σου σκανδαλίζῃ σε, ἔκβαλε αὐτόν· καλόν σέ ἐστιν μονόφθαλμον εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ ἢ δύο ὀφθαλμοὺς ἔχοντα βληθῆναι εἰς τὴν γέενναν, 48 ὅπου ὁ σκώληξ αὐτῶν οὐ τελευτᾷ καὶ τὸ πῦρ οὐ σβέννυται. 49 πᾶς γὰρ πυρὶ ἁλισθήσεται. 50 Καλὸν τὸ ἅλας· ἐὰν δὲ τὸ ἅλας ἄναλον γένηται, ἐν τίνι αὐτὸ ἀρτύσετε; ἔχετε ἐν ἑαυτοῖς ἅλα καὶ εἰρηνεύετε ἐν ἀλλήλοις.

10

Ka kuyemêrîrwe omuntu ahuluse mukâge? (Mt 19, 1-9)

1 Erhi arhenga eyo munda, aja omu lya Yuda, ishiriza lya Yordani. Engabo y’abantu yashub’imulundukira; abayigîrza nk’oku anayôrhera. 2 Abafarizeyi banacimujaho; bamudôsa kwa kumurhangula, mpu: «Ka kuyemerîrwe omuntu ahuluse mukage?» 3 Naye erhi ashuza, ababwîra, erhi: «Kurhi Musa ammurhegesire?» 4 Nabo, mpu: «Musa ayemîre okuyandika ece­rhe c’okuvuna obuhya n’okumuhulusa». 5 Yezu abashuza, erhi: «Buzibu bwa mirhima yinyu bwarhumire Musa arnmujirira eryo irhegeko. 6 Ci erhi Nyamuzinda arhondêra okulema, ajizire omulume n’omukazi. 7 Co carhuma omuntu aleka ishe na nnina, acishwêkerekwo mukâge, 8 hanabe babiri omu mubiri muguma. Na ntyo barhaciri babiri, ci gukola mubiri muguma. 9 Mâshi! arhali omuntu ye wahumanula eci Nyamuzinda abumanyagya». 10 Erhi bahika omu nyumpa, abaganda bâge bashub’imudôsa kuli ako kanwa. 11 Ababwîra, erhi: «Ngasi yeshi wâhuluse mukâge akanayanka owundi, erhi kuhusha ahushire; 12 n’omukazi wâleke iba, agend’iyankwa n’owundi, erhi naye kuhusha ahu­shire».

Yezu n’abâna barbo (Mt 19, 13-15; Lk 18, 15-17)

13 Banacimulerhera abâna mpu abahumekwo; ci abaganda bâge hakalihira I’abali babadwîrhe. 14 Erhi Yezu abona, agaya anababwîra, erhi: «Leki abâna! baje ahandi; murhabahanzagya, bulya ababashusha^w, Ohwâmi bwa Nyamuzi­nda buli bwâho. 15 Mmubwîre okuli: ngasi yeshi orhayankiriri Obwâmi bwa Nyamuzinda nka mwana murho, arhakabulaharhamwo». 16 Obwo anacibabagalira, abahirakwo amaboko, abagisha.

Omuntu wali ogwêrhe birugu binji (Mt 19, 16-22; Lk 18, 18-23)

17 Erhi aba amalikûla, akol’ali omu njira, muntu muguma ayish’alibisire, amufukamira, amudôsa, erhi: «Waliha Mwigîriza mwinja, kurhi njirage lyo mbona obuzîne burhahwa?» 18 Yezu amubwîra. erhi: «Cirhumire onderha mwinja? Ntâye oba mwinja aha nyuma lya Nyamuzinda yenene. 19 Oyishi ama­rhegeko: Orhahîra kanigana, orhahîra okahusha, orhahîra okazimba, orhahîra okahamiriza obunywesi, orhahîra okalya ebya bene, okaz’ikenga sho na nyo­ko». 20 Olya naye amushuza, erhi: «Yagirwa, ebyo byoshi mbikulikira kurhe­nga eburho bwâni». 21 Obwo Yezu anacimusinza, amuzigira, anamubwîra, e­rhi: «Ciguma cône cicikusigalire: ogende, oj’iguza ebi ogwêrhe byoshi, ohe abakenyi, ly’oyish’ibona obuhirhi omu mpingu; okubundi oyishe, onshimbe». 22 Erhi ayumva ako kanwa, oburhe bwamuhêka, bulya àli agwêrhe birugu bi­nji.

Okuhika omu mpingu kw’omugale kuli kudârhi (Mt 19, 23-26; Lk 18, 24-27)

23 Yezu anacilola eyi n’eyi, abwîra abaganda bâge, erhi: «Kuli kudârhi okuhika kw’abagale omu Bwâmi bwa Nyamuzinda!» 24 Abaganda bâge basômerwa n’enderho zâge. Ci Yezu ashubîrira, ababwîra, erhi: «Bana bâni, kuli kudârhi okuhika omu Bwâmi bwa Nyamuzinda! 25 Okugeza engamiya omu murhule gw’ensige kuli kulembu kulusha okuhisa omugale omu Bwâmi bwa Nyamuzinda!» 26 Nabo bazanwa bwenêne-bwenêne, bakadôsanya bône na nnene, mpu: «Ndi wâcungukage obwo?» 27 Yezu abagezamwo amasù, aba­bwîra, erhi: «Emwa abantu okwo kurhankahashikana, ci arhali emwa Nyamuzinda: bulya ntâco cankayabira Nyamuzinda!»

Oluhembo lw’abalesire eby’en’igulu (Mt 19, 27-30; Lk 18, 28-30)

28 Petro anacimubwîra, erhi: «Obu rhuli aha, rhwalesire byoshi, rhwakushi­mba!» 29 Naye Yezu ashuza, erhi: «Okuli, mmubwire, ntâye waleke enyumpa yâge, bene wâbo, bàli babo, ishe, nnina, abâna erhi mashwa gâge nie ntuma n’Emyanzi y’Akalembe erhuma, 30 abule kuhâbwa kali igana, buno, en’igulu: enyumpa, bene wâbo, bâli bâbo, bannina, abâna n’amashwa, haguma n’amali­buko^x, n’omu mango gaciyisha, akalamo karhahwa. 31 Na banji bali barhanzi bayish’iba bazinda, n’abazinda bâbe barhanzi.

Yezu abwîra Entumwa obwa kasharhu oku ayish’ibabazibwa (Mt 20, 17-19; Lk 18, 31-33)

32 Erhi bali omu njira, bayinamukira e Yeruzalemu. Yezu erhi aba­shokolire; nabo bazânwa, n’abali babakulikire bayôboha^y. Ashub’iyanka balya ikumi na bahiri, arhondêra okubabwîra oku ayish’iba, erhi: 33 «Rhw’ono rhwarheremera e Yeruzalemu: Mwene-omuntu âhânwa omu maboko g’abajinji b’abadâhwa n’abashamuka b’ihano. Bayish’imutwîra okufa, banamuhâne emw’abapagani. 34 Nabo bamushekere, bamumesherekwo, bamushûrhe emikoba banamuyirhe, na hano hagera nsiku isharhu, afûke».

Bene-Zebedeyo (Mt 20. 20-23)

35 Bene-Zebedeyo, Yakobo na Yowane, banacimujaho, bamubwîra, mpu: «Walìha,. rhulonzire ngasi kwoshi rhwakuhûna orhujirirekwo». 36 Naye abashuza, erhi: «Cici mwalonza mmujirire?» 37 Nabo, mpu: «Orhujire rhubwaârhale, muguma ekulyo, owundi ckumosho kwâwe omu irenge lyâwe». 38 Yezu anacibashuza, erhi: «Murhamanyiri eci muhunyire. Ka mwankahash’inywa akabehe^z nayish’inywa, erhi mubatizibwe obubatizo nayish’ibatizibwa?» 39 Nabo, mpu: «Rhwanahasha». Yezu ababwîra, erhi: «Akabehe nayish’i­nywa, kôhe mwâkanywa, n’obuhatizo nayish’ibatizibwa, mwâbubatizibwa. 40 Ci okubwârhala ekulya erhi ekumosho kwâni, arhali nie nâmmuhêkwo, ci kuli kwa balya bakurheganyizibwe».

Abakulu bakwânîne okuba barhumisi b’abâbo (Mt 20, 24-28; Lk 22, 24-27)

41 Erhi balya bandi ikumi bayumva ntyo, barhondêra okududumira Yakobo na Yowane. 42 Okubundi Yezu anacibahamagala hofi naye, ababwîra, erhi: «Murhahahiri oku emwa abapagani, abarhegesi kwo barhegeka nka ba­nyakasane, n’abakulu banabayereke obukulu bwâbo. 43 Arhali kwo byâba ntyo muli mwe: mwehe owalonz’iba mukulu muli mwe, acijire murhumisi winyu 44 na ngasi walonz’iba wa burhanzi muli mwe, acijire muja wa boshi. 45 Ntyo Mwene-omuntu arhayishaga mpu arhumikirwe, ci mpu arhumikire abandi, anahâne obuzîne bwâge lyo acungula banji».

Omuhurha gw’e Yeriko (Mt 20, 29-34; Lk 18, 35-43)

46 Banacihika e Yeriko. Erhi acirhenga e Yeriko bo n’abaganda bâge na ngabo nyinji y’abantu, barhimâna Bartimeyo, mwene-Timeyo. Gwàli muhuûrha; erhi gubwârhire oku njira, gudwîrhe gwahûnira obuligo. 47 Erhi ayumwa oku Yezu w’e Nazareti wagera, arhondêra okuyakûza, erhi: «Mâshi Yezu, Mwene-Daudi, ombêre obwonjo nani! 48 Banji banacimukankamira mpu ahuli­ke; ci yehe anaciyâma, alushîsa, erhi: «Mâshi Mwene-Daudi, ombêre obwonjo nani!» 49 Obwo Yezu ayimanga, arhegeka mpu bamulerhe. Bahamagala olya muhûrha, bamubwîra, mpu: «Simika! oyimuke, akuhamagîre». 50 Anacikwêba ecirondo câge, ahama, aja emunda Yezu àli. 51 Yezu amudôsa, erhi: «Cici walonza nkujirire?» -Naye olya muhûrha, erhi: «Yagirwa, nti nani mbonel» 52 Yezu amubwîra, erhi: «Gendaga, obuyemêre bwâwe bwakufumize». Na ho na halya ayirukir’abona; anacimukulikira.

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ 10

Teaching about Divorce (Mt 19.1‑12)

1 Καὶ ἐκεῖθεν ἀναστὰς ἔρχεται εἰς τὰ ὅρια τῆς Ἰουδαίας [καὶ] πέραν τοῦ Ἰορδάνου, καὶ συμπορεύονται πάλιν ὄχλοι πρὸς αὐτόν, καὶ ὡς εἰώθει πάλιν ἐδίδασκεν αὐτούς. 2 καὶ προσελθόντες Φαρισαῖοι ἐπηρώτων αὐτὸν εἰ ἔξεστιν ἀνδρὶ γυναῖκα ἀπολῦσαι, πειράζοντες αὐτόν. 3 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς, Τί ὑμῖν ἐνετείλατο Μωϋσῆς; 4 οἱ δὲ εἶπαν, Ἐπέτρεψεν Μωϋσῆς βιβλίον ἀποστασίου γράψαι καὶ ἀπολῦσαι. 5 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Πρὸς τὴν σκληροκαρδίαν ὑμῶν ἔγραψεν ὑμῖν τὴν ἐντολὴν ταύτην. 6 ἀπὸ δὲ ἀρχῆς κτίσεως ἄρσεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς · 7 ἕνεκεν τούτου καταλείψει ἄνθρωπος τὸν πατέρα αὐτοῦ καὶ τὴν μητέρα [καὶ προσκολληθήσεται πρὸς τὴν γυναῖκα αὐτοῦ] , 8 καὶ ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν· ὥστε οὐκέτι εἰσὶν δύο ἀλλὰ μία σάρξ. 9 ὃ οὖν ὁ θεὸς συνέζευξεν ἄνθρωπος μὴ χωριζέτω. 10 Καὶ εἰς τὴν οἰκίαν πάλιν οἱ μαθηταὶ περὶ τούτου ἐπηρώτων αὐτόν. 11 καὶ λέγει αὐτοῖς, Ὃς ἂν ἀπολύσῃ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ καὶ γαμήσῃ ἄλλην μοιχᾶται ἐπ᾽ αὐτήν 12 καὶ ἐὰν αὐτὴ ἀπολύσασα τὸν ἄνδρα αὐτῆς γαμήσῃ ἄλλον μοιχᾶται. Little Children Blessed (Mt 19.13‑15; Lk 18.15‑17) 13 Καὶ προσέφερον αὐτῷ παιδία ἵνα αὐτῶν ἅψηται· οἱ δὲ μαθηταὶ ἐπετίμησαν αὐτοῖς. 14 ἰδὼν δὲ ὁ Ἰησοῦς ἠγανάκτησεν καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Ἄφετε τὰ παιδία ἔρχεσθαι πρός με, μὴ κωλύετε αὐτά, τῶν γὰρ τοιούτων ἐστὶν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ. 15 ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὃς ἂν μὴ δέξηται τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ ὡς παιδίον, οὐ μὴ εἰσέλθῃ εἰς αὐτήν. 16 καὶ ἐναγκαλισάμενος αὐτὰ κατευλόγει τιθεὶς τὰς χεῖρας ἐπ᾽ αὐτά.

The Rich Man (Mt 19.16‑30; Lk 18.18‑30)

17 Καὶ ἐκπορευομένου αὐτοῦ εἰς ὁδὸν προσδραμὼν εἷς καὶ γονυπετήσας αὐτὸν ἐπηρώτα αὐτόν, Διδάσκαλε ἀγαθέ, τί ποιήσω ἵνα ζωὴν αἰώνιον κληρονομήσω; 18 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ, Τί με λέγεις ἀγαθόν; οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ εἷς ὁ θεός. 19 τὰς ἐντολὰς οἶδας· Μὴ φονεύσῃς, Μὴ μοιχεύσῃς, Μὴ κλέψῃς, Μὴ ψευδομαρτυρήσῃς, Μὴ ἀποστερήσῃς , Τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα. 20 ὁ δὲ ἔφη αὐτῷ, Διδάσκαλε, ταῦτα πάντα ἐφυλαξάμην ἐκ νεότητός μου. 21 ὁ δὲ Ἰησοῦς ἐμβλέψας αὐτῷ ἠγάπησεν αὐτὸν καὶ εἶπεν αὐτῷ, Ἕν σε ὑστερεῖ· ὕπαγε, ὅσα ἔχεις πώλησον καὶ δὸς [τοῖς] πτωχοῖς, καὶ ἕξεις θησαυρὸν ἐν οὐρανῷ, καὶ δεῦρο ἀκολούθει μοι. 22 ὁ δὲ στυγνάσας ἐπὶ τῷ λόγῳ ἀπῆλθεν λυπούμενος· ἦν γὰρ ἔχων κτήματα πολλά. 23 Καὶ περιβλεψάμενος ὁ Ἰησοῦς λέγει τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, Πῶς δυσκόλως οἱ τὰ χρήματα ἔχοντες εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ εἰσελεύσονται. 24 οἱ δὲ μαθηταὶ ἐθαμβοῦντο ἐπὶ τοῖς λόγοις αὐτοῦ. ὁ δὲ Ἰησοῦς πάλιν ἀποκριθεὶς λέγει αὐτοῖς, Τέκνα, πῶς δύσκολόν ἐστιν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ εἰσελθεῖν 25 εὐκοπώτερόν ἐστιν κάμηλον διὰ [τῆς] τρυμαλιᾶς [τῆς] ῥαφίδος διελθεῖν ἢ πλούσιον εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ εἰσελθεῖν. 26 οἱ δὲ περισσῶς ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πρὸς ἑαυτούς, Καὶ τίς δύναται σωθῆναι; 27 ἐμβλέψας αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς λέγει, Παρὰ ἀνθρώποις ἀδύνατον, ἀλλ᾽ οὐ παρὰ θεῷ· πάντα γὰρ δυνατὰ παρὰ τῷ θεῷ. 28 Ἤρξατο λέγειν ὁ Πέτρος αὐτῷ, Ἰδοὺ ἡμεῖς ἀφήκαμεν πάντα καὶ ἠκολουθήκαμέν σοι. 29 ἔφη ὁ Ἰησοῦς, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐδείς ἐστιν ὃς ἀφῆκεν οἰκίαν ἢ ἀδελφοὺς ἢ ἀδελφὰς ἢ μητέρα ἢ πατέρα ἢ τέκνα ἢ ἀγροὺς ἕνεκεν ἐμοῦ καὶ ἕνεκεν τοῦ εὐαγγελίου, 30 ἐὰν μὴ λάβῃ ἑκατονταπλασίονα νῦν ἐν τῷ καιρῷ τούτῳ οἰκίας καὶ ἀδελφοὺς καὶ ἀδελφὰς καὶ μητέρας καὶ τέκνα καὶ ἀγροὺς μετὰ διωγμῶν, καὶ ἐν τῷ αἰῶνι τῷ ἐρχομένῳ ζωὴν αἰώνιον. 31 πολλοὶ δὲ ἔσονται πρῶτοι ἔσχατοι καὶ [οἱ] ἔσχατοι πρῶτοι.

A Third Time Jesus Foretells His Death and Resurrection (Mt 20.17‑19; Lk 18.31‑34)

32Ἦσαν δὲ ἐν τῇ ὁδῷ ἀναβαίνοντες εἰς Ἱεροσόλυμα, καὶ ἦν προάγων αὐτοὺς ὁ Ἰησοῦς, καὶ ἐθαμβοῦντο, οἱ δὲ ἀκολουθοῦντες ἐφοβοῦντο. καὶ παραλαβὼν πάλιν τοὺς δώδεκα ἤρξατο αὐτοῖς λέγειν τὰ μέλλοντα αὐτῷ συμβαίνειν 33 ὅτι Ἰδοὺ ἀναβαίνομεν εἰς Ἱεροσόλυμα, καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδοθήσεται τοῖς ἀρχιερεῦσιν καὶ τοῖς γραμματεῦσιν, καὶ κατακρινοῦσιν αὐτὸν θανάτῳ καὶ παραδώσουσιν αὐτὸν τοῖς ἔθνεσιν 34 καὶ ἐμπαίξουσιν αὐτῷ καὶ ἐμπτύσουσιν αὐτῷ καὶ μαστιγώσουσιν αὐτὸν καὶ ἀποκτενοῦσιν, καὶ μετὰ τρεῖς ἡμέρας ἀναστήσεται.

