1MA – – DRC MASHI HEBREW BIBLE and MASHI GREEK

1

MAKABEYO

Enshokolezi

Ebitabu bibiri bya Makabeyo byayandikagwa na bantu babiri oku buzinda bw’emyaka magana abiri mizinda embere Kristu aburhwe. Ecitabu cirhanzi cayandikagwa omu cihabraniya, ci konene, empindulo yaco omu cigereki yone yabonesire. Ecitabu cirhanzi cahera. Ciderha ebyabaga emwa Abayahudi erhi bayusigaluka emwabo, ci kone oku burhegesi bw’abami b’e Sîriya babalibuzagya bwenêne erhi idini lyabo lirhuma. Burhwali bwa Yuda Makabeyo bwarhabire Abayahudi. Eci citabu cayandikagwa na muyahudi muguma izino lyage lirhamanyirwi ekarhi kw’omwaka gw’igana n’ogwa makumi galindarhu embere ly’okuburhwa kwa Kristu. Ecitabu ca kabiri cajiragwa naco muli ago mango. Cayandikagwa omu ci gereki na Yasoni we Kurena. Cali cinene bwenene, ci kwône enyuma lyage owundi muyahudi acinyihya. Owaciyandikaga alonzagya okuyerekana obushibirizi bunene Abayahudi bagwerhe omw’idini lyabo. Muli ebyo bitabu byombi rhuyishi embaka Abayahudi balemberaga. Bagwe rhe omurhima muzibu n’obulangalire. Obuhane Nyamuzinda abahaga omu cihugo c’emwa bene bwabahindula bwenêne. Ago mango erhi omucunguzi ali hofi bulya Yuda Makabeyo afàga omu mwaka gwa 160 embere Kristu aburhwe.

EBIRI OMU CITABU CIRHANZI CA MAKABEYO

1. Enshokolezi: cigabi 1-2

2. Yuda Makabeyo ahima: c. 3-9, 22

3. Yonatani n’ebijiro byage: c. 9, 23-12

4. Simoni n’emikolo yage: c. 13-16

EBIRI OMU CITABU CA KABIRI CA MAKABEYO

1. Okulalikwa kwa Abayahudi b’e Misiri: cigabi 1-2

2. Okushereza n’okuyobohya: cigabi 3-7

3. Okulwa n’okuhima: cigabi 8

ECITABU CIRHANZI CA MAKABEYO[1]

I. Omurhondêro

Engoma y’Aleksandro

1 Aleksandro, mwene Filipo w’e Macedoniya amango arhengaga omu cihugo c’e Kitiyirna^a,erhi amahima Dariusi, mwarni w’aba Persi n’Abamedi, anacimurhôla entebe yage (bulya embere ali mwami w’e Bugereki yone). 2 Ajizire entambala za ngero nyinji, ayanka bishagala binji, anigûza na bami banji muli eco cihugo. 3 Agendekera bwenene kuhika oku lubibi lw’igulu, a nyaga muli mashanja manji, igulu lyoshi lyahwekera emberc zage; kuli ebyo a rhondêra obucibonyi bulushire omu murhima gwage, anakacîshinga. 4 Ajira emirhwe mizibu y’abalwi, acijira mukulu wa bihugo binji n’amashanja manji, n’abami banji bamushiga. 5 Lero endwâla yamujako! akengera oku ensiku zage zamamuhikira, 6 Anacihamagala abarhambo bage bakulu, na balya boshi ba baga naye kurhenga eburho, abagabira obwami bwage embere afe. 7 Aleksandro^b afire erhi amayîma myaka ikumi n’ibiri. 8 Abarhambo bage banacirhôla ecihugo ngasi muguma aha banali bamuhire. 9 Boshi bayambala ngasi muguma ishungwe enyuma ly’okufa kwage kuguma n’abana babo enyuma zabo, kwagera myaka minji erhi banacikola maligo manji omu cihugo.

Antiyokusi Epifani n’okuja kw’oborhere bw’ecigereki omu Israheli

10 Muli abôla bami mwarhenga omuzî mubolo: izino lyage Antiyokusi Epifani^c mwene mwami Antiyokusi embere abaga e Roma nka mushwekwa; ahâ bwa obwami omu mwaka gwa igana na makumi asharhu na nda kurhenga oku burhegesi bw’Abagereki. 11 Hali emisole omu cihugo c’Israheli mwago mango y’akagishumikwa okuhirimya Bayahudi banji omu nderho zabo mpu: Kanyi rhunywane n’agandi mashanja rhuyûbakinwe nago bulya kurhenga rhucîye gwire kulibo mabi manji gamarhuhirimakwo. 12 Ebyo binwa byanacibasîmîsa. 13 Bone na nene bayemera okugendera mwami, bayumvanya naye okushimba engeso z’abapagani. 14 Aha Yeruzalemu banaciyûbaka ho olurhamba nk’oku amarhegeko g’amashanja ganali gahunyire. 15 Ecimanyiso c’okukembûlwa canahirigirha na ntyo bahakana endagâno yabo ntagatifu, bacigusha haguma n’abapagani. Bacigûza omu kujira amabi.

Antiyokusi agorha olugo lwa Yeruzalemu n’eby’omu ka-Nyamuzinda byahâhwa

16 Antiyokusi erhi abona oku obwami bwage bwamarhinda bwinjinja, aja mw’omuhigo g’okuyîma e Misiri, lyo yene alya ago mami gombi. 17 Anacija omu Misiri n’engabo z’entwali bwenêne, bàli n’ebihesi, enjavu, abagenda n’e nfarasi n’amarho manji g’e nkuge. 18 Atula entambala kuli Ptolemeyo, mwami w’e Misiri; ci Ptolemeyo anacicîyegûla embere zage, anacikula omulindi, ayâka. Ngabo nyinji yafira ho, basirika bage banji bayîrhwa. 19 Banacinyaga emirhundu mizibu y’omu Misiri yoshi. Antiyokusi anyagamwo birugu binji. 20 Erhi ayusihima e Misiri, omu mwaka gw’igana na makumi ani n’isharhu anacihi ndamuka, arhêra Israheli na Yeruzalemu n’engabo ndarhi.

21 Arhayôbohaga ciru okuja omu ka-Nyamuznda, bulya ali ayôsire nka musirhe arhenza olutare lw’amasholo, n’ecinara c’itara lya kalinda n’ebirugu byalyo byoshi. 22 Ayanka entalule y’emigati y’enterekêro, ebikombe bisu ‘ ngunu, enambi z’amasholo, arhôla ebicikirizo, ebimane n’ebindi by’okuyinji hya aka-Nyamuzinda. 23 Azimba amasholo, enfaranga n’ebindi birugu byanali mwo byoshi by’engulo ndarhi, ebi anahisireko. 24 Erhi aba amagugumba byo shi agenda acishubirira omu cihugo cage, erhi amanabulaga muko munji amanarhôla ebijaci biri nka bya kusiraha. 25 Israheli alakirwa bwenêne omu cihugo coshi. 26 Abakulu n’abarhambo baheba emilumbo, abananyere, abarhabana, ba rhongêra n’iranga ly’abagoli lya tubala. 27 Omuhya n’omuhya-mulume babanda endulu; oku atamire omu nyumpa, nyamuhya erhi anabombogorha. 28 Idaho lyanacijugumira bene lyo; n’enyumpa ya Yakobo yoshi enshonyi zayibumba.

Olw’omwengehusi

29 Enyuma lya myaka ibiri, mwami anacirhuma omuhongesa omu bishagala bya Yuda, naye anaja e Yeruzalemu n’engabo nyinji bwenêne. 30 Abantu beyo munda anacibahirakwo ebinwa by’olubohôlolo nabo banacimulangalira. Cali gumiza anacicîkweba oku cihugo acilemaza bwenêne, ayîrha abanya Israheli mwandu. 31 Ebyali omu lugo babigugumba byoshi, nalo lonêne aludulika muliro ahenangula enyumpa n’engurhu z’omu marhambi. 32 Abakazi n’abana abahêka bujà n’ebishwekwa byabo abigugumba. 33 Buzinda bwaho, bayûbaka omu lugo lwa Daudi olugurhu lunene, na luzibu bwenêne; lwaba lo lugo lwabo. 34 Bayûbasayo abantu babi bwenêne, bantu bagalugalu loshi, banayôloloka eyo munda. 35 Balundayo eby’emirasano yabo n’eby’okucîyikira, eminyago barhenzagya aha Yeruzalemu, bayilunda aho batwaho ntyo icumbi lyo okuyôbohya.

36 Gwali murhego omu hantu hatagatifu, mushombanyi kaheza w’Israheli w’amango goshi. 37 Omuko gw’aberu-kweru gwabulagirwa omu burhambi bw’ahatagatifu babihya ntyôla ahantu hatagatifu. 38 Embere zabo abayûbaka e Yeruzalemu bakula omulindi, Yeruzalemu anaciyûbakwa n’ababisha. Olugo lwashuba ihanga oku bana balo: bulya abana balo bamaluyâka. 39 Ahatagatifu hage hayôrha bwamwe; ensiku nkulu zage zaba za mishîbo. Ensiku zage za Sabato kushekêsa n’irenge lyage caba cituka. 40 Aha irenge lyage lyali lihikire ho n’akagayo kage kahikire. Obuhashe bwage bwahinduka mishîbo.

Obugashanizè bw’ecipagani

41 Mwami anacilumiza irhegeko lihyahya omu cihugo, mpu boshi babe lubaga luguna. Ngasi lubaga lukwebe amarhegeko galwo eburhambi. 42 Ngasi ishanja lirhegesirwe lijahike engeso zalyo, aho, mashanja manji gayemêra eryo irhegeko lya mwami. 43 Omu Buyahudi banji basîma okushimba idini lyage. Bakazirherekêra abazimu, banaleka okushimba olwa Sabato. 44 Mwami ayandika amaruba, anagahirako entumwa e Yeruzalemu n’oku bindi bishagala by’e Yuda, omu kubarhegeka mpu bashimbe gandi gandi marhegeko kuleka galya g’omu cihugo cabo. 45 Mpu bakule omu ka-Nyamuzinda kabo ngasi nterekêro z’embagwa n’ez’ensingônolè n’ey’okulabika mw’omuko, mpu babule okukashenga olwa Sabata n’olwa ensiku nkulu; 46 Barhegekwa mpu bazinze aka-Nyamuzinda, haguma n’abarhabazi bako. 47 Mpu bayûbake empêrero z’emirhi mirherekêre, bayûbake aka-nyamuzinda k’abazimu mpu banakole barherekêre, bahâne e ngulube ntôrho na ngasi zindi nyama ngalugalu. 48 Bahanzibwa mpu baleke abana babo buzira kukembûlwa, nabo bonene mpu bakacîhemula na ngasi bundi bulyo bwa kuhemula omuntu n’okumujira mugalugalu. 49 Lyo alinda ayibagira akanwa ka Nyamuzinda, analinda ahindula engeso zabo. 50 Ngasi yeshi orhanashimbiri irhegeko lya mwami anatwirwa okufa. 51 Ago marhegeko ganacilumizibwa omu bwami bwage boshi anacijira abakazigalanga omu mashaja goshi, n’ebishagala by’e Yuda abisêza oku rherekêra ngasi hantu. 52 Bayahudi banji, balya boshi banali bamaleka ama rhegeko, bacilunga kuli abo bantu babi. Bashimba ebigalugalu omu cihugo co shi. 53 Barhuma Abayahudi baciri bashimbulizi baja bacifulika omu mahukulu ga ngasi lubero.

54 Omu nsiku ikumi n’irhanu z’omwezi gwa mwenda omu mwaka gw’igana na makumi ani n’irhanu, bayûbaka ibala ly’okuyenda abantu omurhima omu nda, oku luhêro lw’enterekêro z’embagwa. Banaciyûbaka n’ezindi mpêro z’abazimu omu bishagala bya Yuda n’omu mirhundu y’e burhambi. 55 Bakazitumbûkiza enshangi oku nyunvi z’enyumpa n’omu ngo. 56 Ebitabu by’oburhimanya byali ho bakazibibera n’okubidûlika muliro 57 Ngasi oyu bakanashimanyire, ecitabu c’endagâno omu mwage, na ngasi oyu bakanabwine agwerhe obushiru oku kanwa ka Nyamuzinda boshi bananigwe omu kushimba lirya irhegeko lya mwami. 58 Ntyo kwo bakazagijira ngasi mwezi Abayahudi bakana 1, 41: Lola 2 Mak 6-7. shimanyire omu ngo. 59 Omu nsiku makumi abiri n’irhanu z’omwezi, bakagiyishi rherekêra kuli lulya luhêrero, bayûbakaga oku luhêro lw’enterekêro z’e mbagwa. 60 Abakazi bakagigend’ikakembûza abana babo, bakaziyîrhwa n’aba na babamanike omu magosi gabo, 61 haguma n’omulala gwabo, na balya banakukembulwa.

62 Ciru okwo kwahà Abayahudi banji emisi, baciyerekana ntwali, basimika omu kurhalya ebigalugalu. 63 Basîma okufa ahali h’okucihemula n’ebiryo, n’okuhemukira ntyo endagâno ntagatifu. Neci banacifa. 64 Oburhe bunji bwayunjula omw’Israheli.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 1^d

1 Καὶ ἐγένετο μετὰ τὸ πατάξαι ᾿Αλέξανδρον τὸν Φιλίππου Μακεδόνα, ὃς ἐξῆλθεν ἐκ γῆς Χεττιιμ, καὶ ἐπάταξεν τὸν Δαρεῖον βασιλέα Περσῶν καὶ Μήδων καὶ ἐβασίλευσεν ἀντ᾽ αὐτοῦ, πρότερον ἐπὶ τὴν ῾Ελλάδα. 2 καὶ συνεστήσατο πολέμους πολλοὺς καὶ ἐκράτησεν ὀχυρωμάτων καὶ ἔσφαξεν βασιλεῖς τῆς γῆς· 3 καὶ διῆλθεν ἕως ἄκρων τῆς γῆς καὶ ἔλαβεν σκῦλα πλήθους ἐθνῶν. καὶ ἡσύχασεν ἡ γῆ ἐνώπιον αὐτοῦ, καὶ ὑψώθη, καὶ ἐπήρθη ἡ καρδία αὐτοῦ. 4 καὶ συνῆξεν δύναμιν ἰσχυρὰν σφόδρα καὶ ἦρξεν χωρῶν ἐθνῶν καὶ τυράννων, καὶ ἐγένοντο αὐτῷ εἰς φόρον. 5 καὶ μετὰ ταῦτα ἔπεσεν ἐπὶ τὴν κοίτην καὶ ἔγνω ὅτι ἀποθνῄσκει. 6 καὶ ἐκάλεσεν τοὺς παῖδας αὐτοῦ τοὺς ἐνδόξους τοὺς συνεκτρόφους αὐτοῦ ἐκ νεότητος καὶ διεῖλεν αὐτοῖς τὴν βασιλείαν αὐτοῦ ἔτι αὐτοῦ ζῶντος. 7 καὶ ἐβασίλευσεν ᾿Αλέξανδρος ἔτη δώδεκα καὶ ἀπέθανεν. 8 καὶ ἐπεκράτησαν οἱ παῖδες αὐτοῦ, ἕκαστος ἐν τῷ τόπῳ αὐτοῦ. 9 καὶ ἐπέθεντο πάντες διαδήματα μετὰ τὸ ἀποθανεῖν αὐτὸν καὶ οἱ υἱοὶ αὐτῶν ὀπίσω αὐτῶν ἔτη πολλὰ καὶ ἐπλήθυναν κακὰ ἐν τῇ γῇ. 10 καὶ ἐξῆλθεν ἐξ αὐτῶν ῥίζα ἁμαρτωλὸς ᾿Αντίοχος ᾿Επιφανὴς υἱὸς ᾿Αντιόχου τοῦ βασιλέως, ὃς ἦν ὅμηρα ἐν ῾Ρώμῃ· καὶ ἐβασίλευσεν ἐν ἔτει ἑκατοστῷ καὶ τριακοστῷ καὶ ἑβδόμῳ βασιλείας ῾Ελλήνων. 11 ᾿Εν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις ἐξῆλθον ἐξ Ισραηλ υἱοὶ παράνομοι καὶ ἀνέπεισαν πολλοὺς λέγοντες Πορευθῶμεν καὶ διαθώμεθα διαθήκην μετὰ τῶν ἐθνῶν τῶν κύκλῳ ἡμῶν, ὅτι ἀφ᾽ ἧς ἐχωρίσθημεν ἀπ᾽ αὐτῶν, εὗρεν ἡμᾶς κακὰ πολλά. 12 καὶ ἠγαθύνθη ὁ λόγος ἐν ὀφθαλμοῖς αὐτῶν, 13 καὶ προεθυμήθησάν τινες ἀπὸ τοῦ λαοῦ καὶ ἐπορεύθησαν πρὸς τὸν βασιλέα, καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς ἐξουσίαν ποιῆσαι τὰ δικαιώματα τῶν ἐθνῶν. 14 καὶ ᾠκοδόμησαν γυμνάσιον ἐν Ιεροσολύμοις κατὰ τὰ νόμιμα τῶν ἐθνῶν 15 καὶ ἐποίησαν ἑαυτοῖς ἀκροβυστίας καὶ ἀπέστησαν ἀπὸ διαθήκης ἁγίας καὶ ἐζευγίσθησαν τοῖς ἔθνεσιν καὶ ἐπράθησαν τοῦ ποιῆσαι τὸ πονηρόν. 16 Καὶ ἡτοιμάσθη ἡ βασιλεία ἐνώπιον ᾿Αντιόχου, καὶ ὑπέλαβεν βασιλεῦσαι γῆς Αἰγύπτου, ὅπως βασιλεύσῃ ἐπὶ τὰς δύο βασιλείας. 17 καὶ εἰσῆλθεν εἰς Αἴγυπτον ἐν ὄχλῳ βαρεῖ, ἐν ἅρμασιν καὶ ἐλέφασιν καὶ ἐν ἱππεῦσιν καὶ ἐν στόλῳ μεγάλῳ 18 καὶ συνεστήσατο πόλεμον πρὸς Πτολεμαῖον βασιλέα Αἰγύπτου· καὶ ἐνετράπη Πτολεμαῖος ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ καὶ ἔφυγεν, καὶ ἔπεσον τραυματίαι πολλοί. 19 καὶ κατελάβοντο τὰς πόλεις τὰς ὀχυρὰς ἐν γῇ Αἰγύπτῳ, καὶ ἔλαβεν τὰ σκῦλα γῆς Αἰγύπτου. 20 καὶ ἐπέστρεψεν ᾿Αντίοχος μετὰ τὸ πατάξαι Αἴγυπτον ἐν τῷ ἑκατοστῷ καὶ τεσσαρακοστῷ καὶ τρίτῳ ἔτει καὶ ἀνέβη ἐπὶ Ισραηλ καὶ ἀνέβη εἰς Ιεροσόλυμα ἐν ὄχλῳ βαρεῖ. 21 καὶ εἰσῆλθεν εἰς τὸ ἁγίασμα ἐν ὑπερηφανίᾳ καὶ ἔλαβεν τὸ θυσιαστήριον τὸ χρυσοῦν καὶ τὴν λυχνίαν τοῦ φωτὸς καὶ πάντα τὰ σκεύη αὐτῆς 22 καὶ τὴν τράπεζαν τῆς προθέσεως καὶ τὰ σπονδεῖα καὶ τὰς φιάλας καὶ τὰς θυΐσκας τὰς χρυσᾶς καὶ τὸ καταπέτασμα καὶ τοὺς στεφάνους καὶ τὸν κόσμον τὸν χρυσοῦν τὸν κατὰ πρόσωπον τοῦ ναοῦ καὶ ἐλέπισεν πάντα· 23 καὶ ἔλαβεν τὸ ἀργύριον καὶ τὸ χρυσίον καὶ τὰ σκεύη τὰ ἐπιθυμητὰ καὶ ἔλαβεν τοὺς θησαυροὺς τοὺς ἀποκρύφους, οὓς εὗρεν· 24 καὶ λαβὼν πάντα ἀπῆλθεν εἰς τὴν γῆν αὐτοῦ. καὶ ἐποίησεν φονοκτονίαν καὶ ἐλάλησεν ὑπερηφανίαν μεγάλην. 25 καὶ ἐγένετο πένθος μέγα ἐπὶ Ισραηλ ἐν παντὶ τόπῳ αὐτῶν. 26 καὶ ἐστέναξαν ἄρχοντες καὶ πρεσβύτεροι, παρθένοι καὶ νεανίσκοι ἠσθένησαν, καὶ τὸ κάλλος τῶν γυναικῶν ἠλλοιώθη. 27 πᾶς νυμφίος ἀνέλαβεν θρῆνον, καὶ καθημένη ἐν παστῷ ἐπένθει. 28 καὶ ἐσείσθη ἡ γῆ ἐπὶ τοὺς κατοικοῦντας αὐτήν, καὶ πᾶς ὁ οἶκος Ιακωβ ἐνεδύσατο αἰσχύνην. 29 Μετὰ δύο ἔτη ἡμερῶν ἀπέστειλεν ὁ βασιλεὺς ἄρχοντα φορολογίας εἰς τὰς πόλεις Ιουδα, καὶ ἦλθεν εἰς Ιερουσαλημ ἐν ὄχλῳ βαρεῖ. 30 καὶ ἐλάλησεν αὐτοῖς λόγους εἰρηνικοὺς ἐν δόλῳ, καὶ ἐνεπίστευσαν αὐτῷ. καὶ ἐπέπεσεν ἐπὶ τὴν πόλιν ἐξάπινα καὶ ἐπάταξεν αὐτὴν πληγὴν μεγάλην καὶ ἀπώλεσεν λαὸν πολὺν ἐξ Ισραηλ. 31 καὶ ἔλαβεν τὰ σκῦλα τῆς πόλεως καὶ ἐνέπρησεν αὐτὴν πυρὶ καὶ καθεῖλεν τοὺς οἴκους αὐτῆς καὶ τὰ τείχη κύκλῳ. 32 καὶ ᾐχμαλώτισαν τὰς γυναῖκας καὶ τὰ τέκνα, καὶ τὰ κτήνη ἐκληρονόμησαν. 33 καὶ ᾠκοδόμησαν τὴν πόλιν Δαυιδ τείχει μεγάλῳ καὶ ὀχυρῷ, πύργοις ὀχυροῖς, καὶ ἐγένετο αὐτοῖς εἰς ἄκραν. 34 καὶ ἔθηκαν ἐκεῖ ἔθνος ἁμαρτωλόν, ἄνδρας παρανόμους, καὶ ἐνίσχυσαν ἐν αὐτῇ. 35 καὶ παρέθεντο ὅπλα καὶ τροφὴν καὶ συναγαγόντες τὰ σκῦλα Ιερουσαλημ ἀπέθεντο ἐκεῖ καὶ ἐγένοντο εἰς μεγάλην παγίδα. 36 καὶ ἐγένετο εἰς ἔνεδρον τῷ ἁγιάσματι καὶ εἰς διάβολον πονηρὸν τῷ Ισραηλ διὰ παντός. 37 καὶ ἐξέχεαν αἷμα ἀθῷον κύκλῳ τοῦ ἁγιάσματος καὶ ἐμόλυναν τὸ ἁγίασμα. 38 καὶ ἔφυγον οἱ κάτοικοι Ιερουσαλημ δι᾽ αὐτούς, καὶ ἐγένετο κατοικία ἀλλοτρίων· καὶ ἐγένετο ἀλλοτρία τοῖς γενήμασιν αὐτῆς, καὶ τὰ τέκνα αὐτῆς ἐγκατέλιπον αὐτήν. 39 τὸ ἁγίασμα αὐτῆς ἠρημώθη ὡς ἔρημος, αἱ ἑορταὶ αὐτῆς ἐστράφησαν εἰς πένθος, τὰ σάββατα αὐτῆς εἰς ὀνειδισμόν, ἡ τιμὴ αὐτῆς εἰς ἐξουδένωσιν. 40 κατὰ τὴν δόξαν αὐτῆς ἐπληθύνθη ἡ ἀτιμία αὐτῆς, καὶ τὸ ὕψος αὐτῆς ἐστράφη εἰς πένθος. 41 Καὶ ἔγραψεν ὁ βασιλεὺς πάσῃ τῇ βασιλείᾳ αὐτοῦ εἶναι πάντας εἰς λαὸν ἕνα 42 καὶ ἐγκαταλιπεῖν ἕκαστον τὰ νόμιμα αὐτοῦ. καὶ ἐπεδέξαντο πάντα τὰ ἔθνη κατὰ τὸν λόγον τοῦ βασιλέως. 43 καὶ πολλοὶ ἀπὸ Ισραηλ εὐδόκησαν τῇ λατρείᾳ αὐτοῦ καὶ ἔθυσαν τοῖς εἰδώλοις καὶ ἐβεβήλωσαν τὸ σάββατον. 44 καὶ ἀπέστειλεν ὁ βασιλεὺς βιβλία ἐν χειρὶ ἀγγέλων εἰς Ιερουσαλημ καὶ τὰς πόλεις Ιουδα πορευθῆναι ὀπίσω νομίμων ἀλλοτρίων τῆς γῆς 45 καὶ κωλῦσαι ὁλοκαυτώματα καὶ θυσίαν καὶ σπονδὴν ἐκ τοῦ ἁγιάσματος καὶ βεβηλῶσαι σάββατα καὶ ἑορτὰς 46 καὶ μιᾶναι ἁγίασμα καὶ ἁγίους, 47 οἰκοδομῆσαι βωμοὺς καὶ τεμένη καὶ εἰδώλια καὶ θύειν ὕεια καὶ κτήνη κοινὰ 48 καὶ ἀφιέναι τοὺς υἱοὺς αὐτῶν ἀπεριτμήτους βδελύξαι τὰς ψυχὰς αὐτῶν ἐν παντὶ ἀκαθάρτῳ καὶ βεβηλώσει 49 ὥστε ἐπιλαθέσθαι τοῦ νόμου καὶ ἀλλάξαι πάντα τὰ δικαιώματα· 50 καὶ ὃς ἂν μὴ ποιήσῃ κατὰ τὸν λόγον τοῦ βασιλέως, ἀποθανεῖται. 51 κατὰ πάντας τοὺς λόγους τούτους ἔγραψεν πάσῃ τῇ βασιλείᾳ αὐτοῦ καὶ ἐποίησεν ἐπισκόπους ἐπὶ πάντα τὸν λαὸν καὶ ἐνετείλατο ταῖς πόλεσιν Ιουδα θυσιάζειν κατὰ πόλιν καὶ πόλιν. 52 καὶ συνηθροίσθησαν ἀπὸ τοῦ λαοῦ πολλοὶ πρὸς αὐτούς, πᾶς ὁ ἐγκαταλείπων τὸν νόμον, καὶ ἐποίησαν κακὰ ἐν τῇ γῇ 53 καὶ ἔθεντο τὸν Ισραηλ ἐν κρύφοις ἐν παντὶ φυγαδευτηρίῳ αὐτῶν. 54 καὶ τῇ πεντεκαιδεκάτῃ ἡμέρᾳ Χασελευ τῷ πέμπτῳ καὶ τεσσαρακοστῷ καὶ ἑκατοστῷ ἔτει ᾠκοδόμησεν βδέλυγμα ἐρημώσεως ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον. καὶ ἐν πόλεσιν Ιουδα κύκλῳ ᾠκοδόμησαν βωμούς· 55 καὶ ἐπὶ τῶν θυρῶν τῶν οἰκιῶν καὶ ἐν ταῖς πλατείαις ἐθυμίων. 56 καὶ τὰ βιβλία τοῦ νόμου, ἃ εὗρον, ἐνεπύρισαν ἐν πυρὶ κατασχίσαντες. 57 καὶ ὅπου εὑρίσκετο παρά τινι βιβλίον διαθήκης, καὶ εἴ τις συνευδόκει τῷ νόμῳ, τὸ σύγκριμα τοῦ βασιλέως ἐθανάτου αὐτόν. 58 ἐν ἰσχύι αὐτῶν ἐποίουν τῷ Ισραηλ τοῖς εὑρισκομένοις ἐν παντὶ μηνὶ καὶ μηνὶ ἐν ταῖς πόλεσιν. 59 καὶ τῇ πέμπτῃ καὶ εἰκάδι τοῦ μηνὸς θυσιάζοντες ἐπὶ τὸν βωμόν, ὃς ἦν ἐπὶ τοῦ θυσιαστηρίου. 60 καὶ τὰς γυναῖκας τὰς περιτετμηκυίας τὰ τέκνα αὐτῶν ἐθανάτωσαν κατὰ τὸ πρόσταγμα 61 καὶ ἐκρέμασαν τὰ βρέφη ἐκ τῶν τραχήλων αὐτῶν, καὶ τοὺς οἴκους αὐτῶν καὶ τοὺς περιτετμηκότας αὐτούς. 62 καὶ πολλοὶ ἐν Ισραηλ ἐκραταιώθησαν καὶ ὠχυρώθησαν ἐν αὑτοῖς τοῦ μὴ φαγεῖν κοινὰ 63 καὶ ἐπεδέξαντο ἀποθανεῖν, ἵνα μὴ μιανθῶσιν τοῖς βρώμασιν καὶ μὴ βεβηλώσωσιν διαθήκην ἁγίαν, καὶ ἀπέθανον. 64 καὶ ἐγένετο ὀργὴ μεγάλη ἐπὶ Ισραηλ σφόδρα.

2

II.Entambala ntagatifu yatulagwa na Matatiyasi

Matatiyasi n’ abana bage

1 Ago mango hanaciyîsha mulume muguma ye Matatiyasi mwene Yowane, mugala wa Simoni mudâhwa mukulu w’omu bûko bwa Yowaribu, anacirhe nga e Yeruzalemu, agendiyûbaka e Modini. 2 Ali agwerhe bagala barhanu: Yowane izîno lyage lishembano ye wali Gadi. 3 Simoni, bakazagimuderha mpu ye Tasi. 4 Yuda izîno lyage lishembano ye wali Makabeyo. 5 Eleyazari izîno ly’okucîsula ye wali Ahurani, na Yonatasi naye izîno lyage ly’okucîsula, ye wali Apusi. 6 Erhi aba amababala n’amabi gadwirhe gajirwa e Buyahudi n’omu Yeruzalemu, 7 Matatiyasi anaciderha erhi: Yajewe nieki we! Carhumirage nieki mburhwa mwa gano mango mpu mbone oku omulala gwani gwasherera n’okuhera kw’olubaga lwa Nyamuzinda, lwamahirima omu maboko g’abahwi nja, aka-Nyamuzinda akala kakola kali omu maboko g’abashombanyi. 8 Enyumpa y’okushengera ekola mulangabule nka muntu banenaguzize. 9 Ebirigu byakazagikayikengesa byoshi byahâhirwe, abana bage b’ebirhaba boshi banigûzibwe omu mirimbwa; engorho y’omushombanyi yahungumwire abana hage b’emisole boshi. 10 Lubaga luhi lurhayimiri omu kashambala kage, nisi erhi okucîhêkera ebi bahagula muli ye. 11 Bamukungwire yeshi, owakazagicîrhonda yene akola mujà. 12 Sinzagya oku oluhêro lwirhu, akashala kirhu, irenge lirhu, byoshi byaha gwirwe, amashanja g’abapagani gabihemwire. 13 Biguma bicigi byankacirhuma rhwalama? 14 Okubundi obôla Matatiyasi n’abagala basharhula emyambalo yaho bayambala sunzu baja omu mishbo minene.

Enterekêro yarhindibuzibwa aha Modini

15 Abarhambo ba mwami bajira omukolo gw’okuseza abantu mpu bahemu kire Nyakasane, banaciyîsha omu lugo lwa Modini, bakolaga bayîshire oku rheganya enterekêro zabo. 16 Bene Israheli banji babashiga, Matatiyasi boshi n’abagala banacigendijira nabo eryabo ihano olundi lunda. 17 Zirya ntumwa za Antiyokusi banacija emunda Matatiyasi ali banacimubwira mpu: «Oli muluzi wa lukengwa na wabuhashe muli luno lugo ogwerhe na bagala bawe na bene winyu osimikirekwo. 18 Jaga eruhya we murhanzi ojire okwôla irhegeko lya mwami lidesire nk’oku agandi mashanja ganajizire, nk’oku abantu ba Yuda banajizire n’abasigire omu Yeruzalemu na ntyôla w’oyûla wene mweshi n’aba omu mulala gwawe mwaba bira ba mwami; we oyûla mweshi n’abana bawe mwahembwa bwenene amasholo n’ensaranga n’ebindi binji mwandu. 19 Matatiyasi anacishuza ahamagaza n’izu linene erhi: «Ciru amashanja goshi g’omu bwami gankamuyumva, ngasi muguma aleke ntyôla idini ly’ababusi bage, ciru bankashimba ntyôla n’obulonza bwabo, n’amarhegeko gage. 20 Nionôla n’abagala bani na bene wirhu rhwashimba idini ly’ababusi birhu. 21 Nnâmahanga arhulange rhurhahîraga rhukaleka akanwa n’amarhegeko gage. 22 Rhurhashimbe amarhegeko ga mwami na ntyôla mpu rhuciberule oku idini lirhu, rhuje akaba ekulyo nisi erhi e kumosho». 23 Oku anayusiderha ebyôla binwa, muyahudi muguma ayegera omu masu g’abandi boshi mpu akola arherekêra nk’oku irhegeko lya mwami linadesire, kuli lulya luhêrero lwali aha Modini. 24 Matatiyasi erhi abona kulya omutula gwamugwarha, yeshi ebya muli omunda byageramwo omusisi, aleka oburhe bwage bwanayâka nk’oku irhegeko linadesire, anacicîguga kuli olya muntu amunigira kulya luhêrero. 25 Muli agôla mango gonêne, aniga olya musirika wa mwami wajag’asêza abandi mpu barherekêre, ahongola na lulya luhêro. 26 Ntyôla kw’obushiru bw’irhegeko^e bwamugendinage, akulikira ntyôla olwiganyo lwa Pinasi walwisagya Zimri, mugala wa Salu. 27 Okubundi obwôla Matatiyasi anacij’ahamagaza omu lugo lwoshi erhi: ngasi yeshi onacigwerhwe n’obushiru oku kanwa ka Nnâmahanga, akaba acilanzire eciragane cage emwa Nnâmahanga, akanye anshimbe. 28 Ye n’abagala bayikirira oku ntondo, bajandika ebi banaligwerhe byoshi omu lugo.

Olwa sabato omw’irungu

29 N’abandi Bayahudi banji bakazagilonza obushinganyanya bwa kanwa ka Nnâmahanga, nabo babungulukira omw’irungu. 30 Mpu bajicibêrera eyôla mu nda boshi n’abana bâbo, na bakâbo, n’ebishwêkwa byabo bisungunu bulya bali bamalibuka. 31 Banacimanyisa emwa basirika bakulu n’engabo zabo zanali aha Yeruzalcmu, murhundu gwa Daudi, oku abantu barhayemire irhegeko lya mwami bajire cifulika omw’irungu. 32 Honahalya ngabo nyin ji y’abasirika ya nacibakulikira, erhi babahikako batwa olugamba balonza okubalwisa olusiku lwa sabato. 33 Banacibabwira mpu akagayo kinyu kamarhalusa! Rhengi muyîshe munajire oku mwami anarhegesire na ntyôla mwanalama. 34 Nabo Abayahudi banacibashuza mpu: rhurharhenge eno munda; rhurhashimbe i rhegeko lya mwami, bulya kwanaba kuvuna olusiku lwa sabato. 35 Honahalya abanya-Sîriya banacibatulakwo entambala. 36 Ci abâbo barhabashuzugya, ba rhaderhaga mpu bakababanda ciru ibuye liguma, ciru mpu bankahamika emi nwa y’obulumba bàlicîfulisiremwo. 37 Rhufire rhweshi haguma oku rhunali, bakolaga bacibwira. Empingu n’igulu bali bahamirizi birhu kuli oku mwarhuyirha buzira kushimba irhegeko ciru n’eliguma. 38 Abasirika babarhabalira ntyôla olusiku lwa sabato, babanigûza boshi kuguma n’abana bâbo, bakâbo n’ebi shwêkwa byabo, bali bantu cihumbi.

Omukolo gwa Matatiyasi n’ogw’engabo yage

39 Matatiyasi erhi ayumva ogwôla mwanzi; babalakira bwenêne, babavugu mulira emirenge, babarhogeza emirenge bwenêne. 40 Banacibwirana mpu: rhukaderha mpu rhwankajira rhweshi nk’oku bene wirhu bajizire, rhukaderha nti, rhurhankalwisa agandi mashanja omu kufungira akalamo kirhu; amarhegeko girhu, buno buno banarhumalira rhweshi hano igulu. 41 Kurhenga olwo lusiku banacirhôla ogûla muhigo mpu: amango hakajira owarhulwisa olwa sabato, nirhu rhunamulwise, rhulekifa nk’oku abirhu bajiraga emunda bali bacifulisire. 42 Enyuma ly’ahola ecigabi c’abanya-Sideni^f bacîlunga kuli bo; bali b’Israheli ba ntwali, bulya boshi banashibiriraga akanwa ka Nnâmahanga. 43 Ngasi boshi banakazagiyâka eryôla ibala, obwo buhanya nabo, bacilunga kuli bo na ntyôla bayushûla emisi yabo. 44 Bayîrha enkola maligo, omu bukunizi bwabo, n’abalerha akavango omu burhe bwabo. Emisigala yayakiraga emwa gandi mashanja yacicîfulika yo. 45 Matatiyasi n’engabo yage bazunguluka omu cihugo coshi baja barhangula empêrero. 46 Bajabakembûla omu kubasêza ngasi bana barhali basag’ikembûlwa, banashimânaga omu Israheli boshi. 47 Banagendekera okuminika eyôla mifiriri. Nobushanja bwabo bwababêra bwinja. 48 Ntyôla irenge lya kanwa ka Nnâmahanga balikûla omu maboko g’abashombanyi na balya bami babi, barhanazigaga omushekera gw’encuku gwashekêreza omu cihugo cabo. Okufa kwa Matatiyasi n’ebinwa byage bizinda 49 Erhi ensiku za Matatiyasi ziheka, anacibwira abana bage erhi: «Bunôla gakola mango ga bucibonyi na mango ga kutwâna omumino mango ga shaba- shaba na ga bukunizi bulikirirwe. 50 Yagi bana bani bajizire obushiru oku kanwa ka Nnâmahanga, muhâne obuzine bwinyu malaganyo g’ababusi birhu garhuma.

51 Kengeri emikolo ababusi birhu bajizire amango banaciri hanôla, ninyu mwanayishibona irenge linene n’izîno linyu lyanayôrha emyaka n’emyaka. 52 Abrahamu k’arhabonekaga mwemezi omu marhangulo abwine k’arhanakuzibagwa rnpu ali muntu wa buyemêre erhi ko binali? 53 Yozefu omu mango g’amalibûko gage alanga amarhegeko ga Nnâmahanga kwarhuma aba murhambo mukulu omu Misiri. 54 Pinasi, shakulu wirhu obushiru ali agwerhe oku ndagâno ya Nnâmahanga bwarhuma ahabwa eyindi ndagâno y’ensiku n’amango. 55 Yozwe omu kuyûkiriza akanwa bwinja, omu kuhamîriza akanwa okushinganine, kwarhuma aba mutwi w’emanja omw’Israheli. 56 Kalebu okuhamiriza okunali omu ndêko kwamuhà ecihimbi c’ecihugo nka kashambala kage. 57 Daudi, okurhinya Nnâmahanga kwage kwarhuma ahabwa obwami bw’e nsiku n’amango. 58 Eliya obushibirizi bwage oku kanwa ka Nnâmahanga bwarhuma ahêkwa omu mpingu. 59 Ananiyasi, Azariyasi na Misaheli okuyemêra kwabo kwabayôkola omu ngulumira y’omuliro. 60 Daniyeli, obwirhonzi bwage bwamuyôkola bwamukûla omu kanwa k’entale. 61 Ntyôla mulole omu ngasi mpiriri y’abantu bagera han’igulu, ngasi baciku bagira Nyamuzinda barhabulabula. 62 Kuziga murhayôbohaga oburhegesi bw’omuntu mugalugalu, irenge li hwera oku cavmvu n’oku binyagasi by’ekuzimu. 63 Ene erhi ye warhina ecikanyi, n’irhondo orhacimushimâne bulya ana shubîre omu katulo n’enkegero zage erhi zamayurha.

64 Kuziga bana bani musimike, mube n’oburhwali bw’okulwira akanwa ka Nnâmahanga bulya kanarhuma mwaja irenge. 65 Loli mwene winyu Simoni, nyishi oku aba mugula w’ihano, mwakazimu yumva ensiku zoshi, yekola wajiba sho winyu oyûla. 66 Yuda Makabeyo, muntu wa ntwali kurhenga eburho bwage, abe murhambo w’engabo zinyu z’abalwi, ahagalike amashanja. 67 Mushubûzagye ngasi banashimba akanwa ka Nnâmahanga boshi mucihôlere olubaga lwirhu. 68 Mugalulire amashanja kulya banajiriraga Israheli na ninyu mwene mucihangane okushimba akanwa ka Nnâmahanga. 69 Anacibagisha, anacija emunda bashakulu wage bajire. 70 Afa omu mwaka gwa igana na makumi ani na ndarhu; abagala banacimubisha omu nshinda y’ababusi bage aha Modini na Israheli anacimushîba n’okumulakira bwenêne.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 2

1᾿Εν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις ἀνέστη Ματταθιας υἱὸς Ιωαννου τοῦ Συμεων ἱερεὺς τῶν υἱῶν Ιωαριβ ἀπὸ Ιερουσαλημ καὶ ἐκάθισεν ἐν Μωδεϊν. 2 καὶ αὐτῷ υἱοὶ πέντε, Ιωαννης ὁ ἐπικαλούμενος Γαδδι, 3 Σιμων ὁ καλούμενος Θασσι, 4 Ιουδας ὁ καλούμενος Μακκαβαῖος, 5 Ελεαζαρ ὁ καλούμενος Αυαραν, Ιωναθης ὁ καλούμενος Απφους. 6 καὶ εἶδεν τὰς βλασφημίας τὰς γινομένας ἐν Ιουδα καὶ ἐν Ιερουσαλημ 7 καὶ εἶπεν Οἴμμοι, ἵνα τί τοῦτο ἐγεννήθην ἰδεῖν τὸ σύντριμμα τοῦ λαοῦ μου καὶ τὸ σύντριμμα τῆς ἁγίας πόλεως καὶ καθίσαι ἐκεῖ ἐν τῷ δοθῆναι αὐτὴν ἐν χειρὶ ἐχθρῶν, τὸ ἁγίασμα ἐν χειρὶ ἀλλοτρίων; 8 ἐγένετο ὁ ναὸς αὐτῆς ὡς ἀνὴρ ἄδοξος, 9 τὰ σκεύη τῆς δόξης αὐτῆς αἰχμάλωτα ἀπήχθη, ἀπεκτάνθη τὰ νήπια αὐτῆς ἐν ταῖς πλατείαις αὐτῆς, οἱ νεανίσκοι αὐτῆς ἐν ῥομφαίᾳ ἐχθροῦ. 10 ποῖον ἔθνος οὐκ ἐκληρονόμησεν βασίλεια καὶ οὐκ ἐκράτησεν τῶν σκύλων αὐτῆς; 11 πᾶς ὁ κόσμος αὐτῆς ἀφῃρέθη, ἀντὶ ἐλευθέρας ἐγένετο εἰς δούλην. 12 καὶ ἰδοὺ τὰ ἅγια ἡμῶν καὶ ἡ καλλονὴ ἡμῶν καὶ ἡ δόξα ἡμῶν ἠρημώθη, καὶ ἐβεβήλωσαν αὐτὰ τὰ ἔθνη. 13 ἵνα τί ἡμῖν ἔτι ζωή; 14 καὶ διέρρηξεν Ματταθιας καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ τὰ ἱμάτια αὐτῶν καὶ περιεβάλοντο σάκκους καὶ ἐπένθησαν σφόδρα. 15 Καὶ ἦλθον οἱ παρὰ τοῦ βασιλέως οἱ καταναγκάζοντες τὴν ἀποστασίαν εἰς Μωδεϊν τὴν πόλιν, ἵνα θυσιάσωσιν. 16 καὶ πολλοὶ ἀπὸ Ισραηλ πρὸς αὐτοὺς προσῆλθον· καὶ Ματταθιας καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ συνήχθησαν. 17 καὶ ἀπεκρίθησαν οἱ παρὰ τοῦ βασιλέως καὶ εἶπον τῷ Ματταθια λέγοντες ῎Αρχων καὶ ἔνδοξος καὶ μέγας εἶ ἐν τῇ πόλει ταύτῃ καὶ ἐστηρισμένος υἱοῖς καὶ ἀδελφοῖς· 18 νῦν πρόσελθε πρῶτος καὶ ποίησον τὸ πρόσταγμα τοῦ βασιλέως, ὡς ἐποίησαν πάντα τὰ ἔθνη καὶ οἱ ἄνδρες Ιουδα καὶ οἱ καταλειφθέντες ἐν Ιερουσαλημ, καὶ ἔσῃ σὺ καὶ οἱ υἱοί σου τῶν φίλων τοῦ βασιλέως, καὶ σὺ καὶ οἱ υἱοί σου δοξασθήσεσθε ἀργυρίῳ καὶ χρυσίῳ καὶ ἀποστολαῖς πολλαῖς. 19 καὶ ἀπεκρίθη Ματταθιας καὶ εἶπεν φωνῇ μεγάλῃ Εἰ πάντα τὰ ἔθνη τὰ ἐν οἴκῳ τῆς βασιλείας τοῦ βασιλέως ἀκούουσιν αὐτοῦ ἀποστῆναι ἕκαστος ἀπὸ λατρείας πατέρων αὐτοῦ καὶ ᾑρετίσαντο ἐν ταῖς ἐντολαῖς αὐτοῦ, 20 κἀγὼ καὶ οἱ υἱοί μου καὶ οἱ ἀδελφοί μου πορευσόμεθα ἐν διαθήκῃ πατέρων ἡμῶν· 21 ἵλεως ἡμῖν καταλιπεῖν νόμον καὶ δικαιώματα· 22 τῶν λόγων τοῦ βασιλέως οὐκ ἀκουσόμεθα παρελθεῖν τὴν λατρείαν ἡμῶν δεξιὰν ἢ ἀριστεράν. 23 καὶ ὡς ἐπαύσατο λαλῶν τοὺς λόγους τούτους, προσῆλθεν ἀνὴρ Ιουδαῖος ἐν ὀφθαλμοῖς πάντων θυσιάσαι ἐπὶ τοῦ βωμοῦ ἐν Μωδεϊν κατὰ τὸ πρόσταγμα τοῦ βασιλέως. 24 καὶ εἶδεν Ματταθιας καὶ ἐζήλωσεν, καὶ ἐτρόμησαν οἱ νεφροὶ αὐτοῦ, καὶ ἀνήνεγκεν θυμὸν κατὰ τὸ κρίμα καὶ δραμὼν ἔσφαξεν αὐτὸν ἐπὶ τὸν βωμόν· 25 καὶ τὸν ἄνδρα τοῦ βασιλέως τὸν ἀναγκάζοντα θύειν ἀπέκτεινεν ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ καὶ τὸν βωμὸν καθεῖλεν. 26 καὶ ἐζήλωσεν τῷ νόμῳ, καθὼς ἐποίησεν Φινεες τῷ Ζαμβρι υἱῷ Σαλωμ. 27 καὶ ἀνέκραξεν Ματταθιας ἐν τῇ πόλει φωνῇ μεγάλῃ λέγων Πᾶς ὁ ζηλῶν τῷ νόμῳ καὶ ἱστῶν διαθήκην ἐξελθέτω ὀπίσω μου. 28 καὶ ἔφυγεν αὐτὸς καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ εἰς τὰ ὄρη καὶ ἐγκατέλιπον ὅσα εἶχον ἐν τῇ πόλει. 29 Τότε κατέβησαν πολλοὶ ζητοῦντες δικαιοσύνην καὶ κρίμα εἰς τὴν ἔρημον καθίσαι ἐκεῖ, 30 αὐτοὶ καὶ οἱ υἱοὶ αὐτῶν καὶ αἱ γυναῖκες αὐτῶν καὶ τὰ κτήνη αὐτῶν, ὅτι ἐσκληρύνθη ἐπ᾽ αὐτοὺς τὰ κακά. 31 καὶ ἀνηγγέλη τοῖς ἀνδράσιν τοῦ βασιλέως καὶ ταῖς δυνάμεσιν, αἳ ἦσαν ἐν Ιερουσαλημ πόλει Δαυιδ ὅτι κατέβησαν ἄνδρες, οἵτινες διεσκέδασαν τὴν ἐντολὴν τοῦ βασιλέως, εἰς τοὺς κρύφους ἐν τῇ ἐρήμῳ. 32 καὶ ἔδραμον ὀπίσω αὐτῶν πολλοὶ καὶ κατελάβοντο αὐτοὺς καὶ παρενέβαλον ἐπ᾽ αὐτοὺς καὶ συνεστήσαντο πρὸς αὐτοὺς πόλεμον ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῶν σαββάτων 33 καὶ εἶπον πρὸς αὐτούς ῞Εως τοῦ νῦν· ἐξελθόντες ποιήσατε κατὰ τὸν λόγον τοῦ βασιλέως, καὶ ζήσεσθε. 34 καὶ εἶπον Οὐκ ἐξελευσόμεθα οὐδὲ ποιήσομεν τὸν λόγον τοῦ βασιλέως βεβηλῶσαι τὴν ἡμέραν τῶν σαββάτων. 35 καὶ ἐτάχυναν ἐπ᾽ αὐτοὺς πόλεμον. 36 καὶ οὐκ ἀπεκρίθησαν αὐτοῖς οὐδὲ λίθον ἐνετίναξαν αὐτοῖς οὐδὲ ἐνέφραξαν τοὺς κρύφους 37 λέγοντες ᾿Αποθάνωμεν πάντες ἐν τῇ ἁπλότητι ἡμῶν· μαρτυρεῖ ἐφ᾽ ἡμᾶς ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ ὅτι ἀκρίτως ἀπόλλυτε ἡμᾶς. 38 καὶ ἀνέστησαν ἐπ᾽ αὐτοὺς ἐν πολέμῳ τοῖς σάββασιν, καὶ ἀπέθανον αὐτοὶ καὶ αἱ γυναῖκες αὐτῶν καὶ τὰ τέκνα αὐτῶν καὶ τὰ κτήνη αὐτῶν ἕως χιλίων ψυχῶν ἀνθρώπων. 39 Καὶ ἔγνω Ματταθιας καὶ οἱ φίλοι αὐτοῦ καὶ ἐπένθησαν ἐπ᾽ αὐτοὺς σφόδρα. 40 καὶ εἶπεν ἀνὴρ τῷ πλησίον αὐτοῦ ᾿Εὰν πάντες ποιήσωμεν ὡς οἱ ἀδελφοὶ ἡμῶν ἐποίησαν καὶ μὴ πολεμήσωμεν πρὸς τὰ ἔθνη ὑπὲρ τῆς ψυχῆς ἡμῶν καὶ τῶν δικαιωμάτων ἡμῶν, νῦν τάχιον ὀλεθρεύσουσιν ἡμᾶς ἀπὸ τῆς γῆς. 41 καὶ ἐβουλεύσαντο τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ λέγοντες Πᾶς ἄνθρωπος, ὃς ἐὰν ἔλθῃ ἐφ᾽ ἡμᾶς εἰς πόλεμον τῇ ἡμέρᾳ τῶν σαββάτων, πολεμήσωμεν κατέναντι αὐτοῦ καὶ οὐ μὴ ἀποθάνωμεν πάντες καθὼς ἀπέθανον οἱ ἀδελφοὶ ἡμῶν ἐν τοῖς κρύφοις. 42 τότε συνήχθησαν πρὸς αὐτοὺς συναγωγὴ Ασιδαίων, ἰσχυροὶ δυνάμει ἀπὸ Ισραηλ, πᾶς ὁ ἑκουσιαζόμενος τῷ νόμῳ· 43 καὶ πάντες οἱ φυγαδεύοντες ἀπὸ τῶν κακῶν προσετέθησαν αὐτοῖς καὶ ἐγένοντο αὐτοῖς εἰς στήριγμα. 44 καὶ συνεστήσαντο δύναμιν καὶ ἐπάταξαν ἁμαρτωλοὺς ἐν ὀργῇ αὐτῶν καὶ ἄνδρας ἀνόμους ἐν θυμῷ αὐτῶν· καὶ οἱ λοιποὶ ἔφυγον εἰς τὰ ἔθνη σωθῆναι. 45 καὶ ἐκύκλωσεν Ματταθιας καὶ οἱ φίλοι αὐτοῦ καὶ καθεῖλον τοὺς βωμοὺς 46 καὶ περιέτεμον τὰ παιδάρια τὰ ἀπερίτμητα, ὅσα εὗρον ἐν ὁρίοις Ισραηλ, ἐν ἰσχύι 47 καὶ ἐδίωξαν τοὺς υἱοὺς τῆς ὑπερηφανίας, καὶ κατευοδώθη τὸ ἔργον ἐν χειρὶ αὐτῶν· 48 καὶ ἀντελάβοντο τοῦ νόμου ἐκ χειρὸς τῶν ἐθνῶν καὶ τῶν βασιλέων καὶ οὐκ ἔδωκαν κέρας τῷ ἁμαρτωλῷ. 49 Καὶ ἤγγισαν αἱ ἡμέραι Ματταθιου ἀποθανεῖν, καὶ εἶπεν τοῖς υἱοῖς αὐτοῦ Νῦν ἐστηρίσθη ὑπερηφανία καὶ ἐλεγμὸς καὶ καιρὸς καταστροφῆς καὶ ὀργὴ θυμοῦ. 50 νῦν, τέκνα, ζηλώσατε τῷ νόμῳ καὶ δότε τὰς ψυχὰς ὑμῶν ὑπὲρ διαθήκης πατέρων ἡμῶν 51 καὶ μνήσθητε τὰ ἔργα τῶν πατέρων, ἃ ἐποίησαν ἐν ταῖς γενεαῖς αὐτῶν, καὶ δέξασθε δόξαν μεγάλην καὶ ὄνομα αἰώνιον. 52 Αβρααμ οὐχὶ ἐν πειρασμῷ εὑρέθη πιστός, καὶ ἐλογίσθη αὐτῷ εἰς δικαιοσύνην; 53 Ιωσηφ ἐν καιρῷ στενοχωρίας αὐτοῦ ἐφύλαξεν ἐντολὴν καὶ ἐγένετο κύριος Αἰγύπτου. 54 Φινεες ὁ πατὴρ ἡμῶν ἐν τῷ ζηλῶσαι ζῆλον ἔλαβεν διαθήκην ἱερωσύνης αἰωνίας. 55 ᾿Ιησοῦς ἐν τῷ πληρῶσαι λόγον ἐγένετο κριτὴς ἐν Ισραηλ. 56 Χαλεβ ἐν τῷ μαρτύρασθαι ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ ἔλαβεν γῆς κληρονομίαν. 57 Δαυιδ ἐν τῷ ἐλέει αὐτοῦ ἐκληρονόμησεν θρόνον βασιλείας εἰς αἰῶνας. 58 Ηλιας ἐν τῷ ζηλῶσαι ζῆλον νόμου ἀνελήμφθη εἰς τὸν οὐρανόν. 59 Ανανιας, Αζαριας, Μισαηλ πιστεύσαντες ἐσώθησαν ἐκ φλογός. 60 Δανιηλ ἐν τῇ ἁπλότητι αὐτοῦ ἐρρύσθη ἐκ στόματος λεόντων. 61 καὶ οὕτως ἐννοήθητε κατὰ γενεὰν καὶ γενεάν, ὅτι πάντες οἱ ἐλπίζοντες ἐπ᾽ αὐτὸν οὐκ ἀσθενήσουσιν. 62 καὶ ἀπὸ λόγων ἀνδρὸς ἁμαρτωλοῦ μὴ φοβηθῆτε, ὅτι ἡ δόξα αὐτοῦ εἰς κόπρια καὶ εἰς σκώληκας· 63 σήμερον ἐπαρθήσεται καὶ αὔριον οὐ μὴ εὑρεθῇ, ὅτι ἐπέστρεψεν εἰς τὸν χοῦν αὐτοῦ, καὶ ὁ διαλογισμὸς αὐτοῦ ἀπολεῖται. 64 τέκνα, ἀνδρίζεσθε καὶ ἰσχύσατε ἐν τῷ νόμῳ, ὅτι ἐν αὐτῷ δοξασθήσεσθε. 65 καὶ ἰδοὺ Συμεων ὁ ἀδελφὸς ὑμῶν, οἶδα ὅτι ἀνὴρ βουλῆς ἐστιν, αὐτοῦ ἀκούετε πάσας τὰς ἡμέρας, αὐτὸς ἔσται ὑμῶν πατήρ. 66 καὶ Ιουδας Μακκαβαῖος ἰσχυρὸς δυνάμει ἐκ νεότητος αὐτοῦ, αὐτὸς ἔσται ὑμῖν ἄρχων στρατιᾶς καὶ πολεμήσει πόλεμον λαῶν. 67 καὶ ὑμεῖς προσάξετε πρὸς ὑμᾶς πάντας τοὺς ποιητὰς τοῦ νόμου καὶ ἐκδικήσατε ἐκδίκησιν τοῦ λαοῦ ὑμῶν· 68 ἀνταπόδοτε ἀνταπόδομα τοῖς ἔθνεσιν καὶ προσέχετε εἰς πρόσταγμα τοῦ νόμου.— 69 καὶ εὐλόγησεν αὐτούς· καὶ προσετέθη πρὸς τοὺς πατέρας αὐτοῦ. 70 καὶ ἀπέθανεν ἐν τῷ ἕκτῳ καὶ τεσσαρακοστῷ καὶ ἑκατοστῷ ἔτει καὶ ἐτάφη ἐν τάφοις πατέρων αὐτοῦ ἐν Μωδεϊν, καὶ ἐκόψαντο αὐτὸν πᾶς Ισραηλ κοπετὸν μέγαν.

3

III. Yuda Makabeyo murhambo w’Abayahudi (166-160 embere za Mwami Yezu)

Obukuze bwa Yuda Makabeyo

1 Yuda, n’elyage lishembano ye Makabeyo, ye mugala wayimire omu bya- ge. 2 Ali agwerhe abarhabazi, bene wabo n’abira b’ishe, banacilwa enta mbala z’Israheli n’oburhwali bunene. 3 Ayushûla irenge ly’olubaga lwage, ahagarhira emirasano yage nka mpe zi, kula entwali y’okunali yankanajira, atula entambala analanga ecihando n’engôrho. 4 Omu kulwa kwage akabwandira nka ntale, nka mwana wa ntale amango akola arninisire omusimbi. 5 Anacija ahiva abalenganya ngasi aha anayumvagya bali hoshi, anaja adu lika muliro ngasi banalonzagya okuja balibuza olubaga lwage. 6 Endyalya, zayongoloka bamarhungwa n’obôba embere zage, banyankola maligo boshi bajuguma n’okuboko kwage kwarhuma omurhûla gulumira hoshi. 7 Okuhimana kwage kwanacijugumya bami banji, kwanalêrha obu shagaluke kuli Yakobo n’okumukumbuluka kwayôrha ensiku zoshi. 8 Azunguluka omu bishagala bya Yuda; anakungushamwo abashombanyi arhenza ntyôla omungo munene omu Israheli. 9 Izîno lyage lyaja irenge kuhika aha igulu lihekera, ashubûliza haguma abali hezire.

Okuhima kurhanzi kwa Yuda

10 Apoloniusi anacishubûza engabo nyinji y’abapagani n’eyindi ngabo y’e Samâriya mpu bayîshilwisa Israheli. 11 Yuda anaciyumva, anaciyîsha lwabu mbana, amuhima amuniga, banji batumirhwa kulinzifa n’abasigalaga bayâka. 12 Abayahudi banacirhôla ebi bajandikaga, naye Yuda anacirhôla engôrho ya Apoloniusi yo anakazirigilwamwo omu kalamo kage koshi. 13 Seroni murha­mbo w’engabo y’abanya-Sîriya, anayumva oku Yuda amashubûza engabo y’abasirika ney’abemêzi omu kulwa anaciderha erhi: 14 Naciha izîno ly’irenge n’obukuze boshi mw’obu bwami; nalwisa Yuda n’engabo yage bulya amagayaguza oburhegesi bwa mwami. 15 Anacirhabâla obwo naye n’engabo nyinji y’abagalugalu, mpu bamurhabâle okucihôla kuli Israheli. 16 Erhi bayegera e ntondo ya Beteroni, Yuda naye anacihuluka n’engabo yage nsungunu mpu agendi mulwisa. 17 Abantu bage erhi bâbona olya nyamugege w’abantu, banacibwira Yuda mpu: ka rhwanahasha rhwe bantu basungunu okulwisa eyi nkumo y’abantu banji ntya, ci bwenêne obûla rhwarhamire n’ene rhurhacihira akantu omu nda. 18 Yuda anacibashuza erhi; «Kunahashikane, duba duba e ngabo nyinji ehimwe n’abantu basungunu, bulya omu masu g’empingu, kwo na kuguma okuyôkola abantu n’engabo nsungunu erhi enyinji. 19 Bulya okuhima na omu matabaro kurharhenga oku bunji bw’engabo ci omu mpingu mwo emisi erhenga. 20 Banaciyisha barhuharhireko, abôla bantu babi mpu barhuherêrekeze rhwene, bakirhwe n’abana birhu mpu banarhuhâhe ebintu. 21 Ci rhwehe gwo rhwafungira amagala girhu n’amarhegeko girhu. 22 Ci yehe âbahungumulira embere zirhu, murhayôbohaga cici. 23 Erhi ayusiderha ntyo acîsuna caligumiza kuli bo: Seroni n’engabo yage bahungumuka bwenêne omu masu gage. 24 Yuda n’engabo yage banacibakulikira luminomino oku mwandagalo gwa Beteroni goshi na kuhika omu kabanda. Hofi bantu magana gali munani banacifa n’abasigalaga bayakira omu cihugo c’Abafilistini. 25 Oku bundi banacirhondêra okuyôboha Yuda na bene wabo n’amashanja goshi ganayûbakaga eburhambi bwabo gakageramwo omusisi. 26 lzino lyagc lyahika oku bwami, n’amashanja goshi gakazishambala ogwa ago matabaro ga Yuda.

Mwami arhegeka Lisiyasi okushâba lsraheli

27 Erhi mwami Antiyokusi ayumva eyôla myanzi yoshi, ajuguma n’oburhe anacirhegeka mpu bashubûze emirhwe y’omu bwami bwage boshi ejire omu rhwe muzibu gw’abasirika. 28 Ahamûla embîko yage agaba oluhembo lwa mwa ka mugumaguma oku mirhwe yage anacibarhegeka mpu babe bacîrheganyize oku kuja aha ngasi banabarhumire. 29 Okuhandi anacibona oku enfaranga z’omu mbîko yage zikola zinyihire; n’oku empongano y’omu bihugo byage erhali nyinganaci, erhi kavango nagandi mabi garhuma bulya amakûla ama rhegeko gàbaga omu cihugo kurhenga mira. 30 Ayobôha mpu arhacibone ebi akazigabulira olubaga lwage nk’oku anakazigijira liguma erhi kabiri omu mwa ka, avangulire olubaga nk’oku abandi bami bali bamushokolire bànakazâgijira. 31 Obwôba bwamuja oku nyomvu, anacirhôla omuhigo gw’okugendinyaga aba Persi lyo ahongesa emirhundu yoshi na ntyôla abone enfaranga nyinji. 32 Asiga Lisiyasi, muntu w’omu baluzi na w’omu mulala gwa mwami mpu alange ecihugo cage kurhenga oku lubibi lw’olwîshi Efrata kuhika oku lubibi lw’e Misiri, 33 mpu anabe mulezi w’omugala Antiyokusi kuhika amango anagaluke. 34 Amuhà oluhande lw’engabo yage n’enjavu, anamukomêreza okujira oku anamurhegesire oku biyerekire abantu b’omu Yuda n’ab’e Yeruzalemu. 35 Amurhegeka mpu arhumeyo engabo y’okugendibalwisa lyo bamalira obuhashe bwa Israheli na ngasi binacisigire aha Yeruzalemu. 36 Mpu banayishihira Omu cihugo cabo abantu ba handi banayishibagabira amashwa omu kugayêshera ecigole. 37 Mwami arhôla olundi luhande lwa engabo yage aha Antiyokusi, omu rnwaka gwa igana na makumi ani na nda, anaciyikira olwîshi lwa Efrata anacigera omu cihugo c’enyanya.

Gorigiyasi na Nikanori omu Yuda

38 Lisiyasi anacicîshoga Ptolemeyo, mugala wa Dorimeni, Nikanori na Go rigiyasi, barhambo ntwali omu matabaro, na bira ba mwami. 39 Anacirhuma haguma nabo, abasirika balambagira n’amagulu bihumbi makumi ani, na banyakulwira oku nfarasi bihumbi nda mpu bagendishaba ecihugo ca Yuda nka kulya mwami anarhegekaga. 40 Banacirhôla enjira yabo, boshi n’emirhwe yabo n’erhi baba bamaja omu Buyahudi banacitwa icumbi hofi n’e Emausi omu kabanda. 41 Ago mango abarhunzi b’ecôla cihugo banaciyumva ogôla mwanzi, banacikomekera n’amasholo n’enfaranga mwandu kuguma n’emiringa baja ebwa cirya cihando mpu bakola bali gula bene Israheli nka bajà. Engabo y’e Sîriya n’ey’omu cihugo c’Abafilistini yacigusha haguma nabo. 42 Yuda na bene wabo banacibona oku obuhanya bwamayushûka n’oku abasirika bahanzire omu lugo lwabo. Bamanya obulonza bwa mwami bw’okumalira olubaga loshi. Banacibwirana mpu: «rhulwire olubaga n’akagombe kirhu katagatifu. 44 Engabo yanacishubûzanya omu ndêko mpu bacirheganye oku matabaro, bashe nge emisi obwonjo n’amababale.

45 Ci muli agôla mango Yeruzalemu arhacibagamwo ndi, erhi akola bwerûle nk’irungu, ntaye ciru n’omuguma omu bana bage wankahashirijamwo nisi erhi kurhengamwo, akagombe k’okushengeramwo erhi bakacinaguzize n’abana b’ihanga erhi bahanzire n’abapagani bayihandamwo buzibu. Obushagaluke bwali bwamahirigirha muli Yakobo, barhayumvagyamwo oli akarhera oli enzenze.

Abayahudi baja omu ihano aha Mispa

46 Bashubuzanya banacija e Mispa aha ishiriza lya Yeruzalemu, bulyala ahôla Mispa haba kurhenga mira hantu h’okushenga kwa Israheli. 47 Banacicishalisa agôla mango, bayambala sunzu, babulagira oluvu omu irhwe, basharhula emyambalo yabo. 48 Banacibungûla ecitabu c’amandiko matagatifu mpu basomemwo oku bajira kulyala abapagani banagendigidôsa embuko y’abazimu bâbo. 49 Banaciyisha badwirhe emyambalo mitagatifu y’obudâhwa, ebirhanzi by’omu myaka yabo; entûlo, banacilêrha n’abanyaciragane. 50 Boshi banaciyâ kuza n’izu lyabo lyoshi enyanya mpu: kurhi rhwajira ebira birugu, ngahi rhwahêka abala bantu. 51 Akagombe kawe katagatifu kanineguzîbwe kanahe mulwa n’abadâhwa bawe, bali omu mishîbo n’omu kurhongêra. 52 Lola oku amashanja goshi gakola galalire okurhumalira. Omanyire omuhigo gwabo kuli rhwe. 53 Kurhigi rhwankabahimaga nka wene orhishirirhurhabâla? 54 Banaci buha emishekera n’okubanda orhuhababo.

