MRK – – Bible en mashi du Congo

Munkwa munene oku barhumisi ba Yezu na Ekleziya

bakolaga na C.D.P.C.L., Bukavu bulya omu EBIBLIYA NTAGATIFU,

Verbum Bible, Kinshasa 1992, rhudômire binwa binji bya mashi

EMYANZI Y’AKALEMBE YAYANDIKAGWA NA MUTAGATIFU MARKO

1

I. Yowane mubatiza ayigîriz’abantu na Yezu arhondêra omukolo.

Enyigîrizo za Yowane, mushokolezi wa Yezu (Mt 3, 1-12; Lk 3, 3-17)

1 Omurhondêro gw’Emyanzi y’ Akalembe ya Yezu Kristu, Mwene-Nya­muzinda. 2 Nka kulya biyandisirwe n’omulêbi Izaya: Niene ntumire entumwa yâni embere zâwe, ekukombêreze enjira. 3 Izù ly’odwîrhe ayakûliza omu irungu: Rheganyagi enjira za Nyakasane, yumanyanyagi bwinja aha agera. 4 Yowane acîyêrekana omu irungu. Akag’iyigîriza abantu obubatizo bw’okucîyunjuza, lyo bababalirwa ebyâha. 5 Bakamushimba kurhe­nga e Buyahudi yoshi, n’ab’e Yeruzalemu yoshi; akababatiza omu mîshi ga Yordani, nabo bakacîyunjuza ebyâha byâbo^a. 6 Yowane akag’iyambala ecirondo c’oluhu lw’engamiya, n’ebiryo byâge zàli nzige n’obûci bw’empoko. Erhi ayigîriza, akaderha, erhi: 7 «Owayisha enyuma zâni andushire, ciru ntakwânîni okuyunama aha magulu gâge n’okumushwêkûlira orhugozi rhw’enkwerho zâge. 8 Namubatizize n’amîshi^b, ci yehe ayish’immubatiza muli Mûka Mutagatifu».

Yezu abatizibwa (Mt 3, 13-17; Lk 3, 31-32)

9 Muli ezo nsiku, Yezu ayisha, kurhenga e Nazareti, cishagala ca Galileya, abatizibwa na Yowane omu Yordani. 10 Oku arhenga omu lwîshi, abona amalunga gayiguka, na Mûka Mutagatifu amugwa oku irhwe omu nshusho y’engûkù. 11 Izu lyarhenga emalunga, erhi: «We Mugala wâni murhonyi nzigira bwenêne».

Yezu ashumikwa omu irungu (Mt 4, 1-11; Lk 4, 11-13)

12 Ho n’aho Mûka Mutagatifu amuheka omu irungu. 13 Abêra omu irungu miregerege makumi ani na madufu makumi ani, ashumikwa na shetani. Alimwo haguma n’ensimba; bamalahika bakazâg’imurhumikira

Yezu arhondêra okuyigîriza abantu (Mt 4, 12-17; Lk 4, 14-15)

14 Erhi Yowane ayûs’igwârhwa, Yezu aja e Galileya. Aj’ayigîriza Emyanzi minja y’Obwâmi bwa Nyamuzinda; akaderha. erhi: 15 «Amango gahisire^c, n’O­bwami bwa Nyamuzinda buli hofi: mucîyunjuze munayemêre Emyanzi y’Akalembe».

II. Yezu omu Galileya

Yezu ahamagala abaganda bani barhanzi (Mt 4, 18-22; Lk 5, 1-11)

16 Erhi aba ayisha agera luhu-nyanja y’e Galileya, anacibona Simoni n’omu­lumuna Andreya, badwîrhe barhega orhweshe rhwâbo omu nyanja: bulya bàli bashâna. 17 Yezu anacibabwîra, erhi: «Nkulikiragi, nammujira badubi b’aba­ntu». 18 Ho na halya baleka orhweshe rhwâbo, bamushimba. 19 Anacilikûla, abona Yakobo mwene Zebedeyo bo n’omulumuna Yowane, nabo erhi badwiîrhe balunga orhwâbo rhweshe omu bwârho; anacibahamagala. 20 Basiga ishe Zebedeyo omu bwârho haguma n’abalimya, bamukulikira.

Yezu ayigîriza e Kafarnaumu anafumya omuntu olimwo shetani ( Lk 4, 31-37)

21 Erhi bahika omu cishagala c’e Kafarnaumu, ayirukira aja omu sinagogi olwa sabato, arhondêra ayigîriza. 22 Basômerwa n’enyigîrizo zâge, bulya akag’i­bayigîriza nka ogwêrhe obuhashe, ci arhali nka abigîriza bâbo^d. 23 Mw’eyo sinagogi mwàli omuntu ogwêrhwe na shetani mubî. 24 Anaciyakûza, aderha, erhi: «Cici rhufanwa nawe, ewâni Yezu w’e Nazareti? Kali wayishire mpu o­rhuheze? Nkumanyire we ndi: Mutagatifu wa Nnâmahanga^e». 25 Okubundi Yezu anacimukankamira, amubwîra, erhi: «Hulika, onarhengemw’oyu mu­ntu». 26 Olya shetani mubî anacizunguza olya muntu, ayâma n’izu linene, amurhengamwo. 27 Boshi banacirhangâla, bakadôsanya bône na nnene, mpu: «Kwo kurhi oku? Nyigîrizo mpyahya nci ezi? Ci adwîrhe arhegeka abashetani, banamuyumve!» 28 Irenge lyage^f lyayirukira lyalumira omu cihugo coshi c’e Galileya.

Yezu afumya nnazâla wa Petro (Mt 8, 14-15; Lk 4, 38-39)

29 Oku banahuluka omwôla sinagogi, baja aha mwa Simoni na Andreya, bo na Yakobo na Yowane. 30 Nnazâla wa Simoni erhi agwishîre, alwâla ishushira. Banacimubwîra ogo mwanzi. 31 Amujaho, amugwârha oku kuboko, amuyimanza, na ho na halya ishushira lyabalala, abakolera.

Yezu afnmya endwala za ngasi lubero (Mt 8. 16; Lk 4, 40-41)

32 Erhi kuba bijingo, gala mango izûba lizika, bamulerhera ngasi yeshi wàli mulwâla n’abàli bagwêrhwe na shetani boshi. 33 Ecishagala coshi calundumana aha luso. 34 Afumya banji bàli bagwêrhwe n’obuzamba bwa ngasi lubero, analibirhakwo bashetani banji; ci ahanza abashetani okuderha, bulya bàli bamanyire ali ndi.

Yezu arhenga e Kafarnaumu anaj’ageregera omu Galileya (Lk 4, 42-44)

35 Erhi kuca, azûka sêzi mucêracêra, akanya acijira aharhali bantu, aj’ishengeraho. 36 Simoni n’abàli boshi bamukulikira. 37 Erhi bamuhikaho, bamu­bwîra, mpu: «Boshi badwîrhe bakulonza». 38 Abashuza, erhi: «Rhuje omu bindi bishagala biri hofi, nj’iyigîrizayo nayo^g, bulya kwo kwarhumaga nyisha». 39 Anacigeragera omu Galileya yoshi, aj’ayigîriza omu masinagogi gabo analibirhakwo bashetani.

Yezu afumya omushomyo (Mt 8, 2-4; Lk 5, 12-16)

40 Hanaciyisha omushomyo, amufukamira, amushenga bwenêne, amu­bwîra, erhi: «Okalonza wananfumya». 41 Yezu amufa bwonjo, alambûla okuboko, amuhumakwo, anamubwîra, erhi: «Nnonzize, fumaga». 42 Ho na halya olushomyo lw’olya muntu lwazimangana, afuma. 43 Yezu amukûba anamukankamira, erhi: 44 «Omanye orhabwîraga ndi, ci ogende, oj’icîyêrekana e­mw’abadâhwa, onaj’ihâna ngasi birhegesirwe na Musa^h, bibe cêrekanè c’okufu­ ma kwâwe». 45 Ci olya yehe erhi alikûla, arhondêr’alumîza n’okushwâliza ogwo mwanzi; ciru Yezu arhacijaga omu lugo n’obwalagale, ci akacîbêrera kuli, aharhali bantu, bakarhenga oku ngasi murhundu baja emunda ali.

2

Yezu afumya omuntu ohozire enjingo (Mt 9, 1-8; Lk 5, 17-26)

1 Erhi kugera nsiku nyi, ashubira e Kafarnaumu. Bamanya oku ali omu nyumpa. 2 Bantu mwandu balundukiramwo, ciru mwafund[era bwenêne kuhika ebwa luso, na ntâye wankacibwine ah’abwarhala. Abayigîriza Emyanzi y’Akalembe. 3 Banacimulêrhera omuntu w’enjingo zihozire, abarhwirwe na bantu bani. 4 Erhi bacibula aha bamugerîze mpu bamuyêrekeye erhi kuluga kw’abantu kurhuma, barhula oburhungiri bw’enyumpa àlimwo, basheshezaho encingo olya mulwâla àlikwo. 5 Yezu erhi abona obwemêre bwâbo, abwîra nyakuhola enjingo, erhi; «Mwana wani, ebyâha byâwe byamarhenzibwa». 6 Abo hàli baguma omu bashamuka b’ihano; banacikengera omu murbima, mpu: 7 «Cirhumire oyu aderha ntyo? Alogosire emwa Nyamuzinda! Ka hali owankarhenza ebyâha arhanali Nnâmahanga yenene?» 8 Ho na halya Yezu amanya omu murhima gwâge oku badwîrhe barhimanya ntyo; anacibabwîra, e­rhi: «Cirhumire mukengêra ntyo omu mirhima yinyu? 9 Kuci kulembu kulusha, okubwîra ohozir’enjingo, erhi: ebyâha byâwe byamarhenzibwa, erhi okumubwîra, erhi: yimuka, oyanke encingo yawe, olambagire? 10 Lero lyo mumanya oku Mwene-omuntu agwêrhe obuhashe bw’okukûla ebyâha en’igulu, -anacibwîra nyakubola enjingo, erhi-: 11 « Nkurhegesire oyimuke, oyanke encingo yâwe, oj’emwâwe». 12 Olya muntu ayimuka ho na halya, abarhula encingo yêge, alambagira embere z’abantu boshi. Barhangâla boshi, bakuza Nnâmahanga banarhondêra baderha, mpu: «Rhurhasâg’ibona okwa bene oku ciru n’eli­guma».

Yezu ahamagala Levi (Mt 9, 9; Lk 5, 27-28)

13 Anaciyimuka, ashub’ija ebwa nyanjaⁱ. Engabo y’abantu yamushimba, naye akabayigîriza. 14 Erhi akola agera, abona Levi^j, mwene Alfeyo, atamire e kagombe; anacimubwîra, erhi: «Nshimba!» Anaciyimuka, amushimba.

Yezu alya haguma n’abanya-byâha (Mt 9, 10-13; Lk 5, 29-32)

15 Byanaciba ntyo! Erhi aba adwîrhe alira omu mwa Levi, abavurhisa n’aba­ nya-byâha banji batamala haguma na Yezu n’abaganda bâge; bulya banji bàli bamukulikîre. 16 Abashamuka b’ihano b’omu Bafarizeyi, erhi bamubona adwiîrhe alîra haguma n’abavurhisa n’abanya-byâha, babwîra abaganda bâge, mpu: «Cirhuma Nnâhamwinyu alîra haguma n’abanya-byâha?» 17 Yezu anaciyumva, ababwîra, erhi: «Barhali bantu bagumaguma balonza omufumu, ci abalwâla. Ntayishaga nti nd’ilonza abêrukwêru, ci abanya-byâha».

Baja kadali oku kucîshalisa (Mt 9, 14-17; Lk 5, 33-39)

18 Kwanaciba lusiku luguma, erhi abaganda ba Yowane n’Abafarizeyi baciîshalisize. Bayish’imubwîra, mpu: «Cirhuma abaganda ba Yowane n’Abafarizeyi bacîshalisa, ci abaganda bâwe bôhe nanga?» 19 Yezu anacibashuza, erhi: «K’abira b’omuhyamulume bankacîshalisa banaciri haguma n’omuhya-mulu­me? Amango omuhya-mulume^k acibalimwo, kurhakwânîni bacîshalise. 20 Ensiku zacibayishira, amango banyagwa^l omubya-mulume; ago mango bâcîshalise. 21 Ntâye ohangira eciremo cihyahya oku mushangi mukulukulu, n’erhi ankalemeka ntyo, cirya ciremo^m cihyahya canasharhula gulya mushangi mukulu­kulu, n’obubere bwanayushûka. 22 Kandi ntâye ohongolera amavu mahyahya omu rhubindi rhukulukulu; n’owahongoleramwo, amavu ganabera orhubindi, amavu gabulajike, abule n’orhubindi. Ci amavu mahyahya gaja omu rhubindi rhuhyabya!»

Entumwa zatwa emihuli y’engano (Mt 12, 1-8; Lk 6, 1-5)

23 Byanaciba ntyo! Erhi ayish’agera omu mashwa olwa-sabato, abaganda bâge baja batwa emihuli y’engano. 24 Abafarizeyi bamubwîra, mpu: «k’obwîne? Cirhumire bajira okuhanzîbwe olusiku lwa sabato?» 25 Naye ababwîra, erhi: «Ka murhasag’isoma kurhi Daudi ajiraga erhi akola ali bufa n’ishali, bo n’abàli boshi? 26 Oku ajàga omu ka-Nyamuzinda, amango g’omudâhwa Abiya­tari, alya amantu g’enterekêro, agahâkwo n’abâbo, n’obwo gàli gahanzîbwe okulibwa n’abarhali bonene?» 27 Anacibabwîra, erhi: «Olwa-sabato muntu lwajiriragwa, ci omuntu arhajiriragwa olwa-sabato. 28 Ntyo Mwene-omuntuⁿ ye Nna-olwa-sabato».

3

Yezu afumya omuntu ohezire okuboko (Mt 12, 9-14; Lk 6, 6-11)

1 Yezu ashub’ija omu sinagogi. Mwàli omuntu ohozire okuboko. 2 Bakahe­ngûza mpu babone erhi amufumya olwa-sabato, lyo bamushobeka. 3 Anaci­bwîra olya muntu ohozire okuboko, erhi: «Yimuka, oj’ekagarhî». 4 Okubundi abadôsa, erhi: «Ka kuyermêrirwe okujira kwinja olwa-sabato ahâli h’okujira kubî, okuciza obugumaguma b’omuntu ahâli h’okubuheza,?» Nabo banaciba dondo. 5 Anacibagezamwo amasù, akunîre anali burhe erhi mirhima yâbo mibî erhuma; abwîra olya muntu, erhi: «Lambûla okuboko». Akulambûla, n’okuboko kwâge kwafuma. 6 Erhi Abafarizeyi bagenda baj’imujira ihano ho na halya haguma n’Abaherodi^o mpu babone kurhi bamuyirhamwo.

Engabo y’abantu yakulikira Yezu (Mt 12, 15-16; Lk 6, 17-19)

7 Yezu aciyegûla bo n’abaganda bâge, aj’eburhambi bw’enyanja, n’engabo nyinji y’abantu yarheng’e Galileya n’e Yuda, yamukulikira. 8 Kurheng’e Yeru­zalemu, n’Idumeya, n’ishiriza lya Yordani, n’entambi z’e Tiri n’e Sidoni, olubaga lwoshi, erhi luyumwa emyanzi y’eby’adwîrhe ajira, lwamuguma omu cirali. 9 Anacibwîra abaganda bâge mpu bamurheganyize obwârho lyo abantu balek’imufundêza. 10 Bulya àli amafumya balwâla banji, na ngasi boshi bàli bazamba bakalibirhira emunda ali mpu bamuhumekwo. 11 N’abashetani erhi bamubonaga, bakaz’imufukamira n’okuyakûza, mpu: «Oli Mugala wa Nyamuzinda!» 12 Ci yehe akabahanza bwenêne mpu barhamumanyisagya.

Entumwa ikumi n’ibiri (Mt 10, 1-4; 12-16)

13 Anacirheremera oku ntondo, ahamagala abàli alonzize yenene, bamushi­mba. 14 Acîshogamwo ikumi na babiri mpu babêre haguma naye anayish’iba­rhuma okugend’iyigîriza. 15 Abaha obuhashe bw’okufumya abalwâla n’okulibi­rhakwo abashetani. 16 Anacicîshoga ikumi na babiri: Simoni, anamuyirika izîno lya Petro; 17 Yakobo, mwene Zebedeyo, n’omulumuna Yowane, abayirika elya Bowanerge^p, kwo kuderha bene-nkuba. 18 Andreya, Filipo, Bartolomeyo, Mateyo, Toma, Yakobo mwene Alfeyo, Simoni sha-bushiru, 19 na Yuda w’e Kerioti, olya wamulenganyagya.

Ab’omulala gwa Yezu bagend’imugwarha (Yn 10, 20)

20 Banacija omu nyumpa. Olubaga lwashub’ilundûka, ciru babula aha bankayikulira. 21 Erhi ab’omulala gwâge^q bamanya okwo, bakanya mpu baj’imugwârha, bulya bakag’iderha mpu asirahire.