The Request of James and John (Mt 20.20‑28)

35 Καὶ προσπορεύονται αὐτῷ Ἰάκωβος καὶ Ἰωάννης οἱ υἱοὶ Ζεβεδαίου λέγοντες αὐτῷ, Διδάσκαλε, θέλομεν ἵνα ὃ ἐὰν αἰτήσωμέν σε ποιήσῃς ἡμῖν. 36 ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Τί θέλετέ [με] ποιήσω ὑμῖν; 37 οἱ δὲ εἶπαν αὐτῷ, Δὸς ἡμῖν ἵνα εἷς σου ἐκ δεξιῶν καὶ εἷς ἐξ ἀριστερῶν καθίσωμεν ἐν τῇ δόξῃ σου. 38 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Οὐκ οἴδατε τί αἰτεῖσθε. δύνασθε πιεῖν τὸ ποτήριον ὃ ἐγὼ πίνω ἢ τὸ βάπτισμα ὃ ἐγὼ βαπτίζομαι βαπτισθῆναι; 39 οἱ δὲ εἶπαν αὐτῷ, Δυνάμεθα. ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Τὸ ποτήριον ὃ ἐγὼ πίνω πίεσθε καὶ τὸ βάπτισμα ὃ ἐγὼ βαπτίζομαι βαπτισθήσεσθε, 40 τὸ δὲ καθίσαι ἐκ δεξιῶν μου ἢ ἐξ εὐωνύμων οὐκ ἔστιν ἐμὸν δοῦναι, ἀλλ᾽ οἷς ἡτοίμασται. 41 Καὶ ἀκούσαντες οἱ δέκα ἤρξαντο ἀγανακτεῖν περὶ Ἰακώβου καὶ Ἰωάννου. 42 καὶ προσκαλεσάμενος αὐτοὺς ὁ Ἰησοῦς λέγει αὐτοῖς, Οἴδατε ὅτι οἱ δοκοῦντες ἄρχειν τῶν ἐθνῶν κατακυριεύουσιν αὐτῶν καὶ οἱ μεγάλοι αὐτῶν κατεξουσιάζουσιν αὐτῶν. 43 οὐχ οὕτως δέ ἐστιν ἐν ὑμῖν, ἀλλ᾽ ὃς ἂν θέλῃ μέγας γενέσθαι ἐν ὑμῖν ἔσται ὑμῶν διάκονος, 44 καὶ ὃς ἂν θέλῃ ἐν ὑμῖν εἶναι πρῶτος ἔσται πάντων δοῦλος 45 καὶ γὰρ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἦλθεν διακονηθῆναι ἀλλὰ διακονῆσαι καὶ δοῦναι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ λύτρον ἀντὶ πολλῶν.

The Healing of Blind Bartimaeus (Mt 20.29‑34; Lk 18.35‑43)

46 Καὶ ἔρχονται εἰς Ἰεριχώ. καὶ ἐκπορευομένου αὐτοῦ ἀπὸ Ἰεριχὼ καὶ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ ὄχλου ἱκανοῦ ὁ υἱὸς Τιμαίου Βαρτιμαῖος, τυφλὸς προσαίτης, ἐκάθητο παρὰ τὴν ὁδόν. 47 καὶ ἀκούσας ὅτι Ἰησοῦς ὁ Ναζαρηνός ἐστιν ἤρξατο κράζειν καὶ λέγειν, Υἱὲ Δαυὶδ Ἰησοῦ, ἐλέησόν με. 48 καὶ ἐπετίμων αὐτῷ πολλοὶ ἵνα σιωπήσῃ· ὁ δὲ πολλῷ μᾶλλον ἔκραζεν, Υἱὲ Δαυίδ, ἐλέησόν με. 49 καὶ στὰς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Φωνήσατε αὐτόν. καὶ φωνοῦσιν τὸν τυφλὸν λέγοντες αὐτῷ, Θάρσει, ἔγειρε, φωνεῖ σε. 50 ὁ δὲ ἀποβαλὼν τὸ ἱμάτιον αὐτοῦ ἀναπηδήσας ἦλθεν πρὸς τὸν Ἰησοῦν. 51 καὶ ἀποκριθεὶς αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Τί σοι θέλεις ποιήσω; ὁ δὲ τυφλὸς εἶπεν αὐτῷ, Ραββουνι, ἵνα ἀναβλέψω. 52 καὶ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ, Ὕπαγε, ἡ πίστις σου σέσωκέν σε. καὶ εὐθὺς ἀνέβλεψεν καὶ ἠκολούθει αὐτῷ ἐν τῇ ὁδῷ.

11

IV. Yezu e Yeruzalemu

Yezu aja omu Yeruzalemu (Mt 21, 1-11; Lk 19, 28-38; Yn 12, 12-16)

1 Erhi bakola bahika e Yeruzalemu, hofi n’e Betifaje n’e Betaniya, ah’idako ly’entondo y’Emizeti, Yezu arhuma babiri omu baganda bâge, 2 ababwîra, erhi: «Jimwo cira cishagala cimuyerekîre; hano muhikamwo, mwaâshimana omucukà gw’endogomi guli mushwêke, gurhasag’igendwakwo na mu­ntu. Mugushwêkûle munagundêrhere. 3 Hakajira owakamubwîra, mpu: «Ku­rhi oku?» munamushuze oku Nyakasane agulonza; ho n’aho anagurhuma eno». 4 Balikûla, bashimâna omucukà gw’endogomi guli mushwêker’emuhanda, omu mashanganizo; bagushwêkûla. 5 Baguma omu bàli bayimanzire aho bababwîra, mpu: «Kurhi okwo mwashwêkûla ogwo mucukà w’endogomi?,, 6 Bashuza nka kulya Yezu anababwîraga; barhacibayâlulaga. 7 Banacilêrhera Yezu gulya mucukà gw’endogomi, babambakwo ebishûli byâbo; naye abu­rhamalakwo. 8 Abantu mwandu babamba ebishûli byâbo omu njira; abandi ba­twa amashami g’emirhi omu mashwa, bagabamba omu njira. 9 Abàli basho­kwîre n’abàli enyuma, bayisha babanda orhuhababo, mpu: «Hozana! Agishwe oyu oyishire oku izîno lya Nyakasane! 10 Bugishwe Obwâmi buyishire bwa la­rha Daudi! Hozana^a omu mpingu enyanya! 11 Erhi ahika omu Yeruzalemu, aja omu ka-Nyamuzinda; n’erhi aba amahengûza enyunda zoshi, bulya ecajingwe cali camaba, ahuluka, aj’e Betaniya bo na balya ikumi na babiri.

Yezu ahehêrera omulehe (Mt 21, 18-19)

12 Erhi buca, bakola barhenga e Betaniya, ishali lyamugwârha. 13 Alangira omurhi gw’amalehe guyâsize, agujaho mpu alole erhi abonakwo irehe. Erhi aguhikaho, ntâco abwînekwo, agarhali mâsi gwônene bulya garhali mango ga malehe. 14 Anacibwîra gulya mulehe, erhi: «Mâshi irhondo orhacifâga walibi­rwekwo irehe!» Abaganda bâge nabo bayumva^b.

Yesu ahulusa abakag’ikaguliza omu ka-Nyamuzinda (Mt 21, 12-17; Lk 19, 45-48; Yn 2, 14-16)

15 Banacihika e Yeruzalemu. Erhi aja omu ka-Nyamuzinda, arhondêra ahulusa abakag’ikaguliza n’okugulira omu ka-Nyamuzinda; akulumbya obu­rhalule bw’abakag’ikâba, anahirimya entebe z’abarhunzi b’engûkù. 16 Arhayemêrega omuntu ageze akantu omu ka-Nyamuzinda. 17 Erhi akola abayigiîriza, ababwîra, erhi: «Ka kurhayandisirwi ntya: Enyumpa yâni yâderhwe nyu­mpa ya nsengero oku mashanja goshi? Ci mwehe mwamayijiraga lukunda lwa bishambo!» 18 Erhi abajinji b’abadâhwa n’abashamuka b’ihano bayumva eyo myanzi, balonza kurhi bamuyirha; ci bamuyôboha, bulya olubaga lwoshi lwakag’isômerwa n’enyigîrizo zâge. 19 Erhi kuba bijingo, arhenga omu ci­shagala.

Okuyûma kw’omulehe Obuyemêre n’ensengero (Mt 21, 20-22)

20 Erhi kuba sêzi, bakola bashub’igera, bashimâna gulya murhi gw’amalehe gwayûmire kuhika omu cisinasina. 21 Petro akengêra, amubwîra, erhi: «Waliha, k’obwîne! gulya mulehe wahehereraga ogu gwayûmire». 22 Yezu anacishuza, ababwîra, erhi: «Muyemêre Nyamuzinda. 23 Okuli mmubwire, ngasi yeshi wabwîre eyi ntondo, erhi: «Yimuka, ocikwêbe omu nyanja», nka arharhi­ndîri emurhima gwâge, ci akaba ayemîre oku kulya anadesire kwâba, kwana­ba. 24 Co cirhumire mmubwîra: ngasi eci mwahûne nka mwashenga, mulangalire oku mîra mwacishobôlaga, mwanacihâbwa. 25 Na nka muyimanzire, mudwîrhe mwashenga, akaba hali oyu mubikîre akarhinda emurhima, mumubabalire, lyo Sho w’empingu naye ammubabalira amabî ginyu. [ 26 N’akaba murhababalîri abinyu bantu, naye Sho w’empingu arhamubabalire ebyâha binyu^c.)

Abayahudi badôsa Yezu ngahi obuhashe bwâge burhenga (Mt 21, 23-27; Lk 20, 1-8)

27 Bashub’ija e Yeruzalemu. Erhi aba adwîrhe alambagira omu ka-Nya­ muzinda, abakulu b’abadâhwa, abashamuka b’ihano n’abagula b’olubaga bamujaho, 28 banacimubwîra, mpu: «Buhashe buhi ojiramwo ebi byoshi? Na ndi wakuhâga obwo buhashe bw’okubijira?» 29 Naye Yezu abashuza, ababwîra, erhi: «Nani nammudôsa kanwa kaguma. Munshuze, nani nammubwîra obuhashe njiramwo ebi. 30 Obubatizo bwa Yowawe, k’empingu bwarhengaga erhi emwa abantu? Munshuze». 31 Obwo bacijamwo, bakaderha, mpu: «Rhukaderha nti empingu, akola arhudôsa, erhi: «Carhumaga murhacimuyemêra?» 32 Na rhukaderha nti emwa abantu, aba bantu barhuyirha, bulya boshi kwo bakag’ilola Yowawe nka mulêbi w’okuli». 33 Banacishuza Yezu, mpu: «Rhurhamanyiri là». Naye Yezu ababwîra, erhi: «Nani ntacimmubwîre buhashe buhi njira­ mwo ebi».

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ 11

The Triumphal Entry into Jerusalem (Mt 21.1‑11; Lk 19.28‑40; Jn 12.12‑19)

1 Καὶ ὅτε ἐγγίζουσιν εἰς Ἱεροσόλυμα εἰς Βηθφαγὴ καὶ Βηθανίαν πρὸς τὸ Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν, ἀποστέλλει δύο τῶν μαθητῶν αὐτοῦ 2 καὶ λέγει αὐτοῖς, Ὑπάγετε εἰς τὴν κώμην τὴν κατέναντι ὑμῶν, καὶ εὐθὺς εἰσπορευόμενοι εἰς αὐτὴν εὑρήσετε πῶλον δεδεμένον ἐφ᾽ ὃν οὐδεὶς οὔπω ἀνθρώπων ἐκάθισεν· λύσατε αὐτὸν καὶ φέρετε. 3 καὶ ἐάν τις ὑμῖν εἴπῃ, Τί ποιεῖτε τοῦτο; εἴπατε, Ὁ κύριος αὐτοῦ χρείαν ἔχει, καὶ εὐθὺς αὐτὸν ἀποστέλλει πάλιν ὧδε. 4 καὶ ἀπῆλθον καὶ εὗρον πῶλον δεδεμένον πρὸς θύραν ἔξω ἐπὶ τοῦ ἀμφόδου καὶ λύουσιν αὐτόν. 5 καί τινες τῶν ἐκεῖ ἑστηκότων ἔλεγον αὐτοῖς, Τί ποιεῖτε λύοντες τὸν πῶλον; 6 οἱ δὲ εἶπαν αὐτοῖς καθὼς εἶπεν ὁ Ἰησοῦς, καὶ ἀφῆκαν αὐτούς. 7 καὶ φέρουσιν τὸν πῶλον πρὸς τὸν Ἰησοῦν καὶ ἐπιβάλλουσιν αὐτῷ τὰ ἱμάτια αὐτῶν, καὶ ἐκάθισεν ἐπ᾽ αὐτόν. 8 καὶ πολλοὶ τὰ ἱμάτια αὐτῶν ἔστρωσαν εἰς τὴν ὁδόν, ἄλλοι δὲ στιβάδας κόψαντες ἐκ τῶν ἀγρῶν. 9 καὶ οἱ προάγοντες καὶ οἱ ἀκολουθοῦντες ἔκραζον, Ὡσαννά· Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι κυρίου· 10 Εὐλογημένη ἡ ἐρχομένη βασιλεία τοῦ πατρὸς ἡμῶν Δαυίδ **Ὡσαννὰ** ἐν τοῖς ὑψίστοις. 11 Καὶ εἰσῆλθεν εἰς Ἱεροσόλυμα εἰς τὸ ἱερὸν καὶ περιβλεψάμενος πάντα, ὀψίας ἤδη οὔσης τῆς ὥρας, ἐξῆλθεν εἰς Βηθανίαν μετὰ τῶν δώδεκα.

The Cursing of the Fig Tree (Mt 21.18‑19)

12 Καὶ τῇ ἐπαύριον ἐξελθόντων αὐτῶν ἀπὸ Βηθανίας ἐπείνασεν. 13 καὶ ἰδὼν συκῆν ἀπὸ μακρόθεν ἔχουσαν φύλλα ἦλθεν, εἰ ἄρα τι εὑρήσει ἐν αὐτῇ, καὶ ἐλθὼν ἐπ᾽ αὐτὴν οὐδὲν εὗρεν εἰ μὴ φύλλα· ὁ γὰρ καιρὸς οὐκ ἦν σύκων. 14 καὶ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτῇ, Μηκέτι εἰς τὸν αἰῶνα ἐκ σοῦ μηδεὶς καρπὸν φάγοι. καὶ ἤκουον οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ.

The Cleansing of the Temple (Mt 21.12‑17; Lk 19.45‑48; Jn 2.13‑22)

15 Καὶ ἔρχονται εἰς Ἱεροσόλυμα. καὶ εἰσελθὼν εἰς τὸ ἱερὸν ἤρξατο ἐκβάλλειν τοὺς πωλοῦντας καὶ τοὺς ἀγοράζοντας ἐν τῷ ἱερῷ, καὶ τὰς τραπέζας τῶν κολλυβιστῶν καὶ τὰς καθέδρας τῶν πωλούντων τὰς περιστερὰς κατέστρεψεν, 16 καὶ οὐκ ἤφιεν ἵνα τις διενέγκῃ σκεῦος διὰ τοῦ ἱεροῦ. 17 καὶ ἐδίδασκεν καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς, Οὐ γέγραπται ὅτι Ὁ οἶκός μου οἶκος προσευχῆς κληθήσεται πᾶσιν τοῖς ἔθνεσιν; ὑμεῖς δὲ πεποιήκατε αὐτὸν σπήλαιον λῃστῶν. 18 καὶ ἤκουσαν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ γραμματεῖς καὶ ἐζήτουν πῶς αὐτὸν ἀπολέσωσιν· ἐφοβοῦντο γὰρ αὐτόν, πᾶς γὰρ ὁ ὄχλος ἐξεπλήσσετο ἐπὶ τῇ διδαχῇ αὐτοῦ. 19 Καὶ ὅταν ὀψὲ ἐγένετο, ἐξεπορεύοντο ἔξω τῆς πόλεως.

The Lesson from the Withered Fig Tree (Mt 21.20‑22)

20 Καὶ παραπορευόμενοι πρωῒ εἶδον τὴν συκῆν ἐξηραμμένην ἐκ ῥιζῶν. 21 καὶ ἀναμνησθεὶς ὁ Πέτρος λέγει αὐτῷ, Ῥαββί, ἴδε ἡ συκῆ ἣν κατηράσω ἐξήρανται. 22 καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς λέγει αὐτοῖς, Ἔχετε πίστιν θεοῦ. 23 ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ὃς ἂν εἴπῃ τῷ ὄρει τούτῳ, Ἄρθητι καὶ βλήθητι εἰς τὴν θάλασσαν, καὶ μὴ διακριθῇ ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ ἀλλὰ πιστεύῃ ὅτι ὃ λαλεῖ γίνεται, ἔσται αὐτῷ. 24 διὰ τοῦτο λέγω ὑμῖν, πάντα ὅσα προσεύχεσθε καὶ αἰτεῖσθε, πιστεύετε ὅτι ἐλάβετε, καὶ ἔσται ὑμῖν. 25 καὶ ὅταν στήκετε προσευχόμενοι, ἀφίετε εἴ τι ἔχετε κατά τινος, ἵνα καὶ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς ἀφῇ ὑμῖν τὰ παραπτώματα ὑμῶν.

The Authority of Jesus Questioned (Mt 21.23‑27; Lk 20.1‑8)

27 Καὶ ἔρχονται πάλιν εἰς Ἱεροσόλυμα. καὶ ἐν τῷ ἱερῷ περιπατοῦντος αὐτοῦ ἔρχονται πρὸς αὐτὸν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ γραμματεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι 28 καὶ ἔλεγον αὐτῷ, Ἐν ποίᾳ ἐξουσίᾳ ταῦτα ποιεῖς; ἢ τίς σοι ἔδωκεν τὴν ἐξουσίαν ταύτην ἵνα ταῦτα ποιῇς; 29 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Ἐπερωτήσω ὑμᾶς ἕνα λόγον, καὶ ἀποκρίθητέ μοι καὶ ἐρῶ ὑμῖν ἐν ποίᾳ ἐξουσίᾳ ταῦτα ποιῶ 30 τὸ βάπτισμα τὸ Ἰωάννου ἐξ οὐρανοῦ ἦν ἢ ἐξ ἀνθρώπων; ἀποκρίθητέ μοι. 31 καὶ διελογίζοντο πρὸς ἑαυτοὺς λέγοντες, Ἐὰν εἴπωμεν, Ἐξ οὐρανοῦ, ἐρεῖ, Διὰ τί [οὖν] οὐκ ἐπιστεύσατε αὐτῷ; 32 ἀλλ᾽ εἴπωμεν, Ἐξ ἀνθρώπων; – ἐφοβοῦντο τὸν ὄχλον· ἅπαντες γὰρ εἶχον τὸν Ἰωάννην ὄντως ὅτι προφήτης ἦν. 33 καὶ ἀποκριθέντες τῷ Ἰησοῦ λέγουσιν, Οὐκ οἴδαμεν. καὶ ὁ Ἰησοῦς λέγει αὐτοῖς, Οὐδὲ ἐγὼ λέγω ὑμῖν ἐν ποίᾳ ἐξουσίᾳ ταῦτα ποιῶ.