55 Enyuma lyaho Yuda anacisinga abarhambo bw’olubaga: aba okurhambula ebihumbi, amagana, arhanu, amakumi. 56 Anacibwira abaciyusigiyûbaka enyumpa, bashuba bacija omu buhya, abashubabacigwika emizabibu yabo, n’abayobohire, mpu bagaluke ngasi muguma omu mwage, nk’oku irhegeko linadesire. 57 Enyuma ly’ahôla engabo yanacirikûla, yagenditwa icumbi aha Emausi olunda lw’emukondwè. 58 Yuda anacibabwira erhi muhwinje bwinja, munabe ba burhwali, mufole munahinike, mube mucirheganyize okulwisa i rhondo agâla mashanja galundumine ahâla mpu garhumalire, rhweshi n’Akagombe kirhu katagatifu. 59 Bulya kuli kukulu kuli rhwe okufira omu ntambala ahali h’okubona amabi gayishira ecihugo cirhu n’Akagombe kirhu katagatifu. 60 Obulonza bw’ow’Enyanya bwajirika.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 3

1 Καὶ ἀνέστη Ιουδας ὁ καλούμενος Μακκαβαῖος υἱὸς αὐτοῦ ἀντ᾽ αὐτοῦ. 2 καὶ ἐβοήθουν αὐτῷ πάντες οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ καὶ πάντες, ὅσοι ἐκολλήθησαν τῷ πατρὶ αὐτοῦ, καὶ ἐπολέμουν τὸν πόλεμον Ισραηλ μετ᾽ εὐφροσύνης. 3 καὶ ἐπλάτυνεν δόξαν τῷ λαῷ αὐτοῦ καὶ ἐνεδύσατο θώρακα ὡς γίγας καὶ συνεζώσατο τὰ σκεύη τὰ πολεμικὰ αὐτοῦ καὶ πολέμους συνεστήσατο σκεπάζων παρεμβολὴν ἐν ῥομφαίᾳ. 4 καὶ ὡμοιώθη λέοντι ἐν τοῖς ἔργοις αὐτοῦ καὶ ὡς σκύμνος ἐρευγόμενος εἰς θήραν. 5 καὶ ἐδίωξεν ἀνόμους ἐξερευνῶν καὶ τοὺς ταράσσοντας τὸν λαὸν αὐτοῦ ἐφλόγισεν. 6 καὶ συνεστάλησαν ἄνομοι ἀπὸ τοῦ φόβου αὐτοῦ, καὶ πάντες οἱ ἐργάται τῆς ἀνομίας συνεταράχθησαν, καὶ εὐοδώθη σωτηρία ἐν χειρὶ αὐτοῦ. 7 καὶ ἐπίκρανεν βασιλεῖς πολλοὺς καὶ εὔφρανεν τὸν Ιακωβ ἐν τοῖς ἔργοις αὐτοῦ, καὶ ἕως τοῦ αἰῶνος τὸ μνημόσυνον αὐτοῦ εἰς εὐλογίαν. 8 καὶ διῆλθεν ἐν πόλεσιν Ιουδα καὶ ἐξωλέθρευσεν ἀσεβεῖς ἐξ αὐτῆς καὶ ἀπέστρεψεν ὀργὴν ἀπὸ Ισραηλ 9 καὶ ὠνομάσθη ἕως ἐσχάτου γῆς καὶ συνήγαγεν ἀπολλυμένους. 10 Καὶ συνήγαγεν ᾿Απολλώνιος ἔθνη καὶ ἀπὸ Σαμαρείας δύναμιν μεγάλην τοῦ πολεμῆσαι πρὸς τὸν Ισραηλ. 11 καὶ ἔγνω Ιουδας καὶ ἐξῆλθεν εἰς συνάντησιν αὐτῷ καὶ ἐπάταξεν αὐτὸν καὶ ἀπέκτεινεν· καὶ ἔπεσον τραυματίαι πολλοί, καὶ οἱ ἐπίλοιποι ἔφυγον. 12 καὶ ἔλαβον τὰ σκῦλα αὐτῶν, καὶ τὴν μάχαιραν ᾿Απολλωνίου ἔλαβεν Ιουδας καὶ ἦν πολεμῶν ἐν αὐτῇ πάσας τὰς ἡμέρας. 13 καὶ ἤκουσεν Σήρων ὁ ἄρχων τῆς δυνάμεως Συρίας ὅτι ἤθροισεν Ιουδας ἄθροισμα καὶ ἐκκλησίαν πιστῶν μετ᾽ αὐτοῦ καὶ ἐκπορευομένων εἰς πόλεμον, 14 καὶ εἶπεν Ποιήσω ἐμαυτῷ ὄνομα καὶ δοξασθήσομαι ἐν τῇ βασιλείᾳ καὶ πολεμήσω τὸν Ιουδαν καὶ τοὺς σὺν αὐτῷ τοὺς ἐξουδενοῦντας τὸν λόγον τοῦ βασιλέως. 15 καὶ προσέθετο καὶ ἀνέβη μετ᾽ αὐτοῦ παρεμβολὴ ἀσεβῶν ἰσχυρὰ βοηθῆσαι αὐτῷ ποιῆσαι τὴν ἐκδίκησιν ἐν υἱοῖς Ισραηλ. 16 καὶ ἤγγισεν ἕως ἀναβάσεως Βαιθωρων, καὶ ἐξῆλθεν Ιουδας εἰς συνάντησιν αὐτῷ ὀλιγοστός. 17 ὡς δὲ εἶδον τὴν παρεμβολὴν ἐρχομένην εἰς συνάντησιν αὐτῶν, εἶπον τῷ Ιουδα Τί δυνησόμεθα ὀλιγοστοὶ ὄντες πολεμῆσαι πρὸς πλῆθος τοσοῦτο ἰσχυρόν; καὶ ἡμεῖς ἐκλελύμεθα ἀσιτοῦντες σήμερον. 18 καὶ εἶπεν Ιουδας Εὔκοπόν ἐστιν συγκλεισθῆναι πολλοὺς ἐν χερσὶν ὀλίγων, καὶ οὐκ ἔστιν διαφορὰ ἐναντίον τοῦ οὐρανοῦ σῴζειν ἐν πολλοῖς ἢ ἐν ὀλίγοις· 19 ὅτι οὐκ ἐν πλήθει δυνάμεως νίκη πολέμου ἐστίν, ἀλλ᾽ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἡ ἰσχύς. 20 αὐτοὶ ἔρχονται ἐφ᾽ ἡμᾶς ἐν πλήθει ὕβρεως καὶ ἀνομίας τοῦ ἐξᾶραι ἡμᾶς καὶ τὰς γυναῖκας ἡμῶν καὶ τὰ τέκνα ἡμῶν τοῦ σκυλεῦσαι ἡμᾶς, 21 ἡμεῖς δὲ πολεμοῦμεν περὶ τῶν ψυχῶν ἡμῶν καὶ τῶν νομίμων ἡμῶν. 22 καὶ αὐτὸς συντρίψει αὐτοὺς πρὸ προσώπου ἡμῶν, ὑμεῖς δὲ μὴ φοβεῖσθε ἀπ᾽ αὐτῶν. 23 ὡς δὲ ἐπαύσατο λαλῶν, ἐνήλατο εἰς αὐτοὺς ἄφνω, καὶ συνετρίβη Σήρων καὶ ἡ παρεμβολὴ αὐτοῦ ἐνώπιον αὐτοῦ. 24 καὶ ἐδίωκον αὐτὸν ἐν τῇ καταβάσει Βαιθωρων ἕως τοῦ πεδίου· καὶ ἔπεσον ἀπ᾽ αὐτῶν εἰς ἄνδρας ὀκτακοσίους, οἱ δὲ λοιποὶ ἔφυγον εἰς γῆν Φυλιστιιμ. 25 καὶ ἤρξατο ὁ φόβος Ιουδου καὶ τῶν ἀδελφῶν αὐτοῦ καὶ ἡ πτόη ἐπέπιπτεν ἐπὶ τὰ ἔθνη τὰ κύκλῳ αὐτῶν· 26 καὶ ἤγγισεν ἕως τοῦ βασιλέως τὸ ὄνομα αὐτοῦ, καὶ ὑπὲρ τῶν παρατάξεων Ιουδου ἐξηγεῖτο τὰ ἔθνη. 27 ῾Ως δὲ ἤκουσεν ὁ βασιλεὺς ᾿Αντίοχος τοὺς λόγους τούτους, ὠργίσθη θυμῷ καὶ ἀπέστειλεν καὶ συνήγαγεν τὰς δυνάμεις πάσας τῆς βασιλείας αὐτοῦ, παρεμβολὴν ἰσχυρὰν σφόδρα. 28 καὶ ἤνοιξεν τὸ γαζοφυλάκιον αὐτοῦ καὶ ἔδωκεν ὀψώνια ταῖς δυνάμεσιν εἰς ἐνιαυτὸν καὶ ἐνετείλατο αὐτοῖς εἶναι ἑτοίμους εἰς πᾶσαν χρείαν. 29 καὶ εἶδεν ὅτι ἐξέλιπεν τὸ ἀργύριον ἐκ τῶν θησαυρῶν καὶ οἱ φόροι τῆς χώρας ὀλίγοι χάριν τῆς διχοστασίας καὶ πληγῆς, ἧς κατεσκεύασεν ἐν τῇ γῇ τοῦ ἆραι τὰ νόμιμα, ἃ ἦσαν ἀφ᾽ ἡμερῶν τῶν πρώτων, 30 καὶ εὐλαβήθη μὴ οὐκ ἔχῃ ὡς ἅπαξ καὶ δὶς εἰς τὰς δαπάνας καὶ τὰ δόματα, ἃ ἐδίδου ἔμπροσθεν δαψιλῇ χειρὶ καὶ ἐπερίσσευσεν ὑπὲρ τοὺς βασιλεῖς τοὺς ἔμπροσθεν, 31 καὶ ἠπορεῖτο τῇ ψυχῇ αὐτοῦ σφόδρα καὶ ἐβουλεύσατο τοῦ πορευθῆναι εἰς τὴν Περσίδα καὶ λαβεῖν τοὺς φόρους τῶν χωρῶν καὶ συναγαγεῖν ἀργύριον πολύ. 32 καὶ κατέλιπεν Λυσίαν ἄνθρωπον ἔνδοξον καὶ ἀπὸ γένους τῆς βασιλείας ἐπὶ τῶν πραγμάτων τοῦ βασιλέως ἀπὸ τοῦ ποταμοῦ Εὐφράτου καὶ ἕως ὁρίων Αἰγύπτου 33 καὶ τρέφειν ᾿Αντίοχον τὸν υἱὸν αὐτοῦ ἕως τοῦ ἐπιστρέψαι αὐτόν· 34 καὶ παρέδωκεν αὐτῷ τὰς ἡμίσεις τῶν δυνάμεων καὶ τοὺς ἐλέφαντας καὶ ἐνετείλατο αὐτῷ περὶ πάντων, ὧν ἠβούλετο, καὶ περὶ τῶν κατοικούντων τὴν Ιουδαίαν καὶ Ιερουσαλημ 35 ἀποστεῖλαι ἐπ᾽ αὐτοὺς δύναμιν τοῦ ἐκτρῖψαι καὶ ἐξᾶραι τὴν ἰσχὺν Ισραηλ καὶ τὸ κατάλειμμα Ιερουσαλημ καὶ ἆραι τὸ μνημόσυνον αὐτῶν ἀπὸ τοῦ τόπου 36 καὶ κατοικίσαι υἱοὺς ἀλλογενεῖς ἐν πᾶσιν τοῖς ὁρίοις αὐτῶν καὶ κατακληροδοτῆσαι τὴν γῆν αὐτῶν. 37 καὶ ὁ βασιλεὺς παρέλαβεν τὰς ἡμίσεις τῶν δυνάμεων τὰς καταλειφθείσας καὶ ἀπῆρεν ἀπὸ ᾿Αντιοχείας ἀπὸ πόλεως βασιλείας αὐτοῦ ἔτους ἑβδόμου καὶ τεσσαρακοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ καὶ διεπέρασεν τὸν Εὐφράτην ποταμὸν καὶ διεπορεύετο τὰς ἐπάνω χώρας. 38 Καὶ ἐπέλεξεν Λυσίας Πτολεμαῖον τὸν Δορυμένους καὶ Νικάνορα καὶ Γοργίαν, ἄνδρας δυνατοὺς τῶν φίλων τοῦ βασιλέως, 39 καὶ ἀπέστειλεν μετ᾽ αὐτῶν τεσσαράκοντα χιλιάδας ἀνδρῶν καὶ ἑπτακισχιλίαν ἵππον τοῦ ἐλθεῖν εἰς γῆν Ιουδα καὶ καταφθεῖραι αὐτὴν κατὰ τὸν λόγον τοῦ βασιλέως. 40 καὶ ἀπῆρεν σὺν πάσῃ τῇ δυνάμει αὐτῶν, καὶ ἦλθον καὶ παρενέβαλον πλησίον Αμμαους ἐν τῇ γῇ τῇ πεδινῇ. 41 καὶ ἤκουσαν οἱ ἔμποροι τῆς χώρας τὸ ὄνομα αὐτῶν καὶ ἔλαβον ἀργύριον καὶ χρυσίον πολὺ σφόδρα καὶ πέδας καὶ ἦλθον εἰς τὴν παρεμβολὴν τοῦ λαβεῖν τοὺς υἱοὺς Ισραηλ εἰς παῖδας. καὶ προσετέθησαν πρὸς αὐτοὺς δύναμις Συρίας καὶ γῆς ἀλλοφύλων. 42 καὶ εἶδεν Ιουδας καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ ὅτι ἐπληθύνθη τὰ κακὰ καὶ αἱ δυνάμεις παρεμβάλλουσιν ἐν τοῖς ὁρίοις αὐτῶν, καὶ ἐπέγνωσαν τοὺς λόγους τοῦ βασιλέως, οὓς ἐνετείλατο ποιῆσαι τῷ λαῷ εἰς ἀπώλειαν καὶ συντέλειαν, 43 καὶ εἶπαν ἕκαστος πρὸς τὸν πλησίον αὐτοῦ ᾿Αναστήσωμεν τὴν καθαίρεσιν τοῦ λαοῦ ἡμῶν καὶ πολεμήσωμεν περὶ τοῦ λαοῦ ἡμῶν καὶ τῶν ἁγίων. 44 καὶ ἠθροίσθη ἡ συναγωγὴ τοῦ εἶναι ἑτοίμους εἰς πόλεμον καὶ τοῦ προσεύξασθαι καὶ αἰτῆσαι ἔλεος καὶ οἰκτιρμούς. 45 καὶ Ιερουσαλημ ἦν ἀοίκητος ὡς ἔρημος, οὐκ ἦν ὁ εἰσπορευόμενος καὶ ἐκπορευόμενος ἐκ τῶν γενημάτων αὐτῆς, καὶ τὸ ἁγίασμα καταπατούμενον, καὶ υἱοὶ ἀλλογενῶν ἐν τῇ ἄκρᾳ, κατάλυμα τοῖς ἔθνεσιν· καὶ ἐξήρθη τέρψις ἐξ Ιακωβ, καὶ ἐξέλιπεν αὐλὸς καὶ κινύρα. 46 καὶ συνήχθησαν καὶ ἤλθοσαν εἰς Μασσηφα κατέναντι Ιερουσαλημ, ὅτι τόπος προσευχῆς ἦν ἐν Μασσηφα τὸ πρότερον τῷ Ισραηλ. 47 καὶ ἐνήστευσαν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ καὶ περιεβάλοντο σάκκους καὶ σποδὸν ἐπὶ τὴν κεφαλὴν αὐτῶν καὶ διέρρηξαν τὰ ἱμάτια αὐτῶν. 48 καὶ ἐξεπέτασαν τὸ βιβλίον τοῦ νόμου περὶ ὧν ἐξηρεύνων τὰ ἔθνη τὰ ὁμοιώματα τῶν εἰδώλων αὐτῶν. 49 καὶ ἤνεγκαν τὰ ἱμάτια τῆς ἱερωσύνης καὶ τὰ πρωτογενήματα καὶ τὰς δεκάτας καὶ ἤγειραν τοὺς ναζιραίους, οἳ ἐπλήρωσαν τὰς ἡμέρας, 50 καὶ ἐβόησαν φωνῇ εἰς τὸν οὐρανὸν λέγοντες Τί ποιήσωμεν τούτοις καὶ ποῦ αὐτοὺς ἀπαγάγωμεν, 51 καὶ τὰ ἅγιά σου καταπεπάτηνται καὶ βεβήλωνται καὶ οἱ ἱερεῖς σου ἐν πένθει καὶ ταπεινώσει; 52 καὶ ἰδοὺ τὰ ἔθνη συνῆκται ἐφ᾽ ἡμᾶς τοῦ ἐξᾶραι ἡμᾶς· σὺ οἶδας ἃ λογίζονται ἐφ᾽ ἡμᾶς. 53 πῶς δυνησόμεθα ὑποστῆναι κατὰ πρόσωπον αὐτῶν, ἐὰν μὴ σὺ βοηθήσῃς ἡμῖν; 54 καὶ ἐσάλπισαν ταῖς σάλπιγξιν καὶ ἐβόησαν φωνῇ μεγάλῃ. 55καὶ μετὰ τοῦτο κατέστησεν Ιουδας ἡγουμένους τοῦ λαοῦ, χιλιάρχους καὶ ἑκατοντάρχους καὶ πεντηκοντάρχους καὶ δεκαδάρχους. 56 καὶ εἶπεν τοῖς οἰκοδομοῦσιν οἰκίας καὶ μνηστευομένοις γυναῖκας καὶ φυτεύουσιν ἀμπελῶνας καὶ δειλοῖς ἀποστρέφειν ἕκαστον εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ κατὰ τὸν νόμον. 57 καὶ ἀπῆρεν ἡ παρεμβολή, καὶ παρενέβαλον κατὰ νότον Αμμαους. 58 καὶ εἶπεν Ιουδας Περιζώσασθε καὶ γίνεσθε εἰς υἱοὺς δυνατοὺς καὶ γίνεσθε ἕτοιμοι εἰς πρωὶ τοῦ πολεμῆσαι ἐν τοῖς ἔθνεσιν τούτοις τοῖς ἐπισυνηγμένοις ἐφ᾽ ἡμᾶς ἐξᾶραι ἡμᾶς καὶ τὰ ἅγια ἡμῶν· 59 ὅτι κρεῖσσον ἡμᾶς ἀποθανεῖν ἐν τῷ πολέμῳ ἢ ἐπιδεῖν ἐπὶ τὰ κακὰ τοῦ ἔθνους ἡμῶν καὶ τῶν ἁγίων. 60 ὡς δ᾽ ἂν ᾖ θέλημα ἐν οὐρανῷ, οὕτως ποιήσει.

4

Entambala y’Emausi

1 Gorigiyasi anacijaho arhôla abasirika bagenda n’amagulu bihumbi birhanu, abalwira oku nfarasi cihumbi balya b’entwali: banacigenda badufu. 2 Mpu bagendigorha ecihando c’Abayahudi n’okubarhibukira cîfudukwe, abantu b’omu cishagala c’e Siyoni bayîsha babalangûla enjira. 3 Yuda arhi ayumva okola yene boshi n’abantu bage b’entwali, barhabâla mpu bakoze entambala kuli ogwôla murhwe gwali aha Emausi, 4 oku emirhwe yabo eciri eshandabine eburhambi bw’ecihando. 5 Gorigiyasi anacirhibukira budufu omu cihando ca Yuda. Ci konene arhacishimanagakwo ndi; okubundi anacirhondêra okuja abalongereza omu mirhundu, erhi anaja acibwira erhi: barhuyasire. 6 Erhi bucaûla Yuda alamukira oku kabanda n’engabo yage ya bihumbi bisharhu; ci konene barhali badwirhe empenzi ciru n’engôrho bakasîmire muli ago mango. 7 Erhi balangira ecihando c’abapagani coshi cizibu na cibambize n’abalwi na nfarasi boshi bacizungulusire, bali bantu bakomera entambala.

8 Yuda anacibwira abantu baec erhi: murhayobahaga ogwôla mwandu, mu rhanarhemukaga hano bamutulakwo entambala. 9 Kengeri kurhi ababusi birhu bafumaga omu nyanja erhi Faraoni akola abashimbire n’engabo y’abasirika bage. 10 Ci bunôla rhuyakuzagye omu mpingu, anahashirhufa lukogo, anake ngere galya malaganyo gage n’ababusi birhu, kandi anamalira oku lwene eyôla ngabo mwabona embere zirhu. 11 N’ahôla amashanja ganamanya oku hali olwira n’oku langa Israheli.

12 Balya bashombanyi banaciyinamula amasu, banacilangira Abayahudi bayîshire babarhabâlire. 13 Banacishagamuka omu cihando bakola bakoza e ntambala, n’abo abasirika ba Yuda banaciyîsha babuha emishekera. 14 Lwana cibumbana, abashombanyi, embaga zahungumuka zoshi, banacikûla omulindi omu kabanda. 15 Abali bazinda boshi bahungumuka n’engôrho y’Abayahudi. nabo abôla Bayahudi, banacibaminika kuhika aha Gezeri na kuja omu kabanda ka Idumeya, bâbo e Azoti, lwanacigenzikanwa na Yaniya, omu bashombanyi mwafamwo hofi bihumbi bisharhu.

16 Okubundi Yuda n’engabo yage bashubûka emunda bali baminikirc aba shombanyi. 17 Anacibwira olubaga erhi: Murhahubiraga okuhagula, bulya eyi ndi ntambala eciri yarhulinda: 18 Gorigiyasi na ecikembe cage bali omu ntondo hofi nirhu, muhire omurhima omu nda rhulwise abôla bashombanyi birhu, buzinda mwanayishigiba lyo muhagula buzira bôba, ebijandikwa byabo. 19 Oku Yuda anacidwirhe aderha ntyôla, banacilangira cigamba ciguma c’abantu ba Gorigiyasi canacilabukira oku ntondo. 20 Bâbona oku abâbo kuyâka bayasire n’oku Abayahudi badulisire ecihando cabo muliro, gulya mugi bakazagilangira gwatumbûka gone, gwakazagiyerekana ebyabire. 21 Omu kubona ntyôla barhemuka, n’erhi babona omu kabanda oku bene Yuda bacirheganyize okulwa. 22 Lero boshi bajiyakira omu cihugo c’Abafilistini. 23 Enyuma lyahôla Yuda abaga lyo ayishihagula; bagukumba amasholo, enfaranga emishangi y’akaduku k’akalinga n’ak’omukara na bindi hirugu binji. 24 Erhi bakola bashubûka, Abayahudi bayimba enyimbo banakuza Ow’enyanya bayîsha baderha mpu: «Bulya ali mwinja, n’obwonjo bwage buli bw’ensiku n’amango». 25 Kurhenga olwo lusiku, Bene Israheli barhangirhamûka. 26 Baguma bafumaga muli balya shombanyi, bagendimanyisa Lisiyasi ebyabire. 27 Erhi ayumva ntyo, arhoga, arhemuka ebwa kuba emihigo yage erhacibaga nka oku anali alangalire n’ebwa kuba amarhegeko ga mwami garhacigendekaga.

Lisiyasi arhabâla obwa burhanzi

28 Omu mwaka gwakulikiraga, Lisiyasi ashubikomekera n’abasirika bage bagenda n’amagulu, bali bihumbi makumi galindarhu, boshi ntwali, na bihumbi birhanu bya balwira oku nfarasi mpu arhabalire Abayahudi. 29 Banacilikûla omu Idumeya banacitwa icumbi hofi na Betisuri. Yuda anacibarhabalira n’engabo yage ya bantu bihumbi ikumi. 30 Omu kubona eyoôla ngabo nzibuzibu ashenga ntyâla: Oyagirwe waliha côkola w’Israheli. We watwaga omu mulala gwa olya muntu ntagagajwa n’okuboko kwa mwambali wawe Daudi, we wanahânaga ecihando c’Abafilistini omu maboko ga Yonatani, mugala wa Saulo boshi n’omubarhuzi w’emirasano yage. 31 Ogonyererage eyira ngabo omu maboko g’oluhaga lwawe Israheli, enshonyi zibabumbe boshi n’abasirika bâbo abagenda n’amagulu na banyakulwira oku nfarasi bâbo. 32 Ohire entemu omu bigamba byabo, orhibule eyôla misi yabo balimbira n’okuhimwa kwabo, ojire kubajugumye. 33 Obagalike n’engôrho y’abakukunda, na ngasi boshi banayishi izîno lyawe bakuhe ebitakiro bya okukukuza. 34 Lwanacibumbana, bantu bihumbi birhanu byanacifa omu ngabo ya Lisiyasi banacikahirima embere z’Abayahudi. 35 Erhi abona engabo yage yamahimwa, n’oku oburhwali bwa bene Yuda buli, abali bacihanyire mpu balame erhi bafe n’oburhwali, Lisiyasi anacishubira e Antiyokiya, anacishubûza eyindi ngabo nyinji kulusha mpu ayishubirane e Buyahudi.

Obucêse bw’ecirhinyiro

36 Yuda na bene wabo banaciderha mpu: Lola oku rhwamahima abasho mbanyi birhu. Kanyi rhugendicêsa ecirhinyiro cirhu rhunacishagalule. 37 Engabo yoshi yanacishubûzanya, yanacisôkera oku ntondo ya Siyoni. 38 Bashimâna kuli eyo ntondo aka-Nyamuzinda gukola guba mulangabule, oluhêrero erhi mira balusherezagya, ebirhebo erhi byarhenzire, obululi erhi bûkola bumeziremwo ebiri nka oku ntondo, ebisîka erhi mira byahongolagwa. 39 Okuhandi boshi banacisharhangula emyambalo yabo, baja omu mishîbo minene, babulagira oluvu okw’irhwe lyabo. 40 Okuhandi boshi bafukama bayunamiriza akamalanga kahika oku idaho erhi n’emishekera edwirhe yabûhwa, boshi bakazibandira orhuhababo emalunga.

41 Okuhandi Yuda anacirhegeka murhwe muguma mpu bagendilwisa ab’e Sîriya baciri omu cihugo kuhika bacêse e cirhinyiro. 42 Okubundi anacicîshoga abadâhwa barhaliko ishembo, abacigwerhe obushiru oku kanwa ka Nnamaha nga. 43 Bacêsa aka-Nyamuzinda, banacilunda hantu haguma galya mabuye bakahomôlagamwo.

44 Okuhandi bacidôsa kurhi bankajira oluhêrero lw’cnterekêro lwahemula gwa. 45 Enkengero nyinji zanacibayishira z’okuluhongola lulya luhêrero, lulekibakoza nshonyi kulya kuba abapagani baluzinzize. Banaciluhongola, 46 n’okugendilunda amabuye galo oku ntondo y’aka-Nyamuzinda, aha hantu hashinganine, okubalinda omulêbi wababwira oku bajira. 47 Banacirhôla amabuye nka kulya ganali, kulya irhegeko linadesire, banaciyûbakamwo oluhêrero luhyahya nka oku binadesirwe omu burhegesi bwa mira. 48 Banaciyûbaka ahatagatifu kuguma n’omu ndalala y’aka-Nyamuzinda; bayumanyanya obululi. 49 Bashubihiramwo ebirugu bihyahya, bahiramwo akandikandi kamole; oluhêro lw’omugavu n’eyindi ntalule. 50 Batumbûkiza enshangi oku luhêro, bayâsa matara gali oku kamole ganacimoleka omu ka-Nyamuzinda koshi. 51 Banacihira emigati oku ntalule banacimanika emyenda, emishangi. Erhi baba bamayûsa emikolo banajiraga yoshi, 52 omu nsiku makumi abiri n’irhanu z’omwezi gwa mwenda, ogwôla mwezi guderhwa Kisilewu, omu mwaka gw’igana na makumi ani na munani, banacizûka hibungubungu, 53 Banacigendirherekêra enterekêro kulya irhegeko linadesire kuli lulya luhêro luhyahya, lw’enterekêro z’emba gwa banali bamarheganya. 54 Bajira olusiku lukulu lw’okugishwa kw’oluhêrero. 55 Olubaga lwoshi lwafukamiriza, lwaharamya, lwanacikuza ow’enyanya ye wabahimiraga abashombanyi. 56 Bageza nsiku munani erhi bajira olukulu lw’okugishwa kw’oluhêro, banacirherekêra embagwa zabo n’obusime bunene, barherekêra enterekêro z’omurhûla n’ez’okukuza. 57 Banaciyinjihya amalanga g’aka-Nyamuzinda n’ebiri nka bimane bya masholo, banacishakûlula emihango y’aka-Nyamuzinda kuguma n’ebisika, banacihiramwo enyumvi. 58 Olubaga lwashagaluka bwenêne n’enshonyi z’abapagani balubonesagya zahwa. 59 Yuda boshi na bene wabo kuguma n’olubaga (endeko y’Israheli), banacirhôla emihigo mpu agôla mango oluhêro lwagishagwa, gakayôrha gakengwa ngasi mwaka miregerege munani kurhenga omo nsiku munani, kurhenga omu nsiku makumi abiri n’irhanu z’omwezi gwa mwenda, basîme banacîshinge.

60 Muli agôla mango gonene, omu marhambi g’entondo ya Sinayi bamuzo ngolosa ngurhu zijire enyanya n’eminara mizibuzibu, mpu lyo abapagani balekicishubiyîsha n’okuhemukira eyôla nyumpa okw’embere. 61 Yuda ahiraho abalanzi bakazagilanga entondo Siyoni. Azibuhya Betisuri mpu lyo olubaga luba n’akacikirizo kazibu ah’ishiriza lya Idumeya.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 4

1 Καὶ παρέλαβεν Γοργίας πεντακισχιλίους ἄνδρας καὶ χιλίαν ἵππον ἐκλεκτήν, καὶ ἀπῆρεν ἡ παρεμβολὴ νυκτὸς 2 ὥστε ἐπιβαλεῖν ἐπὶ τὴν παρεμβολὴν τῶν Ιουδαίων καὶ πατάξαι αὐτοὺς ἄφνω· καὶ υἱοὶ τῆς ἄκρας ἦσαν αὐτῷ ὁδηγοί. 3 καὶ ἤκουσεν Ιουδας καὶ ἀπῆρεν αὐτὸς καὶ οἱ δυνατοὶ πατάξαι τὴν δύναμιν τοῦ βασιλέως τὴν ἐν Αμμαους, 4 ἕως ἔτι ἐσκορπισμέναι ἦσαν αἱ δυνάμεις ἀπὸ τῆς παρεμβολῆς. 5 καὶ ἦλθεν Γοργίας εἰς τὴν παρεμβολὴν Ιουδου νυκτὸς καὶ οὐδένα εὗρεν· καὶ ἐζήτει αὐτοὺς ἐν τοῖς ὄρεσιν, ὅτι εἶπεν Φεύγουσιν οὗτοι ἀφ᾽ ἡμῶν. 6 καὶ ἅμα ἡμέρᾳ ὤφθη Ιουδας ἐν τῷ πεδίῳ ἐν τρισχιλίοις ἀνδράσιν· πλὴν καλύμματα καὶ μαχαίρας οὐκ εἶχον ὡς ἠβούλοντο. 7 καὶ εἶδον παρεμβολὴν ἐθνῶν ἰσχυρὰν καὶ τεθωρακισμένην καὶ ἵππον κυκλοῦσαν αὐτήν, καὶ οὗτοι διδακτοὶ πολέμου. 8καὶ εἶπεν Ιουδας τοῖς ἀνδράσιν τοῖς μετ᾽ αὐτοῦ Μὴ φοβεῖσθε τὸ πλῆθος αὐτῶν καὶ τὸ ὅρμημα αὐτῶν μὴ δειλωθῆτε· 9 μνήσθητε ὡς ἐσώθησαν οἱ πατέρες ἡμῶν ἐν θαλάσσῃ ἐρυθρᾷ, ὅτε ἐδίωκεν αὐτοὺς Φαραω ἐν δυνάμει· 10 καὶ νῦν βοήσωμεν εἰς οὐρανόν, εἰ θελήσει ἡμᾶς καὶ μνησθήσεται διαθήκης πατέρων καὶ συντρίψει τὴν παρεμβολὴν ταύτην κατὰ πρόσωπον ἡμῶν σήμερον, 11 καὶ γνώσονται πάντα τὰ ἔθνη ὅτι ἔστιν ὁ λυτρούμενος καὶ σῴζων τὸν Ισραηλ. 12 καὶ ἦραν οἱ ἀλλόφυλοι τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν καὶ εἶδον αὐτοὺς ἐρχομένους ἐξ ἐναντίας 13 καὶ ἐξῆλθον ἐκ τῆς παρεμβολῆς εἰς πόλεμον· καὶ ἐσάλπισαν οἱ παρὰ Ιουδου 14 καὶ συνῆψαν, καὶ συνετρίβησαν τὰ ἔθνη καὶ ἔφυγον εἰς τὸ πεδίον, 15 οἱ δὲ ἔσχατοι πάντες ἔπεσον ἐν ῥομφαίᾳ. καὶ ἐδίωξαν αὐτοὺς ἕως Γαζηρων καὶ ἕως τῶν πεδίων τῆς Ιδουμαίας καὶ ᾿Αζώτου καὶ Ιαμνείας, καὶ ἔπεσαν ἐξ αὐτῶν εἰς ἄνδρας τρισχιλίους. 16 καὶ ἀπέστρεψεν Ιουδας καὶ ἡ δύναμις ἀπὸ τοῦ διώκειν ὄπισθεν αὐτῶν 17 καὶ εἶπεν πρὸς τὸν λαόν Μὴ ἐπιθυμήσητε τῶν σκύλων, ὅτι πόλεμος ἐξ ἐναντίας ἡμῶν, 18 καὶ Γοργίας καὶ ἡ δύναμις ἐν τῷ ὄρει ἐγγὺς ἡμῶν· ἀλλὰ στῆτε νῦν ἐναντίον τῶν ἐχθρῶν ἡμῶν καὶ πολεμήσατε αὐτούς, καὶ μετὰ ταῦτα λάβετε τὰ σκῦλα μετὰ παρρησίας. 19 ἔτι πληροῦντος Ιουδου ταῦτα μέρος τι ὤφθη ἐκκύπτον ἐκ τοῦ ὄρους· 20 καὶ εἶδεν ὅτι τετρόπωνται, καὶ ἐμπυρίζουσιν τὴν παρεμβολήν· ὁ γὰρ καπνὸς ὁ θεωρούμενος ἐνεφάνιζεν τὸ γεγονός. 21 οἱ δὲ ταῦτα συνιδόντες ἐδειλώθησαν σφόδρα· συνιδόντες δὲ καὶ τὴν Ιουδου παρεμβολὴν ἐν τῷ πεδίῳ ἑτοίμην εἰς παράταξιν 22 ἔφυγον πάντες εἰς γῆν ἀλλοφύλων. 23 καὶ Ιουδας ἀνέστρεψεν ἐπὶ τὴν σκυλείαν τῆς παρεμβολῆς, καὶ ἔλαβον χρυσίον πολὺ καὶ ἀργύριον καὶ ὑάκινθον καὶ πορφύραν θαλασσίαν καὶ πλοῦτον μέγαν. 24 καὶ ἐπιστραφέντες ὕμνουν καὶ εὐλόγουν εἰς οὐρανὸν ὅτι καλόν, ὅτι εἰς τὸν αἰῶνα τὸ ἔλεος αὐτοῦ. 25 καὶ ἐγενήθη σωτηρία μεγάλη τῷ Ισραηλ ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ. 26 ῞Οσοι δὲ τῶν ἀλλοφύλων διεσώθησαν, παραγενηθέντες ἀπήγγειλαν τῷ Λυσίᾳ πάντα τὰ συμβεβηκότα. 27 ὁ δὲ ἀκούσας συνεχύθη καὶ ἠθύμει, ὅτι οὐχ οἷα ἤθελεν, τοιαῦτα ἐγεγόνει τῷ Ισραηλ, καὶ οὐχ οἷα αὐτῷ ἐνετείλατο ὁ βασιλεύς, ἐξέβη. 28 καὶ ἐν τῷ ἐρχομένῳ ἐνιαυτῷ συνελόχησεν ἀνδρῶν ἐπιλέκτων ἑξήκοντα χιλιάδας καὶ πεντακισχιλίαν ἵππον ὥστε ἐκπολεμῆσαι αὐτούς. 29 καὶ ἦλθον εἰς τὴν Ιδουμαίαν καὶ παρενέβαλον ἐν Βαιθσουροις, καὶ συνήντησεν αὐτοῖς Ιουδας ἐν δέκα χιλιάσιν ἀνδρῶν. 30 καὶ εἶδεν τὴν παρεμβολὴν ἰσχυρὰν καὶ προσηύξατο καὶ εἶπεν Εὐλογητὸς εἶ, ὁ σωτὴρ Ισραηλ ὁ συντρίψας τὸ ὅρμημα τοῦ δυνατοῦ ἐν χειρὶ τοῦ δούλου σου Δαυιδ καὶ παρέδωκας τὴν παρεμβολὴν τῶν ἀλλοφύλων εἰς χεῖρας Ιωναθου υἱοῦ Σαουλ καὶ τοῦ αἴροντος τὰ σκεύη αὐτοῦ· 31 οὕτως σύγκλεισον τὴν παρεμβολὴν ταύτην ἐν χειρὶ λαοῦ σου Ισραηλ, καὶ αἰσχυνθήτωσαν ἐπὶ τῇ δυνάμει καὶ τῇ ἵππῳ αὐτῶν· 32 δὸς αὐτοῖς δειλίαν καὶ τῆξον θράσος ἰσχύος αὐτῶν, καὶ σαλευθήτωσαν τῇ συντριβῇ αὐτῶν· 33 κατάβαλε αὐτοὺς ῥομφαίᾳ ἀγαπώντων σε, καὶ αἰνεσάτωσάν σε πάντες οἱ εἰδότες τὸ ὄνομά σου ἐν ὕμνοις. 34 καὶ συνέβαλλον ἀλλήλοις, καὶ ἔπεσον ἐκ τῆς παρεμβολῆς Λυσίου εἰς πεντακισχιλίους ἄνδρας καὶ ἔπεσον ἐξ ἐναντίας αὐτῶν. 35 ἰδὼν δὲ Λυσίας τὴν γενομένην τροπὴν τῆς αὑτοῦ συντάξεως, τῆς δὲ Ιουδου τὸ γεγενημένον θάρσος καὶ ὡς ἕτοιμοί εἰσιν ἢ ζῆν ἢ τεθνηκέναι γενναίως, ἀπῆρεν εἰς ᾿Αντιόχειαν καὶ ἐξενολόγει πλεοναστὸν πάλιν παραγίνεσθαι εἰς τὴν Ιουδαίαν. 36 Εἶπεν δὲ Ιουδας καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ ᾿Ιδοὺ συνετρίβησαν οἱ ἐχθροὶ ἡμῶν, ἀναβῶμεν καθαρίσαι τὰ ἅγια καὶ ἐγκαινίσαι. 37 καὶ συνήχθη ἡ παρεμβολὴ πᾶσα καὶ ἀνέβησαν εἰς ὄρος Σιων. 38 καὶ εἶδον τὸ ἁγίασμα ἠρημωμένον καὶ τὸ θυσιαστήριον βεβηλωμένον καὶ τὰς θύρας κατακεκαυμένας καὶ ἐν ταῖς αὐλαῖς φυτὰ πεφυκότα ὡς ἐν δρυμῷ ἢ ὡς ἐν ἑνὶ τῶν ὀρέων καὶ τὰ παστοφόρια καθῃρημένα. 39 καὶ διέρρηξαν τὰ ἱμάτια αὐτῶν καὶ ἐκόψαντο κοπετὸν μέγαν καὶ ἐπέθεντο σποδὸν 40καὶ ἔπεσαν ἐπὶ πρόσωπον ἐπὶ τὴν γῆν καὶ ἐσάλπισαν ταῖς σάλπιγξιν τῶν σημασιῶν καὶ ἐβόησαν εἰς οὐρανόν. 41 τότε ἐπέταξεν Ιουδας ἀνδράσιν πολεμεῖν τοὺς ἐν τῇ ἄκρᾳ, ἕως καθαρίσῃ τὰ ἅγια. 42 καὶ ἐπελέξατο ἱερεῖς ἀμώμους θελητὰς νόμου, 43 καὶ ἐκαθάρισαν τὰ ἅγια καὶ ἦραν τοὺς λίθους τοῦ μιασμοῦ εἰς τόπον ἀκάθαρτον. 44 καὶ ἐβουλεύσαντο περὶ τοῦ θυσιαστηρίου τῆς ὁλοκαυτώσεως τοῦ βεβηλωμένου, τί αὐτῷ ποιήσωσιν· 45 καὶ ἔπεσεν αὐτοῖς βουλὴ ἀγαθὴ καθελεῖν αὐτό, μήποτε γένηται αὐτοῖς εἰς ὄνειδος ὅτι ἐμίαναν τὰ ἔθνη αὐτό· καὶ καθεῖλον τὸ θυσιαστήριον 46 καὶ ἀπέθεντο τοὺς λίθους ἐν τῷ ὄρει τοῦ οἴκου ἐν τόπῳ ἐπιτηδείῳ μέχρι τοῦ παραγενηθῆναι προφήτην τοῦ ἀποκριθῆναι περὶ αὐτῶν. 47 καὶ ἔλαβον λίθους ὁλοκλήρους κατὰ τὸν νόμον καὶ ᾠκοδόμησαν θυσιαστήριον καινὸν κατὰ τὸ πρότερον. 48 καὶ ᾠκοδόμησαν τὰ ἅγια καὶ τὰ ἐντὸς τοῦ οἴκου καὶ τὰς αὐλὰς ἡγίασαν 49 καὶ ἐποίησαν σκεύη ἅγια καινὰ καὶ εἰσήνεγκαν τὴν λυχνίαν καὶ τὸ θυσιαστήριον τῶν θυμιαμάτων καὶ τὴν τράπεζαν εἰς τὸν ναόν. 50 καὶ ἐθυμίασαν ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον καὶ ἐξῆψαν τοὺς λύχνους τοὺς ἐπὶ τῆς λυχνίας, καὶ ἔφαινον ἐν τῷ ναῷ. 51 καὶ ἐπέθηκαν ἐπὶ τὴν τράπεζαν ἄρτους καὶ ἐξεπέτασαν τὰ καταπετάσματα. καὶ ἐτέλεσαν πάντα τὰ ἔργα, ἃ ἐποίησαν. 52 καὶ ὤρθρισαν τὸ πρωὶ τῇ πέμπτῃ καὶ εἰκάδι τοῦ μηνὸς τοῦ ἐνάτου (οὗτος ὁ μὴν Χασελευ) τοῦ ὀγδόου καὶ τεσσαρακοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ ἔτους 53 καὶ ἀνήνεγκαν θυσίαν κατὰ τὸν νόμον ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον τῶν ὁλοκαυτωμάτων τὸ καινόν, ὃ ἐποίησαν. 54 κατὰ τὸν καιρὸν καὶ κατὰ τὴν ἡμέραν, ἐν ᾗ ἐβεβήλωσαν αὐτὸ τὰ ἔθνη, ἐν ἐκείνῃ ἐνεκαινίσθη ἐν ᾠδαῖς καὶ κιθάραις καὶ κινύραις καὶ κυμβάλοις. 55 καὶ ἔπεσεν πᾶς ὁ λαὸς ἐπὶ πρόσωπον καὶ προσεκύνησαν καὶ εὐλόγησαν εἰς οὐρανὸν τὸν εὐοδώσαντα αὐτοῖς. 56 καὶ ἐποίησαν τὸν ἐγκαινισμὸν τοῦ θυσιαστηρίου ἡμέρας ὀκτὼ καὶ προσήνεγκαν ὁλοκαυτώματα μετ᾽ εὐφροσύνης καὶ ἔθυσαν θυσίαν σωτηρίου καὶ αἰνέσεως. 57 καὶ κατεκόσμησαν τὸ κατὰ πρόσωπον τοῦ ναοῦ στεφάνοις χρυσοῖς καὶ ἀσπιδίσκαις καὶ ἐνεκαίνισαν τὰς πύλας καὶ τὰ παστοφόρια καὶ ἐθύρωσαν αὐτά. 58 καὶ ἐγενήθη εὐφροσύνη μεγάλη ἐν τῷ λαῷ σφόδρα, καὶ ἀπεστράφη ὀνειδισμὸς ἐθνῶν. 59 καὶ ἔστησεν Ιουδας καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ καὶ πᾶσα ἡ ἐκκλησία Ισραηλ ἵνα ἄγωνται αἱ ἡμέραι τοῦ ἐγκαινισμοῦ τοῦ θυσιαστηρίου ἐν τοῖς καιροῖς αὐτῶν ἐνιαυτὸν κατ᾽ ἐνιαυτὸν ἡμέρας ὀκτὼ ἀπὸ τῆς πέμπτης καὶ εἰκάδος τοῦ μηνὸς Χασελευ μετ᾽ εὐφροσύνης καὶ χαρᾶς. 60 καὶ ᾠκοδόμησαν ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ τὸ ὄρος Σιων κυκλόθεν τείχη ὑψηλὰ καὶ πύργους ὀχυρούς, μήποτε παραγενηθέντα τὰ ἔθνη καταπατήσωσιν αὐτά, ὡς ἐποίησαν τὸ πρότερον. 61 καὶ ἀπέταξεν ἐκεῖ δύναμιν τηρεῖν αὐτὸ καὶ ὠχύρωσεν αὐτὸ τηρεῖν τὴν Βαιθσουραν τοῦ ἔχειν τὸν λαὸν ὀχύρωμα κατὰ πρόσωπον τῆς Ιδουμαίας.

5

Abayabudi balwisa Abanya-Idumeya n’ab’Amoniti

1 Erhi amashanja gayûbakaga eburhambi bayumva oku oluhêrero lwayûbasi rwe n’oku ecirhinyiro cashakwirwe nk’oku byanabaga embere, bagaya bwe nêne. 2 Banacirhôla omuhigo g’okumalîra ngasi bene Yakobo bayûbakaga ekarhî kabo, okukazibayîrha n’okubaherêrekeza.

3 Yuda naye erhi adwirhe alwisa bene Ezau omu Idumeya, omu cihugo ca Akrabatana bulya bali bamalibuza Bene Israheli okukazibarhêra; abahima loshi, anabanyaga. 4 Anacikengera obulyalya bwa Bene Beyani, abali oku lubaga nka mirhego n’okukumba kwa ngasi lusiku omu mirhego yabo ya ngasi lusiku bajaga barhega Abayahudi omu njira. 5 Anacibagorha omu ngurhugurhu bali bayakire, abahumbârhaza, abanigûza anaciyôca engurhu zabo, kuguma n’abali bayakiremwo boshi. 6 Kandi anacigera emwa Amoni, anacishimâna ahôla omurhwe muzibu n’engabo nyinji, n’omurhambo wabo ye wali Timoteyo. 7 Abatulako entambala kanji kanji, anacibahima; abalibirhako boshi. 8 Anaci gwarha Yazeri, n’ebishagala byanali biyegire, anacishubira omu Buyahudi.

Enshokolezi y’entambala omu Galileya n’omu Galadi

9 Amashanja goshi ganali omu Galadi ganacishubûzanya mpu galwise Abayahudi banayûbakaga emwabo mpu babamalire nabo, balya Bayahudi banaciyakira omu nyumpa nzibuzibu y’okulwira Datema. 10 Banacirhumira Yuda na bene wabo amaruba gali mandike ntyâla: Birya bihugo rhuyûbakanwa nabyo birhuzungulusire mpu birhumalire. 11 Bakola badwire bacirheganya mpu bayîshe bagorhe eyira nyumpa rhucifulisiremwo, na Timoteyo ye murhambo w’engabo yabo. 12 Oyîshe duba mâshi yagirwa, orhukûle omu maboko gabo . bulya banji muli rhwe bamafa. 13 Ngasi bene wirhu bali omu cihugo Tobiya, bo shi banizirwe, abashombanyi birhu bagwasire bajà, abakazi bâbo, abana bâbo, ebirugu bahagula, bayîsire ahôla hofi ha bantu cihumbi. 14 Okubacidwirhe basoma agôla maruba ezindi ntumwa zahubuka e Galileya, n’emyambalo yabo misharhule erhi ogûla mwanzi gurhuma. 15 Abantu b’e Ptolemayisi, ab’e Tiri, Sidoni, n’ab’omu Galileya boshi, abôla bantu b’ihanga bashubûzinye mpu ba rhumaîre. 16 Yuda n’olubaga baja amu ndêko mpu bolole kurhi bankashubijira abâla bene wabo bali omu mbaka ntyôla, bakola barhezirwe n’abashombanyi. 17 Yuda anacibwira mwene wabo Simoni erhi: ocîshoge abantu bakanye okujilikûza bene wirhu bali e Galileya nani rhweshi na mwene wirhu Yonatani rhwaja a Galadi. 18 Omu Bayahudi asigamwo Yozefu mugala wa Zakariya na Azariyasi, murhambo w’olubaga, kuguma n’abandi bantu basigalaga mpu balange ecihugo. 19 Anacibaha er’irhegeka erhi: orhegeke olubaga, ci omanye wankaderha mpu watula entambala oku mashanja kuhika amango rhwayîsha. 20 Anaciha Simoni bantu bihumbi bisharhu, oku kuja e Galileya, na Yuda bantu bihumbi munani oku kuja e Galadi.

Abasirika barhumwa okujitula entambala e Galileya n’e Galadi

21 Simoni anacilikulira e Galileya, anacitulako galya mashanja entambala zirhali nyi, amashanja ganacihimwa, naye anacibaminika kuhika aku muhango gwa Ptalemayisi. 22 Omu mashanja mwafa hofi bantu bihumbi bisharhu, banabatungôla. 23 Anaciyanka balya Bayahudi, babaga omu Galileya, kuguma n’ababaga amu Arbata boshi na bakâbo, n’abana bâbo, na ngasi bindi banajira byoshi, anacibahêka omu Buyahudi n’obusîme bunene. 24 N’abo oku lwabo lunda Yuda na bene wabo Yanatani banaciyikirira e Yordani, banacijira nsiku isharhu erhi bagenda amw’irungu. 25 Banacishimânana n’Abanabatiya, banacibayankirira n’amurhûla banacibashambâlira ebyabire kuli bene wabo omu Galadi. 26 Banji muli bo bali bashwêkere aho Basara, n’aho Bosori, omu Alema n’omu Kasfoni, omu Makedi n’e Karanayimi, ebyôla bishagala byoshi biri bikomeze bwenêne, na bigali. 27 Mpu hacirigi n’abandi bali bashwêkere omu bindi bishagala bya Galadi. N’abashombanyi bâbo balalire okurhabâlira abwôla bashwesirwe irhondo sêzi, bashandaze ezôla nyumpa, banabamalîre oku lusiku luguma.

28 Caligumiza Yuda anacigolonjoka, anacirhôla enjira y’irungu ly’e Basora agwarha lulya lugo, anacinigûza ngasi hya bûko bwa mulume hyolwo lubaga lwayûbakaga ahôla, ahâha ebirugu byabo byoshi, n’olugo lwabo aludulika muliro. 29 Anacirhenga ahôla budufu, balala bagenda kuhika oku nyumpa y’akulwiramwo aha Datema. 30 Oku bwanaca ntyâla, banacilangira omwandu gw’abantu badwirhe amashoneza n’amashami mpu bashabe erya nyumpa nzibunzibu, banalwise abôla bagosirwe bo baligi Bayahudi. 31 Erhi balangira oku entambala yamazûka n’oku ecihogêro c’emishekera n’amazu g’abantu gashakanyize amalunga. 32 Yuda anacibwira abantu b’engabo yage erhi: mulwire bene winyu ene. 33 Abageza muli mihanda isharhu enyuma ly’abashombanyi, emishekcra yashekêreza, babanda orhuhababo rhw’okushenga. 34 Erhi engabo ya Timoteyo emanya oku ali Makabeyo oyôla wayîsha banacikûla omulindi, banacimuyâka, naye anacibacinagiza, kwacifa hofi bantu bihumbi munani muli olo lusiku lonene. 35 Kurhenga ahôla Yuda agaluka e Alema alwîsa olwo lugo aluhima analurhôla, ananigûza ngasi obûko bw’omulume onaba muli lwo. Agugumba ebyaho n’olugo aludulika muliro. 36 Akanya, kulî kulusha, arhôla Kasfoni, Makedi, Bosori n’ebindi bishagala by’e Galileya. 37 Byanaciba ntyôla, Timoteyo ashubishubûza eyindi ngabo, anacigendihanda aha ishiriza lya Rafoni, olundi lunda lw’omugezi. 38 Yuda arhuma abalanguza mpu bagendi lola eyôla ngabo kurhi; banaciyishimubwira mpu: amashanja goshi gurhuzungulusire, banabwizire engabo ya Timoteyo, bajira ntyôla n’engabo nyinji bwenêne barhenzize. 39 Abaharabu mpu barhabale, banakola bahanzire ishiriza ly’omugezi, bali hofi kukulwisa. 40 Timoteyo anabwira omurhambo w’engabo yage erhi: Nka Yuda n’emirhwe yage, bankanayikira olwîshi bakanaja eno baburhanzi, rhurhamurhangaga bulya rhumugwerhemwo obunguke. 41 Ci konene erhi ankayôboha okuyîkira, akatwa ecirâlo cage ebw’ishiriza ly’olwîshi, rhunayîkirire emunda ali, rhwanamuhima.

42 Yuda erhi ahika hofi n’olwîshi, ayîmanza abandisi b’olubaga oku biku nguzo, anacibabwira erhi: murhazigaga omuntu ciru n’omuguma atwa eburhambi, ci boshi banayîshe oku matabâro. 43 Anaciyikirira emunda omushombanyi ali, ayîkira olwîshi, ye murhangiriza n’engabo yage, anacimushimba. Balya bapagani boshi banacihimwa naye bajandika emiherho yabo bayîkirira omu lugo lw’abazimu bâbo e Karanayimi. 44 Abayahudi banarhôla lulya lugo, ba nayôca ecirhinyiro cabo; kuguma n’abaliyakiremwo boshi. Karanayimi ahena ngulwa ntyôla, na kurhenga ahôla ntaye wacidesire mpu akacalîka Yuda.

45 Okubundi Yuda anacishubûza Abayahudi boshi bali omu Galadi; kurhenga omurho bwenêne kuhika oku mushosi bwenêne, kuguma n’abakazi n’abana n’ebirugu byage byoshi, amaso gabo, manene bwenêne bagendekanwa e Buyahudi. 46 Banacihika aha Efroni, lugo lunenc lwakazagilanga enjira yali ezibuhizibwe kulusha, ebwa kuba barhankahashire okulugera, oli ebwa kulyo, oli ebwa kumosho, ci kone ntako bakajizire okurhali kulugeramwo. 47 Abantu bamuli balalira okulugeza, bacihamikira muli lwo, ciru n’enjira zoshi bazifuka n’amabuye. 48 Yuda anarhuma entumwa emwabo, n’ebinwa by’omurhûla, erhi: Leki nirhu rhugere omu lugo, rhuje e mwirhu, ntaye wamuhumako, rhwacigerera kwonene, banacilahira okubayigulira. 49 Okubundi Yuda anacirhuma irhegeko omu bigamba byoshi mpu: ngasi muguma agwarhe buzibu aha anali. 50 Eyôla ngabo y’abantu yanaciyanjikira, banacicîguga kuli lulya lugo, omulegerege goshi n’obudufu boshi, olwo lugo lwanarhogera omu maboko gabo. 51 Ngasi wa bûko mulume yeshi anacimugeza oku boji bw’engôrho, anacishabûla olugo loshi, anacigugumba ebyalimwo, agera mulilwo ayîsha ala mbagira omu mifu. 52 Erhi baba bamayîkira e Yordani, Abayahudi bahika omu kabanda kanene kali embere za Betisani. 53 Yuda anacicihangana okuja akuza kuza abàmarhama, n’okuja kwaha olubaga omurhima omu njira yoshi, kuhika omu cihugo c’ Abayahudi. 54 Anacisôka entondo ya Siyoni n’omwishingo, n’o busîme bunene, banarherekêra enterekêro z’embagwa bulya bamashubûka buzira kuheza ciru n’omuguma muli bo.

Yamuniya acihimula

55 Agôla mango Yuda boshi na Yonatani bali omu Galadi, naye mwene wabo Simoni erhi anali omu Galileya embere za Ptolemaniya. 56 Yozefu mwene Zakariya naye Azariyasi ye wali murhambo mukulu, banaciyumva ebyôla bijiro byabo by’oburhwali oku bajire balwa banahima. 57 Banacibwirana mpu: nirhu rhuheke izîno lirhu irenge; rhukanye rhugendilwisa amashanja gayubasire eburhambi. 58 Okubundi banacihâna irhegeko oku bantu b’engabo yabo, banacirhabalira Yamuniya. 59 Gorigiyasi anacirhenga omu lugo n’engabo yage, anaciyîsha emunda bali mpu balwe. 60 Yozefu na Azariyasi, bahimwa okurha nkaderhwa, banaciyîsha babaminisire kuhika oku lubibi lwa Yuda. Olwo lusiku hofi bantu bihumbi bibiri omu Bayahudi byanacifa, olubaga lwahimwa bwenêne. 61 Ebwa kuba barhayumvanya na Yuda na mwene wabo bamanya mpu bone banahasha okucijirira ebijiro byankabahêka irenge. 62 Ci kwonene barhali muli balya bahîrwe okulanga Israheli n’okuboko kwabo.

Okuj’irenge kwa Yuda omu cihugo c’e Idumiya n’ec’Abafilistini

63 Entwali Yuda na bene wabo, bakuzibwa bwenene omu Israheli n’omu mashanja goshi ngasi aha bamanyire izîno lyabo; ngasi aha izîno lyabo lyakaza giderhwa. 64 Bakaziyîsha babalunduminekwo mpu babakuze. 65 Okubundi Yuda ashubirhabâla boshi na bene wabo mpu bagendilwisa bene Ezau omu cihugo ciri eburhambi bwabo. Anacirhôla Hebroni n’ebishagala byage, anacihena ngula ebyôgo byabo bizibuzibu, anaciyôca engurhu zali omu ndalâla yage. 66 Anacirhabâlira omu cihugo c’Abafilistini, anaciyîkira Marisi. 67 Muli olwo lusiku badâhwa banji balonzagya okuyerekana oburhwali bwabo babafamwo, omu kucikweba omu ntambala nka mihurha. 68 Okubundi Yuda anacisôkera e Azoti, cihugo c’Abafilistini, ahenangula empêrero zabo, ayôca ensanamu z’a bazimu bâbo, n’erhi aba amahagula omu bishagala ashubira e Buyahudi.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 5

1 Καὶ ἐγένετο ὅτε ἤκουσαν τὰ ἔθνη κυκλόθεν ὅτι ᾠκοδομήθη τὸ θυσιαστήριον καὶ ἐνεκαινίσθη τὸ ἁγίασμα ὡς τὸ πρότερον, καὶ ὠργίσθησαν σφόδρα 2 καὶ ἐβουλεύσαντο τοῦ ἆραι τὸ γένος Ιακωβ τοὺς ὄντας ἐν μέσῳ αὐτῶν καὶ ἤρξαντο τοῦ θανατοῦν ἐν τῷ λαῷ καὶ ἐξαίρειν. 3 καὶ ἐπολέμει Ιουδας πρὸς τοὺς υἱοὺς Ησαυ ἐν τῇ Ιδουμαίᾳ, τὴν Ακραβαττήνην, ὅτι περιεκάθηντο τὸν Ισραηλ, καὶ ἐπάταξεν αὐτοὺς πληγὴν μεγάλην καὶ συνέστειλεν αὐτοὺς καὶ ἔλαβεν τὰ σκῦλα αὐτῶν. 4 καὶ ἐμνήσθη τῆς κακίας υἱῶν Βαιαν, οἳ ἦσαν τῷ λαῷ εἰς παγίδα καὶ σκάνδαλον ἐν τῷ ἐνεδρεύειν αὐτοὺς ἐν ταῖς ὁδοῖς· 5 καὶ συνεκλείσθησαν ὑπ᾽ αὐτοῦ εἰς τοὺς πύργους, καὶ παρενέβαλεν ἐπ᾽ αὐτοὺς καὶ ἀνεθεμάτισεν αὐτοὺς καὶ ἐνεπύρισε τοὺς πύργους αὐτῆς ἐν πυρὶ σὺν πᾶσιν τοῖς ἐνοῦσιν. 6 καὶ διεπέρασεν ἐπὶ τοὺς υἱοὺς Αμμων καὶ εὗρεν χεῖρα κραταιὰν καὶ λαὸν πολὺν καὶ Τιμόθεον ἡγούμενον αὐτῶν· 7 καὶ συνῆψεν πρὸς αὐτοὺς πολέμους πολλούς, καὶ συνετρίβησαν πρὸ προσώπου αὐτοῦ, καὶ ἐπάταξεν αὐτούς. 8 καὶ προκατελάβετο τὴν Ιαζηρ καὶ τὰς θυγατέρας αὐτῆς καὶ ἀνέστρεψεν εἰς τὴν Ιουδαίαν. 9 Καὶ ἐπισυνήχθησαν τὰ ἔθνη τὰ ἐν τῇ Γαλααδ ἐπὶ τὸν Ισραηλ τοὺς ὄντας ἐπὶ τοῖς ὁρίοις αὐτῶν τοῦ ἐξᾶραι αὐτούς, καὶ ἔφυγον εἰς Δαθεμα τὸ ὀχύρωμα 10 καὶ ἀπέστειλαν γράμματα πρὸς Ιουδαν καὶ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ λέγοντες ᾿Επισυνηγμένα ἐστὶν ἐφ᾽ ἡμᾶς τὰ ἔθνη κύκλῳ ἡμῶν τοῦ ἐξᾶραι ἡμᾶς 11 καὶ ἑτοιμάζονται ἐλθεῖν καὶ προκαταλαβέσθαι τὸ ὀχύρωμα, εἰς ὃ κατεφύγομεν, καὶ Τιμόθεος ἡγεῖται τῆς δυνάμεως αὐτῶν· 12 νῦν οὖν ἐλθὼν ἐξελοῦ ἡμᾶς ἐκ χειρὸς αὐτῶν, ὅτι πέπτωκεν ἐξ ἡμῶν πλῆθος, 13 καὶ πάντες οἱ ἀδελφοὶ ἡμῶν οἱ ὄντες ἐν τοῖς Τουβίου τεθανάτωνται, καὶ ᾐχμαλωτίκασιν τὰς γυναῖκας αὐτῶν καὶ τὰ τέκνα καὶ τὴν ἀποσκευὴν καὶ ἀπώλεσαν ἐκεῖ ὡσεὶ μίαν χιλιαρχίαν ἀνδρῶν. 14 ἔτι αἱ ἐπιστολαὶ ἀνεγιγνώσκοντο, καὶ ἰδοὺ ἄγγελοι ἕτεροι παρεγένοντο ἐκ τῆς Γαλιλαίας διερρηχότες τὰ ἱμάτια ἀπαγγέλλοντες κατὰ τὰ ῥήματα ταῦτα 15 λέγοντες ἐπισυνῆχθαι ἐπ᾽ αὐτοὺς ἐκ Πτολεμαίδος καὶ Τύρου καὶ Σιδῶνος καὶ πᾶσαν Γαλιλαίαν ἀλλοφύλων τοῦ ἐξαναλῶσαι ἡμᾶς. 16 ὡς δὲ ἤκουσεν Ιουδας καὶ ὁ λαὸς τοὺς λόγους τούτους, ἐπισυνήχθη ἐκκλησία μεγάλη βουλεύσασθαι τί ποιήσωσιν τοῖς ἀδελφοῖς αὐτῶν τοῖς οὖσιν ἐν θλίψει καὶ πολεμουμένοις ὑπ᾽ αὐτῶν. 17 καὶ εἶπεν Ιουδας Σιμωνι τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ ᾿Επίλεξον σεαυτῷ ἄνδρας καὶ πορεύου καὶ ῥῦσαι τοὺς ἀδελφούς σου τοὺς ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ, ἐγὼ δὲ καὶ Ιωναθαν ὁ ἀδελφός μου πορευσόμεθα εἰς τὴν Γαλααδῖτιν. 18 καὶ κατέλιπεν Ιωσηπον τὸν τοῦ Ζαχαριου καὶ Αζαριαν ἡγούμενον τοῦ λαοῦ μετὰ τῶν ἐπιλοίπων τῆς δυνάμεως ἐν τῇ Ιουδαίᾳ εἰς τήρησιν 19 καὶ ἐνετείλατο αὐτοῖς λέγων Πρόστητε τοῦ λαοῦ τούτου καὶ μὴ συνάψητε πόλεμον πρὸς τὰ ἔθνη ἕως τοῦ ἐπιστρέψαι ἡμᾶς. 20 καὶ ἐμερίσθησαν Σιμωνι ἄνδρες τρισχίλιοι τοῦ πορευθῆναι εἰς τὴν Γαλιλαίαν, Ιουδα δὲ ἄνδρες ὀκτακισχίλιοι εἰς τὴν Γαλααδῖτιν. 21 καὶ ἐπορεύθη Σιμων εἰς τὴν Γαλιλαίαν καὶ συνῆψεν πολέμους πολλοὺς πρὸς τὰ ἔθνη, καὶ συνετρίβη τὰ ἔθνη ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ, 22 καὶ ἐδίωξεν αὐτοὺς ἕως τῆς πύλης Πτολεμαίδος. καὶ ἔπεσον ἐκ τῶν ἐθνῶν εἰς τρισχιλίους ἄνδρας, καὶ ἔλαβεν τὰ σκῦλα αὐτῶν. 23 καὶ παρέλαβεν τοὺς ἐκ τῆς Γαλιλαίας καὶ ἐν Αρβαττοις σὺν ταῖς γυναιξὶν καὶ τοῖς τέκνοις καὶ πάντα, ὅσα ἦν αὐτοῖς, καὶ ἤγαγεν εἰς τὴν Ιουδαίαν μετ᾽ εὐφροσύνης μεγάλης. 24 καὶ Ιουδας ὁ Μακκαβαῖος καὶ Ιωναθαν ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ διέβησαν τὸν Ιορδάνην καὶ ἐπορεύθησαν ὁδὸν τριῶν ἡμερῶν ἐν τῇ ἐρήμῳ. 25 καὶ συνήντησαν τοῖς Ναβαταίοις, καὶ ἀπήντησαν αὐτοῖς εἰρηνικῶς καὶ διηγήσαντο αὐτοῖς πάντα τὰ συμβάντα τοῖς ἀδελφοῖς αὐτῶν ἐν τῇ Γαλααδίτιδι 26 καὶ ὅτι πολλοὶ ἐξ αὐτῶν συνειλημμένοι εἰσὶν εἰς Βοσορρα καὶ Βοσορ ἐν Αλεμοις, Χασφω, Μακεδ καὶ Καρναιν, πᾶσαι αἱ πόλεις αὗται ὀχυραὶ καὶ μεγάλαι· 27 καὶ ἐν ταῖς λοιπαῖς πόλεσιν τῆς Γαλααδίτιδός εἰσιν συνειλημμένοι, εἰς αὔριον τάσσονται παρεμβαλεῖν ἐπὶ τὰ ὀχυρώματα καὶ καταλαβέσθαι καὶ ἐξᾶραι πάντας τούτους ἐν ἡμέρᾳ μιᾷ. 28 καὶ ἀπέστρεψεν Ιουδας καὶ ἡ παρεμβολὴ αὐτοῦ ὁδὸν εἰς τὴν ἔρημον Βοσορρα ἄφνω· καὶ κατελάβετο τὴν πόλιν καὶ ἀπέκτεινε πᾶν ἀρσενικὸν ἐν στόματι ῥομφαίας καὶ ἔλαβεν πάντα τὰ σκῦλα αὐτῶν καὶ ἐνέπρησεν αὐτὴν πυρί. 29 καὶ ἀπῆρεν ἐκεῖθεν νυκτός, καὶ ἐπορεύοντο ἕως ἐπὶ τὸ ὀχύρωμα· 30 καὶ ἐγένετο ἑωθινῇ ἦραν τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν καὶ ἰδοὺ λαὸς πολύς, οὗ οὐκ ἦν ἀριθμός, αἴροντες κλίμακας καὶ μηχανὰς καταλαβέσθαι τὸ ὀχύρωμα καὶ ἐπολέμουν αὐτούς. 31 καὶ εἶδεν Ιουδας ὅτι ἦρκται ὁ πόλεμος καὶ ἡ κραυγὴ τῆς πόλεως ἀνέβη ἕως οὐρανοῦ σάλπιγξιν καὶ κραυγῇ μεγάλῃ, 32 καὶ εἶπεν τοῖς ἀνδράσιν τῆς δυνάμεως Πολεμήσατε σήμερον ὑπὲρ τῶν ἀδελφῶν ἡμῶν. 33 καὶ ἐξῆλθεν ἐν τρισὶν ἀρχαῖς ἐξόπισθεν αὐτῶν, καὶ ἐσάλπισαν ταῖς σάλπιγξιν καὶ ἐβόησαν ἐν προσευχῇ. 34 καὶ ἐπέγνω ἡ παρεμβολὴ Τιμοθέου ὅτι Μακκαβαῖός ἐστιν, καὶ ἔφυγον ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ, καὶ ἐπάταξεν αὐτοὺς πληγὴν μεγάλην, καὶ ἔπεσον ἐξ αὐτῶν ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ εἰς ὀκτακισχιλίους ἄνδρας. 35 καὶ ἀπέκλινεν εἰς Αλεμα καὶ ἐπολέμησεν αὐτὴν καὶ κατελάβετο αὐτὴν καὶ ἀπέκτεινεν πᾶν ἀρσενικὸν αὐτῆς καὶ ἔλαβεν τὰ σκῦλα αὐτῆς καὶ ἐνέπρησεν αὐτὴν ἐν πυρί. 36 ἐκεῖθεν ἀπῆρεν καὶ προκατελάβετο τὴν Χασφω, Μακεδ καὶ Βοσορ καὶ τὰς λοιπὰς πόλεις τῆς Γαλααδίτιδος. 37 μετὰ δὲ τὰ ῥήματα ταῦτα συνήγαγεν Τιμόθεος παρεμβολὴν ἄλλην καὶ παρενέβαλεν κατὰ πρόσωπον Ραφων ἐκ πέραν τοῦ χειμάρρου. 38 καὶ ἀπέστειλεν Ιουδας κατασκοπεῦσαι τὴν παρεμβολήν, καὶ ἀπήγγειλαν αὐτῷ λέγοντες ᾿Επισυνηγμένα εἰσὶν πρὸς αὐτὸν πάντα τὰ ἔθνη τὰ κύκλῳ ἡμῶν, δύναμις πολλὴ σφόδρα· 39 καὶ ῎Αραβας μεμίσθωνται εἰς βοήθειαν αὐτοῖς καὶ παρεμβάλλουσιν πέραν τοῦ χειμάρρου ἕτοιμοι τοῦ ἐλθεῖν ἐπὶ σὲ εἰς πόλεμον. καὶ ἐπορεύθη Ιουδας εἰς συνάντησιν αὐτῶν. 40 καὶ εἶπεν Τιμόθεος τοῖς ἄρχουσιν τῆς δυνάμεως αὐτοῦ ἐν τῷ ἐγγίζειν Ιουδαν καὶ τὴν παρεμβολὴν αὐτοῦ ἐπὶ τὸν χειμάρρουν τοῦ ὕδατος ᾿Εὰν διαβῇ πρὸς ἡμᾶς πρότερος, οὐ δυνησόμεθα ὑποστῆναι αὐτόν, ὅτι δυνάμενος δυνήσεται πρὸς ἡμᾶς· 41 ἐὰν δὲ δειλανθῇ καὶ παρεμβάλῃ πέραν τοῦ ποταμοῦ, διαπεράσομεν πρὸς αὐτὸν καὶ δυνησόμεθα πρὸς αὐτόν. 42 ὡς δὲ ἤγγισεν Ιουδας ἐπὶ τὸν χειμάρρουν τοῦ ὕδατος, ἔστησεν τοὺς γραμματεῖς τοῦ λαοῦ ἐπὶ τοῦ χειμάρρου καὶ ἐνετείλατο αὐτοῖς λέγων Μὴ ἀφῆτε πάντα ἄνθρωπον παρεμβαλεῖν, ἀλλὰ ἐρχέσθωσαν πάντες εἰς τὸν πόλεμον. 43 καὶ διεπέρασεν ἐπ᾽ αὐτοὺς πρότερος καὶ πᾶς ὁ λαὸς ὄπισθεν αὐτοῦ, καὶ συνετρίβησαν πρὸ προσώπου αὐτῶν πάντα τὰ ἔθνη καὶ ἔρριψαν τὰ ὅπλα αὐτῶν καὶ ἔφυγον εἰς τὸ τέμενος Καρναιν. 44 καὶ προκατελάβοντο τὴν πόλιν καὶ τὸ τέμενος ἐνεπύρισαν ἐν πυρὶ σὺν πᾶσιν τοῖς ἐν αὐτῷ· καὶ ἐτροπώθη Καρναιν, καὶ οὐκ ἠδύναντο ἔτι ὑποστῆναι κατὰ πρόσωπον Ιουδου. 45 καὶ συνήγαγεν Ιουδας πάντα Ισραηλ τοὺς ἐν τῇ Γαλααδίτιδι ἀπὸ μικροῦ ἕως μεγάλου καὶ τὰς γυναῖκας αὐτῶν καὶ τὰ τέκνα αὐτῶν καὶ τὴν ἀποσκευήν, παρεμβολὴν μεγάλην σφόδρα, ἐλθεῖν εἰς γῆν Ιουδα. 46 καὶ ἦλθον ἕως Εφρων, καὶ αὕτη πόλις μεγάλη ἐπὶ τῆς ὁδοῦ ὀχυρὰ σφόδρα, οὐκ ἦν ἐκκλῖναι ἀπ᾽ αὐτῆς δεξιὰν ἢ ἀριστεράν, ἀλλ᾽ ἢ διὰ μέσου αὐτῆς πορεύεσθαι· 47 καὶ ἀπέκλεισαν αὐτοὺς οἱ ἐκ τῆς πόλεως καὶ ἐνέφραξαν τὰς πύλας λίθοις. 48 καὶ ἀπέστειλεν πρὸς αὐτοὺς Ιουδας λόγοις εἰρηνικοῖς λέγων Διελευσόμεθα διὰ τῆς γῆς σου τοῦ ἀπελθεῖν εἰς τὴν γῆν ἡμῶν, καὶ οὐδεὶς κακοποιήσει ὑμᾶς, πλὴν τοῖς ποσὶν παρελευσόμεθα. καὶ οὐκ ἠβούλοντο ἀνοῖξαι αὐτῷ. 49 καὶ ἐπέταξεν Ιουδας κηρύξαι ἐν τῇ παρεμβολῇ τοῦ παρεμβαλεῖν ἕκαστον ἐν ᾧ ἐστιν τόπῳ· 50 καὶ παρενέβαλον οἱ ἄνδρες τῆς δυνάμεως, καὶ ἐπολέμησεν τὴν πόλιν ὅλην τὴν ἡμέραν ἐκείνην καὶ ὅλην τὴν νύκτα, καὶ παρεδόθη ἡ πόλις ἐν χειρὶ αὐτοῦ. 51 καὶ ἀπώλεσεν πᾶν ἀρσενικὸν ἐν στόματι ῥομφαίας καὶ ἐξερρίζωσεν αὐτὴν καὶ ἔλαβεν τὰ σκῦλα αὐτῆς καὶ διῆλθεν διὰ τῆς πόλεως ἐπάνω τῶν ἀπεκταμμένων. 52 καὶ διέβησαν τὸν Ιορδάνην εἰς τὸ πεδίον τὸ μέγα κατὰ πρόσωπον Βαιθσαν. 53 καὶ ἦν Ιουδας ἐπισυνάγων τοὺς ἐσχατίζοντας καὶ παρακαλῶν τὸν λαὸν κατὰ πᾶσαν τὴν ὁδόν, ἕως ἦλθεν εἰς γῆν Ιουδα. 54 καὶ ἀνέβησαν εἰς ὄρος Σιων ἐν εὐφροσύνῃ καὶ χαρᾷ καὶ προσήγαγον ὁλοκαυτώματα, ὅτι οὐκ ἔπεσεν ἐξ αὐτῶν οὐθεὶς ἕως τοῦ ἐπιστρέψαι ἐν εἰρήνῃ. 55 Καὶ ἐν ταῖς ἡμέραις, ἐν αἷς ἦν Ιουδας καὶ Ιωναθαν ἐν γῇ Γαλααδ καὶ Σιμων ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ κατὰ πρόσωπον Πτολεμαίδος, 56 ἤκουσεν Ιωσηφ ὁ τοῦ Ζαχαριου καὶ Αζαριας ἄρχοντες τῆς δυνάμεως τῶν ἀνδραγαθιῶν καὶ τοῦ πολέμου, οἷα ἐποίησαν, 57 καὶ εἶπον Ποιήσωμεν καὶ αὐτοὶ ἑαυτοῖς ὄνομα καὶ πορευθῶμεν πολεμῆσαι πρὸς τὰ ἔθνη τὰ κύκλῳ ἡμῶν. 58 καὶ παρήγγειλεν τοῖς ἀπὸ τῆς δυνάμεως τῆς μετ᾽ αὐτῶν, καὶ ἐπορεύθησαν ἐπὶ Ιάμνειαν. 59 καὶ ἐξῆλθεν Γοργίας ἐκ τῆς πόλεως καὶ οἱ ἄνδρες αὐτοῦ εἰς συνάντησιν αὐτοῖς εἰς πόλεμον. 60 καὶ ἐτροπώθη Ιωσηπος καὶ Αζαριας, καὶ ἐδιώχθησαν ἕως τῶν ὁρίων τῆς Ιουδαίας, καὶ ἔπεσον ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ἐκ τοῦ λαοῦ Ισραηλ εἰς δισχιλίους ἄνδρας. 61 καὶ ἐγενήθη τροπὴ μεγάλη ἐν τῷ λαῷ, ὅτι οὐκ ἤκουσαν Ιουδου καὶ τῶν ἀδελφῶν αὐτοῦ οἰόμενοι ἀνδραγαθῆσαι· 62 αὐτοὶ δὲ οὐκ ἦσαν ἐκ τοῦ σπέρματος τῶν ἀνδρῶν ἐκείνων, οἷς ἐδόθη σωτηρία Ισραηλ διὰ χειρὸς αὐτῶν. 63 Καὶ ὁ ἀνὴρ Ιουδας καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ ἐδοξάσθησαν σφόδρα ἔναντι παντὸς Ισραηλ καὶ τῶν ἐθνῶν πάντων, οὗ ἠκούετο τὸ ὄνομα αὐτῶν· 64 καὶ ἐπισυνήγοντο πρὸς αὐτοὺς εὐφημοῦντες. 65 καὶ ἐξῆλθεν Ιουδας καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ καὶ ἐπολέμουν τοὺς υἱοὺς Ησαυ ἐν τῇ γῇ τῇ πρὸς νότον καὶ ἐπάταξεν τὴν Χεβρων καὶ τὰς θυγατέρας αὐτῆς καὶ καθεῖλεν τὰ ὀχυρώματα αὐτῆς καὶ τοὺς πύργους αὐτῆς ἐνεπύρισεν κυκλόθεν. 66 καὶ ἀπῆρεν τοῦ πορευθῆναι εἰς γῆν ἀλλοφύλων καὶ διεπορεύετο τὴν Μαρισαν. 67 ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ἔπεσον ἱερεῖς ἐν πολέμῳ βουλόμενοι ἀνδραγαθῆσαι ἐν τῷ αὐτοὺς ἐξελθεῖν εἰς πόλεμον ἀβουλεύτως. 68 καὶ ἐξέκλινεν Ιουδας εἰς ῎Αζωτον γῆν ἀλλοφύλων καὶ καθεῖλεν τοὺς βωμοὺς αὐτῶν καὶ τὰ γλυπτὰ τῶν θεῶν αὐτῶν κατέκαυσεν πυρὶ καὶ ἐσκύλευσεν τὰ σκῦλα τῶν πόλεων καὶ ἐπέστρεψεν εἰς γῆν Ιουδα.