Arhali buhashe bwa Belzebubi Yezu ahulusamwo abashetani (Mt 12, 24-32; Lk 11, 15-23; 12, 10)

22 Nabo abashamuka b’ihano bàli bayandagalire e Yeruzalemu bakaderha, mpu: «Alimwo Belzebubi n’okubuhashe bw’omurhambo w’abashetani ahulusamwo abashetani»^r. 23 Erhi aba amabahamagala, anacibabwîra, omu migani, erhi: «Kurhi shetani ankalibirhakwo Shetani? 24 Erhi obwâmi bwankacigomera bwonene, obwo bwâmi burhankaciyimanga. 25 N’erhi enyumpa yakacilwisa yonene, eyo nyumpa erhankaciyimanga. 26 Naye Shetani akaba acîgomire anacîlwisa yenene, arhankaciyimanga, ci anafananda. 27 Ntâye wankaja omu mw’entwâli akayinyaga ebirugu, arhanarhanzir’ishwêka eyo ntwâli, lyoki ankabona oku ayinyaga ebirugu byâyo. 28 Mmubwîre okuli: ntâco abantu barhakababalirwakwo, ebyâha byoshi na ngasi malogorhe goshi bâlogorhe. 29 Ci owalogorhere kubî Mûka Mutagatifu^s, nta mango anababalirwe: agwârhwa n’ecâha c’ensiku n’amango.» 30 (Yezu anaciderha ntyo) bulya bakag’iderha mpu : «Shetani omulimwo».

Ababusi na bene wâbo Yezu (Mt 12, 46-50; Lk 8, 19-21)

31 Nina na bene wâbo bayisha, bayimanga embuga, barhuma owaj’imuhamagala. 32 Obwo erhi engabo nyinji y’abantu emutamire eburhambi. Banacimubwîra, mpu: «Nyoko na bene winyu abo bali embuga bakulonza». 33 Naye abashuza, erhi: «Nyâma ye ndi na bene wirhu^t bo bahi?» 34 Okubundi ageza balya bàli bamutamir’eburhambi mwo amasu, anaciderba, erhi: «Ala nyâma na bene wirbu! 35 Ngasi yeshi ojira oku Nnâmahanga alonza^u, oyo ye mwene wirhu, ye na mwâli wirhu, ye na nyâma».

4

Omugani gw’owajag’imîra emburho (Mt 13, 1-9; Lk 8, 4-8)

1 Ashub’irhondêra okuyigîriza eburbambi bw’enyanja, n’olubaga lunji lwamushimba. Lero anacishonera omu bwârho, atamalamwo, abêra omu nyanja, n’olubaga lwabêra ebulambo. 2 Abayigîriza binji omu migani, anababwîra omu nyigîrizo zâge, erhi: 3 «Yumvagi: Omuhinzi anacihuluka mpu aj’imîra emburho 4 Erhi akola adwîrhe amîra, mburho nguma zarhogera eburha­mbi bw’enjira; orhunyunyi rhwayisha, rhwacilirazo. 5 Ezindi zarhogera omu lukalabuye lurhagwerhi budaka bunji, zanacimera dubaduba, bulya obudaka burhàli buli. 6 Erhi izûba licibasha, zaciyumira, bulya nta mizi zagwêrhe. 7 Ezindi zarhogera omu mishûgi, n’erhi emishugi ekula, yazihuhya, zirhanaciyera­gakwo cici. 8 Ezindi zarhogera omu budaka bwinja; zakula, zayushûka zanaleheka; zaburha, nguma makumi asharu, eyindi makumi gali ndarhu, eyindi, igana». 9 Anaciyushûla, erhi: «Ogwêrhe amarhwiri g’okuyumva, ayumve!»

Ecirhuma Yezu ayigîriza omu migani (Mt 13. 10-15; Lk 8, 9-10)

10 Erhi aba akola ali buhumba, balya balì boshi naye haguma na balya ikumi na babiri bamudôsa obuyobôle bw’emigani 11 Ababwîra, erhi: «Mwehe mwahirwe okumanya ihwe ly’Obwâmi bwa Nyamuzinda; ci abali embuga bakâbwirwa byoshi omu migani^v, 12 lyo bakâlola, barhanabone; bakâyumvirhiza, barhanayumve; mpu lyo barhahinduka binja barhanababalirwa ebyâha byâbo^w»

Amahugûlo g’omugaui gwa nyakumira emburho (Mt 13, 18-23; Lk 8, 11-15)

13 Anacibabwîra, erhi: «Ka murhayumvirhi ogu mugani? Kurhi mwâciyu­mvagye eyindi migani yoshi? 14 Owamîraga, amîra Oluderho. 15 Abàli eburhambi bw’enjira Oluderho lwamîragwa, erhi bayûs’iyumva, Shetani ayisha, arhwerûla lulya Luderho omu mirhima yâbo. 16 Na zirya zarhogeraga omu lukalabuye, bo bantu bayumva Oluderbo, baluyankirire banasimire; 17 ci erhi barhagwêrhi mizi: baba bantu ba kasanzi. Amalibuko n’amalumwa erhi bicibayishira lulya Luderbo lurhuma, bayirukire bahirima. 18 Haligi n’ezindi zamîragwa omu mishugi: bo balya bayumvirhe Oluderho, 19 ci ebihamba by’eby’en’igulu, obunywesi bw’obuhirhi n’enyifinjo z’ebindi, erhi bibaja omu murhima, byanazimaguza lulya Luderho, lubule oku lwabona amalehe, 20 Na zirya zamîragwa omu budaka bwinja^x, bo bantu bayumva Oluderho, baluyankirire, bayerekwo amalehe, muguma makumi asharhu, owundi makumi gali ndarhu, owundi igana».

Omugani gw’akamole ( Lk 8, 16-17; Mt 10, 26)

21 Anacibabwîra, erhi: «K’akamole kayakizwa okufulikwa omu byasi erhi omu nterule? K’arhali yo kamanikwa emugamba? 22 Bulya ntaco cifulisirwe cirhakafulûlwa, na nta ihwe lirhakarhulika. 23 Ogwêrhere amarhwiri g’okuyumva, ayumve!»

Omugani gw’omulengo (Mt 7, 2; 13, 12; Lk 6, 38; 8, 18)

24 Akababwîra, erhi: «Murhege amarhwiri oku ngasi byoshi mwayumwe. Omulengo mwalengeremwo abandi, gwo ninyu mwâlengerwemwo; ciru mayish’iyushûlirwa. 25 Bulya ogwêrhe, ahâbwa; ci orhagwêrhi, n’ehi agwêrhe, bamunyagahyo^y».

Omugani gw’emburho ecimeza yône

26 Akaderha, erhi: «Obwâmi bwa Nyamuzinda kwo buli nka kulya omuntu ankakwêba emburho omu idaho. 27 Abe al’iro erhi abe azîne; bube budufu, gube mûshi: emburho enacimerere, enakule arhanamanyiri. 28 Bulya obudaka bwonene buyêza, burhanzi ebyasi, hakulikire omusîsi, na buzinda amahemba omu musîsi. 29 N’erhi emburho eyêra^z, anayihiramw’omugushu, bulya gakola mango ga kusanûla».

Omugani gw’emogomogo y’emburho y’esinapi (Mt 13, 31-32; Lk 13, 18-19)

30 Aderha, erhi: «Cici rhwagererakw’Obwâmi bwa Nyamuzinda? Lwiganyo luci rhwankabushushanya? 31 Kwo buli nka mogomogo y’emburho y’esinapi: erhi eja omu budaka, yo nsungunu kulush’ezindi mburho zoshi. 32 Ci erhi emera, yanakula enabe nnene kulusha ezindi nshogo zoshi^a; yanajira amashami manênênè, ciru n’ebinyunyi binayish’ikarhulûlamwo».

Yezu arhayigîrizagya olubaga buzira migani (Mt 13, 34-35)

33 Omu migani minji ya ben’eyo akag’ibayigîriza, omu lugero bankanayumvirhemwo. 34 Arhanabayigîrizagya buzira migani: ci abaganda bâge bôhe akag’ibayobôlerayo bufundafunda yoshi.

Yezu arhûza omulaba (Mt 8, 23-27; Lk 8, 22-25)

35 Olwo lusiku, erhi kuba bijingo, ababwîra, erhi: «Rhuyikirire ishiriza. 36 Banacirika olubaga, bamurhulira omu bwârho kulya anali, n’agandi mârho gamukulikira. 37 Omulaba munene gwanacizuka omu nyanja, ebivumba byaka­cîyôha omu bwârho, bwoshi bwayunjula mîshi. 38 Yehe erhi al’îro omu ndalâla, agwishîre oku mushego. 39 Bamutula, bamubwîra, mpu: «Yagirwa, k’orhamanyiri oku kufa kuno?» Anacizûka, akalihira empûsi, anabwîra enyanja, erhi: «Hulika, onarhûle!» Empûsi yatwîka n’omurhûla gwàba. 40 Okubundi aba­bwîra, erhi: «Cirhumire muyôboha? Ka nta buyemêre mugwêrhe?» 41 Banacigeramw’omusisi, banakabwîrana bône na nnene, mpu: «Lero ye ndi oyu! Ci yehe empûsi n’enyanja bidwîrhe byamuyumva!»

5

Yezu alikûza omuntu w’e Jerazeni wàlimwo shetani (Mt 8, 28-34; Lk 8, 26-39)

1 Banaciyikirira ishiriza, omu cihugo e’Abajerazeni. 2 Oku anayômoka omu bwârho, omuntu ogwêrhwe n’omuzimu mubî ayisha amulibirhîre, erhi a­rhenga omu byûsho. 3 Enyumpa yâge byàli byûsho, na nta muntu wankaha­shir’imushwêka, ciru ankakolesa emigozi. 4 Bulya kanji-kanji bàli barha­nzir’imushwêka n’emigozi n’obudagule, ci ali erhi akonwîre obwo budagule anatwa eyo migozi, na ntâye wacimuhashaga. 5 Ngasi lusiku, buca buyira, nk’a­rhali omu byûsho, erhi omu mpinga, ayâma-yâma, anaj’acîyâgaza^b n’amabuye. 6 Erhi alangira Yezu, amulibirhirayo, amufukamira: 7 ayakûza n’izu linene, e­rhi: «Bici rhufanwa nawe, Yezu, Mwene-Nyamuzinda w’Enyanya? Nkulahiriîze oku Izîno lya Nnâmahanga, orhandibuzagya!» 8 Bulya Yezu akag’imubwîra, erhi: «We muzimu mubî, rhengamw’oyu muntu.» 9 Amudôsa, erhi: «Izîno lyâwe we ndi?» Amushuza, erhi: «Izîno lyâni nie murhwe, bulya rhuli banji». 10 Anacimuhûna bwenêne mpu arhamuhulusagya muli eco cihugo. 11 Aha burhambi hàli abuso bunene bw’engulube, erhi ziyâbusire oku ntondo. 12 Balya bazimu babî bamuhûna bwenêne, baderha, mpu: «Orbuhêke mwo zira ngulube, rhube mwo rrhuja». 13 Anacibayemêrera. Balya bazimu babî banacigenda, bajamwo zirya ngulube. Zanacitula ecimologo, obuso bwahona oku manga, bwagend’icîloha omu nyanja, bwafira omu mîshi. Zàli nka bihumbi bibiri. 14 Abangere bôhe bacikulira omulindi, bagend’ilumîza ogwo mwanzi omu ci­shagala n’ornu ndimiro. Abantu bashagamuka mpu baj’ilola oku byabîre. 15 Erhi bahika hali Yezu, bashimâna olya wàlimwo shetani atamîre, ayambîrhe anali mugumaguma n’obukengêre bwâge boshi; bayôboha. 16 Ababonaga oku byaba. babarhondêreza olw’oyo muntu wàlimwo shetani lwoshi n’olw’­engulube. 17 Okubundi barhondêra okuyinginga Yezu mpu abarhengere eka. 18 Erhi aba akol’ashonera omu bwârho, olya wàli ogwêrhwe na shetani amusengera mpu amukulikire. 19 Amulahirira, amubwîra. erhi: «Oj’emwâwe^c muli bene winyu, ogend’ibaganirira aminja goshi Nyakasane akujirîre omu bwonjo bwâge». 20 Anacihira njìra, arhondêra okulumiza omu Dekapoli ngasi kwoshi Yezu amujirîre, n’abantu boshi barhangâla.

Yezu afumya omukazi walwâla omududu, anafûla mwali wa Yayiri (Mt 9, 18-26; Lk 8, 40-56)

21 Erhi Yezu aba amashub’iyikirira ishiriza omu bwârho, bantu banji bamu­shubûkira. Abêra oku mushenga^d gw’enyanja. 22 Hanaciyisha muguma w’omu bakulu b’esinagogi, izîno lyage ye Yayiri. Erhi amubona, afukama embere zâge, 23 anacimushenga bwenêne, erhi: «Mwâli wâni ali obufa; oyishe, omuhumekwo lyo afuma analame». 24 Yezu amushimba, n’olubaga lunji lw’abantu lwamukulikira lwanamugorha. 25 Omukazi walwâlaga omududu kurhenga myaka ikumi n’ibiri, 26 erhi a­rhamire n’abafumu ba ngasi lubero, n’erhi ebintu byamuhwerîre byoshi buzira okubona ely’oku ngohe, ciru n’endwâla yâge yaja yayushûka. 27 Erhi aciyumva emyanzi ya Yezu, amuyisha nyuma, amuhuma oku cishûli. 28 Bulya akag’ike­ngera omu murhima, erhi: «Nkahuma ciru oku myambalo yâge yône, nanafu­ma». 29 Ho na halya ecirhambo câge cahuba, ayumva omu mubiri oku amafu­ma endwâla yâge. 30 Ho n’aho Yezu ayumva oku obuzibu bumurhenziremwo; anacihindamukira olubaga, adôsa, erhi: «Ndi ompumire oku myambalo?» 31 Abaganda bâge bamubwîra, mpu: «Ka orhabwîni oku abantu bakulu­ndumirekwo? Nawe mpu ndi okuhumirekwo?» 32 Anacilola eyi n’eyi, mpu abone owajiraga ntyo. 33 Okubundi olya mukazi anaciyôboha, ageramw’omusisi, bulya ali amanyire oku byèbire kwoshi. Anaciyisha, acikwêba aha magulu gâge, amurhondêreza oku binali kwoshi. 34 Anacimubwîra, erhi: «Mwana wâni, obuyemere bwâwe bwakufumize; ocigendere n’obuholo, onafu­me endwâla yâwe». 35 Oku acidwîrhe aderha, hayisha abantu barhenga emwa omukulu w’esina­gogi, bamubwîra, mpu: «Kali mwâli wâwe afire! Bici waciberakwo Omuyigîri­za irhwe?» 36 Erhi ayumva ako kanwa badesire, Yezu abwîra olya mukulu w’esinagogi, erhi: «Orhayôbohaga; oyemêre kwonene». 37 Anacilahira mpu arhakulikirwa na ndi, orhali Petro, Yakobo na Yowane, mulumuna wa Yakobo. 38 Erhi bahika aha mw’olya mukulu w’esinafgogi, Yezu ayumva emikûmo n’abantu badwîrhe balaka n’okubanda endûlù. 39 Erhi aba amaja omu nyumpa, ababwîra, erhi: «Eyi mikûmo n’ezi ndûlm ziri za bici? Omwana arhafiri, ci al’îro». 40 Nabo banacimushekera. Okubundi, erhi aba amabahulusa boshi, ayanka ishe na nnina w’olya mwana na balya balì bo naye, aja halya omwâna àli. 41 Agwârha olya mwana okuboko, amubwîra, erhi: «Talita kum»^e, kwo kuderha: «We munyere, nkubwîzire nti ozûke!» 42 Ho na halya olya munyere anaciyimanga, alambagira, bulya ali akola wa myaka ikumi n’ibiri muburhe. Abantu barhangâla bwenêne. 43 Abakomêreza bwenêne mpu ntâye omanyage ogwo mwanzi; anarhegeka mpu bamuhe ebiryo alye.

6

Yezu agera e Nazareti (Mt 13, 53-58; Lk 4, 16-30)

1 Erhi arhenga eyo, aja omu cihugo c’emwâbo, n’abaganda bâge bamukuli­kira. 2 Erhi kuba lwa sabato, arhondêr’ayigîriza omu sinagogi; na banji, e­rhi bamuyumva, basômerwa banakaderba, mpu: «Ngabi amakula okwo kwoshi? N’obu bwenge boshi agwêrhe n’ebirhangâzo bidwîrhe byajirwa n’amabo­ko gâge? 3 K’arhali mubinji oyu, mugala wa Mariya, mwene wâbo^f Yakobo, na Yozefu, na Yuda, na Simoni? Na bàli bâbo, k’arhali kwo baba kuno mwirhu?» Banacimulola kubî. 4 Naye Yezu ababwîra, erhi: «Nta bandi omulêbi abula okukengwa omurhali omu cihugo câge, n’orno ishanja lyâge, n’omu mwâge». 5 Na nta cisômerîne ciru n’eciguma ajizire eyo munda. Balwâla banyi bonene ahizirekwo amaboko, abafumya. 6 Okubula obuyemere kwâbo kwamusômera.