12

Omugani gw’abahinzi babî (Mt 21, 33-46; Yn 20, 9-19)

1 Obwo arhondêra okubabwîra omu migani: «Muntu muguma anacihi­nga olukoma lw’emizâbîbu, aluyûbakira olugurhu, ahebamwo omukenzi, agwîkamwo omutungo; okubundi alusigira abahinzi, acîbalamira. 2 Erhi amango gahika, arhuma omwambali mpu abahinzi bamuhe eyâge .mizâbîbu. 3 Bôhe banacimugwârha, bamushûrha, bamulika maboko mumu. 4 Ashub’iba­rhumira owundi mwambali; oyo bamubera oluguma banamujacira kubî. 5 A­shub’irhuma owundi; yehe bamuniga. N’abandi mwandu; baguma bashûrhwa, abandi banigwa. 6 Obwo erhi acigwêrhe mugala wâge muguma murhonyi bwe­nêne. Buzinda naye abarhumiraye, aderha, erhi: «Bakenga mugala wâni yehe!» 7 Ci abahinzi bahwîrana, mpu: «Oyu, yo nfula yâyîme: yishî rhuyinige, rhuyish’iba rhwe rhucîyîmira muli byo!» 8 Banacìmurhuluba, bamuyirha, bamukwêba emuhûlo gw’olukoma. 9 Kurhi nn’olukoma ayish’ijira obwo? Ayi­sha, ahôrha balya bahinzi, n’olukoma aluhe abandi. 10 Ka murhasag’isoma ntya omu Mandiko: Ibuye abûbasi bagayaguzagya, lyayish’iba kaboko ka nyu­mpa; 11 Nyakasane yene wakolaga ebyo, byanaba bisômerîne omu masù girhu^d». 12 Balonza oku bamugwârha, ci bayôboha olubaga; bulya bàli bayumviîrhe oku ogwo mugani bo guyêrekîre. Banacimuleka, bagenda.

Okuvurhira Sezari (Mt 22, 15-22; Lk 20, 22-26)

13 Banacimurhumira baguma omu Bafarizeyi n’omu Baherodi mpu bamurhege omu nderho. 14 Banaciyisha, bamubwîra, mpu: «Waliha Muyigîriza, rhuyishi oku oderha okuli n’oku orhajira kabolo kuli ndi, bulya orhalola ola ye ndi omu bantu, ci enjira ya Nyamuzinda onayiyigîrize nk’oku enali. Ka ku­kwânîne rhukavurhira Sezari erhi nanga?» 15 Naye bulya àli amanyire obulyâlya bwâbo, ababwîra, erhi: «Cirhumire mwantega? Nderheri olusaranga ndole». 16 Balulerha. Anacibadôsa, erhi: «Ya ndi eyi nshusho n’aga mandiko?» Ba­shuza, mpu: «Bya Sezari». 17 Yezu anacìbabwîra, erhi: «Aboo! ebya Sezari bigaluliragi Sezari, n’ebya Nyamuzinda mubihe Nyamuzinda». Banacisômerwa bwenêne.

Okufûka kw’abafîre (Mt 22, 23-33; Lk 20, 27-40)

18 Abasaduceyi, balya bakaderha mpu nta bufûke bw’abafire, banacimujaho, bamudôsa, mpu: 19 «Muyigîriza, Musa arhurhegesire mpu irhondo mwe- ne wabo omuntu akafa nka alesire omukazi orhagwerhi bana, mwene wâbo anayinjire mukâge, ahe mwene wâbo iburha. 20 Hàli ba-nda-nguma nda. Omurhanzi ayanka omukazi, afa arhanasiziri mwana. 21 Owa kabiri ayinjira mukâge; naye afa buzira mwana. Owa kasharhu naye kwo n’okwo. 22 Ntaye muli bo oku bali nda wàsizire mwana. Enyuma ya boshi, !ero nyamukazi naye anacifa. 23 Ewe, aha kufûka kw’abafù, ayish’iba muka ndi muli bo? Bulya oku bali nda bàli bamuyansire». 24 Yezu erhi abashuza, ababwîra, erhi: «Ka murhahabusiri obwo, erhi kurhamanya Amandiko n’obuhashe bwa Nyamuzinda kurhuma? 25 Bulya ahakufûka kw’abafù, ntâye wâshebe na ntâye washebwe, ci bacibêra nka bamalahika omu mpingu. 26 N’oku bufûke bw’abafù, ka murhasag’isoma omu citabu ca Musa, halya baganîre olw’Ishaka lyagulumira, aka kanwa Nyamuzinda amubwîraga^e, erhi aderha, erhi: Nie Nyamuzinda wa Yakobo? 27 Arhali Nyamuzinda wa mifù, ci wa bagumaguma. Mâshi mudwîrhe mwaci­rheba bwenêne!»

Irhegeko Iirhanzi omu marhegeko goshi (Mt 22, 34-40; Lk 10, 25-28)

28 Muguma omu bashamuka b’ihano àli ayumvîrhe oku badalika. Erhi abona oku abashuzize bwinja, anacimudôsa, erhi: «Iregeko lihi liri lirhanzi omu marhegeko goshi?» 29 Yezu amushuza, erhi: I!rhegeko lirhanzi lyo eli: Yumva, lsraheli. Nyakasane Nyamuzinda wirhu yenene Nyamuzinda; 30 wakâzigira Nyakasane Nyamuzinda wâwe n’omurhima gwâwe goshi, n’omûka gwaâwe gwoshi, n’obukengere bwâwe boshi, n’emisi yâwe yoshi^f. 31 Elya kabiri lyo eli: Wakâzigira owinyu nk’oku ocîzigira wenene. Ntalindi irhegeko lilushire ago». 32 Olya mushamuka w’ihano amubwîra, erhi: «Neci, Mwigîriza, odesire oku binali: oku Nyamuzinda ali muguma yenene n’oku nta wundi aha nyuma lyâge. 33 Okumuzigira n’omurhima goshi, n’obukengere boshi, n’emisi yoshi, n’okuzigira owinyu nk’oku ocizigira wenene, kulushire enterekêro zoshi n’entûlo zoshi». 34 Yezu erhi abona oku ashambîre kwinja amubwîra, erhi: «Obwâni bwa Nyamuzinda burhakuli kulî». Na ntâye wacikag’ihaliza mpu amudòôsa.

Kristu mugala wa Daudi na Nnawâbo (Mt 22, 42-46; Lk 20, 41-44)

35 Erhi aba adwîrhe ayigîriza omu ka-Nyamuzinda, Yezu anaciderha, erhi: «Kurhi abashamuka b’ihano baderha mpu Kristu ali mwene Daudi? 36 N’obwo Daudi yenene adesire oku buhashe bwa Mûka Mutagatifu, erhi: Nyakasane abwîzire Nnâhamwirhu: Bwârhala ebwa kulyo kwâni, kuhika abanzi bâwe mbayandaze burhaba aha magulu gâwe^g. 37 Daudi yène akudesire mpu ye Nna­wabo; kurhi aligi mugala?» Olubaga lwakamuyumvirhiza lunasimire.

Obulyâlya bw’abashamuka b’ihano (Mt 23, 6-7; Lk 20, 45-47; 11, 43)

38 Ababwîra omu nyigîrizo zâge, erhi: «Mucilange oku bashamuka b’ihano, abasîma okulambagira bayambîrhe ebishûli birîrî n’okulamusibwa oku irango, 39 n’oku bwârhala oku ntebe ntanzi omu masinagogi, n’ebibwârhalo birhanzi oku cîbo c’idinye; 40 abakâja balya ebya abakana banaderha amasala malîmalî. Abo bayish’ibona olubanja ludârhi kurhaluka.

Entûlo y’omukana (Lk 21, 1-4)

41 Yezu anacibwârhala aha bwa mucîmba gw’ecibîkiro, akalola oku abantu bahira ensaranga omu mucîmba gw’ecibîkiro. Bahirhi banji bahiramwo nyinji. 42 Lero hayisha mukana muguma wa buligo, ahiramwo bujuma bubiri, bwo nk’ikuta. 43 Anac’ikema abaganda bâge, ababwîra, erhi: «Mmubwìre, okuli, oyu mukana mukenyi ahânyeri kulusha boshi bahiraga omu cibîkiro. 44 Bulya,boshi bahiziremwo oku bisigala oku bunguke bw’ebirugu byâbo; ci yehe omu bukenyi bwâge ahiziremwo ehi anali agwêrhe hyoshi, ehyankamubîsire hyoshi».

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ 12

The Parable of the Vineyard and the Tenants (Mt 21.33‑46; Lk 20.9‑19)

1 Καὶ ἤρξατο αὐτοῖς ἐν παραβολαῖς λαλεῖν, Ἀμπελῶνα ἄνθρωπος ἐφύτευσεν καὶ περιέθηκεν φραγμὸν καὶ ὤρυξεν ὑπολήνιον καὶ ᾠκοδόμησεν πύργον καὶ ἐξέδετο αὐτὸν γεωργοῖς καὶ ἀπεδήμησεν. 2 καὶ ἀπέστειλεν πρὸς τοὺς γεωργοὺς τῷ καιρῷ δοῦλον ἵνα παρὰ τῶν γεωργῶν λάβῃ ἀπὸ τῶν καρπῶν τοῦ ἀμπελῶνος 3 καὶ λαβόντες αὐτὸν ἔδειραν καὶ ἀπέστειλαν κενόν. 4 καὶ πάλιν ἀπέστειλεν πρὸς αὐτοὺς ἄλλον δοῦλον· κἀκεῖνον ἐκεφαλίωσαν καὶ ἠτίμασαν. 5 καὶ ἄλλον ἀπέστειλεν· κἀκεῖνον ἀπέκτειναν, καὶ πολλοὺς ἄλλους, οὓς μὲν δέροντες, οὓς δὲ ἀποκτέννοντες. 6 ἔτι ἕνα εἶχεν υἱὸν ἀγαπητόν· ἀπέστειλεν αὐτὸν ἔσχατον πρὸς αὐτοὺς λέγων ὅτι Ἐντραπήσονται τὸν υἱόν μου. 7 ἐκεῖνοι δὲ οἱ γεωργοὶ πρὸς ἑαυτοὺς εἶπαν ὅτι Οὗτός ἐστιν ὁ κληρονόμος· δεῦτε ἀποκτείνωμεν αὐτόν, καὶ ἡμῶν ἔσται ἡ κληρονομία. 8 καὶ λαβόντες ἀπέκτειναν αὐτὸν καὶ ἐξέβαλον αὐτὸν ἔξω τοῦ ἀμπελῶνος. 9 τί [οὖν] ποιήσει ὁ κύριος τοῦ ἀμπελῶνος; ἐλεύσεται καὶ ἀπολέσει τοὺς γεωργοὺς καὶ δώσει τὸν ἀμπελῶνα ἄλλοις. 10 οὐδὲ τὴν γραφὴν ταύτην ἀνέγνωτε, Λίθον ὃν ἀπεδοκίμασαν οἱ οἰκοδομοῦντες, οὗτος ἐγενήθη εἰς κεφαλὴν γωνίας· 11 παρὰ κυρίου ἐγένετο αὕτη καὶ ἔστιν θαυμαστὴ ἐν ὀφθαλμοῖς ἡμῶν; 12 Καὶ ἐζήτουν αὐτὸν κρατῆσαι, καὶ ἐφοβήθησαν τὸν ὄχλον, ἔγνωσαν γὰρ ὅτι πρὸς αὐτοὺς τὴν παραβολὴν εἶπεν. καὶ ἀφέντες αὐτὸν ἀπῆλθον.

Paying Taxes to Caesar (Mt 22.15‑22; Lk 20.20‑26)

13 Καὶ ἀποστέλλουσιν πρὸς αὐτόν τινας τῶν Φαρισαίων καὶ τῶν Ἡρῳδιανῶν ἵνα αὐτὸν ἀγρεύσωσιν λόγῳ. 14 καὶ ἐλθόντες λέγουσιν αὐτῷ, Διδάσκαλε, οἴδαμεν ὅτι ἀληθὴς εἶ καὶ οὐ μέλει σοι περὶ οὐδενός· οὐ γὰρ βλέπεις εἰς πρόσωπον ἀνθρώπων, ἀλλ᾽ ἐπ᾽ ἀληθείας τὴν ὁδὸν τοῦ θεοῦ διδάσκεις· ἔξεστιν δοῦναι κῆνσον Καίσαρι ἢ οὔ; δῶμεν ἢ μὴ δῶμεν; 15 ὁ δὲ εἰδὼς αὐτῶν τὴν ὑπόκρισιν εἶπεν αὐτοῖς, Τί με πειράζετε; φέρετέ μοι δηνάριον ἵνα ἴδω. 16 οἱ δὲ ἤνεγκαν. καὶ λέγει αὐτοῖς, Τίνος ἡ εἰκὼν αὕτη καὶ ἡ ἐπιγραφή; οἱ δὲ εἶπαν αὐτῷ, Καίσαρος. 17 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Τὰ Καίσαρος ἀπόδοτε Καίσαρι καὶ τὰ τοῦ θεοῦ τῷ θεῷ. καὶ ἐξεθαύμαζον ἐπ᾽ αὐτῷ.

The Question about the Resurrection (Mt 22.23‑33; Lk 20.27‑40)

18 Καὶ ἔρχονται Σαδδουκαῖοι πρὸς αὐτόν, οἵτινες λέγουσιν ἀνάστασιν μὴ εἶναι, καὶ ἐπηρώτων αὐτὸν λέγοντες, 19 Διδάσκαλε, Μωϋσῆς ἔγραψεν ἡμῖν ὅτι ἐάν τινος ἀδελφὸς ἀποθάνῃ καὶ καταλίπῃ γυναῖκα καὶ μὴ ἀφῇ τέκνον, ἵνα λάβῃ ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ τὴν γυναῖκα καὶ ἐξαναστήσῃ σπέρμα τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ. 20 ἑπτὰ ἀδελφοὶ ἦσαν· καὶ ὁ πρῶτος ἔλαβεν γυναῖκα καὶ ἀποθνῄσκων οὐκ ἀφῆκεν σπέρμα 21 καὶ ὁ δεύτερος ἔλαβεν αὐτὴν καὶ ἀπέθανεν μὴ καταλιπὼν σπέρμα· καὶ ὁ τρίτος ὡσαύτως 22 καὶ οἱ ἑπτὰ οὐκ ἀφῆκαν σπέρμα. ἔσχατον πάντων καὶ ἡ γυνὴ ἀπέθανεν. 23 ἐν τῇ ἀναστάσει [ὅταν ἀναστῶσιν] τίνος αὐτῶν ἔσται γυνή; οἱ γὰρ ἑπτὰ ἔσχον αὐτὴν γυναῖκα. 24 ἔφη αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Οὐ διὰ τοῦτο πλανᾶσθε μὴ εἰδότες τὰς γραφὰς μηδὲ τὴν δύναμιν τοῦ θεοῦ; 25 ὅταν γὰρ ἐκ νεκρῶν ἀναστῶσιν οὔτε γαμοῦσιν οὔτε γαμίζονται, ἀλλ᾽ εἰσὶν ὡς ἄγγελοι ἐν τοῖς οὐρανοῖς. 26 περὶ δὲ τῶν νεκρῶν ὅτι ἐγείρονται οὐκ ἀνέγνωτε ἐν τῇ βίβλῳ Μωϋσέως ἐπὶ τοῦ βάτου πῶς εἶπεν αὐτῷ ὁ θεὸς λέγων, Ἐγὼ ὁ θεὸς Ἀβραὰμ καὶ [ὁ] θεὸς Ἰσαὰκ καὶ [ὁ] θεὸς Ἰακώβ; 27 οὐκ ἔστιν θεὸς νεκρῶν ἀλλὰ ζώντων· πολὺ πλανᾶσθε.

The Great Commandment (Mt 22.34‑40; Lk 10.25‑28)

28 Καὶ προσελθὼν εἷς τῶν γραμματέων ἀκούσας αὐτῶν συζητούντων, ἰδὼν ὅτι καλῶς ἀπεκρίθη αὐτοῖς ἐπηρώτησεν αὐτόν, Ποία ἐστὶν ἐντολὴ πρώτη πάντων; 29 ἀπεκρίθη ὁ Ἰησοῦς ὅτι Πρώτη ἐστίν, Ἄκουε, Ἰσραήλ, κύριος ὁ θεὸς ἡμῶν κύριος εἷς ἐστιν, 30 καὶ ἀγαπήσεις κύριον τὸν θεόν σου ἐξ ὅλης τῆς καρδίας σου καὶ ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς σου καὶ ἐξ ὅλης τῆς διανοίας σου καὶ ἐξ ὅλης τῆς ἰσχύος σου. 31 δευτέρα αὕτη, Ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν. μείζων τούτων ἄλλη ἐντολὴ οὐκ ἔστιν. 32 καὶ εἶπεν αὐτῷ ὁ γραμματεύς, Καλῶς, διδάσκαλε, ἐπ᾽ ἀληθείας εἶπες ὅτι εἷς ἐστιν καὶ οὐκ ἔστιν ἄλλος πλὴν αὐτοῦ· 33 καὶ τὸ ἀγαπᾶν αὐτὸν ἐξ ὅλης τῆς καρδίας καὶ ἐξ ὅλης τῆς συνέσεως καὶ ἐξ ὅλης τῆς ἰσχύος καὶ τὸ ἀγαπᾶν τὸν πλησίον ὡς ἑαυτὸν περισσότερόν ἐστιν πάντων τῶν ὁλοκαυτωμάτων καὶ θυσιῶν. 34 καὶ ὁ Ἰησοῦς ἰδὼν [αὐτὸν] ὅτι νουνεχῶς ἀπεκρίθη εἶπεν αὐτῷ, Οὐ μακρὰν εἶ ἀπὸ τῆς βασιλείας τοῦ θεοῦ. καὶ οὐδεὶς οὐκέτι ἐτόλμα αὐτὸν ἐπερωτῆσαι.

The Question about David’s Son (Mt 22.41‑46; Lk 20.41‑44)

35 Καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς ἔλεγεν διδάσκων ἐν τῷ ἱερῷ, Πῶς λέγουσιν οἱ γραμματεῖς ὅτι ὁ Χριστὸς υἱὸς Δαυίδ ἐστιν; 36 αὐτὸς Δαυὶδ εἶπεν ἐν τῷ πνεύματι τῷ ἁγίῳ, Εἶπεν κύριος τῷ κυρίῳ μου, Κάθου ἐκ δεξιῶν μου, ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποκάτω τῶν ποδῶν σου. 37 αὐτὸς Δαυὶδ λέγει αὐτὸν κύριον, καὶ πόθεν αὐτοῦ ἐστιν υἱός; καὶ [ὁ] πολὺς ὄχλος ἤκουεν αὐτοῦ ἡδέως.