6

Okufa kwa Antiyokusi Epifani

1 Mwagôla mango erhi mwami Antiyokusi Epifani aja ageragera omu mi­ rhundu y’ecihugo cage c’enyanya. Erhi ayumva oku hali omu Persi omu Elimaisi olugo luyunjwire masholo n’enfaranga, 2 n’oku aka-Nyamuzinda kayo kali kagale kalimwo mishangi minji ya masholo empenzi n’emirasano, Mwami Aleksandro mugala wa Filipo ye wazisigagamwo, oyo ali mwami w’e Macedoniya ye wali murhanzi w’okuyîma omu Bugereki. 3 Anacijayo alonza okurhôla ecihugo n’okucihagula ci arhahashaga bulya abantu b’ecôla cihugo bamamanya omuhigo gwage embere. 4 Boshi hanaciyimuka bakola bamulwisa, anaciyâka, agenda n’omutula munene ashubira e Babiloni. 5 Okuhandi hanaciyisha kabala mwanzi walimubwira oku engabo yajaga e Buyahudi nayo yahimirwe. 6 Oku burhanzi Lisiyasi anacikanya n’engabo nyinji ajilwisa Bene I sraheli ci asezibwa okubayâka, n’oku abâla Bayahudi bayushwire emisi yabo n’emirasano n’abasirika n’obugale barhenzagya oku ngabo bahimaga. 7 Oku bahenyangwire bulya buhanya mwami yene ali amahira oku luhêrero aha Yeruzalemu, oku bazungulusize oluhêro n’ecôgo cinene nk’oku byanali embere kuguma na Betisuri ecishagala cage c’emisi. 8 Erhi ayumva ntyôla mwami ageramwo omusisi, yeshi ajuguma; acikweba aha ncingo alwâla erhi mungo gurhuma, bulya okumuyîshire arhaliko ali acifinjire. 9 Atulama ahôla nsiku zirhali nyi akaziyôrha akûma n’omungo, alonzifa. 10 Okubundi anacihamagala abira bage boshi anacibabwira erhi: Iro lyantenzire oku masu, n’oburhe bwakumbize omurhima. 11 Namacidôsa ngahi nahikira omu kulumwa n’omu nyenga nyinganaci y’amalumwa nkola ndimwo! Nie nali muntu mwinja, muntu muzigirwa erhi kurhegeka kwani kurhuma! 12 Ci bunôla namakengera amaligo goshi najirire Yeruzalemu; nahagwire ebirugu byoshi by’amasholo n’eby’amarhale byanabagamwo, nanacirhuma engabo nti bagendimalira abantu b’omu Buyahudi boshi buzira cirhumire. 13 Nyemire oku ecôla co cirhumire agâla mabi goshi ganyîshira, lolaga oku niono namafiraga n’omungo muli cino cihugo c’ihanga. Okuyima kwa Antiyokusi wa karhanu

14 Oku handi anacihamagala Filipo muguma w’omu bira bage; amuyîmika omu bwami bwage boshi. 15 Anacihuma ishungwe lyage, olugondo !wage, n’akanzo kage anacimubwira mpu alerage omugala Antiyokusi amurheganye okuyîshiba mwami. 16 Mwami Antiyokusi anacifira ahôla muli ogwôla mwaka gwa igana na makumi ani na mwenda. 17 Erhi Lisiyasi ayumva oku anafire ayîmika ahali hage omugala Antiyokusi oyu akazagilîsa kurhenga eburho bwage anacimuyîrika elya Epatori.

Yuda Makabeyo arhêra Yeruzalemu

18 Abakazagilanga ecirhinyiro ngasi mango erhi badwirhe balola bene I sraheli oku masu baba nk’abahamikirwe ahôla hatagatifu, banakazagilonza ngasi mango okumujira kubi ntyôla bwali nka burhabale oku bapagani. 19 Yuda ahiga okubamalira anacishubûza olubaga mpu lubagorhe. 20 Bone banaci shubûzanya, banacibagorha omu mwaka gwa igana na makumi arhanu banacibazungulusa ebyuma bidarhi n’amasini g’okubanda emyampi. 21 Ci ko nene baguma muli balya bali bagosirwe bafuma okwôla kugorhwa na baguma omu ngasi banali ndyâlya omu Bene Israheli balungana nabo, 22 bakanya bajilonza mwami banajimubwira mpu: «Mangaci warhuha obushinganyanya ocihôle bene wirhu? 23 Rhwono rhwali babidu omu kukolera sho wawe, omu kujira ngasi byoshi anarhurhegesire. 24 Okwôla kwo kurhumire abana b’olubaga lwirhu bakola barhugosire, bakola bashornbanyi birhu; boshi ngasi aba banashimanyire ba muli rhwe boshi bakanigwa, banarhunyaga ebintu birhu. 25 Mpu arhali rhwene bajirire ntyôla ci na omu bihugo rhuyûbakinwe. 26 Lola oku bahanzire ene eburhambi bw’ecihando c’abasirika b’e Yeruzalemu mpu bacinyage, banakomezize ecirhinyiro na Betisuri. 27 Akaba orhabahanzizi duba bayushula orhakanacibahasha.

Entambala y’e Beti-Zakariya

28 Mwami erhi ayumva kulya yeshi ayâka n’oburhe; ahamagala abira bage, abarhambo n’abasirika bage na ngasi abanarhegeka, abagenda n’enfarasi. 29 Kuguma hanaciyisha abandi basirika b’abalimya b’omu gandi mami n’abandi omu bihugo biri omu nyanja. 30 Omurhwe gwage gwali gwa basirika bihumbi igana bagenda n’amagulu na bihumbi makumi abiri bya bene enfarasi. Njavu makumi asharhu n’ibiri zayigirizibwe okulwa. 31 Banaciyîsha omu Idumeya ba twa ecirâlo embere za Betisuri balwa kasanzi karhali kanyi babayubikirakwo amasini, ci aBayahudi baciha enjira bagadulika muliro balwa n’oburhwali.

32 Okuhandi Yuda anacileka ecirhinyiro, ajihanda aha Beti-Zakariya ajitwa olugerêro embere z’ecihando ca mwami. 33 Mwami anacizûka mucêracêra anacihira engabo yage omu njira y’okuja e Beti-Zakariya, emirhwe yanacikereka ekola yatula entambala emishekera yanacibûhwa. 34 Banaciyanka enjavu, baziha enshongole y’emizabibu n’ey’engaka mpu bazikalihye omu kulwa. 35 Ba nacigaba zirya njavu oku ngasi bigamba, na ngasi njavu yalusibwa na bantu cihumbi bayambarhire ebihugurhizi by’ebyuma na ensirha z’ecirhale oku irhwe n’abandi bantu magana arhanu g’abagenda oku nfarasi nabo bayija eburhambi. 36 Abala bazinda bohe embere za byoshi balibagwasirwe okuja olunda eyôla njavu yakanaja. Aha yajaga nabo banahaje, barhayirhengaga aha burhambi ciru n’erigurna. 37 Oku ngasi njavu kwanacigwikwa ornunara gw’emirhi eyo minara yerigi mpenzi yage na ngasi nguma yakajako balume basharhu ntwali z’okulwa amatumu kuhirako n’omungere wayo. 38 Bahira na balya balwi b’enfarasi omu ngasi kahembe k’engabo mpu lyo bajugumya omushombanyi banacikirize ngasi cikembe.

39 Erhi izûba libasha kuli zirya mpenzi zabo z’amasholo n’ez’emiringa nazo zarhondêra okulangashana zamoleka nka bimole bya muliro. 40 Cihimbi ciguma c’erya ngabo ya mwami cagera enyanya oku ntondo na ecindi omu kabanda, banayisha bayegera kanyamulongo banacikirizibwe bwinja. 41 Boshi bajuguma n’olubi lw’eyôla ngabo yoshi olubi lw’emidindiri yabo n’okushakanya kwa emirasano yabo. Bulya eyo ngabo yali nyinji na nzibu bwenêne. 42 Yuda naye anaciyîsha akomekire n’engabo yage ekola eri tula entambala, bantu magana gali ndarhu bafa omu ngabo ya mwami. 43 Eleyazari n’elishembano lyage Ahurani, anacilangira njavu nguma muli zirya erhi ebwisirwe na empenzi z’obwami yo yanali ndiri omu zindi zoshi. Omu kucikebwa mpu nkaba kuliyo mwami ali, 44 anacihala amagala mpu acungule olubaga lwage n’izîno lyage lij’irenge ensiku zoshi. 45 Anacicihunika n’oburhwali emunda eri ayîsha arhulunganya omu cikembe ayîsha ekulyo n’ekumosho n’embere zage n’abashombanyi banakazimuha orwegu olunda n’olundi. 46 Anacibundabundira idako ly’erya njavu anayitumirhiramwo, wanjavu acilunda oku idaho ahongokera kuli ye na Eleyazari anacifira ahôla. 47 Abayahudi erhi bâbona obuzibu bw’ezo ngabo za mwami n’obukali bwa ngasi murhwe babaha orwegu.

Epatori anacirhôla Beti-Suri na Yeruzalemn agorhwa

48 Lyo babahikakwo, erya ngabo ya mwami yasôkera e Yeruzalemu, mwami anacigwika ecihando cage eburhambi bwa Yuda n’ebwa ntondo ya Siyoni. 49 Ayumvanya n’abayûbakaga e Beti-Suri nabôla banacirhenga omu lugo bulya murhaciri biryo byankabarhabire okulanga olwo lugo ebwa kuba gali mango ga mwaka gwa sabato oku cihugo coshi. 50 Mwami anacirhôla Beti-Suri anacihira mwo abaganda b’okulanga olwo lugo. 51 Anacitwa ecihando cage embere y’aka-Nyamuzinda anabera halya nsiku nyinji anacihiraho ngasi bintu bya kulwa bidarhi, eby’amasini g’okulwa, agandi g’okubanda empiru n’ebisonga n’amabuye. 52 Abaligosirwe nabo bayimanza agabo masini mpu balwisemwo abashombanyi bâbo; balwa nsiku nyinji. 53 Ci konene omu mbîko murhali biryo, bulya gwali mwaka gwa kali nda n’abayîshaga bayâka barhenga e Buyahudi bali erhi bamazire olwîko. 54 Ahantu hatagatifu hali hacisigire Bayahudi basungunu bonene bulya ishali lyali linji; abandi bashandabana ow’emwage ow’e­ mwage.

Mwami ayumvikana n’ABayahudi

55 Ci konene Filipo olya mwami Antiyokusi ali amayîmika mpu ayishiba mulezi w’omugala Antiyokusi anamujire mwami, 56 ali amashubûka kurhenga e Persi na e Mediya kuguma na gulya murhwe gwanali boshi na mwami anakazagilonza mpu yene arhegeke ebintu by’omu bwami. 57 Lisiyasi erhi ayu mva ntyôla acirheganya dubaduba mpu aciyegûle; anacibwira mwami, oku abarhambo b’engabo n’oku engabo zone erhi: Rhwono rhuli rhwalibukira hanôla ngasi lusiku, rhurhanacigwerhi biryo binganaci na ahantu rhukubisire hali hakomeze bwenêne, kandi rhucigwasirwe okulanga ebintu by’omu bwami. 58 Oku rhwajiraga buno rhubarhege amaboko rhuyumvanye nabo haguma n’i shanja lyabo lyoshi. 59 Rhubayemêrerage bashimbe amarhegeko gabo nk’oku banayôrhaga embere, bulya agôla marhegeko rhwakulaga go garhumire baba burhe banakola ebi byoshi. 60 Eryo ihano lyasîmisa mwami n’abarhambo bage, anacirhuma entumwa emunda bali mpu bayumvanye nabo bayemêra. 61 Mwami n’abarhambo banaciyemêreza oku cihango; okwo kwarhuma abali bafulisirwe barhenga halya bali bacifulisire. 62 Ci erhi mwami aba amaja oku Siyoni na erhi eyusibona kurhi ekomezibwe avuna eciragane cage arhegeka mpu bahongole ecôgo c’eburhambi. 63 Oku handi anacirikûla duba duba ashubira e Antiyokiya ajibugana Filipo yekola warhambula olugo; amulwisa anacirhôla n’emisi lulya lugo.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 6

1 Καὶ ὁ βασιλεὺς ᾿Αντίοχος διεπορεύετο τὰς ἐπάνω χώρας καὶ ἤκουσεν ὅτι ἐστὶν ᾿Ελυμαῒς ἐν τῇ Περσίδι πόλις ἔνδοξος πλούτῳ, ἀργυρίῳ καὶ χρυσίῳ· 2 καὶ τὸ ἱερὸν τὸ ἐν αὐτῇ πλούσιον σφόδρα, καὶ ἐκεῖ καλύμματα χρυσᾶ καὶ θώρακες καὶ ὅπλα, ἃ κατέλιπεν ἐκεῖ ᾿Αλέξανδρος ὁ τοῦ Φιλίππου ὁ βασιλεὺς ὁ Μακεδών, ὃς ἐβασίλευσεν πρῶτος ἐν τοῖς ῞Ελλησι. 3 καὶ ἦλθεν καὶ ἐζήτει καταλαβέσθαι τὴν πόλιν καὶ προνομεῦσαι αὐτήν, καὶ οὐκ ἠδυνάσθη, ὅτι ἐγνώσθη ὁ λόγος τοῖς ἐκ τῆς πόλεως, 4 καὶ ἀντέστησαν αὐτῷ εἰς πόλεμον, καὶ ἔφυγεν καὶ ἀπῆρεν ἐκεῖθεν μετὰ λύπης μεγάλης ἀποστρέψαι εἰς Βαβυλῶνα. 5 καὶ ἦλθέν τις ἀπαγγέλλων αὐτῷ εἰς τὴν Περσίδα ὅτι τετρόπωνται αἱ παρεμβολαὶ αἱ πορευθεῖσαι εἰς γῆν Ιουδα, 6 καὶ ἐπορεύθη Λυσίας δυνάμει ἰσχυρᾷ ἐν πρώτοις καὶ ἐνετράπη ἀπὸ προσώπου αὐτῶν, καὶ ἐπίσχυσαν ὅπλοις καὶ δυνάμει καὶ σκύλοις πολλοῖς, οἷς ἔλαβον ἀπὸ τῶν παρεμβολῶν, ὧν ἐξέκοψαν, 7 καὶ καθεῖλον τὸ βδέλυγμα, ὃ ᾠκοδόμησεν ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον τὸ ἐν Ιερουσαλημ, καὶ τὸ ἁγίασμα καθὼς τὸ πρότερον ἐκύκλωσαν τείχεσιν ὑψηλοῖς καὶ τὴν Βαιθσουραν πόλιν αὐτοῦ. 8 καὶ ἐγένετο ὡς ἤκουσεν ὁ βασιλεὺς τοὺς λόγους τούτους, ἐθαμβήθη καὶ ἐσαλεύθη σφόδρα καὶ ἔπεσεν ἐπὶ τὴν κοίτην καὶ ἐνέπεσεν εἰς ἀρρωστίαν ἀπὸ τῆς λύπης, ὅτι οὐκ ἐγένετο αὐτῷ καθὼς ἐνεθυμεῖτο. 9 καὶ ἦν ἐκεῖ ἡμέρας πλείους, ὅτι ἀνεκαινίσθη ἐπ᾽ αὐτὸν λύπη μεγάλη, καὶ ἐλογίσατο ὅτι ἀποθνῄσκει. 10 καὶ ἐκάλεσεν πάντας τοὺς φίλους αὐτοῦ καὶ εἶπεν πρὸς αὐτούς ᾿Αφίσταται ὁ ὕπνος ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν μου, καὶ συμπέπτωκα τῇ καρδίᾳ ἀπὸ τῆς μερίμνης, 11 καὶ εἶπα τῇ καρδίᾳ ῞Εως τίνος θλίψεως ἦλθα καὶ κλύδωνος μεγάλου, ἐν ᾧ νῦν εἰμι; ὅτι χρηστὸς καὶ ἀγαπώμενος ἤμην ἐν τῇ ἐξουσίᾳ μου. 12 νῦν δὲ μιμνῄσκομαι τῶν κακῶν, ὧν ἐποίησα ἐν Ιερουσαλημ καὶ ἔλαβον πάντα τὰ σκεύη τὰ ἀργυρᾶ καὶ τὰ χρυσᾶ τὰ ἐν αὐτῇ καὶ ἐξαπέστειλα ἐξᾶραι τοὺς κατοικοῦντας Ιουδα διὰ κενῆς. 13 ἔγνων ὅτι χάριν τούτων εὗρέν με τὰ κακὰ ταῦτα· καὶ ἰδοὺ ἀπόλλυμαι λύπῃ μεγάλῃ ἐν γῇ ἀλλοτρίᾳ. 14 καὶ ἐκάλεσεν Φίλιππον ἕνα τῶν φίλων αὐτοῦ καὶ κατέστησεν αὐτὸν ἐπὶ πάσης τῆς βασιλείας αὐτοῦ· 15 καὶ ἔδωκεν αὐτῷ τὸ διάδημα καὶ τὴν στολὴν αὐτοῦ καὶ τὸν δακτύλιον τοῦ ἀγαγεῖν ᾿Αντίοχον τὸν υἱὸν αὐτοῦ καὶ ἐκθρέψαι αὐτὸν τοῦ βασιλεύειν. 16 καὶ ἀπέθανεν ἐκεῖ ᾿Αντίοχος ὁ βασιλεὺς ἔτους ἐνάτου καὶ τεσσαρακοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ. 17 καὶ ἐπέγνω Λυσίας ὅτι τέθνηκεν ὁ βασιλεύς, καὶ κατέστησεν βασιλεύειν ᾿Αντίοχον τὸν υἱὸν αὐτοῦ, ὃν ἐξέθρεψεν νεώτερον, καὶ ἐκάλεσεν τὸ ὄνομα αὐτοῦ Εὐπάτωρ. 18 Καὶ οἱ ἐκ τῆς ἄκρας ἦσαν συγκλείοντες τὸν Ισραηλ κύκλῳ τῶν ἁγίων καὶ ζητοῦντες κακὰ δι᾽ ὅλου καὶ στήριγμα τοῖς ἔθνεσιν. 19 καὶ ἐλογίσατο Ιουδας ἐξᾶραι αὐτοὺς καὶ ἐξεκκλησίασε πάντα τὸν λαὸν τοῦ περικαθίσαι ἐπ᾽ αὐτούς· 20 καὶ συνήχθησαν ἅμα καὶ περιεκάθισαν ἐπ᾽ αὐτὴν ἔτους πεντηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ, καὶ ἐποίησεν βελοστάσεις καὶ μηχανάς. 21 καὶ ἐξῆλθον ἐξ αὐτῶν ἐκ τοῦ συγκλεισμοῦ, καὶ ἐκολλήθησαν αὐτοῖς τινες τῶν ἀσεβῶν ἐξ Ισραηλ, 22 καὶ ἐπορεύθησαν πρὸς τὸν βασιλέα καὶ εἶπον ῞Εως πότε οὐ ποιήσῃ κρίσιν καὶ ἐκδικήσεις τοὺς ἀδελφοὺς ἡμῶν; 23 ἡμεῖς εὐδοκοῦμεν δουλεύειν τῷ πατρί σου καὶ πορεύεσθαι τοῖς ὑπ᾽ αὐτοῦ λεγομένοις καὶ κατακολουθεῖν τοῖς προστάγμασιν αὐτοῦ. 24 καὶ περιεκάθηντο ἐπ᾽ αὐτὴν οἱ υἱοὶ τοῦ λαοῦ ἡμῶν χάριν τούτου καὶ ἠλλοτριοῦντο ἀφ᾽ ἡμῶν· πλὴν ὅσοι εὑρίσκοντο ἐξ ἡμῶν, ἐθανατοῦντο, καὶ αἱ κληρονομίαι ἡμῶν διηρπάζοντο. 25 καὶ οὐκ ἐφ᾽ ἡμᾶς μόνον ἐξέτειναν χεῖρα, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ πάντα τὰ ὅρια αὐτῶν· 26 καὶ ἰδοὺ παρεμβεβλήκασι σήμερον ἐπὶ τὴν ἄκραν ἐν Ιερουσαλημ τοῦ καταλαβέσθαι αὐτήν· καὶ τὸ ἁγίασμα καὶ τὴν Βαιθσουραν ὠχύρωσαν· 27 καὶ ἐὰν μὴ προκαταλάβῃ αὐτοὺς διὰ τάχους, μείζονα τούτων ποιήσουσιν, καὶ οὐ δυνήσῃ τοῦ κατασχεῖν αὐτῶν. 28 Καὶ ὠργίσθη ὁ βασιλεύς, ὅτε ἤκουσεν, καὶ συνήγαγεν πάντας τοὺς φίλους αὐτοῦ ἄρχοντας δυνάμεως αὐτοῦ καὶ τοὺς ἐπὶ τῶν ἡνιῶν· 29 καὶ ἀπὸ βασιλειῶν ἑτέρων καὶ ἀπὸ νήσων θαλασσῶν ἦλθον πρὸς αὐτὸν δυνάμεις μισθωταί· 30 καὶ ἦν ὁ ἀριθμὸς τῶν δυνάμεων αὐτοῦ ἑκατὸν χιλιάδες πεζῶν καὶ εἴκοσι χιλιάδες ἱππέων καὶ ἐλέφαντες δύο καὶ τριάκοντα εἰδότες πόλεμον. 31 καὶ ἦλθον διὰ τῆς Ιδουμαίας καὶ παρενέβαλον ἐπὶ Βαιθσουραν καὶ ἐπολέμησαν ἡμέρας πολλὰς καὶ ἐποίησαν μηχανάς· καὶ ἐξῆλθον καὶ ἐνεπύρισαν αὐτὰς πυρὶ καὶ ἐπολέμησαν ἀνδρωδῶς. 32 καὶ ἀπῆρεν Ιουδας ἀπὸ τῆς ἄκρας καὶ παρενέβαλεν εἰς Βαιθζαχαρια ἀπέναντι τῆς παρεμβολῆς τοῦ βασιλέως. 33 καὶ ὤρθρισεν ὁ βασιλεὺς τὸ πρωὶ καὶ ἀπῆρεν τὴν παρεμβολὴν ἐν ὁρμήματι αὐτῆς κατὰ τὴν ὁδὸν Βαιθζαχαρια, καὶ διεσκευάσθησαν αἱ δυνάμεις εἰς τὸν πόλεμον καὶ ἐσάλπισαν ταῖς σάλπιγξιν. 34 καὶ τοῖς ἐλέφασιν ἔδειξαν αἷμα σταφυλῆς καὶ μόρων τοῦ παραστῆσαι αὐτοὺς εἰς τὸν πόλεμον. 35 καὶ διεῖλον τὰ θηρία εἰς τὰς φάλαγγας καὶ παρέστησαν ἑκάστῳ ἐλέφαντι χιλίους ἄνδρας τεθωρακισμένους ἐν ἁλυσιδωτοῖς, καὶ περικεφαλαῖαι χαλκαῖ ἐπὶ τῶν κεφαλῶν αὐτῶν, καὶ πεντακοσία ἵππος διατεταγμένη ἑκάστῳ θηρίῳ ἐκλελεγμένη· 36 οὗτοι πρὸ καιροῦ οὗ ἂν ᾖ τὸ θηρίον ἦσαν καὶ οὗ ἐὰν ἐπορεύετο ἐπορεύοντο ἅμα, οὐκ ἀφίσταντο ἀπ᾽ αὐτοῦ. 37 καὶ πύργοι ξύλινοι ἐπ᾽ αὐτοὺς ὀχυροὶ σκεπαζόμενοι ἐφ᾽ ἑκάστου θηρίου ἐζωσμένοι ἐπ᾽ αὐτοῦ μηχαναῖς, καὶ ἐφ᾽ ἑκάστου ἄνδρες δυνάμεως τέσσαρες οἱ πολεμοῦντες ἐπ᾽ αὐτοῖς καὶ ὁ ᾿Ινδὸς αὐτοῦ. 38 καὶ τὴν ἐπίλοιπον ἵππον ἔνθεν καὶ ἔνθεν ἔστησεν ἐπὶ τὰ δύο μέρη τῆς παρεμβολῆς, κατασείοντες καὶ καταφρασσόμενοι ἐν ταῖς φάλαγξιν. 39 ὡς δὲ ἔστιλβεν ὁ ἥλιος ἐπὶ τὰς χρυσᾶς καὶ χαλκᾶς ἀσπίδας, ἔστιλβεν τὰ ὄρη ἀπ᾽ αὐτῶν καὶ κατηύγαζεν ὡς λαμπάδες πυρός. 40 καὶ ἐξετάθη μέρος τι τῆς παρεμβολῆς τοῦ βασιλέως ἐπὶ τὰ ὑψηλὰ ὄρη καί τινες ἐπὶ τὰ ταπεινά· καὶ ἤρχοντο ἀσφαλῶς καὶ τεταγμένως. 41 καὶ ἐσαλεύοντο πάντες οἱ ἀκούοντες φωνῆς πλήθους αὐτῶν καὶ ὁδοιπορίας τοῦ πλήθους καὶ συγκρουσμοῦ τῶν ὅπλων· ἦν γὰρ ἡ παρεμβολὴ μεγάλη σφόδρα καὶ ἰσχυρά. 42 καὶ ἤγγισεν Ιουδας καὶ ἡ παρεμβολὴ αὐτοῦ εἰς παράταξιν, καὶ ἔπεσον ἀπὸ τῆς παρεμβολῆς τοῦ βασιλέως ἑξακόσιοι ἄνδρες. 43 καὶ εἶδεν Ελεαζαρος ὁ Αυαραν ἓν τῶν θηρίων τεθωρακισμένον θώραξιν βασιλικοῖς, καὶ ἦν ὑπεράγον πάντα τὰ θηρία, καὶ ᾠήθη ὅτι ἐν αὐτῷ ἐστιν ὁ βασιλεύς· 44 καὶ ἔδωκεν ἑαυτὸν τοῦ σῶσαι τὸν λαὸν αὐτοῦ καὶ περιποιῆσαι ἑαυτῷ ὄνομα αἰώνιον· 45 καὶ ἐπέδραμεν αὐτῷ θράσει εἰς μέσον τῆς φάλαγγος καὶ ἐθανάτου δεξιὰ καὶ εὐώνυμα, καὶ ἐσχίζοντο ἀπ᾽ αὐτοῦ ἔνθα καὶ ἔνθα· 46 καὶ εἰσέδυ ὑπὸ τὸν ἐλέφαντα καὶ ὑπέθηκεν αὐτῷ καὶ ἀνεῖλεν αὐτόν, καὶ ἔπεσεν ἐπὶ τὴν γῆν ἐπάνω αὐτοῦ, καὶ ἀπέθανεν ἐκεῖ. 47 καὶ εἶδον τὴν ἰσχὺν τῆς βασιλείας καὶ τὸ ὅρμημα τῶν δυνάμεων καὶ ἐξέκλιναν ἀπ᾽ αὐτῶν. 48 Οἱ δὲ ἐκ τῆς παρεμβολῆς τοῦ βασιλέως ἀνέβαινον εἰς συνάντησιν αὐτῶν εἰς Ιερουσαλημ, καὶ παρενέβαλεν ὁ βασιλεὺς εἰς τὴν Ιουδαίαν καὶ εἰς τὸ ὄρος Σιων. 49 καὶ ἐποίησεν εἰρήνην μετὰ τῶν ἐκ Βαιθσουρων, καὶ ἐξῆλθον ἐκ τῆς πόλεως, ὅτι οὐκ ἦν αὐτοῖς ἐκεῖ διατροφὴ τοῦ συγκεκλεῖσθαι ἐν αὐτῇ, ὅτι σάββατον ἦν τῇ γῇ· 50 καὶ κατελάβετο ὁ βασιλεὺς τὴν Βαιθσουραν καὶ ἀπέταξεν ἐκεῖ φρουρὰν τηρεῖν αὐτήν. 51 καὶ παρενέβαλεν ἐπὶ τὸ ἁγίασμα ἡμέρας πολλὰς καὶ ἔστησεν ἐκεῖ βελοστάσεις καὶ μηχανὰς καὶ πυροβόλα καὶ λιθοβόλα καὶ σκορπίδια εἰς τὸ βάλλεσθαι βέλη καὶ σφενδόνας. 52 καὶ ἐποίησαν καὶ αὐτοὶ μηχανὰς πρὸς τὰς μηχανὰς αὐτῶν καὶ ἐπολέμησαν ἡμέρας πολλάς. 53 βρώματα δὲ οὐκ ἦν ἐν τοῖς ἀγγείοις διὰ τὸ ἕβδομον ἔτος εἶναι, καὶ οἱ ἀνασῳζόμενοι εἰς τὴν Ιουδαίαν ἀπὸ τῶν ἐθνῶν κατέφαγον τὸ ὑπόλειμμα τῆς παραθέσεως. 54 καὶ ὑπελείφθησαν ἐν τοῖς ἁγίοις ἄνδρες ὀλίγοι, ὅτι κατεκράτησεν αὐτῶν ὁ λιμός, καὶ ἐσκορπίσθησαν ἕκαστος εἰς τὸν τόπον αὐτοῦ. 55 Καὶ ἤκουσεν Λυσίας ὅτι Φίλιππος, ὃν κατέστησεν ὁ βασιλεὺς ᾿Αντίοχος ἔτι ζῶντος αὐτοῦ ἐκθρέψαι ᾿Αντίοχον τὸν υἱὸν αὐτοῦ εἰς τὸ βασιλεῦσαι αὐτόν, 56 ἀπέστρεψεν ἀπὸ τῆς Περσίδος καὶ Μηδίας καὶ αἱ δυνάμεις αἱ πορευθεῖσαι μετὰ τοῦ βασιλέως μετ᾽ αὐτοῦ, καὶ ὅτι ζητεῖ παραλαβεῖν τὰ τῶν πραγμάτων. 57 καὶ κατέσπευδεν καὶ ἐπένευσεν τοῦ ἀπελθεῖν καὶ εἶπεν πρὸς τὸν βασιλέα καὶ τοὺς ἡγεμόνας τῆς δυνάμεως καὶ τοὺς ἄνδρας ᾿Εκλείπομεν καθ᾽ ἡμέραν, καὶ ἡ τροφὴ ἡμῖν ὀλίγη, καὶ ὁ τόπος οὗ παρεμβάλλομέν ἐστιν ὀχυρός, καὶ ἐπίκειται ἡμῖν τὰ τῆς βασιλείας· 58 νῦν οὖν δῶμεν δεξιὰς τοῖς ἀνθρώποις τούτοις καὶ ποιήσωμεν μετ᾽ αὐτῶν εἰρήνην καὶ μετὰ παντὸς ἔθνους αὐτῶν 59 καὶ στήσωμεν αὐτοῖς τοῦ πορεύεσθαι τοῖς νομίμοις αὐτῶν ὡς τὸ πρότερον· χάριν γὰρ τῶν νομίμων αὐτῶν, ὧν διεσκεδάσαμεν, ὠργίσθησαν καὶ ἐποίησαν ταῦτα πάντα. 60 καὶ ἤρεσεν ὁ λόγος ἐναντίον τοῦ βασιλέως καὶ τῶν ἀρχόντων, καὶ ἀπέστειλεν πρὸς αὐτοὺς εἰρηνεῦσαι, καὶ ἐπεδέξαντο. 61 καὶ ὤμοσεν αὐτοῖς ὁ βασιλεὺς καὶ οἱ ἄρχοντες· ἐπὶ τούτοις ἐξῆλθον ἐκ τοῦ ὀχυρώματος. 62 καὶ εἰσῆλθεν ὁ βασιλεὺς εἰς ὄρος Σιων καὶ εἶδεν τὸ ὀχύρωμα τοῦ τόπου καὶ ἠθέτησεν τὸν ὁρκισμόν, ὃν ὤμοσεν, καὶ ἐνετείλατο καθελεῖν τὸ τεῖχος κυκλόθεν. 63 καὶ ἀπῆρεν κατὰ σπουδὴν καὶ ἀπέστρεψεν εἰς ᾿Αντιόχειαν καὶ εὗρεν Φίλιππον κυριεύοντα τῆς πόλεως καὶ ἐπολέμησεν πρὸς αὐτὸν καὶ κατελάβετο τὴν πόλιν βίᾳ.

7

Olwa Demetriyusi wa burhanzi

1 Omu mwaka gwa igana na makumi arhanu na muguma, Demetriyusi mugala wa Seleukusi anaciyongoloka omu Roma, anacija haguma n’engabo yage omu lugo luguma lw’omu nyanja, acijiramwo mwami. 2 Erhi aba ama shubihika ntyôla omu bwami bw’ababusi bage, abasirika banacirhuluba A ntiyokusi na Lisiasi banacibahekeraya. 3 Erhi bamumanyisa okwôla, anaciderha, erhi: «Ciru ntabonaga obusu bwabo». 4 Okubundi engabo yanacibayîrha na ntyo Demetriyusi ayîma yene oku bwami bwage. 5 Okuhandi ngasi banali bantu ba ndyâlya omu Israheli banaciyîsha baja emwagc crhi baherhwe na Alkimi owakazagilonza okuba mudâhwa mukulu. 6 Banacirhondêra babeshera olubaga emunda mwami ali banacimubwira mpu: «Yuda na bene wabo bayisire ngasi banali bira bawe boshi na nirhu rhwenene arhulibisireko omo cihugo. 7 Orhumage bunôla omuntu agendicibonera yenene agôla maligo goshi barhujirire n’oku basherezize ecihugo ca mwami anahana abola banyankola maligo kuguma na ngasi bandi babarhabâla boshi.

8 Mwami anacicishoga Bakidesi muli balya banali bira ba mwami, abaga murhegcsi w’omu cihugo ciri olundi lunda lwa olwîshi ali muguma w’omu ba rhambo bakulu ba mwami na w’omu bikubagirwa bage. 9 Anacimurhuma boshi haguma na Alkimi erya ndyâlya ayiyîmanza mudâhwa mukulu haguma n’oku muha obuhashe bw’okucihôla kuli Bene Israheli. 10 Erhi baba bamarhôla enjira yabo, banaciyîsha n’engabo nyinji omu cihugo ca Yuda, banacilika entumwa zaja ema Yuda na bene wabo mpu bajibabwira ebinwa by’omurhûla gw’obu nywesi. 11 Ci bohe erhi babona oku bayîshire n’engabo nyinji babula kuyemêreza ebinwa byabo. 12 Ci kurharhumaga bafarizeyi barhali banyi barhaja emunda Alkimi boshi na Bekidesi bali babahe amadôso oku biyerekire oburhegesi. 13 Na omu Bene Israheli Abasidoni baba ba burhanzi omu kuhûna omurhûla 14 bulya baderha mpu: «Omudâhwa w’omu bûko bw’Aroni ayîshire n’eyôla ngabo y’abasirika, mpu arharhulenganye». 15 Anacibabwira emyanzi y’omu rhûla ciru anacigashirabo erhi: «Rhurhabajire akantu kabi oli mwenene, oli abira binyu». 16 Banacimuyemêra, ci agwarha bantu makumi gali ndarhu muli bo abayîrha muli olwo lusiku lonene nk’oku ebinwa by’amandiko binadesire e rhi: 17 «Bashandaza emirhumba y’abatagatifu bawe n’omuko gwabo gwabulagw’eburhambi bwa Yeruzalemu na ntaye wahali mpu ababishe». 18 Okubundi olubaga loshi lwarhondêra okubayôboha loshi lwanageramwo omusisi mpu: «oli okuli oli obushinganyanya ntabo ekarhî kabo, bulya bavunyire endagâno zabo n’ibango balahiraga».

19 Bakidesi anacirhenga e Yeruzalemu ajihanda e Betizeti; kurhenga ahôla arhuma mpu bajigwarha balya boshi banayâkaga omu ngabo yage kuguma n’abandi baguma baguma ba omu lubaga, na erhi aba amabayîrha abakweba omu nyenga mpamu. 20 Erhi aba amaha Alkimi ecihugo cage amanamusigira ecihimbi c’engabo yage mpu bamulange, Bakidesi anacishubira emunda mwami ali. 21 Alkimi anacicihangana okukomeza obudâhwa bwage. 22 Ngasi boshi balya banakazagilêrha akabôlo omu lubaga bamushiga, boshi bayîma omu Buyahudi bahenya n’amaligo manji omu Israheli. 23 Erhi abona oku amabi Alkimi n’abâbo badwirhe bajirira Bene Israheli gali manji kulusha aga abapagani, 24 Yuda arhangira okushubija azungula omu cihugo c’e Buyahudi coshi aja acihôla kuli ngasi balya banamutwikaga boshi akabacika okucilumira omu cihugo.

Nikanori e Buyahudi

25 Erhi Alkimi abona oku Yuda akola muzibu na bene wabo, na erhi abona oku ntako ankabagagaja ashubira emunda mwami ali agendi bashobeka kuli binji bwenêne. 26 Mwami anacirhuma Nikaroni muguma w’omu barhambo bage bakulu, muntu wali mushombanyi bwenêne w’Israheli erhi anahiragwe irhegeko mpu amalire olubaga loshi. 27 Erhi ahika aha Yeruzalemu anadwi rhage engabo nyinji, Nikanori arhengigendiganiza Yuda na bene wabo n’ebinwa by’olubohôlolo: 28 Erhi harhabaga okulwa ekarhî kinyu nani. Nayîsha na bantu basungunu bonene nti nani nyîshimulolako. 29 Anacija ntyo emunda Yuda ali, banacilamusanya n’omurhûla ci abasirika bali hofi hokugwarha Yuda. 30 Erhi ayumva omurhego Nicanori amujirire omu kumuyîshira n’ebinwa by’olubohôlolo, Yuda afuduka aciyegûla arhanacilonzagya okucimubona bundi. 31 Nikanori abona oku omurhego gwage gwamanyikine anayîsha n’engabo yage akola alilwisa Yuda, lwanacibumbana hofi na Kafarisalama. 32 Hofi bantu magana arhanu omu bantu ba Nikanori banacifa, abasigalaga bashandabana omu cihugo ca Daudi.

33 Enyuma ly’okôla, Nikanori anacisôkera oku ntondo, ya Siyoni na baguma omu badâhwa banacija emunda ali boshi na bashamuka banji b’omu lubaga mpu bamulamuse na omurhûla banamuyereke enterekêro za kanwa mwami arhumire. 34 Ci yehe abashekera, abahemula anababwira ebinwa bigalugalu anacibahigira erhi: 35 Akaba Yuda n’engabo yage arhahanyirwi honahalya omu nfune zani amango nayîsha omu murhûla nanyôce eyira nyumpa. Anacicîkweba embuga n’oburhe bunene. 36 Abadâhwa banacishubira omu nyumpa, bayîmanga embere z’oluhêro n’ecibula baderha omu kuvugumula emirenge erhi: 37 Yagirwa wene wacishogaga eyira nyumpa mpu ekazirherekêrwa izîno lyawe, na mpu ly’olubaga lwawe lubona enyumpa y’okukakushenga n’okukusengera. 38 Wenene ocihôle, oyûla muntu n’engabo yage alimbira, boshi bayîrhwe n’engôrho. Okengere okwôla bakujirire orhanazigaga balama!

Okuhimwa n’okufa kwa Nikanori

39 Nikanori arhenga e Yeruzalemu akanya ajihanda hofi na Beteroni na ba ntu ba cikembe Banya-Sîriya banaciyîsha emunda Yuda ali. 40 Naye oku bwage, ajiyûbaka ecihando hofi na Adasa n’engabo ya bihumbi bisharhu, anacigenda aderha erhi: 41 Abali barhume n’omwami w’Abanya-Sîriya bulya bakujacire, Yagirwa, Malahika wawe anacibayîshira anacibaniguzamwo bantu bihumbi igana na makumi gali munani na birhanu. 42 Omalire mâshi enôla ngabo eri ahâla mbere zawe lyo abandi bamanya oku anaderhire kubi ahatagatifu hawe, onamutwire olubanja nk’oku obubi bwage bunali.

43 Engabo lwabumbana, omu nsiku ikumi n’isharhu z’omwezi gw’ikumi na kabirhi, n’omurhwe gwa Nikanori_gwahombekwa; yenene akumba wa burhanzi omu ntambala. 44 Erhi engabo zibona oku Nikanori amafa bajandika emirasano yabo bakûla omulindi. 45 ABayahudi babaminika mulegerege goshi e Adasa kuhika e Gazara banayîsha babûha emishekera banayishekêreza. 46 Kurhenga omu bishagala byoshi bya Yuda n’eburhambi mwashagamuka abantu bagorha balya Banya-Sîriya babajako bakola babatumirha boshi banakumba ri’engôrho kurhaderhaga mpu hajira ciru ow’enshangu wafulumuka, ciru n’o muguma. 47 Bagugumba ebirugu by’abôla bahimagwa kuguma n’ebiryo bali bacîyikire; na erhi baba bamatwa irhwe lya Nikanori n’okuboko kwage kulyo kulya akazagilêgesa bayîsha babidwirhe banakabilengereza emunda Yeruzalemu ali. 48 Olubaga lwanacisîma bwenêne n’olwôla lusiku balukuza nka lusiku lwa mwishingo munene. 49 Bahiga mpu olwôla lusiku lukakuzibwa ngasi mwaka omu nsiku ikumi n’isharhu z’omwezi gwa Adari. 50 Ecihugo ca Yuda carhangiba n’omurhûla nsiku nyi.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 7

1῎Ετους ἑνὸς καὶ πεντηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ ἐξῆλθεν Δημήτριος ὁ τοῦ Σελεύκου ἐκ ῾Ρώμης καὶ ἀνέβη σὺν ἀνδράσιν ὀλίγοις εἰς πόλιν παραθαλασσίαν καὶ ἐβασίλευσεν ἐκεῖ. 2 καὶ ἐγένετο ὡς εἰσεπορεύετο εἰς οἶκον βασιλείας πατέρων αὐτοῦ, καὶ συνέλαβον αἱ δυνάμεις τὸν ᾿Αντίοχον καὶ τὸν Λυσίαν ἀγαγεῖν αὐτοὺς αὐτῷ. 3 καὶ ἐγνώσθη αὐτῷ τὸ πρᾶγμα, καὶ εἶπεν Μή μοι δείξητε τὰ πρόσωπα αὐτῶν. 4 καὶ ἀπέκτειναν αὐτοὺς αἱ δυνάμεις, καὶ ἐκάθισεν Δημήτριος ἐπὶ θρόνου βασιλείας αὐτοῦ. 5 καὶ ἦλθον πρὸς αὐτὸν πάντες ἄνδρες ἄνομοι καὶ ἀσεβεῖς ἐξ Ισραηλ, καὶ ῎Αλκιμος ἡγεῖτο αὐτῶν βουλόμενος ἱερατεύειν. 6 καὶ κατηγόρησαν τοῦ λαοῦ πρὸς τὸν βασιλέα λέγοντες ᾿Απώλεσεν Ιουδας καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ πάντας τοὺς φίλους σου, καὶ ἡμᾶς ἐσκόρπισεν ἀπὸ τῆς γῆς ἡμῶν· 7 νῦν οὖν ἀπόστειλον ἄνδρα, ᾧ πιστεύεις, καὶ πορευθεὶς ἰδέτω τὴν ἐξολέθρευσιν πᾶσαν, ἣν ἐποίησεν ἡμῖν καὶ τῇ χώρᾳ τοῦ βασιλέως, καὶ κολασάτω αὐτοὺς καὶ πάντας τοὺς ἐπιβοηθοῦντας αὐτοῖς. 8 καὶ ἐπέλεξεν ὁ βασιλεὺς τὸν Βακχίδην τῶν φίλων τοῦ βασιλέως κυριεύοντα ἐν τῷ πέραν τοῦ ποταμοῦ καὶ μέγαν ἐν τῇ βασιλείᾳ καὶ πιστὸν τῷ βασιλεῖ 9 καὶ ἀπέστειλεν αὐτὸν καὶ ῎Αλκιμον τὸν ἀσεβῆ καὶ ἔστησεν αὐτῷ τὴν ἱερωσύνην καὶ ἐνετείλατο αὐτῷ ποιῆσαι τὴν ἐκδίκησιν ἐν τοῖς υἱοῖς Ισραηλ. 10 καὶ ἀπῇρον καὶ ἦλθον μετὰ δυνάμεως πολλῆς εἰς γῆν Ιουδα· καὶ ἀπέστειλεν ἀγγέλους πρὸς Ιουδαν καὶ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ λόγοις εἰρηνικοῖς μετὰ δόλου. 11 καὶ οὐ προσέσχον τοῖς λόγοις αὐτῶν· εἶδον γὰρ ὅτι ἦλθαν μετὰ δυνάμεως πολλῆς. 12 καὶ ἐπισυνήχθησαν πρὸς ῎Αλκιμον καὶ Βακχίδην συναγωγὴ γραμματέων ἐκζητῆσαι δίκαια, 13 καὶ πρῶτοι οἱ Ασιδαῖοι ἦσαν ἐν υἱοῖς Ισραηλ καὶ ἐπεζήτουν παρ᾽ αὐτῶν εἰρήνην· 14 εἶπον γάρ ῎Ανθρωπος ἱερεὺς ἐκ σπέρματος Ααρων ἦλθεν ἐν ταῖς δυνάμεσιν καὶ οὐκ ἀδικήσει ἡμᾶς. 15 καὶ ἐλάλησεν μετ᾽ αὐτῶν λόγους εἰρηνικοὺς καὶ ὤμοσεν αὐτοῖς λέγων Οὐκ ἐκζητήσομεν ὑμῖν κακὸν καὶ τοῖς φίλοις ὑμῶν. 16 καὶ ἐνεπίστευσαν αὐτῷ· καὶ συνέλαβεν ἐξ αὐτῶν ἑξήκοντα ἄνδρας καὶ ἀπέκτεινεν αὐτοὺς ἐν ἡμέρᾳ μιᾷ κατὰ τὸν λόγον, ὃν ἔγραψεν αὐτόν 17 Σάρκας ὁσίων σου καὶ αἷμα αὐτῶν ἐξέχεαν κύκλῳ Ιερουσαλημ, καὶ οὐκ ἦν αὐτοῖς ὁ θάπτων. 18 καὶ ἐπέπεσεν αὐτῶν ὁ φόβος καὶ ὁ τρόμος εἰς πάντα τὸν λαόν, ὅτι εἶπον Οὐκ ἔστιν ἐν αὐτοῖς ἀλήθεια καὶ κρίσις, παρέβησαν γὰρ τὴν στάσιν καὶ τὸν ὅρκον, ὃν ὤμοσαν. 19 καὶ ἀπῆρεν Βακχίδης ἀπὸ Ιερουσαλημ καὶ παρενέβαλεν ἐν Βηθζαιθ καὶ ἀπέστειλεν καὶ συνέλαβεν πολλοὺς ἀπὸ τῶν μετ᾽ αὐτοῦ αὐτομολησάντων ἀνδρῶν καί τινας τοῦ λαοῦ καὶ ἔθυσεν αὐτοὺς εἰς τὸ φρέαρ τὸ μέγα. 20 καὶ κατέστησεν τὴν χώραν τῷ ᾿Αλκίμῳ καὶ ἀφῆκεν μετ᾽ αὐτοῦ δύναμιν τοῦ βοηθεῖν αὐτῷ· καὶ ἀπῆλθεν Βακχίδης πρὸς τὸν βασιλέα. 21 καὶ ἠγωνίσατο ῎Αλκιμος περὶ τῆς ἀρχιερωσύνης, 22 καὶ συνήχθησαν πρὸς αὐτὸν πάντες οἱ ταράσσοντες τὸν λαὸν αὐτῶν καὶ κατεκράτησαν γῆν Ιουδα καὶ ἐποίησαν πληγὴν μεγάλην ἐν Ισραηλ. 23 καὶ εἶδεν Ιουδας πᾶσαν τὴν κακίαν, ἣν ἐποίησεν ῎Αλκιμος καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ ἐν υἱοῖς Ισραηλ ὑπὲρ τὰ ἔθνη, 24 καὶ ἐξῆλθεν εἰς πάντα τὰ ὅρια τῆς Ιουδαίας κυκλόθεν καὶ ἐποίησεν ἐκδίκησιν ἐν τοῖς ἀνδράσιν τοῖς αὐτομολήσασιν, καὶ ἀνεστάλησαν τοῦ ἐκπορεύεσθαι εἰς τὴν χώραν. 25 ὡς δὲ εἶδεν ῎Αλκιμος ὅτι ἐνίσχυσεν Ιουδας καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ, καὶ ἔγνω ὅτι οὐ δύναται ὑποστῆναι αὐτούς, καὶ ἐπέστρεψεν πρὸς τὸν βασιλέα καὶ κατηγόρησεν αὐτῶν πονηρά. 26 Καὶ ἀπέστειλεν ὁ βασιλεὺς Νικάνορα ἕνα τῶν ἀρχόντων αὐτοῦ τῶν ἐνδόξων καὶ μισοῦντα καὶ ἐχθραίνοντα τῷ Ισραηλ καὶ ἐνετείλατο αὐτῷ ἐξᾶραι τὸν λαόν. 27 καὶ ἦλθεν Νικάνωρ εἰς Ιερουσαλημ δυνάμει πολλῇ, καὶ ἀπέστειλεν πρὸς Ιουδαν καὶ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ μετὰ δόλου λόγοις εἰρηνικοῖς λέγων 28 Μὴ ἔστω μάχη ἀνὰ μέσον ἐμοῦ καὶ ὑμῶν· ἥξω ἐν ἀνδράσιν ὀλίγοις, ἵνα ἴδω ὑμῶν τὰ πρόσωπα μετ᾽ εἰρήνης. 29 καὶ ἦλθεν πρὸς Ιουδαν, καὶ ἠσπάσαντο ἀλλήλους εἰρηνικῶς· καὶ οἱ πολέμιοι ἕτοιμοι ἦσαν ἐξαρπάσαι τὸν Ιουδαν. 30 καὶ ἐγνώσθη ὁ λόγος τῷ Ιουδα ὅτι μετὰ δόλου ἦλθεν ἐπ᾽ αὐτόν, καὶ ἐπτοήθη ἀπ᾽ αὐτοῦ καὶ οὐκ ἐβουλήθη ἔτι ἰδεῖν τὸ πρόσωπον αὐτοῦ. 31 καὶ ἔγνω Νικάνωρ ὅτι ἀπεκαλύφθη ἡ βουλὴ αὐτοῦ, καὶ ἐξῆλθεν εἰς συνάντησιν τῷ Ιουδα ἐν πολέμῳ κατὰ Χαφαρσαλαμα. 32 καὶ ἔπεσον τῶν παρὰ Νικάνορος ὡσεὶ πεντακόσιοι ἄνδρες, καὶ ἔφυγον εἰς τὴν πόλιν Δαυιδ. 33 Καὶ μετὰ τοὺς λόγους τούτους ἀνέβη Νικάνωρ εἰς ὄρος Σιων. καὶ ἐξῆλθον ἀπὸ τῶν ἱερέων ἐκ τῶν ἁγίων καὶ ἀπὸ τῶν πρεσβυτέρων τοῦ λαοῦ ἀσπάσασθαι αὐτὸν εἰρηνικῶς καὶ δεῖξαι αὐτῷ τὴν ὁλοκαύτωσιν τὴν προσφερομένην ὑπὲρ τοῦ βασιλέως. 34 καὶ ἐμυκτήρισεν αὐτοὺς καὶ κατεγέλασεν αὐτῶν καὶ ἐμίανεν αὐτοὺς καὶ ἐλάλησεν ὑπερηφάνως· 35 καὶ ὤμοσεν μετὰ θυμοῦ λέγων ᾿Εὰν μὴ παραδοθῇ Ιουδας καὶ ἡ παρεμβολὴ αὐτοῦ εἰς χεῖράς μου τὸ νῦν, καὶ ἔσται ἐὰν ἐπιστρέψω ἐν εἰρήνῃ, ἐμπυριῶ τὸν οἶκον τοῦτον. καὶ ἐξῆλθεν μετὰ θυμοῦ μεγάλου. 36 καὶ εἰσῆλθον οἱ ἱερεῖς καὶ ἔστησαν κατὰ πρόσωπον τοῦ θυσιαστηρίου καὶ τοῦ ναοῦ καὶ ἔκλαυσαν καὶ εἶπον 37 Σὺ ἐξελέξω τὸν οἶκον τοῦτον ἐπικληθῆναι τὸ ὄνομά σου ἐπ᾽ αὐτοῦ εἶναι οἶκον προσευχῆς καὶ δεήσεως τῷ λαῷ σου· 38 ποίησον ἐκδίκησιν ἐν τῷ ἀνθρώπῳ τούτῳ καὶ ἐν τῇ παρεμβολῇ αὐτοῦ, καὶ πεσέτωσαν ἐν ῥομφαίᾳ· μνήσθητι τῶν δυσφημιῶν αὐτῶν καὶ μὴ δῷς αὐτοῖς μονήν. 39 καὶ ἐξῆλθεν Νικάνωρ ἐξ Ιερουσαλημ καὶ παρενέβαλεν ἐν Βαιθωρων, καὶ συνήντησεν αὐτῷ δύναμις Συρίας. 40 καὶ Ιουδας παρενέβαλεν ἐν Αδασα ἐν τρισχιλίοις ἀνδράσιν· καὶ προσηύξατο Ιουδας καὶ εἶπεν 41 Οἱ παρὰ τοῦ βασιλέως ὅτε ἐδυσφήμησαν, ἐξῆλθεν ὁ ἄγγελός σου καὶ ἐπάταξεν ἐν αὐτοῖς ἑκατὸν ὀγδοήκοντα πέντε 42 χιλιάδας· σύντριψον τὴν παρεμβολὴν ταύτην ἐνώπιον ἡμῶν σήμερον, καὶ γνώτωσαν οἱ ἐπίλοιποι ὅτι κακῶς ἐλάλησεν ἐπὶ τὰ ἅγιά σου, καὶ κρῖνον αὐτὸν κατὰ τὴν κακίαν αὐτοῦ. 43 καὶ συνῆψαν αἱ παρεμβολαὶ εἰς πόλεμον τῇ τρισκαιδεκάτῃ τοῦ μηνὸς Αδαρ, καὶ συνετρίβη ἡ παρεμβολὴ Νικάνορος, καὶ ἔπεσεν αὐτὸς πρῶτος ἐν τῷ πολέμῳ. 44 ὡς δὲ εἶδεν ἡ παρεμβολὴ αὐτοῦ ὅτι ἔπεσεν Νικάνωρ, ῥίψαντες τὰ ὅπλα ἔφυγον. 45 καὶ κατεδίωκον αὐτοὺς ὁδὸν ἡμέρας μιᾶς ἀπὸ Αδασα ἕως τοῦ ἐλθεῖν εἰς Γαζηρα καὶ ἐσάλπιζον ὀπίσω αὐτῶν ταῖς σάλπιγξιν τῶν σημασιῶν. 46 καὶ ἐξῆλθον ἐκ πασῶν τῶν κωμῶν τῆς Ιουδαίας κυκλόθεν καὶ ὑπερεκέρων αὐτούς, καὶ ἀπέστρεφον οὗτοι πρὸς τούτους, καὶ ἔπεσον πάντες ῥομφαίᾳ, καὶ οὐ κατελείφθη ἐξ αὐτῶν οὐδὲ εἷς. 47 καὶ ἔλαβον τὰ σκῦλα καὶ τὴν προνομήν, καὶ τὴν κεφαλὴν Νικάνορος ἀφεῖλον καὶ τὴν δεξιὰν αὐτοῦ, ἣν ἐξέτεινεν ὑπερηφάνως, καὶ ἤνεγκαν καὶ ἐξέτειναν παρὰ τῇ Ιερουσαλημ. 48 καὶ ηὐφράνθη ὁ λαὸς σφόδρα καὶ ἤγαγον τὴν ἡμέραν ἐκείνην ἡμέραν εὐφροσύνης μεγάλην· 49 καὶ ἔστησαν τοῦ ἄγειν κατ᾽ ἐνιαυτὸν τὴν ἡμέραν ταύτην τῇ τρισκαιδεκάτῃ τοῦ Αδαρ. 50 καὶ ἡσύχασεν ἡ γῆ Ιουδα ἡμέρας ὀλίγας.

8

Obukuze bw’Abaroma

1 Okubundi Yuda anaciyumva badwirhe baderha olwa Abaroma: Oku baba bantu bazibu bajira emisi bwenêne; banacîyerekane binja oku bantu basshimbire enjira zabo oku banajire obwira haguma na ngasi boshi bayishire emunda bali mpu bayumvanye n’oku bali bantu bagwerhe emisi minene. 2 Bamuganirira okuhimana kwabo n’oku balwisagya Abagalasiya n’oku babahi maga banabajira barhumisi bâbo. 3 Ngasi byoshi banajizire omu Hispaniya mpu barhôle ecihugo cayo c’amarhale n’amasholo gabagayo, kandi na kurhi omu bwirhonzi bwabo n’oku kucisegereza kwabo bahimaga ecôla cihugo n’o bwôla cali kuli n’emwabo. 4 Kuguma n’ababi bayîshigibalwisa kurhenga omu cihugo c’ihanga babalunda oku idaho babahima loshi, n’abandi banakazibaho ngera ngasi mwaka. 5 Bahimire erhi badwirhe balwa, mwami Filipo na Perseo mwami w’e Kitimu na ngasi banacishomize okuyanka emirasano mpu babalwise babahima banabarhegeka. 6 Antiyokusi ali mwami mukulu w’omu Aziya mpu abarhabâlira agendihalwisa na njavu igana na makumi abirhi abalwisa oku nfarasi, ebihesi n’engabo mwandu, banacimugonya bwinjinja. 7 Yene bamu gwarha mugumaguma banacimusêza okukazibahongera ye n’abayîmaga e nyuma lyage empongano nyinji, mpu akazibaha abajà, abahe n’oluhande lw’ecihugo cage. 8 Kwo kuderha cihugo ca Hindiya, Mediya, Lidiya byo byali bihugo binja omu bihugo byage byoshi n’erhi ayusibaha byo nabo babiha mwami Ewumene. 9 Aba omu Bugereki banacikomekcra badwirhe n’omuhigo gw’okumalira Abaroma cikone Abaroma bamanya ogwo mwanzi. 10 Bamurhumira murhambo muguma n’engabo yage abatulako entambala, abanigûzamwo mwandu ayîsha adwirhe bujà abakazi bâbo, abana bâbo, abanyaga ebirugu ecihugo ahongola namahukulu gabo n’abantu b’eyôla munda babajira bajà kuhika bunôla. 11 Ngasi gandi mami ga hano igulu erhi ngasi g’omu nyanja gacishomagya okubahagaza boshi babahima banabarhegeka.

12 Ci oku bira bâbo na ngasi bacikubagira bo kulanga balanga obwira haguma nabo, babajire barhegesi b’amami gabayegire ciru n’aga kuli na ngasi abakazagiyumva izu lyabo banajugume. 13 Oyu balonza okurhabala mpu lyo ayîma anayîme n’oyu balonzize okuyîmûla banamuyîmûle. Bakola baba bantu ba buhashe bunji bwenêne. 14 Ciru bakayôrha ntyôla, ntaye muli bo oderha mpu akola ayambala ecimane acihundikire n’ecishuli c’akaduku mpu naye alimbe. 15 Basinzire akagombe na ngasi lusiku bagula magana asharhu na makumi abiri badêkaho mpu balole ebiyerikire olubaga n’oku bankalulanga. 16 Ngasi mwaka banahire obuhashe bwabo omu maboko ga muntu muguma mpu a rhegeke ecihugo coshi; boshi banayumve oyôla muntu muguma barhajira mujina na bwagalwa buci ekarhî kabo.

Okunywana kw’Abayahudi n’Abaroma

17 Yuda anacicîshoga Epolemi mugala wa Yowane, mugala w’Akosi boshi naYasoni mugala wa Eleyazari anacibarhuma e Roma mpu bagendinywâna banajire obwira boshi n’Abaroma. 18 Na mpu lyo babakûla omu bujà ebwa kuba bamabona oku Abagreki babajizire bajà, bâhizire Israheli omu bujà. 19 Ba nacilikûla obo bàja e Roma ci enjira yaliha; erhi bahika e Kagombe banaciyanka akanwa baderha mpu: 20 Yuda Makabeyo, abalumuna n’olubaga barhurhumire mpu rhunywâne rhunayumvanye omu murhûla rhweshi lyo nirhu rhuganjirwa e karhî k’aba mwayumvinye n’abajizire obwira mweshi nabo. 21 Okôla kwasimisa abagula b’ihano likulu. 22 Alaga empamiso y’olwandiko Abaroma bakôlôlaga omu cuma c’amarhale banalurhuma e Yeruzalemu mpu lube cimanyiso c’okôla kunywâna n’ogwôla murhûla emw’Abayahudi:

23 «Iragi oku Baroma n’oku Bayahudi bali oku budaka n’omu nyanja, e nsiku n’amango. Kulî nabo engôrho n’omushombanyi. 24 Abaroma bakarhe rwa bwa burhangiriza nisi erhi baguma omu bira babo omu cihugo obuhashe bwabo bunahisire hoshi, 25 ishanja ly’Abayahudi linabarhabale nk’oku banaha shire muli agôla mango; 26 barhahe abashombanyi nisi erhi okubarhabâla n’oli engano, oli emirasano oli enfaraga, oli amarho nk’oku banalaganine e Roma. Kukwanine Abayahudi bashimbe eyôla mihigo yabo buzira kulinda luhembo luci. 27 Kwo nakuguma erhi ishanja ly’Abayahudi lyankarhêrwa Abaroma banabalwira n’emisi yabo yoshi nk’oku amango ganadesire. 28 Buzira kuha aba ndi barhabâlwa oli engano, oli emirasano, oli nsaranga ciru amârho nk’oku banalaliraga oku banarhôlaga emihigo e Roma; banashimbulula eyôla ndagâno buzira kurhebana. 29 Ebyo binwa byali omu ndagâno Abayahudi bajiraga haguma n’aba Roma. 30 Ci omu mango ga nyuma erhi baguma nisi erhi abandi bakalonza okuyushula kandi erhi okunyihya ebindi binwa kuli ebyôla, banajira nk’oku banalonzize na ebi bankanayumva banyihize kandi erhi kuyushula ebyôla byoshi binarholwe buzibu. 31 Oku mabi mwami Demetriyusi abajirire rhwamamuyandikira muli ebira binwa ‘Carhumaga warhindibuza Abayahudi n’obwôla bali bantu rhunywanine nabo kandi banali bira birhu?’ 32 Bakashubi kaciduduma oku wabarhindibuzize rhwanabagwasa omu mirenge rhunakulwise akaba ebulambo nisi erhi omu nyanja.»