Yezu arhuma Entumwa zâge (Mt 10, 1-14; Lk 9, 1-6)

Anacij’ageragera omu bishagala by’eburhambi, aj’ayigîriza. 7 Ahamagala balya ikumi na babiri. Arhondêra okubarhuma babiri babiri, abaha obuhashe oku bazimu babî. 8 Abahanza mpu barhahêkaga cici oku njira, aha nyuma y’akarhi konene: ciru n’enshangu y’obuntu, erhi nshoho, erhi bujuma bw’igerha omu luhago; 9 ci mpu bayambale enkwerho, barhanacihundikiraga bishûli bibiri. 10 Ababwîra, erhi: «Ngasi hoshi mwanaje omu nyumpa, mubêremwo kuhika murhenge halya. 11 Aha bâbule okumuyankirira n’okummuyumva, muharhenge munagukumule akatulo kamuli oku nshando, kuyish’iba câgizo ci­nyu kuli bo». 12 Okubundi banacilikûla, baja bayigîriza abantu mpu baciyu­njuze; 13 bakâlibirhakwo bashetani banji, bakashîga balwâla^g banji amavurha, banakaz’ibafumya.

Herodi na Yezu (Mt 14, 1-2; Lk 9, 7-9 )

14 Mwâmi Hcrodi anaciyumva emyanzi yâge, bulya izîno lyâge lyàli lyajire irenge. Bakag’iderha, mpu: «Yowane Mubatiza afûsire omu bafù: kwo kumudwirhîre ebi bisômerîne adwîrhe ajira». 15 Abandi bakaderha, mpu: «Eliya oyu». N’abandi, mpu: «Mulêbi oyo nka abandi balêbi». 16 Herodi, erhi ayu­mva, aderha, erhi: «Yowane natwag’irhwe oyo ofûsire omu bafù!»

Okufa kwa Yowane Mubatiza (Mt 14, 3-12; Lk 3, 19-20)

17 Bulya Herodi yenene warhumaga abagwârha Yowane b’anamuhira omu mpamikwa erhi Herodiyada, muka-mwene wabo Filipo, orhuma, amamuya­nka. 18 Bulya Yowawe abwîraga Herodi, erhi: «Nta bwêmêre ogwêrhe bw’o­ kuherula muka-mwene winyu». 19 Kurhenga aho Herodiyada amukunirira anakalonza okumuyirha, ci ayabirwa, 20 bulya Herodi akag’irhinya Yowawe, oku kuba àli muntu mushi­nganyanya na mutagatifu, anakag’imulanga. Erhi amuyumvagya, omurhima gunamulye, ci okwo kurharhumaga arhakâsima okumuyumvirhiza. 21 Lero olu­siku alingaga lwanaciyisha: lwo lusiku lukulu lw’okuburhwa kwa Herodi. Ana­cijira idinye, alalika abarhambo bâge, abakulu b’abasirika n’abashamuka b’e Galileya. 22 Mwâli wa Herodiyada erhi ayisha, aj’eruhya, arhamba, asimîsa Herodi n’abalalike. Okubundi mwâmi anacibwîra olya mwana-nyere, erhi: «Ompûne ngasi eci olonzize, nakuhaco». 23 Anacimubwîra n’endahiro, erhi: «Ngasi eci wankampûna, nakuhaco, ciru cankaba luhande lw’Obwâmi bwâni». 24 Olya munyere ahuluka, aj’ibwîra nnina, erhi: «Cici nahûna?» Naye nnina, e­rhi: «lrhwe lya Yowawe Mubatiza». 25 Ashub’iyisha alibirhîre emunda mwâmi àli, amubwîra, erhi: «Nahûna ompêre oku nambi bo na buna irhwe lya Yowa­we Mubatiza». 26 Mwâmi aciganya bwenêne, ci endahiro yâge na balya bàli oku cibo bo naye birhuma, arhacilonzagya okumubonya nshonyi. 27 Obwo mwâmi arhuma omuganda mpu agend’ilerha irhwe lya Yowawe. 28 Olya muganda anacigenda, aja omu mpamikwa, amutwa igosi, ayisha adwîrhe irhwe lyâge oku nambi, anacilihereza olya munyere, naye aliha nnina. 29 Erhi abaganda ba Yowane bamanya, bayish’iyanka omurhumba gwâge, bagubisha.

Yezu aluza emigati obw’oburhanzi (Mt 14, 13-21; Lk 9, 10-17; Yn 6, 1-13; Mk 8, 1-10)

30 Erhi entumwa zishubûka, zacigusha ahàli, zamurhondêreza emyanzi y’e­bi zakozire byoshi n’ebi zayigîrizize. 31 Anacibabwîra, erhi: «Muyishe bufunda aharhali bantu, muluhûke hitya. Bulya abantu bakag’iyisha n’abakag’igenda bàli banji bwenêne, ciru entumwa zabula amango g’oku!ya. 32 Bacijira omu bwârho, bayikirira aharhali bantu, omu lwihwêko. 33 Abantu erhi babona bacigendera, banji bamanya ngahi baja. Bahubuka omu bishagala byoshi, babashokolera n’amagulu, bajicilundayo. 34 Erhi Yezu arhenga omu bwârho, abona engabo y’abantu, obwonjo bwâbo bwamugwârha, bulya bàli nka buso burhagwerhi mungere: arhondera okubayigîriza binji. 35 Erhi izûba lizonga, abaganda bâge bamujaho, bamubwîra, mpu: «Lyamaba irungu lino, n’izûba lino lyazika; 36 lika aba bantu bagend’igula ebi balya omu bihando n’omu bishagala bya hofi». 37 Naye abashuza, erhi: «Ka murhabaha ebi balya mwene­ne!» Nabo bamubwîra, mpu: «Ka rhugend’igula emigati ya ngoyo^h ibiri, rhu­bahe balye?» 38 Anacibadôsa, erhi: «Migati inga mugwêrhe? Mugend’ilola!» E­rhi bayus’irhangula, bamubwîra, mpu: «Irhanu na nfi ibiri». 39 Anacirhegeka mpu babwârhaze abantu boshi rhudêko rhudêko oku lubala. 40 Banacibwârhala birundo birundo, aha igana igana, aha makumi arhanu arhanu. 41 Okubundi a­rhôla erya migati oku eri irhanu na zirya nfi zombi, agalamira emalunga, abigi­sha, abega erya migati, ayihêreza abaganda bâge mpu bagabulire abantu; nazi­rya nfi nazo azigabirabo. 42 Balya boshi, bayigurha. 43 Banacirhôla ebi bàsizagya, bayunjuza rhushabulo ikumi na rhubiri rhw’ebisigaliza by’erya migati na zirya nfi. 44 Nabo abalyaga bàli balume bihumbi birhanu.

Yezu alambagira omu nyanja (Mt 14, 22-23; Yn 6, 16-21)

45 Ho n’aho asêza abaganda bâge mpu baje omu bwârho, babe bashokola banayikirir’e Betisayida, oku naye acidwîrhe asêzera abantu. 46 Erhi ayûs’ibali­ka, arheremera oku ntondo mpu aj’ishenga. 47 Erhi biba bijingo, obwârho erhi bwahika omu karhî k’enyanja, naye erhi ali yenene ebulambo. 48 Erhi acibona bagukubira n’okuvugama -bulya empûsi yahubukaga embere-, sêzi mucêracêra ayish’alambagira omu nyanja, alonz’ibarhaluka. 49 Nabo erhi bamubona aj’alambagira oku mîshi, bamanya mpu muzimu, babanda orhuhababo. 50 Bo­shi bàli bamubwîne, n’ebihamba byàli bibagwêrhe. Ci ho n’aho ayirukira abaderhêza, anababwîra, erhi: «Muhire omurhima omu nda, nie nnênè, murhayôbohaga!» 51 Okubundi aja omu bwârho haguma nabo, omulaba gwa­twîka. Bazânwa, barhangâla: 52 bulya barhumvagya ciru ehitya ecisômerîne c’erya migati, omurhima gwâbo gwaciyôrhera muzibu.

Yezu afumya abalwâla b’e Jenezareti (Mt 14, 34-36)

53 Erhi bayûs’iyikira, bahika e Jenezareti, basîka obwârho. 54 Oku banayômoka omu bwârho ntya, abantu bayirukira bamumanyirira. 55 Banacigeragera omu cihugo coshi, barhondêra okushubûza ngasi boshi bàli bababîre n’endwâla n’okubabarhulira emunda àli. 56 Ngasi hoshi agerega, akaba omu lugo, akaba omu bishagala, akaba omu ndimiro, bakâhira abalwâla oku njira, banakâmusengera mpu abaleke ciru bahume oku cikwi c’omwambalo gwâge; na ngasi ba­muhumirekwo, banacifuma.

7

Yezu aja kadali n’ Abafarizeyi n’abashamuka b’ihano (Mt 15, 1-9)

1 Abafarizeyi n’abashamuka b’ihano haguma barhengag’e Yeruzalemu, ba­shubûzanya, bamujaho. 2 N’erhi babona baguma omu baganda bâge ba­dwîrhe balya n’enfune zizinzire, kwo kuderha ezirhali nkalabe, babagaya. 3 Bulya Abafarizeyi n’Abayahudi boshi barhankalya barhanarhanzir’ikalaba ama­boko kuhika aha ngafula; yo yali ngeso ya hashakuluza bâbo. 4 Na nka barhe­nga ekarubanda, barhankalya barhanashahulizibwi amîshi. Hali n’ezindi ngeso nyinji bakômera okushimba: nka okushuka orhube, orhuhindi n’enambi z’amarhale. 5 Obwo Abafarizeyi n’abashamuka b’ihano banacimudôsa, mpu: «Cirhuma abaganda bâwe barhashimba engeso za bashakuluza; ci bôhe banakalya n’enfume zirhali nkalabe? 6 Abashuza erhi: «lzaya acilêbîre kwinja kuli mwe, ezi ndyâlya, nka oku biyandisirwe, erhi: 7 Olu lubaga ludwîrhe lwa­ nkenga n’akanwa kwônene, ci emirhima yâbo eri kuliⁱ. Obukenge bankenga buba bunywesi, enyigîrizo bayigîriza gaba marhegeko garhenga emw’abantu. 8 Mwalesire irhegeko^j lya Nyamuzinda, mwakulikira engeso z’abantu. 9 Ababwîra, erhi: «Munavune irhegeko lya Nyamuzinda mpu lyo mukulikira engeso zinyu. 10 Bulya Musa adesire, mpu: «Okenge sho na nyoko, na owahehêrere i­she erhi nnina, anafe. 11 Ci mwehe munakaz’iderha, mpu: «Owabwîra ìshe erhi nnina, erhi: «Ehi nankakurhabiremwo hiri korbani^k, kwo kuderha nterekêro», 12 murhanacimuleka ajirire ishe erhi nnina akandi kantu, 13 na ntyo mwazazize akanwa ka Nnâmabanga erhi ngeso zinyu mwenc mwajiraga zirhuma. Na binji bya bene ebyo mujira».

Arhali ebija ekanwa byo bizinza omuntu ci ebirhenga omu murhima (Mt 15, 10-30)

14 Erhi aba amashub’iyûs’ibamagala olubaga, anacilubwîra, erhi: «Murhege amarhwiri mweshi munayumve kwinja! 15 Ntâco cirhenga embuga cankazinza omuntu camamujamo; ci ehirhenga omu muntu hyo hizinza omuntu. 16 Akaba bali ogwerhe amarbwiri g’okuyumva, ayumve!» 17 Erhi acija omu nyu­mpa, aciyegwîre n’olubaga, abaganda bâge bamudôsa ogwo mugani. 18 Naye ababwîra, erhi: «Aye! kuziga ninyu nta bukengêre mugwerhe kuhika ene! Ka murhayumvirhi oku ebirhenga embuga, bikaja omu muntu, birhankamuzinza; 19 bulya birhamuja omu murhima, ci omu nda birhogera, na kandi bije aharha­nkaderbwa». Ntyo ayêrekana oku ebiryo byoshi biri bicêse. 20 Ashub’iderha, erhi: «Ebirhenga omu muntu, byo bizinza omuntu. 21 Bulya omu muntu, omu murhima gwâge mwo murhenga enkengêro mbî: obugonyi, obushambo, okuyi­rha, 22 okuhusha, obujinisi, obubi, obulyâlya, obumaguza, obuyagalwa, oku­ shobekana busha, okucibona, obunganyi. 23 Ebyo bibi byoshi omu muntu birhe­nga, byo binazinza omuntu».

III. Yezu agera omu bindi bihugo birhali by’e Galileya

Yezu afumya mwâli w’omukazi w’e Sîriya (Mt 15, 21-28)

24 Erhi barhenga eyo munda, acijîra omu mpande z’e Tiri n’ez’e Sidoni. Aja omu nyumpa, arhalonzagya omuntu amanye ahali, ci abula oku ankacîfulika. 25 Bulya hàli omukazi, erhi omwâli agwêrhwe n’omuzimu mubî; erhi ayumva emyanzi yâge, akanya, aj’ifukama aha magulu gâge. 26 Oyo mukazi àli mupagani, Mufenisi w’e Sîriya. Anacimusengera mpu amukûlire shetani omu mwana. 27 Naye amubwîra, erhi: «Orheng’ileka abâna bayigurhe, bulya kurhali kwinja okuyanka entanda y’abâna n’okuyikwêba ebibwana». 28 Olya mukazi anacimushuza, anamubwîra, erhi: «Kwo binali ntyo, Muhanyi! ci kurharhuma ebi­bwana birharhôlogola enshangukiza aha abâna balîra!» 29 Anacimubwîra, erhi: «Kuli olwo luderho, ogendage, shetani arhenziremwo mwâli wâwe». 30 Erhi ahika aha mwâge, ashimâna omwâli agwishîre oku ncingo, erhi shetani amulisiîre.

Yezu afumya ecihuli c’akaduma

31 Anacirheng’e Tiri, aj’e Sidoni, ebwa nyanja y’e Galileya, omu cihugo c’e Dekapoli. 32 Bamulerhera ecihuli c’akaduma, bamuhûna mpu acihirekwo oku­boko. 33 Anaciciyegûla omu lubaga, acihira hâge hâge, acihira eminwe omu marhwiri, ajabika omunwe n’amarhî, acihuma oku lulimi. 34 Okubundi agala­mira emalunga, ayîsa bwenêne, acibwîra, erhi: «Efeta», kwo kuderha: «yigu­ka»^l. 35 Ho na halya amarhwiri gâge gayiguka n’olulimi lwâge lwashwekûka: arhondêra aderha bwinjinja. 36 Abahanza mpu barhabwîraga ndi; ci oku asêzagya okubahanza, kwo nabo basêzize okulumîza ogwo mwanzi hoshi. 37 Barhangâla bwenêne, banakaderha, mpu: «Ajizire byoshi bwinja! Ebihuli adwîrhe abiyumvîsa, n’orhuduma adwîrhe arhuderhêsa!^m»

8

Yezu aluza emigati obwa kabiri (Mt 15, 32-39)

1 Mw’ezo nsiku, hàli kandi olubaga lunji lw’abantu, lurhanagwêrhe biryo. Anacihamagala abaganda bâge, ababwîra, erhi: 2 «Mubabalire eyi ngabo, bulya ene lukola lwa nsiku isharhu bankulikira burhalya. 3 Nkabalika ba­shalisire, akangwe kanabayankira omu njira, bulya balimwo aba kulî». 4 Abaganda bâge bamushuza, mpu: «Ndi wankabona emigati yayigusa aba bo­shi muno irungu?» 5 Naye anacibadôsa, erhi: «Migali inga mugwêrhe?» Nabo, mpu: «Nda». 6 Okubundi anacirhegeka mpu abantu babwârhale oku idaho. Ayanka erya migali oku eri nda, avuga omunkwa, ayibega, ayiha abaganda bâge mpu bayigabulire olubaga, nabo banacibahêrezayo. 7 Bàli bagwêrhe na nfi nsungunu. Nazo erhi aba amazigisha, aderha mpu bazigabe. 8 Abantu ba lya, bayigurha. Bashubûza amasigaliza, gayunjuza birhiri nda. 9 Abalyaga bàli nka bibumbi bini. Anacibasêzera; 10 ho n’aho anacija omu bwârho bo n’abaga­nda bâge; kwo na kuhika omu mpande z’e Dalamanuta.

Abafarizeyi bahûna Yezu ecimanyîso (Mt 16, 1-4)

11 Abafarizeyi banaciyisha, barhondêra okumujisa kadali. Bamuhûna ecimanyîso c’emalunga mpu lyo bamurhega. 12 Ashishimukwa, aderha, erhi: «Cici cirhumire eri iburha lyalonza ecimanyîso? Okuli, mmubwire, eri iburha lirhahàbwe cimanyiso». 13 Anacibasêzera, acirhulira omu bwârho, ayiki­rira erindi ishiriza.