The Denouncing of the Scribes (Mt 23.1‑36; Lk 20.45‑47)

38 Καὶ ἐν τῇ διδαχῇ αὐτοῦ ἔλεγεν, Βλέπετε ἀπὸ τῶν γραμματέων τῶν θελόντων ἐν στολαῖς περιπατεῖν καὶ ἀσπασμοὺς ἐν ταῖς ἀγοραῖς 39 καὶ πρωτοκαθεδρίας ἐν ταῖς συναγωγαῖς καὶ πρωτοκλισίας ἐν τοῖς δείπνοις, 40 οἱ κατεσθίοντες τὰς οἰκίας τῶν χηρῶν καὶ προφάσει μακρὰ προσευχόμενοι οὗτοι λήμψονται περισσότερον κρίμα.

The Widow’s Offering (Lk 21.1‑4)

41 Καὶ καθίσας κατέναντι τοῦ γαζοφυλακίου ἐθεώρει πῶς ὁ ὄχλος βάλλει χαλκὸν εἰς τὸ γαζοφυλάκιον. καὶ πολλοὶ πλούσιοι ἔβαλλον πολλά 42 καὶ ἐλθοῦσα μία χήρα πτωχὴ ἔβαλεν λεπτὰ δύο, ὅ ἐστιν κοδράντης. 43 καὶ προσκαλεσάμενος τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἡ χήρα αὕτη ἡ πτωχὴ πλεῖον πάντων ἔβαλεν τῶν βαλλόντων εἰς τὸ γαζοφυλάκιον 44 πάντες γὰρ ἐκ τοῦ περισσεύοντος αὐτοῖς ἔβαλον, αὕτη δὲ ἐκ τῆς ὑστερήσεως αὐτῆς πάντα ὅσα εἶχεν ἔβαλεν ὅλον τὸν βίον αὐτῆς.

13

Enyigîrizo z’okuyûrha kw’igulu. Enshokolezi (Mt 24, 1-3; Lk21, 5-7)

1 Erhi aba akola ahuluka omu ka-Nyamuzinda, muguma omu baganda bâge amubwîra, erhi: «Waliha, lola aga mabuye n’obu bûbake!» 2 Naye Yezu erhi ashuza, amubwîra, erhi: «K’obwine obwo bûbake? Nta ibuye lyâyôrhe oku lindi: byoshi byayish’ishâbwa». 3 Erhi aba akola abwârhîre oku ntondo y’emizeti, ayêrekîre ebwa ka-Nyamuzinda, Petro bo na Yakobo na Yowane n’Andreya bamudôsa bufunda, mpu: 4 «Orhubwire mangaci okwo kwâbe n’ecâbe cimanyîso oku ebyo byoshi biri hofi».

Omurhondêro gw’amalibuko (Mt 24, 4-14; Lk 21, 8-19)

5 Okubundi Yezu arhondêra ababwîra, erhi: «Mumanye ntâye oyishig’i­ mmurheba. 6 Banji bayishe oku izîno lyâni, baderhe, mpu: «Nie (Kristu)», banarhebe bantu banji. 7 Amango mwâyumve baderha ebîrha n’emihigo y’ebiîrha, murhayôbohaga; bulya kukwânîne ebyo birhang’iyisha, ci obuzinda erhi burhaciba. 8 Ishanja lyârhêre elindi ishanja, n’obwâmi obundi bwâmi. Omusisi gw’idaho gwayish’iba hanji, hâbe n’ecizombo. Ebyo gwo murhondêro gw’ama­libuko. 9 Ninyu mucimanye: mwayish’ihânwa omu rhugombe, munashurhirwe omu masinagogi, mwâhêkwe embere z’abarhegesi n’abâmi nie ntumire, oku kuba bahamirizi embere zâbo. 10 Emyanzi y’Akalembe yarhang’iyish’iyigîrizi- bwa omu mashanja goshi. 11 N’amango bâmmugwarhe mpu bamuhâne, murha­rhanyagya mpu cici mwaderha; ci oluderho lwâmmuyishire muli ago mango gonêne, lwo muderhage: bulya arhali mwe mwâderhe, ci Mûka Mutagatifu. 12 Obwo omuntu ayish’ihâna mwene wâbo mpu bamuyirhe, n’ishe w’omwâna ahâna omugala; nabo abâna bayish’irhabalira ababusi, banabayirhe. 13 Mway’ish’ishombwa n’abantu boshi izîno lyâni lirhuma; ci owayôrhe ali mwinja kuhi­ka olusiku luzinda, oyo ye wâcunguke».

Amalibuko g’e Yeruzalemu (Mt 24, 15-25; Lk 21, 21-24)

14 «Amango mukabona ebibî bibî biri aha birhakwânîni^h okuba, -Owasoma ayumve,- obwo abali omu cibugo c’e Yudeya bayâkire oku ntondo; 15 oli oku burhungiri bw’enyumpa arhacimanukiraga omu nyumpa mpu arhôle akantu kalimwo; 16 n’oli omu ishwa arhashubiraga eka mpu arhôle ecishûli câge. 17 Abakazi bali izîmi n’abayonsa ago mango, basômerwa! 18 Mushenge okwo kurhabaga omu mango g’empondo! 19 Bulya ezo nsiku zâba za malibuko ga­rhasag’iboneka kurhenga Nyamuzinda alema igulu kuhika buno, garhakanaciboneka bundi. 20 N’acibaga Nnâmahanga arhanyihyagya ezo nsiku nta muntu wankacizire; ci ezo nsiku azinyihize abishogwa barhuma. 21 Ago mango erhi mwankabwîrwa n’omuntu, mpu: «Lola, Kristu oyu oli hano, nisi erhi hala», murhayemeraga. 22 Bulya bayish’iyisha ba-Kristu b’obwihambi n’abalêbi b’obunywesi banji, banayish’ijira ebimanyîso n’ebirhangâzo mpu barhebe ciru n’abishogwa aciba kwankahashikana. 23 Ninyu mumanyage: mmulêbireⁱ byo­shi».

Okuyisha kwa Mwene-omuntu (Mt 24, 29-31; Lk 21, 25-27)

24 «Ci muli ezo nsiku, enyuma y’ago malibuko, izûba lyâba mwizizi n’o­mwêzi gurhâcibashe, 25 enyenyêzi zâmanuka oku nkuba n’ebya oku nkuba byâgeramwo omusisi. 26 Go mango babone Mwene-omuntu ayishire omu bitu n’obubashe n’irenge linji. 27 Obwo anarhuma bamalahika bâge bashubûze abi­shogwa bâge empande ini z’igulu, kurhenga aha igulu lihekîre kuhika emalu­nga bwenêne».

Amango okwo kwâbe (Mt 24, 32-36; Lk 21. 29-33)

28 «Mulole olwiganyo oku mulehe. Amashami gagwo erhi gashabuka n’erhi ebibabi bikumera, munamanye oku ecanda ciri hofi. 29 Ninyu ntyo, amango mwâbone ebyo, mumanye oku ali hofi, oku ahika aha luso. 30 Mmubwîre okuli, eri iburha lirhagere n’ebyo byoshi birhaba. 31 lrunga n’igulu^j byâgere, ci nderho zâni zirhakagera. 32 Ci olwo lusiku n’ako kasanzi, ntâye obimanyire, ciru bamalahika b’empingu, ciru n’Omugala^k, nta wundi aha nyuma ly’lshe yenene».

Okuba masu n’okucirheganya (Mt 24, 42; 25, 13-15; Lk 19, 12-13; 12; 38-40)

33 «Mumanye, mube masù, bulya murhamanyiri amango okwo kwâbe. 34 Nka kulya omuntu wabalamaga: Aleka enyumpa, ahà abambali obuhashe ngasi muguma omu mulimo gwâge, akomêreza omulanzi mpu abe masù. 35 Kuziga mube masù, bulya murhamanyiri mangaci nn’enyumpa ayisha: erhi bijingo, erhi aha karhî k’obudufu erhi oluhazi lubika, erhi sêzi, 36 lyo akayish’i­mmurhibukira, alek’immushimâna muli îro. 37 N’okwo mmubwîzire, boshi nkubwîzire: mube masù!»

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ 13

The Destruction of the Temple Foretold (Mt 24.1‑2; Lk 21.5‑6)

1 Καὶ ἐκπορευομένου αὐτοῦ ἐκ τοῦ ἱεροῦ λέγει αὐτῷ εἷς τῶν μαθητῶν αὐτοῦ, Διδάσκαλε, ἴδε ποταποὶ λίθοι καὶ ποταπαὶ οἰκοδομαί. 2 καὶ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ, Βλέπεις ταύτας τὰς μεγάλας οἰκοδομάς; οὐ μὴ ἀφεθῇ ὧδε λίθος ἐπὶ λίθον ὃς οὐ μὴ καταλυθῇ.

The Beginning of Woes (Mt 24.3‑14; Lk 21.7‑19)

3 Καὶ καθημένου αὐτοῦ εἰς τὸ Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν κατέναντι τοῦ ἱεροῦ ἐπηρώτα αὐτὸν κατ᾽ ἰδίαν Πέτρος καὶ Ἰάκωβος καὶ Ἰωάννης καὶ Ἀνδρέας, 4 Εἰπὸν ἡμῖν, πότε ταῦτα ἔσται καὶ τί τὸ σημεῖον ὅταν μέλλῃ ταῦτα συντελεῖσθαι πάντα; 5 ὁ δὲ Ἰησοῦς ἤρξατο λέγειν αὐτοῖς, Βλέπετε μή τις ὑμᾶς πλανήσῃ 6 πολλοὶ ἐλεύσονται ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου λέγοντες ὅτι Ἐγώ εἰμι, καὶ πολλοὺς πλανήσουσιν. 7 ὅταν δὲ ἀκούσητε πολέμους καὶ ἀκοὰς πολέμων, μὴ θροεῖσθε· δεῖ γενέσθαι, ἀλλ᾽ οὔπω τὸ τέλος. 8 ἐγερθήσεται γὰρ ἔθνος ἐπ᾽ ἔθνος καὶ βασιλεία ἐπὶ βασιλείαν, ἔσονται σεισμοὶ κατὰ τόπους, ἔσονται λιμοί · ἀρχὴ ὠδίνων ταῦτα. 9 βλέπετε δὲ ὑμεῖς ἑαυτούς· παραδώσουσιν ὑμᾶς εἰς συνέδρια καὶ εἰς συναγωγὰς δαρήσεσθε καὶ ἐπὶ ἡγεμόνων καὶ βασιλέων σταθήσεσθε ἕνεκεν ἐμοῦ εἰς μαρτύριον αὐτοῖς. 10 καὶ εἰς πάντα τὰ ἔθνη πρῶτον δεῖ κηρυχθῆναι τὸ εὐαγγέλιον. 11 καὶ ὅταν ἄγωσιν ὑμᾶς παραδιδόντες, μὴ προμεριμνᾶτε τί λαλήσητε, ἀλλ᾽ ὃ ἐὰν δοθῇ ὑμῖν ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ τοῦτο λαλεῖτε· οὐ γάρ ἐστε ὑμεῖς οἱ λαλοῦντες ἀλλὰ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον. 12 καὶ παραδώσει ἀδελφὸς ἀδελφὸν εἰς θάνατον καὶ πατὴρ τέκνον, καὶ ἐπαναστήσονται τέκνα ἐπὶ γονεῖς καὶ θανατώσουσιν αὐτούς 13 καὶ ἔσεσθε μισούμενοι ὑπὸ πάντων διὰ τὸ ὄνομά μου. ὁ δὲ ὑπομείνας εἰς τέλος οὗτος σωθήσεται.

The Great Tribulation (Mt 24.15‑28; Lk 21.20‑24)

14 Ὅταν δὲ ἴδητε τὸ βδέλυγμα τῆς ἐρημώσεως ἑστηκότα ὅπου οὐ δεῖ, ὁ ἀναγινώσκων νοείτω, τότε οἱ ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ φευγέτωσαν εἰς τὰ ὄρη, 15 ὁ [δὲ] ἐπὶ τοῦ δώματος μὴ καταβάτω μηδὲ εἰσελθάτω ἆραί τι ἐκ τῆς οἰκίας αὐτοῦ, 16 καὶ ὁ εἰς τὸν ἀγρὸν μὴ ἐπιστρεψάτω εἰς τὰ ὀπίσω ἆραι τὸ ἱμάτιον αὐτοῦ. 17 οὐαὶ δὲ ταῖς ἐν γαστρὶ ἐχούσαις καὶ ταῖς θηλαζούσαις ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις. 18 προσεύχεσθε δὲ ἵνα μὴ γένηται χειμῶνος 19 ἔσονται γὰρ αἱ ἡμέραι ἐκεῖναι θλῖψις οἵα οὐ γέγονεν τοιαύτη ἀπ᾽ ἀρχῆς κτίσεως ἣν ἔκτισεν ὁ θεὸς ἕως τοῦ νῦν καὶ οὐ μὴ γένηται. 20 καὶ εἰ μὴ ἐκολόβωσεν κύριος τὰς ἡμέρας, οὐκ ἂν ἐσώθη πᾶσα σάρξ· ἀλλὰ διὰ τοὺς ἐκλεκτοὺς οὓς ἐξελέξατο ἐκολόβωσεν τὰς ἡμέρας. 21 καὶ τότε ἐάν τις ὑμῖν εἴπῃ, Ἴδε ὧδε ὁ Χριστός, Ἴδε ἐκεῖ, μὴ πιστεύετε 22 ἐγερθήσονται γὰρ ψευδόχριστοι καὶ ψευδοπροφῆται καὶ δώσουσιν σημεῖα καὶ τέρατα πρὸς τὸ ἀποπλανᾶν, εἰ δυνατόν, τοὺς ἐκλεκτούς. 23 ὑμεῖς δὲ βλέπετε· προείρηκα ὑμῖν πάντα. 24 Ἀλλ᾽ ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις μετὰ τὴν θλῖψιν ἐκείνην

The Coming of the Son of Man (Mt 24.29‑31; Lk 21.25‑28)

ὁ ἥλιος σκοτισθήσεται, καὶ ἡ σελήνη οὐ δώσει τὸ φέγγος αὐτῆς, 25 καὶ οἱ ἀστέρες ἔσονται ἐκ τοῦ οὐρανοῦ πίπτοντες, καὶ αἱ δυνάμεις αἱ ἐν τοῖς οὐρανοῖς σαλευθήσονται. 26 καὶ τότε ὄψονται τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἐρχόμενον ἐν νεφέλαις μετὰ δυνάμεως πολλῆς καὶ δόξης. 27 καὶ τότε ἀποστελεῖ τοὺς ἀγγέλους καὶ ἐπισυνάξει τοὺς ἐκλεκτοὺς [αὐτοῦ] ἐκ τῶν τεσσάρων ἀνέμων ἀπ᾽ ἄκρου γῆς ἕως ἄκρου οὐρανοῦ.

The Lesson of the Fig Tree (Mt 24.32‑35; Lk 21.29‑33)

28 Ἀπὸ δὲ τῆς συκῆς μάθετε τὴν παραβολήν· ὅταν ἤδη ὁ κλάδος αὐτῆς ἁπαλὸς γένηται καὶ ἐκφύῃ τὰ φύλλα, γινώσκετε ὅτι ἐγγὺς τὸ θέρος ἐστίν 29 οὕτως καὶ ὑμεῖς, ὅταν ἴδητε ταῦτα γινόμενα, γινώσκετε ὅτι ἐγγύς ἐστιν ἐπὶ θύραις. 30 ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι οὐ μὴ παρέλθῃ ἡ γενεὰ αὕτη μέχρις οὗ ταῦτα πάντα γένηται. 31 ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ παρελεύσονται, οἱ δὲ λόγοι μου οὐ μὴ παρελεύσονται.

The Unknown Day and Hour (Mt 24.36‑44)

32 Περὶ δὲ τῆς ἡμέρας ἐκείνης ἢ τῆς ὥρας οὐδεὶς οἶδεν, οὐδὲ οἱ ἄγγελοι ἐν οὐρανῷ οὐδὲ ὁ υἱός, εἰ μὴ ὁ πατήρ. 33 βλέπετε, ἀγρυπνεῖτε · οὐκ οἴδατε γὰρ πότε ὁ καιρός ἐστιν. 34 ὡς ἄνθρωπος ἀπόδημος ἀφεὶς τὴν οἰκίαν αὐτοῦ καὶ δοὺς τοῖς δούλοις αὐτοῦ τὴν ἐξουσίαν ἑκάστῳ τὸ ἔργον αὐτοῦ καὶ τῷ θυρωρῷ ἐνετείλατο ἵνα γρηγορῇ. 35 γρηγορεῖτε οὖν· οὐκ οἴδατε γὰρ πότε ὁ κύριος τῆς οἰκίας ἔρχεται, ἢ ὀψὲ ἢ μεσονύκτιον ἢ ἀλεκτοροφωνίας ἢ πρωΐ, 36 μὴ ἐλθὼν ἐξαίφνης εὕρῃ ὑμᾶς καθεύδοντας. 37ὃ δὲ ὑμῖν λέγω πᾶσιν λέγω, γρηγορεῖτε.

14

V. Amababale, okufa n’okufûka kwa Yezu

Abashombanyi ba Yezu balagânana okumuyirha (Ml 26, 2-5; Lk 22, 1-2)

1 Hali hacisigire nsiku ibiri embere z’olwa-Basaka n’olw’emigati erhali­ mwo lwango. Abajinji n’abashamuka b’ihano bakag’ilonza oku ba­ nkamugwârha n’obwenge n’oku bankamuyirha. 2 Ci bakaderha mpu: «Arhali oku lusiku lukulu, akadugundu kalek’izûka omu lubaga».

Yezu abulagirwa amavurha g’omugavu omu irhwe (Mt 26, 6-13; Yn 12, 1-8)

3 Erhi Yezu aba ali e Betaniya omu mwa Simoni mushomyo, abwârhire a­dwîrhe alya, hayisha mukazi muguma, wali odwîrhe enjebe y’amavurha g’omu­gavu g’engulo ndârhi. Anacibera erya njebe, amudubulira gulya mugavu oku i­rhwe. 4 Baguma omu bàhali bagwârhwa n’omutula, banaderha, mpu: «Ci­rhumire asherêza ogu mugavu? 5 Gwankaguzirwe dinari^l magana asharhu, zihâbwe abakenyi». Balubira oyo mukazi. 6 Yezu ababwîra, erhi: «Mumuleke; ca­rhuma mwamulibuza ntya? Cijiro cinja anjirîre. 7 Bulya abakenyi, ensiku zoshi muli haguma nabo, n’amango mwalonza mwanabajirira aminja; ci niehe arhali ensiku zoshi mwambona. 8 Ajizire nka oku anali ahashire. Ene ashîga omubiri gwâni, abire agurheganya okubishwa. 9 Okuli, mmubwîre, ngasi aha Emyanzi y’Akalembe yayigîrizibwe omu igulu lyoshi, eci cijiro c’oyu mukazi caganîrwe oku kumukengêra».