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 8

1 Καὶ ἤκουσεν Ιουδας τὸ ὄνομα τῶν ῾Ρωμαίων, ὅτι εἰσὶν δυνατοὶ ἰσχύι καὶ αὐτοὶ εὐδοκοῦσιν ἐν πᾶσιν τοῖς προστιθεμένοις αὐτοῖς, καὶ ὅσοι ἂν προσέλθωσιν αὐτοῖς, ἱστῶσιν αὐτοῖς φιλίαν, καὶ ὅτι εἰσὶ δυνατοὶ ἰσχύι. 2 καὶ διηγήσαντο αὐτῷ τοὺς πολέμους αὐτῶν καὶ τὰς ἀνδραγαθίας, ἃς ποιοῦσιν ἐν τοῖς Γαλάταις, καὶ ὅτι κατεκράτησαν αὐτῶν καὶ ἤγαγον αὐτοὺς ὑπὸ φόρον, 3 καὶ ὅσα ἐποίησαν ἐν χώρᾳ Σπανίας τοῦ κατακρατῆσαι τῶν μετάλλων τοῦ ἀργυρίου καὶ τοῦ χρυσίου τοῦ ἐκεῖ· 4 καὶ κατεκράτησαν τοῦ τόπου παντὸς τῇ βουλῇ αὐτῶν καὶ τῇ μακροθυμίᾳ, καὶ ὁ τόπος ἦν ἀπέχων μακρὰν ἀπ᾽ αὐτῶν σφόδρα, καὶ τῶν βασιλέων τῶν ἐπελθόντων ἐπ᾽ αὐτοὺς ἀπ᾽ ἄκρου τῆς γῆς, ἕως συνέτριψαν αὐτοὺς καὶ ἐπάταξαν ἐν αὐτοῖς πληγὴν μεγάλην, καὶ οἱ ἐπίλοιποι διδόασιν αὐτοῖς φόρον κατ᾽ ἐνιαυτόν· 5 καὶ τὸν Φίλιππον καὶ τὸν Περσέα Κιτιέων βασιλέα καὶ τοὺς ἐπηρμένους ἐπ᾽ αὐτοὺς συνέτριψαν αὐτοὺς ἐν πολέμῳ καὶ κατεκράτησαν αὐτῶν· 6 καὶ ᾿Αντίοχον τὸν μέγαν βασιλέα τῆς ᾿Ασίας τὸν πορευθέντα ἐπ᾽ αὐτοὺς εἰς πόλεμον ἔχοντα ἑκατὸν εἴκοσι ἐλέφαντας καὶ ἵππον καὶ ἅρματα καὶ δύναμιν πολλὴν σφόδρα, καὶ συνετρίβη ὑπ᾽ αὐτῶν, 7 καὶ ἔλαβον αὐτὸν ζῶντα καὶ ἔστησαν αὐτοῖς διδόναι αὐτόν τε καὶ τοὺς βασιλεύοντας μετ᾽ αὐτὸν φόρον μέγαν καὶ διδόναι ὅμηρα καὶ διαστολὴν 8 καὶ χώραν τὴν ᾿Ινδικὴν καὶ Μηδίαν καὶ Λυδίαν ἀπὸ τῶν καλλίστων χωρῶν αὐτῶν, καὶ λαβόντες αὐτὰς παρ᾽ αὐτοῦ ἔδωκαν αὐτὰς Εὐμένει τῷ βασιλεῖ· 9 καὶ ὅτι οἱ ἐκ τῆς ῾Ελλάδος ἐβουλεύσαντο ἐλθεῖν καὶ ἐξᾶραι αὐτούς, 10 καὶ ἐγνώσθη ὁ λόγος αὐτοῖς, καὶ ἀπέστειλαν ἐπ᾽ αὐτοὺς στρατηγὸν ἕνα καὶ ἐπολέμησαν πρὸς αὐτούς, καὶ ἔπεσον ἐξ αὐτῶν τραυματίαι πολλοί, καὶ ᾐχμαλώτισαν τὰς γυναῖκας αὐτῶν καὶ τὰ τέκνα αὐτῶν καὶ ἐπρονόμευσαν αὐτοὺς καὶ κατεκράτησαν τῆς γῆς καὶ καθεῖλον τὰ ὀχυρώματα αὐτῶν καὶ κατεδουλώσαντο αὐτοὺς ἕως τῆς ἡμέρας ταύτης· 11 καὶ τὰς ἐπιλοίπους βασιλείας καὶ τὰς νήσους, ὅσοι ποτὲ ἀντέστησαν αὐτοῖς, κατέφθειραν καὶ ἐδούλωσαν αὐτούς, μετὰ δὲ τῶν φίλων αὐτῶν καὶ τῶν ἐπαναπαυομένων αὐτοῖς συνετήρησαν φιλίαν· 12 καὶ κατεκράτησαν τῶν βασιλέων τῶν ἐγγὺς καὶ τῶν μακράν, καὶ ὅσοι ἤκουον τὸ ὄνομα αὐτῶν, ἐφοβοῦντο ἀπ᾽ αὐτῶν. 13 οἷς δ᾽ ἂν βούλωνται βοηθεῖν καὶ βασιλεύειν, βασιλεύουσιν· οὓς δ᾽ ἂν βούλωνται, μεθιστῶσιν· καὶ ὑψώθησαν σφόδρα. 14 καὶ ἐν πᾶσιν τούτοις οὐκ ἐπέθεντο αὐτῶν οὐδὲ εἷς διάδημα, οὐδὲ περιεβάλοντο πορφύραν ὥστε ἁδρυνθῆναι ἐν αὐτῇ· 15 καὶ βουλευτήριον ἐποίησαν ἑαυτοῖς, καὶ καθ᾽ ἡμέραν ἐβουλεύοντο τριακόσιοι καὶ εἴκοσι βουλευόμενοι διὰ παντὸς περὶ τοῦ πλήθους τοῦ εὐκοσμεῖν αὐτούς· 16 καὶ πιστεύουσιν ἑνὶ ἀνθρώπῳ ἄρχειν αὐτῶν κατ᾽ ἐνιαυτὸν καὶ κυριεύειν πάσης τῆς γῆς αὐτῶν, καὶ πάντες ἀκούουσιν τοῦ ἑνός, καὶ οὐκ ἔστιν φθόνος οὐδὲ ζῆλος ἐν αὐτοῖς. 17 Καὶ ἐπελέξατο Ιουδας τὸν Εὐπόλεμον υἱὸν Ιωαννου τοῦ Ακκως καὶ ᾿Ιάσονα υἱὸν Ελεαζαρου καὶ ἀπέστειλεν αὐτοὺς εἰς ῾Ρώμην στῆσαι φιλίαν καὶ συμμαχίαν 18 καὶ τοῦ ἆραι τὸν ζυγὸν ἀπ᾽ αὐτῶν, ὅτι εἶδον τὴν βασιλείαν τῶν ῾Ελλήνων καταδουλουμένους τὸν Ισραηλ δουλείᾳ. 19 καὶ ἐπορεύθησαν εἰς ῾Ρώμην, καὶ ἡ ὁδὸς πολλὴ σφόδρα, καὶ εἰσήλθοσαν εἰς τὸ βουλευτήριον καὶ ἀπεκρίθησαν καὶ εἶπον 20 Ιουδας ὁ καὶ Μακκαβαῖος καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ καὶ τὸ πλῆθος τῶν Ιουδαίων ἀπέστειλαν ἡμᾶς πρὸς ὑμᾶς στῆσαι μεθ᾽ ὑμῶν συμμαχίαν καὶ εἰρήνην καὶ γραφῆναι ἡμᾶς συμμάχους καὶ φίλους ὑμῶν. 21 καὶ ἤρεσεν ὁ λόγος ἐνώπιον αὐτῶν. 22 καὶ τοῦτο τὸ ἀντίγραφον τῆς ἐπιστολῆς, ἧς ἀντέγραψαν ἐπὶ δέλτοις χαλκαῖς καὶ ἀπέστειλαν εἰς Ιερουσαλημ εἶναι παρ᾽ αὐτοῖς ἐκεῖ μνημόσυνον εἰρήνης καὶ συμμαχίας 23 Καλῶς γένοιτο ῾Ρωμαίοις καὶ τῷ ἔθνει Ιουδαίων ἐν τῇ θαλάσσῃ καὶ ἐπὶ τῆς ξηρᾶς εἰς τὸν αἰῶνα, καὶ ῥομφαία καὶ ἐχθρὸς μακρυνθείη ἀπ᾽ αὐτῶν. 24 ἐὰν δὲ ἐνστῇ πόλεμος ῾Ρώμῃ προτέρᾳ ἢ πᾶσιν τοῖς συμμάχοις αὐτῶν ἐν πάσῃ τῇ κυριείᾳ αὐτῶν, 25 συμμαχήσει τὸ ἔθνος τῶν Ιουδαίων, ὡς ἂν ὁ καιρὸς ὑπογράφῃ αὐτοῖς, καρδίᾳ πλήρει· 26 καὶ τοῖς πολεμοῦσιν οὐ δώσουσιν οὐδὲ ἐπαρκέσουσιν σῖτον, ὅπλα, ἀργύριον, πλοῖα, ὡς ἔδοξεν ῾Ρώμῃ· καὶ φυλάξονται τὰ φυλάγματα αὐτῶν οὐθὲν λαβόντες. 27 κατὰ τὰ αὐτὰ δὲ ἐὰν ἔθνει Ιουδαίων συμβῇ προτέροις πόλεμος, συμμαχήσουσιν οἱ ῾Ρωμαῖοι ἐκ ψυχῆς, ὡς ἂν αὐτοῖς ὁ καιρὸς ὑπογράφῃ; 28 καὶ τοῖς συμμαχοῦσιν οὐ δοθήσεται σῖτος, ὅπλα, ἀργύριον, πλοῖα, ὡς ἔδοξεν ῾Ρώμῃ· καὶ φυλάξονται τὰ φυλάγματα ταῦτα καὶ οὐ μετὰ δόλου.— 29 κατὰ τοὺς λόγους τούτους οὕτως ἔστησαν ῾Ρωμαῖοι τῷ δήμῳ τῶν Ιουδαίων. 30 ἐὰν δὲ μετὰ τοὺς λόγους τούτους βουλεύσωνται οὗτοι καὶ οὗτοι προσθεῖναι ἢ ἀφελεῖν, ποιήσονται ἐξ αἱρέσεως αὐτῶν, καὶ ὃ ἂν προσθῶσιν ἢ ἀφέλωσιν, ἔσται κύρια. 31 καὶ περὶ τῶν κακῶν, ὧν ὁ βασιλεὺς Δημήτριος συντελεῖται εἰς αὐτούς, ἐγράψαμεν αὐτῷ λέγοντες Διὰ τί ἐβάρυνας τὸν ζυγόν σου ἐπὶ τοὺς φίλους ἡμῶν τοὺς συμμάχους Ιουδαίους; 32 ἐὰν οὖν ἔτι ἐντύχωσιν κατὰ σοῦ, ποιήσομεν αὐτοῖς τὴν κρίσιν καὶ πολεμήσομέν σε διὰ τῆς θαλάσσης καὶ διὰ τῆς ξηρᾶς.

9

Okufa kwa Yuda Makabeyo

1 Erhi ayumva oku Nikanori n’engabo yage boshi bafirirc omu ntambala Demetriyusi ashubirhuma kandi Bakidesi na Alkimi omu Buyahudi kuguma n’ecikembe c’ekulyo c’engabo yage. 2 Barhôla enjira ejire e Galileya banatwa ecirâlo aha Mesaloti oli omu lugo lwa Arbela. Banacirhola olôla lugo erhi baba bamayirhamwo abantu bamwo mwandu. 3 Omu mwezi murhanzi gwa o mwaka gw’igana na makumi arhanu n’ibiri bayûbaka ecihando cabo aha ishiriza lya Yeruzalemu. 4 Okubundi banacilikûla banacija e Bereya bali na bantu ba bihumbi makumi abiri na bantu bihumbi bibiri balwa n’enfarasi. 5 Yuda ali amatwa ecirâlo cage naye aha Elasa erhi analigi na bantu bihumbi bisharhu balwi ba ntwali. 6 Erhi babona kurhi engabo y’abashombanyi eri nyinji bajuguma na banji bacinyombôkera bayâka, oku cihando kwasigala bantu magana gali munani gonenene. 7 Yuda anacibona oku engabo yage yayasire n’oku entambala eri hofi eyanjikire; okubundi akumba omurhima bulya amango g’okushubija ashubûza abage gamabulikana ayumva yeshi arhemuka. 8 Kurharhumaga arhabwira abasigalaga erhi: Yimuki rhulwise aboôa bashombanyi rhulole erhi rhwankabahagalika! 9 Ci konene bohe balonza okumuhusahusa banacimubwira mpu: rhurhankabahasha bunôla okurhali kufumya amagala girhu rhwanaciyîshigaluka buzinda na bene wirhu rhuyîshibalwisa ci bunôla rhwamaba banyi okurhalusire. 10 Yuda anacibashuza erhi kulî na nani enkegero z’okuderha mpu nyake embere zabo. Akaba amango girhu gamahika, rhufire bene wirhu n’oburhwali ci rhumanye irenge lirhu lyankanahera busha!

11 Engabo y’Abanya-Sîriya yarhenga omu cihando bayîsha baja emunda abashombanyi bali. Abalwi b’enfarasi erhi babagabiremwo kabiri engwarha muherho n’emanda mabuye bayîsha bashokwire, entwali zayisha nazo zilo ngwire. 12 Bakidesi ali oku ihembe ly’ekulyo n’omurhwe gwayîsha empande zo mbi erhi omushekera gubûhwa. 13 Bene Yuda nabo babûha omushekera, idaho lyageramwo omusisi erhi kushekereza kwa ezôla ngabo oku zinali ibiri kurhuma. Entambala yayanjikira bahika bijingo balwa.

14 Yuda erhi abona oku Bakidesi ali oku kahembe kalyo n’engabo asimiki rako yoshi amugorha n’abantu bage b’entwali. 15 Ahima akola kahembe kalyo k’Abanya-Sîriya, abakungusha kuhika oku ntondo ya Azoti. 16 Ci balya bali oku kahembc kamosho erhi bâbona oku akahembe kalyo kahimirwe bagolonjoka bagorha Yuda n’engabo yage. 17 Entambala yakaliha enyunda zombi bantu mwandu bafa agôla mango. 18 Yuda naye afa, n’abantu bage basigalaga bakula omulindi bayâka.

Okubishwa kwa Yuda Makabeyo

19 Yonatani na Simoni barhola mwene wabo Yuda bagendimubisha omu nshinda y’ababusi bage aha Modini. 20 Israheli yeshi amushîba anacimulakira bwenêne banayôrha omu mishîbo nsiku zirhali nyi. 21 Banakaziderha bakola balaka mpu: Aye mushana! Kurhigi yamafaga ntya entwali côkola w’Israheli? 22 Ebisigire oku myanzi ya Yuda, oku biyerekire entambala, oku ahimanaga koshi, n’oku obukulu bwage bwali, ebyôla birhayandisirwi, bulya byamaluga.

IV. Yonatani murhambo na mudâhwa mukulu w’Abayahudi (160-143 ernbere za Yezu Kristu)

Olwa Yonatani

23 Erhi Yuda afa, abali babi baciyerekana bwinja omu Israheli yeshi yeshi. banyankola maligo boshi buzûsa irhwe. 24 Muli ago mango hanacizûka ecizo mbo cikali omu cihugo n’ecihugo coshi caja olunda lwabo. 25 Bakidesi anacicî shoga abantu bagalugalu anacibayîmika barambo omu cihugo. 26 Banacija balongereza n’obushiru bunene abali bira ba Yuda n’okubahêkera Bakidesi naye akabahana n’okubacinaguza. 27 Israheli anababala bwenêne: barhali sagi bona kundi kurhyo kurhenga halya abalêbi banahirigirhaga omu cihugo cabo.

28 Okubundi abanali bira ba Yuda boshi banacishubûzanya banacibwira Yonatani mpu: 29 «Kurhenga mwene winyu Yuda afire harhacibonekaga omuntu oli akage wankakarhucîkako abashombanyi birhu Bakidesi na ngasi bandi bashomba ishanja lirhu. 30 Rhwamakwishoga ene, okola we mulanzi na murhambo ahali hage lyo okazigendesa entambala zirhu». 31 Yonatani muli ago mango anacihâbwa oburhegesi ayîma ahali ha Yuda mwene wabo.

32 Erhi Bakidesi anamanya kulya akalonza oku akamuyirhamwo. 33 Erhi bamanya ogwôla muhigo gwage, Yonatani, mwene wabo Simoni na ngasi boshi banali haguma naye baciyakira omwirungu lya Tekowa banaciyûbaka hofi n’iriba lya Asfari. 34 Bakidesi anacimanya ogwola mwanzi olwa sabato, anaciyî muka n’engabo yage yoshi anayîkirira ebwa lindi ishiriza lya Yordani.

35 Yonatani anacirhuma mwene wabo Yowane nka murhambo w’olubaga emwa bene Nabateni bira bage mpu babikire aha mwabo, emizigo yabo yali minene na minji bwenêne. 36 Ci konene bene Yambri erhi baba bamarhenga e mwabo Medaba banacigwarha Yowane na ngasi ebi anali agwerhe byoshi, bagugumba eminyago yabo. 37 Erhi kugera nsiku banaciyishibwiraYonatani na mwene wabo Simoni oku bene Yambri bagwerhe olusiku lukulu lw’obuhya n’oku barhenza omuhya e Nasabati, kuguma n’abamulusize mwandu, ali mwâli wa mugale muguma w’e Kanani. 38 Erhi kulya mwene Yowane afaga, banacisôka bajicîfulika omu mahukulu g’entondo. 39 Erhi bayinamula amasu balangira omulongo munene n’olubi: hali omuhya mulume, bene wabo n’abira bage bayerekire emunda bali badwirhe orhugoma, ebirugu by’okuyimba, enzihwa n’emirasano minji. 40 Okubundi balya bali boshi na Yonatani banacifulumuka mulya mahukulu baciloha kuli bo babanigûza, banji bayîrhwa nabo, n’abandi balibirha bayâkira omu ntondo, Abayahudi banacirhôla ebi bajandikaga. 41 Ntyôla obuhya bwaba mishîbo n’enyimbo z’abazihi zahinduka mirenge. 42 Erhi baba bamacihôla omuko gwa mwene wabo, banacija omu kabokwe ka Yordani.

Okuyikira olwîshi lwa Yordani

43 Bakidesi anacimanya okwôla, oku lwa sabato anayîsha kulya burhambi bwa Yordani n’engabo nyinji. 44 Okubundi Yonatani anacibwira abâbo erhi: « Yîmukagi bunôla, rhulwire amagala girhu! bulya oku kurhasagiba oli ene oli njo nisi erhi lishinjo. 45 Loli omushombanyi n’emirasano yage embere zirhu ekumosho n’ekulyo, amîshi ga Yordani ciyanja n’omuhusi ntaho rhwa nkayikira. 46 Bunôla muyinamulirage izu linyu emalunga lyo muyôkoka omu maboko g’omushombanyi. 47 Entambala yarhondêra, Yonatani alambûla okuboko mpu atumirhage Bakidesi ci amubula omu kukuliranya enyuma. 48 Okubundi Yonatani anacihamira muli Yordani kuguma nabo, baluyikira baja bayoga ci Abanya-Sîriya barhaluyikiraga mpu babakulikire. 49 Olwo lusiku hofi bantu cihumbi bafa omu bantu ba Bakidesi.

Okufa kwa Alkimi

50 Oyûla Bakidesi anacishubira e Yeruzalemu agendiyûbakayo olugo luzibuzibu omu kabanda ka Yudeya, ayûbaka enyumpa hofi na Yeriko, aha Emausi, aha Betoroni, aha Beteli, aha Tamunata, aha Faratoni n’aha Tefoni azungulusa n’enkuta ndiri n’emihango eriko akakomyo. 51 Ahirako n’abalanzi mpu bakazirhindibûza Israheli. 52 Azibuhya olugo lwa Betisuri, olwa Gazari n’ecishagala ca Siyoni anacihiramwo emirhwe y’abasirika analundamwo ebi ryo. 53 Agwarha nka mpira abagala b’abakulu b’ecihugo anacibagwarha nka bashwêkwa omu cishagala ca Yeruzalemu. 54 Omu mwaka gw’igana na makumi arhanu, omu mwezi gwa kabiri, Alkimi anacirhegeka mpu bahongole enkuta z’omu ndalâla y’ahatagatifu, arhegeka ntyo mpu basherêze omukolo gwajiragwa n’abalêbi, anacirhondêra okujira ntyo. 55 Muli agôla mango Alkimi alambikwa oku idaho na Nyamuzinda n’emikolo yage yahangarhana, akanwa kage kahumbâ rhala ahola ebirumbu arhanacihashaga okuderha ciru n’akanwa ciru n’oku rhegeka omu mwage. 56 Alkimi anafa muli agôla mango n’amalumwa manji bwenêne. 57 Erhi babona oku Alkimi amafa; Bakidesi anacishubira emunda mwa mi ali, na ntyo ecihugo c’e Buyahudi caba n’omurhûla gwa myaka ibiri.

Beti-Basi arhêrwa

58 Okubundi Abayahudi babi banacijira ihano banaciderha mpu: Lola oku Yonatani n’abâbo bali n’omurhûla nta kadundo, rhushubilerha Bakidesi naye anabarhuluba boshi omu budufu buguma. 59 Banacigenda mpu bashambâle haguma naye. 60 Bakidesi anacihuma enjira yage ayisha alongoline omurhwe gw’engabo nyinji anacirhuma amaruba ga bufundafunda emwa ngasi banali olunda lwage, mpu bagwarhe Yonatani n’abâbo, ci barhahashaga buly ‘ihwe lyabo lyamarhulika. 61 N’abantu bagumabaguma b’omu cihugo bo bali barha mbo b’obwôla bugoma, bagwarha makumi arhanu omu bandi banacibayîrha.

62 Okubundi Yonatani, Simoni n’abâbo banacija e Beti-Basi omw’irungu bashubiyiyûbaka banacizibuhya. 63 Bakidesi anacimanya omwanzi, ashubûza e ngabo yage anacihamagala abantu bage bali e Buyahudi. 64 Anaciyâsha atwa ecirâlo hofi na Beti-Basi, anacigorha olugo nsiku nyinji, anazonza masini. 65 Ci Yonatani anacisiga mwene wabo Simoni omu cishagala anacija omu lugo ayi sha agalukine ngabo nsungunu. 66 Anacihima Odomera na bene wabo boshi na bene Fasironi emwabo omu mahêma gabo anacirhondêra okubalibisa omu kubagorha anacibaminika n’emisi. 67 Simoni naye n’abantu bage anacihuluka ayôca galya masini g’okulwa. 68 Bombi oku banali babiri, balwisa Bakidesi, bamuhima bamucinagiza. Abona oku omuhigo gwage n’okuyîsha kwage byabire bya busha. 69 Abêra balya bantu babi bamubwiraga mpu ayishe omu cihugo oburhe, abanigamwo banji anacirhôla omuhigo gw’okushubira emwage omu cihugo cage. 70 Yonatani anakumanya, anacirhuma entumwa emunda ali mpu bayumvanye n’omurhûla anamulekere abashwêkagwa. 71 Bakidesi anabayankirira, anaciyemêra ebinwa bya Yonatani; acîgasha embere zage mpu nta mango anacimulongeze amabi omu kalamo kage koshi. 72 Anacimushubiza abashwêkwa ali erhi agwarhire e Buyahudi, ashana ebirugu anacishubira omu cihugo cage, arhanacifaga agalusire omu cihugo c’Abayahudi. 73 Engôrho ya rhangileka okulibuza Bene Isrhaheli. Yonatani anaciyûbaka enyumpa yage aha Makmasi; arhondêra okukatwira olubaga emanja, akûla ababi boshi omu Israheli.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 9

1 Καὶ ἤκουσεν Δημήτριος ὅτι ἔπεσεν Νικάνωρ καὶ ἡ δύναμις αὐτοῦ ἐν πολέμῳ, καὶ προσέθετο τὸν Βακχίδην καὶ τὸν ῎Αλκιμον ἐκ δευτέρου ἀποστεῖλαι εἰς γῆν Ιουδα καὶ τὸ δεξιὸν κέρας μετ᾽ αὐτῶν. 2 καὶ ἐπορεύθησαν ὁδὸν τὴν εἰς Γαλγαλα καὶ παρενέβαλον ἐπὶ Μαισαλωθ τὴν ἐν Αρβηλοις καὶ προκατελάβοντο αὐτὴν καὶ ἀπώλεσαν ψυχὰς ἀνθρώπων πολλάς. 3 καὶ τοῦ μηνὸς τοῦ πρώτου ἔτους τοῦ δευτέρου καὶ πεντηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ παρενέβαλον ἐπὶ Ιερουσαλημ· 4 καὶ ἀπῆραν καὶ ἐπορεύθησαν εἰς Βερεαν ἐν εἴκοσι χιλιάσιν ἀνδρῶν καὶ δισχιλίᾳ ἵππῳ. 5 καὶ Ιουδας ἦν παρεμβεβληκὼς ἐν Ελασα, καὶ τρισχίλιοι ἄνδρες μετ᾽ αὐτοῦ ἐκλεκτοί. 6 καὶ εἶδον τὸ πλῆθος τῶν δυνάμεων ὅτι πολλοί εἰσιν, καὶ ἐφοβήθησαν σφόδρα· καὶ ἐξερρύησαν πολλοὶ ἀπὸ τῆς παρεμβολῆς, οὐ κατελείφθησαν ἐξ αὐτῶν ἀλλ᾽ ἢ ὀκτακόσιοι ἄνδρες. 7 καὶ εἶδεν Ιουδας ὅτι ἀπερρύη ἡ παρεμβολὴ αὐτοῦ καὶ ὁ πόλεμος ἔθλιβεν αὐτόν, καὶ συνετρίβη τῇ καρδίᾳ, ὅτι οὐκ εἶχεν καιρὸν συναγαγεῖν αὐτούς, 8 καὶ ἐξελύθη καὶ εἶπεν τοῖς καταλειφθεῖσιν ᾿Αναστῶμεν καὶ ἀναβῶμεν ἐπὶ τοὺς ὑπεναντίους ἡμῶν, ἐὰν ἄρα δυνώμεθα πολεμῆσαι πρὸς αὐτούς. 9 καὶ ἀπέστρεφον αὐτὸν λέγοντες Οὐ μὴ δυνώμεθα, ἀλλ᾽ ἢ σῴζωμεν τὰς ἑαυτῶν ψυχὰς τὸ νῦν, ἐπιστρέψωμεν καὶ οἱ ἀδελφοὶ ἡμῶν καὶ πολεμήσωμεν πρὸς αὐτούς, ἡμεῖς δὲ ὀλίγοι. 10 καὶ εἶπεν Ιουδας Μὴ γένοιτο ποιῆσαι τὸ πρᾶγμα τοῦτο, φυγεῖν ἀπ᾽ αὐτῶν, καὶ εἰ ἤγγικεν ὁ καιρὸς ἡμῶν, καὶ ἀποθάνωμεν ἐν ἀνδρείᾳ χάριν τῶν ἀδελφῶν ἡμῶν καὶ μὴ καταλίπωμεν αἰτίαν τῇ δόξῃ ἡμῶν. 11 καὶ ἀπῆρεν ἡ δύναμις ἀπὸ τῆς παρεμβολῆς καὶ ἔστησαν εἰς συνάντησιν αὐτοῖς, καὶ ἐμερίσθη ἡ ἵππος εἰς δύο μέρη, καὶ οἱ σφενδονῆται καὶ οἱ τοξόται προεπορεύοντο τῆς δυνάμεως, καὶ οἱ πρωταγωνισταὶ πάντες οἱ δυνατοί, Βακχίδης δὲ ἦν ἐν τῷ δεξιῷ κέρατι. 12 καὶ ἤγγισεν ἡ φάλαγξ ἐκ τῶν δύο μερῶν καὶ ἐφώνουν ταῖς σάλπιγξιν, καὶ ἐσάλπισαν οἱ παρὰ Ιουδου καὶ αὐτοὶ ταῖς σάλπιγξιν· 13 καὶ ἐσαλεύθη ἡ γῆ ἀπὸ τῆς φωνῆς τῶν παρεμβολῶν, καὶ ἐγένετο ὁ πόλεμος συνημμένος ἀπὸ πρωίθεν ἕως ἑσπέρας. 14 καὶ εἶδεν Ιουδας ὅτι Βακχίδης καὶ τὸ στερέωμα τῆς παρεμβολῆς ἐν τοῖς δεξιοῖς, καὶ συνῆλθον αὐτῷ πάντες οἱ εὔψυχοι τῇ καρδίᾳ, 15 καὶ συνετρίβη τὸ δεξιὸν μέρος ἀπ᾽ αὐτῶν, καὶ ἐδίωκεν ὀπίσω αὐτῶν ἕως Αζωτου ὄρους. 16 καὶ οἱ εἰς τὸ ἀριστερὸν κέρας εἶδον ὅτι συνετρίβη τὸ δεξιὸν κέρας, καὶ ἐπέστρεψαν κατὰ πόδας Ιουδου καὶ τῶν μετ᾽ αὐτοῦ ἐκ τῶν ὄπισθεν. 17 καὶ ἐβαρύνθη ὁ πόλεμος, καὶ ἔπεσον τραυματίαι πολλοὶ ἐκ τούτων καὶ ἐκ τούτων, 18 καὶ Ιουδας ἔπεσεν, καὶ οἱ λοιποὶ ἔφυγον. 19 καὶ ἦρεν Ιωναθαν καὶ Σιμων Ιουδαν τὸν ἀδελφὸν αὐτῶν καὶ ἔθαψαν αὐτὸν ἐν τῷ τάφῳ τῶν πατέρων αὐτοῦ ἐν Μωδεϊν. 20 καὶ ἔκλαυσαν αὐτὸν καὶ ἐκόψαντο αὐτὸν πᾶς Ισραηλ κοπετὸν μέγαν καὶ ἐπένθουν ἡμέρας πολλὰς καὶ εἶπον 21 Πῶς ἔπεσεν δυνατὸς σῴζων τὸν Ισραηλ. 22 καὶ τὰ περισσὰ τῶν λόγων Ιουδου καὶ τῶν πολέμων καὶ τῶν ἀνδραγαθιῶν, ὧν ἐποίησεν, καὶ τῆς μεγαλωσύνης αὐτοῦ οὐ κατεγράφη· πολλὰ γὰρ ἦν σφόδρα. 23 Καὶ ἐγένετο μετὰ τὴν τελευτὴν Ιουδου ἐξέκυψαν οἱ ἄνομοι ἐν πᾶσιν τοῖς ὁρίοις Ισραηλ, καὶ ἀνέτειλαν πάντες οἱ ἐργαζόμενοι τὴν ἀδικίαν. 24 ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις ἐγενήθη λιμὸς μέγας σφόδρα, καὶ αὐτομόλησεν ἡ χώρα μετ᾽ αὐτῶν. 25 καὶ ἐξέλεξεν Βακχίδης τοὺς ἀσεβεῖς ἄνδρας καὶ κατέστησεν αὐτοὺς κυρίους τῆς χώρας. 26 καὶ ἐξεζήτουν καὶ ἠρεύνων τοὺς φίλους Ιουδου καὶ ἦγον αὐτοὺς πρὸς Βακχίδην, καὶ ἐξεδίκα αὐτοὺς καὶ ἐνέπαιζεν αὐτοῖς. 27 καὶ ἐγένετο θλῖψις μεγάλη ἐν τῷ Ισραηλ, ἥτις οὐκ ἐγένετο ἀφ᾽ ἧς ἡμέρας οὐκ ὤφθη προφήτης αὐτοῖς. 28 καὶ ἠθροίσθησαν πάντες οἱ φίλοι Ιουδου καὶ εἶπον τῷ Ιωναθαν 29 ᾿Αφ᾽ οὗ ὁ ἀδελφός σου Ιουδας τετελεύτηκεν, καὶ ἀνὴρ ὅμοιος αὐτῷ οὐκ ἔστιν ἐξελθεῖν καὶ εἰσελθεῖν πρὸς τοὺς ἐχθροὺς καὶ Βακχίδην καὶ ἐν τοῖς ἐχθραίνουσιν τοῦ ἔθνους ἡμῶν· 30 νῦν οὖν σὲ ᾑρετισάμεθα σήμερον τοῦ εἶναι ἀντ᾽ αὐτοῦ ἡμῖν εἰς ἄρχοντα καὶ ἡγούμενον τοῦ πολεμῆσαι τὸν πόλεμον ἡμῶν. 31 καὶ ἐπεδέξατο Ιωναθαν ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ τὴν ἥγησιν καὶ ἀνέστη ἀντὶ Ιουδου τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ. 32 Καὶ ἔγνω Βακχίδης καὶ ἐζήτει αὐτὸν ἀποκτεῖναι. 33 καὶ ἔγνω Ιωναθαν καὶ Σιμων ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ καὶ πάντες οἱ μετ᾽ αὐτοῦ καὶ ἔφυγον εἰς τὴν ἔρημον Θεκωε καὶ παρενέβαλον ἐπὶ τὸ ὕδωρ λάκκου Ασφαρ. 34 καὶ ἔγνω Βακχίδης τῇ ἡμέρᾳ τῶν σαββάτων καὶ ἦλθεν αὐτὸς καὶ πᾶν τὸ στράτευμα αὐτοῦ πέραν τοῦ Ιορδάνου.— 35 καὶ ἀπέστειλεν τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ ἡγούμενον τοῦ ὄχλου καὶ παρεκάλεσεν τοὺς Ναβαταίους φίλους αὐτοῦ τοῦ παραθέσθαι αὐτοῖς τὴν ἀποσκευὴν αὐτῶν τὴν πολλήν. 36 καὶ ἐξῆλθον οἱ υἱοὶ Ιαμβρι οἱ ἐκ Μηδαβα καὶ συνέλαβον Ιωαννην καὶ πάντα, ὅσα εἶχεν, καὶ ἀπῆλθον ἔχοντες. 37 μετὰ τοὺς λόγους τούτους ἀπήγγειλαν Ιωναθαν καὶ Σιμωνι τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ ὅτι Υἱοὶ Ιαμβρι ποιοῦσιν γάμον μέγαν καὶ ἄγουσιν τὴν νύμφην ἀπὸ Ναδαβαθ, θυγατέρα ἑνὸς τῶν μεγάλων μεγιστάνων Χανααν, μετὰ παραπομπῆς μεγάλης. 38 καὶ ἐμνήσθησαν τοῦ αἵματος Ιωαννου τοῦ ἀδελφοῦ αὐτῶν καὶ ἀνέβησαν καὶ ἐκρύβησαν ὑπὸ τὴν σκέπην τοῦ ὄρους. 39 καὶ ἦραν τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν καὶ εἶδον καὶ ἰδοὺ θροῦς καὶ ἀποσκευὴ πολλή, καὶ ὁ νυμφίος ἐξῆλθεν καὶ οἱ φίλοι αὐτοῦ καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ εἰς συνάντησιν αὐτῶν μετὰ τυμπάνων καὶ μουσικῶν καὶ ὅπλων πολλῶν. 40 καὶ ἐξανέστησαν ἐπ᾽ αὐτοὺς ἀπὸ τοῦ ἐνέδρου καὶ ἀπέκτειναν αὐτούς, καὶ ἔπεσον τραυματίαι πολλοί, καὶ οἱ ἐπίλοιποι ἔφυγον εἰς τὸ ὄρος· καὶ ἔλαβον πάντα τὰ σκῦλα αὐτῶν. 41 καὶ μετεστράφη ὁ γάμος εἰς πένθος καὶ φωνὴ μουσικῶν αὐτῶν εἰς θρῆνον. 42 καὶ ἐξεδίκησαν τὴν ἐκδίκησιν αἵματος ἀδελφοῦ αὐτῶν καὶ ἀπέστρεψαν εἰς τὸ ἕλος τοῦ Ιορδάνου.— 43 καὶ ἤκουσεν Βακχίδης καὶ ἦλθεν τῇ ἡμέρᾳ τῶν σαββάτων ἕως τῶν κρηπίδων τοῦ Ιορδάνου ἐν δυνάμει πολλῇ. 44 καὶ εἶπεν Ιωναθαν τοῖς παρ᾽ αὐτοῦ ᾿Αναστῶμεν δὴ καὶ πολεμήσωμεν περὶ τῶν ψυχῶν ἡμῶν, οὐ γάρ ἐστιν σήμερον ὡς ἐχθὲς καὶ τρίτην ἡμέραν· 45 ἰδοὺ γὰρ ὁ πόλεμος ἐξ ἐναντίας καὶ ἐξόπισθεν ἡμῶν, τὸ δὲ ὕδωρ τοῦ Ιορδάνου ἔνθεν καὶ ἔνθεν καὶ ἕλος καὶ δρυμός, οὐκ ἔστιν τόπος τοῦ ἐκκλῖναι· 46 νῦν οὖν κεκράξατε εἰς τὸν οὐρανόν, ὅπως διασωθῆτε ἐκ χειρὸς τῶν ἐχθρῶν ἡμῶν. 47 καὶ συνῆψεν ὁ πόλεμος· καὶ ἐξέτεινεν Ιωναθαν τὴν χεῖρα αὐτοῦ πατάξαι τὸν Βακχίδην, καὶ ἐξέκλινεν ἀπ᾽ αὐτοῦ εἰς τὰ ὀπίσω. 48 καὶ ἐνεπήδησεν Ιωναθαν καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ εἰς τὸν Ιορδάνην καὶ διεκολύμβησαν εἰς τὸ πέραν, καὶ οὐ διέβησαν ἐπ᾽ αὐτοὺς τὸν Ιορδάνην. 49 ἔπεσον δὲ παρὰ Βακχίδου τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ εἰς χιλίους ἄνδρας. 50 καὶ ἐπέστρεψεν εἰς Ιερουσαλημ, καὶ ᾠκοδόμησαν πόλεις ὀχυρὰς ἐν τῇ Ιουδαίᾳ, τὸ ὀχύρωμα τὸ ἐν Ιεριχω καὶ τὴν Αμμαους καὶ τὴν Βαιθωρων καὶ τὴν Βαιθηλ καὶ τὴν Θαμναθα Φαραθων καὶ τὴν Τεφων, ἐν τείχεσιν ὑψηλοῖς καὶ πύλαις καὶ μοχλοῖς· 51 καὶ ἔθετο φρουρὰν ἐν αὐτοῖς τοῦ ἐχθραίνειν τῷ Ισραηλ. 52 καὶ ὠχύρωσεν τὴν πόλιν τὴν Βαιθσουραν καὶ Γαζαρα καὶ τὴν ἄκραν καὶ ἔθετο ἐν αὐταῖς δυνάμεις καὶ παραθέσεις βρωμάτων. 53 καὶ ἔλαβεν τοὺς υἱοὺς τῶν ἡγουμένων τῆς χώρας ὅμηρα καὶ ἔθετο αὐτοὺς ἐν τῇ ἄκρᾳ ἐν Ιερουσαλημ ἐν φυλακῇ. 54 Καὶ ἐν ἔτει τρίτῳ καὶ πεντηκοστῷ καὶ ἑκατοστῷ τῷ μηνὶ τῷ δευτέρῳ ἐπέταξεν ῎Αλκιμος καθαιρεῖν τὸ τεῖχος τῆς αὐλῆς τῶν ἁγίων τῆς ἐσωτέρας· καὶ καθεῖλεν τὰ ἔργα τῶν προφητῶν καὶ ἐνήρξατο τοῦ καθαιρεῖν. 55 ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ ἐπλήγη ῎Αλκιμος, καὶ ἐνεποδίσθη τὰ ἔργα αὐτοῦ, καὶ ἀπεφράγη τὸ στόμα αὐτοῦ, καὶ παρελύθη καὶ οὐκ ἠδύνατο ἔτι λαλῆσαι λόγον καὶ ἐντείλασθαι περὶ τοῦ οἴκου αὐτοῦ. 56 καὶ ἀπέθανεν ῎Αλκιμος ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ μετὰ βασάνου μεγάλης. 57 καὶ εἶδεν Βακχίδης ὅτι ἀπέθανεν ῎Αλκιμος, καὶ ἐπέστρεψεν πρὸς τὸν βασιλέα. καὶ ἡσύχασεν ἡ γῆ Ιουδα ἔτη δύο. 58 Καὶ ἐβουλεύσαντο πάντες οἱ ἄνομοι λέγοντες ᾿Ιδοὺ Ιωναθαν καὶ οἱ παρ᾽ αὐτοῦ ἐν ἡσυχίᾳ κατοικοῦσιν πεποιθότες· νῦν οὖν ἀνάξομεν τὸν Βακχίδην, καὶ συλλήμψεται αὐτοὺς πάντας ἐν νυκτὶ μιᾷ. 59 καὶ πορευθέντες συνεβουλεύσαντο αὐτῷ. 60 καὶ ἀπῆρεν τοῦ ἐλθεῖν μετὰ δυνάμεως πολλῆς καὶ ἀπέστειλεν λάθρᾳ ἐπιστολὰς πᾶσιν τοῖς συμμάχοις αὐτοῦ τοῖς ἐν τῇ Ιουδαίᾳ, ὅπως συλλάβωσιν τὸν Ιωναθαν καὶ τοὺς μετ᾽ αὐτοῦ· καὶ οὐκ ἠδύναντο, ὅτι ἐγνώσθη ἡ βουλὴ αὐτῶν. 61 καὶ συνέλαβον ἀπὸ τῶν ἀνδρῶν τῆς χώρας τῶν ἀρχηγῶν τῆς κακίας εἰς πεντήκοντα ἄνδρας καὶ ἀπέκτειναν αὐτούς. 62 καὶ ἐξεχώρησεν Ιωναθαν καὶ Σιμων καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ εἰς Βαιθβασι τὴν ἐν τῇ ἐρήμῳ καὶ ᾠκοδόμησεν τὰ καθῃρημένα αὐτῆς, καὶ ἐστερέωσαν αὐτήν. 63 καὶ ἔγνω Βακχίδης καὶ συνήγαγεν πᾶν τὸ πλῆθος αὐτοῦ καὶ τοῖς ἐκ τῆς Ιουδαίας παρήγγειλεν· 64 καὶ ἐλθὼν παρενέβαλεν ἐπὶ Βαιθβασι καὶ ἐπολέμησεν αὐτὴν ἡμέρας πολλὰς καὶ ἐποίησεν μηχανάς. 65 καὶ ἀπέλιπεν Ιωναθαν Σιμωνα τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ ἐν τῇ πόλει καὶ ἐξῆλθεν εἰς τὴν χώραν καὶ ἦλθεν ἐν ἀριθμῷ. 66 καὶ ἐπάταξεν Οδομηρα καὶ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ καὶ τοὺς υἱοὺς Φασιρων ἐν τῷ σκηνώματι αὐτῶν, καὶ ἤρξαντο τύπτειν καὶ ἀνέβαινον ἐν ταῖς δυνάμεσιν. 67 καὶ Σιμων καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ ἐξῆλθον ἐκ τῆς πόλεως καὶ ἐνεπύρισαν τὰς μηχανάς· 68 καὶ ἐπολέμησαν πρὸς τὸν Βακχίδην, καὶ συνετρίβη ὑπ᾽ αὐτῶν, καὶ ἔθλιβον αὐτὸν σφόδρα, ὅτι ἦν ἡ βουλὴ αὐτοῦ καὶ ἡ ἔφοδος αὐτοῦ κενή. 69 καὶ ὠργίσθη ἐν θυμῷ τοῖς ἀνδράσιν τοῖς ἀνόμοις τοῖς συμβουλεύσασιν αὐτῷ ἐλθεῖν εἰς τὴν χώραν καὶ ἀπέκτεινεν ἐξ αὐτῶν πολλοὺς καὶ ἐβουλεύσατο τοῦ ἀπελθεῖν εἰς τὴν γῆν αὐτοῦ. 70 καὶ ἐπέγνω Ιωναθαν καὶ ἀπέστειλεν πρὸς αὐτὸν πρέσβεις τοῦ συνθέσθαι πρὸς αὐτὸν εἰρήνην καὶ ἀποδοῦναι αὐτοῖς τὴν αἰχμαλωσίαν. 71 καὶ ἐπεδέξατο καὶ ἐποίησεν κατὰ τοὺς λόγους αὐτοῦ καὶ ὤμοσεν αὐτῷ μὴ ἐκζητῆσαι αὐτῷ κακὸν πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς αὐτοῦ· 72 καὶ ἀπέδωκεν αὐτῷ τὴν αἰχμαλωσίαν, ἣν ᾐχμαλώτευσεν τὸ πρότερον ἐκ γῆς Ιουδα, καὶ ἀποστρέψας ἀπῆλθεν εἰς τὴν γῆν αὐτοῦ καὶ οὐ προσέθετο ἔτι ἐλθεῖν εἰς τὰ ὅρια αὐτῶν. 73 καὶ κατέπαυσεν ῥομφαία ἐξ Ισραηλ· καὶ ᾤκησεν Ιωναθαν ἐν Μαχμας, καὶ ἤρξατο Ιωναθαν κρίνειν τὸν λαὸν καὶ ἠφάνισεν τοὺς ἀσεβεῖς ἐξ Ισραηλ.

10

Aleksandro acijira mwami anajira Yonatani mudâhwa mukulu

1 Omu mwaka gw’igana na makumi gali ndarhu, Aleksandro mugala wa Antiyokusi n’elishembano lyage ye Epifani, anacirhabâla anacirhôla Ptolemaisi; abantu b’eyo bamuyankirira na kurhenga aho arhondêra okuyîma bwinja. 2 Erhi mwami Demetriyusi anayumva kulya, ashubûza engabo nyinji bwenêne anacija emunda ali akola agendimulwisa. 3 Na muli agôla mango gonêne Demetriyusi anacirhuma amaruba emwa Yonatani g’okuja omu murhûla anamulaganya mpu amukuza omu cikono. 4 Akazagiderha erhi rhuyumva nye naye duba embere ayumvanye na Aleksandro oku muhona gwani. 5 Bulya akola ayishikazikengera amabi namujirire goshi kuli ye yenene, kuli mwene wabo n’oku ishanja lyage lyoshi. 6 Amuhà obuhashe b’okushubisinga engabo y’okulwa, okutula emirasano n’okuderha oku akola mwira wage, anacirhegeka mpu amugalulire empira bagwarhaga omu lugo wage.

7 Yonatani anacija e Yeruzalemu, anacisoma galya maruba, agasomera olubaga lwoshi kuguma n’abantu bali omu lugo. 8 Bajuguma bwenêne erhi bayunva oku mwami anahire Yonatani obuhashe bw’okujira eyindi mirhwe y’okulwa. 9 Abali omu lugo banaciha Yonatani empira bali bagwerhe naye anacibashubiza emwa ababusi bâbo. 10 Yonatani anaciyûbaka aha Yeruzalemu ashubirhondêra okuyûbaka n’okushakala olugo. 11 Ahûna abûbasi okushubiyûbaka olukuta n’okuzungulusa entondo ya Siyoni n’amabuye magoye lyo ezibuha, banajira ntyo. 12 Okubundi ab’ebigolo bali omu nyumpa nzibu Bakidesi ayûbakaga banaciyâka. 13 Ngasi muguma ajandika omukolo analiagwerhe bakacîshubirira ngasi muguma omu cihugo cabo. 14 Aha Betisuri honene hasigire baguma baguma muli balya banalibamaleka akanwa n’amarhegeko ga Nnâmahanga bulya ahoôa ho halikola lwakiro lwabo.

15 Okubundi Aleksandro anacimanya okwôla Demetriyusi ajiriraga Yonatani, banacimuganirira amatabûro oyûla amalwa, entambala ahimire ye na benc wabo n’embaka abwine. 16 Anaciderha erhi ka rhwankabona mango maguma muntu wa borhere bwa bene obwo muntu wa bene oyôla? Rhumujire muntu mwira wirhu na murhabâzi wirhu. 17 Anacirhuma amaruba gali mayandike ntyala: 18 “Mwami Aleksandro kuli mwene wabo Yonatani, omusingo. 19 Rhwayumvirhe barhubwira oku oli muntu muzibu na oku wanahasha okuba murhabâzi wirhu. 20 Co cirhumire kurhenga ene okola we mudâhwa mukulu^g w’ishanja lyawe rhwamanakuhà ecikono c’okuderhwa mwira wa mwami.- Anacimurhumira kuguma akanzo kadukula ecimane c’amasholo,- okombere cbintu birhu, onalange obwira bwirhu haguma na nawe bwinja”.

21 Yonatani anaciyambala emyambalo migishe omu mwczi gwa nda omu mwaka gw’igana na makumi gali ndarhu, oku lusiku lw’amahema, anacisinga engabo, atulisa n’emirasano.

Amaruba Demetriyusi I ayandikiraga Yonatani

22 Erhi ayumva kulya Demetriyusi anacigaya bwenêne. 23 Bici rhwajizirage obûla Aleksandro amarhurhanga okuja omu bwira bwa Abayahudi lyo azibuhya obwami bwage. 24 Erhi nani nkola nabayandikira ebinwa by’okubarhiza mbalaganye obukulu n’oluhembo lunji lyo mbona oburhabâle bwabo. 25 Anacibarhumira amaruba gali gayandisirwe ntyala:

«Mwami Demetriyusi oku lubaga lw’Abayahudi: Omusingo.

26 Mwalanzire kulyâla kunywana rhwanywânaga na ntyôla obwira bwirhu bwayôrha bûkomire buzira kucilunga n’abashombanyi birhu, rhwayumvirhe okwôla rhwanasima bwenêne. 27 Na bunôla muyôrhage murhujirako obwôla bwikubagire, nanirhu rhwanahemba okwôla murhujirira n’aminja ga ngasi lubero. 28 Rhwanabajirira luhembo lunji na binji birharhegesirwi. 29 Kurhenga ene namabakûlako obujà namanabagalulira, muli Bayahudi mweshi, okuhonga n’okuvurha empongano oku munyu, na ibarati lya mwami. 30 Ecigabi ca kasharhu c’omu mashwa ginyu n’oluhande lwa kabiri lwa eby’emirehe yinyu ebyali byani mbagalulirebyo. Ntakacibilonza kurhenga ene n’ensiku zoshi mbigalulire ecihugo c’ Abayahudi na birya bishagala bisharhu bilungine naye bya omu Samâriya na omu Galileya. 31 Nalonza Yeruzalemu ayôrhe cishagala citagatifu na ca murhûla kuguma n’omurhundu gwaco gwoshi, cirhûlîsa conene entûlo n’empogano zaco.

32 Ndesire kuguma obuhashe bwani nalingwerhe, bwami buba aha Yeruza lemu mbulekire omudâhwa mukulu nti ahebemwo abantu bakazilanga balya anacîshozire yenene. 33 Abayahudi boshi banahesirwe bujà kurhenga e Buyahudi bakanaba bali omu bwami boshi mbahire obuhashe bw’okurhenga omu bujà, nalonza boshi babaleke barhacikazagivurha ibarati ciru n’ery’ebi ntu byabo. 34 Ensiku nkulu zoshi, eza Sabato, ezindi nsiku nkulu, ensiku ntagatikfu kuguma na zirya nsiku isharhu zishokolera erhi ezi kulikira olusiku ^hlukulu, ezôla nsiku zibe nsiku za kurhahumwako na kandi, nsiku za kurhaba n’okurhacifuduka kantu kalebe oku Bayahudi boshi banaba omu cihugo cani. 35 Muli ezôla nsiku ntaye wankaciba n’obuhashe bw’okuderha erhi nasambisa owirhu kuli kantu kalebe nisi erhi abandi mbarhindibuze kuli olu lubanja erhi lula. 36 Barhôle basirika ba Bayahudi bihumbi makumi asharhu baje omu basirika bani bakazibajuha nk’oku bankajuha abandi basirika baba omu ngabo ya mwami. Baguma mulibo baja omu nyumpa za mwami zirya nzibunzibu. 37 Na banji bahâbwa gulya mukolo omuntu akanacikubagirwamwo omu bwami bwani. Kuli okwôla abasirika bâbo bakulu bâba omu bûko bwabo, balama nk’oku amarhegeko gabo ganabahunyirc kuguma nk’oku nanajiriraga Obuyahudi boshi.

38 Erya mirhundu isharhu ya Samâriya nayûshûlaga oku Buyahudi, enajage mwo loshi na ntyo, amango bakola bagwerhe murhambo muguma barhaci rhumikira wundi mukulu ohi kuleka omudâhwa mukulu. 39 Mpanyire nka luhembo, Ptolemayisi n’omurhundu gwage goshi, emwa aka-Nyamuzinda k’e Yeruzalcmu, lyo bakazibona ebi bakolesa omu ka-Nyamuzinda, oku nterekêro. 40 Nani mpanyire ngasi mwaka nfaranga bihumbi ikumi na bini bya marhale, byayishirhôlwa kuli birya mwami anahâbwa omu ngasi marhambo minja. 41 Na ngasi bilushire ebyakazagikolesibwa omu myaka yagezire, kurhenga ene bikola byakahâbwa emikolo y’aka-Nyamuzinda. 42 Kandi kuli zirya nfaranga z’ebihu mbi birhanu by’amarhale bikolesibwa oku mikolo y’aka-Nyamuzinda binakûlwa ngasi mwaka oku ntûlo y’aka-Nyamuzinda ebyôla byagalulwa bulya biba by’abadâhwa banali omu mikolo. 43 Ngasi yeshi wankanayakira omu ka-Nyamuzinda aha Yeruzalemu nisi erhi omu biyumba byage kuyâka okuhâna ibarati lya mwami nisi erhi kuyâka bindi bindi, oyôla anabe n’obuhashe bwage boshi (barhacimujiraga kurhi) kuguma n’ebintu byage ajira omu bwami bwani boshi. 44 Ebyakazikolesibwa oku kuyûbaka nisi erhi oku.kushakûlula aka-Nyamuzinda byakazirhenga oku birugu bya mwami. 45 Kwonoko omu kuyûbaka ebyôgo bya Yeruzalcmu n’okukomeza obululi bwage, ebyakolesibwa byakazirhenga oku birugu bya mwami kwanayishiba kuguma amango bayûbaka erhi kushakulula ebyôgo by’ebishagala by’e Buyahudi».

46 Yonatani n’olubaga erhi bayumva ebyôla binwa barhabiyemêraga banalahira okubishimba ebwa kuba bacikengera amabi Demetriyusi ajiriraga Bene Israheli n’amalumwa manji abarhindibuzagyamwo. 47 Okubundi obwôla, banacihiga okunywâna na Aleksandro ye wali murhanzi wa okubabwira mpu bayumvanye, banayôrhe bira bage. 48 Mwami Aleksandro anashubûza engabo nyinji mpu alwise Demetriyusi. 49 Oku abôla bami bombi bamarhulubana engabo ya Demetriyusi bakula omulindi na Aleksandro anacimuminika, anacimugonya 50 balegerera balwa burhahusa kuhika izûba lyahorha, Deme triyusi anacifa olwo lusiku.

Obuhya bwa Aleksandro na Kleyopatri

51 Aleksandro anacirhuma emwa Ptolemeyo mwami w’e Misiri entumwa mpu bagendimubwira erhi: 52 Namashubira omu bwami bwani, na nkola ntamire oku ntebe ya balarha; nanyazire obuhashe nahimire Demetriyusi namarhôla oburhegesi bw’ecihugo cirhu. 53 Namutuzirekwo entambala, nanamuhima ye n’engabo yage rhwamabutamala oku ntebe y’obwami bwage. 54 Ntyôla, rhusi ngage obwira haguma na nawe; ompe mwali wawe omu buhya, naba mukwi wawe, nayishikuhà kuguma naye oluhembo lukwanine.

55 Mwami Ptolemeyo naye anacimushuza muli ebi binwa erhi: Iragi ly’olusi ku washubiragamwo omu cihugo c’ababusi bawe n’olu watamalagamwo oku ntebe y’obwami bwabo. 56 Bunola nkolaga nakujirira nk’oku onanyandikire, ci konene oyishe omu malanga gani e Ptolemayisi, rhubonane nanakujira mukwi wani nk’okwola onadesire.

57 Ptolemeyo anacirhenga e Misiri boshi n’omwali Kleyopatri banacija e Ptolemayisi omu mwaka gw’igana na makumi gali ndarhu n’ibiriⁱ. 58 Mwami Aleksandro anacirhenga halya mbere za mwami, naye mwami anacimuha omwâli Kleyopatri anacijirira obuhya aha Ptolemayisi n’obukuze bunene k’oku abami banakomerera. 59 Aleksandro anaciyandikira na Yonatani mpu bagende boshi. 60 Yonatani anacija emunda abôla bami babiri bali anajagalire bwenêne anacihahà bo n’abira bâbo amarhale, amasholo n’ebindi by’oluhemho lunene anacisîmwa omu masu gabo là. 61 Okubundi abantu bagalugalu omu Bayahudi bashubûzanya mpu bagendimubeshera ci mwami arhabayumvagya. 62 Anaci rhegeka mpu bahogole Yonatani emyambalo yage, banacimuyambisa emya mbalo minja y’akaduku. Anacijira kulya. 63 Okubundi mwami anacimutamaza hofi naye anacibwira abarhumisi bage erhi: Muhuluke mweshi naye mugere omu karhî k’olugo, mwaderha oku irhondo ntaye ociderhaga akanwa kuli ye oku kantu kalebe n’oku irhondo wâciderhaga mpu amurhindibuze. 64 Erhi aba shombanyi bage bamanya obukuze mwami anamuhire, oku mwami anama nyisagya kuli ye n’oku anamuyambikaga omwambalo mwinja gw’akaduku, boshi bayâka. 65 Erhi akola ayushula eryo irenge lyage, mwami anamuyandika omu bira bage barhanzi anacimujira mukulu w’abalwi na murhambo w’ecihugo. 66 Yonatani ashubira e Yeruzalemu n’omurhûla n’obushagaluke bunene.

Apoloniyusi murhegesi w’e Sele-Sîriya ahimwa na Yonatani

67 Omu mwaka gw’igana na makumi galindarhu n’irhanu, Demetriyusi anacirhenga e Kreti, aja omu cihugo c’ababusi bage. 68 Erhi ayumva ntyôla mwami Aleksandro anacishubira e Antiyokiya anababire bwenêne. 69 Demetriyusi anacijira, Apoloniyusi murhambo w’engabo yage, ali murhambo w’ecihugo ca Sele-Sîriya, naye anacishubûza engabo nyinji bwenêne anayisha alitwa icumbi hofi na Yamniya kurhenga ahôla analika entumwa emwa Yonatani mpu bagendi bwira omudâhwa mukulu mpu:

70 « We oyu oli wenene ocishomye okurhugomera na nani nkola muntu wa kugaywa na wakushekerwa erhi we orhuma! Kurhigi obwine wankayôrha nawe oli mukulu embere zirhu muli ebira birhondo. 71 Akaba obwine oku ocikubagire emisi yawe, obungulukirage enôla munda rhuli omu kabanda rhugerane rhulôle ndi mulume bulya nie ngwerhe emisi y’olugo loshi. 72 Odôsagye nawe emyanzi bakubwira nie ndi na bahi rhuli rhweshi, boshi badwirhe baderha mpu okugulu kwawe kurhankasimika embere zirhu bulya kabiri kabiri ababusi bawe bacandabusirweko omu cihugo cinyu. 73 Na bunôla orhankahasha okukoza engabo y’abalwi b’enfarasi, n’engabo y’abalwi bangan’aha, omu kubanda omu rhwali mabuye nisi erhi rhubuye nisi erhi handi hantu wankahashi cifulika. »

74 Erhi Yonatani ayumva ebinwa bya Apoloniyusi yeshi agarabuka acishoga omurhwe gwa balume bihumbi ikumi anacirhenga e YeruzaJemu n’omulumuna Simoni anaciyîsha amukulikira mpu amurhabâle. 75 Bajihanda hofi n’olugo lwa Yope; abantu b’omwôa lugo babahamikira olumwi bulya olwo lugo lwali lula nzirwe n’abasirika b’Apoloniyusi banacirhangira okulwa ahôla. 76 Abantu b’o mwôla lugo erhi bagwarhwa n’obôba, bayigula enyunvi Yonatani anagwarha o lwôla lugo. 77 Erhi akumanya Apoloniyusi anakeresa basirika bihumbi bisha rhu bagenda n’enfarasi n’eyindi ngabo mwandu anacija e Azoti, 78 nka bantu baja balambagira konene ci erhi banaja bayegera olunda lw’ekabanda, bulya ali acikubagire obunji bw’abasirika b’enfarasi. Yonatani anacimukulikira olu nda lw’e Azoti n’ebyôla bigamba byombi byanacikorana. 79 Apoloniyusi ali amasiga afulisire enyuma lyage banyakulwa n’enfarasi cihumbi. Ci Yonatani anacimanya oku hali omurhego guhizirwe enyuma lyage. 80 Balya banyaku lwira oku nfarasi bagorha ecigamba ca Yonatani babatyabulira emyampi ku rhenga sêzi kuhika bijingo. 81 Ci konene abantu ba Yonatani banasimika nk’o ku ananali abarhegeka ci erhi n’enfarasi za balya banyakulwa n’enfarasi zanaja zarhama. 82 Okubundi Simoni anabulula engabo yage anacicîgusha oku kahe mbe ebwa kuba bene enfarasi bali bamarhama; Abanya-Sîriya banacihimwa naye banacikûla omulindi, bayâka. 83 Banyakulwira oku nfarasi bashandabana omu kabanda, abayâkaga bagendishalira empumu aha Azoti, baciyongobeka omu Bet-Dagoni yali nyumpa ya omuzimu wabo mpu bayakiremwo. 84 Yonatani anayôca Azoti n’ebindi bishagaJa byamuli eburhambi ci erhi amarhangibihagula anacidulika muliro eyôla nyumpa ya Dagoni haguma n’abali bayakiremwo. 85 Abadulikagwa muliro n’abayirhagwa n’engôrho bahika omu bihumbi munani. 86 Oku arhenga eyôla munda Yonatani ajitwa ecirâlo hofi na Eskaloni, abantu bayishimuyankirira n’amaboko gombi n’irenge linene. 87 Okubundi Yonatani anacishubira e YeruzaJemu n’engabo yage n’omunyago munji. 88 Erhi mwami Aleksandro ayumva okwôla ashubiyûshulira Yonatani bintu binji byokumukuza. 89 Anacimurhumira ehigondo hy’amasholo nk’oku abami banakomerera okuhemba bene wabo. Omu kumuhemba anacimuhà Akaroni n’ecihugo c’olwo lugo.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 10