Obwengûza bw’ Abafarizeyi n’obwa Herodi (Mt 16, 5-12)

14 Abaganda bâge bayibagira okuciyikira emigati; erhi mugati muguma gwônene baciyikire omu bwârho. 15 Erhi Yezu acibabwîra, erhi: «Mumanye munacirange oku ngezo y’Abafarizeyi n’eya Herodi», 16 bajanamwo bone na nnene, mpu: «Rhurhadwirhi lwîko». 17 Naye erhi amanya, ababwîra, erhi: «Ci­rhumire mudwîrhe mwagerereza mpu murhadwirhi lwîko? Aye! Kuziga mu­rhasag’iyumva murhanasag’imanya! Ka emirhima yinyu eciri mizibu? 18 Mu­gwêrhe amasù, murhanabona; mugwêrhe amarhwiri, murhanayumva! 19 Ka murhacikengiri, bulya nzind’ibega erya migati irhanu oku bantu bibumbi birhanu, birhiri binga biyunjwîre masigaliza mwayansire?» Nabo, mpu: «lkumi na bibiri». 20 Na bulya kandi nabegeraga bantu bibumbi bini migati nda, birhiri binga biyunjwîre masigaliza mwayansire?» Nabo, mpu: «Nda». 21 Anaciba­bwîra, erhi: «Ka murhaciyumva?ⁿ».

Yezu afumya omuhurba e Betisayida

22 Erhi babika e Betisayida, bamulerhera omuhurha, bamusengera mpu aguhumekwo. 23 Anacigwârhira gulya muburha oku kuboko, aguhêka eburha­mbi bw’olugo, agutwîra amarhî oku masù, agulambûlirakwo amaboko, agudòôsa, erhi: «Ka muli eci obwîne?» 24 Olya anacilambula amasù, aderba, erhi: «Ndwîrhe nabona abantu bali nka mìrhi yalambagira». 25 Obwo Yezu ashub’imulambulira amaboko oku masù, arhondêra okubona bwinja, ashuba mugumaguma, anakabona byoshi n’obwalagale, ciru n’ebiri kulî. 26 Okubundi amubwîra mpu aj’emwâge, erhi: «Ciru orhajaga omu cishagala^o».

Petro ahamiriza oku Yezu ali Nyarnuzinda (Mt 16, /3-20; Lk 9, 18-21)

27 Yezu akanya bo n’abaganda bâge, aja omu bishagala by’e Sezareya, cihugo ca Filipo. Erhi bahika omu njira, adôsa abaganda bâge, erhi: «Abantu kurhi baderha mpu nie ndi?» 28 Banacimushuza, mpu: «Yowane Mubatiza; abandi mpu Eliya; abandi mpu muguma omu balêbi». 29 Ababwîra, erhi: «Ninyu mwe, ndi muderha mpu ndi? Petro anacishuza, aderha, erhi: «We Kristu». 30 Obwo anacibakomêreza mpu barhabwîraga ndi.

Yezu abwîra obw’oburhanzi abaganda bâge oku ayish’ibabazibwa (Mt 16, 21-23; Lk 9, 22)

31 Okubundi arhondêra okubayigîriza oku Mwene-omuntu akwânîne ababazibwe bwenêne n’okunenwa n’abagula b’olubaga, abajinji b’abadâhwa n’abashamuka b’ihano, ayirhwe, n’enyuma lya nsiku isharhu afûke. 32 Ebyo binwa abiderhera embere za boshi. Lero Petro amuhêka mahwe, arhondêra amukalihira. 33 Erhi acikabagana n’erhi abona abaganda bâge, akankamira Petro, anamubwîra, erhi: «Ntengaho shetani: bulya enkengêro zâwe zirhali nkengero za Nyamuzinda, ci ziri za bantu».

Ehi owalonz’ishirnha Yezu akwânîne okujira (Mt 16, 24-28; Lk 9, 23-27)

34 Anacibamagala olubaga n’abaganda bâge, ababwîra, erhi: «Owalonz’i­nshimba, acilahire yenene, abarhule ornusalaba gwâge, ankulikire. 35 Bulya owalonze okuciza obuzîne bwâge, ye wâbuheze; ci owâheze obuzîne bwâge nie ntuma n’Emyanzi y’Akalembe, ye wâbucize. 36 Bici kwankakwanana omuntu okuba mwâmi w’igulu lyoshi, erhi ankaheza omûka gwâge? 37 Nisi erhi bici omuntu ankahâna ngulo y’omûka gwâge? 38 Ngasi yeshi wâbe nshonyi nie nturna n’ebinwa byâni birhumire mw’eri iburha ly’obugonyi n’erya ebyâha, naye Mwene-omuntu ayish’imubêra nshonyi amango ayisha omu irenge ly’lshe haguma na bamalahika batagatifu».

9

1 Ababwîra, erhi: «Mmubwèizire, okuli, hali baguma muli aba bayimanzire hano barhakabona olufu, kuhika babone Obwâmi bwa Nyamuzinda buyi­shire omu bukuze bunji».

Yezu ahinduka obusu (Mt 17, 1-8; Lk 9, 28-36)

2 Erhi kugera nsiku ndarhu, Yezu ayanka Petro, Yakobo na Yowane, abagendana bèone oku ntondo ndîrî. Anacihinduka obusù embere zâbo. 3 E­myambalo yâge yanacilangashana, yaba myêru myêru nka lubula, kulya ntâye en’igulu oshuka wankayiyêruhya ntyo. 4 Eliya bo na Musa banacibabonekera, bakaz’ishambâla na Yezu. 5 Obwo Petro anacibwîra Yezu, erhi: «Yagirwa, kuli kwinja rhubêre hano; rhuyûbakeho rhuyumpa rhusharhu: higuma hyawe, ehindi hya Musa n’ehindi hya Eliya». 6 Erhi arhacimayiri kurhi aderhage, bulya bàli barhunzirwe n’obwôba bunji. 7 Okubundi olwikungu lwayisha, lwababwîka, n’izu lyanacirhengamwo lulya lwikungu, erhi: «Oyu ye Mugala wâni muzigirwa, mumuyumve». 8 Ho na halya mpu bacilola eyi n’eyi, barhacibonaga ndi orhali Yezu yenene haguma nabo.

Amango Eliya anagaluke (Mt 17, 9-13)

9 Erhi bakola bayandagala oku ntondo, abakomêreza mpu barhabwîraga ndi ebi babwîne, kuhika Mwene omuntu afûke omu bafù. 10 Bagwârha ako kanwa emurhima, ci bacidôsa kwo kuderha kurhi: kuhika afûke omu bafù. 11 Banacimudôsa, mpu: «Cirhuma Abafarizeyi n’abashamuka b’ihano bakaz’iderha mpu kukwânîne Eliya arhang’iyisha?» 12 Naye ababwîra, erhi: «Neci ayi­sh’iyisha, ayish’ikombêza byoshi! Ci kurhi Mwene-omuntu ayandikirwe? Oku ayish’ibabala bwenêne n’okugayaguzwa. 13 Lekagi mmubwîre! Eliya mîra ayi­shaga^p; nabo bamujira oku balonzagya kwoshi, nk’oku anayandikîrwe».

Yezu alibirha oku muzimu w’isirhe (Mt 17, 14-21; Lk 9, 37-42)

14 Erhi bagaluka aha abaganda bâge bàli, bashimâna lubaga lunji lw’abantu lubazonzire, n’abashamuka b’ihano bàli kadali boshi. 15 Erhi eyo ngabo y’abantu ebona Yezu, yarhangala, yayisha elibisire, yaj’imulamusa. 16 Anacibadôsa, erhi: «Kadali kaci ako muli?» 17 Muntu muguma omu lubaga amushuza, erhi: «Nyamwagirwa, nakudwîrhîre mugala wâni olimwo shetani w’akaduma. 18 Ngasi kumugwârha, anamurhimba oku idaho, omwâna anarhumba kafula, anakugurha amîno anagangabale. Nabwîzire abaganda bâwe nti bamukûle­ mwoye, barhanahashire». 19 Anacimushuza, amubwîra, erhi: «Eri iburha libula-buyemêre, kuhika mangaci nayôrha ninyu? Kuhika mangaci nâmmule­mbere? Nderheragiye». 20 Bamulerha. Olya shetani erhi abona Yezu, azunguza bwenêne omwâna, amurhimba oku idaho. Omwana agayagaya anarhumba lufula. 21 Yezu anacidôsa ishe, erhi: «Kurhenga mangaci agwârhagwa?» Naye ashuza, erhi: «Kurhenga eburho. 22 Na kanji kanji anamukwêbe ecîko n’erwiîshi, kulonz’imuyirha. Ci akaba ogwêrhe okuwankahasha, orhurhabale, orhufe lukogo». 23 Yezu ashuza, erhi: «Mpu akaba ogwêrhe okuwankahasha!^q… Byo­shi byanahashikana oku ogwêrhe obuyemêre». 24 Ho na halya olya ishe w’o­mwana aderha n’izu linene, erhi: «Nyemîre, Yagirwa! Ontabale nie mubula­ buyemêre!» 25 Yezu erhi abona olubaga lulundumana, akankamira olya muzi­mu mubî, anamubwîra, erhi: «We muzimu kaduma na cihuli, nkurhegesire omurhengemwo, orhanacihîra okamushubiriramwo». 26 Anaciyâma, amuhi­ndaganya bwenêne, amurhengamwo. Olya mwana ayôrha nka mufù, ciru banji baderha mpu afire. 27 Ci erhi Yezu acimugwârha okuboko, amuzûsa, ayima­nga. 28 Erhi aba amaja omu nyumpa, abaganda bâge bamudôsa bufunda, mpu: «Carhumaga rhweki rhurhahash’imuhulusa bulya?» 29 Anacibashuza, erhi: «Shetani wa bene oyo arhalihirhwakwo n’ezirhali nsengero n’okucîshalisa».

Yezu abwîra abaganda bâge obwa kabiri oku ayish’ibabala (Mt 17, 22-23: Lk 9, 43-45)

30 Erhi barhenga aho, baja bagera omu Galilcya, ci arhalonzagya abantu bamanye, 31 Bulya akag’iyigîriza abaganda bâge anakag’ibabwîra oku Mwene-omuntu ayish’ihânwa omu maboko g’abantu, oku bayish’imuyirha, n’oku hano aba amayirhwa, enyuma lya nsiku isharhu ayish’ifûka. 32 Ci bôhe barhumvagya ako kanwa, banarhinya okumudôsa.

Omukulu omu Bwami bw’empingu (Mt 18, 1-5; Lk 9, 46-48)

33 Banacihika e Kafarnaumu. Erhi baba bakola bali omu nyumpa, abadôsa, erhi: «Kadali kaci kalya mwagwêrhe omu njira?» · 34 Bacihulikira, bulya bàyi­shaga baja kadali bône na nnene mpu ndi mukulu muli bo. 35 Okubundi atamala, ahamagala balya ikumi na habiri, ababwira, erhi: «Owalonz’iba wa burhanzi, acijire wa buzinda na murhumisi w’abandi boshi». 36 Anaciyanka o­mwana w’ecirhaba, amuyimanza ekarhî kâbo; n’erhi aba amamubagalira, aba­bwîra, erhi: 37 «Ngasi wayankirire mwana muguma wa bene oyu nie ntumire, e­rhi nie ayankirîre; na owanyankirira, erhi arhali nie ayankirîre, ci olya wa­ntumaga^r».

Orhali mushombanyi erhi mwîra (Lk 9, 49-50)

38 Yowane anacimubwîra, erhi: «Yagirwa, rhwabonaga omuntu alibirha­kwo abashetani oku Izîno lyâwe; rhwàli rhwamuhanza, bulya oyo muntu arha­rhukulikira». 39 Naye anacishuza, erhi: «Murhamuhanzagya, bulya ntâye wa­nkajira ecisômerîne oku Izîno lyâni, akanashub’inderhera kubî. 40 Bulya orhali mushombanyi wirhu, erhi mwîra wirhu».

Okuzigira abaganda ba Mwami Yezu (Mt 10, 42)

41 «Ngasi yeshi wâmmuhe akahe k’amîshi bulya muli bantu ba Kristu, mmu­bwire okuli, olubembo lwâge lurhakamuhera».

Owasârhaze owâbo (Mt 18, 6-9; Lk 17, 1-2)

42 «Ci owasarhaze^s rnuguma muli aba banyemire, akwânîne okushwêkerwa olusho omu igosi n’okukwêbwa omu nyanja. 43 Akaba okuboko kwâwe kuna­rhume wahirima omu câha, onakutwe: kuli kwinja kulusha okuja omu Buzîne oli kabokwè, ahali h’okuhêka maboko abiri omu cîna c’omuliro gurhazima, [ 44 omu omuvunyu gwabyo gurhafà n’omuliro gurhazima.] 45 N’akaba okugulu kwâwe kunarhume wahirima omu câha, okutwe: kuli kwinja kulusha okuja omu Buzîne oli kagulu, ahali h’okuhêka amagulu gombi omu nyenga y’omuli­ro, [ 46 omu omuvunyu gwabyo gurhafà n’omuliro gurhazima.] 47 N’isù lyâwe likarhuma wahirima omu câha, oliyômole: bulya kuli kwinja kulusha okuja omu Bwâmi bwa Naymuzinda n’isu liguma, ahali h’okukwêbwa n’amasù gombi omu nyenga y’omuliro, 48 omu omuvunyu gwabo gurhafa n’omuliro gurhazima. 49 Bulya ngasi muntu analungwe n’omuliro (na ngasi nterekêro enalungwe n’omunyu). 50 Omunyu ciri cintu cinja; ci kwônene omunyu gukarhengamwo obununu, cici mwankacigulungamwo? Mubêmwo omunyu, munabe n’omu­rhûla mwêne na mwêne».  

10

Ka kuyemêrîrwe omuntu ahuluse mukâge? (Mt 19, 1-9)

1 Erhi arhenga eyo munda, aja omu lya Yuda, ishiriza lya Yordani. E­ngabo y’abantu yashub’imulundukira; abayigîrza nk’oku anayôrhera. 2 Abafarizeyi banacimujaho; bamudôsa kwa kumurhangula, mpu: «Ka kuyemerîrwe omuntu ahuluse mukage?» 3 Naye erhi ashuza, ababwîra, erhi: «Kurhi Musa ammurhegesire?» 4 Nabo, mpu: «Musa ayemîre okuyandika ece­rhe c’okuvuna obuhya n’okumuhulusa». 5 Yezu abashuza, erhi: «Buzibu bwa mirhima yinyu bwarhumire Musa arnmujirira eryo irhegeko. 6 Ci erhi Nyamuzinda arhondêra okulema, ajizire omulume n’omukazi. 7 Co carhuma omuntu aleka ishe na nnina, acishwêkerekwo mukâge, 8 hanabe babiri omu mubiri muguma. Na ntyo barhaciri babiri, ci gukola mubiri muguma. 9 Mâshi! arhali omuntu ye wahumanula eci Nyamuzinda abumanyagya». 10 Erhi bahika omu nyumpa, abaganda bâge bashub’imudôsa kuli ako kanwa. 11 Ababwîra, e­rhi: «Ngasi yeshi wâhuluse mukâge akanayanka owundi, erhi kuhusha ahushire; 12 n’omukazi wâleke iba, agend’iyankwa n’owundi, erhi naye kuhusha ahu­shire».

Yezu n’abâna barbo (Mt 19, 13-15; Lk 18, 15-17)

13 Banacimulerhera abâna mpu abahumekwo; ci abaganda bâge hakalihira I’abali babadwîrhe. 14 Erhi Yezu abona, agaya anababwîra, erhi: «Leki abâna! baje ahandi; murhabahanzagya, bulya ababashusha^t, Ohwâmi bwa Nyamuzi­nda buli bwâho. 15 Mmubwîre okuli: ngasi yeshi orhayankiriri Obwâmi bwa Nyamuzinda nka mwana murho, arhakabulaharhamwo». 16 Obwo anacibaba­galira, abahirakwo amaboko, abagisha.

Omuntu wali ogwêrhe birugu binji (Mt 19, 16-22; Lk 18, 18-23)

17 Erhi aba amalikûla, akol’ali omu njira, muntu muguma ayish’alibisire, amufukamira, amudôsa, erhi: «Waliha Mwigîriza mwinja, kurhi njirage lyo mbona obuzîne burhahwa?» 18 Yezu amubwîra. erhi: «Cirhumire onderha mwinja? Ntâye oba mwinja aha nyuma lya Nyamuzinda yenene. 19 Oyishi ama­rhegeko: Orhahîra kanigana, orhahîra okahusha, orhahîra okazimba, orhahîra okahamiriza obunywesi, orhahîra okalya ebya bene, okaz’ikenga sho na nyo­ko». 20 Olya naye amushuza, erhi: «Yagirwa, ebyo byoshi mbikulikira kurhe­nga eburho bwâni». 21 Obwo Yezu anacimusinza, amuzigira, anamubwîra, e­rhi: «Ciguma cône cicikusigalire: ogende, oj’iguza ebi ogwêrhe byoshi, ohe abakenyi, ly’oyish’ibona obuhirhi omu mpingu; okubundi oyishe, onshimbe». 22 Erhi ayumva ako kanwa, oburhe bwamuhêka, bulya àli agwêrhe birugu binji.