Yuda alenganya Nnawâbo (Mt 26, 14-16; Lk 22, 3-6)

10 Yuda w’e Keriyoti, muguma muli balya ikumi na babiri, anacija emwa abajinji b’abadabwa mpu amuhâne omu maboko gâbo. 11 Nabo erhi bayumva ntyo, bacîshinga bwenêne, banamulaganya ensaranga. Obwo akalonza kurhi abona aha amuhânira .

Amarheganyo ga Basaka (Mt 26, 17-19; Lk 22, 7-13)

12 Omu lusiku lurhanzi lw’emigati erhalimwo lwango, lwo lusiku babâgira Basaka, abaganda bâge bamubwîra, mpu: «Ngahi olonzize rhukurheganyize okulya Basaka?» 13 Anacirhuma babiri omu baganda bâge, ababwîra, erhi: «Muje omu cishagala; mwâshimana omuntu abarhwîre akabindi k’amîshi, mumukulikire; 14 ngasi ahankaja, mubwîre nn’enyumpa, mpu: «Omwigîriza adesire ntya: Ngahi enyumpa yâni eri, ndiremwo Basaka haguma n’abaganda bâni? 15 Amuyêreka enyumpa nnene y’enyanya^m, ebambirwe bwinja enali nteganye; mwo mwarhurheganyiza». 16 Balya baganda balikûla, baja omu lugo, ba­shimana kulya anababwîraga, barheganya Basaka.

Yezu abwîra abaganda bâge oku Yuda amulenganya (Mt 26, 20-25; Lk 22, 14-21, 23)

17 Erhi biba bijingo, ayisha bo na balya ikumi na babiri. 18 Erhi baciba bali oku cîbo, badwîrhe balya, Yezu ababwîra, erhi: «Okuli, mmubwîre, muguma muli mwe, rhudwîrhe rhwalira haguma, ampâna». 19 Omutula gwanacibagwaârha, bakamudôsa muguma muguma, erhi: «Waliha, ka nie?» 20 Naye anaci­shuza, erhi: «Ali muguma omu ikumi-na-babiri, ohebire okuboko omu nambi nguma rhwe naye. 21 Neci, Mwene-omuntu acîkolera nka oku ayandikîrwe, ci kwônene buhanya bw’oyu muntu Mwene-omuntu ahânwa naye! Kwàkabire kukulu kuli oyo muntu arhaburhwe!»

Yezu ajira Obukaristiya (Mt 26, 26-29; Lk 22, 15-20)

22 Erhi baba badwîrhe balya, ayanka omugati, n’erhi aba amagugisha, ana­cigubega, abaha, anaderha, erhi: «Yanki, eci guli mubiri gwâni». 23 Ashub’iya nka akabe, avuga omunkwa, abaha, banywakwo boshi. 24 Ababwîra, erhi: «Eci guli muko gwâni gw’amalaganyo mahyahya, gubulazîrwe banji barhumire. 25 Okuli, mmubwîre, ntakacishub’inywa kuli eyi mburho y’omuzâbîbu, kuhika olusiku nâyinywe mpyahya omu Bwâmi bwa Nyamuzinda»ⁿ.

Yezu alêba oku Petro amuhakana (Mt 26, 30-35; Lk 22, 39, 31-34; Yn 13, 36-38)

26 Erhi bayûs’iyimba, bahuluka, baja oku ntondo y’Emizeti. 27 Yezu anacibabwîra, erhi: «Obudufu bw’ene mweshi mwasarhala erhi nie ntuma; bulya kuyandisirwe: Nashûrha lungere, ebibuzi bishandabane. 28 Ci hano nyûs’ifûka, nammushokolera e Galileya». 29 Petro amubwîra, erhi: «Ciru boshi ba­nkasârhala erhi we rhuma, niehe nanga!» 30 Yezu amushuza, erhi: «Okuli, nku­bwîre: ene, muli obu budufu, olubazi lurhac’ibika kabiri, wampakana kasharhu». 31 Ci yehe anacigâgala, aderha, erhi: «Ciru kwankaba kufa haguma nawe, ntakakuhakana!» N’abandi bakuderha boshi.

Yezu omu ishwa ly’e Jetesemani^o (Mt 26, 36-46; Lk 22, 40-45)

32 Banacibika omu ishwa liderbwa Jetesemani^p. Abwîra abaganda bagc, erhi: «Mubwârhale aha oku naj’ishenga». 33 Anaciyanka Petro bona Yakobo na Yowane, arhondêra okuyumva oburhe n’amaganya. 34 Ababwîra, erhi: «Ornurhima gwâni guyunjwire burhe bw’okulonz’ifa; mubêre aha, mube masù». 35 Erhi asheguka hitya, acîrhimba oku idabo, ahûna mpu kukabashikana, ako kasanzi kamugere kulî. 36 Aderha, erhi: «Aba, Larha, byoshi bihashikana emwâwe: onkulekwo aka kahe; ci arhali nka oku nalonza, ci nka oku walonza wenene!» 37 Anacishubira aha baganda bâge, ashimanabahunzire; abwîra Petro, erhi: «Simoni, k’oli îro? Ka ciru orhahashire okuyîza nsa nguma yône? 38 Mube masù, munashenge, mulek’ishumikwa; bulya omurhima guba mwangu, ci omubiri guba muzamba». 39 Ashub’igenda, ashenga, aderha nka kulya aderhaga burhanzi. 40 Erhi agaluka, ashimâna kandi bali îro, bulya amasù gâbo gàli mazirho; bahaba kurhi bamushuza. 41 Ashub’iyisha obwa kasharhu, ababwîra, erhi: «Lero mugwishirage munarhamûke. Hoshi aho; amango gahisire: Mwene-omuntu akol’ihânwa omu maboko g’ab’ebyâha. 42 Zûki, rhugende! Owampâna oyu oyiruka».

Yezu agwarbwa (Mt 26, 47-56; Lk 22, 47-53; Yn 18, 2-11)

43 Oku acidwîrhe aderha. Yuda w’e Keriyoti, muguma muli balya ikumi na babiri, y’ono y’ono, adwîrhe ngabo nyinji efumbasire engôrho n’amabiri, erhumîrwe n’abajinji b’abadâhwa n’abashamuka b’ihano n’abagula b’olubaga. 44 Owamulenganyagya erhi abahire ecimanyîso, erhi: «Oyu nakanunugurha, erhi ye, mumugwârhe, mumuhêke buholo-buholo». 45 Oku anayisha ntya, ayiru­kira amuyegera, amubwîra, erhi: «Mpanyire omusingo, Muyigîriza!» Anacimununugurha. 46 Banacimuhirakwo amaboko, bamugwârha . 47 Obwo muguma muli balya bahàli ayômola engôrho yôge, ayirhimba mwambali w’Omudâhwa mukulu, amushishimhula okurhwiri. 48 Yezu anacibabwîra, erhi: «Ewe, kurhi muyishire nka bantu bashimbire ecishungu, muherhe engôrho n’amahiri, mul’ingwârha? 49 Ngasi lusiku nali ninyu nayigîriza omu ka­Nyamuzinda, murhanangwârhaga. Ci okwo kwoshi mpu lyo Amandiko gayu­njula». 50 Obwo abaganda bâge banacimuleka, bayâka boshi. 51 Mwâna mugu­ma wa musole amukulikira, erhi ntâco ayambirhe ecirhali cirondo cage conene; bamugwârha. 52 Ci yehe abalekera cirya cirondo^q, acîlihirhira bushugunu.

Yezu ahekwa emwa Omudâhwa mukulu (Mt 26, 57-68; Lk 22, 54, 63-71; Yn 18, 15-16. 18)

53 Banacihêka Yezu emwa Omudâhwa mukulu; nabo abajinji b’abadâhwa, abagula b’olubaga n’abashamuka b’ihano bayishubûkira boshi. 54 Naye Petro erhi amugumire omu cirali kuhika omu côgo c’Omudâhwa mukulu; abwârhala oku cîko haguma n’abalalizi, akàkaluka. 55 Abajinji b’abadâhwa n’ihano lyoshi bakalonza obuhamirizi kuli Yezu, mpu lyo bamuyirha, ci babubula. 56 N’obwo abahamîrizi b’obunywesi bâli bayishire banji, ci amahamîrizi gâbo garhàyumvanyagya. 57 Hanaciyimanga baguma, bamunywerhera, mpu: 58 «Rhwàmu­yumvirhe aderha, mpu: «Nâshâba aka ka-Nyamuzinda kayûbakagwa n’amabo­ko g’abantu, n’omu nsiku isharhu nyunjuze akandi karhayûbasirwi na maboko ga bantu». 59 Ciru na muli okwo obuhamîrizi bwâbo burhayumvanyagya. 60 Okubundi Omudâhwa mukulu anaciyimanga ekarhî, adôsa Yezu, erhi: «Ci orhashuza? Kurhi okwo aba bantu badwîrhe bakuderhera?» 61 Yehe acîhulikira, arhashagalaga kanwa. Omudâhwa mukulu ashub’imudôsa anamubwîra, erhi: «Ka we Kristu, Mugala w’Omugishe^r?» 62 Yezu anacimushuza, erhi: «Neci, ndi ye; mwânacibone Mwene-omuntu abwarhîre ekulyo kw’Ogala-byoshi anayishire omu bitù by’emalunga». 63 Aho Omudâhwa mukulu asharhula emyambalo yâge, anaderha, erhi: «Bici rhwacilongeza abahamîrizi? 64 Mwayumvîrhe oku alogorha; kurhi mubwîne?» Boshi bamutwîra oku akwânîne okufa. 65 Okubundi baguma banarhondera okumumesherakwo, n’erhi baba bamamubwîka obusu, bakàmurhimba ebifundo banaderha, mpu: «Lêbaga!» N’abalalîzi bakamushûrha empi.

Petro ahakana Nnawabo (Mt 26, 69-75; Lk 22, 55-62; Yn 18, 15-18; 25-27).

66 Erhi Petro aba akola ali omu côgo idako, hayisha muja-nyere muguma w’Omudâhwa mukulu. 67 Erhi abona Petro adwîrhe akalûka, amusinza anamu­bwîra, erhi: «Nawe wali haguma na Yezu w’e Nazarcti». 68 Naye anacihakana, aderha, erhi: «Ntishi, ciru ntumvirhi ebi odesire». Anacihuluka, aja ebwa lu­mvi; oluhazi lwàbika. 69 Erhi olya muja-nyere amubona, ashub’irhondêra a­bwîra abahali, erhi: «Oyo ali wa muli bo!» 70 Ci yehe ashub’ilahira. Erhi kugera kasanzi, abàli halya babwîra Pctro, mpu: «Mâshi oli wa muli bo, bulya oli Mugalileya». 71 Okuhandi arhondêra alahira analahiriza, erhi: «Mâshi oyo muntu mwaderha, ntamuyishi», 72 Obwo oluhazi lwàbika obwa kabiri. Aho Petro akengêra kalya kanwa Yezu amubwîraga: «Embere oluhazi lubike kabiri, wampakana kasharhu». Anacirhondêra okuvugumula emirenge.

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ 14

The Plot to Kill Jesus (Mt 26.1‑5; Lk 22.1‑2; Jn 11.45‑53)

1 Ἦν δὲ τὸ πάσχα καὶ τὰ ἄζυμα μετὰ δύο ἡμέρας. καὶ ἐζήτουν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ γραμματεῖς πῶς αὐτὸν ἐν δόλῳ κρατήσαντες ἀποκτείνωσιν 2 ἔλεγον γάρ, Μὴ ἐν τῇ ἑορτῇ, μήποτε ἔσται θόρυβος τοῦ λαοῦ.

The Anointing at Bethany (Mt 26.6‑13; Jn 12.1‑8)

3 Καὶ ὄντος αὐτοῦ ἐν Βηθανίᾳ ἐν τῇ οἰκίᾳ Σίμωνος τοῦ λεπροῦ, κατακειμένου αὐτοῦ ἦλθεν γυνὴ ἔχουσα ἀλάβαστρον μύρου νάρδου πιστικῆς πολυτελοῦς, συντρίψασα τὴν ἀλάβαστρον κατέχεεν αὐτοῦ τῆς κεφαλῆς. 4 ἦσαν δέ τινες ἀγανακτοῦντες πρὸς ἑαυτούς, Εἰς τί ἡ ἀπώλεια αὕτη τοῦ μύρου γέγονεν; 5 ἠδύνατο γὰρ τοῦτο τὸ μύρον πραθῆναι ἐπάνω δηναρίων τριακοσίων καὶ δοθῆναι τοῖς πτωχοῖς καὶ ἐνεβριμῶντο αὐτῇ. 6 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν, Ἄφετε αὐτήν· τί αὐτῇ κόπους παρέχετε; καλὸν ἔργον ἠργάσατο ἐν ἐμοί. 7 πάντοτε γὰρ τοὺς πτωχοὺς ἔχετε μεθ᾽ ἑαυτῶν καὶ ὅταν θέλητε δύνασθε αὐτοῖς εὖ ποιῆσαι, ἐμὲ δὲ οὐ πάντοτε ἔχετε. 8 ὃ ἔσχεν ἐποίησεν· προέλαβεν μυρίσαι τὸ σῶμά μου εἰς τὸν ἐνταφιασμόν. 9 ἀμὴν δὲ λέγω ὑμῖν, ὅπου ἐὰν κηρυχθῇ τὸ εὐαγγέλιον εἰς ὅλον τὸν κόσμον, καὶ ὃ ἐποίησεν αὕτη λαληθήσεται εἰς μνημόσυνον αὐτῆς.

Judas’ Agreement to Betray Jesus (Mt 26.14‑16; Lk 22.3‑6)

10 Καὶ Ἰούδας Ἰσκαριὼθ ὁ εἷς τῶν δώδεκα ἀπῆλθεν πρὸς τοὺς ἀρχιερεῖς ἵνα αὐτὸν παραδοῖ αὐτοῖς. 11 οἱ δὲ ἀκούσαντες ἐχάρησαν καὶ ἐπηγγείλαντο αὐτῷ ἀργύριον δοῦναι. καὶ ἐζήτει πῶς αὐτὸν εὐκαίρως παραδοῖ.

The Passover with the Disciples (Mt 26.17‑25; Lk 22.7‑14, 21‑23; Jn 13.21‑30)

12 Καὶ τῇ πρώτῃ ἡμέρᾳ τῶν ἀζύμων, ὅτε τὸ πάσχα ἔθυον, λέγουσιν αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ, Ποῦ θέλεις ἀπελθόντες ἑτοιμάσωμεν ἵνα φάγῃς τὸ πάσχα; 13 καὶ ἀποστέλλει δύο τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ λέγει αὐτοῖς, Ὑπάγετε εἰς τὴν πόλιν, καὶ ἀπαντήσει ὑμῖν ἄνθρωπος κεράμιον ὕδατος βαστάζων· ἀκολουθήσατε αὐτῷ 14 καὶ ὅπου ἐὰν εἰσέλθῃ εἴπατε τῷ οἰκοδεσπότῃ ὅτι Ὁ διδάσκαλος λέγει, Ποῦ ἐστιν τὸ κατάλυμά μου ὅπου τὸ πάσχα μετὰ τῶν μαθητῶν μου φάγω; 15 καὶ αὐτὸς ὑμῖν δείξει ἀνάγαιον μέγα ἐστρωμένον ἕτοιμον· καὶ ἐκεῖ ἑτοιμάσατε ἡμῖν. 16 καὶ ἐξῆλθον οἱ μαθηταὶ καὶ ἦλθον εἰς τὴν πόλιν καὶ εὗρον καθὼς εἶπεν αὐτοῖς καὶ ἡτοίμασαν τὸ πάσχα. 17 Καὶ ὀψίας γενομένης ἔρχεται μετὰ τῶν δώδεκα. 18 καὶ ἀνακειμένων αὐτῶν καὶ ἐσθιόντων ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι εἷς ἐξ ὑμῶν παραδώσει με ὁ ἐσθίων μετ᾽ ἐμοῦ. 19 ἤρξαντο λυπεῖσθαι καὶ λέγειν αὐτῷ εἷς κατὰ εἷς, Μήτι ἐγώ; 20 ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Εἷς τῶν δώδεκα, ὁ ἐμβαπτόμενος μετ᾽ ἐμοῦ εἰς τὸ τρύβλιον. 21 ὅτι ὁ μὲν υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ὑπάγει καθὼς γέγραπται περὶ αὐτοῦ, οὐαὶ δὲ τῷ ἀνθρώπῳ ἐκείνῳ δι᾽ οὗ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοται· καλὸν αὐτῷ εἰ οὐκ ἐγεννήθη ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος.

The Institution of the Lord’s Supper (Mt 26.26‑30; Lk 22.15‑20; 1 Cor 11.23‑25)

22 Καὶ ἐσθιόντων αὐτῶν λαβὼν ἄρτον εὐλογήσας ἔκλασεν καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς καὶ εἶπεν, Λάβετε, τοῦτό ἐστιν τὸ σῶμά μου. 23 καὶ λαβὼν ποτήριον εὐχαριστήσας ἔδωκεν αὐτοῖς, καὶ ἔπιον ἐξ αὐτοῦ πάντες. 24 καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Τοῦτό ἐστιν τὸ αἷμά μου τῆς διαθήκης τὸ ἐκχυννόμενον ὑπὲρ πολλῶν. 25 ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι οὐκέτι οὐ μὴ πίω ἐκ τοῦ γενήματος τῆς ἀμπέλου ἕως τῆς ἡμέρας ἐκείνης ὅταν αὐτὸ πίνω καινὸν ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ θεοῦ. 26 Καὶ ὑμνήσαντες ἐξῆλθον εἰς τὸ Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν. 27 Καὶ λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ὅτι Πάντες σκανδαλισθήσεσθε, ὅτι γέγραπται,

Peter’s Denial Foretold (Mt 26.31‑35; Lk 22.31‑34; Jn 13.36‑38)

Πατάξω τὸν ποιμένα, καὶ τὰ πρόβατα διασκορπισθήσονται. 28 ἀλλὰ μετὰ τὸ ἐγερθῆναί με προάξω ὑμᾶς εἰς τὴν Γαλιλαίαν. 29 ὁ δὲ Πέτρος ἔφη αὐτῷ, Εἰ καὶ πάντες σκανδαλισθήσονται, ἀλλ᾽ οὐκ ἐγώ. 30 καὶ λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Ἀμὴν λέγω σοι ὅτι σὺ σήμερον ταύτῃ τῇ νυκτὶ πρὶν ἢ δὶς ἀλέκτορα φωνῆσαι τρίς με ἀπαρνήσῃ. 31 ὁ δὲ ἐκπερισσῶς ἐλάλει, Ἐὰν δέῃ με συναποθανεῖν σοι, οὐ μή σε ἀπαρνήσομαι. ὡσαύτως δὲ καὶ πάντες ἔλεγον.