1 Καὶ ἐν ἔτει ἑξηκοστῷ καὶ ἑκατοστῷ ἀνέβη ᾿Αλέξανδρος ὁ τοῦ ᾿Αντιόχου ὁ ᾿Επιφανὴς καὶ κατελάβετο Πτολεμαίδα, καὶ ἐπεδέξαντο αὐτόν, καὶ ἐβασίλευσεν ἐκεῖ. 2 καὶ ἤκουσεν Δημήτριος ὁ βασιλεὺς καὶ συνήγαγεν δυνάμεις πολλὰς σφόδρα καὶ ἐξῆλθεν εἰς συνάντησιν αὐτῷ εἰς πόλεμον. 3 καὶ ἀπέστειλεν Δημήτριος πρὸς Ιωναθαν ἐπιστολὰς λόγοις εἰρηνικοῖς ὥστε μεγαλῦναι αὐτόν· 4 εἶπεν γάρ Προφθάσωμεν τοῦ εἰρήνην θεῖναι μετ᾽ αὐτῶν πρὶν ἢ θεῖναι αὐτὸν μετὰ ᾿Αλεξάνδρου καθ᾽ ἡμῶν· 5 μνησθήσεται γὰρ πάντων τῶν κακῶν, ὧν συνετελέσαμεν πρὸς αὐτὸν καὶ εἰς τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ καὶ εἰς τὸ ἔθνος. 6καὶ ἔδωκεν αὐτῷ ἐξουσίαν συναγαγεῖν δυνάμεις καὶ κατασκευάζειν ὅπλα καὶ εἶναι αὐτὸν σύμμαχον αὐτοῦ, καὶ τὰ ὅμηρα τὰ ἐν τῇ ἄκρᾳ εἶπεν παραδοῦναι αὐτῷ. 7 καὶ ἦλθεν Ιωναθαν εἰς Ιερουσαλημ καὶ ἀνέγνω τὰς ἐπιστολὰς εἰς τὰ ὦτα παντὸς τοῦ λαοῦ καὶ τῶν ἐκ τῆς ἄκρας. 8 καὶ ἐφοβήθησαν φόβον μέγαν, ὅτε ἤκουσαν ὅτι ἔδωκεν αὐτῷ ὁ βασιλεὺς ἐξουσίαν συναγαγεῖν δύναμιν. 9 καὶ παρέδωκαν οἱ ἐκ τῆς ἄκρας Ιωναθαν τὰ ὅμηρα, καὶ ἀπέδωκεν αὐτοὺς τοῖς γονεῦσιν αὐτῶν. 10 καὶ ᾤκησεν Ιωναθαν ἐν Ιερουσαλημ καὶ ἤρξατο οἰκοδομεῖν καὶ καινίζειν τὴν πόλιν. 11 καὶ εἶπεν πρὸς τοὺς ποιοῦντας τὰ ἔργα οἰκοδομεῖν τὰ τείχη καὶ τὸ ὄρος Σιων κυκλόθεν ἐκ λίθων τετραπόδων εἰς ὀχύρωσιν, καὶ ἐποίησαν οὕτως. 12 καὶ ἔφυγον οἱ ἀλλογενεῖς οἱ ὄντες ἐν τοῖς ὀχυρώμασιν, οἷς ᾠκοδόμησεν Βακχίδης, 13 καὶ κατέλιπεν ἕκαστος τὸν τόπον αὐτοῦ καὶ ἀπῆλθεν εἰς τὴν γῆν αὐτοῦ· 14 πλὴν ἐν Βαιθσουροις ὑπελείφθησάν τινες τῶν καταλιπόντων τὸν νόμον καὶ τὰ προστάγματα· ἦν γὰρ εἰς φυγαδευτήριον. 15 Καὶ ἤκουσεν ᾿Αλέξανδρος ὁ βασιλεὺς τὰς ἐπαγγελίας, ὅσας ἀπέστειλεν Δημήτριος τῷ Ιωναθαν, καὶ διηγήσαντο αὐτῷ τοὺς πολέμους καὶ τὰς ἀνδραγαθίας, ἃς ἐποίησεν αὐτὸς καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ, καὶ τοὺς κόπους, οὓς ἔσχον, 16 καὶ εἶπεν Μὴ εὑρήσομεν ἄνδρα τοιοῦτον ἕνα; καὶ νῦν ποιήσομεν αὐτὸν φίλον καὶ σύμμαχον ἡμῶν. 17 καὶ ἔγραψεν ἐπιστολὰς καὶ ἀπέστειλεν αὐτῷ κατὰ τοὺς λόγους τούτους λέγων 18 Βασιλεὺς ᾿Αλέξανδρος τῷ ἀδελφῷ Ιωναθαν χαίρειν. 19 ἀκηκόαμεν περὶ σοῦ ὅτι ἀνὴρ δυνατὸς ἰσχύι καὶ ἐπιτήδειος εἶ τοῦ εἶναι ἡμῶν φίλος. 20 καὶ νῦν καθεστάκαμέν σε σήμερον ἀρχιερέα τοῦ ἔθνους σου καὶ φίλον βασιλέως καλεῖσθαί σε (καὶ ἀπέστειλεν αὐτῷ πορφύραν καὶ στέφανον χρυσοῦν) καὶ φρονεῖν τὰ ἡμῶν καὶ συντηρεῖν φιλίας πρὸς ἡμᾶς. 21 Καὶ ἐνεδύσατο Ιωναθαν τὴν ἁγίαν στολὴν τῷ ἑβδόμῳ μηνὶ ἔτους ἑξηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ ἐν ἑορτῇ σκηνοπηγίας καὶ συνήγαγεν δυνάμεις καὶ κατεσκεύασεν ὅπλα πολλά. 22 Καὶ ἤκουσεν Δημήτριος τοὺς λόγους τούτους καὶ ἐλυπήθη καὶ εἶπεν 23 Τί τοῦτο ἐποιήσαμεν ὅτι προέφθακεν ἡμᾶς ᾿Αλέξανδρος τοῦ φιλίαν καταλαβέσθαι τοῖς Ιουδαίοις εἰς στήριγμα; 24 γράψω αὐτοῖς κἀγὼ λόγους παρακλήσεως καὶ ὕψους καὶ δομάτων, ὅπως ὦσιν σὺν ἐμοὶ εἰς βοήθειαν. 25 καὶ ἀπέστειλεν αὐτοῖς κατὰ τοὺς λόγους τούτους Βασιλεὺς Δημήτριος τῷ ἔθνει τῶν Ιουδαίων χαίρειν. 26 ἐπεὶ συνετηρήσατε τὰς πρὸς ἡμᾶς συνθήκας καὶ ἐνεμείνατε τῇ φιλίᾳ ἡμῶν καὶ οὐ προσεχωρήσατε τοῖς ἐχθροῖς ἡμῶν, ἠκούσαμεν καὶ ἐχάρημεν. 27 καὶ νῦν ἐμμείνατε ἔτι τοῦ συντηρῆσαι πρὸς ἡμᾶς πίστιν, καὶ ἀνταποδώσομεν ὑμῖν ἀγαθὰ ἀνθ᾽ ὧν ποιεῖτε μεθ᾽ ἡμῶν. 28 καὶ ἀφήσομεν ὑμῖν ἀφέματα πολλὰ καὶ δώσομεν ὑμῖν δόματα. 29 καὶ νῦν ἀπολύω ὑμᾶς καὶ ἀφίημι πάντας τοὺς Ιουδαίους ἀπὸ τῶν φόρων καὶ τῆς τιμῆς τοῦ ἁλὸς καὶ ἀπὸ τῶν στεφάνων, 30 καὶ ἀντὶ τοῦ τρίτου τῆς σπορᾶς καὶ ἀντὶ τοῦ ἡμίσους τοῦ καρποῦ τοῦ ξυλίνου τοῦ ἐπιβάλλοντός μοι λαβεῖν ἀφίημι ἀπὸ τῆς σήμερον καὶ ἐπέκεινα τοῦ λαβεῖν ἀπὸ γῆς Ιουδα καὶ ἀπὸ τῶν τριῶν νομῶν τῶν προστιθεμένων αὐτῇ ἀπὸ τῆς Σαμαρίτιδος καὶ Γαλιλαίας ἀπὸ τῆς σήμερον ἡμέρας καὶ εἰς τὸν ἅπαντα χρόνον. 31 καὶ Ιερουσαλημ ἔστω ἁγία καὶ ἀφειμένη καὶ τὰ ὅρια αὐτῆς, αἱ δεκάται καὶ τὰ τέλη. 32 ἀφίημι καὶ τὴν ἐξουσίαν τῆς ἄκρας τῆς ἐν Ιερουσαλημ καὶ δίδωμι τῷ ἀρχιερεῖ, ὅπως ἂν καταστήσῃ ἐν αὐτῇ ἄνδρας, οὓς ἂν αὐτὸς ἐκλέξηται, τοῦ φυλάσσειν αὐτήν. 33 καὶ πᾶσαν ψυχὴν Ιουδαίων τὴν αἰχμαλωτισθεῖσαν ἀπὸ γῆς Ιουδα εἰς πᾶσαν βασιλείαν μου ἀφίημι ἐλευθέραν δωρεάν· καὶ πάντες ἀφιέτωσαν τοὺς φόρους καὶ τῶν κτηνῶν αὐτῶν. 34 καὶ πᾶσαι αἱ ἑορταὶ καὶ τὰ σάββατα καὶ νουμηνίαι καὶ ἡμέραι ἀποδεδειγμέναι καὶ τρεῖς ἡμέραι πρὸ ἑορτῆς καὶ τρεῖς μετὰ ἑορτὴν ἔστωσαν πᾶσαι ἡμέραι ἀτελείας καὶ ἀφέσεως πᾶσιν τοῖς Ιουδαίοις τοῖς οὖσιν ἐν τῇ βασιλείᾳ μου, 35 καὶ οὐχ ἕξει ἐξουσίαν οὐδεὶς πράσσειν καὶ παρενοχλεῖν τινα αὐτῶν περὶ παντὸς πράγματος. 36 καὶ προγραφήτωσαν τῶν Ιουδαίων εἰς τὰς δυνάμεις τοῦ βασιλέως εἰς τριάκοντα χιλιάδας ἀνδρῶν, καὶ δοθήσεται αὐτοῖς ξένια, ὡς καθήκει πάσαις ταῖς δυνάμεσιν τοῦ βασιλέως. 37 καὶ κατασταθήσεται ἐξ αὐτῶν ἐν τοῖς ὀχυρώμασιν τοῦ βασιλέως τοῖς μεγάλοις, καὶ ἐκ τούτων κατασταθήσονται ἐπὶ χρειῶν τῆς βασιλείας τῶν οὐσῶν εἰς πίστιν· καὶ οἱ ἐπ᾽ αὐτῶν καὶ οἱ ἄρχοντες ἔστωσαν ἐξ αὐτῶν καὶ πορευέσθωσαν τοῖς νόμοις αὐτῶν, καθὰ καὶ προσέταξεν ὁ βασιλεὺς ἐν γῇ Ιουδα. 38 καὶ τοὺς τρεῖς νομοὺς τοὺς προστεθέντας τῇ Ιουδαίᾳ ἀπὸ τῆς χώρας Σαμαρείας προστεθήτω τῇ Ιουδαίᾳ πρὸς τὸ λογισθῆναι τοῦ γενέσθαι ὑφ᾽ ἕνα τοῦ μὴ ὑπακοῦσαι ἄλλης ἐξουσίας ἀλλ᾽ ἢ τοῦ ἀρχιερέως. 39 Πτολεμαίδα καὶ τὴν προσκυροῦσαν αὐτῇ δέδωκα δόμα τοῖς ἁγίοις τοῖς ἐν Ιερουσαλημ εἰς τὴν καθήκουσαν δαπάνην τοῖς ἁγίοις. 40 κἀγὼ δίδωμι κατ᾽ ἐνιαυτὸν δέκα πέντε χιλιάδας σίκλων ἀργυρίου ἀπὸ τῶν λόγων τοῦ βασιλέως ἀπὸ τῶν τόπων τῶν ἀνηκόντων. 41 καὶ πᾶν τὸ πλεονάζον, ὃ οὐκ ἀπεδίδοσαν ἀπὸ τῶν χρειῶν ὡς ἐν τοῖς πρώτοις ἔτεσιν, ἀπὸ τοῦ νῦν δώσουσιν εἰς τὰ ἔργα τοῦ οἴκου. 42 καὶ ἐπὶ τούτοις πεντακισχιλίους σίκλους ἀργυρίου, οὓς ἐλάμβανον ἀπὸ τῶν χρειῶν τοῦ ἁγίου ἀπὸ τοῦ λόγου κατ᾽ ἐνιαυτόν, καὶ ταῦτα ἀφίεται διὰ τὸ ἀνήκειν αὐτὰ τοῖς ἱερεῦσιν τοῖς λειτουργοῦσιν. 43 καὶ ὅσοι ἐὰν φύγωσιν εἰς τὸ ἱερὸν τὸ ἐν Ιεροσολύμοις καὶ ἐν πᾶσιν τοῖς ὁρίοις αὐτοῦ ὀφείλων βασιλικὰ καὶ πᾶν πρᾶγμα, ἀπολελύσθωσαν καὶ πάντα, ὅσα ἐστὶν αὐτοῖς ἐν τῇ βασιλείᾳ μου. 44 καὶ τοῦ οἰκοδομηθῆναι καὶ ἐπικαινισθῆναι τὰ ἔργα τῶν ἁγίων, καὶ ἡ δαπάνη δοθήσεται ἐκ τοῦ λόγου τοῦ βασιλέως. 45 καὶ τοῦ οἰκοδομηθῆναι τὰ τείχη Ιερουσαλημ καὶ ὀχυρῶσαι κυκλόθεν, καὶ ἡ δαπάνη δοθήσεται ἐκ τοῦ λόγου τοῦ βασιλέως, καὶ τοῦ οἰκοδομηθῆναι τὰ τείχη ἐν τῇ Ιουδαίᾳ. 46 Ως δὲ ἤκουσεν Ιωναθαν καὶ ὁ λαὸς τοὺς λόγους τούτους, οὐκ ἐπίστευσαν αὐτοῖς οὐδὲ ἐπεδέξαντο, ὅτι ἐπεμνήσθησαν τῆς κακίας τῆς μεγάλης, ἧς ἐποίησεν ἐν Ισραηλ καὶ ἔθλιψεν αὐτοὺς σφόδρα. 47 καὶ εὐδόκησαν ἐν ᾿Αλεξάνδρῳ, ὅτι αὐτὸς ἐγένετο αὐτοῖς ἀρχηγὸς λόγων εἰρηνικῶν, καὶ συνεμάχουν αὐτῷ πάσας τὰς ἡμέρας. 48 Καὶ συνήγαγεν ᾿Αλέξανδρος ὁ βασιλεὺς δυνάμεις μεγάλας καὶ παρενέβαλεν ἐξ ἐναντίας Δημητρίου. 49 καὶ συνῆψαν πόλεμον οἱ δύο βασιλεῖς, καὶ ἔφυγεν ἡ παρεμβολὴ Δημητρίου, καὶ ἐδίωξεν αὐτὸν ὁ ᾿Αλέξανδρος καὶ ἴσχυσεν ἐπ᾽ αὐτούς· 50 καὶ ἐστερέωσεν τὸν πόλεμον σφόδρα, ἕως ἔδυ ὁ ἥλιος, καὶ ἔπεσεν ὁ Δημήτριος ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ. 51 Καὶ ἀπέστειλεν ᾿Αλέξανδρος πρὸς Πτολεμαῖον βασιλέα Αἰγύπτου πρέσβεις κατὰ τοὺς λόγους τούτους λέγων 52 ᾿Επεὶ ἀνέστρεψα εἰς τὴν βασιλείαν μου καὶ ἐνεκάθισα ἐπὶ θρόνου πατέρων μου καὶ ἐκράτησα τῆς ἀρχῆς, καὶ συνέτριψα τὸν Δημήτριον καὶ ἐπεκράτησα τῆς χώρας ἡμῶν 53 καὶ συνῆψα πρὸς αὐτὸν μάχην, καὶ συνετρίβη αὐτὸς καὶ ἡ παρεμβολὴ αὐτοῦ ὑφ᾽ ἡμῶν, καὶ ἐκαθίσαμεν ἐπὶ θρόνου βασιλείας αὐτοῦ· 54 καὶ νῦν στήσωμεν πρὸς αὑτοὺς φιλίαν, καὶ νῦν δός μοι τὴν θυγατέρα σου εἰς γυναῖκα, καὶ ἐπιγαμβρεύσω σοι καὶ δώσω σοι δόματα καὶ αὐτῇ ἄξιά σου. 55 Καὶ ἀπεκρίθη Πτολεμαῖος ὁ βασιλεὺς λέγων ᾿Αγαθὴ ἡμέρα, ἐν ᾗ ἐπέστρεψας εἰς γῆν πατέρων σου καὶ ἐκάθισας ἐπὶ θρόνου βασιλείας αὐτῶν. 56 καὶ νῦν ποιήσω σοι ἃ ἔγραψας, ἀλλὰ ἀπάντησον εἰς Πτολεμαίδα, ὅπως ἴδωμεν ἀλλήλους, καὶ ἐπιγαμβρεύσω σοι, καθὼς εἴρηκας. 57 Καὶ ἐξῆλθεν Πτολεμαῖος ἐξ Αἰγύπτου, αὐτὸς καὶ Κλεοπάτρα ἡ θυγάτηρ αὐτοῦ, καὶ ἦλθεν εἰς Πτολεμαίδα ἔτους δευτέρου καὶ ἑξηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ. 58 καὶ ἀπήντησεν αὐτῷ ᾿Αλέξανδρος ὁ βασιλεύς, καὶ ἐξέδετο αὐτῷ Κλεοπάτραν τὴν θυγατέρα αὐτοῦ καὶ ἐποίησεν τὸν γάμον αὐτῆς ἐν Πτολεμαίδι καθὼς οἱ βασιλεῖς ἐν δόξῃ μεγάλῃ.— 59 καὶ ἔγραψεν ᾿Αλέξανδρος ὁ βασιλεὺς Ιωναθη ἐλθεῖν εἰς συνάντησιν αὐτῷ. 60 καὶ ἐπορεύθη μετὰ δόξης εἰς Πτολεμαίδα καὶ ἀπήντησεν τοῖς δυσὶν βασιλεῦσι· καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς ἀργύριον καὶ χρυσίον καὶ τοῖς φίλοις αὐτῶν καὶ δόματα πολλὰ καὶ εὗρεν χάριν ἐνώπιον αὐτῶν. 61 καὶ ἐπισυνήχθησαν ἐπ᾽ αὐτὸν ἄνδρες λοιμοὶ ἐξ Ισραηλ, ἄνδρες παράνομοι, ἐντυχεῖν κατ᾽ αὐτοῦ, καὶ οὐ προσέσχεν αὐτοῖς ὁ βασιλεύς. 62 καὶ προσέταξεν ὁ βασιλεὺς καὶ ἐξέδυσαν Ιωναθαν τὰ ἱμάτια αὐτοῦ καὶ ἐνέδυσαν αὐτὸν πορφύραν, καὶ ἐποίησαν οὕτως. 63 καὶ ἐκάθισεν αὐτὸν ὁ βασιλεὺς μετ᾽ αὐτοῦ καὶ εἶπεν τοῖς ἄρχουσιν αὐτοῦ ᾿Εξέλθατε μετ᾽ αὐτοῦ εἰς μέσον τῆς πόλεως καὶ κηρύξατε τοῦ μηδένα ἐντυγχάνειν κατ᾽ αὐτοῦ περὶ μηδενὸς πράγματος, καὶ μηδεὶς αὐτῷ παρενοχλείτω περὶ παντὸς λόγου. 64 καὶ ἐγένετο ὡς εἶδον οἱ ἐντυγχάνοντες τὴν δόξαν αὐτοῦ, καθὼς ἐκήρυξεν, καὶ περιβεβλημένον αὐτὸν πορφύραν, καὶ ἔφυγον πάντες. 65 καὶ ἐδόξασεν αὐτὸν ὁ βασιλεὺς καὶ ἔγραψεν αὐτὸν τῶν πρώτων φίλων καὶ ἔθετο αὐτὸν στρατηγὸν καὶ μεριδάρχην. 66 καὶ ἐπέστρεψεν Ιωναθαν εἰς Ιερουσαλημ μετ᾽ εἰρήνης καὶ εὐφροσύνης. 67 Καὶ ἐν ἔτει πέμπτῳ καὶ ἑξηκοστῷ καὶ ἑκατοστῷ ἦλθεν Δημήτριος υἱὸς Δημητρίου ἐκ Κρήτης εἰς τὴν γῆν τῶν πατέρων αὐτοῦ. 68 καὶ ἤκουσεν ᾿Αλέξανδρος ὁ βασιλεὺς καὶ ἐλυπήθη σφόδρα καὶ ὑπέστρεψεν εἰς ᾿Αντιόχειαν. 69 καὶ κατέστησεν Δημήτριος ᾿Απολλώνιον τὸν ὄντα ἐπὶ Κοίλης Συρίας, καὶ συνήγαγεν δύναμιν μεγάλην καὶ παρενέβαλεν ἐπὶ Ιάμνειαν· καὶ ἀπέστειλεν πρὸς Ιωναθαν τὸν ἀρχιερέα λέγων 70 Σὺ μονώτατος ἐπαίρῃ ἐφ᾽ ἡμᾶς, ἐγὼ δὲ ἐγενήθην εἰς καταγέλωτα καὶ εἰς ὀνειδισμὸν διὰ σέ· καὶ διὰ τί σὺ ἐξουσιάζῃ ἐφ᾽ ἡμᾶς ἐν τοῖς ὄρεσι; 71 νῦν οὖν εἰ πέποιθας ἐπὶ ταῖς δυνάμεσίν σου, κατάβηθι πρὸς ἡμᾶς εἰς τὸ πεδίον, καὶ συγκριθῶμεν ἑαυτοῖς ἐκεῖ, ὅτι μετ᾽ ἐμοῦ ἐστιν δύναμις τῶν πόλεων. 72 ἐρώτησον καὶ μάθε τίς εἰμι καὶ οἱ λοιποὶ οἱ βοηθοῦντες ἡμῖν, καὶ λέγουσιν Οὐκ ἔστιν ὑμῖν στάσις ποδὸς κατὰ πρόσωπον ἡμῶν, ὅτι δὶς ἐτροπώθησαν οἱ πατέρες σου ἐν τῇ γῇ αὐτῶν. 73 καὶ νῦν οὐ δυνήσῃ ὑποστῆναι τὴν ἵππον καὶ δύναμιν τοιαύτην ἐν τῷ πεδίῳ, ὅπου οὐκ ἔστιν λίθος οὐδὲ κόχλαξ οὐδὲ τόπος τοῦ φυγεῖν. 74 ῾Ως δὲ ἤκουσεν Ιωναθαν τῶν λόγων ᾿Απολλωνίου, ἐκινήθη τῇ διανοίᾳ καὶ ἐπέλεξεν δέκα χιλιάδας ἀνδρῶν καὶ ἐξῆλθεν ἐξ Ιερουσαλημ, καὶ συνήντησεν αὐτῷ Σιμων ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ ἐπὶ βοήθειαν αὐτῷ. 75 καὶ παρενέβαλεν ἐπὶ Ιοππην, καὶ ἀπέκλεισαν αὐτὴν οἱ ἐκ τῆς πόλεως, ὅτι φρουρὰ ᾿Απολλωνίου ἐν Ιοππη· καὶ ἐπολέμησαν αὐτήν, 76 καὶ φοβηθέντες ἤνοιξαν οἱ ἐκ τῆς πόλεως, καὶ ἐκυρίευσεν Ιωναθαν Ιοππης. 77 kai ἤκουσεν ᾿Απολλώνιος καὶ παρενέβαλεν τρισχιλίαν ἵππον καὶ δύναμιν πολλὴν καὶ ἐπορεύθη εἰς ῎Αζωτον ὡς διοδεύων καὶ ἅμα προῆγεν εἰς τὸ πεδίον διὰ τὸ ἔχειν αὐτὸν πλῆθος ἵππου καὶ πεποιθέναι ἐπ᾽ αὐτῇ. 78 καὶ κατεδίωξεν ὀπίσω αὐτοῦ εἰς ῎Αζωτον, καὶ συνῆψαν αἱ παρεμβολαὶ εἰς πόλεμον. 79 καὶ ἀπέλιπεν Απολλώνιος χιλίαν ἵππον κρυπτῶς κατόπισθεν αὐτῶν. 80 καὶ ἔγνω Ιωναθαν ὅτι ἔστιν ἔνεδρον κατόπισθεν αὐτοῦ, καὶ ἐκύκλωσαν αὐτοῦ τὴν παρεμβολὴν καὶ ἐξετίναξαν τὰς σχίζας εἰς τὸν λαὸν ἐκ πρωίθεν ἕως δείλης· 81 ὁ δὲ λαὸς εἱστήκει, καθὼς ἐπέταξεν Ιωναθαν, καὶ ἐκοπίασαν οἱ ἵπποι αὐτῶν. 82 καὶ εἵλκυσεν Σιμων τὴν δύναμιν αὐτοῦ καὶ συνῆψεν πρὸς τὴν φάλαγγα, ἡ γὰρ ἵππος ἐξελύθη, καὶ συνετρίβησαν ὑπ᾽ αὐτοῦ καὶ ἔφυγον, 83 καὶ ἡ ἵππος ἐσκορπίσθη ἐν τῷ πεδίῳ. καὶ ἔφυγον εἰς ῎Αζωτον καὶ εἰσῆλθον εἰς Βηθδαγων τὸ εἰδώλιον αὐτῶν τοῦ σωθῆναι. 84 καὶ ἐνεπύρισεν Ιωναθαν τὴν ῎Αζωτον καὶ τὰς πόλεις τὰς κύκλῳ αὐτῆς καὶ ἔλαβεν τὰ σκῦλα αὐτῶν καὶ τὸ ἱερὸν Δαγων καὶ τοὺς συμφυγόντας εἰς αὐτὸ ἐνεπύρισεν πυρί. 85 καὶ ἐγένοντο οἱ πεπτωκότες μαχαίρᾳ σὺν τοῖς ἐμπυρισθεῖσιν εἰς ἄνδρας ὀκτακισχιλίους. 86 καὶ ἀπῆρεν ἐκεῖθεν Ιωναθαν καὶ παρενέβαλεν ἐπὶ ᾿Ασκαλῶνα, καὶ ἐξῆλθον οἱ ἐκ τῆς πόλεως εἰς συνάντησιν αὐτῷ ἐν δόξῃ μεγάλῃ. 87 καὶ ἐπέστρεψεν Ιωναθαν εἰς Ιερουσαλημ σὺν τοῖς παρ᾽ αὐτοῦ ἔχοντες σκῦλα πολλά. 88 καὶ ἐγένετο ὡς ἤκουσεν ᾿Αλέξανδρος ὁ βασιλεὺς τοὺς λόγους τούτους, καὶ προσέθετο ἔτι δοξάσαι τὸν Ιωναθαν· 89 καὶ ἀπέστειλεν αὐτῷ πόρπην χρυσῆν, ὡς ἔθος ἐστὶν δίδοσθαι τοῖς συγγενέσιν τῶν βασιλέων, καὶ ἔδωκεν αὐτῷ τὴν Ακκαρων καὶ πάντα τὰ ὅρια αὐτῆς εἰς κληροδοσίαν.

11

Okufa kwa Aleksandro Balasi n’okwa Ptolemeyo

1 Mwami w’e Misiri anacirhôla engabo eli nyinji nka mushenyi guli oku burhambi bw’enyanja n’amârho manji, anaciyîsha alonza okurhôla obwami bwa Aleksandro n’obwenge n’okubuyushûla oku bwami bwage. 2 Anacija e Sîriya n’ebinwa bya olubohôlolo abayûbakaga omu cishagala bakazibiyigula embere zage banakazi libirhira emunda ali bulya mwami Aleksandro ali amarhegeka mpu baje emunda ali bulya ali ishazala. 3 Ci erhi Ptolemeyo anajaga omu lugo, anahira abalanzi b’omu ngabo yage muli lulya lugo. 4 Erhi ahika aha Azoti, abantu b’eyôla munda banacimuyêreka enyumpa ya Dagoni oku yabire, olugo lonene, emirhundu yali eburhambi byoshi byashabusire, emi rhundu eri eyi n’eyi misigaliza y’abahîraga omu ntambala bulya balijire babalu ndika oku burhambi bwa enjira yage yoshi. 5 Banaciganirira mwami oku Yona tani ajizire koshi mpu lyo bamulenganya ci mwami acihulikira. 6 Yonatani anaciyîsha ayambirhe bwinja bwinja aja emunda mwami ali aha Yope banacilamusanya bwinja, banacigeza obudufu ahôla. 7 Yonatani anacilûsa mwami kuhika oku lwîshi lwa Eleteri, buzinda ashubigaluka e Yeruzalcmu. 8 Mwami Ptolemeyo anaciba ntyôla mwami w’ebishagala binali oku burhambi bw’enyanja kuhika oku Selekiya oku burhambi bw’enyanja erhi anaja ahiga emihigo mibi kuli Aleksandro. 9 Arhuma entumwa emunda mwami Demetriyusi ali mpu bamubwire erhi: “oyishe rhuyumvanye rhwembi nanayîshikuha mwâli wani owali omu mwa Aleksandro, kandi wanayîma omu bwami bwa sho. 10 Naciyunjuzize erhi ngendi muha mwâli wani bulya azindilonza okunyîrha. 11 Amushobekaga ntyôla bulya anakazagilonza obwami bwage. 12 Erhi aba amarhôla mwâli wage agendimuhà Demetriyusi na kurhenga ahôla obwira bwafa boshi na Aleksandro enshombo yabo yanacikula yamanyikana. 13 Ptolemeyo anacija omu Antiyokiya, ayambala ntyôla mashungwe abiri oku irhwe lyage, ishungwe ly’e Misiri n’ishungwe ly’e Aziya. 14 Erhi ayumva kulya, Aleksandro anaciyîsha alikoza ishazâla, ayîsha ali mulwisa. 15 Mwami Ptolemeyo anaciyîsha aja emunda ali n’engabo nyinji amuhima anamulibirhako. 16 Aleksandro anaciyâkira e Arabiya mpu ajilonzayo aha acifulika, mwami Ptolomeyo anacihima ntyôla. 17 Omuharabu Zabdieli anatwa irhwe lya Aleksandro anacilirhumira Ptolemeyo. 18 Mwami Ptolemeyo erhi kugera nsiku isharhu naye afa, n’abasirika bage bali omu nyumpa nzibunzibu za amatabâro banigwa n’abantu ba mli lulya lugo. 19 Demetriyusi anaciba mwami omu maka gwa igana na makumi gali ndarhu na myaka nda.

Demetriyusi na Yonatani bayumvikana

20 Muli agôla mango Yonatani anacishûbûza engabo y’Abayahudi mpu erhole olugo lwa Yeruzalemu, anacihirako masini manji ga kulwa. 21 Okubundi bantu babi baguma balya barhasimaga ishanja lyabo banacija emunda Demetriyusi ali banacimubwira oku Yonatani amagorha olugo. 22 Erhi ayumva kulya Demetriyusi anaciyandikira Yonatani mpu aleke duba duba okugorha olugo mpu anayîshe amubone aha Ptolemayisi bashambâle boshi naye. 23 Erhi Yonatani anabona agôla maruba, anacirhegeka mpu bakulikize okugorha olwôla lugo, na erhi aba amacishoga abamulusa, baguma ômu bashamuka b’Israheli n’abandi omu badâhwa, yene acihira omu mbaka. 24 Erhi aba amarhôla amasholo, enfaranga n’emyambalo minji n’ebindi binji bya luhembo anacija emunda mwami ali aha Ptolemayisi naye anacirhona emunda ali. 25 Bantu baguma bagalugalu b’omu cihugo bagendi mushobeka. 26 Ci konene mwami amujirira nk’oku abâbo bamujiriraga embere: amukuza embere za abira bage. 27 Amusi mika bwinja omu budâhwa bwage na ngasi cikono anali agwerhe kurhenga mira anacimuha ecikono ca burhanzi omu bira bage boshi. 28 Yonatani anacihûna mwami mpu arhenze ngasi mpongano omu Buyahudi n’omu mirhundu isharhu ya Samâriya anacimulaganya kuli ebyôla talenta magana asharhu. 29 Mwami anaciyemêra na kuli ebyôla byoshi anaciyandikira Yonatani amaruba bene agala:

30 Mwami Demetriyusi kuli mwene wabo Yonatani n’oku lubaga loshi lw’Abayahudi omusingo. 31 Rhumurhumire empamiso y’amaruba rhwayandikiraga mwene wirhu Lasteni oku bimuyerekire lyo mumanya ebyali muli ago maruba. 32 Mwami Demtriyusi kuli ishe wage Lasteni, musingo. 33 Rhwarhozire omuhigo gw’okujirira Bene Israheli aminja bulya baba bira birhu banajira ebishinganine emunda rhuli, okwôla oku bulonza bwabo bwinja barhujirira 34 Rhushubiri babwira oku Obuyahudi bunali bwabo na mirhundu isharhu y’oku Samâriya byarhenzibagwa oku Samâriya mpu bilungane n’Obuyahudi byo birigi Efrayimu, Lida, Ramatayimi kuguma n’emirhundu elungine haguma nayo; oku bunguke bwabagendiharamya aha Yeruzalemu rhubajirire ogu mulagi ahali ha okukabahongêsa nka kulya mwami anakazagihongerwa ngasi mwaka oku mburho z’omu mashwa n’oku mirehe y’oku mirhi. 35 Na ngasi buhashe rhujira, kurhenga ene abe oku ibarati, abe oku mpongano enali yirhu, abe omu munyu gulunga, abe oku bimane birhu, rhwalonza okubalekerabyo. 36 Barhakacikula kurhenga ene na nta mango ciru n’amaguma omu nsiku zayisha eyêla. 37 Bunôla mujirage obushiru bw’okujira olwandiko ly’eri irhegeko lihâbwe Yonatani linabikwe oku ntondo ntagatifu^j hago hago.

Demetriyusi II n’engabo ya Yonatani barhabâlana omu ntambala yatulagwa aha Antiyokiya

38 Mwami Dcmetriyusi erhi abona oku ecihugo ciri n’omurhûla na nta kantu kaciri kazibu embere zage, arhuma engabo yage ngasi muguma omu mwage, kuleka emirhwe y’ihanga erya ajaga alonza oku bihugo biri oku nyanja e mw’abapagani; na ntyôla emirhwe yoshi y’ababusi bage yashuba bashombanyi bage. 39 Trifoni^k owali mira mwira wa Aleksandro erhi abona oku emirhwe yo shi edwirhe yacidudumira Demetriyusi akanya aja emunda omuharabu Yamu leku ali, ye wakazagilera Antiyokusi mwana murho mugala wa Aleksandro. 40 Anacisêza mpu agendimuheba oku ntebe ahali h’ishe, anacimushambalira amabi Demetriyusi amajira goshi na kurhi obukunizi bw’engabo yage buyosire. Anacibêra ahoJa nsiku zirhali nyi.

41 Yonatani anacirhumiza mpu bagendihûna mwami Demetriyusi okurhenza emirhwe yali omu lugo lwa Yeruzalemu n’omu zindi nyumpa z’okulwira zanali omu Buyahudi bulya bakazagilwisa Israheli. 42 Demetriyusi anacirhuma mpu bagendibwira Yonatani erhi arhali wenene najirira okwôla, ci nalonza okukuhêka irengc we n’ishanja lyawe ngasi mango erhi nankanabona mpashire. 43 Ontumirage bunola wanajira kwinja erhi wankantumira abantu bayîshintabâla buly’emirhwe yani yoshi yayâsire. 44 Yonatani amurhumira bantu bihumbi bisharhu bazibu na ba ntwali eyôla Antiyokiya. Banacija emunda mwami ali naye asîma bwenêne erhi abâbona bayîsha. 45 Bantu b’olwo lugo bashubûzanya omwôla lugo mwonêne bantu bihumbi igana na makumi abiri balonza okuyîrha mwami. 46 Erhi mwami aba amayâkira omu bwami bwage, abantu ba lulya lugo banacifuka enjira z’omu lugo zoshi banarhondêra okulwa. 47 Okubundi mwami anacihamagala Abayahudi mpu bayîshe bamurhabâle, boshi oku banali bamuzongoloka buzinda balumîra omu lugo loshi. Bayîrha olwôla lusiku hofi hantu bihumbi igana. 48 Bayôca lulya lugo, banyaga olôla lusiku eminyago erhali minyi banacilikûza mwami. 49 Erhi babona oku Abayahudi bo bakola ba gwerhe olugo bajuguma bajilakira mwami emirenge y’okumuyinginga 50 mpu orhulambûlire okuboko kwawe kulyo, Abayahudi baleke okurhulwisa n’okulwa omu lugo. 51 Ho na halya banacijandika emirasano yabo bashenga omurhûla. Abayahudi bakuzibwa bwenêne emunda mwami ali n’emwa ngasi boshi banali omu bwami, banacishubira e Yeruzalemu bayîsha bakungujire minyago minji. 52 Mwami Demetriyusi anacishubira oku ntebe yage y’obwami n’ecihugo ca rhulûla embere zage. 53 Ci ahakana ebi ali amalagana hyoshi; anyihya obwira bwage emunda Yonatani ali, arhanacikengeraga aminja oyûla amujirire anaci rhondêra okumubabaza bwenêne.

Oburhegesi bwa Simoni omu Betisuri

54 Enyuma ly’okola, Trifoni anaciyîsha adwirhe Antiyokusi mwana murho, anacimuyîmika mwami anacimuyambisa n’ishungwe. 55 Kuli ye hashukira ngasi mirhwe yoshi Demetriyusi analibisireko, banacilwisa oyûla muzinda anakûla omulindi ayâka. 56 Trifoni anacirhôla enjavu, anaciyîma omu Antiyokiya.

57 Okubundi olya mwana Antiyokusi anaciyandikira Yonatani amaruba gali gadesire ntyala: “Nkuzibuhize omu budâhwa bwawe nankujizire murhambo w’ebyôla bihugo bini nankuhizire oku mulongo gwa abira ha mwami.” 58 Anacimurhumira kuguma ebirugu by’amasholo, na eby’oku ntalule n’obuhashe bw’okunywêra oku cikombe c’amasholo, obw’okuyambala emyambalo y’akaduku n’okuyambala ulugondo lw’amasholo. 59 Anacijira mwene waho Simoni murhambo w’abalwi b’omu cihugo cilandirire kurhenga e Mashonezo g’e Tiri kuja oku lubibi lw’e Misiri. 60 Okubundi Yonatani anacikanya aja ageragera omu cihugo erindi ishiriza ly’olwîshi n’ebishagala; na kuli ye bacilunga emirhwe y’Abanya-Sîriya boshi mpu bakazilwira haguma. Anaciyôsha obola aha Eskaloni, n’abantu b’eyôla munda bayîsha bali mukuza. 61 Kurhenga ahôla aja e Gaza. Erhi abantu bayo bacimuyîgalira enyunvi agorha lulya lugo, ayôca emirhundu yali eburhambi anayinyaga. 62 Okubundi abantu b’e Gaza banaciyinginga Yonatani naye abalambûlira okuboko kulyo. Ci konene arhôla nka mpira abana b’abakulu bâbo anacibarhuma e Yeruzalemu. Anacizunguluka ntyôla ecihugo kuhika aha Damasi.

63 Yonatani anayumva oku abarhambo b’abasirika ba Demetriyusi bali e Kadesi omu Galileya banagwerhe omuhigo gw’okumalira obuhimanyi bwage. 64 Abarhabalira erhi aba amaleka mwene wabo Simoni omu cihugo. 65 Simoni anacija e Betisuri, akoza yo entambala nsiku zirhali nyi okubundi aluzongoloka. 66 Abali bazongolosirwe ntyôla erhi baba bamamuhûna mpu anayankirire okuboko kwage kulyo naye abalambûlirakwo, abarhenza mulya lugo anacilurhôla anacihiramwo abalanzi. 67 Yonatani n’engabo yage banacihanda hofi n’amîshi ga Genezari na erhi buca mucêracêra banacija omu kabanda k’Asori. 68 Okubundi engabo y’abandi bantu bali bacîfulisire omu ntondo banaciyîsha bayegera emunda bali. 69 Abantu bali bacîfulisire bafulumuka halya bali bacîfulisire banarhondêra okulwa; abantu ba Yonatani banacîkûla omulindi bayâka. 70 Kurhasigalaga omuntu aha nyuma lya Matatiyasi mugala w’Absalomu; na Yuda mugala wa Kalfi, barhambo b’emirhwe. 71 Okubundi Yonatani anasharhula emyambalo yage, acîshîga akatulo omw’irhwe lyage anacisalira. 72 Anacibahindukira arhondêra okubalwisa abashubiza nyuma, abalibirhako. 73 Erhi babona kulya balya bantu bage bayâkaga bagaluka emu nda ali, boshi haguma banacishimbulira abashombanyi kuhika aha Kadesi, aha alitwire ecihando cage, nabo bonene bahanda ahôla. 74 Olwo lusiku kwanacifa bantu bihumbi bisharhu muli abôla bashombanyi, Yonatani anacishubira e Yeruzalemu.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 11

1 Καὶ βασιλεὺς Αἰγύπτου ἤθροισεν δυνάμεις πολλὰς ὡς ἡ ἄμμος ἡ παρὰ τὸ χεῖλος τῆς θαλάσσης καὶ πλοῖα πολλὰ καὶ ἐζήτησε κατακρατῆσαι τῆς βασιλείας ᾿Αλεξάνδρου δόλῳ καὶ προσθεῖναι αὐτὴν τῇ βασιλείᾳ αὐτοῦ. 2 καὶ ἐξῆλθεν εἰς Συρίαν λόγοις εἰρηνικοῖς, καὶ ἤνοιγον αὐτῷ οἱ ἀπὸ τῶν πόλεων καὶ συνήντων αὐτῷ, ὅτι ἐντολὴ ἦν ᾿Αλεξάνδρου τοῦ βασιλέως συναντᾶν αὐτῷ διὰ τὸ πενθερὸν αὐτοῦ εἶναι· 3 ὡς δὲ εἰσεπορεύετο εἰς τὰς πόλεις Πτολεμαῖος, ἀπέτασσε τὰς δυνάμεις φρουρὰν ἐν ἑκάστῃ πόλει. 4 ὡς δὲ ἤγγισαν Αζώτου, ἔδειξαν αὐτῷ τὸ ἱερὸν Δαγων ἐμπεπυρισμένον καὶ ῎Αζωτον καὶ τὰ περιπόλια αὐτῆς καθῃρημένα καὶ τὰ σώματα ἐρριμμένα καὶ τοὺς ἐμπεπυρισμένους, οὓς ἐνεπύρισεν ἐν τῷ πολέμῳ· ἐποίησαν γὰρ θημωνιὰς αὐτῶν ἐν τῇ ὁδῷ αὐτοῦ. 5 καὶ διηγήσαντο τῷ βασιλεῖ ἃ ἐποίησεν Ιωναθαν εἰς τὸ ψογίσαι αὐτόν· καὶ ἐσίγησεν ὁ βασιλεύς. 6 καὶ συνήντησεν Ιωναθαν τῷ βασιλεῖ εἰς Ιοππην μετὰ δόξης, καὶ ἠσπάσαντο ἀλλήλους καὶ ἐκοιμήθησαν ἐκεῖ. 7 καὶ ἐπορεύθη Ιωναθαν μετὰ τοῦ βασιλέως ἕως τοῦ ποταμοῦ τοῦ καλουμένου ᾿Ελευθέρου καὶ ἐπέστρεψεν εἰς Ιερουσαλημ. 8 ὁ δὲ βασιλεὺς Πτολεμαῖος ἐκυρίευσεν τῶν πόλεων τῆς παραλίας ἕως Σελευκείας τῆς παραθαλασσίας καὶ διελογίζετο περὶ ᾿Αλεξάνδρου λογισμοὺς πονηρούς. 9 καὶ ἀπέστειλεν πρέσβεις πρὸς Δημήτριον τὸν βασιλέα λέγων Δεῦρο συνθώμεθα πρὸς ἑαυτοὺς διαθήκην, καὶ δώσω σοι τὴν θυγατέρα μου, ἣν εἶχεν ᾿Αλέξανδρος, καὶ βασιλεύσεις τῆς βασιλείας τοῦ πατρός σου· 10 μεταμεμέλημαι γὰρ δοὺς αὐτῷ τὴν θυγατέρα μου, ἐζήτησεν γὰρ ἀποκτεῖναί με. 11 καὶ ἐψόγισεν αὐτὸν χάριν τοῦ ἐπιθυμῆσαι αὐτὸν τῆς βασιλείας αὐτοῦ· 12 καὶ ἀφελόμενος αὐτοῦ τὴν θυγατέρα ἔδωκεν αὐτὴν τῷ Δημητρίῳ καὶ ἠλλοιώθη τῷ ᾿Αλεξάνδρῳ, καὶ ἐφάνη ἡ ἔχθρα αὐτῶν. 13 καὶ εἰσῆλθεν Πτολεμαῖος εἰς ᾿Αντιόχειαν καὶ περιέθετο τὸ διάδημα τῆς ᾿Ασίας· καὶ περιέθετο δύο διαδήματα περὶ τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ, τὸ τῆς Αἰγύπτου καὶ ᾿Ασίας. 14 ᾿Αλέξανδρος δὲ ὁ βασιλεὺς ἦν ἐν Κιλικίᾳ κατὰ τοὺς καιροὺς ἐκείνους, ὅτι ἀπεστάτουν οἱ ἀπὸ τῶν τόπων ἐκείνων. 15 καὶ ἤκουσεν ᾿Αλέξανδρος καὶ ἦλθεν ἐπ᾽ αὐτὸν ἐν πολέμῳ. καὶ ἐξήγαγεν Πτολεμαῖος καὶ ἀπήντησεν αὐτῷ ἐν χειρὶ ἰσχυρᾷ καὶ ἐτροπώσατο αὐτόν· 16 καὶ ἔφυγεν ᾿Αλέξανδρος εἰς τὴν ᾿Αραβίαν τοῦ σκεπασθῆναι αὐτὸν ἐκεῖ, ὁ δὲ βασιλεὺς Πτολεμαῖος ὑψώθη. 17 καὶ ἀφεῖλεν Ζαβδιηλ ὁ ῎Αραψ τὴν κεφαλὴν ᾿Αλεξάνδρου καὶ ἀπέστειλεν τῷ Πτολεμαίῳ. 18 καὶ ὁ βασιλεὺς Πτολεμαῖος ἀπέθανεν ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ τρίτῃ, καὶ οἱ ὄντες ἐν τοῖς ὀχυρώμασιν αὐτοῦ ἀπώλοντο ὑπὸ τῶν ἐν τοῖς ὀχυρώμασιν. 19 καὶ ἐβασίλευσεν Δημήτριος ἔτους ἑβδόμου καὶ ἑξηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ. 20 ᾿Εν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις συνήγαγεν Ιωναθαν τοὺς ἐκ τῆς Ιουδαίας τοῦ ἐκπολεμῆσαι τὴν ἄκραν τὴν ἐν Ιερουσαλημ καὶ ἐποίησεν ἐπ᾽ αὐτὴν μηχανὰς πολλάς. 21 καὶ ἐπορεύθησάν τινες μισοῦντες τὸ ἔθνος αὐτῶν ἄνδρες παράνομοι πρὸς τὸν βασιλέα καὶ ἀπήγγειλαν αὐτῷ ὅτι Ιωναθαν περικάθηται τὴν ἄκραν. 22 καὶ ἀκούσας ὠργίσθη· ὡς δὲ ἤκουσεν, εὐθέως ἀναζεύξας ἦλθεν εἰς Πτολεμαίδα καὶ ἔγραψεν Ιωναθαν τοῦ μὴ περικαθῆσθαι καὶ τοῦ ἀπαντῆσαι αὐτὸν αὐτῷ συμμίσγειν εἰς Πτολεμαίδα τὴν ταχίστην. 23 ὡς δὲ ἤκουσεν Ιωναθαν, ἐκέλευσεν περικαθῆσθαι καὶ ἐπέλεξεν τῶν πρεσβυτέρων Ισραηλ καὶ τῶν ἱερέων καὶ ἔδωκεν ἑαυτὸν τῷ κινδύνῳ· 24 καὶ λαβὼν ἀργύριον καὶ χρυσίον καὶ ἱματισμὸν καὶ ἕτερα ξένια πλείονα καὶ ἐπορεύθη πρὸς τὸν βασιλέα εἰς Πτολεμαίδα καὶ εὗρεν χάριν ἐναντίον αὐτοῦ. 25 καὶ ἐνετύγχανον κατ᾽ αὐτοῦ τινες ἄνομοι τῶν ἐκ τοῦ ἔθνους. 26 καὶ ἐποίησεν αὐτῷ ὁ βασιλεὺς καθὼς ἐποίησαν αὐτῷ οἱ πρὸ αὐτοῦ, καὶ ὕψωσεν αὐτὸν ἐναντίον τῶν φίλων αὐτοῦ πάντων. 27 καὶ ἔστησεν αὐτῷ τὴν ἀρχιερωσύνην καὶ ὅσα ἄλλα εἶχεν τίμια τὸ πρότερον καὶ ἐποίησεν αὐτὸν τῶν πρώτων φίλων ἡγεῖσθαι. 28 καὶ ἠξίωσεν Ιωναθαν τὸν βασιλέα ποιῆσαι τὴν Ιουδαίαν ἀφορολόγητον καὶ τὰς τρεῖς τοπαρχίας καὶ τὴν Σαμαρῖτιν καὶ ἐπηγγείλατο αὐτῷ τάλαντα τριακόσια. 29 καὶ εὐδόκησεν ὁ βασιλεὺς καὶ ἔγραψεν τῷ Ιωναθαν ἐπιστολὰς περὶ πάντων τούτων ἐχούσας τὸν τρόπον τοῦτον 30 Βασιλεὺς Δημήτριος Ιωναθαν τῷ ἀδελφῷ χαίρειν καὶ ἔθνει Ιουδαίων. 31 τὸ ἀντίγραφον τῆς ἐπιστολῆς, ἧς ἐγράψαμεν Λασθένει τῷ συγγενεῖ ἡμῶν περὶ ὑμῶν, γεγράφαμεν καὶ πρὸς ὑμᾶς, ὅπως εἰδῆτε. 32 Βασιλεὺς Δημήτριος Λασθένει τῷ πατρὶ χαίρειν. 33 τῷ ἔθνει τῶν Ιουδαίων φίλοις ἡμῶν καὶ συντηροῦσιν τὰ πρὸς ἡμᾶς δίκαια ἐκρίναμεν ἀγαθὸν ποιῆσαι χάριν τῆς ἐξ αὐτῶν εὐνοίας πρὸς ἡμᾶς. 34 ἑστάκαμεν αὐτοῖς τά τε ὅρια τῆς Ιουδαίας καὶ τοὺς τρεῖς νομοὺς Αφαιρεμα καὶ Λυδδα καὶ Ραθαμιν· προσετέθησαν τῇ Ιουδαίᾳ ἀπὸ τῆς Σαμαρίτιδος καὶ πάντα τὰ συγκυροῦντα αὐτοῖς πᾶσιν τοῖς θυσιάζουσιν εἰς Ιεροσόλυμα ἀντὶ τῶν βασιλικῶν, ὧν ἐλάμβανεν ὁ βασιλεὺς παρ᾽ αὐτῶν τὸ πρότερον κατ᾽ ἐνιαυτὸν ἀπὸ τῶν γενημάτων τῆς γῆς καὶ τῶν ἀκροδρύων. 35 καὶ τὰ ἄλλα τὰ ἀνήκοντα ἡμῖν ἀπὸ τοῦ νῦν τῶν δεκατῶν καὶ τῶν τελῶν τῶν ἀνηκόντων ἡμῖν καὶ τὰς τοῦ ἁλὸς λίμνας καὶ τοὺς ἀνήκοντας ἡμῖν στεφάνους, πάντα ἐπαρκέσομεν αὐτοῖς. 36 καὶ οὐκ ἀθετηθήσεται οὐδὲ ἓν τούτων ἀπὸ τοῦ νῦν εἰς τὸν ἅπαντα χρόνον. 37 νῦν οὖν ἐπιμέλεσθε τοῦ ποιῆσαι τούτων ἀντίγραφον, καὶ δοθήτω Ιωναθαν καὶ τεθήτω ἐν τῷ ὄρει τῷ ἁγίῳ ἐν τόπῳ ἐπισήμῳ. 38 Καὶ εἶδεν Δημήτριος ὁ βασιλεὺς ὅτι ἡσύχασεν ἡ γῆ ἐνώπιον αὐτοῦ καὶ οὐδὲν αὐτῷ ἀνθειστήκει, καὶ ἀπέλυσεν πάσας τὰς δυνάμεις αὐτοῦ, ἕκαστον εἰς τὸν ἴδιον τόπον, πλὴν τῶν ξένων δυνάμεων, ὧν ἐξενολόγησεν ἀπὸ τῶν νήσων τῶν ἐθνῶν· καὶ ἤχθραναν αὐτῷ πᾶσαι αἱ δυνάμεις αἱ ἀπὸ τῶν πατέρων. 39 Τρύφων δὲ ἦν τῶν παρὰ ᾿Αλεξάνδρου τὸ πρότερον καὶ εἶδεν ὅτι πᾶσαι αἱ δυνάμεις καταγογγύζουσιν κατὰ τοῦ Δημητρίου, καὶ ἐπορεύθη πρὸς Ιμαλκουε τὸν ῎Αραβα, ὃς ἔτρεφεν ᾿Αντίοχον τὸ παιδάριον τὸν τοῦ ᾿Αλεξάνδρου. 40 καὶ προσήδρευεν αὐτῷ, ὅπως παραδοῖ αὐτὸν αὐτῷ, ὅπως βασιλεύσῃ ἀντὶ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ· καὶ ἀπήγγειλεν αὐτῷ ὅσα συνετέλεσεν ὁ Δημήτριος καὶ τὴν ἔχθραν, ἣν ἐχθραίνουσιν αὐτῷ αἱ δυνάμεις αὐτοῦ, καὶ ἔμεινεν ἐκεῖ ἡμέρας πολλάς. 41 καὶ ἀπέστειλεν Ιωναθαν πρὸς Δημήτριον τὸν βασιλέα, ἵνα ἐκβάλῃ τοὺς ἐκ τῆς ἄκρας ἐξ Ιερουσαλημ καὶ τοὺς ἐν τοῖς ὀχυρώμασιν· ἦσαν γὰρ πολεμοῦντες τὸν Ισραηλ. 42 καὶ ἀπέστειλεν Δημήτριος πρὸς Ιωναθαν λέγων Οὐ ταῦτα μόνον ποιήσω σοι καὶ τῷ ἔθνει σου, ἀλλὰ δόξῃ δοξάσω σε καὶ τὸ ἔθνος σου, ἐὰν εὐκαιρίας τύχω· 43 νῦν οὖν ὀρθῶς ποιήσεις ἀποστείλας μοι ἄνδρας, οἳ συμμαχήσουσίν μοι, ὅτι ἀπέστησαν πᾶσαι αἱ δυνάμεις μου. 44 καὶ ἀπέστειλεν Ιωναθαν ἄνδρας τρισχιλίους δυνατοὺς ἰσχύι αὐτῷ εἰς ᾿Αντιόχειαν, καὶ ἦλθον πρὸς τὸν βασιλέα, καὶ ηὐφράνθη ὁ βασιλεὺς ἐπὶ τῇ ἐφόδῳ αὐτῶν. 45 καὶ ἐπισυνήχθησαν οἱ ἀπὸ τῆς πόλεως εἰς μέσον τῆς πόλεως εἰς ἀνδρῶν δώδεκα μυριάδας καὶ ἠβούλοντο ἀνελεῖν τὸν βασιλέα. 46 καὶ ἔφυγεν ὁ βασιλεὺς εἰς τὴν αὐλήν, καὶ κατελάβοντο οἱ ἐκ τῆς πόλεως τὰς διόδους τῆς πόλεως καὶ ἤρξαντο πολεμεῖν. 47 καὶ ἐκάλεσεν ὁ βασιλεὺς τοὺς Ιουδαίους ἐπὶ βοήθειαν, καὶ ἐπισυνήχθησαν πρὸς αὐτὸν πάντες ἅμα καὶ διεσπάρησαν ἐν τῇ πόλει καὶ ἀπέκτειναν ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ εἰς μυριάδας δέκα· 48 καὶ ἐνεπύρισαν τὴν πόλιν καὶ ἔλαβον σκῦλα πολλὰ ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ καὶ ἔσωσαν τὸν βασιλέα. 49 καὶ εἶδον οἱ ἀπὸ τῆς πόλεως ὅτι κατεκράτησαν οἱ Ιουδαῖοι τῆς πόλεως ὡς ἠβούλοντο, καὶ ἠσθένησαν ταῖς διανοίαις αὐτῶν καὶ ἐκέκραξαν πρὸς τὸν βασιλέα μετὰ δεήσεως λέγοντες 50 Δὸς ἡμῖν δεξιὰς καὶ παυσάσθωσαν οἱ Ιουδαῖοι πολεμοῦντες ἡμᾶς καὶ τὴν πόλιν. 51 καὶ ἔρριψαν τὰ ὅπλα καὶ ἐποίησαν εἰρήνην. καὶ ἐδοξάσθησαν οἱ Ιουδαῖοι ἐναντίον τοῦ βασιλέως καὶ ἐνώπιον πάντων τῶν ἐν τῇ βασιλείᾳ αὐτοῦ καὶ ἐπέστρεψαν εἰς Ιερουσαλημ ἔχοντες σκῦλα πολλά. 52 καὶ ἐκάθισεν Δημήτριος ὁ βασιλεὺς ἐπὶ θρόνου τῆς βασιλείας αὐτοῦ, καὶ ἡσύχασεν ἡ γῆ ἐνώπιον αὐτοῦ. 53 καὶ ἐψεύσατο πάντα, ὅσα εἶπεν, καὶ ἠλλοτριώθη τῷ Ιωναθαν καὶ οὐκ ἀνταπέδωκεν τὰς εὐνοίας, ἃς ἀνταπέδωκεν αὐτῷ, καὶ ἔθλιβεν αὐτὸν σφόδρα. 54 Μετὰ δὲ ταῦτα ἀπέστρεψεν Τρύφων καὶ ᾿Αντίοχος μετ᾽ αὐτοῦ παιδάριον νεώτερον· καὶ ἐβασίλευσεν καὶ ἐπέθετο διάδημα. 55 καὶ ἐπισυνήχθησαν πρὸς αὐτὸν πᾶσαι αἱ δυνάμεις, ἃς ἀπεσκοράκισεν Δημήτριος, καὶ ἐπολέμησαν πρὸς αὐτόν, καὶ ἔφυγεν καὶ ἐτροπώθη. 56 καὶ ἔλαβεν Τρύφων τὰ θηρία καὶ κατεκράτησεν τῆς ᾿Αντιοχείας. 57 καὶ ἔγραψεν ᾿Αντίοχος ὁ νεώτερος Ιωναθη λέγων ῞Ιστημί σοι τὴν ἀρχιερωσύνην καὶ καθίστημί σε ἐπὶ τῶν τεσσάρων νομῶν καὶ εἶναί σε τῶν φίλων τοῦ βασιλέως. 58 καὶ ἀπέστειλεν αὐτῷ χρυσώματα καὶ διακονίαν καὶ ἔδωκεν αὐτῷ ἐξουσίαν πίνειν ἐν χρυσώμασιν καὶ εἶναι ἐν πορφύρᾳ καὶ ἔχειν πόρπην χρυσῆν· 59 καὶ Σιμωνα τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ κατέστησεν στρατηγὸν ἀπὸ τῆς κλίμακος Τύρου ἕως τῶν ὁρίων Αἰγύπτου. 60 καὶ ἐξῆλθεν Ιωναθαν καὶ διεπορεύετο πέραν τοῦ ποταμοῦ καὶ ἐν ταῖς πόλεσιν, καὶ ἠθροίσθησαν πρὸς αὐτὸν πᾶσα δύναμις Συρίας εἰς συμμαχίαν· καὶ ἦλθεν εἰς ᾿Ασκαλῶνα, καὶ ἀπήντησαν αὐτῷ οἱ ἐκ τῆς πόλεως ἐνδόξως. 61 καὶ ἀπῆλθεν ἐκεῖθεν εἰς Γάζαν, καὶ ἀπέκλεισαν οἱ ἀπὸ Γάζης, καὶ περιεκάθισεν περὶ αὐτὴν καὶ ἐνεπύρισεν τὰ περιπόλια αὐτῆς ἐν πυρὶ καὶ ἐσκύλευσεν αὐτά. 62 καὶ ἠξίωσαν οἱ ἀπὸ Γάζης Ιωναθαν, καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς δεξιὰς καὶ ἔλαβεν τοὺς υἱοὺς τῶν ἀρχόντων αὐτῶν εἰς ὅμηρα καὶ ἐξαπέστειλεν αὐτοὺς εἰς Ιερουσαλημ· καὶ διῆλθεν τὴν χώραν ἕως Δαμασκοῦ. 63 καὶ ἤκουσεν Ιωναθαν ὅτι παρῆσαν οἱ ἄρχοντες Δημητρίου εἰς Κηδες τὴν ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ μετὰ δυνάμεως πολλῆς βουλόμενοι μεταστῆσαι αὐτὸν τῆς χρείας. 64 καὶ συνήντησεν αὐτοῖς, τὸν δὲ ἀδελφὸν αὐτοῦ Σιμωνα κατέλιπεν ἐν τῇ χώρᾳ. 65 καὶ παρενέβαλεν Σιμων ἐπὶ Βαιθσουρα καὶ ἐπολέμει αὐτὴν ἡμέρας πολλὰς καὶ συνέκλεισεν αὐτήν. 66 καὶ ἠξίωσαν αὐτὸν τοῦ δεξιὰς λαβεῖν, καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς· καὶ ἐξέβαλεν αὐτοὺς ἐκεῖθεν καὶ κατελάβετο τὴν πόλιν καὶ ἔθετο ἐπ᾽ αὐτὴν φρουράν. 67 καὶ Ιωναθαν καὶ ἡ παρεμβολὴ αὐτοῦ παρενέβαλον ἐπὶ τὸ ὕδωρ τοῦ Γεννησαρ· καὶ ὤρθρισαν τὸ πρωὶ εἰς τὸ πεδίον Ασωρ. 68 καὶ ἰδοὺ ἡ παρεμβολὴ ἀλλοφύλων ἀπήντα αὐτῷ ἐν τῷ πεδίῳ καὶ ἐξέβαλον ἔνεδρον ἐπ᾽ αὐτὸν ἐν τοῖς ὄρεσιν, αὐτοὶ δὲ ἀπήντησαν ἐξ ἐναντίας. 69 τὰ δὲ ἔνεδρα ἐξανέστησαν ἐκ τῶν τόπων αὐτῶν καὶ συνῆψαν πόλεμον. 70 καὶ ἔφυγον οἱ παρὰ Ιωναθου πάντες, οὐδὲ εἷς κατελείφθη ἀπ᾽ αὐτῶν πλὴν Ματταθιας ὁ τοῦ Αψαλωμου καὶ Ιουδας ὁ τοῦ Χαλφι ἄρχοντες τῆς στρατιᾶς τῶν δυνάμεων. 71 καὶ διέρρηξεν Ιωναθαν τὰ ἱμάτια αὐτοῦ καὶ ἐπέθετο γῆν ἐπὶ τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ καὶ προσηύξατο. 72 καὶ ὑπέστρεψεν πρὸς αὐτοὺς πολέμῳ καὶ ἐτροπώσατο αὐτούς, καὶ ἔφυγον. 73 καὶ εἶδον οἱ φεύγοντες παρ᾽ αὐτοῦ καὶ ἐπέστρεψαν ἐπ᾽ αὐτὸν καὶ ἐδίωκον μετ᾽ αὐτοῦ ἕως Κεδες ἕως τῆς παρεμβολῆς αὐτῶν καὶ παρενέβαλον ἐκεῖ. 74 καὶ ἔπεσον ἐκ τῶν ἀλλοφύλων ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ εἰς ἄνδρας τρισχιλίους. καὶ ἐπέστρεψεν Ιωναθαν εἰς Ιερουσαλημ.

12

 Okuyumvikana kw’ecihugo c’e Roma n’ec’e Sparti

1 Yonatani erhi abona oku byoshi byaja byagendeka bwinja kuli ye, anacicishoga entumwa azirhuma e Roma mpu bagendi lumûla obwira bw’Abayahudi haguma n’Abaroma. 2 Kwonokwo arhumira aba Sparti amaruba omu cihugo coshi erhi ogwôla muhigo gurhuma. 3 Banacija e Roma baciheba e kagombe banaciderha mpu: «Yonatani omudâhwa mukulu n’olubaga loshi lw’Ahayahudi barhurhumire okuyishilumûla obwira n’okunywâna haguma na bo nk’oku byanali amango g’embere». 4 Abagula banacibaha amaruba mpu bahêkere abakulu b’ Abaroma banali ngasi hantu bakabakomêreza okubageza n’omurhûla kuhika omu cihugo c’ Abayahudi.

5 Alaga empamiso yagôla maruba Yonatani arhumiraga aba Sparti: 6 «Yonatani, mudâhwa mukulu, endêko y’olubaga, abadâhwa n’olubaga lwoshi lucisigire lwa Abayahudi, emwa bene wirhu Banya-Sparti, omusingo. 7 Mira amaruba garhumagwa emwa. Oniyasi, mudâhwa mukulu garhengaga emwa Ariyusi erhi yeri oku ntebe agôla mango emwinyu, gamanyisa bene wirhu nk’oku agâla maruha ganadesire. 8 Oniyasi anaciyankirira n’obukuze bunene omuntu wali orhumirwe anayankirira galya maruba galiyandisirwemwo okunywâna n’okukoma obwira. 9 Rhwono ciru akaba rhurhalagiriri kuli ebyôla bintu bya bene ebyôla ebwa kuba rhujira omu kurhurhuliriza ebitabu bitagatifu ebiri omu maboko girhu, 10 rhwamacishomya okurhuma entumwa emwinyu y’okulumûla ecinyabuguma n’obwira, lyo rhulekiba nka bigolo emwinyu, bulya minji emyaka yamagera kurhenga mulikire entumwa emwirhu. 11 Rhwono ngasi mango rhunakazibakengera, abe omu nsiku nkulu zirhu, abe n’ezindi nsiku nkulu ntagatifu; omu nterekêro rhuhâna, nk’oku binakwanine okukengera bene wabo. 12 Obukulu bwinyu bunarhusimise bwenêne. 13 Ci konene rhwehe, gali mwandu amababale n’entambala ziba zirhuzungulusire; abami barhuzongolosire banakarhutulakwo entambala. 14 Rhurhalonzagya muli agôla mango g’entambala okubalibuza oli mwe oli abandi bunkwa birhu n’abira birhu, 15 bulya rhujira oburhabâle bw’empingu, rhwanalikuzibwa kuli abôla bashombanyi birhu, n’abashombanyi birhu boshi badekerire. 16 Co cirhumire rhucîshoga Numeniyusi mugala wa Antiyokusi, na Antipateri mugala wa Yasoni, rhwabarhumire emunda Abaroma bali nti balumûle boshi obwira, oku nywâna kwa mira. 17 Rhwanabakomêreza n’okuja emunda muli nti babalamuse banabalerhere amaruba girhu g’okulumûla obwira n’ecinyabuguma cirhu. 18 Na bunola kwanaba kwinja okurhushuza kuli okwôla.»

19 Alaga empamiso y’amaruba barhumiraga Oniyasi: 20 “Ariyusi mwami w’Abanya-Sparti, emw’omudâhwa mukulu Oniyasi omusingo. 21 Kwabonekine omu mandiko gayerekire ab’e Sparti n’ Abayahudi oku agôla mashanja gombi gali maguma n’oku bali b’omu bûko bwa Abrahamu. 22 Obwôla rhumanyire okwoôa kwanaba kwinja murhuyandikire erhi muzibuhire. 23 Na nirhu rhwanashubibayankira. Amaso ginyu n’ebirugu binyu biba birhu n’ebirhu biba binyu. Rhuyushwireko nti babamanyise okwôla n’akanwa.”

Yonatani ayîma omu Sele-Sîriya na Simoni omu Filistiya

24 Erhi bamubwira oku abarhambo b’abasirika ba Demetriyusi bayîshire oku kumulwisa banadwirhe engabo nyinji kulusha embere, 25 Yonatani anaci rhenga e Yeruzalemu aja emunda bali kuhika oku cihugo ca Hamati ntyo arhabalekeraga amango g’okuja omu cihugo cage. 26 Anacirhuma abalangûza I omu cihando cabo, na erhi bagaluka bamubwira oku Bene Sîriya bahizire oku bakugwanyanya budufu. 27 Erhi izûba lihorha Yonatani anarhegeka engabo yage mpu babe masu banayôrhe bafumbasire emirasano yabo obudufu boshi, babe bacirheganyize okulwa, anacihira bamushonza ntambala embere z’abâbo omu cihando coshi. 28 Ci erhi abashombanyi bâbo bayumva oku Yonatani na bene wabo bacîrheganyize okulwa obôba bwabagwarha, entemu yabaja oku murhima banaciyâsa omuliro oku cihando cabo, banaciyâkira. 29 Yonatani arhakumanyaga elirhali sêzi, bulya bakazagibona omuliro guyasire. 30 Okubundi Yonatani anacibashimba ci arhacibahikagako bulya bali erhi bamayîkira olwîshi lwa Eleteri. 31 Okubundi Yonatani anacihindamukira Abaharabu baderhwa Zabadi abahima anabanyaga. 32 Kurhenga ahôla aja e Damasi azunguluka omu murhundu goshi. 33 Simoni naye oku bwage, erhi abà amahuma enjira yage anacija e Askaloni na kuhika oku nyumpa z’okulwira zali hofi; ahindamukira Yope amurhôla. 34 Ali ebwa kuba aliamayumva oku abantu b’eyôla munda bahizire okuhâna enyumpa yabo y’okulwira emwa bene Demetriyusi anacihiraho abalanzi mpu bakaziyilanga. Emikolo e Yeruzalemu

35 Erhi ashubira e Yeruzalemu, Yonatani anashubuza endêko y’aba shamuka b’olubaga anacilalira kuguma nabo okuyûbaka enyumpa z’okulwiramwo omu Buyahudi, 36 okulengeza ebyôgo bya Yeruzalemu enyanya n’okuyûbaka olugurhu luli e karhî k’ecishagala n’olugo lyo byombi biberûlukanwa, ly’olugo luyôrha luyigirwe barhakazagisaka n’okugulizamwo. 37 Oku badesirage ntyôla mpu babone oku bayûbaka olugo, luhande luguma lw’ecogo lwaho­ ngoka lwo lwali kurhenga oku mugezi kuhika ebushoshokero bw’izuba, bana­ ciyûbaka lulya luderhwa Kafenata. 38 Naye Simoni oku bwage anaciyûbaka aha Hadida omu Sefela, anacilukomeza bwenene anacihirako enyumvi na orhuko­ myo.

Yonatani agwarhwa

39 Ci konene Trifoni akazagilonza okuba mwami w’e Aziya, okuyambala i shungwe, n’okugwarha mwami Antiyokusi. 40 Erhi aciyôboha mpu nkaba Yonatani arhamuzigire arhanamurhabâle okulwa alonza enjira akamugwarhamwo n’okumuyîrha; erhi aba amahuma njira yage ahika aha Beti-Sheani.

41 Yonatani anacija emunda ali ayîsha adwirhe engabo ya bihumbi makumi ani balwi ba ntwali anacirhabâlira Beti-Sheani. 42 Erhi abona oku Yonatani ayîshire n’engabo nyinji Trifoni ayôboha okumugwarha. Amuyankirira n’obukuze. 43 Amuyerekana emw’abira bage boshi, amuha oluhembo anacirhegeka abira bage n’emirhwe yage mpu bakazimuyumva nk’oku bankanamuyunvirhe yenene. 44 Anacibwira Yonatani erhi: carhumaga orhamya abâla bantu boshi ntyâla ntagwerhi kulwa na nawe. 45 Bababwire bagaluke emwabo, ci ocîshogemwo baguma balya bakulusa onankulikire kuhika aha Ptolemayisi; nakuhà olûla lugo, kuguma n’ezindi nyumpa z’okulwiramwo zoshi, nakuhà eyindi mirhwe n’abarhambo b’oburhegesi, okubundi ncigalukire bulya okôla kwo kwa b ndwirhe. 46 Yonatani anacimuyemêra anacijira nk’oku anamubwiraga; arhuma engabo yage yanacicîshubirira e Buyahudi. 47 Asigalana bantu bihumbi bisharhu byonene, na mulibo asiga bihumbi bibiri e Galileya cihumbi ciguma conene camulusa. 48 Ci oku Yonatani anaja ntya omu Ptolemayisi, abantu bayo bahamika enyunvi, bamugwârha baniga n’engôrho balya boshi banali naye. 49 Na muli akôla kasanzi, Trifoni anacirhuma engabo na banyakulwira oku biterusi mpu bagendi malira abantu ba Yonatani e Galileya n’omu kabanda. 50 Ci bohe erhi bayumva baderha oku Yonatani anagwasirwe ananafire kuguma n’abantu bali bamulusize, boshi bahânana omurhima, bahuma enjira yabo bayîsha banasêzire haguma bakola balilwa. 51 Balya bali babakulikire erhi babona oku boshi bakomekire banahizire okufungira obuzine bwabo bashubira nyuma. 52 Nabo bashubira buholo emwabo e Buyahudi. Balakira Yonatani n’abâbo, obôba bwabagwarha bwenêne, Israheli yeshi aja omu mishîbo. 53 Okubundi amashanja goshi ganayûbakaga eburhambi bwabo gakazilonza okubamalîra bulya bamakaderha mpu barhacigwerhi oli murhambo oli burhabâle, rhubarhabâlirage bunôla rhuhirigise izîno lyabo omu bantu.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 12

1 Καὶ εἶδεν Ιωναθαν ὅτι ὁ καιρὸς αὐτῷ συνεργεῖ, καὶ ἐπελέξατο ἄνδρας καὶ ἀπέστειλεν εἰς ῾Ρώμην στῆσαι καὶ ἀνανεώσασθαι τὴν πρὸς αὐτοὺς φιλίαν. 2 καὶ πρὸς Σπαρτιάτας καὶ τόπους ἑτέρους ἀπέστειλεν ἐπιστολὰς κατὰ τὰ αὐτά. 3 καὶ ἐπορεύθησαν εἰς ῾Ρώμην καὶ εἰσῆλθον εἰς τὸ βουλευτήριον καὶ εἶπον Ιωναθαν ὁ ἀρχιερεὺς καὶ τὸ ἔθνος τῶν Ιουδαίων ἀπέστειλεν ἡμᾶς ἀνανεώσασθαι τὴν φιλίαν ἑαυτοῖς καὶ τὴν συμμαχίαν κατὰ τὸ πρότερον. 4 καὶ ἔδωκαν ἐπιστολὰς αὐτοῖς πρὸς αὐτοὺς κατὰ τόπον, ὅπως προπέμπωσιν αὐτοὺς εἰς γῆν Ιουδα μετ᾽ εἰρήνης. 5 Καὶ τοῦτο τὸ ἀντίγραφον τῶν ἐπιστολῶν, ὧν ἔγραψεν Ιωναθαν τοῖς Σπαρτιάταις 6 Ιωναθαν ἀρχιερεὺς καὶ ἡ γερουσία τοῦ ἔθνους καὶ οἱ ἱερεῖς καὶ ὁ λοιπὸς δῆμος τῶν Ιουδαίων Σπαρτιάταις τοῖς ἀδελφοῖς χαίρειν. 7 ἔτι πρότερον ἀπεστάλησαν ἐπιστολαὶ πρὸς Ονιαν τὸν ἀρχιερέα παρὰ ᾿Αρείου τοῦ βασιλεύοντος ἐν ὑμῖν ὅτι ἐστὲ ἀδελφοὶ ἡμῶν, ὡς τὸ ἀντίγραφον ὑπόκειται. 8 καὶ ἐπεδέξατο ὁ Ονιας τὸν ἄνδρα τὸν ἀπεσταλμένον ἐνδόξως καὶ ἔλαβεν τὰς ἐπιστολάς, ἐν αἷς διεσαφεῖτο περὶ συμμαχίας καὶ φιλίας. 9 ἡμεῖς οὖν ἀπροσδεεῖς τούτων ὄντες παράκλησιν ἔχοντες τὰ βιβλία τὰ ἅγια τὰ ἐν ταῖς χερσὶν ἡμῶν 10 ἐπειράθημεν ἀποστεῖλαι τὴν πρὸς ὑμᾶς ἀδελφότητα καὶ φιλίαν ἀνανεώσασθαι πρὸς τὸ μὴ ἐξαλλοτριωθῆναι ὑμῶν· πολλοὶ γὰρ καιροὶ διῆλθον ἀφ᾽ οὗ ἀπεστείλατε πρὸς ἡμᾶς. 11 ἡμεῖς οὖν ἐν παντὶ καιρῷ ἀδιαλείπτως ἔν τε ταῖς ἑορταῖς καὶ ταῖς λοιπαῖς καθηκούσαις ἡμέραις μιμνῃσκόμεθα ὑμῶν ἐφ᾽ ὧν προσφέρομεν θυσιῶν καὶ ἐν ταῖς προσευχαῖς, ὡς δέον ἐστὶν καὶ πρέπον μνημονεύειν ἀδελφῶν. 12 εὐφραινόμεθα δὲ ἐπὶ τῇ δόξῃ ὑμῶν. 13 ἡμᾶς δὲ ἐκύκλωσαν πολλαὶ θλίψεις καὶ πόλεμοι πολλοί, καὶ ἐπολέμησαν ἡμᾶς οἱ βασιλεῖς οἱ κύκλῳ ἡμῶν. 14 οὐκ ἠβουλόμεθα οὖν παρενοχλῆσαι ὑμῖν καὶ τοῖς λοιποῖς συμμάχοις καὶ φίλοις ἡμῶν ἐν τοῖς πολέμοις τούτοις· 15 ἔχομεν γὰρ τὴν ἐξ οὐρανοῦ βοήθειαν βοηθοῦσαν ἡμῖν καὶ ἐρρύσθημεν ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν, καὶ ἐταπεινώθησαν οἱ ἐχθροὶ ἡμῶν. 16 ἐπελέξαμεν οὖν Νουμήνιον ᾿Αντιόχου καὶ ᾿Αντίπατρον ᾿Ιάσονος καὶ ἀπεστάλκαμεν πρὸς ῾Ρωμαίους ἀνανεώσασθαι τὴν πρὸς αὐτοὺς φιλίαν καὶ συμμαχίαν τὴν πρότερον. 17 ἐνετειλάμεθα οὖν αὐτοῖς καὶ πρὸς ὑμᾶς πορευθῆναι καὶ ἀσπάσασθαι ὑμᾶς καὶ ἀποδοῦναι ὑμῖν τὰς παρ᾽ ἡμῶν ἐπιστολὰς περὶ τῆς ἀνανεώσεως καὶ τῆς ἀδελφότητος ἡμῶν. 18 καὶ νῦν καλῶς ποιήσετε ἀντιφωνήσαντες ἡμῖν πρὸς ταῦτα. 19 Καὶ τοῦτο τὸ ἀντίγραφον τῶν ἐπιστολῶν, ὧν ἀπέστειλαν Ονια 20 ῎Αρειος βασιλεὺς Σπαρτιατῶν Ονια ἱερεῖ μεγάλῳ χαίρειν. 21 εὑρέθη ἐν γραφῇ περί τε τῶν Σπαρτιατῶν καὶ Ιουδαίων ὅτι εἰσὶν ἀδελφοὶ καὶ ὅτι εἰσὶν ἐκ γένους Αβρααμ. 22 καὶ νῦν ἀφ᾽ οὗ ἔγνωμεν ταῦτα, καλῶς ποιήσετε γράφοντες ἡμῖν περὶ τῆς εἰρήνης ὑμῶν, 23 καὶ ἡμεῖς δὲ ἀντιγράφομεν ὑμῖν Τὰ κτήνη ὑμῶν καὶ ἡ ὕπαρξις ὑμῶν ἡμῖν ἐστιν, καὶ τὰ ἡμῶν ὑμῖν ἐστιν. ἐντελλόμεθα οὖν ὅπως ἀπαγγείλωσιν ὑμῖν κατὰ ταῦτα. 24 Καὶ ἤκουσεν Ιωναθαν ὅτι ἐπέστρεψαν οἱ ἄρχοντες Δημητρίου μετὰ δυνάμεως πολλῆς ὑπὲρ τὸ πρότερον τοῦ πολεμῆσαι πρὸς αὐτόν. 25 καὶ ἀπῆρεν ἐξ Ιερουσαλημ καὶ ἀπήντησεν αὐτοῖς εἰς τὴν Αμαθῖτιν χώραν· οὐ γὰρ ἔδωκεν αὐτοῖς ἀνοχὴν τοῦ ἐμβατεῦσαι εἰς τὴν χώραν αὐτοῦ. 26 καὶ ἀπέστειλεν κατασκόπους εἰς τὴν παρεμβολὴν αὐτῶν, καὶ ἐπέστρεψαν καὶ ἀπήγγειλαν αὐτῷ ὅτι οὕτως τάσσονται ἐπιπεσεῖν ἐπ᾽ αὐτοὺς τὴν νύκτα. 27 ὡς δὲ ἔδυ ὁ ἥλιος, ἐπέταξεν Ιωναθαν τοῖς παρ᾽ αὐτοῦ γρηγορεῖν καὶ εἶναι ἐπὶ τοῖς ὅπλοις ἑτοιμάζεσθαι εἰς πόλεμον δι᾽ ὅλης τῆς νυκτὸς καὶ ἐξέβαλεν προφύλακας κύκλῳ τῆς παρεμβολῆς. 28 καὶ ἤκουσαν οἱ ὑπεναντίοι ὅτι ἡτοίμασται Ιωναθαν καὶ οἱ παρ᾽ αὐτοῦ εἰς πόλεμον, καὶ ἐφοβήθησαν καὶ ἔπτηξαν τῇ καρδίᾳ αὐτῶν καὶ ἀνέκαυσαν πυρὰς ἐν τῇ παρεμβολῇ αὐτῶν. 29 Ιωναθαν δὲ καὶ οἱ παρ᾽ αὐτοῦ οὐκ ἔγνωσαν ἕως πρωί, ἔβλεπον γὰρ τὰ φῶτα καιόμενα. 30 καὶ κατεδίωξεν Ιωναθαν ὀπίσω αὐτῶν καὶ οὐ κατέλαβεν αὐτούς, διέβησαν γὰρ τὸν ᾿Ελεύθερον ποταμόν. 31 καὶ ἐξέκλινεν Ιωναθαν ἐπὶ τοὺς ῎Αραβας τοὺς καλουμένους Ζαβαδαίους καὶ ἐπάταξεν αὐτοὺς καὶ ἔλαβεν τὰ σκῦλα αὐτῶν. 32 καὶ ἀναζεύξας ἦλθεν εἰς Δαμασκὸν καὶ διώδευσεν ἐν πάσῃ τῇ χώρᾳ. 33 καὶ Σιμων ἐξῆλθεν καὶ διώδευσεν ἕως ᾿Ασκαλῶνος καὶ τὰ πλησίον ὀχυρώματα καὶ ἐξέκλινεν εἰς Ιοππην καὶ προκατελάβετο αὐτήν· 34 ἤκουσεν γὰρ ὅτι βούλονται τὸ ὀχύρωμα παραδοῦναι τοῖς παρὰ Δημητρίου· καὶ ἔθετο ἐκεῖ φρουράν, ὅπως φυλάσσωσιν αὐτήν. 35 καὶ ἐπέστρεψεν Ιωναθαν καὶ ἐξεκκλησίασεν τοὺς πρεσβυτέρους τοῦ λαοῦ καὶ ἐβουλεύετο μετ᾽ αὐτῶν τοῦ οἰκοδομῆσαι ὀχυρώματα ἐν τῇ Ιουδαίᾳ 36 καὶ προσυψῶσαι τὰ τείχη Ιερουσαλημ καὶ ὑψῶσαι ὕψος μέγα ἀνὰ μέσον τῆς ἄκρας καὶ τῆς πόλεως εἰς τὸ διαχωρίζειν αὐτὴν τῆς πόλεως, ἵνα ᾖ αὕτη κατὰ μόνας, ὅπως μήτε ἀγοράζωσιν μήτε πωλῶσιν. 37 καὶ συνήχθησαν τοῦ οἰκοδομεῖν τὴν πόλιν, καὶ ἔπεσεν τοῦ τείχους τοῦ χειμάρρου τοῦ ἐξ ἀπηλιώτου, καὶ ἐπεσκεύασεν τὸ καλούμενον Χαφεναθα. 38 καὶ Σιμων ᾠκοδόμησεν τὴν Αδιδα ἐν τῇ Σεφηλα καὶ ὠχύρωσεν αὐτὴν καὶ ἐπέστησεν θύρας καὶ μοχλούς. 39 Καὶ ἐζήτησεν Τρύφων βασιλεῦσαι τῆς ᾿Ασίας καὶ περιθέσθαι τὸ διάδημα καὶ ἐκτεῖναι χεῖρα ἐπ᾽ ᾿Αντίοχον τὸν βασιλέα. 40 καὶ εὐλαβήθη μήποτε οὐκ ἐάσῃ αὐτὸν Ιωναθαν καὶ μήποτε πολεμήσῃ πρὸς αὐτόν, καὶ ἐζήτει συλλαβεῖν αὐτὸν τοῦ ἀπολέσαι, καὶ ἀπάρας ἦλθεν εἰς Βαιθσαν. 41 καὶ ἐξῆλθεν Ιωναθαν εἰς ἀπάντησιν αὐτῷ ἐν τεσσαράκοντα χιλιάσιν ἀνδρῶν ἐπιλελεγμέναις εἰς παράταξιν καὶ ἦλθεν εἰς Βαιθσαν. 42 καὶ εἶδεν Τρύφων ὅτι ἦλθεν μετὰ δυνάμεως πολλῆς, καὶ ἐκτεῖναι χεῖρας ἐπ᾽ αὐτὸν εὐλαβήθη. 43 καὶ ἐπεδέξατο αὐτὸν ἐνδόξως καὶ συνέστησεν αὐτὸν πᾶσιν τοῖς φίλοις αὐτοῦ καὶ ἔδωκεν αὐτῷ δόματα καὶ ἐπέταξεν τοῖς φίλοις αὐτοῦ καὶ ταῖς δυνάμεσιν αὐτοῦ ὑπακούειν αὐτοῦ ὡς αὑτοῦ. 44 καὶ εἶπεν τῷ Ιωναθαν ῞Ινα τί ἐκόπωσας πάντα τὸν λαὸν τοῦτον πολέμου μὴ ἐνεστηκότος ἡμῖν; 45 καὶ νῦν ἀπόστειλον αὐτοὺς εἰς τοὺς οἴκους αὐτῶν, ἐπίλεξαι δὲ σεαυτῷ ἄνδρας ὀλίγους, οἵτινες ἔσονται μετὰ σοῦ, καὶ δεῦρο μετ᾽ ἐμοῦ εἰς Πτολεμαίδα, καὶ παραδώσω σοι αὐτὴν καὶ τὰ λοιπὰ ὀχυρώματα καὶ τὰς δυνάμεις τὰς λοιπὰς καὶ πάντας τοὺς ἐπὶ τῶν χρειῶν, καὶ ἐπιστρέψας ἀπελεύσομαι· τούτου γὰρ χάριν πάρειμι. 46 καὶ ἐμπιστεύσας αὐτῷ ἐποίησεν καθὼς εἶπεν, καὶ ἐξαπέστειλεν τὰς δυνάμεις, καὶ ἀπῆλθον εἰς γῆν Ιουδα. 47 κατέλιπεν δὲ μεθ᾽ ἑαυτοῦ ἄνδρας τρισχιλίους, ὧν δισχιλίους ἀφῆκεν ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ, χίλιοι δὲ συνῆλθον αὐτῷ. 48 ὡς δὲ εἰσῆλθεν Ιωναθαν εἰς Πτολεμαίδα, ἀπέκλεισαν οἱ Πτολεμαεῖς τὰς πύλας καὶ συνέλαβον αὐτόν, καὶ πάντας τοὺς συνεισελθόντας μετ᾽ αὐτοῦ ἀπέκτειναν ἐν ῥομφαίᾳ. 49 καὶ ἀπέστειλεν Τρύφων δυνάμεις καὶ ἵππον εἰς τὴν Γαλιλαίαν καὶ τὸ πεδίον τὸ μέγα τοῦ ἀπολέσαι πάντας τοὺς παρὰ Ιωναθου. 50 καὶ ἐπέγνωσαν ὅτι συνελήμφθη καὶ ἀπόλωλεν καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ, καὶ παρεκάλεσαν ἑαυτοὺς καὶ ἐπορεύοντο συνεστραμμένοι ἕτοιμοι εἰς πόλεμον. 51 καὶ εἶδον οἱ διώκοντες ὅτι περὶ ψυχῆς αὐτοῖς ἐστιν, καὶ ἐπέστρεψαν. 52 καὶ ἦλθον πάντες μετ᾽ εἰρήνης εἰς γῆν Ιουδα καὶ ἐπένθησαν τὸν Ιωναθαν καὶ τοὺς μετ᾽ αὐτοῦ καὶ ἐφοβήθησαν σφόδρα· καὶ ἐπένθησεν πᾶς Ισραηλ πένθος μέγα. 53 καὶ ἐζήτησαν πάντα τὰ ἔθνη τὰ κύκλῳ αὐτῶν ἐκτρῖψαι αὐτούς· εἶπον γάρ Οὐκ ἔχουσιν ἄρχοντα καὶ βοηθοῦντα· νῦν οὖν πολεμήσωμεν αὐτοὺς καὶ ἐξάρωμεν ἐξ ἀνθρώπων τὸ μνημόσυνον αὐτῶν.