Okuhika omu mpingu kw’omugale kuli kudârhi (Mt 19, 23-26; Lk 18, 24-27)

23 Yezu anacilola eyi n’eyi, abwîra abaganda bâge, erhi: «Kuli kudârhi okuhika kw’abagale omu Bwâmi bwa Nyamuzinda!» 24 Abaganda bâge basômerwa n’enderho zâge. Ci Yezu ashubîrira, ababwîra, erhi: «Bana bâni, kuli kudârhi okuhika omu Bwâmi bwa Nyamuzinda! 25 Okugeza engamiya omu murhule gw’ensige kuli kulembu kulusha okuhisa omugale omu Bwâmi bwa Nyamuzinda!» 26 Nabo bazanwa bwenêne-bwenêne, bakadôsanya bône na nnene, mpu: «Ndi wâcungukage obwo?» 27 Yezu abagezamwo amasù, aba­bwîra, erhi: «Emwa abantu okwo kurhankahashikana, ci arhali emwa Nyamuzinda: bulya ntâco cankayabira Nyamuzinda!»

Oluhembo lw’abalesire eby’en’igulu (Mt 19, 27-30; Lk 18, 28-30)

28 Petro anacimubwîra, erhi: «Obu rhuli aha, rhwalesire byoshi, rhwakushi­mba!» 29 Naye Yezu ashuza, erhi: «Okuli, mmubwire, ntâye waleke enyumpa yâge, bene wâbo, bàli babo, ishe, nnina, abâna erhi mashwa gâge nie ntuma n’Emyanzi y’Akalembe erhuma, 30 abule kuhâbwa kali igana, buno, en’igulu: enyumpa, bene wâbo, bâli bâbo, bannina, abâna n’amashwa, haguma n’amali­buko^u, n’omu mango gaciyisha, akalamo karhahwa. 31 Na banji bali barhanzi bayish’iba bazinda, n’abazinda bâbe barhanzi.

Yezu abwîra Entumwa obwa kasharhu oku ayish’ibabazibwa (Mt 20, 17-19; Lk 18, 31-33)

32 Erhi bali omu njira, bayinamukira e Yeruzalemu. Yezu erhi abashokolire; nabo bazânwa, n’abali babakulikire bayôboha^v. Ashub’iyanka balya ikumi na bahiri, arhondêra okubabwîra oku ayish’iba, erhi: 33 «Rhw’ono rhwârheremera e Yeruzalemu: Mwene-omuntu âhânwa omu maboko g’abajinji b’abadâhwa n’abashamuka b’ihano. Bayish’imutwîra okufa, banamuhâne e­ mw’abapagani. 34 Nabo bamushekere, bamumesherekwo, bamushûrhe emiko­ba banamuyirhe, na hano hagera nsiku isharhu, afûke».

Bene-Zebedeyo (Mt 20. 20-23)

35 Bene-Zebedeyo, Yakobo na Yowane, banacimujaho, bamubwîra, mpu: «Walìha,. rhulonzire ngasi kwoshi rhwakuhûna orhujirirekwo». 36 Naye abashuza, erhi: «Cici mwalonza mmujirire?» 37 Nabo, mpu: «Orhujire rhubwaârhale, muguma ekulyo, owundi ckumosho kwâwe omu irenge lyâwe». 38 Yezu anacibashuza, erhi: «Murhamanyiri eci muhunyire. Ka mwankahash’inywa akabehe^w nayish’inywa, erhi mubatizibwe obubatizo nayish’ibatizibwa?» 39 Nabo, mpu: «Rhwanahasha». Yezu ababwîra, erhi: «Akabehe nayish’inywa, kôhe mwâkanywa, n’obuhatizo nayish’ibatizibwa, mwâbubatizibwa. 40 Ci okubwârhala ekulya erhi ekumosho kwâni, arhali nie nâmmuhêkwo, ci kuli kwa balya bakurheganyizibwe».

Abakulu bakwânîne okuba barhumisi b’abâbo (Mt 20, 24-28; Lk 22, 24-27)

41 Erhi balya bandi ikumi bayumva ntyo, barhondêra okududumira Yakobo na Yowane. 42 Okubundi Yezu anacibahamagala hofi naye, ababwîra, erhi: «Murhahahiri oku emwa abapagani, abarhegesi kwo barhegeka nka ba­nyakasane, n’abakulu banabayereke obukulu bwâbo. 43 Arhali kwo byâba ntyo muli mwe: mwehe owalonz’iba mukulu muli mwe, acijire murhumisi winyu 44 na ngasi walonz’iba wa burhanzi muli mwe, acijire muja wa boshi. 45 Ntyo Mwene-omuntu arhayishaga mpu arhumikirwe, ci mpu arhumikire abandi, anahâne obuzîne bwâge lyo acungula banji».

Omuhurha gw’e Yeriko (Mt 20, 29-34; Lk 18, 35-43)

46 Banacihika e Yeriko. Erhi acirhenga e Yeriko bo n’abaganda bâge na ngabo nyinji y’abantu, barhimâna Bartimeyo, mwene-Timeyo. Gwàli muhuûrha; erhi gubwârhire oku njira, gudwîrhe gwahûnira obuligo. 47 Erhi ayumwa oku Yezu w’e Nazareti wagera, arhondêra okuyakûza, erhi: «Mâshi Yezu, Mwene-Daudi, ombêre obwonjo nani! 48 Banji banacimukankamira mpu ahulike; ci yehe anaciyâma, alushîsa, erhi: «Mâshi Mwene-Daudi, ombêre obwonjo nani!» 49 Obwo Yezu ayimanga, arhegeka mpu bamulerhe. Bahamagala olya muhûrha, bamubwîra, mpu: «Simika! oyimuke, akuhamagîre». 50 Anacikwêba ecirondo câge, ahama, aja emunda Yezu àli. 51 Yezu amudôsa, erhi: «Cici walonza nkujirire?» -Naye olya muhûrha, erhi: «Yagirwa, nti nani mbonel» 52 Yezu amubwîra, erhi: «Gendaga, obuyemêre bwâwe bwakufumize». Na ho na halya ayirukir’abona; anacimukulikira.

11

IV. Yezu e Yeruzalemu

Yezu aja omu Yeruzalemu (Mt 21, 1-11; Lk 19, 28-38; Yn 12, 12-16)

1 Erhi bakola bahika e Yeruzalemu, hofi n’e Betifaje n’e Betaniya, ah’idako ly’entondo y’Emizeti, Yezu arhuma babiri omu baganda bâge, 2 ababwîra, erhi: «Jimwo cira cishagala cimuyerekîre; hano muhikamwo, mwaâshimana omucukà gw’endogomi guli mushwêke, gurhasag’igendwakwo na muntu. Mugushwêkûle munagundêrhere. 3 Hakajira owakamubwîra, mpu: «Ku­rhi oku?» munamushuze oku Nyakasane agulonza; ho n’aho anagurhuma eno». 4 Balikûla, bashimâna omucukà gw’endogomi guli mushwêker’emuhanda, omu mashanganizo; bagushwêkûla. 5 Baguma omu bàli bayimanzire aho bababwîra, mpu: «Kurhi okwo mwashwêkûla ogwo mucukà w’endogomi?,, 6 Bashuza nka kulya Yezu anababwîraga; barhacibayâlulaga. 7 Banacilêrhera Yezu gulya mucukà gw’endogomi, babambakwo ebishûli byâbo; naye abu­rhamalakwo. 8 Abantu mwandu babamba ebishûli byâbo omu njira; abandi ba­twa amashami g’emirhi omu mashwa, bagabamba omu njira. 9 Abàli bashokwîre n’abàli enyuma, bayisha babanda orhuhababo, mpu: «Hozana! Agishwe oyu oyishire oku izîno lya Nyakasane! 10 Bugishwe Obwâmi buyishire bwa larha Daudi! Hozana^x omu mpingu enyanya! 11 Erhi ahika omu Yeruzalemu, aja omu ka-Nyamuzinda; n’erhi aba amahengûza enyunda zoshi, bulya ecajingwe cali camaba, ahuluka, aj’e Betaniya bo na balya ikumi na babiri.

Yezu aheherera omulehe (Mt 21, 18-19)

12 Erhi buca, bakola barhenga e Betaniya, ishali lyamugwârha. 13 Alangira omurhi gw’amalehe guyâsize, agujaho mpu alole erhi abonakwo irehe. Erhi aguhikaho, ntâco abwînekwo, agarhali mâsi gwônene bulya garhali mango ga malehe. 14 Anacibwîra gulya mulehe, erhi: «Mâshi irhondo orhacifâga walibi­rwekwo irehe!» Abaganda bâge nabo bayumva^y.

Yesu ahulusa abakag’ikaguliza omu ka-Nyamuzinda (Mt 21, 12-17; Lk 19, 45-48; Yn 2, 14-16)

15 Banacihika e Yeruzalemu. Erhi aja omu ka-Nyamuzinda, arhondêra ahulusa abakag’ikaguliza n’okugulira omu ka-Nyamuzinda; akulumbya obu­rhalule bw’abakag’ikâba, anahirimya entebe z’abarhunzi b’engûkù. 16 Arhayemêrega omuntu ageze akantu omu ka-Nyamuzinda. 17 Erhi akola abayigiîriza, ababwîra, erhi: «Ka kurhayandisirwi ntya: Enyumpa yâni yâderhwe nyu­mpa ya nsengero oku mashanja goshi? Ci mwehe mwamayijiraga lukunda lwa bishambo!» 18 Erhi abajinji b’abadâhwa n’abashamuka b’ihano bayumva eyo myanzi, balonza kurhi bamuyirha; ci bamuyôboha, bulya olubaga lwoshi lwakag’isômerwa n’enyigîrizo zâge. 19 Erhi kuba bijingo, arhenga omu cishagala.

Okuyûma kw’omulehe Obuyemere n’ensengero (Mt 21, 20-22)

20 Erhi kuba sêzi, bakola bashub’igera, bashimâna gulya murhi gw’amalehe gwayûmire kuhika omu cisinasina. 21 Petro akengêra, amubwîra, erhi: «Wa­liha, k’obwîne! gulya mulehe wahehereraga ogu gwayûmire». 22 Yezu anaci­shuza, ababwîra, erhi: «Muyemêre Nyamuzinda. 23 Okuli mmubwire, ngasi yeshi wabwîre eyi ntondo, erhi: «Yimuka, ocikwêbe omu nyanja», nka arharhi­ndîri emurhima gwâge, ci akaba ayemîre oku kulya anadesire kwâba, kwana­ba. 24 Co cirhumire mmubwîra: ngasi eci mwahûne nka mwashenga, mulangalire oku mîra mwacishobôlaga, mwanacihâbwa. 25 Na nka muyimanzire, mudwîrhe mwashenga, akaba hali oyu mubikîre akarhinda emurhima, mumu­babalire, lyo Sho w’empingu naye ammubabalira amabî ginyu. [ 26 N’akaba mu­rhababalîri abinyu bantu, naye Sho w’empingu arhamubabalire ebyâha binyu^z.)

Abayahudi badôsa Yezu ngahi obuhashe bwâge burhenga (Mt 21, 23-27; Lk 20, 1-8)

27 Bashub’ija e Yeruzalemu. Erhi aba adwîrhe alambagira omu ka-Nya­ muzinda, abakulu b’abadâhwa, abashamuka b’ihano n’abagula b’olubaga ba­mujaho, 28 banacimubwîra, mpu: «Buhashe buhi ojiramwo ebi byoshi? Na ndi wakuhâga obwo buhashe bw’okubijira?» 29 Naye Yezu abashuza, ababwîra, erhi: «Nani nammudôsa kanwa kaguma. Munshuze, nani nammubwîra obuha­she njiramwo ebi. 30 Obubatizo bwa Yowawe, k’empingu bwarhengaga erhi emwa abantu? Munshuze». 31 Obwo bacijamwo, bakaderha, mpu: «Rhukaderha nti empingu, akola arhudôsa, erhi: «Carhumaga murhacimuyemêra?» 32 Na rhukaderha nti emwa abantu, aba bantu barhuyirha, bulya boshi kwo bakag’i­lola Yowawe nka mulêbi w’okuli». 33 Banacishuza Yezu, mpu: «Rhurhamanyiri là». Naye Yezu ababwîra, erhi: «Nani ntacimmubwîre buhashe buhi njiramwo ebi».

12

Omugani gw’abahinzi babî (Mt 21, 33-46; Yn 20, 9-19)

1 Obwo arhondêra okubabwîra omu migani: «Muntu muguma anacihi­nga olukoma lw’emizâbîbu, aluyûbakira olugurhu, ahebamwo omuke­nzi, agwîkamwo omutungo; okubundi alusigira abahinzi, acîbalamira. 2 Erhi amango gahika, arhuma omwambali mpu abahinzi bamuhe eyâge mizâbîbu. 3 Bôhe banacimugwârha, bamushûrha, bamulika maboko mumu. 4 Ashub’iba­rhumira owundi mwambali; oyo bamubera oluguma banamujacira kubî. 5 Ashub’irhuma owundi; yehe bamuniga. N’abandi mwandu; baguma bashûrhwa, abandi banigwa. 6 Obwo erhi acigwêrhe mugala wâge muguma murhonyi bwenêne. Buzinda naye abarhumiraye, aderha, erhi: «Bakenga mugala wâni yehe!» 7 Ci abahinzi bahwîrana, mpu: «Oyu, yo nfula yâyîme: yishî rhuyinige, rhuyish’iba rhwe rhucìyimira muli byo!» 8 Banacimurhuluba, bamuyirha, bamukwêba emuhûlo gw’olukoma. 9 Kurhi nn’olukoma ayish’ijira obwo? Ayi­sha, ahôrha balya bahinzi, n’olukoma aluhe abandi. 10 Ka murhasag’isoma ntya omu Mandiko: Ibuye abûbasi bagayaguzagya, lyayish’iba kaboko ka nyu­mpa; 11 Nyakasane yene wakolaga ebyo, byanaba bisômerîne omu masù gi­rhu^a». 12 Balonza oku bamugwârha, ci bayôboha olubaga; bulya bàli bayumviîrhe oku ogwo mugani bo guyêrekîre. Banacimuleka, bagenda.

Okuvurhira Sezari (Mt 22, 15-22; Lk 20, 22-26)

13 Banacimurhumira baguma omu Bafarizeyi n’omu Baherodi mpu bamu­rhege omu nderho. 14 Banaciyisha, bamubwîra, mpu: «Waliha Muyigîriza, rhuyishi oku oderha okuli n’oku orhajira kabolo kuli ndi, bulya orhalola ola ye ndi omu bantu, ci enjira ya Nyamuzinda onayiyigîrize nk’oku enali. Ka ku­kwânîne rhukavurhira Sezari erhi nanga?» 15 Naye bulya àli amanyire obulyâlya bwâbo, ababwîra, erhi: «Cirhumirc mwantega? Nderheri olusaranga ndo­le». 16 Balulerha. Anacibadôsa, erhi: «Ya ndi eyi nshusho n’aga mandiko?» Ba­shuza, mpu: «Bya Sezari». 17 Yezu anacìbabwîra, erhi: «Aboo! ebya Sezari bigaluliragi Sezari, n’ebya Nyamuzinda mubihe Nyamuzinda». Banacisômerwa bwenêne.

Okufûka kw’abafîre (Mt 22, 23-33; Lk 20, 27-40)

18 Abasaduceyi, balya bakaderha mpu nta bufûke bw’abafire, banacimu­ jaho, bamudôsa, mpu: 19 «Muyigîriza, Musa arhurhegesire mpu irhondo mwe- ne wabo omuntu akafa nka alesire omukazi orhagwerhi bana, mwene wâbo anayinjire mukâge, ahe mwene wâbo iburha. 20 Hàli ba-nda-nguma nda. Omurhanzi ayanka omukazi, afa arhanasiziri mwana. 21 Owa kabiri ayinjira mukaâge; naye afa buzira mwana. Owa kasharhu naye kwo n’okwo. 22 Ntaye muli bo oku bali nda wàsizire mwana. Enyuma ya boshi, !ero nyamukazi naye anacifa. 23 Ewe, aha kufûka kw’abafù, ayish’iba muka ndi muli bo? Bulya oku bali nda bàli bamuyansire». 24 Yezu erhi abashuza, ababwîra, erhi: «Ka murhahabusiri obwo, erhi kurhamanya Amandiko n’obuhashe bwa Nyamuzinda kurhuma? 25 Bulya ahakufûka kw’abafù, ntâye wâshebe na ntâye washebwe, ci bacibêra nka bamalahika omu mpingu. 26 N’oku bufûke bw’abafù, ka murhasag’isoma omu citabu ca Musa, halya baganîre olw’Ishaka lyagulumira, aka kanwa Nyamuzinda amubwîraga, erhi aderha, erhi: Nie Nyamuzinda wa Yakobo? 27 Arhali Nyamuzinda wa mifù, ci wa bagumaguma. Mâshi mudwîrhe mwaci­rheba bwenêne!»