The Prayer in Gethsemane (Mt 26.36‑46; Lk 22.39‑46)

32 Καὶ ἔρχονται εἰς χωρίον οὗ τὸ ὄνομα Γεθσημανὶ καὶ λέγει τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, Καθίσατε ὧδε ἕως προσεύξωμαι. 33 καὶ παραλαμβάνει τὸν Πέτρον καὶ [τὸν] Ἰάκωβον καὶ [τὸν] Ἰωάννην μετ᾽ αὐτοῦ καὶ ἤρξατο ἐκθαμβεῖσθαι καὶ ἀδημονεῖν 34 καὶ λέγει αὐτοῖς, Περίλυπός ἐστιν ἡ ψυχή μου ἕως θανάτου· μείνατε ὧδε καὶ γρηγορεῖτε. 35 καὶ προελθὼν μικρὸν ἔπιπτεν ἐπὶ τῆς γῆς καὶ προσηύχετο ἵνα εἰ δυνατόν ἐστιν παρέλθῃ ἀπ᾽ αὐτοῦ ἡ ὥρα, 36 καὶ ἔλεγεν, Αββα ὁ πατήρ, πάντα δυνατά σοι· παρένεγκε τὸ ποτήριον τοῦτο ἀπ᾽ ἐμοῦ· ἀλλ᾽ οὐ τί ἐγὼ θέλω ἀλλὰ τί σύ. 37 καὶ ἔρχεται καὶ εὑρίσκει αὐτοὺς καθεύδοντας, καὶ λέγει τῷ Πέτρῳ, Σίμων, καθεύδεις; οὐκ ἴσχυσας μίαν ὥραν γρηγορῆσαι; 38 γρηγορεῖτε καὶ προσεύχεσθε, ἵνα μὴ ἔλθητε εἰς πειρασμόν· τὸ μὲν πνεῦμα πρόθυμον ἡ δὲ σὰρξ ἀσθενής. 39 καὶ πάλιν ἀπελθὼν προσηύξατο τὸν αὐτὸν λόγον εἰπών. 40 καὶ πάλιν ἐλθὼν εὗρεν αὐτοὺς καθεύδοντας, ἦσαν γὰρ αὐτῶν οἱ ὀφθαλμοὶ καταβαρυνόμενοι, καὶ οὐκ ᾔδεισαν τί ἀποκριθῶσιν αὐτῷ. 41 καὶ ἔρχεται τὸ τρίτον καὶ λέγει αὐτοῖς, Καθεύδετε τὸ λοιπὸν καὶ ἀναπαύεσθε ἀπέχει· ἦλθεν ἡ ὥρα, ἰδοὺ παραδίδοται ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου εἰς τὰς χεῖρας τῶν ἁμαρτωλῶν. 42 ἐγείρεσθε ἄγωμεν· ἰδοὺ ὁ παραδιδούς με ἤγγικεν.

The Betrayal and Arrest of Jesus (Mt 26.47‑56; Lk 22.47‑53; Jn 18.3‑12)

43 Καὶ εὐθὺς ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος παραγίνεται Ἰούδας εἷς τῶν δώδεκα καὶ μετ᾽ αὐτοῦ ὄχλος μετὰ μαχαιρῶν καὶ ξύλων παρὰ τῶν ἀρχιερέων καὶ τῶν γραμματέων καὶ τῶν πρεσβυτέρων. 44 δεδώκει δὲ ὁ παραδιδοὺς αὐτὸν σύσσημον αὐτοῖς λέγων, Ὃν ἂν φιλήσω αὐτός ἐστιν, κρατήσατε αὐτὸν καὶ ἀπάγετε ἀσφαλῶς. 45 καὶ ἐλθὼν εὐθὺς προσελθὼν αὐτῷ λέγει, Ῥαββί, καὶ κατεφίλησεν αὐτόν 46 οἱ δὲ ἐπέβαλον τὰς χεῖρας αὐτῷ καὶ ἐκράτησαν αὐτόν. 47 εἷς δέ [τις] τῶν παρεστηκότων σπασάμενος τὴν μάχαιραν ἔπαισεν τὸν δοῦλον τοῦ ἀρχιερέως καὶ ἀφεῖλεν αὐτοῦ τὸ ὠτάριον. 48 καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Ὡς ἐπὶ λῃστὴν ἐξήλθατε μετὰ μαχαιρῶν καὶ ξύλων συλλαβεῖν με; 49 καθ᾽ ἡμέραν ἤμην πρὸς ὑμᾶς ἐν τῷ ἱερῷ διδάσκων καὶ οὐκ ἐκρατήσατέ με· ἀλλ᾽ ἵνα πληρωθῶσιν αἱ γραφαί. 50 καὶ ἀφέντες αὐτὸν ἔφυγον πάντες.

The Young Man Who Fled

51 Καὶ νεανίσκος τις συνηκολούθει αὐτῷ περιβεβλημένος σινδόνα ἐπὶ γυμνοῦ, καὶ κρατοῦσιν αὐτόν 52ὁ δὲ καταλιπὼν τὴν σινδόνα γυμνὸς ἔφυγεν.

Jesus before the Council (Mt 26.57‑68; Lk 22.54‑55, 63‑71; Jn 18.13‑14, 19‑24)

53 Καὶ ἀπήγαγον τὸν Ἰησοῦν πρὸς τὸν ἀρχιερέα, καὶ συν­έρχονται πάντες οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι καὶ οἱ ­γραμματεῖς. 54 καὶ ὁ Πέτρος ἀπὸ μακρόθεν ἠκολούθησεν αὐτῷ ἕως ἔσω εἰς τὴν αὐλὴν τοῦ ἀρχιερέως καὶ ἦν συγκαθήμενος μετὰ τῶν ὑπηρετῶν καὶ θερμαινόμενος πρὸς τὸ φῶς. 55 οἱ δὲ ἀρχιερεῖς καὶ ὅλον τὸ συνέδριον ἐζήτουν κατὰ τοῦ Ἰησοῦ μαρτυρίαν εἰς τὸ θανατῶσαι αὐτόν, καὶ οὐχ ηὕρισκον 56 πολλοὶ γὰρ ἐψευδομαρτύρουν κατ᾽ αὐτοῦ, καὶ ἴσαι αἱ μαρτυρίαι οὐκ ἦσαν. 57 καί τινες ἀναστάντες ἐψευδομαρτύρουν κατ᾽ αὐτοῦ λέγοντες 58 ὅτι Ἡμεῖς ἠκούσαμεν αὐτοῦ λέγοντος ὅτι Ἐγὼ καταλύσω τὸν ναὸν τοῦτον τὸν χειροποίητον καὶ διὰ τριῶν ἡμερῶν ἄλλον ἀχειροποίητον οἰκοδομήσω. 59 καὶ οὐδὲ οὕτως ἴση ἦν ἡ μαρτυρία αὐτῶν. 60 καὶ ἀναστὰς ὁ ἀρχιερεὺς εἰς μέσον ἐπηρώτησεν τὸν Ἰησοῦν λέγων, Οὐκ ἀποκρίνῃ οὐδὲν τί οὗτοί σου καταμαρτυροῦσιν; 61 ὁ δὲ ἐσιώπα καὶ οὐκ ἀπεκρίνατο οὐδέν. πάλιν ὁ ἀρχιερεὺς ἐπηρώτα αὐτὸν καὶ λέγει αὐτῷ, Σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ εὐλογητοῦ; 62 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν, Ἐγώ εἰμι, καὶ **ὄψεσθε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου** ἐκ δεξιῶν καθήμενον τῆς δυνάμεως καὶ **ἐρχόμενον μετὰ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ.** 63 ὁ δὲ ἀρχιερεὺς διαρρήξας τοὺς χιτῶνας αὐτοῦ λέγει, Τί ἔτι χρείαν ἔχομεν μαρτύρων; 64 ἠκούσατε τῆς βλασφημίας τί ὑμῖν φαίνεται; οἱ δὲ πάντες κατέκριναν αὐτὸν ἔνοχον εἶναι θανάτου. 65 Καὶ ἤρξαντό τινες ἐμπτύειν αὐτῷ καὶ περικαλύπτειν αὐτοῦ τὸ πρόσωπον καὶ κολαφίζειν αὐτὸν καὶ λέγειν αὐτῷ, Προφήτευσον, καὶ οἱ ὑπηρέται ῥαπίσμασιν αὐτὸν ἔλαβον.

Peter’s Denial of Jesus (Mt 26.69‑75; Lk 22.56‑62; Jn 18.15‑18, 25‑27)

66 Καὶ ὄντος τοῦ Πέτρου κάτω ἐν τῇ αὐλῇ ἔρχεται μία τῶν παιδισκῶν τοῦ ἀρχιερέως 67 καὶ ἰδοῦσα τὸν Πέτρον θερμαινόμενον ἐμβλέψασα αὐτῷ λέγει, Καὶ σὺ μετὰ τοῦ Ναζαρηνοῦ ἦσθα τοῦ Ἰησοῦ. 68 ὁ δὲ ἠρνήσατο λέγων, Οὔτε οἶδα οὔτε ἐπίσταμαι σὺ τί λέγεις. καὶ ἐξῆλθεν ἔξω εἰς τὸ προαύλιον [καὶ ἀλέκτωρ ἐφώνησεν]. 69 καὶ ἡ παιδίσκη ἰδοῦσα αὐτὸν ἤρξατο πάλιν λέγειν τοῖς παρεστῶσιν ὅτι Οὗτος ἐξ αὐτῶν ἐστιν. 70 ὁ δὲ πάλιν ἠρνεῖτο. καὶ μετὰ μικρὸν πάλιν οἱ παρεστῶτες ἔλεγον τῷ Πέτρῳ, Ἀληθῶς ἐξ αὐτῶν εἶ, καὶ γὰρ Γαλιλαῖος εἶ. 71 ὁ δὲ ἤρξατο ἀναθεματίζειν καὶ ὀμνύναι ὅτι Οὐκ οἶδα τὸν ἄνθρωπον τοῦτον ὃν λέγετε. 72 καὶ εὐθὺς ἐκ δευτέρου ἀλέκτωρ ἐφώνησεν. καὶ ἀνεμνήσθη ὁ Πέτρος τὸ ῥῆμα ὡς εἶπεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς ὅτι Πρὶν ἀλέκτορα φωνῆσαι δὶς τρίς με ἀπαρνήσῃ · καὶ ἐπιβαλὼν ἔκλαιεν.

15

Yezu emwa Bilato (Mt 27, 1-2; 11-26; Lk 22, 66; 23, 1-5. 13-25; Yn 18, 28-40; 19, 4-16)

1 Erhi kunaca ntya, abajinji b’abadâhwa baja ihînzi haguma n’abagula b’olubaga n’abayigîriza n’ihano lyoshi; erhi baba bamashwêka Yezu, bamuhêka emwa Bilato, bamuhaye. 2 Bilato amudôsa, erhi: «Ka we mwami w’Abayahudi?» Yezu amushuza, erhi: «Wakudesire». 3 Nabo abajinji b’abadaâhwa bamushobeka binji. 4 Bilato ashub’imudôsa, erhi: «Ka nta kanwa wa­shuza? K’obwîne ebi bakushobesire». 5 Ci Yezu arhashuzaga cici, kuhika Bilato asômerwa. 6 Ngasi lusiku lukulu, akag’ibalikira mushwêkwa muguma, oyu banacishozire. 7 Obwo erhi hali mushwekwa muguma, ye wali Baraba. Ali a­shwêsirwe haguma n’abandi bagoma bàli banizire omuntu omu bugoma. 8 erhi olubaga lurherema, lwarhondêra lwahûna okujirirwa nka kulya lunayôrha lujirirwa. 9 Bilato abashuza, erhi: «Ka mwalonza mmulikire omwâni w’Abayahudi?» 10 Erhi anamanyire obwo bwagalwa abajinji b’abadâhwa bamuhâniraga. 11 Ci abajinji b’abadâhwa bashumika olubaga mpu bahûne alike Baraba erhi ye. 12 Bilato ashub’ibabwîra, erhi: «Kurhi najiraga omwâmi w’Abayahudi?» 13 Ci bôhe bashub’iyâma, mpu: «Omubambe oku musalaba!» 14 Bilato, erhi: «Bubî buci ajizire?» Nabo bashub’iyâma, balushisa, mpu: «Omubambe oku musalaba!» 15 Okubundi Bilato alonza okusimîsa olubaga, abalikira Baraba, n’erhi aba amashûrha Yezu emikoba, abaha ye mpu abambwe oku musalaba.

Ecimanè c’emishûgi (Mt 27, 27-31; Yn 19, 1-3)

16 Abasirika banacimuhêka omu côgo, bamujâna omu lurhamba, bamuhira­ kwo olugamba lw’abasirika lwoshî. 17 Bamuyambika ecishûli cidukula, n’erhi baba bamaluka ecimanè c’emishûgi, bamuhiraco omu irhwe. 18 Barhondêra bamulamusa, mpu: «Asinge, Mwâmi w’Abayahudi!» 19 Bamusûrha irhwe n’olusheke, bamukâyirakwo, banamufukamira, baharâmya. 20 Okubundi, erhi bayûs’imucinaguza, bamuhogola cirya cishûli cidukula, bamuyambika emyambalo yâge, bamuhulukana mpu baj’imubamba oku musalaba.

Enjira y’omusalaba (Mt 27, 32-33; Lk 23, 26; Yn 19, 17)

21 Bagwârha muntu muguma wafulukaga, Simoni w’e Kirena, ishe w’Aleksandro na Rufo, mpu arhwâze Yezu okubarhula omusalaba, 22 Bamuhêka ahantu haderhwa Golgota^s, kwo kuderha mpu bantu h’empanga.

Yezu abambwa oku musalaba (Mt 27, 34-38; Lk 23, 33-34; Yn 19, 18-24)

23 Banacimuha idivayi lirimwo endulwè mpu, ci arhalinywagakwo. 24 Banacimubamba oku musalaba, bagabâna emyambalo yâge, bayiyêsha cigo­le mpu bamanye cici ngasi muntu ahêka. 25 Zàli nsâ isharhu^t erhi bamubamba, 26 Igwârhiro ly’olufù lwage lyayandikwa ntya: «Mwâmi w’Abayahudi», 27 Banacibamba haguma naye bishumusi bibiri, ciguma ekulyo, ecindi ekumosho kwâge. 28 Lwayunjula Olwandiko lwaderhaga, erhi: «Aganjirwe omu babî^u».

Yezu ashekerwa anajacirwa oku musalaba (Mt 27, 39-44; Lk 23, 35-37)

29 Abakâg’igera, bakamujacira banadunda irhwe, mpu: «We shâba aka­Nyamuzinda, onashub’ikayunjuza omu nsiku isharhu, 30 cirikûzagye wenene, ohonekwo ogu musalaba!» 31 Nabo abajinji b’abadâhwa n’abagula b’ihano bakag’imushekera banaderha, mpu: «Acizize abandi arhankanahash’icîciza yenene! 32 Kristu mwâmi w’Israheli amanukage kuli ogu musalaba, nirhu rhubone, rhunamuyemêre!» Ciru na balya bàli babambirwe oku musalaba haguma naye bakag’imujacira.

Yezu afa oku musalaba (Mt 27, 45-54; Lk 23, 44-47; Yn 19, 28-30)

33 Erhi izûba liyimanga^v, omwizizi gwabwîka ecihugo coshi kuhika amafulu­ko. 34 Erhi kuba mafuluko, Yezu anaciyâma n’izu linene, erhi: «Eloyi, Eloyi, lama sabaktani?» Kwo kudrha: «Nyamuzinda wani, Nyamuzinda wani, carhumire ondeka?», 35 Baguma muli balya bàhali, erhi bayumva, banaciderha, mpu: «Amayakûza Eliya»! 36 Muguma alibirha, avumvuliza ecihôrholo omu nkalishi, acishwêkera oku lusheke, amuha mpu anywe, erhi: «Muleke rhulole erhi Eliya ayish’imumanula!» 37 Obwo Yezu anaciyâma n’izu linene, arhengamw’omûka, 38 Okuhundi omwenda gwàli mumanike aha karhî k’aka-Nyamuzi­nda gwalalanguka mpande ibiri kurhenga enyanya kuhika ahanshi. 39 Omukulu w’abasirika wali oyimanzire amuyerekîre, erhi abona kurhi ahôla, aderha, erhi: «Neci, kwo binali, oyu muntu ànali Mugala wa Nyamuzinda!».

Abakazi batagatifu oku Kalvario (Mt 27, 55-56; Lk 23. 49; Yn 19, 25)

40 Hàli n’abakazi^w bakag’ilâbira kulî. Muli bo mwàli Mariya Magadalena, Mariya nnina wa Yakobo murho na Yozefu, na Salome. 41 Bo bakag’imukuliki ra n’okumukolera amango ali e Galileya. N’abandi banji bàli barheremîre naye e Yeruzalemu.

Yezu abishwa (Mt 27, 57-61; Lk 23, 50-55; Yn 19, 38-42)

42 Bulya byàli bikola bijingo, na bulya lwàli lusiku lwa marheganyo^x, lwo lusiku lw’amalaliro ga sabato, 43 Yozefu w’e Arimatiya, mushamuka mukengwa w’ihano, owakag’ilinga naye Obwâmi bwa Nyamuzinda, aja emwa Bilato n’oburhwâli, amuhûna omubiri gwa Yezu. 44 Bilato asômerwa oku anafire duba ntyo. Anacihamagala olya mukulu w’abasirika, amudôsa erhi anafire. 45 Erhi oyo mukulu w’abasirika amumanyisa, anaciha Yozefu omubiri gwa Yezu. 46 Okubundi Yozefu anacigula omwenda mwêru, arhenza Yezu oku musalaba, amubohamwo gulya mwenda, amubisha omu nshinda yali mpumbe omu lwâla; anacihirika ibuye linene omu luso lw’enshinda. 47 Obwo erhi Mariya Magadalena na Mariya nnina wa Yozefu badwîrhe balolêreza aha bamuhira.