13

V. Simoni mudâhwa mukulu na murhambo w’Abayahudi (143-134 embere za Yezu Kristu)

Simoni ahâbwa oburhegesi

1 Simoni anaciyumva oku Trifoni adwirhe ashubûza engabo nyinji mpu arhabalire ecihugo c’e Buyahudi anacimalire. 2 Erhi abona oku olubaga luyobohire lunalubire bwenêne, aja e Yeruzalemu ahamagala olubaga omu ndêko, 3 abaha omurhima omu kubabwira erhi: «Mumanyire mweshi ebi bene wirhu na nani najirire ebiyerekire amarhegeko girhu na ahantu hirhu hatagatifu, mumanyire entambala n’embaka rhwabwine. 4 Co cirhumire bene wirhu boshi bafira Israheli nie ono namasigala. 5 Na bunôla, Nyamuzinda ananyîrhe erhi nankaderha nti nababalira obuzine bwani omu mango g’embaka, bulya ‘ ntali mwinja olushire bene wirhu. 6 Erhiko nkola naba mwihôzi w’olubaga lwani, wa Ahatagatifu hirhu, owa abakazi birhu owa abana birhu, kulya kuba agandi mashanja goshi gashubûzinye mpu garhumalire nshombo erhuma. 7 Obukengere b’olubaga bwashubiramwo emisi erhi bayumva ebyôla binwa. 8 Bayakûza n’izu linene erhi: mpu we murhambo wirhu ahali ha Yuda na mwene winyu Yonatani. 9 Otule entambala yirhu na ngasi kantu wankarhuhuma rhwanakajira. 10 Okubundi Simoni anacishubûza abantu b’okulwa boshi; anayûbaka duba duba ebyôgo bya Yeruzalemu anabikomeza omu marhambi. 11 Okubundi anacirhuma Yonatani mugala wa Absalomu e Yope n’engabo nyinji naye erhi aba amalibirhakwo abalanzi anacibêra mulya lugo.

Simoni ahulusa Trifoni omu Yndeya

12 Trifoni anacirhenga e Ptolemayisi n’engabo nyinji bwenêne mpu agendi lwisa ecihugo c’e Buyahudi, anacihêka Yonatani anali mushwêke. 13 Simoni anahira eciralo cage aha Hadida aha ishiriza lya akabanda. 14 Erhi Trifoni amanya oku Simoni ye warhozire oburhambo ahali ha mwene wabo Yonatani n’oku acirheganyize okumulwisa amurhumira entumwa mpu bagendimubwira mpu: 15 «Ali oku nfaranga mwene winyu Yonatani agwasirwe okulyula oku muhako gwa mwami, bulya ali arhegesirwe binji kwo kurhumire rhumushwesire. 16 Orhumage talenta igana za nfaranga na bana bage babiri omu bagala nka mpira, lyo hano rhuba rhwamamulika aleki rhutwika, kandi buzinda rhwanamuleka n’omurhûla.» 17 Simoni anaciyumva oku ebyôla binwa bamurhumire biri bya kumurhebeba; kurhanarhumaga arharhuma ezôla nfaranga na balya bana babiri alekicishombanya n’olubaga, baleke okukaziderha mpu: 18 «Arhali ebwa kuba Simoni arhantumiraga enfaranga na balya bana kwo kwarhumire Yonatani afa. 19 Anacirhuma abôla bana na zirya talenta igana z’enfaranga; ci konene Trifoni anywêrha omu binwa byage, arhalikaga Yonatani. 20 Okubundi Trifoni anaciyîsha mpu akola ali muherêrekeza, anioka arhola enjira y’e Adora; ci konene Simoni n’engabo yage erhi banaja bamulwisa ngasi aha anageraga hoshi. 21 Abali omu nyumpa ntagatifu okulwira aha Yeruzalemu banacirhuma entumwa emwa Trifoni mpu abahikeko omu kugerera omw’irungu, anabalerhere ebiryo. 22 Trifoni anacirheganya abalwira oku biterusi bage boshi mpu bayije, ci muli obôla budufu olubula lwanacinia lunji arhanaciyijaga erhi olwo lubula lurhuma. Anacigenda aja e Galadi. 23 Erhi ahika hofi na Baskama aniga Yonatani anabishwa ahôla. 24 Okubundi Trifoni anacicigalukira ashubira omu cihugo cage.

Simoni abisha Yonatani

25 Simoni anacirhuma mpu bagendirhôla amavuha ga mwene wabo Yonata ni, anacigabisha aha Modini lugo lw’ababusi bage. 26 Israheli yeshi amulakira bwenêne n’emirenge minene, banacimushiba nsiku zirhali nyi. 27 Oku cusho c’ishe na bene wabo, Simoni ayûbaka kwo enyumpa n’omunâra gwabonekana muliriri omu mabuye magoye embere n’enyuma. 28 Anaciyûbaka nkingi nda ziyerekerine, nguma kuli ishe, eyindi kuli nina, n’eyindi kuli bene wabo bani. 29 Akengera okuzizungulusa n’eminâra miliri n’enyanya ahirayo emirasano yabo mpu bakazibakengererakwo ensiku zoshi. N’aha burhambi bw’eyôla mirasano abinjaho amârho mpu gakazibonwako n’abagera omu nyanja boshi. 30 Kwo eyôla nshinda Simoni ayûbakaga aha Modini yali ntyôla enacihaba kuhika ene.

Demetriyusi wa kabiri amanya Simoni, anaha Abayahudi obundi buhashe buhyahya

31 Trifoni anacijira obwenge kuguma kuli olya mwami murho Antiyokusi, anacimuyîrha. 32 Anaciyîma ahali hage ayambala ishungwe ly’e Aziya, anacile rhera ecihugo mabi manji. 33 Simoni anaciyûbaka enyumpa z’okulwiramwo aha Buyahudi azizungulusa n’eminâra miriri, n’ebyôgo bijire enyanya bwenêne, ahirako enyunvi, n’orhukomyo ahiramwo n’ebiryo. 34 Simoni anacicîshoga abantu anacibarhuma emwa mwami Demetriyusi mpu arhabâle Obuyahudi, bulya ebijiro bya Trifoni kunali kunyaga konene. 35 Mwami Demetriyusi anacimushuza kuli birya binwa byage anacimuyandikira agâla mamba erhi: 36 «Mwami Demetriyusi kuli Simoni mudâhwa mukuJu na mwira w’abami, oku bashamuka n’oku ishanja ly’Abayahudi omusingo! 37 Rhwabwinc ecimane c’amasholo n’omushugushugu mwali murhurhumire, rhunalonzize okujira haguma na ninyu omurhûla loshi n’okuyandikira aba b’omu mikolo yani amaruba g’okumanyisa oku murhacishwesirwi na cici. 38 Ebi rhwalalire kuJi mwe byanalalirwe ebi nahizire kuli mwe byanahizirwe. Enyumpa z’okulwiramwo mwayûbakaga zinali zinyu. 39 Rhubâbonire obonjo oku mabi mwanajizire ebwa kurhamanya erhi nisi akaba mwagajizire n’oluhinzo kuhika oku lwene kuguma n’ecimane mwali mugwasirwe okuvurha, n’akaba mwakazivurha elindi ibarati aha Yeruzalemu okwôla kurhacibaga. 40 Akaba hali abahashire okucirhenga omu mirhwc yirhu banajamwo n’omurhmula gube ekarhî kirhu.» 41 Omu mwaka gw’igana na makumi gali nda^l, omuzigo gw’amashaja gwahekuka kuli Israheli. 42 Olubaga lwa Israheli lwarhondêra okuyandika oku byabire n’oku malagâno bakazagijira: «Omu mwaka murhanzi gwa Simoni, mudâhwa mukulu, murhambo w’abalwi n’owa Abayahudi boshi»

Simoni aheba Gazara oku burhegesi bwage

43 Muli agôla mango Simoni anacitwa ecirâlo cage aha Gazara, anacimuzonga n’emirhwe yage ayûbaka omunâra gw’omuzizi anacigulerha oku burhambi bw’olugo; anaciyûbakamwo eminâra anacirhoJa olwôla lugo. 44 Abali mulya munâra gwa omuzizi bahamira omu lugo, kwarhuma abantu bajamwo akava ngo. 45 Abalume boshi na bakâbo n’abana bâbo bagagambira oku byôgo n’emishangi esharhusire bahûna Simoni mpu abalambulire okuboko kwage kulyo. 46 Banakaderha mpu mâshi omanye orharhujiriraga nk’oku amabi girhu ganali ci nk’oku obonjo bwawe buli! 47 Simoni anogêrera nôgo musengero gwabo arhacibalwisagya; ci konene ahulusa abantu b’olwo lugo, acêsa enyumpa zalimwo abazimu anacijamwo n’enyimbo z’okukuza, ez’okushenga n’okuvuga omunkwa. 48 Erhi aba amabakûla muli olwôla lugo ngasi bigalugalu byoshi ayubasamwo abantu bashimba amarhegeko azibuhya lulya lugo anahiramwo e nyumpa yage.

Simoni arhêra Yeruzalemu

49 Abali omu cishagala c’e Yeruzalemu, bulya bali bahanzibwe okugenda e rhi okuja omu cihugo, okugula erhi okuguza, abôla bantu balumwa bwenene n’ishali n’ecizombo n’abantu mwandu bafa n’ishali. 50 Bancicisengera omu kuyâma bwenêne emwa Simoni mpu ayankirire amaboko gabo g’ekulyo, anacibajirira kulya; ci konene abalibirhako omwôla lugo, analushuka mwo ngasi mabi. 51 Ajamo n’irenge linene omu nsiku makurni abiri n’isharhu z’omwezi gwa kabiri omu mwaka gw’igana na makumi gali nda bayisha bayimba, bayisha badunda amashami g’emirhi n’enzenze, enambi n’enanga, enyimho z’okukuza n’ezindi nyimbo bulya omushombanyi wa kurhenga mira amahenangulwa. 52 Anacirhegeka mpu olwôla lusiku lukazikuzibwa ngasi mwaka muli olwo lusiku n’omwishingo, anacizibuhya entondo y’aka-Nyamuzinda aha ishiriza ly’olugo, anacibêra ahôla ye n’aba omu mulala gwage. 53 Okubundi Simoni abona oku omugala Yowane akola ahisire omu mujunja gw’omulume, anacimuhà irhegeko ly’okurhambula emirhwe y’abalwi boshi, anacimuhà Gazara mpu ayûbake ahôla.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 13

1Καὶ ἤκουσεν Σιμων ὅτι συνήγαγεν Τρύφων δύναμιν πολλὴν τοῦ ἐλθεῖν εἰς γῆν Ιουδα καὶ ἐκτρῖψαι αὐτήν. 2 καὶ εἶδεν τὸν λαόν, ὅτι ἔντρομός ἐστιν καὶ ἔκφοβος, καὶ ἀνέβη εἰς Ιερουσαλημ καὶ ἤθροισεν τὸν λαὸν 3 καὶ παρεκάλεσεν αὐτοὺς καὶ εἶπεν αὐτοῖς Αὐτοὶ οἴδατε ὅσα ἐγὼ καὶ οἱ ἀδελφοί μου καὶ ὁ οἶκος τοῦ πατρός μου ἐποιήσαμεν περὶ τῶν νόμων καὶ τῶν ἁγίων, καὶ τοὺς πολέμους καὶ τὰς στενοχωρίας, ἃς εἴδομεν. 4 τούτου χάριν ἀπώλοντο οἱ ἀδελφοί μου πάντες χάριν τοῦ Ισραηλ, καὶ κατελείφθην ἐγὼ μόνος. 5 καὶ νῦν μή μοι γένοιτο φείσασθαί μου τῆς ψυχῆς ἐν παντὶ καιρῷ θλίψεως· οὐ γάρ εἰμι κρείσσων τῶν ἀδελφῶν μου. 6 πλὴν ἐκδικήσω περὶ τοῦ ἔθνους μου καὶ περὶ τῶν ἁγίων καὶ περὶ τῶν γυναικῶν καὶ τέκνων ὑμῶν, ὅτι συνήχθησαν πάντα τὰ ἔθνη ἐκτρῖψαι ἡμᾶς ἔχθρας χάριν. 7 καὶ ἀνεζωπύρησεν τὸ πνεῦμα τοῦ λαοῦ ἅμα τοῦ ἀκοῦσαι τῶν λόγων τούτων, 8 καὶ ἀπεκρίθησαν φωνῇ μεγάλῃ λέγοντες Σὺ εἶ ἡμῶν ἡγούμενος ἀντὶ Ιουδου καὶ Ιωναθου τοῦ ἀδελφοῦ σου· 9 πολέμησον τὸν πόλεμον ἡμῶν, καὶ πάντα, ὅσα ἂν εἴπῃς ἡμῖν, ποιήσομεν. 10 καὶ συνήγαγεν πάντας τοὺς ἄνδρας τοὺς πολεμιστὰς καὶ ἐτάχυνεν τοῦ τελέσαι τὰ τείχη Ιερουσαλημ καὶ ὠχύρωσεν αὐτὴν κυκλόθεν. 11 καὶ ἀπέστειλεν Ιωναθαν τὸν τοῦ Αψαλωμου καὶ μετ᾽ αὐτοῦ δύναμιν ἱκανὴν εἰς Ιοππην, καὶ ἐξέβαλεν τοὺς ὄντας ἐν αὐτῇ καὶ ἔμεινεν ἐκεῖ ἐν αὐτῇ. 12 Καὶ ἀπῆρεν Τρύφων ἀπὸ Πτολεμαίδος μετὰ δυνάμεως πολλῆς ἐλθεῖν εἰς γῆν Ιουδα, καὶ Ιωναθαν μετ᾽ αὐτοῦ ἐν φυλακῇ. 13 Σιμων δὲ παρενέβαλεν ἐν Αδιδοις κατὰ πρόσωπον τοῦ πεδίου. 14 καὶ ἐπέγνω Τρύφων ὅτι ἀνέστη Σιμων ἀντὶ Ιωναθου τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ καὶ ὅτι συνάπτειν αὐτῷ μέλλει πόλεμον, καὶ ἀπέστειλεν πρὸς αὐτὸν πρέσβεις λέγων 15 Περὶ ἀργυρίου, οὗ ὤφειλεν Ιωναθαν ὁ ἀδελφός σου εἰς τὸ βασιλικὸν δι᾽ ἃς εἶχεν χρείας, συνέχομεν αὐτόν· 16 καὶ νῦν ἀπόστειλον ἀργυρίου τάλαντα ἑκατὸν καὶ δύο τῶν υἱῶν αὐτοῦ ὅμηρα, ὅπως μὴ ἀφεθεὶς ἀποστατήσῃ ἀφ᾽ ἡμῶν, καὶ ἀφήσομεν αὐτόν. 17 καὶ ἔγνω Σιμων ὅτι δόλῳ λαλοῦσιν πρὸς αὐτόν, καὶ πέμπει τοῦ λαβεῖν τὸ ἀργύριον καὶ τὰ παιδάρια, μήποτε ἔχθραν ἄρῃ μεγάλην πρὸς τὸν λαὸν 18 λέγοντες ῞Οτι οὐκ ἀπέστειλα αὐτῷ τὸ ἀργύριον καὶ τὰ παιδάρια, ἀπώλετο. 19 καὶ ἀπέστειλεν τὰ παιδάρια καὶ τὰ ἑκατὸν τάλαντα, καὶ διεψεύσατο καὶ οὐκ ἀφῆκεν τὸν Ιωναθαν. 20 καὶ μετὰ ταῦτα ἦλθεν Τρύφων τοῦ ἐμβατεῦσαι εἰς τὴν χώραν καὶ ἐκτρῖψαι αὐτήν, καὶ ἐκύκλωσαν ὁδὸν τὴν εἰς Αδωρα. καὶ Σιμων καὶ ἡ παρεμβολὴ αὐτοῦ ἀντιπαρῆγεν αὐτῷ εἰς πάντα τόπον, οὗ ἂν ἐπορεύετο. 21 οἱ δὲ ἐκ τῆς ἄκρας ἀπέστελλον πρὸς Τρύφωνα πρεσβευτὰς κατασπεύδοντας αὐτὸν τοῦ ἐλθεῖν πρὸς αὐτοὺς διὰ τῆς ἐρήμου καὶ ἀποστεῖλαι αὐτοῖς τροφάς. 22 καὶ ἡτοίμασεν Τρύφων πᾶσαν τὴν ἵππον αὐτοῦ ἐλθεῖν, καὶ ἐν τῇ νυκτὶ ἐκείνῃ ἦν χιὼν πολλὴ σφόδρα, καὶ οὐκ ἦλθεν διὰ τὴν χιόνα. καὶ ἀπῆρεν καὶ ἦλθεν εἰς τὴν Γαλααδῖτιν. 23 ὡς δὲ ἤγγισεν τῆς Βασκαμα, ἀπέκτεινεν τὸν Ιωναθαν, καὶ ἐτάφη ἐκεῖ. 24 καὶ ἐπέστρεψεν Τρύφων καὶ ἀπῆλθεν εἰς τὴν γῆν αὐτοῦ. 25 Καὶ ἀπέστειλεν Σιμων καὶ ἔλαβεν τὰ ὀστᾶ Ιωναθου τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ καὶ ἔθαψεν αὐτὸν ἐν Μωδεϊν πόλει τῶν πατέρων αὐτοῦ. 26 καὶ ἐκόψαντο αὐτὸν πᾶς Ισραηλ κοπετὸν μέγαν καὶ ἐπένθησαν αὐτὸν ἡμέρας πολλάς. 27 καὶ ᾠκοδόμησεν Σιμων ἐπὶ τὸν τάφον τοῦ πατρὸς αὐτοῦ καὶ τῶν ἀδελφῶν αὐτοῦ καὶ ὕψωσεν αὐτὸν τῇ ὁράσει λίθῳ ξεστῷ ἐκ τῶν ὄπισθεν καὶ ἔμπροσθεν. 28 καὶ ἔστησεν ἑπτὰ πυραμίδας, μίαν κατέναντι τῆς μιᾶς, τῷ πατρὶ καὶ τῇ μητρὶ καὶ τοῖς τέσσαρσιν ἀδελφοῖς. 29 καὶ ταύταις ἐποίησεν μηχανήματα περιθεὶς στύλους μεγάλους καὶ ἐποίησεν ἐπὶ τοῖς στύλοις πανοπλίας εἰς ὄνομα αἰώνιον καὶ παρὰ ταῖς πανοπλίαις πλοῖα ἐγγεγλυμμένα εἰς τὸ θεωρεῖσθαι ὑπὸ πάντων τῶν πλεόντων τὴν θάλασσαν. 30 οὗτος ὁ τάφος, ὃν ἐποίησεν ἐν Μωδεϊν, ἕως τῆς ἡμέρας ταύτης. 31 ῾Ο δὲ Τρύφων ἐπορεύετο δόλῳ μετὰ ᾿Αντιόχου τοῦ βασιλέως τοῦ νεωτέρου καὶ ἀπέκτεινεν αὐτὸν 32 καὶ ἐβασίλευσεν ἀντ᾽ αὐτοῦ καὶ περιέθετο τὸ διάδημα τῆς ᾿Ασίας καὶ ἐποίησεν πληγὴν μεγάλην ἐπὶ τῆς γῆς. 33 καὶ ᾠκοδόμησεν Σιμων τὰ ὀχυρώματα τῆς Ιουδαίας καὶ περιετείχισεν πύργοις ὑψηλοῖς καὶ τείχεσιν μεγάλοις καὶ πύλαις καὶ μοχλοῖς καὶ ἔθετο βρώματα ἐν τοῖς ὀχυρώμασιν. 34 καὶ ἐπέλεξεν Σιμων ἄνδρας καὶ ἀπέστειλεν πρὸς Δημήτριον τὸν βασιλέα τοῦ ποιῆσαι ἄφεσιν τῇ χώρᾳ, ὅτι πᾶσαι αἱ πράξεις Τρύφωνος ἦσαν ἁρπαγαί. 35 καὶ ἀπέστειλεν αὐτῷ Δημήτριος ὁ βασιλεὺς κατὰ τοὺς λόγους τούτους καὶ ἀπεκρίθη αὐτῷ καὶ ἔγραψεν αὐτῷ ἐπιστολὴν τοιαύτην 36 Βασιλεὺς Δημήτριος Σιμωνι ἀρχιερεῖ καὶ φίλῳ βασιλέων καὶ πρεσβυτέροις καὶ ἔθνει Ιουδαίων χαίρειν. 37 τὸν στέφανον τὸν χρυσοῦν καὶ τὴν βαΐνην, ἣν ἀπεστείλατε, κεκομίσμεθα καὶ ἕτοιμοί ἐσμεν τοῦ ποιεῖν ὑμῖν εἰρήνην μεγάλην καὶ γράφειν τοῖς ἐπὶ τῶν χρειῶν τοῦ ἀφιέναι ὑμῖν τὰ ἀφέματα. 38 καὶ ὅσα ἐστήσαμεν πρὸς ὑμᾶς, ἕστηκεν, καὶ τὰ ὀχυρώματα, ἃ ᾠκοδομήσατε, ὑπαρχέτω ὑμῖν. 39 ἀφίεμεν δὲ ἀγνοήματα καὶ τὰ ἁμαρτήματα ἕως τῆς σήμερον ἡμέρας καὶ τὸν στέφανον, ὃν ὠφείλετε, καὶ εἴ τι ἄλλο ἐτελωνεῖτο ἐν Ιερουσαλημ, μηκέτι τελωνείσθω. 40 καὶ εἴ τινες ἐπιτήδειοι ὑμῶν γραφῆναι εἰς τοὺς περὶ ἡμᾶς, ἐγγραφέσθωσαν, καὶ γινέσθω ἀνὰ μέσον ἡμῶν εἰρήνη. 41 ῎Ετους ἑβδομηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ ἤρθη ὁ ζυγὸς τῶν ἐθνῶν ἀπὸ τοῦ Ισραηλ, 42 καὶ ἤρξατο ὁ λαὸς γράφειν ἐν ταῖς συγγραφαῖς καὶ συναλλάγμασιν ῎Ετους πρώτου ἐπὶ Σιμωνος ἀρχιερέως μεγάλου καὶ στρατηγοῦ καὶ ἡγουμένου Ιουδαίων. 43 ᾿Εν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις παρενέβαλεν ἐπὶ Γαζαρα καὶ ἐκύκλωσεν αὐτὴν παρεμβολαῖς καὶ ἐποίησεν ἑλεόπολιν καὶ προσήγαγεν τῇ πόλει καὶ ἐπάταξεν πύργον ἕνα καὶ κατελάβετο. 44 καὶ ἐξήλλοντο οἱ ἐν τῇ ἑλεοπόλει εἰς τὴν πόλιν, καὶ ἐγένετο κίνημα μέγα ἐν τῇ πόλει. 45 καὶ ἀνέβησαν οἱ ἐν τῇ πόλει σὺν γυναιξὶν καὶ τοῖς τέκνοις ἐπὶ τὸ τεῖχος διερρηχότες τὰ ἱμάτια αὐτῶν καὶ ἐβόησαν φωνῇ μεγάλῃ ἀξιοῦντες Σιμωνα δεξιὰς αὐτοῖς δοῦναι 46 καὶ εἶπαν Μὴ ἡμῖν χρήσῃ κατὰ τὰς πονηρίας ἡμῶν, ἀλλὰ κατὰ τὸ ἔλεός σου. 47 καὶ συνελύθη αὐτοῖς Σιμων καὶ οὐκ ἐπολέμησεν αὐτούς· καὶ ἐξέβαλεν αὐτοὺς ἐκ τῆς πόλεως, καὶ ἐκαθάρισεν τὰς οἰκίας, ἐν αἷς ἦν τὰ εἴδωλα, καὶ οὕτως εἰσῆλθεν εἰς αὐτὴν ὑμνῶν καὶ εὐλογῶν. 48 καὶ ἐξέβαλεν ἐξ αὐτῆς πᾶσαν ἀκαθαρσίαν καὶ κατῴκισεν ἐν αὐτῇ ἄνδρας, οἵτινες τὸν νόμον ποιήσωσιν, καὶ προσωχύρωσεν αὐτὴν καὶ ᾠκοδόμησεν ἑαυτῷ ἐν αὐτῇ οἴκησιν. 49 Οἱ δὲ ἐκ τῆς ἄκρας ἐν Ιερουσαλημ ἐκωλύοντο ἐκπορεύεσθαι καὶ εἰσπορεύεσθαι εἰς τὴν χώραν ἀγοράζειν καὶ πωλεῖν καὶ ἐπείνασαν σφόδρα, καὶ ἀπώλοντο ἐξ αὐτῶν ἱκανοὶ τῷ λιμῷ. 50 καὶ ἐβόησαν πρὸς Σιμωνα δεξιὰς λαβεῖν, καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς· καὶ ἐξέβαλεν αὐτοὺς ἐκεῖθεν καὶ ἐκαθάρισεν τὴν ἄκραν ἀπὸ τῶν μιασμάτων. 51 καὶ εἰσῆλθον εἰς αὐτὴν τῇ τρίτῃ καὶ εἰκάδι τοῦ δευτέρου μηνὸς ἔτους πρώτου καὶ ἑβδομηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ μετὰ αἰνέσεως καὶ βαΐων καὶ ἐν κινύραις καὶ ἐν κυμβάλοις καὶ ἐν νάβλαις καὶ ἐν ὕμνοις καὶ ἐν ᾠδαῖς, ὅτι συνετρίβη ἐχθρὸς μέγας ἐξ Ισραηλ. 52 καὶ ἔστησεν κατ᾽ ἐνιαυτὸν τοῦ ἄγειν τὴν ἡμέραν ταύτην μετὰ εὐφροσύνης. καὶ προσωχύρωσεν τὸ ὄρος τοῦ ἱεροῦ τὸ παρὰ τὴν ἄκραν· καὶ ᾤκει ἐκεῖ αὐτὸς καὶ οἱ παρ᾽ αὐτοῦ. 53 καὶ εἶδεν Σιμων τὸν Ιωαννην υἱὸν αὐτοῦ ὅτι ἀνήρ ἐστιν, καὶ ἔθετο αὐτὸν ἡγούμενον τῶν δυνάμεων πασῶν· καὶ ᾤκει ἐν Γαζαροις.

14

Simoni ayîma omu murhûla

1 Omu mwaka gw’igana na makumi galinda n’ibiri, mwami Demetriyusi anacishubûza engabo ahinindikira e Mediya agendilonzayo oburhabâle bw’okulwisa Trifoni. 2 Arsaki mwami w’e Persi n’e Mediya erhi ayumva oku Demetriyusi akola ali omu cihugo cage anacirhuma muguma omu barhambo bage b’okulwa mpu amugwarhe anazine. 3 Oyûla anacikanya n’erhi aba amahima engabo ya Demetriyusi anacimugwarha yenêne anaciyîsha amudwirhire A rsaki, naye amushweka. 4 Ecihugo c’Obuyahudi canaciba n’omurhûla omu mango goshi ga Simoni. Alonza aminja g’olubaga lwage, oburhcgesi bwage, n’irenge lyagl byasîmisa olubaga muli ezôla nsiku zoshi. 5 Na muli ebyôla byamuhekaga irenge, hali oku anyagaga Yope amujira civuko c’okurhama abona obulyo bw’okuyinjibana n’ebihugo by’omu nyanja. 6 Anaciyushula ecihugo c’ishanja lyage, anaba mwami w’ecihugo cage. 7 Anagalula Bayahudi banji bali bahesirwe buja. Anacigwarha Gazara, Betisuri n’enyumpa y’okulwiramwo, arhenzamwo ngasi hyanali higalugalu na ntaye wamudesire kubi. 8 Ngasi muguma akahinga ishwa lyage n’omurhûla, idaho lyayera bwinja, n’emirhi y’omalehe yayâna malehe manji. 9 Abashosi bàkola batamire aha kagombe kantu kaguma konene yo yali nshambalo yabo: omurhûla. N’abana b’emisole bakaziyambala emyambalo y’okulwa bakola balimba. 10 Simoni abumba ngasi lugo biryo anacihiramwo ngasi byoshi bya nkanazibuhize ezôla ngo kuhika izîno lyage l’irenge lyahika ciru ah’igulu lihekera. 11 Anacihira omurhûla omu cihugo n’Israheli ashagaluka n’obusême bune ne. 12 Ngasi muguma ali abutamire aha mizabibu yage n’aha mibô yage; ntaye wankadesire mpu abayôbohya. 13 Ahusa okukazibalwisa omu cihugo; abashombanyi bâbo b’abami bahi mwa muli ezôla nsiku. 14 Ashibirira bwenêne abantu banyinyi b’omu lubaga lwage; acîyerakana muntu wa bushiru oku kanwa ka Nnâmahanga, amalira na ngasi banali babi boshi kuguma n’endyalya. 15 Ayushûla obwinja n’ebirugu by’aka-Nyamuzinda.

Okushubilumûla endagâno na Sparti na Roma

16 Erhi bayumva e Roma n’e Sparti olufu lwa Yonatani, bagwarhwa n’omungo bwenêne. 17 Ci erhi baciyumva oku Simoni mwene wabo ye wabire mudâhwa mukulu ahali hage n’oku ye warhambula ecihugo coshi kuguma n’ebishagala byamwo, 18 banacimuyandikira oku nambi z’ebyuma mpu bashubilumûla endagâno n’obwira bwabo bâgwerhe boshi na Yuda na Yonatani bene wabo. 19 Amaruba ganacisomerwa embere z’olubaga loshi aha Yeruzalemu. 20 Alaga n’empamiso y’amaruba abanya-Sparti bali bayandisire:

«Abagula b’e Sparti n’ecihugo, kuli Simoni mudâhwa mukulu, oku bashamuka, oku badâhwa n’oku bandi bantu bacisigire b’omu lubaga lwa bene wabo b’Abayahudi: Omusingo! 21 Entumwa zalirhumirwe emw’olubaga lwirhu, barhubwizire emyanzi y’irenge n’obwinja bumulimwo, rhwanacisîma erhi rhubabona. 22 Rhwanayandisire omu myanzi y’olubaga ngasi ebi banadesire byoshi, baligi bo Numeniyusi, mugala wa Antiyokusi, Antipateri mugala wa Yasoni ntumwa z’Abayahudi, zali ziyishire mpu bashubilumûla okunywana n’obwira bw’Abayahudi rhweshi nabo. 23 Kwanasimîsize olubaga okuyankirira abôla bantu n’obukuze n’okuhira empamiso y’ebinwa byabo omu mbiko y’olu baga ly’olubaga lw’e Sparti lukaziyôrha lubikirire. Banacirhumira Simoni omudâhwa mukulu eyo mpamiso. 24 Enyuma ly’ahôla Simoni anacirhuma e Roma Numeniyusi n’empenzi nènè nè y’amasholo buzirho bwa mina cihumbi, lyo basêza okunywâna boshi nabo.»

lrenge lya Simoni

25 Erhi olubaga lumanya okôla lwanaciderha mpu: Kurhi rhwankayereka mwo Simoni oku rhumuvuzire omunkwa ye n’abana bage? 26 Bulya abire mutungo gwirhu, yênene, bene wabo n’enyumpa y’ishe wabo; omu kulwa kwabo, balibisirekwo abashombanyi b’Jsraheli banamuha omurhula. «Banaciyandika ebyola bintu oku nambi z’amarhale, banabigwika oku minâra oku ntondo ya Siyoni». 27 Alaga empamiso yago:

«Omu nsiku ikumi na munani z’omwezi ·gwa Eluli mwaka gwa igana na mukumi galinda n’ibiri, omu mwaka gwa kasharhu gw’okuyîma kwa Simoni mudâhwa mukulu bwcnene. 28 Embere z’ihano likulu ly’abadâhwa n’ely’ olu­ baga, abaluzi b’ishanja n’abashamuka b’ecihugo, barhumanyisize oku:

29 Omu ntambala nyinji zalibuzagya ecihugo cirhu, Simoni mugala wa Matatiyasi muguma omu baburhwa b’omu bûko bwa Yoaribu kuguma na bene wabo, bacihizire omu mbaka, banahagalika abashombanyi b’ishanja lyabo lyo balanga aka-Nyamuzinda kabo n’irhegeko banahesire ishanja lyabo irenge linene. 30 Yonatani anacishubûza ishanja lyage anaciba ye mudâhwa walyo mukulu; buzinda ashimânana n’olubaga lwage. 31 Abashombanyi bâbo banacilonza okurhabâlira ecihugo mpu bacishereze, banarhôla aka-Nyamuzinda. 32 Okubundi Simoni anaciyimanga, anacilwira ishanja lyage anabaha oluhembo. 33 Azibuhya ebishagala bya Yuda kuguma na Betisuri, oli oku lubibi halya habaga burhanzi emirasano y’abashombanyi, anacihiraho abalanzi b’Abayahudi. 34 Akomeza Yope oli oku nyanja, na Gazara oli oku lubibi lw’Azoti, lwali mira lugo lwa bashombanyi anacihirakwo Abayahudi, anacihira ngasi ebi bankanalagirireko omu buzine bwabo boshi. 35 Olubaga lwabwine obushinganyanya bwa Simoni n’irenge alonzagya okuha ishanja lyage, banacimujira murhambo wabo mukulu na mudâhwa wabo mukulu ebyo bijiro byage byoshi birhuma, kuguma n’ohushinganyanya n’obwikubagire ali agwerhe oku ishanja lyage, na bulya ali ajizire oku anahashire koshi lyo ahêka olubaga lwage enyanya. 36 Amango anacirimwo omûka, byoshi byagendeka bwinja omu maboko gage. Kuhika amashanja gahulusibwa omu cihugo c’Abayahudi kuguma n’ababaga omu cishagala ca Daudi aha Yeruzalemu, abali bamaciyûbakira enyumpa y’okulwiramwo, bakazirhengamwo bagendilwa banagaluka, ntyôla omu marhambi g’aka-Nyamuzinda basherêza bwenêne obutagatifu bwage. 37 Ahiraho Abayahudi, anahazibuhya mpu lyo akayôrha alanga omurhûla gw’ecihugo n’ogw’olugo, anaciyushula kuja enyanya ebyôgo bya Yeruzalemu.

38 Muli okwôla mwami Demetriyusi amanya anayemera okuba mudâhwa mukulu kwage. 39 Amuhira, amuganjira omu bira bage anamukuza n’irenge linene. 40 Bulya amayumva oku Abaroma bakola baderha mpu Abayahudi bira bâbo, bunkwa bâbo na bene wabo, n’oku bayankirire irenge linene abali ba rhumirwe na Simoni. 41 Abayahudi n’abadâhwa bahizire Simoni mpu abe mu rhambo na mudâhwa mukulu ensiku zoshi, kuhika habonekane omulebi wa nkanayemerwa, n’oku aba ye murhambo w’abalwi bâbo. 42 Oku akazilanga aka-Nyamuzinda; oku akayimanza abarhambo bakazikolesa emikolo y’oluba ga loshi, ecihugo, emirasano, enyumpa z’okulwiramwo; 43 oku akalanga aka-Nyamuzinda; oku boshi bamuyumva; oku ebiyandikwa omu cihugo byoshi byakahirwa kw’izîno lyage n’oku ayambisibwa emishangi y’akaduku n’ama sholo. 44 Ntaye oli omu lubaga, oli omu badâhwa oyemerirwe okudalika ebyôla byoshi nisi erhi okulahira oburhegesi buhanyirwe naye, ntaho baderhage mpu bashubûza abantu omu cihugo buzira kuyemêrerwa naye, ntaye oyemêrirwe okuyambala emishangi y’akaduku nisi erhi okuyambala isonga ly’amasholo. 45 Ngasi yeshi wankajira oku eryôla irhegeko lirhadesiri nisi erhi okurhashimba binwa biguma biguma muli byo, kukwanine ahanwe? 46 Kusimîsize olubaga lo shi okuha Simoni obuhashe bw’okujira nk’okwola irhegeko linarhuhunyire. 47 Simoni anaciyemêra, ayemêra n’okujira bwinja ogwôla mukolo gw’omudâhwa mukulu, okurhambula abalwi, okurhegeka Abayahudi, abadâhwa n’oku ba mukulu wa byoshi. 48 Bahiga okuyandika ebyôla byoshi oku nambi z’amarhale n’okubibîka omu ndalâla y’aka-Nyamuzinda, halya hantu hakazibonekana. 49 N’okubîka empamiso omu ciyumpa c’embîko, halya Simoni yene n’abana bage bayîshikazihuma.»

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 14

1 Καὶ ἐν ἔτει δευτέρῳ καὶ ἑβδομηκοστῷ καὶ ἑκατοστῷ συνήγαγεν Δημήτριος ὁ βασιλεὺς τὰς δυνάμεις αὐτοῦ καὶ ἐπορεύθη εἰς Μηδίαν τοῦ ἐπισπάσασθαι βοήθειαν ἑαυτῷ, ὅπως πολεμήσῃ τὸν Τρύφωνα. 2 καὶ ἤκουσεν ᾿Αρσάκης ὁ βασιλεὺς τῆς Περσίδος καὶ Μηδίας ὅτι εἰσῆλθεν Δημήτριος εἰς τὰ ὅρια αὐτοῦ, καὶ ἀπέστειλεν ἕνα τῶν ἀρχόντων αὐτοῦ συλλαβεῖν αὐτὸν ζῶντα. 3 καὶ ἐπορεύθη καὶ ἐπάταξεν τὴν παρεμβολὴν Δημητρίου καὶ συνέλαβεν αὐτὸν καὶ ἤγαγεν αὐτὸν πρὸς ᾿Αρσάκην, καὶ ἔθετο αὐτὸν ἐν φυλακῇ. 4 Καὶ ἡσύχασεν ἡ γῆ Ιουδα πάσας τὰς ἡμέρας Σιμωνος, καὶ ἐζήτησεν ἀγαθὰ τῷ ἔθνει αὐτοῦ, καὶ ἤρεσεν αὐτοῖς ἡ ἐξουσία αὐτοῦ καὶ ἡ δόξα αὐτοῦ πάσας τὰς ἡμέρας. 5 καὶ μετὰ πάσης τῆς δόξης αὐτοῦ ἔλαβεν τὴν Ιοππην εἰς λιμένα καὶ ἐποίησεν εἴσοδον ταῖς νήσοις τῆς θαλάσσης. 6 καὶ ἐπλάτυνεν τὰ ὅρια τῷ ἔθνει αὐτοῦ καὶ ἐκράτησεν τῆς χώρας. 7 καὶ συνήγαγεν αἰχμαλωσίαν πολλὴν καὶ ἐκυρίευσεν Γαζαρων καὶ Βαιθσουρων καὶ τῆς ἄκρας· καὶ ἐξῆρεν τὰς ἀκαθαρσίας ἐξ αὐτῆς, καὶ οὐκ ἦν ὁ ἀντικείμενος αὐτῷ. 8 καὶ ἦσαν γεωργοῦντες τὴν γῆν αὐτῶν μετ᾽ εἰρήνης, καὶ ἡ γῆ ἐδίδου τὰ γενήματα αὐτῆς καὶ τὰ ξύλα τῶν πεδίων τὸν καρπὸν αὐτῶν. 9 πρεσβύτεροι ἐν ταῖς πλατείαις ἐκάθηντο, πάντες περὶ ἀγαθῶν ἐκοινολογοῦντο, καὶ οἱ νεανίσκοι ἐνεδύσαντο δόξας καὶ στολὰς πολέμου. 10 ταῖς πόλεσιν ἐχορήγησεν βρώματα καὶ ἔταξεν αὐτὰς ἐν σκεύεσιν ὀχυρώσεως, ἕως ὅτου ὠνομάσθη τὸ ὄνομα τῆς δόξης αὐτοῦ ἕως ἄκρου γῆς. 11 ἐποίησεν εἰρήνην ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ εὐφράνθη Ισραηλ εὐφροσύνην μεγάλην. 12 καὶ ἐκάθισεν ἕκαστος ὑπὸ τὴν ἄμπελον αὐτοῦ καὶ τὴν συκῆν αὐτοῦ, καὶ οὐκ ἦν ὁ ἐκφοβῶν αὐτούς. 13 καὶ ἐξέλιπεν πολεμῶν αὐτοὺς ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ οἱ βασιλεῖς συνετρίβησαν ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις. 14 καὶ ἐστήρισεν πάντας τοὺς ταπεινοὺς τοῦ λαοῦ αὐτοῦ· τὸν νόμον ἐξεζήτησεν καὶ ἐξῆρεν πάντα ἄνομον καὶ πονηρόν· 15 τὰ ἅγια ἐδόξασεν καὶ ἐπλήθυνεν τὰ σκεύη τῶν ἁγίων. 16 Καὶ ἠκούσθη ἐν ῾Ρώμῃ ὅτι ἀπέθανεν Ιωναθαν καὶ ἕως Σπάρτης, καὶ ἐλυπήθησαν σφόδρα. 17 ὡς δὲ ἤκουσαν ὅτι Σιμων ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ γέγονεν ἀρχιερεὺς ἀντ᾽ αὐτοῦ καὶ αὐτὸς ἐπικρατεῖ τῆς χώρας καὶ τῶν πόλεων τῶν ἐν αὐτῇ, 18 ἔγραψαν πρὸς αὐτὸν δέλτοις χαλκαῖς τοῦ ἀνανεώσασθαι πρὸς αὐτὸν φιλίαν καὶ συμμαχίαν, ἣν ἔστησαν πρὸς Ιουδαν καὶ Ιωναθαν τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ. 19 καὶ ἀνεγνώσθησαν ἐνώπιον τῆς ἐκκλησίας ἐν Ιερουσαλημ. 20 καὶ τοῦτο τὸ ἀντίγραφον τῶν ἐπιστολῶν, ὧν ἀπέστειλαν οἱ Σπαρτιᾶται Σπαρτιατῶν ἄρχοντες καὶ ἡ πόλις Σιμωνι ἱερεῖ μεγάλῳ καὶ τοῖς πρεσβυτέροις καὶ τοῖς ἱερεῦσιν καὶ τῷ λοιπῷ δήμῳ τῶν Ιουδαίων ἀδελφοῖς χαίρειν. 21 οἱ πρεσβευταὶ οἱ ἀποσταλέντες πρὸς τὸν δῆμον ἡμῶν ἀπήγγειλαν ἡμῖν περὶ τῆς δόξης ὑμῶν καὶ τιμῆς, καὶ ηὐφράνθημεν ἐπὶ τῇ ἐφόδῳ αὐτῶν. 22 καὶ ἀνεγράψαμεν τὰ ὑπ᾽ αὐτῶν εἰρημένα ἐν ταῖς βουλαῖς τοῦ δήμου οὕτως Νουμήνιος ᾿Αντιόχου καὶ ᾿Αντίπατρος ᾿Ιάσονος πρεσβευταὶ Ιουδαίων ἦλθον πρὸς ἡμᾶς ἀνανεούμενοι τὴν πρὸς ἡμᾶς φιλίαν. 23 καὶ ἤρεσεν τῷ δήμῳ ἐπιδέξασθαι τοὺς ἄνδρας ἐνδόξως καὶ τοῦ θέσθαι τὸ ἀντίγραφον τῶν λόγων αὐτῶν ἐν τοῖς ἀποδεδειγμένοις τῷ δήμῳ βιβλίοις τοῦ μνημόσυνον ἔχειν τὸν δῆμον τῶν Σπαρτιατῶν. τὸ δὲ ἀντίγραφον τούτων ἔγραψαν Σιμωνι τῷ ἀρχιερεῖ. 24 Μετὰ ταῦτα ἀπέστειλεν Σιμων τὸν Νουμήνιον εἰς ῾Ρώμην ἔχοντα ἀσπίδα χρυσῆν μεγάλην ὁλκὴν μνῶν χιλίων εἰς τὸ στῆσαι πρὸς αὐτοὺς τὴν συμμαχίαν. 25 ῾Ως δὲ ἤκουσεν ὁ δῆμος τῶν λόγων τούτων, εἶπαν Τίνα χάριν ἀποδώσομεν Σιμωνι καὶ τοῖς υἱοῖς αὐτοῦ; 26 ἐστήρισεν γὰρ αὐτὸς καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ καὶ ὁ οἶκος τοῦ πατρὸς αὐτοῦ καὶ ἐπολέμησεν τοὺς ἐχθροὺς Ισραηλ ἀπ᾽ αὐτῶν καὶ ἔστησαν αὐτῷ ἐλευθερίαν. καὶ κατέγραψαν ἐν δέλτοις χαλκαῖς καὶ ἔθεντο ἐν στήλαις ἐν ὄρει Σιων. 27 καὶ τοῦτο τὸ ἀντίγραφον τῆς γραφῆς ᾿Οκτωκαιδεκάτῃ Ελουλ ἔτους δευτέρου καὶ ἑβδομηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ— καὶ τοῦτο τρίτον ἔτος ἐπὶ Σιμωνος ἀρχιερέως μεγάλου ἐν ασαραμελ— 28 ἐπὶ συναγωγῆς μεγάλης ἱερέων καὶ λαοῦ καὶ ἀρχόντων ἔθνους καὶ τῶν πρεσβυτέρων τῆς χώρας ἐγνώρισεν ἡμῖν· 29 ἐπεὶ πολλάκις ἐγενήθησαν πόλεμοι ἐν τῇ χώρᾳ, Σιμων δὲ υἱὸς Ματταθιου ἱερεὺς τῶν υἱῶν Ιωαριβ καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ ἔδωκαν αὑτοὺς τῷ κινδύνῳ καὶ ἀντέστησαν τοῖς ὑπεναντίοις τοῦ ἔθνους αὐτῶν, ὅπως σταθῇ τὰ ἅγια αὐτῶν καὶ ὁ νόμος, καὶ δόξῃ μεγάλῃ ἐδόξασαν τὸ ἔθνος αὐτῶν. 30 καὶ ἤθροισεν Ιωναθαν τὸ ἔθνος αὐτῶν καὶ ἐγενήθη αὐτοῖς ἀρχιερεὺς καὶ προσετέθη πρὸς τὸν λαὸν αὐτοῦ, 31 καὶ ἐβουλήθησαν οἱ ἐχθροὶ αὐτῶν ἐμβατεῦσαι εἰς τὴν χώραν αὐτῶν καὶ ἐκτεῖναι χεῖρας ἐπὶ τὰ ἅγια αὐτῶν· 32 τότε ἀντέστη Σιμων καὶ ἐπολέμησε περὶ τοῦ ἔθνους αὐτοῦ καὶ ἐδαπάνησεν χρήματα πολλὰ τῶν ἑαυτοῦ καὶ ὁπλοδότησεν τοὺς ἄνδρας τῆς δυνάμεως τοῦ ἔθνους αὐτοῦ καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς ὀψώνια 33 καὶ ὠχύρωσεν τὰς πόλεις τῆς Ιουδαίας καὶ τὴν Βαιθσουραν τὴν ἐπὶ τῶν ὁρίων τῆς Ιουδαίας, οὗ ἦν τὰ ὅπλα τῶν πολεμίων τὸ πρότερον, καὶ ἔθετο ἐκεῖ φρουρὰν ἄνδρας Ιουδαίους. 34 καὶ Ιοππην ὠχύρωσεν τὴν ἐπὶ τῆς θαλάσσης καὶ τὴν Γαζαραν τὴν ἐπὶ τῶν ὁρίων ᾿Αζώτου, ἐν ᾗ ᾤκουν οἱ πολέμιοι τὸ πρότερον, καὶ κατῴκισεν ἐκεῖ Ιουδαίους, καὶ ὅσα ἐπιτήδεια ἦν πρὸς τῇ τούτων ἐπανορθώσει, ἔθετο ἐν αὐτοῖς. 35 καὶ εἶδεν ὁ λαὸς τὴν πίστιν τοῦ Σιμωνος καὶ τὴν δόξαν, ἣν ἐβουλεύσατο ποιῆσαι τῷ ἔθνει αὐτοῦ, καὶ ἔθεντο αὐτὸν ἡγούμενον αὐτῶν καὶ ἀρχιερέα διὰ τὸ αὐτὸν πεποιηκέναι πάντα ταῦτα καὶ τὴν δικαιοσύνην καὶ τὴν πίστιν, ἣν συνετήρησεν τῷ ἔθνει αὐτοῦ, καὶ ἐξεζήτησεν παντὶ τρόπῳ ὑψῶσαι τὸν λαὸν αὐτοῦ. 36 καὶ ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτοῦ εὐοδώθη ἐν ταῖς χερσὶν αὐτοῦ τοῦ ἐξαρθῆναι τὰ ἔθνη ἐκ τῆς χώρας αὐτῶν καὶ τοὺς ἐν τῇ πόλει Δαυιδ τοὺς ἐν Ιερουσαλημ, οἳ ἐποίησαν αὑτοῖς ἄκραν, ἐξ ἧς ἐξεπορεύοντο καὶ ἐμίαινον κύκλῳ τῶν ἁγίων καὶ ἐποίουν πληγὴν μεγάλην ἐν τῇ ἁγνείᾳ. 37 καὶ κατῴκισεν ἐν αὐτῇ ἄνδρας Ιουδαίους καὶ ὠχύρωσεν αὐτὴν πρὸς ἀσφάλειαν τῆς χώρας καὶ τῆς πόλεως καὶ ὕψωσεν τὰ τείχη τῆς Ιερουσαλημ. 38 καὶ ὁ βασιλεὺς Δημήτριος ἔστησεν αὐτῷ τὴν ἀρχιερωσύνην κατὰ ταῦτα 39 καὶ ἐποίησεν αὐτὸν τῶν φίλων αὐτοῦ καὶ ἐδόξασεν αὐτὸν δόξῃ μεγάλῃ. 40 ἤκουσεν γὰρ ὅτι προσηγόρευνται οἱ Ιουδαῖοι ὑπὸ ῾Ρωμαίων φίλοι καὶ σύμμαχοι καὶ ἀδελφοί, καὶ ὅτι ἀπήντησαν τοῖς πρεσβευταῖς Σιμωνος ἐνδόξως, 41 καὶ ὅτι οἱ Ιουδαῖοι καὶ οἱ ἱερεῖς εὐδόκησαν τοῦ εἶναι αὐτῶν Σιμωνα ἡγούμενον καὶ ἀρχιερέα εἰς τὸν αἰῶνα ἕως τοῦ ἀναστῆναι προφήτην πιστὸν 42 καὶ τοῦ εἶναι ἐπ᾽ αὐτῶν στρατηγόν, καὶ ὅπως μέλῃ αὐτῷ περὶ τῶν ἁγίων καθιστάναι δι᾽ αὐτοῦ ἐπὶ τῶν ἔργων αὐτῶν καὶ ἐπὶ τῆς χώρας καὶ ἐπὶ τῶν ὅπλων καὶ ἐπὶ τῶν ὀχυρωμάτων, 43 καὶ ὅπως μέλῃ αὐτῷ περὶ τῶν ἁγίων, καὶ ὅπως ἀκούηται ὑπὸ πάντων, καὶ ὅπως γράφωνται ἐπὶ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ πᾶσαι συγγραφαὶ ἐν τῇ χώρᾳ, καὶ ὅπως περιβάλληται πορφύραν καὶ χρυσοφορῇ· 44 καὶ οὐκ ἐξέσται οὐθενὶ τοῦ λαοῦ καὶ τῶν ἱερέων ἀθετῆσαί τι τούτων καὶ ἀντειπεῖν τοῖς ὑπ᾽ αὐτοῦ ῥηθησομένοις καὶ ἐπισυστρέψαι συστροφὴν ἐν τῇ χώρᾳ ἄνευ αὐτοῦ καὶ περιβάλλεσθαι πορφύραν καὶ ἐμπορποῦσθαι πόρπην χρυσῆν· 45 ὃς δ᾽ ἂν παρὰ ταῦτα ποιήσῃ ἢ ἀθετήσῃ τι τούτων, ἔνοχος ἔσται. 46 καὶ εὐδόκησεν πᾶς ὁ λαὸς θέσθαι Σιμωνι ποιῆσαι κατὰ τοὺς λόγους τούτους. 47 καὶ ἐπεδέξατο Σιμων καὶ εὐδόκησεν ἀρχιερατεύειν καὶ εἶναι στρατηγὸς καὶ ἐθνάρχης τῶν Ιουδαίων καὶ ἱερέων καὶ τοῦ προστατῆσαι πάντων. 48 καὶ τὴν γραφὴν ταύτην εἶπον θέσθαι ἐν δέλτοις χαλκαῖς καὶ στῆσαι αὐτὰς ἐν περιβόλῳ τῶν ἁγίων ἐν τόπῳ ἐπισήμῳ, 49 τὰ δὲ ἀντίγραφα αὐτῶν θέσθαι ἐν τῷ γαζοφυλακίῳ, ὅπως ἔχῃ Σιμων καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ.

15

Amaruba ga Mwami Antiyokusi wa kali nda

1 Ci muli agola mango Antiyokusi mugala wa Demetriyusi anacirhuma amaruba kurhenga ebwa bihugo biri omu nyanja, emwa Simoni mudâ hwa na murhegesi mukulu w’Abayahudi, kuguma na olubaga loshi. 2 Agôla maruba ko gali gayandisirwe ntyâla: «Mwami Antiyokusi emwa Simoni mudâhwa mukulu na murhegesi mukulu n’oku ishanja lyoshi ly’Abayahudi, omusingo. 3 Ebwa kuba abantu babi, baya nsire obwami bwa ababusi birhu, ebwa kuba nalonza okushubibuyanka na nshubibuyimanza nk’oku byanali embere, ebwa kuba namashubûza emirhwe minji y’abalwi b’abalimya namanahakira mârho manji g’okulwa, 4 ebwa kuba nalonza okuyikirira omu cihugo nshimbululemwo balya boshi banadwirhe ba sherêza olubaga lwirhu banashandazize bishagala binji omu bwami bwani, 5 nshubiri kukulira ngasi ebi abami babusi bani banali bakukfrlire byoshi. 6 Nkuhire obuhashe bw’okujira enfaranga zirikwo ensanamu yawe omu cihugo cawe. 7 Yeruzalemu n’aka-Nyamuzinda bibe n’omurhûla; ngasi mirasano wanajizire na ngasi nyumpa za kulwiramwo anajizire zoshi zinayorhe zawe. 8 Ngasi myenda wanalire nisi erhi wânalye oku mbîko y’ebirugu by’ebwami yoshi enakubabalirwe, bunôla n’agandi mango goshi. 9 Amango rhwashubira omu bwami bwirhu rhwakukuza n’irenge lya ngasi lubero we, ishanja lyawe, aka-Nyamuzinda, kuhika irengc lyawe limanyikane omu igulu lyoshi.» 10 Omu mwaka gwa igana na makumi gali nda n’ini, Antiyokusi anahuma enjira yage akola alij’omu cihugo c’ababusi bage, emirhwe y’abasirika yoshi yanakunjukira emunda ali kuhika bantu basungunu bonene bayôrha boshi na Trifoni. 11 Mwami Antiyokusi anakulikira Trifoni, naye anaciyâkira aha Dora omu nyanja, 12 erhi amabona oku obuhanya bwamamujako bulya engabo yage yoshi yamuyâsire. 13 Antiyokusi anaciyîsha atwa ecirâlo embere za Dora na balwi bihumbi igana na makumi abirhi na birhanu na bihumbi munani by’abalwira oku nfarasi. 14 Azonga olugo loshi nago amârho olwago lunda gagorha lulya lugo loshi, naye alurhulungula enyunda zoshi oku idaho n’omu nyanja ntaye wankarhenziremwo nisi erhi okujamwo.

Okuyumvanya kuhyahya n’ Abaroma

15 Muli agôla mango Numeniyusi n’abali bamulusize banacirhenga e Roma banaciyîsha badwirhire abami amaruba n’oku bihugo, agôla maruba gali maya ndike ntyala: 16 «Luciusi murhambo w’abaroma, kuli mwami Ptolemeyo, omusingo! 17 Entumwa z’Abayahudi bali bayîshire emwirhu nka banywazimu na nka bira birhu mpu balilumûla obwira na okunywâna nirhu, bali barhumirwe n’omudâhwa mukulu Simoni n’olubaga loshi lw’Abayahudi. 18 Bali bayîshire banadwirhe empenzi y’amasholo ya mina cihumbi. 19 Rhwamabona oku kuli kwinja okuyandikira abami n’ebihugo mpu bamanye barhabalibuzagya, barhabatulagakwo entambala, oli oku lugo lwabo oli oku cihugo cabo n’oku rhanywâna n’abandi bankayish’ibatulakwo entambala buzinda. 20 Rhwalonzize okuyankirira kuli bo eyôla mpenzi. 21 Kuziga akaba abantu babi bayâkire e mwawe barhenga omu cihugo cabo, onabahe omudâhwa mukulu abahane nk’oku oburhegesi bwabo bunadesire.»

22 Maruba ga bene agôla ganaciyandikirwa mwami Demetriyusi, mwami Atali, mwami Ariyarati na mwami Arsaki, 23 kuguma n’oku bihugo byoshi: Sa mpsami, Sparti, Delo, Mindo, Sikiyoni, Kariya, Samo, Pamfiliya, Likiya, Halikanaso, Rodo, Faseli, Ko, Side, Arado, Gotina, Nido, Cipro na Kirena. 24 Banacijira empamiso y’agola mamba kuli Simoni mudâhwa mukulu.

Antiyokusi wa kali nda ahinduka mushombanyi wa Simoni

25 Mwami Antiyokusi a1i amatwa ecirâlo embere za Dora, aja ayegeza emirhwe yage omu ngasi muhanda ayîsha ayûbaka emirasano y’okulwa. Anacigorha Trifoni kuhika ntaye wankadesire mpu ajamwo nisi erhi okuhulukamwo. 26 Okubundi Simoni anacimurhumira bantu bihumbi bibiri bya balwi bakulu haguma n’enfaranga n’amasholo n’emirasano ya ngasi lubero. 27 Mwami a rhalonzagya okubiyankirira ci avuna okulagânana kwage kw’embere boshi na Simoni anaciyîrha obwira boshi naye. 28 Anacimurhumira Atenobiyusi, muguma omu bira bage mpu bagendi yumvanya boshi naye anamubwire erhi: «Wayansire Yope, Gazara n’olugo lwa Yeruzalemu n’obwôla byali bishagala bya obwami bwani. 29 Washerezize amashwa g’ebyôla bishagala; wahagwire kubi ecihugo, wanacirhôlera hantu hanji omu bwami bwani. 30 Bunôla o rhugalulirage birya bishagala wanyagaga n’empongano wakazagihongesa yo kuleka omu Buyahudi. 31 Akaba arhali ntyôla olyulage ahali habyo talenta magana arhanu na kw’ebi wahagwire n’ebi wakazagihongesa kuli ebyôla bi shagala zindi talenta magana arhanu: n’akaba arhali ntyôla rhwayishikulwisa. 32 Atenobiyusi olya mwira wa mwami erhi ahika aha Yeruzalemu abona oku bi nja by’aha mwa Simoni, ecibo carheganyibwe, eby’okulya bibwikirwe n’ebiru gu by’amasholo n’amarhale, n’ebindi birugu binja: azanwa! Ci kurharhumaga arhamushambalira birya binwa bya mwami. 33 Simoni anacimubwira erhi: «Arhali cihugo c’ihanga rhwarhozire, arhanali bintu bya wundi rhwanyazire ci konene kali kashambala k’ababusi birhu, mango maguma abashombanyi birhu babinyaga konene. 34 Kone rhwe rhukanabona amango gakwanine, rhuna shubirhôla akashambala k’ababusi birhu. 35 Kuli oyôla Yope na Gazara wahû na, birya bishagala bali bamalibuzamwo olubaga lwirhu n’ecihugo cirhu. Rhwalyula kuli byo talenta igana.» Atenobiyusi arhamushuzagya akanwa. 36 Ci acishubirira emunda mwami ali n’oburhe bunene, anacimushambalira ishuzo lya Simoni, obugale bwage, na ngasi bindi anabwine; mwami anaciba n’obuku nizi bunji bwenêne.