Irhegeko Iirhanzi omu marhegeko goshi (Mt 22, 34-40; Lk 10, 25-28)

28 Muguma omu bashamuka b’ihano àli ayumvîrhe oku badalika. Erhi abona oku abashuzize bwinja, anacimudôsa, erhi: «Iregeko lihi liri lirhanzi omu marhegeko goshi?» 29 Yezu amushuza, erhi: I!rhegeko lirhanzi lyo eli: Yumva, lsraheli. Nyakasane Nyamuzinda wirhu yenene Nyamuzinda; 30 wakâzigira Nyakasane Nyamuzinda wâwe n’omurhima gwâwe goshi, n’omûka gwâwe gwoshi, n’obukengere bwâwe boshi, n’emisi yâwe yoshi. 31 Elya kabiri lyo eli: Wakâzigira owinyu nk’oku ocîzigira wenene. Ntalindi irhegeko lilushire ago». 32 Olya mushamuka w’ihano amubwîra, erhi: «Neci, Mwigîriza, odesire oku binali: oku Nyamuzinda ali muguma yenene n’oku nta wundi aha nyuma lyâge. 33 Okumuzigira n’omurhima goshi, n’obukengere boshi, n’emisi yoshi, n’okuzigira owinyu nk’oku ocizigira wenene, kulushire enterekêro zoshi n’e­ntûlo zoshi». 34 Yezu erhi abona oku ashambîre kwinja amubwîra, erhi: «O­bwâni bwa Nyamuzinda burhakuli kulî». Na ntâye wacikag’ihaliza mpu amudòôsa.

Kristu mugala wa Daudi na Nnawâbo (Mt 22, 42-46; Lk 20, 41-44)

35 Erhi aba adwîrhe ayigîriza omu ka-Nyamuzinda, Yezu anaciderha, erhi: «Kurhi abashamuka b’ihano baderha mpu Kristu ali mwene Daudi? 36 N’obwo Daudi yenene adesire oku buhashe bwa Mûka Mutagatifu, erhi: Nyakasane a­bwîzire Nnâhamwirhu: Bwârhala ebwa kulyo kwâni, kuhika abanzi bâwe mbayandaze burhaba aha magulu gâwe. 37 Daudi yène akudesire mpu ye Nna­wabo; kurhi aligi mugala?» Olubaga lwakamuyumvirhiza lunasimire.

Obulyâlya bw’abashamuka b’ihano (Mt 23, 6-7; Lk 20, 45-47; 11, 43)

38 Ababwîra omu nyigîrizo zâge, erhi: «Mucilange oku bashamuka b’ihano, abasîma okulambagira bayambîrhe ebishûli birîrî n’okulamusibwa oku irango, 39 n’oku bwârhala oku ntebe ntanzi omu masinagogi, n’ebibwârhalo birhanzi oku cîbo c’idinye; 40 abakâja balya ebya abakana banaderha amasala malîmalî. Abo bayish’ibona olubanja ludârhi kurhaluka.

Entûlo y’omukana (Lk 21, 1-4)

41 Yezu anacibwârhala aha bwa mucîmba gw’ecibîkiro, akalola oku abantu bahira ensaranga omu mucîmba gw’ecibîkiro. Bahirhi banji bahiramwo nyinji. 42 Lero hayisha mukana muguma wa buligo, ahiramwo bujuma bubiri, bwo nk’ikuta. 43 Anac’ikema abaganda bâge, ababwîra, erhi: «Mmubwìre, okuli, oyu mukana mukenyi ahânyeri kulusha boshi bahiraga omu cibîkiro. 44 Bulya,boshi bahiziremwo oku bisigala oku bunguke bw’ebirugu byâbo; ci yehe omu bukenyi bwâge ahiziremwo ehi anali agwêrhe hyoshi, ehyankamubîsire hyo­shi».

13

Enyigîrizo z’okuyûrha kw’igulu. Enshokolezi (Mt 24, 1-3; Lk21, 5-7)

1 Erhi aba akola ahuluka omu ka-Nyamuzinda, muguma omu baganda bâge amubwîra, erhi: «Waliha, lola aga mabuye n’obu bûbake!» 2 Naye Yezu erhi ashuza, amubwîra, erhi: «K’obwine obwo bûbake? Nta ibuye lyâyôrhe oku lindi: byoshi byayish’ishâbwa». 3 Erhi aba akola abwârhîre oku ntondo y’emizeti, ayêrekîre ebwa ka-Nyamuzinda, Petro bo na Yakobo na Yowane n’Andreya bamudôsa bufunda, mpu: 4 «Orhubwire mangaci okwo kwâbe n’e­ câbe cimanyîso oku ebyo byoshi biri hofi».

Omurhondêro gw’amalibuko (Mt 24, 4-14; Lk 21, 8-19)

5 Okubundi Yezu arhondêra ababwîra, erhi: «Mumanye ntâye oyishig’i­ mmurheba. 6 Banji bayishe oku izîno lyâni, baderhe, mpu: «Nie (Kristu)», banarhebe bantu banji. 7 Amango mwâyumve baderha ebîrha n’emihigo y’ebiîrha, murhayôbohaga; bulya kukwânîne ebyo birhang’iyisha, ci obuzinda erhi burhaciba. 8 Ishanja lyârhêre elindi ishanja, n’obwâmi obundi bwâmi. Omusisi gw’idaho gwayish’iba hanji, hâbe n’ecizombo. Ebyo gwo murhondêro gw’amalibuko. 9 Ninyu mucimanye: mwayish’ihânwa omu rhugombe, munashurhirwe omu masinagogi, mwâhêkwe embere z’abarhegesi n’abâmi nie ntumire, oku kuba bahamirizi embere zâbo. 10 Emyanzi y’Akalembe yarhang’iyish’iyigîrizi- bwa omu mashanja goshi. 11 N’amango bâmmugwarhe mpu bamuhâne, murha­rhanyagya mpu cici mwaderha; ci oluderho lwâmmuyishire muli ago mango gonêne, lwo muderhage: bulya arhali mwe mwâderhe, ci Mûka Mutagatifu. 12 Obwo omuntu ayish’ihâna mwene wâbo mpu bamuyirhe, n’ishe w’omwâna ahâna omugala; nabo abâna bayish’irhabalira ababusi, banabayirhe. 13 Mway’i­sh’ishombwa n’abantu boshi izîno lyâni lirhuma; ci owayôrhe ali mwinja kuhi­ka olusiku luzinda, oyo ye wâcunguke».

Amalibuko g’e Yeruzalemu (Mt 24, 15-25; Lk 21, 21-24)

14 «Amango mukabona ebibî bibî biri aha birhakwânîni^b okuba, –0wasoma ayumve,- obwo abali omu cibugo c’e Yudeya bayâkire oku ntondo; 15 oli oku burhungiri bw’enyumpa arhacimanukiraga omu nyumpa mpu arhôle akantu kalimwo; 16 n’oli omu ishwa arhashubiraga eka mpu arhôle ecishûli câge. 17 Abakazi bali izîmi n’abayonsa ago mango, basômerwa! 18 Mushenge okwo kurhabaga omu mango g’empondo! 19 Bulya ezo nsiku zâba za malibuko garhasag’iboneka kurhenga Nyamuzinda alema igulu kuhika buno, garhakanaciboneka bundi. 20 N’acibaga Nnâmahanga arhanyihyagya ezo nsiku nta muntu wankacizire; ci ezo nsiku azinyihize abishogwa barhuma. 21 Ago mango erhi mwankabwîrwa n’omuntu, mpu: «Lola, Kristu oyu oli hano, nisi erhi hala», murhayemeraga. 22 Bulya bayish’iyisha ba-Kristu b’obwihambi n’abalêbi b’obunywesi banji, banayish’ijira ebimanyîso n’ebirhangâzo mpu barhebe ciru n’abishogwa aciba kwankahashikana. 23 Ninyu mumanyage: mmulêbire^c byo­shi».

Okuyisha kwa Mwene-omuntu (Mt 24, 29-31; Lk 21, 25-27)

24 «Ci muli ezo nsiku, enyuma y’ago malibuko, izûba lyâba mwizizi n’omwêzi gurhâcibashe, 25 enyenyêzi zâmanuka oku nkuba n’ebya oku nkuba byâgeramwo omusisi. 26 Go mango babone Mwene-omuntu ayishire omu bitu n’obubashe n’irenge linji. 27 Obwo anarhuma bamalahika bâge bashubûze abi­shogwa bâge empande ini z’igulu, kurhenga aha igulu lihekîre kuhika emalunga bwenêne».

Amango okwo kwâbe (Mt 24, 32-36; Lk 21. 29-33)

28 «Mulole olwiganyo oku mulehe. Amashami gagwo erhi gashabuka n’erhi ebibabi bikumera, munamanye oku ecanda ciri hofi. 29 Ninyu ntyo, amango mwâbone ebyo, mumanye oku ali hofi, oku ahika aha luso. 30 Mmubwîre okuli, eri iburha lirhagere n’ebyo byoshi birhaba. 31 lrunga n’igulu^d byâgere, ci nderho zâni zirhakagera. 32 Ci olwo lusiku n’ako kasanzi, ntâye obimanyire, ciru bamalahika b’empingu, ciru n’Omugala^e, nta wundi aha nyuma ly’lshe yene­ne».

Okuba masu n’okucirheganya (Mt 24, 42; 25, 13-15; Lk 19, 12-13; 12; 38-40)

33 «Mumanye, mube masù, bulya murhamanyiri amango okwo kwâbe. 34 Nka kulya omuntu wabalamaga: Aleka enyumpa, ahà abambali obuhashe ngasi muguma omu mulimo gwâge, akomêreza omulanzi mpu abe masù. 35 Kuziga mube masù, bulya murhamanyiri mangaci nn’enyumpa ayisha: erhi bijingo, erhi aha karhî k’obudufu erhi oluhazi lubika, erhi sêzi, 36 lyo akayish’immurhibukira, alek’immushimâna muli îro. 37 N’okwo mmubwîzire, boshi nkubwîzire: mube masù!»

14

V. Amababale, okufa n’okufûka kwa Yezu

Abashombanyi ba Yezu balaganana okumuyirha (Ml 26, 2-5; Lk 22, 1-2)

1 Hali hacisigire nsiku ibiri embere z’olwa-Basaka n’olw’emigati erhali­mwo lwango. Abajinji n’abashamuka b’ihano bakag’ilonza oku bankamugwârha n’obwenge n’oku bankamuyirha. 2 Ci bakaderha mpu: «Arhali oku lusiku lukulu, akadugundu kalek’izûka omu lubaga».

Yezu abulagirwa amavurha g’omugavu omu irhwe (Mt 26, 6-13; Yn 12, 1-8)

3 Erhi Yezu aba ali e Betaniya omu mwa Simoni mushomyo, abwârhire a­dwîrhe alya, hayisha mukazi muguma, wali odwîrhe enjebe y’amavurha g’omugavu g’engulo ndârhi. Anacibera erya njebe, amudubulira gulya mugavu oku irhwe. 4 Baguma omu bàhali bagwârhwa n’omutula, banaderha, mpu: «Ci­rhumire asherêza ogu mugavu? 5 Gwankaguzirwe dinari^f magana asharhu, zihâbwe abakenyi». Balubira oyo mukazi. 6 Yezu ababwîra, erhi: «Mumuleke; carhuma mwamulibuza ntya? Cijiro cinja anjirîre. 7 Bulya abakenyi, ensiku zoshi muli haguma nabo, n’amango mwalonza mwanabajirira aminja; ci niehe arhali ensiku zoshi mwambona. 8 Ajizire nka oku anali ahashire. Ene ashîga omubiri gwâni, abire agurheganya okubishwa. 9 Okuli, mmubwîre, ngasi aha Emyanzi y’Akalembe yayigîrizibwe omu igulu lyoshi, eci cijiro c’oyu mukazi caganîrwe oku kumukengêra».

Yuda alenganya Nnawâbo (Mt 26, 14-16; Lk 22, 3-6)

10 Yuda w’e Keriyoti, muguma muli balya ikumi na babiri, anacija emwa abajinji b’abadabwa mpu amuhâne omu maboko gâbo. 11 Nabo erhi bayumva ntyo, bacîshinga bwenêne, banamulaganya ensaranga. Obwo akalonza kurhi abona aha amuhânira .

Amarheganyo ga Basaka (Mt 26, 17-19; Lk 22, 7-13)

12 Omu lusiku lurhanzi lw’emigati erhalimwo lwango, lwo lusiku babâgira Basaka, abaganda bâge bamubwîra, mpu: «Ngahi olonzize rhukurheganyize okulya Basaka?» 13 Anacirhuma babiri omu baganda bâge, ababwîra, erhi: «Muje omu cishagala; mwâshimana omuntu abarhwîre akabindi k’amîshi, mu­mukulikire; 14 ngasi ahankaja, mubwîre nn’enyumpa, mpu: «Omwigîriza adesire ntya: Ngahi enyumpa yâni eri, ndiremwo Basaka haguma n’abaganda bâni? 15 Amuyêreka enyumpa nnene y’enyanya^g, ebambirwe bwinja enali nteganye; mwo mwarhurheganyiza». 16 Balya baganda balikûla, baja omu lugo, ba­shimana kulya anababwîraga, barheganya Basaka.

Yezu abwîra abaganda bâge oku Yuda amulenganya (Mt 26, 20-25; Lk 22, 14-21, 23)

17 Erhi biba bijingo, ayisha bo na balya ikumi na babiri. 18 Erhi baciba bali oku cîbo, badwîrhe balya, Yezu ababwîra, erhi: «Okuli, mmubwîre, muguma muli mwe, rhudwîrhe rhwalira haguma, ampâna». 19 Omutula gwanacibagwaârha, bakamudôsa muguma muguma, erhi: «Waliha, ka nie?» 20 Naye anaci­shuza, erhi: «Ali muguma omu ikumi-na-babiri, ohebire okuboko omu nambi nguma rhwe naye. 21 Neci, Mwene-omuntu acîkolera nka oku ayandikîrwe, ci kwônene buhanya bw’oyu muntu Mwene-omuntu ahânwa naye! Kwàkabire kukulu kuli oyo muntu arhaburhwe!»

Yezu ajira Obukaristiya (Mt 26, 26-29; Lk 22, 15-20)

22 Erhi baba badwîrhe balya, ayanka omugati, n’erhi aba amagugisha, ana­cigubega, abaha, anaderha, erhi: «Yanki, eci guli mubiri gwâni». 23 Ashub’iya nka akabe, avuga omunkwa, abaha, banywakwo boshi. 24 Ababwîra, erhi: «Eci guli muko gwâni gw’amalaganyo mahyahya, gubulazîrwe banji barhumire. 25 Okuli, mmubwîre, ntakacishub’inywa kuli eyi mburho y’omuzâbîbu, kuhika olusiku nâyinywe mpyahya omu Bwâmi bwa Nyamuzinda»^h.

Yezu alêba oku Petro amuhakana (Mt 26, 30-35; Lk 22, 39, 31-34; Yn 13, 36-38)

26 Erhi bayûs’iyimba, bahuluka, baja oku ntondo y’Emizeti. 27 Yezu anacibabwîra, erhi: «Obudufu bw’ene mweshi mwasarhala erhi nie ntuma; bu­lya kuyandisirwe: Nashûrha lungere, ebibuzi bishandabane. 28 Ci hano nyûs’ifûka, nammushokolera e Galileya». 29 Petro amubwîra, erhi: «Ciru boshi bankasârhala erhi we rhuma, niehe nanga!» 30 Yezu amushuza, erhi: «Okuli, nku­bwîre: ene, muli obu budufu, olubazi lurhac’ibika kabiri, wampakana kasha­rhu». 31 Ci yehe anacigagala, aderha, erhi: «Ciru kwankaba kufa haguma nawe, ntakakuhakana!» N’abandi bakuderha boshi.

Yezu omu ishwa ly’e Jetesemaniⁱ (Mt 26, 36-46; Lk 22, 40-45)

32 Banacibika omu ishwa liderbwa Jetesemani^j. Abwîra abaganda bagc, erhi: «Mubwârhale aha oku naj’ishenga». 33 Anaciyanka Petro bona Yakobo na Yowane, arhondêra okuyumva oburhe n’amaganya. 34 Ababwîra, erhi: «Ornurhima gwâni guyunjwire burhe bw’okulonz’ifa; mubêre aha, mube masù». 35 Erhi asheguka hitya, acîrhimba oku idabo, ahûna mpu kukabashikana, ako kasanzi kamugere kulî. 36 Aderha, erhi: «Aba, Larha, byoshi bihashikana emwâwe: onkulekwo aka kahe; ci arhali nka oku nalonza, ci nka oku walonza wenene!» 37 Anacishubira aha baganda bâge, ashimanabahunzire; abwîra Petro, erhi: «Simoni, k’oli îro? Ka ciru orhahashire okuyîza nsa nguma yône? 38 Mube masù, munashenge, mulek’ishumikwa; bulya omurhima guba mwangu, ci omu­biri guba muzamba». 39 Ashub’igenda, ashenga, aderha nka kulya aderhaga burhanzi. 40 Erhi agaluka, ashimâna kandi bali îro, bulya amasù gâbo gàli mazirho; bahaba kurhi bamushuza. 41 Ashub’iyisha obwa kasharhu, ababwîra, erhi: «Lero mugwishirage munarhamûke. Hoshi aho; amango gahisire: Mwene-omuntu akol’ihânwa omu maboko g’ab’ebyâha. 42 Zûki, rhugende! Owampâna oyu oyiruka».