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ 15

Jesus before Pilate (Mt 27.1‑2, 11‑14; Lk 23.1‑5; Jn 18.28‑38)

1 Καὶ εὐθὺς πρωῒ συμβούλιον ποιήσαντες οἱ ἀρχιερεῖς μετὰ τῶν πρεσβυτέρων καὶ γραμματέων καὶ ὅλον τὸ συνέδριον, δήσαντες τὸν Ἰησοῦν ἀπήνεγκαν καὶ παρέδωκαν Πιλάτῳ. 2 καὶ ἐπηρώτησεν αὐτὸν ὁ Πιλᾶτος, Σὺ εἶ ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων; ὁ δὲ ἀποκριθεὶς αὐτῷ λέγει, Σὺ λέγεις. 3 καὶ κατηγόρουν αὐτοῦ οἱ ἀρχιερεῖς πολλά. 4 ὁ δὲ Πιλᾶτος πάλιν ἐπηρώτα αὐτὸν λέγων, Οὐκ ἀποκρίνῃ οὐδέν; ἴδε πόσα σου κατηγοροῦσιν. 5 ὁ δὲ Ἰησοῦς οὐκέτι οὐδὲν ἀπεκρίθη, ὥστε θαυμάζειν τὸν Πιλᾶτον. Jesus Sentenced to Die (Mt 27.15‑26; Lk 23.13‑25; Jn 18.39–19.16) 6 Κατὰ δὲ ἑορτὴν ἀπέλυεν αὐτοῖς ἕνα δέσμιον ὃν παρῃτοῦντο. 7 ἦν δὲ ὁ λεγόμενος Βαραββᾶς μετὰ τῶν στασιαστῶν δεδεμένος οἵτινες ἐν τῇ στάσει φόνον πεποιήκεισαν. 8καὶ ἀναβὰς ὁ ὄχλος ἤρξατο αἰτεῖσθαι καθὼς ἐποίει αὐτοῖς. 9 ὁ δὲ Πιλᾶτος ἀπεκρίθη αὐτοῖς λέγων, Θέλετε ἀπολύσω ὑμῖν τὸν βασιλέα τῶν Ἰουδαίων; 10 ἐγίνωσκεν γὰρ ὅτι διὰ φθόνον παραδεδώκεισαν αὐτὸν οἱ ἀρχιερεῖς. 11 οἱ δὲ ἀρχιερεῖς ἀνέσεισαν τὸν ὄχλον ἵνα μᾶλλον τὸν Βαραββᾶν ἀπολύσῃ αὐτοῖς. 12 ὁ δὲ Πιλᾶτος πάλιν ἀποκριθεὶς ἔλεγεν αὐτοῖς, Τί οὖν [θέλετε] ποιήσω [ὃν λέγετε] τὸν βασιλέα τῶν Ἰουδαίων; 13 οἱ δὲ πάλιν ἔκραξαν, Σταύρωσον αὐτόν. 14 ὁ δὲ Πιλᾶτος ἔλεγεν αὐτοῖς, Τί γὰρ ἐποίησεν κακόν; οἱ δὲ περισσῶς ἔκραξαν, Σταύρωσον αὐτόν. 15 ὁ δὲ Πιλᾶτος βουλόμενος τῷ ὄχλῳ τὸ ἱκανὸν ποιῆσαι ἀπέλυσεν αὐτοῖς τὸν Βαραββᾶν, καὶ παρέδωκεν τὸν Ἰησοῦν φραγελλώσας ἵνα σταυρωθῇ. The Soldiers Mock Jesus (Mt 27.27‑31; Jn 19.2‑3) 16 Οἱ δὲ στρατιῶται ἀπήγαγον αὐτὸν ἔσω τῆς αὐλῆς, ὅ ἐστιν πραιτώριον, καὶ συγκαλοῦσιν ὅλην τὴν σπεῖραν. 17 καὶ ἐνδιδύσκουσιν αὐτὸν πορφύραν καὶ περιτιθέασιν αὐτῷ πλέξαντες ἀκάνθινον στέφανον 18 καὶ ἤρξαντο ἀσπάζεσθαι αὐτόν, Χαῖρε, βασιλεῦ τῶν Ἰουδαίων 19 καὶ ἔτυπτον αὐτοῦ τὴν κεφαλὴν καλάμῳ καὶ ἐνέπτυον αὐτῷ καὶ τιθέντες τὰ γόνατα προσεκύνουν αὐτῷ. 20 καὶ ὅτε ἐνέπαιξαν αὐτῷ, ἐξέδυσαν αὐτὸν τὴν πορφύραν καὶ ἐνέδυσαν αὐτὸν τὰ ἱμάτια αὐτοῦ. καὶ ἐξάγουσιν αὐτὸν ἵνα σταυρώσωσιν αὐτόν. The Crucifixion of Jesus (Mt 27.32‑44; Lk 23.26‑43; Jn 19.17‑27) 21 Καὶ ἀγγαρεύουσιν παράγοντά τινα Σίμωνα Κυρηναῖον ἐρχόμενον ἀπ᾽ ἀγροῦ, τὸν πατέρα Ἀλεξάνδρου καὶ Ῥούφου, ἵνα ἄρῃ τὸν σταυρὸν αὐτοῦ. 22 καὶ φέρουσιν αὐτὸν ἐπὶ τὸν Γολγοθᾶν τόπον, ὅ ἐστιν μεθερμηνευόμενον Κρανίου Τόπος. 23 καὶ ἐδίδουν αὐτῷ ἐσμυρνισμένον οἶνον· ὃς δὲ οὐκ ἔλαβεν. 24 καὶ σταυροῦσιν αὐτὸν καὶ διαμερίζονται τὰ ἱμάτια αὐτοῦ βάλλοντες κλῆρον ἐπ᾽ αὐτὰ τίς τί ἄρῃ. 25 ἦν δὲ ὥρα τρίτη καὶ ἐσταύρωσαν αὐτόν. 26 καὶ ἦν ἡ ἐπιγραφὴ τῆς αἰτίας αὐτοῦ ἐπιγεγραμμένη, Ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων. 27 Καὶ σὺν αὐτῷ σταυροῦσιν δύο λῃστάς, ἕνα ἐκ δεξιῶν καὶ ἕνα ἐξ εὐωνύμων αὐτοῦ.[ 28 ] 29 Καὶ οἱ παραπορευόμενοι ἐβλασφήμουν αὐτὸν κινοῦντες τὰς κεφαλὰς αὐτῶν καὶ λέγοντες, Οὐὰ ὁ καταλύων τὸν ναὸν καὶ οἰκοδομῶν ἐν τρισὶν ἡμέραις, 30 σῶσον σεαυτὸν καταβὰς ἀπὸ τοῦ σταυροῦ. 31 ὁμοίως καὶ οἱ ἀρχιερεῖς ἐμπαίζοντες πρὸς ἀλλήλους μετὰ τῶν γραμματέων ἔλεγον, Ἄλλους ἔσωσεν, ἑαυτὸν οὐ δύναται σῶσαι 32 ὁ Χριστὸς ὁ βασιλεὺς Ἰσραὴλ καταβάτω νῦν ἀπὸ τοῦ σταυροῦ, ἵνα ἴδωμεν καὶ πιστεύσωμεν. καὶ οἱ συνεσταυρωμένοι σὺν αὐτῷ ὠνείδιζον αὐτόν.

The Death of Jesus (Mt 27.45‑56; Lk 23.44‑49; Jn 19.28‑30)

33 Καὶ γενομένης ὥρας ἕκτης σκότος ἐγένετο ἐφ᾽ ὅλην τὴν γῆν ἕως ὥρας ἐνάτης. 34 καὶ τῇ ἐνάτῃ ὥρᾳ ἐβόησεν ὁ Ἰησοῦς φωνῇ μεγάλῃ, Ελωι ελωι λεμα σαβαχθανι; ὅ ἐστιν μεθερμηνευόμενον Ὁ θεός μου ὁ θεός μου, εἰς τί ἐγκατέλιπές με ; 35 καί τινες τῶν παρεστηκότων ἀκούσαντες ἔλεγον, Ἴδε Ἠλίαν φωνεῖ. 36 δραμὼν δέ τις [καὶ] γεμίσας σπόγγον ὄξους περιθεὶς καλάμῳ ἐπότιζεν αὐτὸν λέγων, Ἄφετε ἴδωμεν εἰ ἔρχεται Ἠλίας καθελεῖν αὐτόν. 37 ὁ δὲ Ἰησοῦς ἀφεὶς φωνὴν μεγάλην ἐξέπνευσεν. 38 Καὶ τὸ καταπέτασμα τοῦ ναοῦ ἐσχίσθη εἰς δύο ἀπ᾽ ἄνωθεν ἕως κάτω. 39 Ἰδὼν δὲ ὁ κεντυρίων ὁ παρεστηκὼς ἐξ ἐναντίας αὐτοῦ ὅτι οὕτως ἐξέπνευσεν εἶπεν, Ἀληθῶς οὗτος ὁ ἄνθρωπος υἱὸς θεοῦ ἦν. 40 Ἦσαν δὲ καὶ γυναῖκες ἀπὸ μακρόθεν θεωροῦσαι, ἐν αἷς καὶ Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ Μαρία ἡ Ἰακώβου τοῦ μικροῦ καὶ Ἰωσῆτος μήτηρ καὶ Σαλώμη, 41 αἳ ὅτε ἦν ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ ἠκολούθουν αὐτῷ καὶ διηκόνουν αὐτῷ, καὶ ἄλλαι πολλαὶ αἱ συναναβᾶσαι αὐτῷ εἰς Ἱεροσόλυμα.

The Burial of Jesus (Mt 27.57‑61; Lk 23.50‑56; Jn 19.38‑42)

42 Καὶ ἤδη ὀψίας γενομένης, ἐπεὶ ἦν παρασκευὴ ὅ ἐστιν προσάββατον, 43 ἐλθὼν Ἰωσὴφ [ὁ] ἀπὸ Ἁριμαθαίας εὐσχήμων βουλευτής, ὃς καὶ αὐτὸς ἦν προσδεχόμενος τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ, τολμήσας εἰσῆλθεν πρὸς τὸν Πιλᾶτον καὶ ᾐτήσατο τὸ σῶμα τοῦ Ἰησοῦ. 44 ὁ δὲ Πιλᾶτος ἐθαύμασεν εἰ ἤδη τέθνηκεν καὶ προσκαλεσάμενος τὸν κεντυρίωνα ἐπηρώτησεν αὐτὸν εἰ πάλαι ἀπέθανεν 45 καὶ γνοὺς ἀπὸ τοῦ κεντυρίωνος ἐδωρήσατο τὸ πτῶμα τῷ Ἰωσήφ. 46 καὶ ἀγοράσας σινδόνα καθελὼν αὐτὸν ἐνείλησεν τῇ σινδόνι καὶ ἔθηκεν αὐτὸν ἐν μνημείῳ ὃ ἦν λελατομημένον ἐκ πέτρας καὶ προσεκύλισεν λίθον ἐπὶ τὴν θύραν τοῦ μνημείου. 47 ἡ δὲ Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ Μαρία ἡ Ἰωσῆτος ἐθεώρουν ποῦ τέθειται.

16

Malahika abwîra abakazi oku Yezu afûsire (Mt 28, 1-8; J,k 24, 1-12; Yn 20, 1-10)

1 Erhi olwa-sabato lugera. Mariya Magadalena na Mariya nnina wa Yakobo na Salome bagula omugavu mpu bagend’ishîga omubiri gwa Yezu. 2 Sêzi mucêracêra, olusiku lurhanzi lw’omugobe^y, baja ebwa cusho erhi izûba lishoshôka. 3 Bakadôsanya bone na nnene, mpu: «Ndi warhuhirikira ibuye lirhenge omu luso lw’ceusho?» 4 Erhi bacilola, babona ibuye mîra lyahirikagwa: obwo lyàli linene bwenêne. 5 Erhi baja omu cusho, babona omusole gubwârhîre ekulyo, guyambîrhe omwambalo mwêru: bayôboha. 6 Na­go gwababwîra, erhi: «Murhayôbohaga. Mwalonza Yezu w’e Nazareti ozi­nd’ibambwa oku musalaba: anafûsire, arhali muno. Loli aha bàli bamuhizire. 7 Ci mugendage, mubwîre abaganda bâge, ci bwenêne Petro, oku ammushokolîre e Galileya: yo mwamubonera nka kulya anammubwîraga». 8 Erhi barhenga ebwa cusho, bakûla omulindi, bulya bàli bayôbohire n’okugeramwo omusisi. Na ntâye babwîzire kanwa erhi bwôba burhuma.

Yezu aciyêrekana (Mt 28, 10; 28, 18-20; Yn 20, 11-23; Lk 24, 10- 53; Eb. 1, 4-14)

9 Yezu erhi afûka sêzi, olusiku lurhanzi lw’omugobe, arhang’ibonekera Mariya Magadalena, olya ahulusagyamwo bashetani nda. 10 Naye akanya, aj’ibwîra abaganda bâge, erhi bali omu mirenge n’emishîbo. 11 Erhi bayumva ade­rha mpu azîne anamubonekîre, barhayemêraga. 12 Enyuma ly’okwo, abonekera omu yindi nshusho babiri muli bo, erhi bali omu njira baja ebwa birâlo. 13 Abo bagaluka babwîra abâbo; ci nabo barhabayemêraga. 14 Buzinda abonekera balya ikumi na muguma, erhi badwîrhe balya. Abakalihira erhi kubula buyemêre kwabo kurhuma n’oku buzibu bw’emirhima yâbo bw’okurhayemêra balya bamubwîne afûsire. 15 Anacibabwîra, erhi: «Mugende omu igulu lyoshi, muyigîrize ngasi ciremwa Emyanzi y’Akalembe. 16 Owayemêre akanabatizibwa, ayish’icunguka; ci owâbe arhayemîri, ayish’ika­gwa. 17 N’ebisômerîne byâkulikire abâyemêre by’ebi: oku izîno lyâni bayish’ikahulusa bashetani; bayish’ikaderha endimi mpyahya; 18 bayâgwârhe e­njoka; n’erhi bakanywa obwôge, burhakabajira kurhi; bâlambulire amaboko oku balwâla, nabo bafume». 19 Erhi Mwâmi Yezu ayûs’ibabwîra ntyo, anacihêkwa emalunga, abwârhala ekulyo kwa Nyamuzinda. 20 Nabo balikûla, baj’iyigîriza hoshi hoshi; Nyakasa­ne erhi aja akola haguma nabo anakomeza Oluderho n’ebisômerîne byakâg’ilukulikira.

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ 16

The Resurrection of Jesus (Mt 28.1‑8; Lk 24.1‑12; Jn 20.1‑10)

1 Καὶ διαγενομένου τοῦ σαββάτου Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ Μαρία ἡ [τοῦ] Ἰακώβου καὶ Σαλώμη ἠγόρασαν ἀρώματα ἵνα ἐλθοῦσαι ἀλείψωσιν αὐτόν. 2 καὶ λίαν πρωῒ τῇ μιᾷ τῶν σαββάτων ἔρχονται ἐπὶ τὸ μνημεῖον ἀνατείλαντος τοῦ ἡλίου. 3 καὶ ἔλεγον πρὸς ἑαυτάς, Τίς ἀποκυλίσει ἡμῖν τὸν λίθον ἐκ τῆς θύρας τοῦ μνημείου; 4 καὶ ἀναβλέψασαι θεωροῦσιν ὅτι ἀποκεκύλισται ὁ λίθος· ἦν γὰρ μέγας σφόδρα. 5 καὶ εἰσελθοῦσαι εἰς τὸ μνημεῖον εἶδον νεανίσκον καθήμενον ἐν τοῖς δεξιοῖς περιβεβλημένον στολὴν λευκήν, καὶ ἐξεθαμβήθησαν. 6 ὁ δὲ λέγει αὐταῖς, Μὴ ἐκθαμβεῖσθε· Ἰησοῦν ζητεῖτε τὸν Ναζαρηνὸν τὸν ἐσταυρωμένον· ἠγέρθη, οὐκ ἔστιν ὧδε· ἴδε ὁ τόπος ὅπου ἔθηκαν αὐτόν. 7 ἀλλ᾽ ὑπάγετε εἴπατε τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ καὶ τῷ Πέτρῳ ὅτι Προάγει ὑμᾶς εἰς τὴν Γαλιλαίαν· ἐκεῖ αὐτὸν ὄψεσθε, καθὼς εἶπεν ὑμῖν. 8 καὶ ἐξελθοῦσαι ἔφυγον ἀπὸ τοῦ μνημείου, εἶχεν γὰρ αὐτὰς τρόμος καὶ ἔκστασις· καὶ οὐδενὶ οὐδὲν εἶπαν· ἐφοβοῦντο γάρ.

THE SHORTER ENDING OF MARK

〚Πάντα δὲ τὰ παρηγγελμένα τοῖς περὶ τὸν Πέτρον συντόμως ἐξήγγειλαν. Μετὰ δὲ ταῦτα καὶ αὐτὸς ὁ Ἰησοῦς ἀπὸ ἀνατολῆς καὶ ἄχρι δύσεως ἐξαπέστειλεν δι᾽ αὐτῶν τὸ ἱερὸν καὶ ἄφθαρτον κήρυγμα τῆς αἰωνίου σωτηρίας. ἀμήν.〛

THE LONGER ENDING OF MARK

The Appearance to Mary Magdalene (Mt 28.9‑10; Jn 20.11‑18) 〚

9 Ἀναστὰς δὲ πρωῒ πρώτῃ σαββάτου ἐφάνη πρῶτον Μαρίᾳ τῇ Μαγδαληνῇ, παρ᾽ ἧς ἐκβεβλήκει ἑπτὰ δαιμόνια. 10 ἐκείνη πορευθεῖσα ἀπήγγειλεν τοῖς μετ᾽ αὐτοῦ γενομένοις πενθοῦσιν καὶ κλαίουσιν 11 κἀκεῖνοι ἀκούσαντες ὅτι ζῇ καὶ ἐθεάθη ὑπ᾽ αὐτῆς ἠπίστησαν.

The Appearance to Two Disciples (Lk 24.13‑35)

12 Μετὰ δὲ ταῦτα δυσὶν ἐξ αὐτῶν περιπατοῦσιν ἐφανερώθη ἐν ἑτέρᾳ μορφῇ πορευομένοις εἰς ἀγρόν 13 κἀκεῖνοι ἀπελθόντες ἀπήγγειλαν τοῖς λοιποῖς· οὐδὲ ἐκείνοις ἐπίστευσαν.

The Commissioning of the Disciples (Mt 28.16‑20; Lk 24.36‑49; Jn 20.19‑23; Ac 1.6‑8)

14 Ὕστερον [δὲ] ἀνακειμένοις αὐτοῖς τοῖς ἕνδεκα ἐφανερώθη καὶ ὠνείδισεν τὴν ἀπιστίαν αὐτῶν καὶ σκληροκαρδίαν ὅτι τοῖς θεασαμένοις αὐτὸν ἐγηγερμένον οὐκ ἐπίστευσαν. 15 καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Πορευθέντες εἰς τὸν κόσμον ἅπαντα κηρύξατε τὸ εὐαγγέλιον πάσῃ τῇ κτίσει. 16 ὁ πιστεύσας καὶ βαπτισθεὶς σωθήσεται, ὁ δὲ ἀπιστήσας κατακριθήσεται. 17 σημεῖα δὲ τοῖς πιστεύσασιν ταῦτα παρακολουθήσει· ἐν τῷ ὀνόματί μου δαιμόνια ἐκβαλοῦσιν, γλώσσαις λαλήσουσιν καιναῖς, 18 [καὶ ἐν ταῖς χερσὶν] ὄφεις ἀροῦσιν κἂν θανάσιμόν τι πίωσιν οὐ μὴ αὐτοὺς βλάψῃ, ἐπὶ ἀρρώστους χεῖρας ἐπιθήσουσιν καὶ καλῶς ἕξουσιν.