Kendebeyo murhambo mukulu

37 Trifoni anacija omu bwarho anaciciyakira aj’e Ortosiya. 38 Mwami anaci­ simika Kendebeyo murhambo w’okwola nyanja, anacimuha cmirhwe y’abasiri­ ka bagenda n’amagulu n’abalwira oku nfarasi. 39 Anacimurhegeka mpu atwe eciralo cage aha ishiriza lya Yudeya, mpu ayûbake Cedroni azibuhye enyumvi, analwise olubaga. Mwami naye okubundi anacikulikira Trifoni. 40 Kendebeyo erhi aja aha Yamniya arhondêr’okujira olubaga burhe, okuja omu Buyahudi okujakwanyaga n’okuyîrha. 41 Anaciyûbaka Cedroni, anahiraho banyakulwira oku nfarasi, n’eyindi mirhwe agaligend’ikalingira abantu omu njira y’e Yudeya nk’oku mwami anamurhegekaga.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 15

1 Καὶ ἀπέστειλεν ᾿Αντίοχος υἱὸς Δημητρίου τοῦ βασιλέως ἐπιστολὰς ἀπὸ τῶν νήσων τῆς θαλάσσης Σιμωνι ἱερεῖ καὶ ἐθνάρχῃ τῶν Ιουδαίων καὶ παντὶ τῷ ἔθνει, 2 καὶ ἦσαν περιέχουσαι τὸν τρόπον τοῦτον Βασιλεὺς ᾿Αντίοχος Σίμωνι ἱερεῖ μεγάλῳ καὶ ἐθνάρχῃ καὶ ἔθνει Ιουδαίων χαίρειν. 3 ἐπεί τινες λοιμοὶ κατεκράτησαν τῆς βασιλείας τῶν πατέρων ἡμῶν, βούλομαι δὲ ἀντιποιήσασθαι τῆς βασιλείας, ὅπως ἀποκαταστήσω αὐτὴν ὡς ἦν τὸ πρότερον, ἐξενολόγησα δὲ πλῆθος δυνάμεων καὶ κατεσκεύασα πλοῖα πολεμικά, 4 βούλομαι δὲ ἐκβῆναι κατὰ τὴν χώραν, ὅπως μετέλθω τοὺς κατεφθαρκότας τὴν χώραν ἡμῶν καὶ τοὺς ἠρημωκότας πόλεις πολλὰς ἐν τῇ βασιλείᾳ μου, 5 νῦν οὖν ἵστημί σοι πάντα τὰ ἀφέματα, ἃ ἀφῆκάν σοι οἱ πρὸ ἐμοῦ βασιλεῖς, καὶ ὅσα ἄλλα δόματα ἀφῆκάν σοι. 6 καὶ ἐπέτρεψά σοι ποιῆσαι κόμμα ἴδιον, νόμισμα τῇ χώρᾳ σου, 7 Ιερουσαλημ δὲ καὶ τὰ ἅγια εἶναι ἐλεύθερα· καὶ πάντα τὰ ὅπλα, ὅσα κατεσκεύασας, καὶ τὰ ὀχυρώματα, ἃ ᾠκοδόμησας, ὧν κρατεῖς, μενέτω σοι. 8 καὶ πᾶν ὀφείλημα βασιλικὸν καὶ τὰ ἐσόμενα βασιλικὰ ἀπὸ τοῦ νῦν καὶ εἰς τὸν ἅπαντα χρόνον ἀφιέσθω σοι· 9ὡς δ᾽ ἂν κρατήσωμεν τῆς βασιλείας ἡμῶν, δοξάσομέν σε καὶ τὸ ἔθνος σου καὶ τὸ ἱερὸν δόξῃ μεγάλῃ ὥστε φανερὰν γενέσθαι τὴν δόξαν ὑμῶν ἐν πάσῃ τῇ γῇ. 10 ῎Ετους τετάρτου καὶ ἑβδομηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ ἐξῆλθεν ᾿Αντίοχος εἰς τὴν γῆν τῶν πατέρων αὐτοῦ, καὶ συνῆλθον πρὸς αὐτὸν πᾶσαι αἱ δυνάμεις ὥστε ὀλίγους εἶναι σὺν Τρύφωνι. 11 καὶ ἐδίωξεν αὐτὸν ᾿Αντίοχος, καὶ ἦλθεν εἰς Δωρα φεύγων τὴν ἐπὶ θαλάσσης· 12 ᾔδει γὰρ ὅτι ἐπισυνῆκται ἐπ᾽ αὐτὸν τὰ κακά, καὶ ἀφῆκαν αὐτὸν αἱ δυνάμεις. 13 καὶ παρενέβαλεν ᾿Αντίοχος ἐπὶ Δωρα, καὶ σὺν αὐτῷ δώδεκα μυριάδες ἀνδρῶν πολεμιστῶν καὶ ὀκτακισχιλία ἵππος. 14 καὶ ἐκύκλωσεν τὴν πόλιν, καὶ τὰ πλοῖα ἀπὸ θαλάσσης συνῆψαν, καὶ ἔθλιβε τὴν πόλιν ἀπὸ τῆς γῆς καὶ τῆς θαλάσσης, καὶ οὐκ εἴασεν οὐδένα ἐκπορεύεσθαι οὐδὲ εἰσπορεύεσθαι. 15 Καὶ ἦλθεν Νουμήνιος καὶ οἱ παρ᾽ αὐτοῦ ἐκ ῾Ρώμης ἔχοντες ἐπιστολὰς τοῖς βασιλεῦσιν καὶ ταῖς χώραις, ἐν αἷς ἐγέγραπτο τάδε. 16 Λεύκιος ὕπατος ῾Ρωμαίων Πτολεμαίῳ βασιλεῖ χαίρειν. 17 οἱ πρεσβευταὶ τῶν Ιουδαίων ἦλθον πρὸς ἡμᾶς φίλοι ἡμῶν καὶ σύμμαχοι ἀνανεούμενοι τὴν ἐξ ἀρχῆς φιλίαν καὶ συμμαχίαν ἀπεσταλμένοι ἀπὸ Σιμωνος τοῦ ἀρχιερέως καὶ τοῦ δήμου τῶν Ιουδαίων, 18 ἤνεγκαν δὲ ἀσπίδα χρυσῆν ἀπὸ μνῶν χιλίων. 19 ἤρεσεν οὖν ἡμῖν γράψαι τοῖς βασιλεῦσιν καὶ ταῖς χώραις ὅπως μὴ ἐκζητήσωσιν αὐτοῖς κακὰ καὶ μὴ πολεμήσωσιν αὐτοὺς καὶ τὰς πόλεις αὐτῶν καὶ τὴν χώραν αὐτῶν καὶ ἵνα μὴ συμμαχῶσιν τοῖς πολεμοῦσιν πρὸς αὐτούς. 20 ἔδοξεν δὲ ἡμῖν δέξασθαι τὴν ἀσπίδα παρ᾽ αὐτῶν. 21 εἴ τινες οὖν λοιμοὶ διαπεφεύγασιν ἐκ τῆς χώρας αὐτῶν πρὸς ὑμᾶς, παράδοτε αὐτοὺς Σιμωνι τῷ ἀρχιερεῖ, ὅπως ἐκδικήσῃ αὐτοὺς κατὰ τὸν νόμον αὐτῶν. 22 Καὶ ταὐτὰ ἔγραψεν Δημητρίῳ τῷ βασιλεῖ καὶ ᾿Αττάλῳ καὶ ᾿Αριαράθῃ καὶ ᾿Αρσάκῃ 23 καὶ εἰς πάσας τὰς χώρας καὶ Σαμψάμῃ καὶ Σπαρτιάταις καὶ εἰς Δῆλον καὶ εἰς Μύνδον καὶ εἰς Σικυῶνα καὶ εἰς τὴν Καρίαν καὶ εἰς Σάμον καὶ εἰς τὴν Παμφυλίαν καὶ εἰς Λυκίαν καὶ εἰς ῾Αλικαρνασσὸν καὶ εἰς ῾Ρόδον καὶ εἰς Φασηλίδα καὶ εἰς Κῶ καὶ εἰς Σίδην καὶ εἰς ῎Αραδον καὶ Γόρτυναν καὶ Κνίδον καὶ Κύπρον καὶ Κυρήνην. 24 τὸ δὲ ἀντίγραφον τούτων ἔγραψαν Σιμωνι τῷ ἀρχιερεῖ. 25 ᾿Αντίοχος δὲ ὁ βασιλεὺς παρενέβαλεν ἐπὶ Δωρα ἐν τῇ δευτέρᾳ προσάγων διὰ παντὸς αὐτῇ τὰς χεῖρας καὶ μηχανὰς ποιούμενος καὶ συνέκλεισεν τὸν Τρύφωνα τοῦ ἐκπορεύεσθαι καὶ εἰσπορεύεσθαι. 26 καὶ ἀπέστειλεν αὐτῷ Σιμων δισχιλίους ἄνδρας ἐκλεκτοὺς συμμαχῆσαι αὐτῷ καὶ ἀργύριον καὶ χρυσίον καὶ σκεύη ἱκανά. 27 καὶ οὐκ ἠβούλετο αὐτὰ δέξασθαι, ἀλλὰ ἠθέτησεν πάντα, ὅσα συνέθετο αὐτῷ τὸ πρότερον, καὶ ἠλλοτριοῦτο αὐτῷ. 28 καὶ ἀπέστειλεν πρὸς αὐτὸν ᾿Αθηνόβιον ἕνα τῶν φίλων αὐτοῦ κοινολογησόμενον αὐτῷ λέγων ῾Υμεῖς κατακρατεῖτε τῆς Ιοππης καὶ Γαζαρων καὶ τῆς ἄκρας τῆς ἐν Ιερουσαλημ, πόλεις τῆς βασιλείας μου. 29 τὰ ὅρια αὐτῶν ἠρημώσατε καὶ ἐποιήσατε πληγὴν μεγάλην ἐπὶ τῆς γῆς καὶ ἐκυριεύσατε τόπων πολλῶν ἐν τῇ βασιλείᾳ μου. 30 νῦν οὖν παράδοτε τὰς πόλεις, ἃς κατελάβεσθε, καὶ τοὺς φόρους τῶν τόπων, ὧν κατεκυριεύσατε ἐκτὸς τῶν ὁρίων τῆς Ιουδαίας. 31 εἰ δὲ μή, δότε ἀντ᾽ αὐτῶν πεντακόσια τάλαντα ἀργυρίου καὶ τῆς καταφθορᾶς, ἧς κατεφθάρκατε, καὶ τῶν φόρων τῶν πόλεων ἄλλα τάλαντα πεντακόσια· εἰ δὲ μή, παραγενόμενοι ἐκπολεμήσομεν ὑμᾶς. 32 καὶ ἦλθεν ᾿Αθηνόβιος ὁ φίλος τοῦ βασιλέως εἰς Ιερουσαλημ καὶ εἶδεν τὴν δόξαν Σιμωνος καὶ κυλικεῖον μετὰ χρυσωμάτων καὶ ἀργυρωμάτων καὶ παράστασιν ἱκανὴν καὶ ἐξίστατο καὶ ἀπήγγειλεν αὐτῷ τοὺς λόγους τοῦ βασιλέως. 33 καὶ ἀποκριθεὶς Σιμων εἶπεν αὐτῷ Οὔτε γῆν ἀλλοτρίαν εἰλήφαμεν οὔτε ἀλλοτρίων κεκρατήκαμεν, ἀλλὰ τῆς κληρονομίας τῶν πατέρων ἡμῶν, ὑπὸ δὲ ἐχθρῶν ἡμῶν ἀκρίτως ἔν τινι καιρῷ κατεκρατήθη· 34 ἡμεῖς δὲ καιρὸν ἔχοντες ἀντεχόμεθα τῆς κληρονομίας τῶν πατέρων ἡμῶν. 35 περὶ δὲ Ιοππης καὶ Γαζαρων, ὧν αἰτεῖς, αὗται ἐποίουν ἐν τῷ λαῷ πληγὴν μεγάλην καὶ τὴν χώραν ἡμῶν, τούτων δώσομεν τάλαντα ἑκατόν. 36 καὶ οὐκ ἀπεκρίθη αὐτῷ λόγον, ἀπέστρεψεν δὲ μετὰ θυμοῦ πρὸς τὸν βασιλέα καὶ ἀπήγγειλεν αὐτῷ τοὺς λόγους τούτους καὶ τὴν δόξαν Σιμωνος καὶ πάντα, ὅσα εἶδεν, καὶ ὠργίσθη ὁ βασιλεὺς ὀργὴν μεγάλην. 37 Τρύφων δὲ ἐμβὰς εἰς πλοῖον ἔφυγεν εἰς ᾿Ορθωσίαν. 38 καὶ κατέστησεν ὁ βασιλεὺς τὸν Κενδεβαῖον ἐπιστράτηγον τῆς παραλίας καὶ δυνάμεις πεζικὰς καὶ ἱππικὰς ἔδωκεν αὐτῷ· 39 καὶ ἐνετείλατο αὐτῷ παρεμβάλλειν κατὰ πρόσωπον τῆς Ιουδαίας καὶ ἐνετείλατο αὐτῷ οἰκοδομῆσαι τὴν Κεδρων καὶ ὀχυρῶσαι τὰς πύλας καὶ ὅπως πολεμῇ τὸν λαόν· ὁ δὲ βασιλεὺς ἐδίωκε τὸν Τρύφωνα. 40 καὶ παρεγενήθη Κενδεβαῖος εἰς Ιάμνειαν καὶ ἤρξατο τοῦ ἐρεθίζειν τὸν λαὸν καὶ ἐμβατεύειν εἰς τὴν Ιουδαίαν καὶ αἰχμαλωτίζειν τὸν λαὸν καὶ φονεύειν. 41 καὶ ᾠκοδόμησεν τὴν Κεδρων καὶ ἀπέταξεν ἐκεῖ ἱππεῖς καὶ δυνάμεις, ὅπως ἐκπορευόμενοι ἐξοδεύωσιν τὰς ὁδοὺς τῆς Ιουδαίας, καθὰ συνέταξεν αὐτῷ ὁ βασιλεύς.

16

Abana ba Simoni bahima Kendebeyo

1 Yowane anacirhenga e Gazara, anaciyîsha ali bwira îshe ebi Ke ndebeyo adwirhe akola byoshi. 2 Simoni anacihamagala abagala bakulu oku banali babiri, Yuda na Yowane, anacibabwira erhi: Bene wirhu na nani, kuguma n’enyumpa ya Larha, rhwalwire entambala z’Israheli kurhenga rhuli barho kuhika bunola, n’ebintu byanakagendeka bwinja omu maboko girhu kuhika kanji kanji rhwaba rhwe rhukaziyôkola Israheli. 3 Nkolaga mushosi bunoôa, n’oku burhabale bwa Nnâmahanga mukola mugwerhe emyaka erhali minyi mujage ahali bani n’ahali mwene mukanye mugendilwira ishanja lirhu n’oburhabâle bw’enyanya bube haguma ninyu. 4 Okubundi anacicishoga omu cihugo, balwi bihumbi makumi abiri n’abalwira oku nfarasi bakanya bajilwisa Kendebeyo; banacigeza obudufu aha Modini. 5 Erhi baba bamazukiriza sêzisê zi, banakanya baja ebwa kabanda, lola oku enkumo y’abasirika balambagira n’amagulu, na banyakulwira oku nfarasi, anaciyîsha emunda bali; ci konene omugezi gwabaja ekarhi. 6 Yowane n’abantu bage banacitwa icumbi aha i shiriza lyabo. Erhi babona oku engabo yage yayôbohire okuyikira ogwôla mugezi, anaciyîkira ye wa burhanzi; erhi engabo emulangira, nabo bayîkira enyuma zage. 7 Anacigabanya engabo yage, akerekanya banyakulwira oku nfarasi haguma n’abagenda n’amagulu; ci erhi n’abalwira oku nfarasi b’abasho mbanyi banali banji bwenêne. 8 Banacishekeza emishekera, Kendebeyo anacihimwa ye n’engabo yage. Banji bakumba, batumirhwa okufa n’abasigalaga bagendiyâkira omu nyumpa y’okulwira. 9 Okubundi Yuda mwene wabo Yowane anacitumirhwa; ci Yowane anakungusha abashombanyi kuhika Kendebeyo ahika aha Cedroni ali amayûbaka. 10 Banyakuhimwa bayâkira omu minâra eri omu ishwa ly’Azoti naye anacidûlika lulya lugo muliro. Bantu bihumbi bibiri muli bo banacifa. Yowane anacishubira e Buyahudi n’omurhûla.

Okufa kwa Simoni n’okuyîma kw’omugala Yowane

11 Ptolemeyo mugala wa Abubosi erhi amayîmikwa murhambo w’abalwi, omu kabanda ka Yeriko; ali agwerhe masholo manji na marhale manji, 12 bulyala abaga mukwi w’omudâhwa mukulu, 13 Omurhima gwage gwacivuna bwenene kuli okwôla; alalikira okuba murhambo w’ecihugo, anacihiga okuyîrhira I Simoni n’abagala omu bwenge. 14 Lero Simoni erhi aja arhangula ebishagala bya Yudeya anaciyandagalira e Yeriko, ye n’abagala Matatiyasi na Yuda, omu mwaka gw’igana na makumi gali nda na nda omu mwezi gw’ikumi na muguma gwali mwezi gwa Shebati^m. 15 Mwene Abubosi anacikolêsa obulyalya anacibaya nkirira omu hiyumpa hisungunu hy’okulwira, hiderhwa Doki, yenene wahiyu bakaga. Anacibarheganyizamwo idinye linene, anacifulikamwo abantu. 16 Simoni erhi aba amalimbuka boshi n’abagala, Ptolemeyo anacipamuka boshi n’abantu bage, bacirhuluba emirasano yabo, bacihunikakwo Simoni omu karhî k’idinye, bamuniga ye n’abagala babiri na bambali basungunu. 17 Ahenya ntyôla ebirhahenywa, agalula amabi oku minja.

18 Ho na halya Ptolemeyo anaciyandikira mwami kulya, anacimuhûna mpu amurhumire emirhwe y’okuyîshimurhabâla mpu amuha ecihugo n’ebishagala by’Abayahudi. 19 Anacirhuma e Gazara mpu bagendiyîrha Yowane, anacirhumiza abahongêsa mpu baj’emunda ali mpu bayîshirhôla enfaranga, amasholo na ngasi bindi bya luhembo. 20 Anacirhuma abandi mpu bagendirhôla Yeruzalemu n’entondo y’aka-Nyamuzinda. 21 Ci konene muntu muguma lebe anacibashokolera anajibwira Yowane omu Gazara, okunigwa kw’ishe na benc wabo, anaciyushula erhi: «Anarhumire kuguma abandi mpu bayishikuniga” . 22 Erhi Yowane amanya kulya yeshi afa mungo, anacirhuluba balya bantu balibarhumirwe mpu bamunige, abayîrhisa, bulya ali amanyire oku balonza okumuniga. 23 Ebisigire oku hijiro hya Yowane, cntamhala atuzire, okuhimana ahimine, ebyôgo ayûbasize n’omukolo gwage, 24 lola oku ebyôla byoshi biri biyandike omu bitabu by’obudâhwa bwage, kurhenga amango anabaga mudâhwa mukulu erhi îshe amafaⁿ.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 16

1 Καὶ ἀνέβη Ιωαννης ἐκ Γαζαρων καὶ ἀπήγγειλεν Σιμωνι τῷ πατρὶ αὐτοῦ ἃ συνετέλεσεν Κενδεβαῖος. 2 καὶ ἐκάλεσεν Σιμων τοὺς δύο υἱοὺς αὐτοῦ τοὺς πρεσβυτέρους Ιουδαν καὶ Ιωαννην καὶ εἶπεν αὐτοῖς ᾿Εγὼ καὶ οἱ ἀδελφοί μου καὶ ὁ οἶκος τοῦ πατρός μου ἐπολεμήσαμεν τοὺς πολέμους Ισραηλ ἀπὸ νεότητος ἕως τῆς σήμερον ἡμέρας, καὶ εὐοδώθη ἐν ταῖς χερσὶν ἡμῶν ῥύσασθαι τὸν Ισραηλ πλεονάκις· 3 νυνὶ δὲ γεγήρακα, καὶ ὑμεῖς δὲ ἐν τῷ ἐλέει ἱκανοί ἐστε ἐν τοῖς ἔτεσιν· γίνεσθε ἀντ᾽ ἐμοῦ καὶ τοῦ ἀδελφοῦ μου καὶ ἐξελθόντες ὑπερμαχεῖτε ὑπὲρ τοῦ ἔθνους ἡμῶν, ἡ δὲ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ βοήθεια ἔστω μεθ᾽ ὑμῶν. 4 καὶ ἐπέλεξεν ἐκ τῆς χώρας εἴκοσι χιλιάδας ἀνδρῶν πολεμιστῶν καὶ ἱππεῖς, καὶ ἐπορεύθησαν ἐπὶ τὸν Κενδεβαῖον καὶ ἐκοιμήθησαν ἐν Μωδεϊν. 5 καὶ ἀναστάντες τὸ πρωὶ ἐπορεύθησαν εἰς τὸ πεδίον, καὶ ἰδοὺ δύναμις πολλὴ εἰς συνάντησιν αὐτοῖς, πεζικὴ καὶ ἱππεῖς, καὶ χειμάρρους ἦν ἀνὰ μέσον αὐτῶν. 6 καὶ παρενέβαλε κατὰ πρόσωπον αὐτῶν αὐτὸς καὶ ὁ λαὸς αὐτοῦ. καὶ εἶδεν τὸν λαὸν δειλούμενον διαπερᾶσαι τὸν χειμάρρουν καὶ διεπέρασεν πρῶτος· καὶ εἶδον αὐτὸν οἱ ἄνδρες καὶ διεπέρασαν κατόπισθεν αὐτοῦ. 7 καὶ διεῖλεν τὸν λαὸν καὶ τοὺς ἱππεῖς ἐν μέσῳ τῶν πεζῶν· ἦν δὲ ἵππος τῶν ὑπεναντίων πολλὴ σφόδρα. 8 καὶ ἐσάλπισαν ταῖς σάλπιγξιν, καὶ ἐτροπώθη Κενδεβαῖος καὶ ἡ παρεμβολὴ αὐτοῦ, καὶ ἔπεσον ἐξ αὐτῶν τραυματίαι πολλοί· οἱ δὲ καταλειφθέντες ἔφυγον εἰς τὸ ὀχύρωμα. 9 τότε ἐτραυματίσθη Ιουδας ὁ ἀδελφὸς Ιωαννου· Ιωαννης δὲ κατεδίωξεν αὐτούς, ἕως ἦλθεν εἰς Κεδρων, ἣν ᾠκοδόμησεν. 10 καὶ ἔφυγον εἰς τοὺς πύργους τοὺς ἐν τοῖς ἀγροῖς ᾿Αζώτου, καὶ ἐνεπύρισεν αὐτὴν ἐν πυρί, καὶ ἔπεσον ἐξ αὐτῶν εἰς ἄνδρας δισχιλίους. καὶ ἀπέστρεψεν εἰς τὴν Ιουδαίαν μετὰ εἰρήνης. 11 Καὶ Πτολεμαῖος ὁ τοῦ ᾿Αβούβου ἦν καθεσταμένος στρατηγὸς εἰς τὸ πεδίον Ιεριχω καὶ ἔσχεν ἀργύριον καὶ χρυσίον πολύ· 12 ἦν γὰρ γαμβρὸς τοῦ ἀρχιερέως. 13 καὶ ὑψώθη ἡ καρδία αὐτοῦ, καὶ ἐβουλήθη κατακρατῆσαι τῆς χώρας καὶ ἐβουλεύετο δόλῳ κατὰ Σιμωνος καὶ τῶν υἱῶν αὐτοῦ ἆραι αὐτούς. 14 Σιμων δὲ ἦν ἐφοδεύων τὰς πόλεις τὰς ἐν τῇ χώρᾳ καὶ φροντίζων τῆς ἐπιμελείας αὐτῶν· καὶ κατέβη εἰς Ιεριχω αὐτὸς καὶ Ματταθιας καὶ Ιουδας οἱ υἱοὶ αὐτοῦ ἔτους ἑβδόμου καὶ ἑβδομηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ ἐν μηνὶ ἑνδεκάτῳ (οὗτος ὁ μὴν Σαβατ). 15 καὶ ὑπεδέξατο αὐτοὺς ὁ τοῦ ᾿Αβούβου εἰς τὸ ὀχυρωμάτιον τὸ καλούμενον Δωκ μετὰ δόλου, ὃ ᾠκοδόμησεν, καὶ ἐποίησεν αὐτοῖς πότον μέγαν καὶ ἐνέκρυψεν ἐκεῖ ἄνδρας. 16 καὶ ὅτε ἐμεθύσθη Σιμων καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ, ἐξανέστη Πτολεμαῖος καὶ οἱ παρ᾽ αὐτοῦ καὶ ἔλαβον τὰ ὅπλα αὐτῶν καὶ ἐπεισῆλθον τῷ Σιμωνι εἰς τὸ συμπόσιον καὶ ἀπέκτειναν αὐτὸν καὶ τοὺς δύο υἱοὺς αὐτοῦ καί τινας τῶν παιδαρίων αὐτοῦ. 17 καὶ ἐποίησεν ἀθεσίαν μεγάλην καὶ ἀπέδωκεν κακὰ ἀντὶ ἀγαθῶν. 18 καὶ ἔγραψεν ταῦτα Πτολεμαῖος καὶ ἀπέστειλεν τῷ βασιλεῖ, ὅπως ἀποστείλῃ αὐτῷ δυνάμεις εἰς βοήθειαν καὶ παραδῷ τὴν χώραν αὐτῶν καὶ τὰς πόλεις. 19 καὶ ἀπέστειλεν ἑτέρους εἰς Γαζαρα ἆραι τὸν Ιωαννην, καὶ τοῖς χιλιάρχοις ἀπέστειλεν ἐπιστολὰς παραγενέσθαι πρὸς αὐτόν, ὅπως δῷ αὐτοῖς ἀργύριον καὶ χρυσίον καὶ δόματα, 20 καὶ ἑτέρους ἀπέστειλεν καταλαβέσθαι τὴν Ιερουσαλημ καὶ τὸ ὄρος τοῦ ἱεροῦ. 21 καὶ προδραμών τις ἀπήγγειλεν Ιωαννη εἰς Γαζαρα ὅτι ἀπώλετο ὁ πατὴρ αὐτοῦ καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ, καὶ ὅτι ᾿Απέσταλκεν καὶ σὲ ἀποκτεῖναι. 22 καὶ ἀκούσας ἐξέστη σφόδρα καὶ συνέλαβεν τοὺς ἄνδρας τοὺς ἐλθόντας ἀπολέσαι αὐτὸν καὶ ἀπέκτεινεν αὐτούς· ἐπέγνω γὰρ ὅτι ἐζήτουν αὐτὸν ἀπολέσαι. 23 Καὶ τὰ λοιπὰ τῶν λόγων Ιωαννου καὶ τῶν πολέμων αὐτοῦ καὶ τῶν ἀνδραγαθιῶν αὐτοῦ, ὧν ἠνδραγάθησεν, καὶ τῆς οἰκοδομῆς τῶν τειχῶν, ὧν ᾠκοδόμησεν, καὶ τῶν πράξεων αὐτοῦ, 24 ἰδοὺ ταῦτα γέγραπται ἐπὶ βιβλίῳ ἡμερῶν ἀρχιερωσύνης αὐτοῦ, ἀφ᾽ οὗ ἐγενήθη ἀρχιερεὺς μετὰ τὸν πατέρα αὐτοῦ.

---

 ^a1.1 Ecihugo c’e Kitiyima co cihugo c’ebuzikiro bw’izûba bw’e Palestina: Bene Cipro, abantu b’omu cihugo c’Abagereki, ci bwenene ab’e Macedoniya.

 ^b1.7 Aleksandro mukulu, ali mugriki ahima bene Persi omu mwaka gwa 334 embere ly’okuburhwa kw’omucunguzi.

 ^c1.10  Epifani: lishembano liyerekine obucibonyi bw’Antiyokusi. “Epi” kuderha “enyanya”, “faneo”, lidesire “muntu olonza okuboneka enyanya ly’abandi, ye CIBONE.

 ^d1.64 https:www.academic-bible.com/en/online-bibles/septuagint-lxx/read-the-bible-text/ (10/02/2020)

 ^e2.26 Obushiru bw’amarhegeko: Lola Mib 25, 6-15; Lul 106, 30.

 ^f2.42 Abanya-Sideni: Ngabo y’Abayahudi balishimbire amarhegeko.

 ^g10.20 Yasoni agula obudâhwa: 2 Mak 4, 7-10: Yonatani ahabwa ecikono c’okuba mudâhwa mukulu ci kone arhaciberanaga nsiku nyinji, bakamunyagaco ngasi mango: 10,47; 11,24; 11,57.

 ^h10.34Oyo mwami alonza okurhebêba Yonatani bulya !ayumvirhe Aleksandro amamukomakwo obwira; Oli Yonata oli olubaga lwage barhayemeraga okurhebwa

 ⁱ10.34 10, 57: Bajira obuhya oitlu mwaka gwa 150 embere z’okuburhwa kwa Kristu. Omwana wabo ye Antiyokusi VI: Lola 11,39.

 ^j11.37 Entondo ntagatifu yo ntondo ya Siyoni.

 ^k11.39 Trifoni, ali muntu orhalama omu bushinganyanya. Lola 13, 31.

 ^l13.41 Mwaka gwa 170: Elipanda lyaba omu mwaka 140 embere ly’okuhurhwa kwa Kristu.

 ^m16.14 Omwezi gwa Shebati gwo mwezi gwa burhanzi na gwa kabiri g’e mwaka gwa 134 embere ly’okuburhwa kwa Yezu Kristu.

 ⁿ16.24 Kurhengaho, rhukola rhumanyire enganiro y’Abayahudi omu citabu ca muntu muguma izîno lyage Yozefu. Ecitabu ca Makabeyo cihwire n’omurhondero gw’obudâhwa bwa Yowane Hi­rkani, Mudâhwa mukulu wa burhanzi omu mulala gw’Abahasimoni (134-104 embere ly’okubu­rhwa kwa Yezu Kristu). Abana ba Yowane Hirkani barhegeka kuhika mwaka gwa 63 embere ly’okuburhwa kwa Yezu Kristu.

ESG – – DRC MASHI HEBREW BIBLE and MASHI GREEK

1

Enshokolezi

Ecitabu ca Esteri cishambala ebiyerekire okucunguka kw’olubaga lwisho gwa oku bulyo bw’omukazi. Hamani erhi ali mukulu w’abasirika boshi b’e Pe rsi, alonza okunigûza Abayahudi boshi b’omu cihugo c’e Persi. Esteri, mukazi muguma wa Muyahudi wayankagwa na mwami, abaciza. Esteri akag’irhabalwa na nalume Mardokeyo omu burhegesi bwage. Buzinda bwa nyuma, akalamo k’Abayahudi kiihinduka. Hamani amanikwa, Mardokeyo amukula oku cirhi n’Abayahudi bâmalira abashombanyi babo. Olusiku lukulu lwa Purimu lijirwa oku kukengeza okwo kuhima amatumu. Eci citabu cihugula enshombo y’ amashanja manji ga mira oku Bayahudi bulya bagwerhe akalamo kabo n’obworhere burhashushini n’obw’abalungu babo. Eci citabu cilonza okumanyisa oku Nyamuzinda ye rhegeka ebibonekana o mw’igulu lyoshi (Est 4, 13-17). Omusengero gwa Mardokeyo n’ogwa Esteri guba guyunjwire bukuze bw’ Endagâno ya mira (Est 4, 17a-y). Ecirabu ca Esteri cayandikagwa omu lulimi lw’ecihabraniya; cikwone cirimwo ecigabi cayandikagwa omu lulimi lw’ecigereki, eco cigabi c’ecigereki cijire cazabûlwa n’olufabe  luli omu mandiko.

EBlRIMWO

1. Omukulu w’e Persi arhêra Abayahudi: cigabi 1-3

2. Abayahudi bayokolwa na Esteri.· cigabi. 5–10

Ebishokwire

Ebilorho bya Mardokeyo

1(a) ^a Omu mwaka gwa kabirhi kurhenga Asuerusi ali mwarni mukulu, omu lusiku lurhanzi lw’omwezi guderhwa mwezi gwa Nizani, ebilorho byanacihikira Mardokeyo mwene Yayiri, mwene Shimeyi, mwene Kishi, w’omu mulala gwa Benyamini, 1(b) Mardokeyo ali Muyahudi wayûbakaga e Suza, ali muntu mukulu olengerire w’oku bwami. 1(c) Ali muguma wamuli balya bantu Nabuko­ndonozori mwami w’e Babeli agwarhaga mpira e Yeruzalemu anahahêka omu bujà haguma na Yekoniya mwami w’e Yuda. 1(d) Mardokeyo alôrha ntya: Hayîsha ecihogêro n’endilù, emilazo y’enkuba yakungula, idaho lyageramwo omusisi, igulu lyoshi lyajuguma. l(e) Mpangaza nkulu ibirhi zayisha zaja karhumbi k’okulwa. Ziri zaheba ccimorôgo 1(f) Erhi eco cimorogo cishakanya, ngasi ishanja lyacirheganya okurhera olubaga lw’a bashinganyanya. 1(g) Lwaba lusiku lw’endunduli n’omwizimya. Amalibuko, ecôba, n’ecikangô byagwarha igulu. 1(h) Ishanja lyoshi ly’abashinganyanya lya shandazibwa; obuhanya bwalyo bwaligezamwo omusisi. Olubaga lwoshi lwaci­ rheganya okuhererekera lwanayakflza Nyamuzinda. 1(i) Omulenge gwabo gwayôrha nka kula amishi manji gw’olwîshi gashalala ah’iriba lisungunu. 1(k) Obulangashane bwaba, izûba nalyo lyapamuka. Okubundi abakenyi bakuzibwa, balabarhanya abagale. 1(l) Omu kuzûka kwage, Mardokeyo abona birya bilôrho byoshi n’emihigo ya Nyamuzinda, abika eryo ihwe omu murhima gwage kuhika budufu. Akaz’ilongereza kurhi akabiyumva bwinjinja.

Bahigira okuyirha mwami

1(m) Mardokeyo alamaga aha bwami boshi na Bigtani na Tareshi, abo babirhi erhi zibà nkonè z’aha bwami z’okukaz’ilanga ebirugu. 1(n) Mardokeyo ayumva zirya nkonè zidwirhe zacigamba, alonza okumanya bici zidwirhe zaderha. Lero ayumva oku zirheganyize okuyîrha mwami Asuerusi. Okubundi anacizimbira mwami gulya mwanzi. 1(0) Mwami adokereza zirya nkonè, erhi zibà zamayâga, arhegeka mpu ziyirhwe. 1(p) Mwami anaciyandikisa ebyo mpu lyo bilek’iyibagirwa; Mardokeyo naye abiyandika. 1(q) Ntyo mwami aha Mardokeyo omukolo aha bwami anamuhembera lirya ihwe amuzimbiraga. 1(r) Erhi aha bwami habà Hamani, mwene Hamedata w’e Agagi erhi abà murhonyi bwenêne wa mwami. Oyo Hamani akaz’ilonza okulibuza Mardokeyo lyo acihôlera zirya nkonè ibirhi.

I. Asuerusi na Wasti

Olusiku lukulu lwa Asuerusi

1

1 Gali mango ga mwami Asuerusi, – obwami bw’oyo Asuerusi bwarhangiriraga e Buhindi bwahika e Etiyopiya, ebihugo byage byoshi byali haguma igana na makumi abirhi na nda. 2 Ago mango, erhi mwami Asuerusi ahebire entebe yage y’obwami aha Suza. 3 Omu mwaka gwa kasharhu gw’e ngoma yage, ayimangira olusiku lukulu ajiriraga, barhambo b’engabo yage y’abasirika, mwàli abakulu b’omurhwe gw’e Persi n’ogw’e Mediya, abaluzi n’abarhegesi b’ecihugo. 4 Alonzagya okubayereka obugale bw’ecihugo cage n’obwinja bwaco kuguma n’obugale bwage yenene, ajizire ntyo nsiku nyinji, nsiku igana na makumi gali munani. 5 Erhi ago mango gagera, mwami alonza okujirira abantu b’oku bwami bwage nabo olukulu lwa nsiku nda aha Suza, kwo karhwa-bwami, kurhenga oku mukulu kuhika oku mwana, omu busani bw’oku bwami. 6 Omwola moshi mwàli muyunjwire mwinjihirizo gw’emishangi myeru, ey’irangi ly’omugôla, ey’akaduku, omukara, eby’obutonebutone; yalimanisirwe n’emigozi y’ecitani n’ey’akaduku, byali bishwekirwe oku rhugondo rhw’ebyuma by’olunyerere, n’oku mitungo migwike omu cirabuye ceru; encingo z’amasholo n’ez’ebyuma by’olunyerere zali omu bululi bubambemwo amabuye garhabonekerera g’e porifire, n’ecirabuye ceru n’ec’omusengo. 7 Bakagi nywera omu bikombe by’amasholo na bya ngasi lubero, idivayi lyanacibulagwa nka mîshi erhi o kwola kuhâna kwa mwami kurhuma. 8 Cikwonene barhasezagya ndi okunywa, bulya mwami ali erhi ahanyire irhegeko mpu baleke ngasi muguma akanywa oku analonzize.

Olwa mwamikazi Wasti^b

9 Naye omwamikazi Wasti oku lwage ali ajizire olukulu oku bakazi omu bwami bwa Asuerusi. 10 Olusiku lwa kalinda, ago mango erhi mwami acirimwo orukara, arhegeka Mehumana na Bizeta, Harbona, Bigta, Abagta, Zetari na Karkasi zali nshagi zage, oku banali nda bakazag’ikola omwo bwami, 11 anacibarhuma mpu baj’ihamagala omwamikazi Wasti, mpu anayishe aya mbirhe ecimane cage c’obwamikazi ly’olubaga nalo lubona obwinja bwage kuguma n’abarhambo boshi; bulya neci okunali arhahimagwa kuyinjiha. 12 Ci olya mwamikazi Wasti arhayîshaga, alahira buyumva akanwa mwami al’i rhumire enshagi zage; okwola kwarhuma mwami akunira bwenêne oburhe bwage bwayâka. 13 Okubundi mwami anacihamagala abagula bage ekagombe, balya bayîshi amarhegeko. Ntyôla kwo olubanja lwa mwami lwanakazag’ihê kerwa balya bashinganyanya n’abishi amarhegeko ekagombe. 14 Abamuli hofi, ali: Karshena, Shetari, Admata, Tarshishi, Meresi, Marsena na Memukani, hali baluzi nda b’e Persi n’e Mediya bo bakazag’ilola mwami ebusu, bo banali ba burhanzi omu bwami boshi, abadosa, erhi: 15 «Nk’oku binashinganine n’i rhegeko, mbwiri nani, kurhi mwamikazi Wasti akwanine okujirirwa, omuntu orhalonzizi okushuza oku irhegeko lya mwami Asuerusi n’obwo omu kumuha magala mwami anamurhumire enshagi zage ?»

16 Embere za mwami n’embere za balya barhambo bakulu, Memukani anacishuza, erhi: «Yagirwa arhali mwami yene mwamikazi Wasti anajirire okubi, ci n’abarhambo bakulu boshi, ciru n’olubaga loshi lunayubasire omu ngasi ishwa lya mwami Asuerusi. 17 Okwôla mwamikazi anajizire kurhabule okuhika omu marhwiri g’abandi bakazi, bulya bakola baboneraho nabo kurhi bayish’ikagayaguza b’iba wabo; mpu ka mwami Asuerusi yene arhali ahanyire irhegeko mpu mwamikazi Wasti ayishe ci kwonene arhanaciyishaga!» 18 Kw’olu lusiku lw’ene lonene, abakazi b’abarhambo b’omu Persi n’aba omu Mediya bamanya eryo ishuzo lya mwamikazi, n’izu lici barhashuzemwo abarhambo bakulu ba mwami, kandi obôla hanazûka akigayanwe na ishababe linji. 19 Mwami akanabona kushinganine, irhegeko li rhenge omu kanwa kage n’eryo irhegeko irhondo nta muntu walihamaga omu marhegeko g’Abapersi, n’ag’Abanyamediya goshi, lihanze Wasti irhondo a rhacibonekanaga omu masu ga mwami Asuerusi; n’ecôla cikono cage c’okuba mwamikazi, mwami acihe owundi mukazi mwinja kumulusha. 20 Kandi eryo i rhegeko lyanajirwa na mwami, limanyisibwe omu cihugo ca mwami coshi; na ntyôla abakazi boshi banakaz’ikenga b’iba wabo abe mukulu erhi munyinyi.

21 Ebyôla binwa byasimîsa bwenêne mwami na balya barhambo bage bànali ekagombe boshi naye. Mwami anacishimba kulyala Memukani anaderhaga. 22 Ago mango, mwami anacirhuma amaruba omu cihugo coshi, ngasi hantu nk’oku baderhaga yo na nk’oku bayandika yo mpu lyo ngasi mushamuka akaz’ikengwa nka mukulu ahamwage.

ΕΣΘΗΡ 1

1a ῎Ετους δευτέρου βασιλεύοντος ᾿Αρταξέρξου τοῦ μεγάλου τῇ μιᾷ τοῦ Νισα ἐνύπνιον εἶδεν Μαρδοχαῖος ὁ τοῦ Ιαϊρου τοῦ Σεμεϊου τοῦ Κισαιου ἐκ φυλῆς Βενιαμιν, 1b ἄνθρωπος Ιουδαῖος οἰκῶν ἐν Σούσοις τῇ πόλει, ἄνθρωπος μέγας θεραπεύων ἐν τῇ αὐλῇ τοῦ βασιλέως· 1c ἦν δὲ ἐκ τῆς αἰχμαλωσίας, ἧς ᾐχμαλώτευσεν Ναβουχοδονοσορ ὁ βασιλεὺς Βαβυλῶνος ἐξ Ιερουσαλημ μετὰ Ιεχονιου τοῦ βασιλέως τῆς Ιουδαίας. 1d kai τοῦτο αὐτοῦ τὸ ἐνύπνιον· καὶ ἰδοὺ φωναὶ καὶ θόρυβος, βρονταὶ καὶ σεισμός, τάραχος ἐπὶ τῆς γῆς· 1e καὶ ἰδοὺ δύο δράκοντες μεγάλοι ἕτοιμοι προῆλθον ἀμφότεροι παλαίειν, καὶ ἐγένετο αὐτῶν φωνὴ μεγάλη· 1f καὶ τῇ φωνῇ αὐτῶν ἡτοιμάσθη πᾶν ἔθνος εἰς πόλεμον ὥστε πολεμῆσαι δικαίων ἔθνος. 1g καὶ ἰδοὺ ἡμέρα σκότους καὶ γνόφου, θλῖψις καὶ στενοχωρία, κάκωσις καὶ τάραχος μέγας ἐπὶ τῆς γῆς· 1h καὶ ἐταράχθη δίκαιον πᾶν ἔθνος φοβούμενοι τὰ ἑαυτῶν κακὰ καὶ ἡτοιμάσθησαν ἀπολέσθαι καὶ ἐβόησαν πρὸς τὸν θεόν. 1i ἀπὸ δὲ τῆς βοῆς αὐτῶν ἐγένετο ὡσανεὶ ἀπὸ μικρᾶς πηγῆς ποταμὸς μέγας, ὕδωρ πολύ· 1k φῶς καὶ ὁ ἥλιος ἀνέτειλεν, καὶ οἱ ταπεινοὶ ὑψώθησαν καὶ κατέφαγον τοὺς ἐνδόξους. 1l καὶ διεγερθεὶς Μαρδοχαῖος ὁ ἑωρακὼς τὸ ἐνύπνιον τοῦτο καὶ τί ὁ θεὸς βεβούλευται ποιῆσαι, εἶχεν αὐτὸ ἐν τῇ καρδίᾳ καὶ ἐν παντὶ λόγῳ ἤθελεν ἐπιγνῶναι αὐτὸ ἕως τῆς νυκτός. 1m καὶ ἡσύχασεν Μαρδοχαῖος ἐν τῇ αὐλῇ μετὰ Γαβαθα καὶ Θαρρα τῶν δύο εὐνούχων τοῦ βασιλέως τῶν φυλασσόντων τὴν αὐλὴν 1n ἤκουσέν τε αὐτῶν τοὺς λογισμοὺς καὶ τὰς μερίμνας αὐτῶν ἐξηρεύνησεν καὶ ἔμαθεν ὅτι ἑτοιμάζουσιν τὰς χεῖρας ἐπιβαλεῖν ᾿Αρταξέρξῃ τῷ βασιλεῖ, καὶ ὑπέδειξεν τῷ βασιλεῖ περὶ αὐτῶν· 1o καὶ ἐξήτασεν ὁ βασιλεὺς τοὺς δύο εὐνούχους, καὶ ὁμολογήσαντες ἀπήχθησαν. 1p καὶ ἔγραψεν ὁ βασιλεὺς τοὺς λόγους τούτους εἰς μνημόσυνον, καὶ Μαρδοχαῖος ἔγραψεν περὶ τῶν λόγων τούτων· 1q καὶ ἐπέταξεν ὁ βασιλεὺς Μαρδοχαίῳ θεραπεύειν ἐν τῇ αὐλῇ καὶ ἔδωκεν αὐτῷ δόματα περὶ τούτων. 1r καὶ ἦν Αμαν Αμαδαθου Βουγαῖος ἔνδοξος ἐνώπιον τοῦ βασιλέως· καὶ ἐζήτησεν κακοποιῆσαι τὸν Μαρδοχαῖον καὶ τὸν λαὸν αὐτοῦ ὑπὲρ τῶν δύο εὐνούχων τοῦ βασιλέως. 1s Καὶ ἐγένετο μετὰ τοὺς λόγους τούτους ἐν ταῖς ἡμέραις ᾿Αρταξέρξου— οὗτος ὁ ᾿Αρταξέρξης ἀπὸ τῆς ᾿Ινδικῆς ἑκατὸν εἴκοσι ἑπτὰ χωρῶν ἐκράτησεν— 2 ἐν αὐταῖς ταῖς ἡμέραις, ὅτε ἐθρονίσθη ὁ βασιλεὺς ᾿Αρταξέρξης ἐν Σούσοις τῇ πόλει, 3 ἐν τῷ τρίτῳ ἔτει βασιλεύοντος αὐτοῦ δοχὴν ἐποίησεν τοῖς φίλοις καὶ τοῖς λοιποῖς ἔθνεσιν καὶ τοῖς Περσῶν καὶ Μήδων ἐνδόξοις καὶ τοῖς ἄρχουσιν τῶν σατραπῶν. 4 καὶ μετὰ ταῦτα μετὰ τὸ δεῖξαι αὐτοῖς τὸν πλοῦτον τῆς βασιλείας αὐτοῦ καὶ τὴν δόξαν τῆς εὐφροσύνης τοῦ πλούτου αὐτοῦ ἐπὶ ἡμέρας ἑκατὸν ὀγδοήκοντα, 5 ὅτε δὲ ἀνεπληρώθησαν αἱ ἡμέραι τοῦ γάμου, ἐποίησεν ὁ βασιλεὺς πότον τοῖς ἔθνεσιν τοῖς εὑρεθεῖσιν εἰς τὴν πόλιν ἐπὶ ἡμέρας ἓξ ἐν αὐλῇ οἴκου τοῦ βασιλέως 6 κεκοσμημένῃ βυσσίνοις καὶ καρπασίνοις τεταμένοις ἐπὶ σχοινίοις βυσσίνοις καὶ πορφυροῖς ἐπὶ κύβοις χρυσοῖς καὶ ἀργυροῖς ἐπὶ στύλοις παρίνοις καὶ λιθίνοις· κλῖναι χρυσαῖ καὶ ἀργυραῖ ἐπὶ λιθοστρώτου σμαραγδίτου λίθου καὶ πιννίνου καὶ παρίνου λίθου καὶ στρωμναὶ διαφανεῖς ποικίλως διηνθισμέναι, κύκλῳ ῥόδα πεπασμένα· 7 ποτήρια χρυσᾶ καὶ ἀργυρᾶ καὶ ἀνθράκινον κυλίκιον προκείμενον ἀπὸ ταλάντων τρισμυρίων· οἶνος πολὺς καὶ ἡδύς, ὃν αὐτὸς ὁ βασιλεὺς ἔπινεν. 8 ὁ δὲ πότος οὗτος οὐ κατὰ προκείμενον νόμον ἐγένετο, οὕτως δὲ ἠθέλησεν ὁ βασιλεὺς καὶ ἐπέταξεν τοῖς οἰκονόμοις ποιῆσαι τὸ θέλημα αὐτοῦ καὶ τῶν ἀνθρώπων. 9 καὶ Αστιν ἡ βασίλισσα ἐποίησε πότον ταῖς γυναιξὶν ἐν τοῖς βασιλείοις, ὅπου ὁ βασιλεὺς ᾿Αρταξέρξης. 10 ἐν δὲ τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμῃ ἡδέως γενόμενος ὁ βασιλεὺς εἶπεν τῷ Αμαν καὶ Βαζαν καὶ Θαρρα καὶ Βωραζη καὶ Ζαθολθα καὶ Αβαταζα καὶ Θαραβα, τοῖς ἑπτὰ εὐνούχοις τοῖς διακόνοις τοῦ βασιλέως ᾿Αρταξέρξου, 11 εἰσαγαγεῖν τὴν βασίλισσαν πρὸς αὐτὸν βασιλεύειν αὐτὴν καὶ περιθεῖναι αὐτῇ τὸ διάδημα καὶ δεῖξαι αὐτὴν πᾶσιν τοῖς ἄρχουσιν καὶ τοῖς ἔθνεσιν τὸ κάλλος αὐτῆς, ὅτι καλὴ ἦν. 12 καὶ οὐκ εἰσήκουσεν αὐτοῦ Αστιν ἡ βασίλισσα ἐλθεῖν μετὰ τῶν εὐνούχων. καὶ ἐλυπήθη ὁ βασιλεὺς καὶ ὠργίσθη 13 καὶ εἶπεν τοῖς φίλοις αὐτοῦ Κατὰ ταῦτα ἐλάλησεν Αστιν, ποιήσατε οὖν περὶ τούτου νόμον καὶ κρίσιν. 14 καὶ προσῆλθεν αὐτῷ Αρκεσαιος καὶ Σαρσαθαιος καὶ Μαλησεαρ οἱ ἄρχοντες Περσῶν καὶ Μήδων οἱ ἐγγὺς τοῦ βασιλέως οἱ πρῶτοι παρακαθήμενοι τῷ βασιλεῖ 15 καὶ ἀπήγγειλαν αὐτῷ κατὰ τοὺς νόμους ὡς δεῖ ποιῆσαι Αστιν τῇ βασιλίσσῃ, ὅτι οὐκ ἐποίησεν τὰ ὑπὸ τοῦ βασιλέως προσταχθέντα διὰ τῶν εὐνούχων. 16 καὶ εἶπεν ὁ Μουχαιος πρὸς τὸν βασιλέα καὶ τοὺς ἄρχοντας Οὐ τὸν βασιλέα μόνον ἠδίκησεν Αστιν ἡ βασίλισσα, ἀλλὰ καὶ πάντας τοὺς ἄρχοντας καὶ τοὺς ἡγουμένους τοῦ βασιλέως 17 (καὶ γὰρ διηγήσατο αὐτοῖς τὰ ῥήματα τῆς βασιλίσσης καὶ ὡς ἀντεῖπεν τῷ βασιλεῖ). ὡς οὖν ἀντεῖπεν τῷ βασιλεῖ ᾿Αρταξέρξῃ, 18 οὕτως σήμερον αἱ τυραννίδες αἱ λοιπαὶ τῶν ἀρχόντων Περσῶν καὶ Μήδων ἀκούσασαι τὰ τῷ βασιλεῖ λεχθέντα ὑπ᾽ αὐτῆς τολμήσουσιν ὁμοίως ἀτιμάσαι τοὺς ἄνδρας αὐτῶν. 19 εἰ οὖν δοκεῖ τῷ βασιλεῖ, προσταξάτω βασιλικόν, καὶ γραφήτω κατὰ τοὺς νόμους Μήδων καὶ Περσῶν· καὶ μὴ ἄλλως χρησάσθω, μηδὲ εἰσελθάτω ἔτι ἡ βασίλισσα πρὸς αὐτόν, καὶ τὴν βασιλείαν αὐτῆς δότω ὁ βασιλεὺς γυναικὶ κρείττονι αὐτῆς. 20 καὶ ἀκουσθήτω ὁ νόμος ὁ ὑπὸ τοῦ βασιλέως, ὃν ἐὰν ποιῇ, ἐν τῇ βασιλείᾳ αὐτοῦ, καὶ οὕτως πᾶσαι αἱ γυναῖκες περιθήσουσιν τιμὴν τοῖς ἀνδράσιν ἑαυτῶν ἀπὸ πτωχοῦ ἕως πλουσίου. 21 καὶ ἤρεσεν ὁ λόγος τῷ βασιλεῖ καὶ τοῖς ἄρχουσι, καὶ ἐποίησεν ὁ βασιλεὺς καθὰ ἐλάλησεν ὁ Μουχαιος· 22 καὶ ἀπέστειλεν εἰς πᾶσαν τὴν βασιλείαν κατὰ χώραν κατὰ τὴν λέξιν αὐτῶν ὥστε εἶναι φόβον αὐτοῖς ἐν ταῖς οἰκίαις αὐτῶν^c.

2

I. Mardokeyo na Esteri

Esteri aba mwamikazi

1 Erhi kugera nsiku, mwami Asuerusi erhi amajaga arhulula kuli bulya bu rhe kandi ashub’irhanya ebindibindi kuli mukage Wasti, arhanya kuli lulya lugendo lwage na ngasi mihigo yafundisirwe kuli ye. 2 Okubundi obwola, aba rhumisi ba mwami bakazag’imukolera muli agola mango banacimubwira, mpu: «Baje balongeza mwami abananyere b’emishikira binjinja banaciri babikira. 3 Mpu mwami ajire omurhwe gw’abantu baja bashubûza omu bihugo byage byoshi balya bananyere banali binja na babikira, boshi babashubulize aha Suza omu côgo ciguma oku burhegesi bwa Hegeyi, nshagi ya mwami, olya olanga baka-mwami boshi. Oyûla abaha ngasi ebi banalagirirekwo okw’iranga lyabo, 4 n’omwananyere wankanasimîsa mwami muli abôla bananyere boshi oyôla ye waja ahali ha Wasti omu kuba mwamikazi». Ezôla nkengero zasimisa mwami n’okôla kwo kwanabirage.

5 Ago mango aha burhwali bw’aha Suza, hali omuyahudi izîno lyage ye Ma rdokeyo, mugala wa Yayiri ya Shimeyi, mugala wa Kishi w’omu buko bwa Be nyamini. 6 Ali muntu wayîshaga adwirhwe mpira kurhenga e Yeruzulemu, kuguma na balya bandi bayîshaga badwirhwe haguma na Yekoniasi, mwami w’e Yuda; mwami Nabukondonozori erhi ye oyimire omu Babiloni, abaluliza. 7 Akazag’ilêra hinyere higuma izîno lyahyo hyo hyali hi Hadasa nisi erhi Esteri, hyali hya mwîshe, hyali hyananyere hya nfuzi, hirhacijiraga îshe na nina, Cikwonene hyajiraga iranga linja n’ebirumbu bisogorosire bwinja, hyanali hinjinja. Erhi ababusi bage bafa boshi, Mardokeyo ahihêka emwage akahilera nka mwâli wage w’omunda yage yenene.

8 Erhi elyôla irhegeko lya mwami linagera omu cihugo coshi, n’erhi baba bamashubûza bananyere banji omu côgo c’aha Suza; banacibaha Hegayi mpu akaz’ibalanga. Esteri abarholwamwo, banacimuhêka omu bwami erhi banala nzirwe na Hegayi, mulanzi w’abakazi. 9 Oyo mwananyere anacimusimisa bwenêne, amurhonya. Anaciyumva asunisirwe oku murhima gwage okumuha ngasi ebi omukazi akanacirhonesamwo byoshi emw’iba. Anacimuhêreza bambalikazi nda bacishogagwa omwôla bwami, anacibahêka omu yagoyago nyumpa omwôla côgo. 10 Esteri arhali amanyisize ali wa bûko buhi na babusi bahi bamuburha bulya Mardokeyo ali amuhanzize okumanyisa ntyôla. 11 Ngasi lusiku Mardokeyo akazag’iyîsh’icigezageza ahôla côgo c’abakazi mpu ayumve emyanzi ya Esteri n’oku amagala gage gayosire. 12 Ngasi mwananyere aligwerhe akage kasanzi k’okuj’emunda mwami Asuerusi ali, n’irhegeko ly’abakazi lyali lihunyire myezi ikumi n’ibirhi. Agôla mango goshi g’amarheganyo gali gagabirwe ntyâla: omu myezi ndarhu, bali ba gwasirwe okukaz’icîshîga amavurha g’obuku; n’omu yindi myezi ndarhu, bakaz’icîshîga amanukato na ngasi mugavu omukazi akomerera okucîshîga ly’alanga bwinja iranga lyage. 13 Bakola baja emunda mwami ali, ngasi mwana nyere ankahashire okuhûna ngasi ebi analonzize, banamuhebyo anabigendana akola arhenga omwôla côgo aja emunda mwami ali. 14 Anajayo bijingo, na sêzi buba bwamaca, anashubira omu cindi côgo cakazag’ilangwa na Shashigazi ye wakazag’ilanga abakazag’ilaza mwami. Munyere wa bene oyôla arhankaci shubire emunda mwami ali, nkaba mwami acifinje ye anamurhumize mpu bamulerhereye.

15 Ci Esteri mwâli wa Abihayili naye yene mwîshe wa Mardokeyo, olya wakazag’imulera nka mwâli wage, erhi amango gage gahika g’okuja emunda mwami ali, arhahunaga bindi bici okuleka ebi abwiragwa na Hegayi wali mu rhonyi wa mwami; na mulanzi wa abola bagoli. Esteri ngasi banakazag’imu­ lolakwo banakaz’imusîma kulusha. 16 Esteri anacihêkwa emunda mwami ali omu bwami bwage omu mwezi gwa kalikumi gwo guderhwa mwezi gwa Tebeti, go gwaligi mwaka gwa kalinda kurhenga oyôla mwami ali oku ntebe. 17 Mwami anacirhonya bwenêne Esteri kulusha abandi bagoli boshi, arhona azigirwa kulusha abandi bananyere boshi. Anacimuyambisa ecimane c’obwamikazi oku irhwe anacimujira mwamikazi ahali ha Wasti.

18 Mwami anacijira olusiku lukulu bwenêne oku barhambo n’oku barhumisi bage boshi lyo lyali idinye lya Esteri, amarhambo gage goshi gahumûka, na mwami anacivangulira binja binji oku bantu b’omu bwami bwage boshi. Mardokeyo na Hamani 19 Obwo bwa kabirhi amango abananyere bajaga emunda mwami ali Ma rdokeyo ali abwarhire aha muhango gwa mwami. 20 Esteri arhamanyisagya oli aha aburhwa oli olubaga lwage nka oku Mardokeyo anamukomêrezagya, bulya ye wamuleraga. 21 Muli agôla mango Mardokeyo ali abwarhire omu muhanda gwa mwami, Bigtana na Tareshi bali barhonyi babirhi ba mwami, bo bakazag’ilanga omu bwami, omutula gwarhuma bali bakola bayîrha mwami Asuerusi. 22 Mardokeyo anacimanya ogwo muhigo gwabo, anacikanya aj’ima nyisa mwamikazi Esteri ogwôla mwanzi, naye aj’igubwira mwami ahali ha Ma rdokeyo. 23 Erhi baba bamodôkereza emyanzi, banabona oku kwo binali, abôla barhonyi bombi bamanikwa oku murhi n’okwôla kwanaciyandikwa omu citabu c’emyanzi eyerekire mwami erhi anadwirhe abona.

ΕΣΘΗΡ 2

1 Καὶ μετὰ τοὺς λόγους τούτους ἐκόπασεν ὁ βασιλεὺς τοῦ θυμοῦ καὶ οὐκέτι ἐμνήσθη τῆς Αστιν μνημονεύων οἷα ἐλάλησεν καὶ ὡς κατέκρινεν αὐτήν. 2 καὶ εἶπαν οἱ διάκονοι τοῦ βασιλέως Ζητηθήτω τῷ βασιλεῖ κοράσια ἄφθορα καλὰ τῷ εἴδει· 3 καὶ καταστήσει ὁ βασιλεὺς κωμάρχας ἐν πάσαις ταῖς χώραις τῆς βασιλείας αὐτοῦ, καὶ ἐπιλεξάτωσαν κοράσια παρθενικὰ καλὰ τῷ εἴδει εἰς Σουσαν τὴν πόλιν εἰς τὸν γυναικῶνα, καὶ παραδοθήτωσαν τῷ εὐνούχῳ τοῦ βασιλέως τῷ φύλακι τῶν γυναικῶν, καὶ δοθήτω σμῆγμα καὶ ἡ λοιπὴ ἐπιμέλεια· 4 καὶ ἡ γυνή, ἣ ἂν ἀρέσῃ τῷ βασιλεῖ, βασιλεύσει ἀντὶ Αστιν. καὶ ἤρεσεν τῷ βασιλεῖ τὸ πρᾶγμα, καὶ ἐποίησεν οὕτως. 5 Καὶ ἄνθρωπος ἦν Ιουδαῖος ἐν Σούσοις τῇ πόλει, καὶ ὄνομα αὐτῷ Μαρδοχαῖος ὁ τοῦ Ιαϊρου τοῦ Σεμεϊου τοῦ Κισαιου ἐκ φυλῆς Βενιαμιν, 6 ὃς ἦν αἰχμάλωτος ἐξ Ιερουσαλημ, ἣν ᾐχμαλώτευσεν Ναβουχοδονοσορ βασιλεὺς Βαβυλῶνος. 7 καὶ ἦν τούτῳ παῖς θρεπτή, θυγάτηρ Αμιναδαβ ἀδελφοῦ πατρὸς αὐτοῦ, καὶ ὄνομα αὐτῇ Εσθηρ· ἐν δὲ τῷ μεταλλάξαι αὐτῆς τοὺς γονεῖς ἐπαίδευσεν αὐτὴν ἑαυτῷ εἰς γυναῖκα· καὶ ἦν τὸ κοράσιον καλὸν τῷ εἴδει. 8 καὶ ὅτε ἠκούσθη τὸ τοῦ βασιλέως πρόσταγμα, συνήχθησαν κοράσια πολλὰ εἰς Σουσαν τὴν πόλιν ὑπὸ χεῖρα Γαι, καὶ ἤχθη Εσθηρ πρὸς Γαι τὸν φύλακα τῶν γυναικῶν. 9 καὶ ἤρεσεν αὐτῷ τὸ κοράσιον καὶ εὗρεν χάριν ἐνώπιον αὐτοῦ, καὶ ἔσπευσεν αὐτῇ δοῦναι τὸ σμῆγμα καὶ τὴν μερίδα καὶ τὰ ἑπτὰ κοράσια τὰ ἀποδεδειγμένα αὐτῇ ἐκ βασιλικοῦ καὶ ἐχρήσατο αὐτῇ καλῶς καὶ ταῖς ἅβραις αὐτῆς ἐν τῷ γυναικῶνι· 10 καὶ οὐχ ὑπέδειξεν Εσθηρ τὸ γένος αὐτῆς οὐδὲ τὴν πατρίδα, ὁ γὰρ Μαρδοχαῖος ἐνετείλατο αὐτῇ μὴ ἀπαγγεῖλαι. 11 καθ᾽ ἑκάστην δὲ ἡμέραν ὁ Μαρδοχαῖος περιεπάτει κατὰ τὴν αὐλὴν τὴν γυναικείαν ἐπισκοπῶν τί Εσθηρ συμβήσεται. 12 οὗτος δὲ ἦν καιρὸς κορασίου εἰσελθεῖν πρὸς τὸν βασιλέα, ὅταν ἀναπληρώσῃ μῆνας δέκα δύο· οὕτως γὰρ ἀναπληροῦνται αἱ ἡμέραι τῆς θεραπείας, μῆνας ἓξ ἀλειφόμεναι ἐν σμυρνίνῳ ἐλαίῳ καὶ μῆνας ἓξ ἐν τοῖς ἀρώμασιν καὶ ἐν τοῖς σμήγμασιν τῶν γυναικῶν, 13 καὶ τότε εἰσπορεύεται πρὸς τὸν βασιλέα· καὶ ὃ ἐὰν εἴπῃ, παραδώσει αὐτῇ συνεισέρχεσθαι αὐτῇ ἀπὸ τοῦ γυναικῶνος ἕως τῶν βασιλείων. 14 δείλης εἰσπορεύεται καὶ πρὸς ἡμέραν ἀποτρέχει εἰς τὸν γυναικῶνα τὸν δεύτερον, οὗ Γαι ὁ εὐνοῦχος τοῦ βασιλέως ὁ φύλαξ τῶν γυναικῶν, καὶ οὐκέτι εἰσπορεύεται πρὸς τὸν βασιλέα, ἐὰν μὴ κληθῇ ὀνόματι. 15 ἐν δὲ τῷ ἀναπληροῦσθαι τὸν χρόνον Εσθηρ τῆς θυγατρὸς Αμιναδαβ ἀδελφοῦ πατρὸς Μαρδοχαίου εἰσελθεῖν πρὸς τὸν βασιλέα οὐδὲν ἠθέτησεν ὧν αὐτῇ ἐνετείλατο ὁ εὐνοῦχος ὁ φύλαξ τῶν γυναικῶν· ἦν γὰρ Εσθηρ εὑρίσκουσα χάριν παρὰ πάντων τῶν βλεπόντων αὐτήν. 16 καὶ εἰσῆλθεν Εσθηρ πρὸς ᾿Αρταξέρξην τὸν βασιλέα τῷ δωδεκάτῳ μηνί, ὅς ἐστιν Αδαρ, τῷ ἑβδόμῳ ἔτει τῆς βασιλείας αὐτοῦ. 17 καὶ ἠράσθη ὁ βασιλεὺς Εσθηρ, καὶ εὗρεν χάριν παρὰ πάσας τὰς παρθένους, καὶ ἐπέθηκεν αὐτῇ τὸ διάδημα τὸ γυναικεῖον. 18 καὶ ἐποίησεν ὁ βασιλεὺς πότον πᾶσι τοῖς φίλοις αὐτοῦ καὶ ταῖς δυνάμεσιν ἐπὶ ἡμέρας ἑπτὰ καὶ ὕψωσεν τοὺς γάμους Εσθηρ καὶ ἄφεσιν ἐποίησεν τοῖς ὑπὸ τὴν βασιλείαν αὐτοῦ. 19 ὁ δὲ Μαρδοχαῖος ἐθεράπευεν ἐν τῇ αὐλῇ. 20 ἡ δὲ Εσθηρ οὐχ ὑπέδειξεν τὴν πατρίδα αὐτῆς· οὕτως γὰρ ἐνετείλατο αὐτῇ Μαρδοχαῖος φοβεῖσθαι τὸν θεὸν καὶ ποιεῖν τὰ προστάγματα αὐτοῦ, καθὼς ἦν μετ᾽ αὐτοῦ, καὶ Εσθηρ οὐ μετήλλαξεν τὴν ἀγωγὴν αὐτῆς. 21 Καὶ ἐλυπήθησαν οἱ δύο εὐνοῦχοι τοῦ βασιλέως οἱ ἀρχισωματοφύλακες ὅτι προήχθη Μαρδοχαῖος, καὶ ἐζήτουν ἀποκτεῖναι ᾿Αρταξέρξην τὸν βασιλέα. 22 καὶ ἐδηλώθη Μαρδοχαίῳ ὁ λόγος, καὶ ἐσήμανεν Εσθηρ, καὶ αὐτὴ ἐνεφάνισεν τῷ βασιλεῖ τὰ τῆς ἐπιβουλῆς. 23 ὁ δὲ βασιλεὺς ἤτασεν τοὺς δύο εὐνούχους καὶ ἐκρέμασεν αὐτούς· καὶ προσέταξεν ὁ βασιλεὺς καταχωρίσαι εἰς μνημόσυνον ἐν τῇ βασιλικῇ βιβλιοθήκῃ ὑπὲρ τῆς εὐνοίας Μαρδοχαίου ἐν ἐγκωμίῳ.

3

1 Erhi ebyôla byoshi biba byamagera, mwami Asuerusi, akuza Hamani mugala wa Hamdata omu cihugo c’Agagi, amukengesa bwenêne, amuyûshulira ecikono c’obukulu, ashuba ye murhanzi omu barhambo bage boshi. 2 Abarhumisi ba mwami boshi banali aha burhambi bwage omwôla ngo baka z’ifukamiriza embere za Hamani, bulya kwo mwami anali arhegesirc ntyôla. 3 Abarhumisi ba mwami babaga ahôla muhango banacibwira Mardokeyo, mpu: «Cirhumire watwa omu irhegeko lya mwami? » 4 Nakulya kuba baka­zag’iyôrha bamurhonda ngasi lusiku arhanabayumvagya lero bajimanyîsa Hamani, mpu balole erhi Mardokeyo anasera muli obwôla borhere bwage ebwa kuba bali erhi bayumvirhe oku aba Muyahudi. 5 Hamani anacibona oku Mardokeyo arhafukamaga embere zage arhanafukamiriza embere zage. Anacikunira bwenêne. 6 Ci agaya okumuhumakwo yenene bulya bamamubwira ali wa bûko buci. Hamani alonza okumalira olubaga lwa Mardokeyo loshi bo baligi Bayahudi banayûbakaga omu cihugo ca mwami Asuerusi coshi.

Ill. Abayahudi bashimbwa

Omulali gw’okuyîrha Abayahudi boshi

7 Omu mwezi murhanzi go guderhwa mwezi gwa Nizani, omu mwaka gwa kal’ikumi na kabirhi kurhenga Asuerusi ali mwami, banaciyesha ecigole ngasi lusiku na ngasi mwezi, balinda bahika oku mwezi gwa kal’ikumi na kabirhi, gwo mwezi guderhawa Adari. 8 Okubundi Hamani anacibwira mwami Asuerusi, erhi: «Omu mirhundu y’ecihugo cawe coshi muli olubaga lulumire kuli ngasi murhundu, luyôrha luciyungwire oku bandi bantu ba olubaga lwawe, bajira gabogabo marhegeko galya garhali g’olubaga loshi ciru barhashimba amarhegeko ga mwami. Kurhakwanini mwami alembere bantu ba bene abôla. 9 Mwami akabona kunashinganine, bahane irhegeko ly’okubayîrha, nayîsh’i lyûla abajira ogwôla mukolo bihumbi ikumi bya nsaranga za talenta. Nanazihira omu mbiko ya mwami»^d.

10 Mwami ahogola ehigondo hyage omu munwe ahiyambika Hamani mugala wa Hamidata w’omu cihugo c’Agagi, muntu washombaga abayahudi okulushire. 11 Mwami anacibwira Hamani, erhi: «Ensaranga ezôla wamahabwa n’olwo lubaga kwo na kuguma, olujirire nka oku onabwine kushinganine». 12 Abayahudi ba mwami banacihamagalwa omu mwezi murhanzi, omu nsiku ikumi n’isharhu z’omwezi, hanaciyandikira ngasi murhamho wa mwami, ngasi mugula na ngasi mukulu w’olubaga okwôla Hamani abarhegekaga, banakaya ndikira ngasi lubaga omu luderho lwabo. Eryo irhegeko lyayandikwa oku izîno lya mwami Asuerusi banacihirakwo akashe hirya higondo hyage. 13 Amaruba ganacilerengana omu ngasi murhundu gwa mwami goshi mpu bahungumule, banigûze, bayîrhe Abayahudi boshi; babe bana, babe bakulu, babe bakazi, mpu baniguzihwe omu lusiku luguma omu nsiku ikumi n’isharhu z’omwezi gwa kal’ikumi na kabirhi gwo guderhwa mwezi gwa Adari, mpu banahagule ebintu byabo byoshi.

13(a) Yumvagya ebyâli muli agola maruba: Omwami mukulu Asuerusi ayandikire abarhegesi ba bihugo igana na makumi abirhi na nda g’omu bwami bwage kurhenga e Buhindi kuhika e Etiyopiya n’oku bandi barhambo b’emirhundu n’ababakulikire, agala maruba gadesire ntyâla:

13(b) Ciru akaba ntegesire amashanja mwandu, na ciru akaba ntegesire igulu lyoshi ntakalonza okurhegeka n’obuhashe bw’okurhindibuza abantu ci nti nyôrhe ngasi mango muntu wa murhima gwa bugula, muntu mutudu, bambali bani bakaz’iyôrha bali omu kalamo karhalimwo kadugundu na ntyôla obwami boshi bukwanine bube n’omurhûla buyôrhe burhûlwire kuhika oklu lubibi lulyo olwa kuli bwenêne, ngasi muntu akaz’igendamwo buzira côba abe n’omurhûla bulya bwo buba bugale bwa ngasi muntu. 13(c) Erhi ncidôsa abahanûzi bani kurhi okwôla kwankahashikana, Hamani, ye mugula mukulu bwenêne na mwirhonzi, muntu mwene murhahabiri oku bushibirizi ajira omul kurhumikira kwage, yeri wa kabirhi omu bwami, 13(d) amanyisize oku hali olubaga lugwerhe obulonza bubi lunali omu gandi mashanja goshi ga hano igulu mpu barhayumvanya n’agôla gandi mashanja ebwa kuba bajira gabo gabo marhegeko banakagayaguza amarhegeko g’abandi bami na ntyôla barhaziga ebihugo rhurhegeka byagendeka bwinja.