Yezu agwarbwa (Mt 26, 47-56; Lk 22, 47-53; Yn 18, 2-11)

43 Oku acidwîrhe aderha. Yuda w’e Keriyoti, muguma muli balya ikumi na babiri, y’ono y’ono, adwîrhe ngabo nyinji efumbasire engôrho n’amabiri, erhumîrwe n’abajinji b’abadâhwa n’abashamuka b’ihano n’abagula b’olubaga. 44 Owamulenganyagya erhi abahire ecimanyîso, erhi: «Oyu nakanunugurha, e­rhi ye, mumugwârhe, mumuhêke buholo-buholo». 45 Oku anayisha ntya, ayirukira amuyegera, amubwîra, erhi: «Mpanyire omusingo, Muyigîriza!» Anacimununugurha. 46 Banacimuhirakwo amaboko, bamugwârha . 47 Obwo muguma muli balya bahàli ayômola engôrho yôge, ayirhimba mwambali w’Omudâhwa mukulu, amushishimhula okurhwiri. 48 Yezu anacibabwîra, erhi: «Ewe, kurhi muyishire nka bantu bashimbire ecishungu, muherhe engôrho n’amahiri, mul’ingwârha? 49 Ngasi lusiku nali ninyu nayigîriza omu ka­Nyamuzinda, murhanangwârhaga. Ci okwo kwoshi mpu lyo Amandiko gayunjula». 50 Obwo abaganda bâge banacimuleka, bayâka boshi. 51 Mwâna mugu­ma wa musole amukulikira, erhi ntâco ayambirhe ecirhali cirondo cage conene; bamugwârha. 52 Ci yehe abalekera cirya cirondo^k, acîlihirhira bushugunu.

Yezu ahekwa emwa Omudâhwa mukulu (Mt 26, 57-68; Lk 22, 54, 63-71; Yn 18, 15-16. 18)

53 Banacihêka Yezu emwa Omudâhwa mukulu; nabo abajinji b’abadâhwa, abagula b’olubaga n’abashamuka b’ihano bayishubûkira boshi. 54 Naye Petro erhi amugumire omu cirali kuhika omu côgo c’Omudâhwa mukulu; abwârhala oku cîko haguma n’abalalizi, akàkaluka. 55 Abajinji b’abadâhwa n’ihano lyoshi bakalonza obuhamirizi kuli Yezu, mpu lyo bamuyirha, ci babubula. 56 N’obwo abahamîrizi b’obunywesi bâli bayishire banji, ci amahamîrizi gâbo garhàyu­mvanyagya. 57 Hanaciyimanga baguma, bamunywerhera, mpu: 58 «Rhwàmu­yumvirhe aderha, mpu: «Nâshâba aka ka-Nyamuzinda kayûbakagwa n’amabo­ko g’abantu, n’omu nsiku isharhu nyunjuze akandi karhayûbasirwi na maboko ga bantu». 59 Ciru na muli okwo obuhamîrizi bwâbo burhayumvanyagya. 60 Okubundi Omudâhwa mukulu anaciyimanga ekarhî, adôsa Yezu, erhi: «Ci orhashuza? Kurhi okwo aba bantu badwîrhe bakuderhera?» 61 Yehe acîhuliki­ra, arhashagalaga kanwa. Omudâhwa mukulu ashub’imudôsa anamubwîra, erhi: «Ka we Kristu, Mugala w’Omugishe^l?» 62 Yezu anacimushuza, erhi: «Neci, ndi ye; mwânacibone Mwene-omuntu abwarhîre ekulyo kw’Ogala-byoshi anayishire omu bitù by’emalunga». 63 Aho Omudâhwa mukulu asharhula e­ myambalo yâge, anaderha, erhi: «Bici rhwacilongeza abahamîrizi? 64 Mwayumvîrhe oku alogorha; kurhi mubwîne?» Boshi bamutwîra oku akwânîne okufa. 65 Okubundi baguma banarhondera okumumesherakwo, n’erhi baba bamamubwîka obusu, bakàmurhimba ebifundo banaderha, mpu: «Lêbaga!» N’abalalîzi bakamushûrha empi.

Petro ahakana Nnawabo (Mt 26, 69-75; Lk 22, 55-62; Yn 18, 15-18; 25-27).

66 Erhi Petro aba akola ali omu côgo idako, hayisha muja-nyere muguma w’Omudâhwa mukulu. 67 Erhi abona Petro adwîrhe akalûka, amusinza anamubwîra, erhi: «Nawe wali haguma na Yezu w’e Nazarcti». 68 Naye anacihakana, aderha, erhi: «Ntishi, ciru ntumvirhi ebi odesire». Anacihuluka, aja ebwa lumvi; oluhazi lwàbika. 69 Erhi olya muja-nyere amubona, ashub’irhondêra abwîra abahali, erhi: «Oyo ali wa muli bo!» 79 Ci yehe ashub’ilahira. Erhi kugera kasanzi, abàli halya babwîra Pctro, mpu: «Mâshi oli wa muli bo, bulya oli Mugalileya». 71 Okuhandi arhondêra alahira analahiriza, erhi: «Mâshi oyo muntu mwaderha, ntamuyishi», 72 Obwo oluhazi lwàbika obwa kabiri. Aho Petro akengêra kalya kanwa Yezu amubwîraga: «Embere oluhazi lubike kabiri, wampakana kasharhu». Anacirhondêra okuvugumula emirenge.

15

Yezu emwa Bilato (Mt 27, 1-2; 11-26; Lk 22, 66; 23, 1-5. 13-25; Yn 18, 28-40; 19, 4-16)

1 Erhi kunaca ntya, abajinji b’abadâhwa baja ihînzi haguma n’abagula b’olubaga n’abayigîriza n’ihano lyoshi; erhi baba bamashwêka Yezu, bamuhêka emwa Bilato, bamuhaye. 2 Bilato amudôsa, erhi: «Ka we mwami w’Abayahudi?» Yezu amushuza, erhi: «Wakudesire». 3 Nabo abajinji b’abadaâhwa bamushobeka binji. 4 Bilato ashub’imudôsa, erhi: «Ka nta kanwa washuza? K’obwîne ebi bakushobesire». 5 Ci Yezu arhashuzaga cici, kuhika Bila­to asômerwa. 6 Ngasi lusiku lukulu, akag’ibalikira mushwêkwa muguma, oyu banacishozire. 7 Obwo erhi hali mushwekwa muguma, ye wali Baraba. Ali ashwêsirwe haguma n’abandi bagoma bàli banizire omuntu omu bugoma. 8 erhi olubaga lurherema, lwarhondêra lwahûna okujirirwa nka kulya lunayôrha lujirirwa. 9 Bilato abashuza, erhi: «Ka mwalonza mmulikire omwâni w’Abayahudi?» 10 Erhi anamanyire obwo bwagalwa abajinji b’abadâhwa bamuhàâniraga. 11 Ci abajinji b’abadâhwa bashumika olubaga mpu bahûne alike Bara­ba erhi ye. 12 Bilato ashub’ibabwîra, erhi: «Kurhi najiraga omwâmi w’Abayahudi?» 13 Ci bôhe bashub’iyâma, mpu: «Omubambe oku musalaba!» 14 Bilato, erhi: «Bubî buci ajizire?» Nabo bashub’iyâma, balushisa, mpu: «Omuba­mbe oku musalaba!» 15 Okubundi Bilato alonza okusimîsa olubaga, abalikira Baraba, n’erhi aba amashûrha Yezu emikoba, abaha ye mpu abambwe oku musalaba.

Ecimanè c’emishûgi (Mt 27, 27-31; Yn 19, 1-3)

16 Abasirika banacimuhêka omu côgo, bamujâna omu lurhamba, bamuhirakwo olugamba lw’abasirika lwoshî. 17 Bamuyambika ecishûli cidukula, n’erhi baba bamaluka ecimanè c’emishûgi, bamuhiraco omu irhwe. 18 Barhondêra bamulamusa, mpu: «Asinge, Mwâmi w’Abayahudi!» 19 Bamusûrha irhwe n’olusheke, bamukâyirakwo, banamufukamira, baharâmya. 20 Okubundi, erhi bayûs’imucinaguza, bamuhogola cirya cishûli cidukula, bamuyambika emya­mbalo yâge, bamuhulukana mpu baj’imubamba oku musalaba.

Enjira y’omusalaba (Mt 27, 32-33; Lk 23, 26; Yn 19, 17)

21 Bagwârha muntu muguma wafulukaga, Simoni w’e Kirena, ishe w’Aleksandro na Rufo, mpu arhwâze Yezu okubarhula omusalaba, 22 Bamuhêka ahantu haderhwa Golgota^m, kwo kuderha mpu bantu h’empanga.

Yezu abambwa oku musalaba (Mt 27, 34-38; Lk 23, 33-34; Yn 19, 18-24)

23 Banacimuha idivayi lirimwo endulwè mpu, ci arhalinywagakwo. 24 Banacimubamba oku musalaba, bagabâna emyambalo yâge, bayiyêsha cigole mpu bamanye cici ngasi muntu ahêka. 25 Zàli nsâ isharhuⁿ erhi bamubamba, 26 Igwârhiro ly’olufù lwage lyayandikwa ntya: «Mwâmi w’Abayahudi», 27 Banacibamba haguma naye bishumusi bibiri, ciguma ekulyo, ecindi ekumo­sho kwâge. 28 Lwayunjula Olwandiko lwaderhaga, erhi: «Aganjirwe omu babî^o».

Yezu ashekerwa anajacirwa oku musalaba (Mt 27, 39-44; Lk 23, 35-37)

29 Abakâg’igera, bakamujacira banadunda irhwe, mpu: «We shâba aka­Nyamuzinda, onashub’ikayunjuza omu nsiku isharhu, 30 cirikûzagye wenene, ohonekwo ogu musalaba!» 31 Nabo abajinji b’abadâhwa n’abagula b’ihano bakag’imushekera banaderha, mpu: «Acizize abandi arhankanahash’icîciza yenene! 32 Kristu mwâmi w’Israheli amanukage kuli ogu musalaba, nirhu rhubone, rhunamuyemêre!» Ciru na balya bàli babambirwe oku musalaba haguma naye bakag’imujacira.

Yezu afa oku musalaba (Mt 27, 45-54; Lk 23, 44-47; Yn 19, 28-30)

33 Erhi izûba liyimanga^p, omwizizi gwabwîka ecihugo coshi kuhika amafulu­ko. 34 Erhi kuba mafuluko, Yezu anaciyâma n’izu linene, erhi: «Eloyi, Eloyi, lama sabaktani?» Kwo kudrha: «Nyamuzinda wani, Nyamuzinda wani, carhumire ondeka?», 35 Baguma muli balya bàhali, erhi bayumva, banaciderha, mpu: «Amayakûza Eliya»! 36 Muguma alibirha, avumvuliza ecihôrholo omu nkalishi, acishwêkera oku lusheke, amuha mpu anywe, erhi: «Muleke rhulole erhi Eliya ayish’imumanula!» 37 Obwo Yezu anaciyâma n’izu linene, arhenga­ mw’omûka, 38 Okuhundi omwenda gwàli mumanike aha karhî k’aka-Nyamuzi­nda gwalalanguka mpande ibiri kurhenga enyanya kuhika ahanshi. 39 Omukulu w’abasirika wali oyimanzire amuyerekîre, erhi abona kurhi ahôla, aderha, e­rhi: «Neci, kwo binali, oyu muntu ànali Mugala wa Nyamuzinda!».

Abakazi batagatifu oku Kalvario (Mt 27, 55-56; Lk 23. 49; Yn 19, 25)

40 Hàli n’abakazi bakag’ilâbira kulî. Muli bo mwàli Mariya Magadalena, Mariya nnina wa Yakobo murho^q na Yozefu, na Salome. 41 Bo bakag’imukuliki ra n’okumukolera amango ali e Galileya. N’abandi banji bàli barheremîre naye e Yeruzalemu.

Yezu abishwa (Mt 27, 57-61; Lk 23, 50-55; Yn 19, 38-42)

42 Bulya byàli bikola bijingo, na bulya lwàli lusiku lwa marheganyo^r, lwo lusiku lw’amalaliro ga sabato, 43 Yozefu w’e Arimatiya, mushamuka muke­ngwa w’ihano, owakag’ilinga naye Obwâmi bwa Nyamuzinda, aja emwa Bilato n’oburhwâli, amuhûna omubiri gwa Yezu. 44 Bilato asômerwa oku anafire duba ntyo. Anacihamagala olya mukulu w’abasirika, amudôsa erhi anafire. 45 Erhi oyo mukulu w’abasirika amumanyisa, anaciha Yozefu omubiri gwa Yezu. 46 Okubundi Yozefu anacigula omwenda mwêru, arhenza Yezu oku musalaba, amubohamwo gulya mwenda, amubisha omu nshinda yali mpumbe omu lwâla; anacihirika ibuye linene omu luso lw’enshinda. 47 Obwo erhi Mariya Magadalena na Mariya nnina wa Yozefu badwîrhe balolêreza aha bamuhira.

16

Malahika abwîra abakazi oku Yezu afûsire (Mt 28, 1-8; J,k 24, 1-12; Yn 20, 1-10)

1 Erhi olwa-sabato lugera. Mariya Magadalena na Mariya nnina wa Yakobo na Salome bagula omugavu mpu bagend’ishîga omubiri gwa Yezu. 2 Sêzi mucêracêra, olusiku lurhanzi lw’omugobe^s, baja ebwa cusho erhi izûba lishoshôka. 3 Bakadôsanya bone na nnene, mpu: «Ndi warhuhirikira ibuye lirhenge omu luso lw’ceusho?» 4 Erhi bacilola, babona ibuye mîra lyahirikagwa: obwo lyàli linene bwenêne. 5 Erhi baja omu cusho, babona omusole gubwârhîre ekulyo, guyambîrhe omwambalo mwêru: bayôboha. 6 Nago gwababwîra, erhi: «Murhayôbohaga. Mwalonza Yezu w’e Nazareti ozi­nd’ibambwa oku musalaba: anafûsire, arhali muno. Loli aha bàli bamuhizire. 7 Ci mugendage, mubwîre abaganda bâge, ci bwenêne Petro, oku ammu­shokolîre e Galileya: yo mwamubonera nka kulya anammubwîraga». 8 Erhi barhenga ebwa cusho, bakûla omulindi, bulya bàli bayôbohire n’okugeramwo omusisi. Na ntâye babwîzire kanwa erhi bwôba burhuma.

Yezu aciyêrekana (Mt 28, 10; 28, 18-20; Yn 20, 11-23; Lk 24, 10- 53; Eb. 1, 4-14)

9 Yezu erhi afûka sêzi, olusiku lurhanzi lw’omugobe, arhang’ibonekera Mariya Magadalena, olya ahulusagyamwo bashetani nda. 10 Naye akanya, aj’i­ bwîra abaganda bâge, erhi bali omu mirenge n’emishîbo. 11 Erhi bayumva ade­rha mpu azîne anamubonekîre, barhayemêraga. 12 Enyuma ly’okwo, abonekera omu yindi nshusho babiri muli bo, erhi bali omu njira baja ebwa birâlo. 13 Abo bagaluka babwîra abâbo; ci nabo ba­ rhabayemêraga. 14 Buzinda abonekera balya ikumi na muguma, erhi badwîrhe balya. Abakalihira erhi kubula buyemêre kwabo kurhuma n’oku buzibu bw’emirhima yâbo bw’okurhayemêra balya bamubwîne afûsire. 15 Anacibabwîra, erhi: «Mugende omu igulu lyoshi, muyigîrize ngasi ciremwa Emyanzi y’Akalembe. 16 Owayemêre akanabatizibwa, ayish’icunguka; ci owâbe arhayemîri, ayish’ika­gwa. 17 N’ebisômerîne byâkulikire abâyemêre by’ebi: oku izîno lyâni bayi­sh’ikahulusa bashetani; bayish’ikaderha endimi mpyahya; 18 bayâgwârhe enjoka; n’erhi bakanywa obwôge, burhakabajira kurhi; bâlambulire amaboko oku balwâla, nabo bafume». 19 Erhi Mwâmi Yezu ayûs’ibabwîra ntyo, anacihêkwa emalunga, abwârhala ekulyo kwa Nyamuzinda. 20 Nabo balikûla, baj’iyigîriza hoshi hoshi; Nyakasane erhi aja akola haguma nabo anakomeza Oluderho n’ebisômerîne byakâg’ilukulikira.