The Ascension of Jesus (Lk 24.50‑53; Ac 1.9‑11)

19 Ὁ μὲν οὖν κύριος Ἰησοῦς μετὰ τὸ λαλῆσαι αὐτοῖς ἀνελήμφθη εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἐκάθισεν ἐκ δεξιῶν τοῦ θεοῦ. 20 ἐκεῖνοι δὲ ἐξελθόντες ἐκήρυξαν πανταχοῦ, τοῦ κυρίου συνεργοῦντος καὶ τὸν λόγον βεβαιοῦντος διὰ τῶν ἐπακολουθούντων σημείων.〛

16, 12: Abo habiri bajaga e Emausi (Lola Lk 24, 13-35).

16, 20: Oluderho zo nyigîrizo z’Emyanzi y’Akalembe, erhi Enjili omuu kiswahili.

---

 ^a1.5 Bakacîyunjuwa ebyâha byâbo: : Obubatizo Yowane akag’ihâna lirhàli isakramenla. Bwàli bubatizo bwa kucîyunjuza e­byâha. Bucîiyunjuze bwimâna bwakag’irhenza ebyâha by’abakâg’iyankirira obo bubatizo.

 ^b1.8 : Yowane akâg’ibatiza n’amîshi gône; obubatizo bwa Mwâmi Yezu bôhe buli bwa mîshi na Mûka Mutagatifu. Isakramenta ly’obubatizo likûla ecâha c’ecisisi n’ebindi byâha byoshi. Obubati­zo buli isakramenta lirimwo obuhashe bwa Nnâmahanga bw’okurhenza ebyâha n’okurhuhiramwo obuzîne bwa Nyamuzinda. Burhujira bana ba Nyamuzinda’lshe, na balumuna b’Omugala, na ka-Nyamuzinda ka Mûka Mutagatifu.

 ^c1.15 Amango gahisire: Amango g’okuyankirira Omucunguzi w’igulu gahisire. «Obwâmi bwa Nyamuzìnda buli hofi», kwo kuderha oku Yezu Kristu, Masiha, ol’irhegeka n’okuyigîriza abanlu boshi, ayishîre. Ayish’irhuma abaganda bâge omu igulu lyoshi, bâyigîriza amashanja goshi enjira y’Obwâmi bwa Nyamuzinda, lyo bacunguka.

 ^d1.22 Abigîriza bâbo: Abigîriza b’Abayahudi, bo Bafarizeyi n’Abasaduceyi, bakag’ihugula enyigîrizo za Musa n’ez’abalêbi. Mwâmi Yezu yehe akag’iyigîriza oku buhashe bwâge, bulya arhalì muja-bugo-kwônc, ci Nnâmahanga yenênè.

 ^e1.24 : «Mutagatifu wa Nnâmahanga»: Mwâmi Yezu, bulya ali Mwene-Nyamuzinda, arhanka­shangira na shetani, arhankashangira n’omubî. Ali mutagatifu lwoshi; co cinarhuma abashetani bajugumana embere zâge.

 ^f1.28 : Irenge lya Mwâmi Yezu lyalumira omu Galileya yoshi erhi nyigîrizo n’obuhashe bwâge bw’okufumya abantu birhuma.

 ^g1.38 : Yezu acijìzire muntu mpu ayigîrize abantu enjira y’Obwâmi bw’empingu, abayêreke obuzigire bwâge anabacungule; na ntyo ahe Ishe Nnâmahanga ìrenge n’obukuze bwimâna.

 ^h1.44 : Mwâmi Yezu acijizire muntu mpu ayìgîrize abantu enjira y’Obwâmi bw’empingu, abayêreke ohuzigire bwâge anabacungule; na ntyo ahe Ishe Nnâmahanga irenge n’obukuze bwi­mâna

 ⁱ2.13 ebwa nyanja: Nyanja y’e Galileya erhi y’e Tiberiyada; kandi ederhwa mpu Kinereti.

 ^j2.14 : Levi, mwene Alfeyo, ye Mutagatifu Mateyo, wayandikaga ecitabu cirhanzi c’Emyanzi y’Akalemhe. Ali muguma w’omu Ntumwa ikumi n’ibiri za Mwâmi Yezu.

 ^k2.19 : Omuhya-muleme ye Mwâmi Yezu. Kuziga abaganda bâge barharhgesirwi okucîshalisa anacibalimwo.

 ^l2.20 Banyagwa : Ako kanwa kayêrekire okufa kwa Yezu. Amango Mwâmi Yezu aba amayus’ifa amanaga­luka emw’Ishe, ago mango abaganda bâge banacîshalisa.

 ^m2.21 Milongo, 2, 21-22: Eciremo cihyahya n’amavu erhi rivayi lihyahya, lwo lwiganyo lw’enyigîrizo za Mwâmi Yezu. Abalonza okuyankirira n’okushimba ezo nyigîrizo, barhegesirwe okuleka engeso zâbo mbî za mîra n’omurhima mubî. Abayahudi barhayumvagya oku Mwâmi Yezu al’ilerha engeso mpyahya n’omurhima muhyahya en’igulu, n’oku ngasi yeshi walonza okumushimba, akwânîne abe muntu muhyahya, aleke engeso mbî za mîra, acishwêkere kuli Mwâmi Yezu.

 ⁿ2.28 : Ahafarizeyi bàli bagwerhe obu bubi : Bakag’ishimba amarhegeko ga Musa omu ka­ nwa konene, ci arhali omu murhima. Bakâja bacikûla enshonyi n’okushombanya Yezu mpu adwîrhe afumya abantu n’okujira emikolo ehanzîbwe olwa sabato. Naye Mwâmi Yezu abashuza oku o­lwa-sabato muntu warhumaga lwajirwa, ci omuntu arhajiragwa sabato orhumire. Akaba omudaâhwa Abiyatari ahâga Daudi n’abàli boshi obuyemêre bw’okulya amantu (yo migati) g’enterekêro, n’akaba abadâhwa banavune sabato omu ka-Nyamuzinda buzira okujir’ecâha, ka Mwâmi Yezu, Mwene-Nnâmahanga, arhali ye Nna-olwa-sabato n’amarhegeko ga Musa goshi? Amahugûlo ahanyire kuli Sabato go gashingânîne.

 ^o3.6 : Abaherodi, bo bàli barhonyi ba Herodi, mwâmi w’e Galileya.

 ^p3.17 : Mwâmi Yezu ayirika bene-Zebedeyo elya Bowanerge, kwo kuderha bene-enkuba, bulya lusiku luguma bahûnaga Yezu mpu arhegeke enkuba ebande ecishagala cabayimaga ecirâlo (Lk 9, 51-56).

 ^q3.21 Omulala gwa Yezu na bene wâbo, bo balya boshi b’omulala gwa nnina bikira mariya na Yozefu mtakatifu.

 ^r3.22 Abashamuka b’ihano balonzagya okushekera Yezu n’okugayaguza enyigîrizo n’ebisômerine byâge. Belzebubi ye murhambo w’abashetani.

 ^s3.29 Okulogorhera kubî Mûka Mutagatifu, kuli kugayaguza ebimanyiso by’obuhashe bwâge, kuli kurhayemêra ebijiro byage by’obwonjo, n’okubihengulira shetani: na ntyo kuli kushushanya Mûka Mutagatifu na shetani. Eco câha cirhankarhenga, bulya ocijira, arhayemêra obuhashe bwa Nyamuzinda, arhanayemêra oku ali mwinja na mwonjo, na mugala-byoshi. Omuntu wa bene oyo, arhankalangalira Nyamuzinda; na buzira bulangalire, buzira buyemêre, ntako ankakulirwa ecâha. ci erhi oyo muntu ankarhenza ecihanzo, akayemêra obuhashe n’obwonjo bwa bwa Nnâmahanga, akayemêra ebimanyiso n’ebisômerine bijirwa n’obuzibu bwa Mûka Mutagatifu, akanacîyunjuza, nta câha cirhankarenga.

 ^t3.33 Nnina na bene wâbo Yezu, rhulole amahugûlo ga 3, 21.

 ^u3.35 : Ngasi yeshi oyemêra Nyamuzinda, omuzigira n’okumukolera, oyola agwêrhe inema ly’obucêse, bwo buzîne bwa Nyamuzinda, omu murhima gwâge; ali mwana wa Nnâmahanga. Kuziga ali mwene-wâbo Mwâmi Yezu.

 ^v4.11 : Abali embuga, bo balya barhalonza okuyumva n’okukulikira enyigîrizo za Yezu; bo Bafarizeyi n’Abaherodi, balya balonz’okuyirha Yezu.

 ^w4.12 Lola Iz 6, 9-10.

 ^x4.20 budaka bwinja: Enyigîrizo z’ogu mugani z’ezi: Nka kulya emburho erhankayânakwo amalehe e­ rhanamîzirwi omu budaka bwinja, ntyo ebinwa n’enyigîrizo za Mwâmi Yezu zirhankarhukwanana zikaba zirhamîzirwi omu mirhima minja.

 ^y4.25 Bamunyagahyo: Mwâmi akashobôza omuntu, erhi abona oku ali omubî na endyâlya, anamunyage; ci omwinja yehe kanji kanji a­shobôla.

 ^z4.29 : Enyigîrizo za Mwami Yezu n’Obwâmi bwâge bijira obuzibu bw’okumera n’okuyushûka omu mirhima y’abantu. Amango g’okusarûla, bo buzinda bw’igulu.

 ^a4.32 : Esinapi, nka eciri nto, eshusha olushogo luderhwa obujinji. Eyo mburho nsungunu kulusha ezindi, nka ekola nkulu, enabe nnene kulusha ezindi mburho zoshi. Esinapi Iuli lwiganyo lw’Ekleziya Katolika. Yarhonderaga na bantu banyi: Entumwa zàli ikumi n’ibiri zône. Buno Ekleziya ekola elumire igulu lyoshi. Abantu b’amahanga goshi kwo barhulûla omu Ekleziya nka kulya ebinyunyi birhulûla oku mashami gw’omurhi munênênè.

 ^b5.5 mpu kwo kuciyagûla

 ^c5.19 5, 19: Abantu boshi barhahamagalwa kuguma. Oyo muntu wàli ogwêrhwe na shetani Ali alonzize bwenêne okukulikira Yezu, okucihâna lwoshi emwâge n’okurhacimurhengakwo. Ci Mwâmi Yezu, bulya yêne ocishoga ahabêra haguma naye (Mk 2, 13-19), amulahirira, amubwira mpu a­shuhir’emwâbo, agend’imanyisa obwonjo bwa Nnâmahanga muli bene wabo.

 ^d5.21 haguma badesire«mushanga gw’enyanja», ahandi omu Mt 13, 2 mpu «mushenga gw’enyanja»

 ^e5.41 : Ezo nderho ziri za ciharamiya, lulimi lushusha lunayegire ecihebraniya, zombi ndimi za Mwâmi Yezu. Cihebraniya basomaga n’okusalira, eciharamiya co calilumire nk’oku eciswahili cilumire eno.

 ^f6.3 : Bene wâbo Yezu na bâli bâbo bo balya b’omulala gwa Bikira Mariya na Yozefu. Abayahudi kwo bàli nk’eno mwirhu. Mwene wâbo Omushi na mwâli wâbo, barhali balya barhenga nda nguma erhi bana b’ishe muguma bonene, ci ngasi boshi baburhwa na mwishe erhi munninà.

 ^g6.13 Okwo kushîga abalwâla amavurha kwàli nshokolezi y’isakramenta ly’Obushîge bw’abalwâla (Yk 5, 13-15).

 ^h6.37 Olugoyo (engoyo) magerha igana! Emwa Abayahudi igerha lyankafire idinari.

 ⁱ7.7 lola: Iz 28,13.

 ^j7.8 : Abafarizeyi n’abashamuka b’ihano, omu kuhugûla amarbegeko Nyamuzinda ahâga Musa, bakagahindula n’okugazâbya n’okuyushula agandi marehegeko.

 ^k7.11 Korbani: luderho lwa ciharamiya. Kuli kuderha: nterekêro emwa Nyamuzinda. Abafari­zeyi n’abashamuka b’ihano bakag’iderha mpu owâbwire ishe erhi nnina, erhi: «Ebi nankaku­rhabiremwo, nabihanyire nterekêro», mpu oyo arhacirhegesirwi okurhabâla ababusi.

 ^l7.34 : Nka omudâhwa abatiza, anakolêse eco cijiro Mwâmi Yezu afumagyamwo ecihuli c’aka­duma. Naye anajabika ornunwe gwâge n’amarhî, ayandike ecimanyîso c’omusalaba oku kanwa n’oku marhwiri g’owabatizibwa, anamubwîra, erhi: «Yìguka!» (Efeta).

 ^m7.37 «okuderhêza», kuli kudesa lebe nka wamubwîra kulebe, ci «okuderhêsa», kuli kuderha oku we wahâga lebe obuhashe bw’okuderha, erhi we warhumire aderha, erhi ahash’iderha

 ⁿ8.21 : Lola Mt 16, 5-12.

 ^o8.26 arhaje omu cishagala: Mpu lyo ogwo mwanzi gurhanyibwa.

 ^p9.13 : Lola Mt 17, 10-13; 1,14: «Yowane ye Eliya alonzag’iderha».

 ^q9.23 : Erhi oyo muntu aderha ntyo: «akaba ogwêrhe okuwankahasha … », ayibagira oku Mwâmi Yezu ali mugala-byoshi, na oku ntâco cankamuyabira. Kubula buyemêre kwonene kwankarhuma obuhashe bwa Mwâmi Yezu burharhukolera ebi rhulagirirekwo.

 ^r9.37 : Mwâmi Yezu n’abemêzi bâge bali nka muntu muguma (Mt 25, 34-45); na bulya Mwâmi Yezu ye muguma n’Ishe (Yn 14, 8-11), owayankirira omwemêzi oku Izîno lya Yezu, erhi Mwâmi Yezu ayankirîre n’oyankirira Mwâmi Yezu, erhi lshe ye ayankirîre.

 ^s9.42 : Rhuhire ezo nyigîrizo za Mwâmi Yezu omu murhima, rhunazikengêre rhukayumva ama­shumi g’okujira ecâha cankasarhaza abirhu.

 ^t9.43 : Lola amahugulo: Mt 18,9. 9, 50: Lola Mt 5, 13; Lk 14, 34; Kl 4, 6; Rm 12, 18. 10, 12c Lola Mt 19. 1-9.

 ^u9.49 : Omuliro gulunga, gwanaba muliro guhana abanya-byâha, erhi muliro gucèsa abemêzi, gubajire nterekêro ya Nnâmahanga.

 ^v9.50 : Lola Mt 5, 13; Lk 14, 34; Kl 4, 6; Rm 12, 18.

 ^w10.14 : Abashusha abâna, kwo kuderha abalangalira Nnâmahanga kulya omwâna alangalira i­she na nnina, abajira omurhima gucire nka gwa bana barho, abarhabîka bukunizi, abirhohye… 0rhajira nka mwana, orhacîsêza okushimha amakomezi mìnja g’enjira y’empingu, oyo a­rhakalabarha omu Bwâmi bwa Yezu.

 ^x10.30 : Nta muganda wa Mwâmi Yezu wankabula amalumwa n’amalibuko, omuganda ashusha nnawâbo.

 ^y10.32 : Yezu ali ashokwire, Entumwa zakulikira, zayisha zazânwa; ahandi baganda ba Mwâmi Yezu bayisha nyuma banayôbohire.

 ^z10.38 : Akabehe n’obubatizo: Amababale n’amalumwa ayish’ibona.

 ^a11.10 : Hozana, kuli kuderha: «irenge», «aganze»!

 ^b11.14 : Ogwo mulehe Iuli lwiganyo lwa muguma muli rhwe orhayâna malehe omu murhima gwâge. Amalehe Mwâmi Yezu arhuhûna, kulì kulanga ìnema ly’obucêse n’okujira ebìjiro binja.

 ^c11.26 : Lola Mt 6,15.

 ^d12.11 : Lul 117 (118), 22-23.

 ^e12.26 :Lub 3, 1-6.

 ^f12.30 : Vulgata: Elyo lyo irhegeko lirhanzi.

 ^g12.36 : Lul 109 (110), 1.

 ^h13.14 : Omu hantu hatagatifu (Mt 24, 14).

 ⁱ13.23 : Obwo bulêbi buyêrekîre bibiri: okushâbwa kwa Yeruzalemu, omu mwâka gwa 70, n’okuyûrha kw’igulu.

 ^j13.31 : Irunga n’igulu kuli kuderha: ebiremwa byoshi.

 ^k13.32 : «Ciru n’Omugala»: kuli kuderha oku arhankaderha olwo lusiku.

 ^l14.5 : ldinari lyàlimwo nsaranga erhi asi ikumi z’Abaroma. Kuziga idinari magana asharhu zàli nsaranga hihumhi hisharhu z’Abaroma ba mîra.

 ^m14.15 : Enyumpa y’enyanya, erhi «igorofa», yo nyumpa eyûbasirwe enyanya y’eyindi. Enyu­mpa Mwami Yezu aliragamwo ishega lizinda ederhwa Cenakulo omu cilatini; mwo n’Entumwa zayandagaliragwa na Mûka Mutagatifu. Eyo nyumpa eciba omu Yeruzalemu, abalisalira babalama banakageramwo.

 ⁿ14.25 : Enyuma y’amababale n’okufûka kwâge, Mwâmi Yezu aja omu masîma g’Obwâmi hw’empingu.

 ^o14.31 eco cinwa rhwanaciderha kundi kundi Getsemani, omu kuyegera ecihebraniya kulusha enfarasè.

 ^p14.32 14, 32: Jetesemani, kuli kuderha «cengero»: Lola Mt 26, 36.

 ^q14.52 : Banji baderha mpu Marko yène oyo wacidcrha.

 ^r14.61 : «Omugìshe», ye Nyamuzinda, Nnâmahanga. Abayahudi barhasimaga okuderha izîno lya Nyamuzìnda, bakag’irhinya, balibe nshishinyi erhi kulikenga kurhuma.

 ^s15.22 : Hantu h’empanga erhi Kalvariyo.

 ^t15.25 : Nsâ isharhu, erhi amashî gakala.

 ^u15.28 Aganjirwe omu babî: Iz 53, 12,

 ^v15.33 : Erhi izûba liyimanga: omu nsà ndarhu. Amafuluko: omu nsâ mwenda ..

 ^w15.40 : Yakobo murho; arhali mukulu wa Yowane, mwene Zehedeyo, ye Yakobo mukulu. Salome: muka-Zebedeyo, nnina wa Yakobo mukulu wa Yowane.

 ^x15.42 : Lwa-karhanu lutagatifu.

 ^y16.2 : Olwa-Basâka.