---

 ^a1.5 Bakacîyunjuwa ebyâha byâbo: : Obubatizo Yowane akag’ihâna lirhàli isakramenla. Bwàli bubatizo bwa kucîyunjuza ebyâha. Bucîiyunjuze bwimâna bwakag’irhenza ebyâha by’abakâg’iyankirira obo bubatizo.

 ^b1.8 : Yowane akâg’ibatiza n’amîshi gône; obubatizo bwa Mwâmi Yezu bôhe buli bwa mîshi na Mûka Mutagatifu. Isakramenta ly’obubatizo likûla ecâha c’ecisisi n’ebindi byâha byoshi. Obubatizo buli isakramenta lirimwo obuhashe bwa Nnâmahanga bw’okurhenza ebyâha n’okurhuhiramwo obuzîne bwa Nyamuzinda. Burhujira bana ba Nyamuzinda’lshe, na balumuna b’Omugala, na ka-Nyamuzinda ka Mûka Mutagatifu.

 ^c1.15 Amango gahisire: Amango g’okuyankirira Omucunguzi w’igulu gahisire. «Obwâmi bwa Nyamuzìnda buli hofi», kwo kuderha oku Yezu Kristu, Masiha, ol’irhegeka n’okuyigîriza abanlu boshi, ayishîre. Ayish’irhuma abaganda bâge omu igulu lyoshi, bâyigîriza amashanja goshi enjira y’Obwâmi bwa Nyamuzinda, lyo bacunguka.

 ^d1.22 Abigîriza bâbo: Abigîriza b’Abayahudi, bo Bafarizeyi n’Abasaduceyi, bakag’ihugula enyigîrizo za Musa n’ez’abalêbi. Mwâmi Yezu yehe akag’iyigîriza oku buhashe bwâge, bulya arhalì muja-bugo-kwône, ci Nnâmahanga yenênè.

 ^e1.24 : «Mutagatifu wa Nnâmahanga»: Mwâmi Yezu, bulya ali Mwene-Nyamuzinda, arhankashangira na shetani, arhankashangira n’omubî. Ali mutagatifu lwoshi; co cinarhuma abashetani bajugumana embere zâge.

 ^f1.28 : Irenge lya Mwâmi Yezu lyalumira omu Galileya yoshi erhi nyigîrizo n’obuhashe bwâge bw’okufumya abantu birhuma.

 ^g1.38 : Yezu acijìzire muntu mpu ayigîrize abantu enjira y’Obwâmi bw’empingu, abayêreke obuzigire bwâge anabacungule; na ntyo ahe Ishe Nnâmahanga ìrenge n’obukuze bwimâna.

 ^h1.44 : Mwâmi Yezu acijizire muntu mpu ayìgîrize abantu enjira y’Obwâmi bw’empingu, abayêreke ohuzigire bwâge anabacungule; na ntyo ahe Ishe Nnâmahanga irenge n’obukuze bwimâna

 ⁱ2.13 ebwa nyanja: Nyanja y’e Galileya erhi y’e Tiberiyada; kandi ederhwa mpu Kinereti.

 ^j2.14 : Levi, mwene Alfeyo, ye Mutagatifu Mateyo, wayandikaga ecitabu cirhanzi c’Emyanzi y’Akalemhe. Ali muguma w’omu Ntumwa ikumi n’ibiri za Mwâmi Yezu.

 ^k2.19 : Omuhya-muleme ye Mwâmi Yezu. Kuziga abaganda bâge barharhgesirwi okucîshalisa anacibalimwo.

 ^l2.20 Banyagwa : Ako kanwa kayêrekire okufa kwa Yezu. Amango Mwâmi Yezu aba amayus’ifa amanaga­luka emw’Ishe, ago mango abaganda bâge banacîshalisa.

 ^m2.21 Milongo, 2, 21-22: Eciremo cihyahya n’amavu erhi rivayi lihyahya, lwo lwiganyo lw’enyigîrizo za Mwâmi Yezu. Abalonza okuyankirira n’okushimba ezo nyigîrizo, barhegesirwe okuleka engeso zâbo mbî za mîra n’omurhima mubî. Abayahudi barhayumvagya oku Mwâmi Yezu al’ilerha engeso mpyahya n’omurhima muhyahya en’igulu, n’oku ngasi yeshi walonza okumushimba, akwânîne abe muntu muhyahya, aleke engeso mbî za mîra, acishwêkere kuli Mwâmi Yezu.

 ⁿ2.28 : Ahafarizeyi bàli bagwerhe obu bubi : Bakag’ishimba amarhegeko ga Musa omu kanwa konene, ci arhali omu murhima. Bakâja bacikûla enshonyi n’okushombanya Yezu mpu adwîrhe afumya abantu n’okujira emikolo ehanzîbwe olwa sabato. Naye Mwâmi Yezu abashuza oku o­lwa-sabato muntu warhumaga lwajirwa, ci omuntu arhajiragwa sabato orhumire. Akaba omudaâhwa Abiyatari ahâga Daudi n’abàli boshi obuyemêre bw’okulya amantu (yo migati) g’enterekêro, n’akaba abadâhwa banavune sabato omu ka-Nyamuzinda buzira okujir’ecâha, ka Mwâmi Yezu, Mwene-Nnâmahanga, arhali ye Nna-olwa-sabato n’amarhegeko ga Musa goshi? Amahugûlo ahanyire kuli Sabato go gashingânîne.

 ^o3.6 : Abaherodi, bo bàli barhonyi ba Herodi, mwâmi w’e Galileya.

 ^p3.17 : Mwâmi Yezu ayirika bene-Zebedeyo elya Bowanerge, kwo kuderha bene-enkuba, bulya lusiku luguma bahûnaga Yezu mpu arhegeke enkuba ebande ecishagala cabayimaga ecirâlo (Lk 9, 51-56).

 ^q3.21 Omulala gwa Yezu na bene wâbo, bo balya boshi b’omulala gwa nnina bikira mariya na Yozefu mtakatifu.

 ^r3.22 Abashamuka b’ihano balonzagya okushekera Yezu n’okugayaguza enyigîrizo n’ebisômerine byâge. Belzebubi ye murhambo w’abashetani.

 ^s3.29 Okulogorhera kubî Mûka Mutagatifu, kuli kugayaguza ebimanyiso by’obuhashe bwâge, kuli kurhayemêra ebijiro byage by’obwonjo, n’okubihengulira shetani: na ntyo kuli kushushanya Mûka Mutagatifu na shetani. Eco câha cirhankarhenga, bulya ocijira, arhayemêra obuhashe bwa Nyamuzinda, arhanayemêra oku ali mwinja na mwonjo, na mugala-byoshi. Omuntu wa bene oyo, arhankalangalira Nyamuzinda; na buzira bulangalire, buzira buyemêre, ntako ankakulirwa ecâha. ci erhi oyo muntu ankarhenza ecihanzo, akayemêra obuhashe n’obwonjo bwa bwa Nnâmahanga, akayemêra ebimanyiso n’ebisômerine bijirwa n’obuzibu bwa Mûka Mutagatifu, akanacîyunjuza, nta câha cirhankarenga.

 ^t3.33 Nnina na bene wâbo Yezu, rhulole amahugûlo ga 3, 21.

 ^u3.35 : Ngasi yeshi oyemêra Nyamuzinda, omuzigira n’okumukolera, oyola agwêrhe inema ly’obucêse, bwo buzîne bwa Nyamuzinda, omu murhima gwâge; ali mwana wa Nnâmahanga. Kuziga ali mwene-wâbo Mwâmi Yezu.

 ^v4.11 : Abali embuga, bo balya barhalonza okuyumva n’okukulikira enyigîrizo za Yezu; bo Bafarizeyi n’Abaherodi, balya balonz’okuyirha Yezu.

 ^w4.12 Lola Iz 6, 9-10.

 ^x4.20 budaka bwinja: Enyigîrizo z’ogu mugani z’ezi: Nka kulya emburho erhankayânakwo amalehe erhanamîzirwi omu budaka bwinja, ntyo ebinwa n’enyigîrizo za Mwâmi Yezu zirhankarhukwanana zikaba zirhamîzirwi omu mirhima minja.

 ^y4.25 Bamunyagahyo: Mwâmi akashobôza omuntu, erhi abona oku ali omubî na endyâlya, anamunyage; ci omwinja yehe kanji kanji a­shobôla.

 ^z4.29 : Enyigîrizo za Mwami Yezu n’Obwâmi bwâge bijira obuzibu bw’okumera n’okuyushûka omu mirhima y’abantu. Amango g’okusarûla, bo buzinda bw’igulu.

 ^a4.32 : Esinapi, nka eciri nto, eshusha olushogo luderhwa obujinji. Eyo mburho nsungunu kulusha ezindi, nka ekola nkulu, enabe nnene kulusha ezindi mburho zoshi. Esinapi luli lwiganyo lw’Ekleziya Katolika. Yarhonderaga na bantu banyi: Entumwa zàli ikumi n’ibiri zône. Buno Ekleziya ekola elumire igulu lyoshi. Abantu b’amahanga goshi kwo barhulûla omu Ekleziya nka kulya ebinyunyi birhulûla oku mashami gw’omurhi munênênè.

 ^b5.5 mpu kwo kuciyagûla

 ^c5.19 5, 19: Abantu boshi barhahamagalwa kuguma. Oyo muntu wàli ogwêrhwe na shetani Ali alonzize bwenêne okukulikira Yezu, okucihâna lwoshi emwâge n’okurhacimurhengakwo. Ci Mwâmi Yezu, bulya yêne ocishoga ahabêra haguma naye (Mk 2, 13-19), amulahirira, amubwira mpu a­shuhir’emwâbo, agend’imanyisa obwonjo bwa Nnâmahanga muli bene wabo.

 ^d5.21 haguma badesire »mushanga gwa nyanja », ahandi omu Mt 13, 2 mpu « mushenga gw’enyanja”.

 ^e5.41 : Ezo nderho ziri za ciharamiya, lulimi lushusha lunayegîre ecihebraniya, zombi ndimi za Mwâmi Yezu. Cihebraniya basomaga n’okusalira, eciharamiya co calilumire nk’oku eciswahili cilumire eno.

 ^f6.3 : Bene wâbo Yezu na bâli bâbo bo balya b’omulala gwa Bikira Mariya na Yozefu. Abayahudi kwo bàli nk’eno mwirhu. Mwene wâbo Omushi na mwâli wâbo, barhali balya barhenga nda nguma erhi bana b’ishe muguma bonene, ci ngasi boshi baburhwa na mwishe erhi munninà.

 ^g6.13 Okwo kushîga abalwâla amavurha kwàli nshokolezi y’isakramenta ly’Obushîge bw’abalwâla (Yk 5, 13-15).

 ^h6.37 Olugoyo (engoyo) magerha igana! Emwa Abayahudi igerha lyankafire idinari.

 ⁱ7.7 lola: Iz 28,13.

 ^j7.8 : Abafarizeyi n’abashamuka b’ihano, omu kuhugûla amarbegeko Nyamuzinda ahâga Musa, bakagahindula n’okugazâbya n’okuyushula agandi marehegeko.

 ^k7.11 Korbani: luderho lwa ciharamiya. Kuli kuderha: nterekêro emwa Nyamuzinda. Abafarizeyi n’abashamuka b’ihano bakag’iderha mpu owâbwire ishe erhi nnina, erhi: «Ebi nankakurhabiremwo, nabihanyire nterekêro», mpu oyo arhacirhegesirwi okurhabâla ababusi.

 ^l7.34 : Nka omudâhwa abatiza, anakolêse eco cijiro Mwâmi Yezu afumagyamwo ecihuli c’akaduma. Naye anajabika ornunwe gwâge n’amarhî, ayandike ecimanyîso c’omusalaba oku kanwa n’oku marhwiri g’owabatizibwa, anamubwîra, erhi: «Yìguka!» (Efeta).

 ^m7.37 «okuderhêza», kuli kudesa lebe nka wamubwîra kulebe, ci «okuderhêsa», kuli kuderha oku we wahâga lebe obuhashe bw’okuderha, erhi we warhumire aderha, erhi ahash’iderha

 ⁿ8.21 : Lola Mt 16, 5-12.

 ^o8.26 arhaje omu cishagala: Mpu lyo ogwo mwanzi gurhanyibwa.

 ^p9.13 : Lola Mt 17, 10-13; 1,14: «Yowane ye Eliya alonzag’iderha».

 ^q9.23 : Erhi oyo muntu aderha ntyo: «akaba ogwêrhe okuwankahasha … », ayibagira oku Mwâmi Yezu ali mugala-byoshi, na oku ntâco cankamuyabira. Kubula buyemêre kwonene kwankarhuma obuhashe bwa Mwâmi Yezu burharhukolera ebi rhulagirirekwo.

 ^r9.37 : Mwâmi Yezu n’abemêzi bâge bali nka muntu muguma (Mt 25, 34-45); na bulya Mwâmi Yezu ye muguma n’Ishe (Yn 14, 8-11), owayankirira omwemêzi oku Izîno lya Yezu, erhi Mwâmi Yezu ayankirîre n’oyankirira Mwâmi Yezu, erhi lshe ye ayankirîre.

 ^s9.42 : Rhuhire ezo nyigîrizo za Mwâmi Yezu omu murhima, rhunazikengêre rhukayumva ama­shumi g’okujira ecâha cankasarhaza abirhu.

 ^t10.14 : Abashusha abâna, kwo kuderha abalangalira Nnâmahanga kulya omwâna alangalira i­she na nnina, abajira omurhima gucire nka gwa bana barho, abarhabîka bukunizi, abirhohye… 0rhajira nka mwana, orhacîsêza okushimha amakomezi mìnja g’enjira y’empingu, oyo arhakalabarha omu Bwâmi bwa Yezu.

 ^u10.30 : Nta muganda wa Mwâmi Yezu wankabula amalumwa n’amalibuko, omuganda ashusha nnawâbo.

 ^v10.32 : Yezu ali ashokwire, Entumwa zakulikira, zayisha zazânwa; ahandi baganda ba Mwâmi Yezu bayisha nyuma banayôbohire.

 ^w10.38 : Akabehe n’obubatizo: Amababale n’amalumwa ayish’ibona.

 ^x11.10 : Hozana, kuli kuderha: «irenge», «aganze»!

 ^y11.14 : Ogwo mulehe luli lwiganyo lwa muguma muli rhwe orhayâna malehe omu murhima gwâge. Amalehe Mwâmi Yezu arhuhûna, kulì kulanga inema ly’obucêse n’okujira ebìjiro binja.

 ^z11.26 : Lola Mt 6,15.

 ^a12.11 : Lul 117 (118), 22-23.

 ^b13.14 : Omu hantu hatagatifu (Mt 24, 14).

 ^c13.23 : Obwo bulêbi buyêrekîre bibiri: okushâbwa kwa Yeruzalemu, omu mwâka gwa 70, n’okuyûrha kw’igulu.

 ^d13.31 : Irunga n’igulu kuli kuderha: ebiremwa byoshi.

 ^e13.32 : «Ciru n’Omugala»: kuli kuderha oku arhankaderha olwo lusiku.

 ^f14.5 : ldinari lyàlimwo nsaranga erhi asi ikumi z’Abaroma. Kuziga idinari magana asharhu zàli nsaranga hihumhi hisharhu z’Abaroma ba mîra.

 ^g14.15 : Enyumpa y’enyanya, erhi «igorofa», yo nyumpa eyûbasirwe enyanya y’eyindi. Enyu­mpa Mwami Yezu aliragamwo ishega lizinda ederhwa Cenakulo omu cilatini; mwo n’Entumwa zayandagaliragwa na Mûka Mutagatifu. Eyo nyumpa eciba omu Yeruzalemu, abalisalira babalama banakageramwo.

 ^h14.25 : Enyuma y’amababale n’okufûka kwâge, Mwâmi Yezu aja omu masîma g’Obwâmi hw’empingu.

 ⁱ14.31 eco cinwa rhwanaciderha kundi kundi Getsemani, omu kuyegera ecihebraniya kulusha enfarasè.

 ^j14.32 14, 32: Jetesemani, kuli kuderha «cengero»: Lola Mt 26, 36.

 ^k14.52 : Banji baderha mpu Marko yène oyo wacidcrha.

 ^l14.61 : «Omugìshe», ye Nyamuzinda, Nnâmahanga. Abayahudi barhasimaga okuderha izîno lya Nyamuzìnda, bakag’irhinya, balibe nshishinyi erhi kulikenga kurhuma.

 ^m15.22 : Hantu h’empanga erhi Kalvariyo.

 ⁿ15.25 : Nsâ isharhu, erhi amashî gakala.

 ^o15.28 Aganjirwe omu babî: Iz 53, 12,

 ^p15.33 : Erhi izûba liyimanga: omu nsà ndarhu. Amafuluko: omu nsâ mwenda .

 ^q15.40 Yakobo murho; arhali mukulu wa Yowane, mwene Zehedeyo, ye Yakobo mukulu. Salome: muka-Zebedeyo, nnina wa Yakobo mukulu wa Yowane.

 ^r15.42 Lwa karhanu lutagatifu

 ^s16.2 : Olwa-Basâka.