13(e) Erhi mbona oku omu gandi mashanja goshi olwôla lubaga luguma lonene lukayôrha luciyungwire oku bandi bantu n’oku omu kuba n’agabo marhegeko banalonze okuseza abantu mpu bashimbe amarhegeko n’engeso zabo, erhi rhubona oku okwôla kunarhume omurhûla gurhacibonekana omu bantu erhi bo barhuma. 13(f) Rhubahunyire nti abôla boshi banadesirwe omu maruba ga Hamani, ye murhambo w’ebyani; ye na larha wa kabirhi, boshi oku banali: kuguma n’aba kazi, n’abana babo boshi banigûzibwe n’engôrho y’abashombanyi babo buzira bwonjo erhi kubabalira lebe; banigûzibwe oku lusiku lwa kal’ikumi na kani lw’omwezi gwa Adari. 13(g) Na ntyôla ngasi boshi, bunôla kandi erhi mira, balya banali bagwerhe omurhima mubi olufu lw’akavulindi lubayandagaliza omu kuzimu; kandi omu nsiku zayîsha emikolo yirhu yanaba n’omurhûla enakengwe omu cihugo cirhu coshi. » 14 Ebinwa byayandikagwa mw’agôla maruba, nka irhegeko liyerekire abantu boshi, byanacirhumwa omu cihugo coshi mpu lyo ngasi muguma aba acîrheganyize oku lusiku lwanatwirwe ».

15 Oku irhegeko lya mwami agôla maruba ganacigenda dubaduba omu cihugo coshi. Ery’irhegeko lyanacimayisibwa burhanzi aha burhwali buba aha Suza. N’oku mwami boshi na Hamani bali oku mamvu bagorhomera, banafonfomera ebiryo, abantu b’omu lugo lwa Suza boshi bahira akaboko aha irhama.

ΕΣΘΗΡ 3

1 Μετὰ δὲ ταῦτα ἐδόξασεν ὁ βασιλεὺς ᾿Αρταξέρξης Αμαν Αμαδαθου Βουγαῖον καὶ ὕψωσεν αὐτόν, καὶ ἐπρωτοβάθρει πάντων τῶν φίλων αὐτοῦ. 2 καὶ πάντες οἱ ἐν τῇ αὐλῇ προσεκύνουν αὐτῷ, οὕτως γὰρ προσέταξεν ὁ βασιλεὺς ποιῆσαι· ὁ δὲ Μαρδοχαῖος οὐ προσεκύνει αὐτῷ. 3 καὶ ἐλάλησαν οἱ ἐν τῇ αὐλῇ τοῦ βασιλέως τῷ Μαρδοχαίῳ Μαρδοχαῖε, τί παρακούεις τὰ ὑπὸ τοῦ βασιλέως λεγόμενα; 4 καθ᾽ ἑκάστην ἡμέραν ἐλάλουν αὐτῷ, καὶ οὐχ ὑπήκουεν αὐτῶν· καὶ ὑπέδειξαν τῷ Αμαν Μαρδοχαῖον τοῖς τοῦ βασιλέως λόγοις ἀντιτασσόμενον· καὶ ὑπέδειξεν αὐτοῖς ὁ Μαρδοχαῖος ὅτι Ιουδαῖός ἐστιν. 5 καὶ ἐπιγνοὺς Αμαν ὅτι οὐ προσκυνεῖ αὐτῷ Μαρδοχαῖος, ἐθυμώθη σφόδρα 6 καὶ ἐβουλεύσατο ἀφανίσαι πάντας τοὺς ὑπὸ τὴν ᾿Αρταξέρξου βασιλείαν Ιουδαίους. 7 καὶ ἐποίησεν ψήφισμα ἐν ἔτει δωδεκάτῳ τῆς βασιλείας ᾿Αρταξέρξου καὶ ἔβαλεν κλήρους ἡμέραν ἐξ ἡμέρας καὶ μῆνα ἐκ μηνὸς ὥστε ἀπολέσαι ἐν μιᾷ ἡμέρᾳ τὸ γένος Μαρδοχαίου, καὶ ἔπεσεν ὁ κλῆρος εἰς τὴν τεσσαρεσκαιδεκάτην τοῦ μηνός, ὅς ἐστιν Αδαρ. 8 καὶ ἐλάλησεν πρὸς τὸν βασιλέα ᾿Αρταξέρξην λέγων ῾Υπάρχει ἔθνος διεσπαρμένον ἐν τοῖς ἔθνεσιν ἐν πάσῃ τῇ βασιλείᾳ σου, οἱ δὲ νόμοι αὐτῶν ἔξαλλοι παρὰ πάντα τὰ ἔθνη, τῶν δὲ νόμων τοῦ βασιλέως παρακούουσιν, καὶ οὐ συμφέρει τῷ βασιλεῖ ἐᾶσαι αὐτούς· 9 εἰ δοκεῖ τῷ βασιλεῖ, δογματισάτω ἀπολέσαι αὐτούς, κἀγὼ διαγράψω εἰς τὸ γαζοφυλάκιον τοῦ βασιλέως ἀργυρίου τάλαντα μύρια. 10 καὶ περιελόμενος ὁ βασιλεὺς τὸν δακτύλιον ἔδωκεν εἰς χεῖρα τῷ Αμαν σφραγίσαι κατὰ τῶν γεγραμμένων κατὰ τῶν Ιουδαίων. 11 καὶ εἶπεν ὁ βασιλεὺς τῷ Αμαν Τὸ μὲν ἀργύριον ἔχε, τῷ δὲ ἔθνει χρῶ ὡς βούλει. 12 καὶ ἐκλήθησαν οἱ γραμματεῖς τοῦ βασιλέως μηνὶ πρώτῳ τῇ τρισκαιδεκάτῃ καὶ ἔγραψαν, ὡς ἐπέταξεν Αμαν, τοῖς στρατηγοῖς καὶ τοῖς ἄρχουσιν κατὰ πᾶσαν χώραν ἀπὸ ᾿Ινδικῆς ἕως τῆς Αἰθιοπίας, ταῖς ἑκατὸν εἴκοσι ἑπτὰ χώραις, τοῖς τε ἄρχουσι τῶν ἐθνῶν κατὰ τὴν αὐτῶν λέξιν δι᾽ ᾿Αρταξέρξου τοῦ βασιλέως. 13καὶ ἀπεστάλη διὰ βιβλιαφόρων εἰς τὴν ᾿Αρταξέρξου βασιλείαν ἀφανίσαι τὸ γένος τῶν Ιουδαίων ἐν ἡμέρᾳ μιᾷ μηνὸς δωδεκάτου, ὅς ἐστιν Αδαρ, καὶ διαρπάσαι τὰ ὑπάρχοντα αὐτῶν.— 13a τῆς δὲ ἐπιστολῆς ἐστιν τὸ ἀντίγραφον τόδε Βασιλεὺς μέγας ᾿Αρταξέρξης τοῖς ἀπὸ τῆς ᾿Ινδικῆς ἕως τῆς Αἰθιοπίας ἑκατὸν εἴκοσι ἑπτὰ χωρῶν ἄρχουσι καὶ τοπάρχαις ὑποτεταγμένοις τάδε γράφει 13b Πολλῶν ἐπάρξας ἐθνῶν καὶ πάσης ἐπικρατήσας οἰκουμένης ἐβουλήθην, μὴ τῷ θράσει τῆς ἐξουσίας ἐπαιρόμενος, ἐπιεικέστερον δὲ καὶ μετὰ ἠπιότητος ἀεὶ διεξάγων, τοὺς τῶν ὑποτεταγμένων ἀκυμάτους διὰ παντὸς καταστῆσαι βίους, τήν τε βασιλείαν ἥμερον καὶ πορευτὴν μέχρι περάτων παρεξόμενος ἀνανεώσασθαί τε τὴν ποθουμένην τοῖς πᾶσιν ἀνθρώποις εἰρήνην. 13c πυθομένου δέ μου τῶν συμβούλων πῶς ἂν ἀχθείη τοῦτο ἐπὶ πέρας, σωφροσύνῃ παρ᾽ ἡμῖν διενέγκας καὶ ἐν τῇ εὐνοίᾳ ἀπαραλλάκτως καὶ βεβαίᾳ πίστει ἀποδεδειγμένος καὶ δεύτερον τῶν βασιλειῶν γέρας ἀπενηνεγμένος Αμαν 13d ἐπέδειξεν ἡμῖν ἐν πάσαις ταῖς κατὰ τὴν οἰκουμένην φυλαῖς ἀναμεμεῖχθαι δυσμενῆ λαόν τινα τοῖς νόμοις ἀντίθετον πρὸς πᾶν ἔθνος τά τε τῶν βασιλέων παραπέμποντας διηνεκῶς διατάγματα πρὸς τὸ μὴ κατατίθεσθαι τὴν ὑφ᾽ ἡμῶν κατευθυνομένην ἀμέμπτως συναρχίαν. 13e διειληφότες οὖν τόδε τὸ ἔθνος μονώτατον ἐν ἀντιπαραγωγῇ παντὶ διὰ παντὸς ἀνθρώπῳ κείμενον διαγωγὴν νόμων ξενίζουσαν παραλλάσσον καὶ δυσνοοῦν τοῖς ἡμετέροις πράγμασιν τὰ χείριστα συντελοῦν κακὰ καὶ πρὸς τὸ μὴ τὴν βασιλείαν εὐσταθείας τυγχάνειν· 13f προστετάχαμεν οὖν τοὺς σημαινομένους ὑμῖν ἐν τοῖς γεγραμμένοις ὑπὸ Αμαν τοῦ τεταγμένου ἐπὶ τῶν πραγμάτων καὶ δευτέρου πατρὸς ἡμῶν πάντας σὺν γυναιξὶ καὶ τέκνοις ἀπολέσαι ὁλορριζεὶ ταῖς τῶν ἐχθρῶν μαχαίραις ἄνευ παντὸς οἴκτου καὶ φειδοῦς τῇ τεσσαρεσκαιδεκάτῃ τοῦ δωδεκάτου μηνὸς Αδαρ τοῦ ἐνεστῶτος ἔτους, 13g ὅπως οἱ πάλαι καὶ νῦν δυσμενεῖς ἐν ἡμέρᾳ μιᾷ βιαίως εἰς τὸν ᾅδην κατελθόντες εἰς τὸν μετέπειτα χρόνον εὐσταθῆ καὶ ἀτάραχα παρέχωσιν ἡμῖν διὰ τέλους τὰ πράγματα.— 14 τὰ δὲ ἀντίγραφα τῶν ἐπιστολῶν ἐξετίθετο κατὰ χώραν, καὶ προσετάγη πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν ἑτοίμους εἶναι εἰς τὴν ἡμέραν ταύτην. 15 ἐσπεύδετο δὲ τὸ πρᾶγμα καὶ εἰς Σουσαν· ὁ δὲ βασιλεὺς καὶ Αμαν ἐκωθωνίζοντο, ἐταράσσετο δὲ ἡ πόλις.

4

Esteri na Mardokeyo balonza obulyo bw’okuyaka obwôla buhanya

1 Erhi anayumva oku kwo byalalirwe ntyôla, Mardokeyo asharhula emya mbalo yage ayambala sunzu, anacilabika oluvu. Okubundi anacikanya omu lugo loshi aja abanda endulù, 2 anacigend’iyimanga aha muhango gujire aha bwami bulya ntaye wankagezire muli ogwôla muhango anacihundikire sunzu. 3 Omu ngasi cishagala banamanyisagyamwo ogwôla mwanzi gw’ebwami, oku ngasi Muyahudi wanali kolwôla lugo kwaba kurhindibuka, kulaka n’okurhoza emirenge, kucishalisa n’emirhanyo. Banji baj’omu mishîbo, bayambala sunzu, bacilabika oluvu.

4 Bambalikazi n’abalamba barhonyi ba Esteri bayîsh’imumanyisa ogwôla mwanzi. Omwamikazi, omungo gwamugwarha bwenêne. Arhuma abahêkera Mardokeyo emyambalo mpu lyo aleka sunzu wage. Ci Mardokeyo acilahirira. 5 Lero okubundi obwôla, Esteri anacirhuma omwambali wage Hataki, muguma w’omu barhonyi mwami alimuhire mpu bakaz’imukolera, Esteri anacimurhuma mpu agend’idosa Mardokeyo kurhi byabire na bici birhumire aba n’olugendo lwa bene olôla.

6 Hataki anahuluka aja emunda Mardokeyo ali atamire aha muhango gw’omuhanda gwa mwami. 7 Mardokeyo anacimurhondêreza oku binali byoshi anacimubwira na kurhi Hamani alaganaga okurhulira ensaranga zirhali nyi oku mbîko ya mwami nka mpyîlo y’okumalira Abayahudi. 8 Anacimuhà erya mpamiso y’olwandiko Iw’irhegeko lyalumizibagwa omu cihugo coshi mpu bayî rhe Abayahudi; n’okwôla kwankamanyisize Esteri ebyabire byoshi. Anacimu komêreza mpu abwire omugoli aje emunda mwami ali amushenge obwonjo oku lubaga aburhagwamwo. 8(a) «Erhi kengera mwana wani muli zirya nsiku z’amalibuko amango nakazag’ikulisa n’amaboko gani. Bulya Hamani ye oligi wa kabirhi omu cihugo ca mwami, ahunyire mwami mpu rhweshi rhufe! » 8(b) «Oshenge Nyakasane, orhuderhere emunda ali, orhufulumuse olufu!»

9 Hataki agaluka aj’ishambalira Esteri ebyo binwa. 10 Esteri arhuma Hataki acibwira Mardokeyo, erhi: 11 «Bambali ba mwami boshi n’abayûbaka omu cihugo cage bayîshi oku ngasi muntu abe mulume, abe mukazi, erhi ankanaci shomya mpu aje emunda mwami ali arhanahamagirwi naye, oyôla muntu anakumba ho nahalya omu irhcgeko lidesire mpu oyôla muntu afe. Nkabaga e rhi mwami akanamuyêrekeza akarhi kage k’amasholo, mwami anamanyise ntyo oku oyûla muntu ababalirwe. Hamagera na nsiku makumi asharhu ntalali kwa mpu nje emunda mwami ali».

12 Anacimanyisa Mardokeyo ebyo binwa bya Esteri. 13 Naye Mardokeyo anacishuza, erhi; «Orhamanyaga mpu okwenge oli omu bwami, wenene Muyahudi wafuma omu bandi. 14 Bulya kwo binali erhi wankaba orhadesiri kanwa mwagano mango, okucira n’okuyôkoka kw’Abayahudi kwanarhenga handi; w’oyo n’enyumpa ya sho mwanahûngumuka. Ndi wankamanya erhi arhali amango gali nkaga go garhumaga oba mwamikazi?»

15 Esteri abwira Mardokeyo, erhi: 16 «Ogend’ibwira Abayahudi banali omu Suza boshi bacishalise erhi nie ntuma. Murhalyaga murhananywaga miregere ge isharhu na madufu asharhu. Oku lwani lunda, nie haguma na bambalikazi bani, nacîshalisa kuguma na ninyu. Na hanôla mba namacirheganya ntyôla, nanaj’emunda mwami ali, akaba kufa nafa nanafaga». 17 Mardokeyo ashubira emwage agend’ijira kulyala Esteri amubwiraga. Omusengero gwa Mardokeyo

17(a) Mardokeyo ashenga erhi akengera aminja ga Nyakasane goshi, aderha erhi: 17(b) «Mâshi, Yagirwa, Yagirwa Mwami Ogala-byoshi, ebintu byoshi biba oku buhashe bwawe, na ntaye ciru n’omuguma wankakucika nka wamalonza okuciza Israheli. 17(c) We walemaga empingu n’igulu, na ngasi birhangazo biba hanôla igulu. We mwami w’ebintu byoshi, na ntaco cankakucika Nyamwagirwa! 17(d) Oyîshi byoshi, orhahabiri oku arhali kujira cikanyi nisi erhi bucibonyi kandi erhi magene g’okubona irenge lyarhumaga nalahira okufukamira o mwibonyi Hamani. Bulya neci nanacinyihya erhi kuciza Israheli kurhuma. 17(e) Ci kwonene najizire ntyôla, lyo ndek’iha omuntu irenge likwanine Nyamuzinda yenene; ntankanaharamya owundi okuleka wenene, Yagirwa Nnamahanga, ci arhali ebwa kucivuna kwo kwarhuma najira ntyôla. 17(f) Na bunôla Yagirwa Nnamahanga, Mwami, we Nyamuzinda w’A brahamu, obabalire olubaga lwawe; bulya abashombanyi birhu bakola ba rhulomolire amasu mpu barhuyîrhe banaherêrekeze omwimo gwawe gwa ku rhenga mira. 17(g) Orhagayaguzagya omurhwe gwawe, ogu wenene wacu ngulaga kurhenga e Misiri. 17(h) Yagirwa oyumvirhize omusengero gwani! 0 mwimo gwawe ogufe obwonjo, emishîbo yirhu oyihindule bushagaluke lyo rhulanga akalamo kirhu rhunabe bantu bakuyimba irenge ly’izîno lyawe, mâshi Nyakasane. Yagirwa omanye mâshi wankaheza orhunwa rhw’abakukuza.» 17(i) Nabo bene Israheli balaka bwenêne n’emisi yabo yoshi omukubona olufu lukola luli embere z’amasu gabo.

Omusengero gwa Esteri

17(k) Omwamikazi Esteri naye oyakira muli Nyakasane erhi arhungwa n’obwoba bw’olufu lwalikola lumuyerekire luminomino. Anacihogola erya myambolo yage y’obugale, ayambala ey’okucîbabaza n’okushiba; ahali h’amanukato galya gabaya bwinjinja oku irhwe lyage, alibumba luvu na ngasi bindi bya bibolêrereza. Arhohya bwenêne omubiri gwage; n’ebiviri bishandabine aba by’akola aj’agerana halya hoshi anakazag’igera aba amashokoza amanaya mbaliza bwinja. Ashenga Nyakasane Nyamuzinda w’Israheli aderha, erhi: 17(l) «Nyamwagirwa, mwami wirhu, wene Nyamuzinda nta wundi, ntabala nani bulya obwinage oku niono nieshi nta handi nankacikula oburhabâle okuleka emunda oli: bulya embaka zinyîshire, nkola ndi omu kanga k’okufa. 17(m) Kurhenga eburho bwani erhi nciri aha mwirhu, nayumvirhe oku wene ne Yagirwa, we wacîshogaga Israheli omu karhî g’agandi mashanja goshi na balarha wacîshogabo muli bashakulûza babo, mpu babe mwimo gwawe ensiku n’amango, n’oku wajizire makwanane manji wakazag’ibalaganya. 17(n ) Lero rhwakugomera, wanacirhuhâna emwa abashombanyi birhu, ebwakuba rhwamakaz’iharamya ba-nyamuzinda babo. Oli mushinganyanya Yagirwa Nnahamwirhu. 17(o) Ci kwonene barhaciderhaga mpu obûla rhwamagwarhwa mpira rhuko laga rhwalekera ahôla, ci balunginage boshi n’enshushano zabo mpu bakule omulali gw’omu kanwa kawe, mpu baherêrekeze loshi-loshi omwimo gwawe, mpu badundaguze orhunwa rhw’abakukuza, bamalîre ntyôla irenge ly’aka­ Nyamuzinda kawe n’oluhêrero lwawe. 17(p) ntyo bakaz’iharamya omu igulu lyoshi ba-nyamuzinda b’obwihambi n’okucisimisa lwoshi embrere z’omwami w’igulu. 17(q) Yagirwa, enshusho yawe erhahindukaga buhanya oku barhacihali, mâs hi, orharhuganyaguzagya omu malibuko girhu! Emihigo mibi abashombanyi birhu barhurheganyiza, ojire ebagalukire bo nène n’omurhangiriza wankacishomya mpu arhurhera, ojire acîbonerekwo, abe lwiganyo lw’ababo! 17(r) Yagirwa okengere, ociyerekane olusiku lw’amalibuko girhu! Nani ompe oburhwali, Yagirwa Mwami wa ba-nyamuzinda na Murhegesi wa ngasi bukulu. 17(s) Ohire ebinwa binunu omu kanwa kani hano mba nkola ndi omu mbaka embrere z’entale, onayiyêrekeze omurhima embere z’abashombanyi birhu, baherêrekere haguma n’abandi boshi babashusha. 17(t) Rhwehe okuboko kwawe kurhucize, onayîshe ontabille bulya niene ndi, ntanagwerhi wundi nalibirhira kuleka we, wene Nyakasane! 17(u) Oyîshi byoshi onayîshi oku ntabonakwo irenge ly’abarhasima bayumve izîno lyawe, oyîshi oku ntabonakwo gw’entakembûlwa n’ogw’abanyamahanga. 17(w) Omanyire obulagirire ndimwo, omanyire oku obwoba bungwerhe erhi bucibone bwani burhuma, bulya bundi ebusu, mwa zino nsiku ndi nagenda engalanju hano igulu, bwoba n’enshonyi ziri nka za mwambalo gw’izinga. Waliha, ontenze kw’obwo bworhere, ojire burhankulikiraga omu nsiku zani z’omurhûla. 17(x) Mwambalikazi wawe arhalîraga oku cibo ca Hamani, arhajaga oku nsiku nkulu z’ebwami arhananywaga amanvu g’abazimu. 17(y) Mwambalikazi wawe arhacisimisagya kundi kundi kurhenga olusiku akuhiragakwo omurhima kuhik’ene, ci muli we, Nyakasane, Nyamuzinda wa Abrahamu. 17(z) Nyamuzinda w’emisi elushire eya boshi, oyumvirhize izu ly’abali omu malibuko barhanacigwerhi bulangalire, orhukule omu maboko g’abaminya onankûle omu bwoba ndimwo!»

ΕΣΘΗΡ 4

1 ῾Ο δὲ Μαρδοχαῖος ἐπιγνοὺς τὸ συντελούμενον διέρρηξεν τὰ ἱμάτια αὐτοῦ καὶ ἐνεδύσατο σάκκον καὶ κατεπάσατο σποδὸν καὶ ἐκπηδήσας διὰ τῆς πλατείας τῆς πόλεως ἐβόα φωνῇ μεγάλῃ Αἴρεται ἔθνος μηδὲν ἠδικηκός. 2 καὶ ἦλθεν ἕως τῆς πύλης τοῦ βασιλέως καὶ ἔστη· οὐ γὰρ ἦν ἐξὸν αὐτῷ εἰσελθεῖν εἰς τὴν αὐλὴν σάκκον ἔχοντι καὶ σποδόν. 3 καὶ ἐν πάσῃ χώρᾳ, οὗ ἐξετίθετο τὰ γράμματα, κραυγὴ καὶ κοπετὸς καὶ πένθος μέγα τοῖς Ιουδαίοις, σάκκον καὶ σποδὸν ἔστρωσαν ἑαυτοῖς. 4 καὶ εἰσῆλθον αἱ ἅβραι καὶ οἱ εὐνοῦχοι τῆς βασιλίσσης καὶ ἀνήγγειλαν αὐτῇ, καὶ ἐταράχθη ἀκούσασα τὸ γεγονὸς καὶ ἀπέστειλεν στολίσαι τὸν Μαρδοχαῖον καὶ ἀφελέσθαι αὐτοῦ τὸν σάκκον, ὁ δὲ οὐκ ἐπείσθη. 5 ἡ δὲ Εσθηρ προσεκαλέσατο Αχραθαῖον τὸν εὐνοῦχον αὐτῆς, ὃς παρειστήκει αὐτῇ, καὶ ἀπέστειλεν μαθεῖν αὐτῇ παρὰ τοῦ Μαρδοχαίου τὸ ἀκριβές· 6  7 ὁ δὲ Μαρδοχαῖος ὑπέδειξεν αὐτῷ τὸ γεγονὸς καὶ τὴν ἐπαγγελίαν, ἣν ἐπηγγείλατο Αμαν τῷ βασιλεῖ εἰς τὴν γάζαν ταλάντων μυρίων, ἵνα ἀπολέσῃ τοὺς Ιουδαίους· 8 καὶ τὸ ἀντίγραφον τὸ ἐν Σούσοις ἐκτεθὲν ὑπὲρ τοῦ ἀπολέσθαι αὐτοὺς ἔδωκεν αὐτῷ δεῖξαι τῇ Εσθηρ καὶ εἶπεν αὐτῷ ἐντείλασθαι αὐτῇ εἰσελθούσῃ παραιτήσασθαι τὸν βασιλέα καὶ ἀξιῶσαι αὐτὸν περὶ τοῦ λαοῦ μνησθεῖσα ἡμερῶν ταπεινώσεώς σου ὡς ἐτράφης ἐν χειρί μου, διότι Αμαν ὁ δευτερεύων τῷ βασιλεῖ ἐλάλησεν καθ᾽ ἡμῶν εἰς θάνατον· ἐπικάλεσαι τὸν κύριον καὶ λάλησον τῷ βασιλεῖ περὶ ἡμῶν καὶ ῥῦσαι ἡμᾶς ἐκ θανάτου. 9 εἰσελθὼν δὲ ὁ Αχραθαῖος ἐλάλησεν αὐτῇ πάντας τοὺς λόγους τούτους. 10 εἶπεν δὲ Εσθηρ πρὸς Αχραθαῖον Πορεύθητι πρὸς Μαρδοχαῖον καὶ εἰπὸν ὅτι 11Τ ὰ ἔθνη πάντα τῆς βασιλείας γινώσκει ὅτι πᾶς ἄνθρωπος ἢ γυνή, ὃς εἰσελεύσεται πρὸς τὸν βασιλέα εἰς τὴν αὐλὴν τὴν ἐσωτέραν ἄκλητος, οὐκ ἔστιν αὐτῷ σωτηρία· πλὴν ᾧ ἐκτείνει ὁ βασιλεὺς τὴν χρυσῆν ῥάβδον, οὗτος σωθήσεται· κἀγὼ οὐ κέκλημαι εἰσελθεῖν πρὸς τὸν βασιλέα, εἰσὶν αὗται ἡμέραι τριάκοντα. 12 καὶ ἀπήγγειλεν Αχραθαῖος Μαρδοχαίῳ πάντας τοὺς λόγους Εσθηρ. 13 καὶ εἶπεν Μαρδοχαῖος πρὸς Αχραθαῖον Πορεύθητι καὶ εἰπὸν αὐτῇ Εσθηρ, μὴ εἴπῃς σεαυτῇ ὅτι σωθήσῃ μόνη ἐν τῇ βασιλείᾳ παρὰ πάντας τοὺς Ιουδαίους· 14 ὡς ὅτι ἐὰν παρακούσῃς ἐν τούτῳ τῷ καιρῷ, ἄλλοθεν βοήθεια καὶ σκέπη ἔσται τοῖς Ιουδαίοις, σὺ δὲ καὶ ὁ οἶκος τοῦ πατρός σου ἀπολεῖσθε· καὶ τίς οἶδεν εἰ εἰς τὸν καιρὸν τοῦτον ἐβασίλευσας; 15 καὶ ἐξαπέστειλεν Εσθηρ τὸν ἥκοντα πρὸς αὐτὴν πρὸς Μαρδοχαῖον λέγουσα 16 Βαδίσας ἐκκλησίασον τοὺς Ιουδαίους τοὺς ἐν Σούσοις καὶ νηστεύσατε ἐπ᾽ ἐμοὶ καὶ μὴ φάγητε μηδὲ πίητε ἐπὶ ἡμέρας τρεῖς νύκτα καὶ ἡμέραν, κἀγὼ δὲ καὶ αἱ ἅβραι μου ἀσιτήσομεν, καὶ τότε εἰσελεύσομαι πρὸς τὸν βασιλέα παρὰ τὸν νόμον, ἐὰν καὶ ἀπολέσθαι με ᾖ. 17 Καὶ βαδίσας Μαρδοχαῖος ἐποίησεν ὅσα ἐνετείλατο αὐτῷ Εσθηρ, 17a καὶ ἐδεήθη κυρίου μνημονεύων πάντα τὰ ἔργα κυρίου καὶ εἶπεν 17b Κύριε κύριε βασιλεῦ πάντων κρατῶν, ὅτι ἐν ἐξουσίᾳ σου τὸ πᾶν ἐστιν, καὶ οὐκ ἔστιν ὁ ἀντιδοξῶν σοι ἐν τῷ θέλειν σε σῶσαι τὸν Ισραηλ· 17c ὅτι σὺ ἐποίησας τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν καὶ πᾶν θαυμαζόμενον ἐν τῇ ὑπ᾽ οὐρανὸν καὶ κύριος εἶ πάντων, καὶ οὐκ ἔστιν ὃς ἀντιτάξεταί σοι τῷ κυρίῳ. 17d σὺ πάντα γινώσκεις· σὺ οἶδας, κύριε, ὅτι οὐκ ἐν ὕβρει οὐδὲ ἐν ὑπερηφανίᾳ οὐδὲ ἐν φιλοδοξίᾳ ἐποίησα τοῦτο, τὸ μὴ προσκυνεῖν τὸν ὑπερήφανον Αμαν, ὅτι ηὐδόκουν φιλεῖν πέλματα ποδῶν αὐτοῦ πρὸς σωτηρίαν Ισραηλ· 17e ἀλλὰ ἐποίησα τοῦτο, ἵνα μὴ θῶ δόξαν ἀνθρώπου ὑπεράνω δόξης θεοῦ, καὶ οὐ προσκυνήσω οὐδένα πλὴν σοῦ τοῦ κυρίου μου καὶ οὐ ποιήσω αὐτὰ ἐν ὑπερηφανίᾳ. 17f καὶ νῦν, κύριε ὁ θεὸς ὁ βασιλεὺς ὁ θεὸς Αβρααμ, φεῖσαι τοῦ λαοῦ σου, ὅτι ἐπιβλέπουσιν ἡμῖν εἰς καταφθορὰν καὶ ἐπεθύμησαν ἀπολέσαι τὴν ἐξ ἀρχῆς κληρονομίαν σου· 17g μὴ ὑπερίδῃς τὴν μερίδα σου, ἣν σεαυτῷ ἐλυτρώσω ἐκ γῆς Αἰγύπτου· 17h ἐπάκουσον τῆς δεήσεώς μου καὶ ἱλάσθητι τῷ κλήρῳ σου καὶ στρέψον τὸ πένθος ἡμῶν εἰς εὐωχίαν, ἵνα ζῶντες ὑμνῶμέν σου τὸ ὄνομα, κύριε, καὶ μὴ ἀφανίσῃς στόμα αἰνούντων σοι.— 17i καὶ πᾶς Ισραηλ ἐκέκραξαν ἐξ ἰσχύος αὐτῶν, ὅτι θάνατος αὐτῶν ἐν ὀφθαλμοῖς αὐτῶν. 17k Καὶ Εσθηρ ἡ βασίλισσα κατέφυγεν ἐπὶ τὸν κύριον ἐν ἀγῶνι θανάτου κατειλημμένη καὶ ἀφελομένη τὰ ἱμάτια τῆς δόξης αὐτῆς ἐνεδύσατο ἱμάτια στενοχωρίας καὶ πένθους καὶ ἀντὶ τῶν ὑπερηφάνων ἡδυσμάτων σποδοῦ καὶ κοπριῶν ἔπλησεν τὴν κεφαλὴν αὐτῆς καὶ τὸ σῶμα αὐτῆς ἐταπείνωσεν σφόδρα καὶ πάντα τόπον κόσμου ἀγαλλιάματος αὐτῆς ἔπλησε στρεπτῶν τριχῶν αὐτῆς καὶ ἐδεῖτο κυρίου θεοῦ Ισραηλ καὶ εἶπεν 17l Κύριέ μου ὁ βασιλεὺς ἡμῶν, σὺ εἶ μόνος· βοήθησόν μοι τῇ μόνῃ καὶ μὴ ἐχούσῃ βοηθὸν εἰ μὴ σέ, ὅτι κίνδυνός μου ἐν χειρί μου. 17m ἐγὼ ἤκουον ἐκ γενετῆς μου ἐν φυλῇ πατριᾶς μου ὅτι σύ, κύριε, ἔλαβες τὸν Ισραηλ ἐκ πάντων τῶν ἐθνῶν καὶ τοὺς πατέρας ἡμῶν ἐκ πάντων τῶν προγόνων αὐτῶν εἰς κληρονομίαν αἰώνιον καὶ ἐποίησας αὐτοῖς ὅσα ἐλάλησας. 17n καὶ νῦν ἡμάρτομεν ἐνώπιόν σου, καὶ παρέδωκας ἡμᾶς εἰς χεῖρας τῶν ἐχθρῶν ἡμῶν, ἀνθ᾽ ὧν ἐδοξάσαμεν τοὺς θεοὺς αὐτῶν· δίκαιος εἶ, κύριε. 17o καὶ νῦν οὐχ ἱκανώθησαν ἐν πικρασμῷ δουλείας ἡμῶν, ἀλλὰ ἔθηκαν τὰς χεῖρας αὐτῶν ἐπὶ τὰς χεῖρας τῶν εἰδώλων αὐτῶν ἐξᾶραι ὁρισμὸν στόματός σου καὶ ἀφανίσαι κληρονομίαν σου καὶ ἐμφράξαι στόμα αἰνούντων σοι καὶ σβέσαι δόξαν οἴκου σου καὶ θυσιαστήριόν σου 17p καὶ ἀνοῖξαι στόμα ἐθνῶν εἰς ἀρετὰς ματαίων καὶ θαυμασθῆναι βασιλέα σάρκινον εἰς αἰῶνα. 17q μὴ παραδῷς, κύριε, τὸ σκῆπτρόν σου τοῖς μὴ οὖσιν, καὶ μὴ καταγελασάτωσαν ἐν τῇ πτώσει ἡμῶν, ἀλλὰ στρέψον τὴν βουλὴν αὐτῶν ἐπ᾽ αὐτούς, τὸν δὲ ἀρξάμενον ἐφ᾽ ἡμᾶς παραδειγμάτισον. 17r μνήσθητι, κύριε, γνώσθητι ἐν καιρῷ θλίψεως ἡμῶν καὶ ἐμὲ θάρσυνον, βασιλεῦ τῶν θεῶν καὶ πάσης ἀρχῆς ἐπικρατῶν· 17s δὸς λόγον εὔρυθμον εἰς τὸ στόμα μου ἐνώπιον τοῦ λέοντος καὶ μετάθες τὴν καρδίαν αὐτοῦ εἰς μῖσος τοῦ πολεμοῦντος ἡμᾶς εἰς συντέλειαν αὐτοῦ καὶ τῶν ὁμονοούντων αὐτῷ· 17t ἡμᾶς δὲ ῥῦσαι ἐν χειρί σου καὶ βοήθησόν μοι τῇ μόνῃ καὶ μὴ ἐχούσῃ εἰ μὴ σέ, κύριε. 17u πάντων γνῶσιν ἔχεις καὶ οἶδας ὅτι ἐμίσησα δόξαν ἀνόμων καὶ βδελύσσομαι κοίτην ἀπεριτμήτων καὶ παντὸς ἀλλοτρίου. 17w σὺ οἶδας τὴν ἀνάγκην μου, ὅτι βδελύσσομαι τὸ σημεῖον τῆς ὑπερηφανίας μου, ὅ ἐστιν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς μου ἐν ἡμέραις ὀπτασίας μου· βδελύσσομαι αὐτὸ ὡς ῥάκος καταμηνίων καὶ οὐ φορῶ αὐτὸ ἐν ἡμέραις ἡσυχίας μου. 17x καὶ οὐκ ἔφαγεν ἡ δούλη σου τράπεζαν Αμαν καὶ οὐκ ἐδόξασα συμπόσιον βασιλέως οὐδὲ ἔπιον οἶνον σπονδῶν· 17y καὶ οὐκ ηὐφράνθη ἡ δούλη σου ἀφ᾽ ἡμέρας μεταβολῆς μου μέχρι νῦν πλὴν ἐπὶ σοί, κύριε ὁ θεὸς Αβρααμ. 17z ὁ θεὸς ὁ ἰσχύων ἐπὶ πάντας, εἰσάκουσον φωνὴν ἀπηλπισμένων καὶ ῥῦσαι ἡμᾶς ἐκ χειρὸς τῶν πονηρευομένων· καὶ ῥῦσαί με ἐκ τοῦ φόβου μου.

5

Esteri aj’emunda mwami ali

1 Oku lusiku lwa kasharhu lw’omusengero, Esteri ahogola emyambalo yage y’emishîbo, ayambala eyage yoshi y’obwamikazi. 1(a) Erhi alangala bwinjinja iranga, ashenga Nyamuzinda olanga anacungula abantu boshi. Buzinda anacirhôla bambalikazi babirhi: agwarhiriza oku murhanzi; n’omwambalikazi wa kabirhi amuyîsha nyuma amulengirize emirhêro yage. 1(b) Omu bwinja bwage, obusu bwage bwashagaluka bwenêne bwanalangala buzigire. Ci erhi n’omurhima gwage guli gwadûrha n’obwôba. 1(c) Erhi ayikira emihanda yoshi, tundu kuli mwami. Agôla mango mwami ali abwarhire oku ntebe yage y’obwami erhi anayambalizize ebimanyiso byoshi by’ensiku nkulu zage; anahe rhe alangashana n’amasholo n’agandi mabuye minjinja; ali wakulerha ecôba. 1(d) Anaciyînamula obusu bwage bwalabuka, alola n’oburhe bunene. Mwami­ kazi afa n’entemu. Erhi ahôla atulula omubiri anayegemera omwambalikazi wali mulasize. 1(e) Lero Nyamuzinda ahindula omurhima gwa mwami agujira mutûdu. Ayimukanana n’obwôba oku ntebe yage y’obwami anacigwarhirira E steri kuhika ayôrha bwinja; amuhà omurhima n’ebinwa by’okurhuliriza. 1(f) «Kurhi byabire Esteri? Ndi mushinja wawe !Orhayôbohe! Orhafe! Irhegeko lyani liyerekire abantu kone. Shegera hano.» 2 Mwami ayimusa akarhi kage k’amasholo akadêkereza oku igosi lya Esteri amuhôbera anacimubwira, erhi: «Nderheza!» 2(a) Esteri aderha, erhi: «Yagirwa, nakubwine oshushire nka malahika wa Nnâmahanga. Lero omurhima gwani gwafuduka nayôboha obulangashane bwawe. Bulya, Yagirwa, oli wa kusomeza n’obusu bwawe buli bwa kusimîsa.» 2(b) Erhi ayusa okuderha, ahola. Mwami ayôboha n’abamuli eburhambi balonza okumuhembula. 3 Mwami anacimudôsa, erhi: «Bici bikugwerhe, mwamikazi Esteri? Mbwira bici walonza? Ciru akaba luhande ly’ecihugo cani nanakuhalwo.» 4 Esteri anacishuza, erhi: «Waliha nka kusimîsize mwami, nsengire mwami ayîshe oku lusiku lukulu namurheganyize ene omu mwani haguma na Hamani.» 5 Mwami anacishuza, erhi: «Museze Hamani ajire okwôla Esteri anadesire. »

Mwami anakanya boshi na Hamani baja kuli lulya lusiku lukulu Esteri anabarheganyizagya. 6 Erhi baba bakola badwirhe banywa idivayi, mwami anacidôsa Esteri, erhi: «Mbwira bici osengire? Nakushobôza byo. Mbwira bici walonza? Ka luhande lw’ecihugo cani? waluhabwa.» 7 Esteri anacishuza aderha, erhi: «Eci nsengire n’eci nalonza: 8 Wa!iha akaba nani narhonyire omu masu ga mwami, na nka mwami alonzize okuyumvirhiza eci nsengire n’eci nalonza, mwami ashub’iyîsha irhondo oku lundi lusiku lukulu namurheganyiza haguma na Hamani na kuli olwôla lusiku nayukiriza irhegeko mwami ampire.»

9 Olwôla lusiku Hamani angenda ashagalusire. Ci erhi acibona Mardokeyo aha muhango gwa mwami, buzira kuderha mpu akayimuka nisi erhi okucifukunya kwo kunyi embere zage, anacikunirira bwenêne Mardokeyo. 10 Ci Hamani acihima bwenêne akanya aja emwage. Okubundi anacirhumiza mpu abira bage bayîshe kuguma na mukage Zereshi. 11 Hamani arhondêra okubabwira ogw’obunji bw’obugale bwage n’ogw’abagala bage n’ecikono cinene mwami amuhebiremwo erhi amuyimika mukulu w’abasirika n’abarhumisi bage boshi. 12 Kuhika ciru ayushûla aderha, erhi: «Arhanali hoshi aho, ciru niene nieki omwamikazi Esteri ayemêrire okuja oku lusiku lukulu anal’irheganyîze mwami rhweshi naye; na kandi ndalisirwe okuyîshubira irhondo rhweshi na mwami. 13 Ci ebyo byoshi nta masîma binderhera amango nciri nabona ola Muyahudi Mardokeyo atamire aha muhango gwa mwami.» 14 Lero mukage Zereshi, kuguma na balya bira hage banacimushuza, mpu: Orheng’igend’igwikisa omurhi gwa makoro makumi arhanu, n’irhondo sêzi ohûne mwami bamanikekwo Mardokeyo. Na ntyo wanagend’oshagulusire okwôla lusiku lukulu mweshi na mwami!» Elyôla ihano lyanacisimîsa bwenêne Hamani, anacijirisa ogwôla murhi.

ΕΣΘΗΡ 5

1 Καὶ ἐγενήθη ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ τρίτῃ, ὡς ἐπαύσατο προσευχομένη, ἐξεδύσατο τὰ ἱμάτια τῆς θεραπείας καὶ περιεβάλετο τὴν δόξαν αὐτῆς 1a καὶ γενηθεῖσα ἐπιφανὴς ἐπικαλεσαμένη τὸν πάντων ἐπόπτην θεὸν καὶ σωτῆρα παρέλαβεν τὰς δύο ἅβρας καὶ τῇ μὲν μιᾷ ἐπηρείδετο ὡς τρυφερευομένη, ἡ δὲ ἑτέρα ἐπηκολούθει κουφίζουσα τὴν ἔνδυσιν αὐτῆς, 1b καὶ αὐτὴ ἐρυθριῶσα ἀκμῇ κάλλους αὐτῆς, καὶ τὸ πρόσωπον αὐτῆς ἱλαρὸν ὡς προσφιλές, ἡ δὲ καρδία αὐτῆς ἀπεστενωμένη ἀπὸ τοῦ φόβου. 1c καὶ εἰσελθοῦσα πάσας τὰς θύρας κατέστη ἐνώπιον τοῦ βασιλέως, καὶ αὐτὸς ἐκάθητο ἐπὶ τοῦ θρόνου τῆς βασιλείας αὐτοῦ καὶ πᾶσαν στολὴν τῆς ἐπιφανείας αὐτοῦ ἐνεδεδύκει, ὅλος διὰ χρυσοῦ καὶ λίθων πολυτελῶν, καὶ ἦν φοβερὸς σφόδρα. 1d καὶ ἄρας τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πεπυρωμένον δόξῃ ἐν ἀκμῇ θυμοῦ ἔβλεψεν, καὶ ἔπεσεν ἡ βασίλισσα καὶ μετέβαλεν τὸ χρῶμα αὐτῆς ἐν ἐκλύσει καὶ κατεπέκυψεν ἐπὶ τὴν κεφαλὴν τῆς ἅβρας τῆς προπορευομένης. 1e καὶ μετέβαλεν ὁ θεὸς τὸ πνεῦμα τοῦ βασιλέως εἰς πραΰτητα, καὶ ἀγωνιάσας ἀνεπήδησεν ἀπὸ τοῦ θρόνου αὐτοῦ καὶ ἀνέλαβεν αὐτὴν ἐπὶ τὰς ἀγκάλας αὐτοῦ, μέχρις οὗ κατέστη, καὶ παρεκάλει αὐτὴν λόγοις εἰρηνικοῖς καὶ εἶπεν αὐτῇ 1f Τί ἐστιν, Εσθηρ; ἐγὼ ὁ ἀδελφός σου, θάρσει, οὐ μὴ ἀποθάνῃς, ὅτι κοινὸν τὸ πρόσταγμα ἡμῶν ἐστιν· πρόσελθε. 2 καὶ ἄρας τὴν χρυσῆν ῥάβδον ἐπέθηκεν ἐπὶ τὸν τράχηλον αὐτῆς καὶ ἠσπάσατο αὐτὴν καὶ εἶπεν Λάλησόν μοι. 2a καὶ εἶπεν αὐτῷ Εἶδόν σε, κύριε, ὡς ἄγγελον θεοῦ, καὶ ἐταράχθη ἡ καρδία μου ἀπὸ φόβου τῆς δόξης σου· ὅτι θαυμαστὸς εἶ, κύριε, καὶ τὸ πρόσωπόν σου χαρίτων μεστόν. 2b ἐν δὲ τῷ διαλέγεσθαι αὐτὴν ἔπεσεν ἀπὸ ἐκλύσεως αὐτῆς, καὶ ὁ βασιλεὺς ἐταράσσετο, καὶ πᾶσα ἡ θεραπεία αὐτοῦ παρεκάλει αὐτήν. 3 καὶ εἶπεν ὁ βασιλεύς Τί θέλεις, Εσθηρ, καὶ τί σού ἐστιν τὸ ἀξίωμα; ἕως τοῦ ἡμίσους τῆς βασιλείας μου καὶ ἔσται σοι. 4 εἶπεν δὲ Εσθηρ ῾Ημέρα μου ἐπίσημος σήμερόν ἐστιν· εἰ οὖν δοκεῖ τῷ βασιλεῖ, ἐλθάτω καὶ αὐτὸς καὶ Αμαν εἰς τὴν δοχήν, ἣν ποιήσω σήμερον. 5 καὶ εἶπεν ὁ βασιλεύς Κατασπεύσατε Αμαν, ὅπως ποιήσωμεν τὸν λόγον Εσθηρ· καὶ παραγίνονται ἀμφότεροι εἰς τὴν δοχήν, ἣν εἶπεν Εσθηρ. 6 ἐν δὲ τῷ πότῳ εἶπεν ὁ βασιλεὺς πρὸς Εσθηρ Τί ἐστιν, βασίλισσα Εσθηρ; καὶ ἔσται σοι ὅσα ἀξιοῖς. 7 καὶ εἶπεν Τὸ αἴτημά μου καὶ τὸ ἀξίωμά μου· 8 εἰ εὗρον χάριν ἐνώπιον τοῦ βασιλέως, ἐλθάτω ὁ βασιλεὺς καὶ Αμαν ἐπὶ τὴν αὔριον εἰς τὴν δοχήν, ἣν ποιήσω αὐτοῖς, καὶ αὔριον ποιήσω τὰ αὐτά. 9 Καὶ ἐξῆλθεν ὁ Αμαν ἀπὸ τοῦ βασιλέως ὑπερχαρὴς εὐφραινόμενος· ἐν δὲ τῷ ἰδεῖν Αμαν Μαρδοχαῖον τὸν Ιουδαῖον ἐν τῇ αὐλῇ ἐθυμώθη σφόδρα. 10 καὶ εἰσελθὼν εἰς τὰ ἴδια ἐκάλεσεν τοὺς φίλους καὶ Ζωσαραν τὴν γυναῖκα αὐτοῦ 11 καὶ ὑπέδειξεν αὐτοῖς τὸν πλοῦτον αὐτοῦ καὶ τὴν δόξαν, ἣν ὁ βασιλεὺς αὐτῷ περιέθηκεν, καὶ ὡς ἐποίησεν αὐτὸν πρωτεύειν καὶ ἡγεῖσθαι τῆς βασιλείας. 12 καὶ εἶπεν Αμαν Οὐ κέκληκεν ἡ βασίλισσα μετὰ τοῦ βασιλέως οὐδένα εἰς τὴν δοχὴν ἀλλ᾽ ἢ ἐμέ, καὶ εἰς τὴν αὔριον κέκλημαι· 13 καὶ ταῦτά μοι οὐκ ἀρέσκει, ὅταν ἴδω Μαρδοχαῖον τὸν Ιουδαῖον ἐν τῇ αὐλῇ. 14 καὶ εἶπεν πρὸς αὐτὸν Ζωσαρα ἡ γυνὴ αὐτοῦ καὶ οἱ φίλοι Κοπήτω σοι ξύλον πηχῶν πεντήκοντα, ὄρθρου δὲ εἰπὸν τῷ βασιλεῖ καὶ κρεμασθήτω Μαρδοχαῖος ἐπὶ τοῦ ξύλου· σὺ δὲ εἴσελθε εἰς τὴν δοχὴν σὺν τῷ βασιλεῖ καὶ εὐφραίνου. καὶ ἤρεσεν τὸ ῥῆμα τῷ Αμαν, καὶ ἡτοιμάσθη τὸ ξύλον.

6

IV. Abayahudi bacihôla

Hamani ayongwa

1 Muli obwôla budufu mwami anacibula iro, arhumiza mpu bamulerhere ecitabu c’emikolo n’ebijiro byage. Bacilerha, barhondêra hacibungilla ba nacisomera embere zage. 2 Lero banacishimana ahayandisirwe kurhi Mardokeyo ajag’imanyisa obulyalya bwa Bigtani boshi na Tareshi bali barhonyi babirhi ba mwami, bo bakazag’ilanga enyumpa ya mwami na ngasi byoshi byanabagamwo; bali balalire okuyîrha mwami Asuerusi. 3 Mwami anacidôsa, erhi: «Bicigi biguma Mardokeyo ahabiragwe nka bukuze n’irenge kuli okwo ohôla?» Nabo balya barhumisi ba mwami bakazag’imukolera agôla mango banacishuza, mpu: «Arhahabagwa cici.» 4 Mwami anacidôsa, erhi: «Ndi oli omu ngo?» Mw’agôla mango gonène, Hamani erhi ali embuga aha nyumpa ya mwami, aliyîshir’ihûna mwami mpu bamanike Mardokeyo oku murhi ali amurheganyîze. 5 Abarhumisi ba mwami banacishuza mwami, erhi: «Hamani oyo oli omu ngo.» Mwami anacidcrha, erhi: «Ayîshc!» 6 Erhi Hamani aha amaja omu nyumpa mwami anacimudosa, erhi: «Kurhi bankajirira omuntu mwami alonza okukuza?» Hamani acija emurhima, erhi: «Wundi ndi mwami ankalonza okukuza ahanyuma lyani?» 7 Hamani anacishuza, erhi: «Ka hali omuntu mwami alonza okukuza?» 8 Erhi kukwanine okuyanka omwambalo gw’obwami, gulya mwami yenene akola arhanzir’iyambala n’okumuyamhisagwo; kandii okumuhira oku nfarasi mwami yenne akola arhanzir’igendakwo; erya ebarhwire ecimane c’obwami omu irhwe. 9 Ogwôla mwambalo n’eyôla nfarasi banabiha ôlya onali mukulu bwenêne omu bagula ba mwami naye anabiya mbisa ôlya muntu mwami alonza okukuza, kandi banaja bamugeza omu miha nda y’olugo, banaja bayakûza embere zage mpu: «Kw’ajirirwa ntyôla omuntu mwami alonza okukuza!» 10 Mwami anacibwira Hamani, erhi: «Kanyagya duba oyanke ogôla mwambalo n’eyôla nfarasi na nk’okwôla onadesire ogendig’ikujirira Mardokeyo, Muyahudi, otamire aha muhango gwa mwami, o rhanalekaga akantu muli ebyôla onadesire.» 11 Hamani anaciyanka gulya mwambalo n’erya nfarasi, ayambisa Ma rdokeyo gulya mwambalo anamugerana oku nfarasi omu ngasi lugo anayîsha ayakuza, erhi: «Ntyôla kwo mwami ajirira omuntu alonza okukuza.» 12 Ma rdokeyo ashub’icishubirira aha muhango gwa mwami naye Hamani anyo mbokera emwage n’omutula n’irhwe libwike. 13 Hamani anacirhondêra asha mbalira mukage Zereshi n’abira bage oku kwo byabirage ntyôla. Abira bage na mukage Zereshi, banacimubwira, mpu: «Akaba kobinali Mardokeyo anali w’omu bûko bw’Abayahudi, mira warhondêraga okucirhohêza, ntako wacimu jira, okwôla wakaz’ifukamira burhahusa embere zage.

Hamani oku lusiku lukuku emwa Esteri

14 Oku banacidwirhe bashambala ntyôla abaganda ba mwami banaciyirukira bayîsha bakola balirhola Hamani mpu aje oku lusiku lukulu, Esteri arheganyize.

ΕΣΘΗΡ 6

1 ῾Ο δὲ κύριος ἀπέστησεν τὸν ὕπνον ἀπὸ τοῦ βασιλέως τὴν νύκτα ἐκείνην, καὶ εἶπεν τῷ διδασκάλῳ αὐτοῦ εἰσφέρειν γράμματα μνημόσυνα τῶν ἡμερῶν ἀναγινώσκειν αὐτῷ. 2 εὗρεν δὲ τὰ γράμματα τὰ γραφέντα περὶ Μαρδοχαίου, ὡς ἀπήγγειλεν τῷ βασιλεῖ περὶ τῶν δύο εὐνούχων τοῦ βασιλέως ἐν τῷ φυλάσσειν αὐτοὺς καὶ ζητῆσαι ἐπιβαλεῖν τὰς χεῖρας ᾿Αρταξέρξῃ. 3 εἶπεν δὲ ὁ βασιλεύς Τίνα δόξαν ἢ χάριν ἐποιήσαμεν τῷ Μαρδοχαίῳ; καὶ εἶπαν οἱ διάκονοι τοῦ βασιλέως Οὐκ ἐποίησας αὐτῷ οὐδέν. 4 ἐν δὲ τῷ πυνθάνεσθαι τὸν βασιλέα περὶ τῆς εὐνοίας Μαρδοχαίου ἰδοὺ Αμαν ἐν τῇ αὐλῇ· εἶπεν δὲ ὁ βασιλεύς Τίς ἐν τῇ αὐλῇ; ὁ δὲ Αμαν εἰσῆλθεν εἰπεῖν τῷ βασιλεῖ κρεμάσαι τὸν Μαρδοχαῖον ἐπὶ τῷ ξύλῳ, ᾧ ἡτοίμασεν. 5 καὶ εἶπαν οἱ διάκονοι τοῦ βασιλέως ᾿Ιδοὺ Αμαν ἕστηκεν ἐν τῇ αὐλῇ· καὶ εἶπεν ὁ βασιλεύς Καλέσατε αὐτόν. 6 εἶπεν δὲ ὁ βασιλεὺς τῷ Αμαν Τί ποιήσω τῷ ἀνθρώπῳ, ὃν ἐγὼ θέλω δοξάσαι; εἶπεν δὲ ἐν ἑαυτῷ Αμαν Τίνα θέλει ὁ βασιλεὺς δοξάσαι εἰ μὴ ἐμέ; 7 εἶπεν δὲ πρὸς τὸν βασιλέα ῎Ανθρωπον, ὃν ὁ βασιλεὺς θέλει δοξάσαι, 8 ἐνεγκάτωσαν οἱ παῖδες τοῦ βασιλέως στολὴν βυσσίνην, ἣν ὁ βασιλεὺς περιβάλλεται, καὶ ἵππον, ἐφ᾽ ὃν ὁ βασιλεὺς ἐπιβαίνει, 9 καὶ δότω ἑνὶ τῶν φίλων τοῦ βασιλέως τῶν ἐνδόξων καὶ στολισάτω τὸν ἄνθρωπον, ὃν ὁ βασιλεὺς ἀγαπᾷ, καὶ ἀναβιβασάτω αὐτὸν ἐπὶ τὸν ἵππον καὶ κηρυσσέτω διὰ τῆς πλατείας τῆς πόλεως λέγων Οὕτως ἔσται παντὶ ἀνθρώπῳ, ὃν ὁ βασιλεὺς δοξάζει. 10 εἶπεν δὲ ὁ βασιλεὺς τῷ Αμαν Καθὼς ἐλάλησας, οὕτως ποίησον τῷ Μαρδοχαίῳ τῷ Ιουδαίῳ τῷ θεραπεύοντι ἐν τῇ αὐλῇ, καὶ μὴ παραπεσάτω σου λόγος ὧν ἐλάλησας. 11 ἔλαβεν δὲ Αμαν τὴν στολὴν καὶ τὸν ἵππον καὶ ἐστόλισεν τὸν Μαρδοχαῖον καὶ ἀνεβίβασεν αὐτὸν ἐπὶ τὸν ἵππον καὶ διῆλθεν διὰ τῆς πλατείας τῆς πόλεως καὶ ἐκήρυσσεν λέγων Οὕτως ἔσται παντὶ ἀνθρώπῳ, ὃν ὁ βασιλεὺς θέλει δοξάσαι. 12 ἐπέστρεψεν δὲ ὁ Μαρδοχαῖος εἰς τὴν αὐλήν, Αμαν δὲ ὑπέστρεψεν εἰς τὰ ἴδια λυπούμενος κατὰ κεφαλῆς. 13 καὶ διηγήσατο Αμαν τὰ συμβεβηκότα αὐτῷ Ζωσαρα τῇ γυναικὶ αὐτοῦ καὶ τοῖς φίλοις, καὶ εἶπαν πρὸς αὐτὸν οἱ φίλοι καὶ ἡ γυνή Εἰ ἐκ γένους Ιουδαίων Μαρδοχαῖος, ἦρξαι ταπεινοῦσθαι ἐνώπιον αὐτοῦ, πεσὼν πεσῇ· οὐ μὴ δύνῃ αὐτὸν ἀμύνασθαι, ὅτι θεὸς ζῶν μετ᾽ αὐτοῦ.— 14 ἔτι αὐτῶν λαλούντων παραγίνονται οἱ εὐνοῦχοι ἐπισπεύδοντες τὸν Αμαν ἐπὶ τὸν πότον, ὃν ἡτοίμασεν Εσθηρ.

7

1 Mwami boshi na Hamani banacikanya baja kuli lulya lusiku lukulu lwa mwamikazi Esteri. 2 Kuli ogwôla mulegerege gwa kabirhi, erhi bahika oku mango g’okunywa idivayi, mwami anacidôsa Esteri, erhi: «Bici oscngire wani mwamikazi Esteri? Wanabishobôla. Bici walonza? Ciru cankaba cigabi ca kabirhi c’obwami bwani, wanakubona.» 3 Omwamikazi Esteri anacishuza, erhi: «Akaba ntonyire omu masu gawe, Yagirwa shebuje na nka mwami abwine okwôla kuyumanine, nkusengire akalamo: gwo musengero gwani ogwo, n’oku lubaga lwani nako na kuguma lube n’akalamo kwo ndwirhe nacifinja okwôla. 4 Bulya rhwaguzibwe nie n’olubaga lwani, mpu barhumalire, barhunigûze, rhuherêrekere rhweshi. Ciru acibage rhwaguzibagwa mpu barhuhêke bujà, mpu rhuj’iba bantu ba kukola konene, nali nacihulikira konene; ci kwonene omushombanyi nta mango agalula omuhona mwami ayîsh’ibona muli okwôla». 5 Mwami Asuerusi anaciderha, abwira omwamikazi Esteri, erhi: «Ndi oyo na ngahi aligi oyôla ogwerhe ezo nkengero omu murhima?» 6 Esteri anacishuza, erhi: «Omushombanyi, omwisi y’oyûla Hamani, y’oyûla kaheza!»Hamani ageramwo omusisi embere za mwami n’embere z’omwamikazi. 7 Mwami n’o bukunizi bunene anacihuluka mulya bakazag’inywera idivayi aj’omu busani bwali ahôla bwami. Hamani anaciyimuka mpu akolaga ashenga amagala emu nda omwamikazi Esteri ali bulya amabona oku emunda mwami ali mira olufu lwage lwahigagwa.

8 Mwami anacirhenga mulya busani anacishubira mulya bakazag’inywera amamvu, ashanga Hamani ali amacikweba kulya ntebe Esteri alikwo. Mwami anaciderha erhi kwo kurhi okûla? Ciru anakola ashimbulire mwamikazi hanôla mwani, munôla bwami? Ecôla cinwa cirhali cicihumanuka omu kanwa ka mwami amango bahundikaga Hamani omushangi ebusu. 9 Harbona, muguma omu barhonyi ba mwami, aderha erhi na mwami anayumva mpu: «Sinza oku omurhi gwarheganyibagwa na Hamani mpu bamanikekwo Mardokeyo; olya muntu wayîshig’imanyisa okwinja kuli mwami, guli mugwike omu mwa Ha mani; guli gwa makoro arhanu!» Mwami anacishuza, erhi: «Abe yene ye bamanika kwo!» 10 Banacimanika Hamani kuli gulya mulingoti arheganyizagya Mardokeyo. Na ntyôla mwami anacitwika oburhe.

ΕΣΘΗΡ 7

1 Εἰσῆλθεν δὲ ὁ βασιλεὺς καὶ Αμαν συμπιεῖν τῇ βασιλίσσῃ. 2 εἶπεν δὲ ὁ βασιλεὺς Εσθηρ τῇ δευτέρᾳ ἡμέρᾳ ἐν τῷ πότῳ Τί ἐστιν, Εσθηρ βασίλισσα, καὶ τί τὸ αἴτημά σου καὶ τί τὸ ἀξίωμά σου; καὶ ἔστω σοι ἕως τοῦ ἡμίσους τῆς βασιλείας μου. 3 καὶ ἀποκριθεῖσα εἶπεν Εἰ εὗρον χάριν ἐνώπιον τοῦ βασιλέως, δοθήτω ἡ ψυχή μου τῷ αἰτήματί μου καὶ ὁ λαός μου τῷ ἀξιώματί μου· 4 ἐπράθημεν γὰρ ἐγώ τε καὶ ὁ λαός μου εἰς ἀπώλειαν καὶ διαρπαγὴν καὶ δουλείαν, ἡμεῖς καὶ τὰ τέκνα ἡμῶν εἰς παῖδας καὶ παιδίσκας, καὶ παρήκουσα· οὐ γὰρ ἄξιος ὁ διάβολος τῆς αὐλῆς τοῦ βασιλέως. 5 εἶπεν δὲ ὁ βασιλεύς Τίς οὗτος, ὅστις ἐτόλμησεν ποιῆσαι τὸ πρᾶγμα τοῦτο; 6 εἶπεν δὲ Εσθηρ ῎Ανθρωπος ἐχθρὸς Αμαν ὁ πονηρὸς οὗτος. Αμαν δὲ ἐταράχθη ἀπὸ τοῦ βασιλέως καὶ τῆς βασιλίσσης. 7 ὁ δὲ βασιλεὺς ἐξανέστη ἐκ τοῦ συμποσίου εἰς τὸν κῆπον· ὁ δὲ Αμαν παρῃτεῖτο τὴν βασίλισσαν, ἑώρα γὰρ ἑαυτὸν ἐν κακοῖς ὄντα. 8 ἐπέστρεψεν δὲ ὁ βασιλεὺς ἐκ τοῦ κήπου, Αμαν δὲ ἐπιπεπτώκει ἐπὶ τὴν κλίνην ἀξιῶν τὴν βασίλισσαν· εἶπεν δὲ ὁ βασιλεύς ῞Ωστε καὶ τὴν γυναῖκα βιάζῃ ἐν τῇ οἰκίᾳ μου; Αμαν δὲ ἀκούσας διετράπη τῷ προσώπῳ. 9 εἶπεν δὲ Βουγαθαν εἷς τῶν εὐνούχων πρὸς τὸν βασιλέα ᾿Ιδοὺ καὶ ξύλον ἡτοίμασεν Αμαν Μαρδοχαίῳ τῷ λαλήσαντι περὶ τοῦ βασιλέως, καὶ ὤρθωται ἐν τοῖς Αμαν ξύλον πηχῶν πεντήκοντα. εἶπεν δὲ ὁ βασιλεύς Σταυρωθήτω ἐπ᾽ αὐτοῦ. 10 καὶ ἐκρεμάσθη Αμαν ἐπὶ τοῦ ξύλου, ὃ ἡτοίμασεν Μαρδοχαίῳ. καὶ τότε ὁ βασιλεὺς ἐκόπασεν τοῦ θυμοῦ.

8

^e Abayahudi bayôkolwa

1 Muli olôla lusiku lonêne, mwami anaciha Esteri erya nyumpa ya Hamani, mushombanyi w’Abayahudi na Mardokeyo ahika embere za mwami ebwa kuba omwamikazi Esteri anashambalire mwami kurhi obûko bwage buyosire bonaye^f. 2 Mwami ali amahogola hilya higondo hyage ali ayambisize Hamani, anacihiyambisa Mardokeyo nave Esteri anacihira Mardokeyo muli erya nvumpa ya Hamani.

3 Esteri ashub’iderha embere za mwami; anacirhimba aha magulu gage, alaka, ashenga mpu bakule gulya muhigo mubi gwa Hamani w’Omugagi ali agwerhe oku Bayahudi. 4 Mwami anacilamhulira akarhi kage k’amasholo emunda Esteri ali, naye anacizûka, anaciyîmanga embere za mwami. 5 Anaciderha, erhi: «Nka mwami abwine oku kushinganine na nka kulya nani nantonyire emunda ali, anaderha bayandike amaruba g’okuhanza galya maruba olya Hamani mugala wa Hamdata w’Omugagi gayandikagwa naye mpu bayîrhe ngasi Bayahudi bali omu cihugo ca mwami. 6 Bulya-kurhigi niono nankalembera obuhanya bwayîshira olubaga lwani, kurhigi nankayemêra nti olubaga lwani luhungumuke?

7 Mwami Asuerusi anacibwira omwamikazi Esteri n’olya Muyahudi Mardokeyo, erhi: «Loli oku nahire Esteri erya nyumpa ya Hamani, naye Hamani yene amanikwa oku murhi ebwa kuba anali agwerhe ogwôla muhigo mubi oku Bayahudi. 8 Mugend’iyandika nk’oku munabwine kushinganine, amaruba g’okulikuza Abayahudi okw’izîno lya mwami, munahirekwo akashe k’ehigondo hya mwami, bulya ngasi hiyandisirwe okw’izîno lya mwami na kandi hifundi kwa n’akashe k’ehigondo hyage, mandiko ga bene agôla garhakacihamwa.» 9 Abayandisi boshi ba mwami banacihamagalwa, omu nsiku makumi abirhi n’isharhu z’omwezi gwa kasharhu, gwo guligi mwezi gwa Siwani; banaciyandika nka oku Mardokeyo anali arhegesire mpu bayandikire Abayahudi, abarhwali, abarhambo bakulu, abarhambo b’ebihugo biri kurhenga e Buhindi kuja e Etiyopiya, byo bihugo igana na makumi abirihi na nda, ngasi cihugo kulya banayandika mulico na ngasi lubaga kulya baderha omu lulimi lwabo, n’oku Bayahudi omu mandiko n’omu lulimi lwabo. 10 Ago maruba gayandikagwa oku izîno lya mwami Asuerusi ganajakwo ehigondo hyage, gahekwa n’abarhumisi bashonyire oku nfarasi nyinja ya mwami. 11 Muli agôla maruba mwami ali ayemirire Abayahudi okucilunda haguma lyo bafugira obuzine bwabo, kuguma n’obuhashe bw’okuyîrha, okumalira, ciru n’obw’okunigûza abashombanyi babo, abana babo na bakabo, balya banashubuzinye omu mashanja, omu mirhu ndu n’okuhagula ebirugu byabo^g. 12 N’okwôla mpu kujirwe lusiku luguma omu bihugo bya mwami Asuerusi byoshi, omu nsiku ikumi n’isharhu z’omwezi gwa kal’ikumi na kabirhi, gwo mwezi gwa Adari.

Irhegeko lya mwami Asuerusi ly’okubabalira Abayahudi

12(a) Olwandiko lw’amaruba gw’okubabalira Abayahudi:

12(b) «Ga mwami Asuerusi, omwami mukulu. Ayandikiraga abarhambo b’omu bihugo byage oku binali igana na makumi abirhi na nda, kurhenga e Buhindi kuja e Etiyopiya; n’oku ngasi banalanga ebirugu birhu, mweshi rhumuhire omusingo!

12(c) Bantu banji, erhi baba bamakuzibwa n’obwinja burhalusire bw’abalonza okubajirira aminja, bohe kunabe kucibona bakola bacibona. Arhali oku bashizi birhu bonene bacihindula, ci erhi bajejerhwa n’obugale bwabo, anabe ababajirira aminja bo bakola balonziyirha. 12(d) Arhali kurhamanya aminja g’abantu gonene balekêrera, ci omu bucibone bwabo bali bantu barhuzirwe n’ebya hanôla igulu, banamanye mpu nkaba bafuma olubanja lwa Nyamuzinda orhabonakwo banyankola-maligo anayîshi ngasi kantu. 12(e) Kanji kanji w’anabona abantu nka bamahabwa obuhashe, omu kushumikwa n’abira babo balya bahirwe cikono cilebe, banalonze okubulaga omuko g’omweru-kweru, lero bacilerhere amabi garhankabukwa. 12(f) Obulyalya bw’ababi, bunalonze okurheba balya bantu binja babarhegeka. 12(g) Loli bwinja: Arhali omu myanzi yagezire mira mwonene mwankaboneka ebiri nkebyo mmukengezize ci n’erhi mwankalola byajirwa hofi na ninyu, mwanabona ebijiro bibi by’abali oku buhashe bwa bene abôla. 12(h) Neci, nacihangana okwôla kurhacibaga omu nsiku zayîsha, Iyo ngasi muntu alama n’omurhftla, buzira kadugundu omu bwami bwirhu, 12(i) Nakula abarhakwanini, n’okurhimanya ebyahira n’ebyahiruka okushinganine.

12(k) Mweshi murhahabiri kurhi, Hamani mugala wa Hamdata, muntu w’e Macedoniya, okunali arhali w’omu bûko bw’Abapersi, muntu rhurhankagererize ciru embere, lero rhwanacimuyankirira bwinja nka cigolo. 12(l) Abona oku neci rhwamuyankirire bwinja nk’okurhunajirira agandi mashanja kuhika ciru rhwamulola nka y’ekola larha ciru n’abantu boshi bakafukamiriza embere zage nka kulya anali wa kabirhi omu cikono c’obwami 12(m)) Ci kwonene ayerekana oku arhankahasha okuyôrhana iragi !ya bene eryo, arhondêra okuja kwafufula eyi n’eyi oku buhashe bwani, n’okulonza okuheza akalanmo kani. 12(n ) Rhujira côkola, muntu oyôrha arhujirira aminja, ye Mardokeyo; rhujira na Esteri, ye wirhu w’ebwami orhabakwo izabyo, naye Hamani omu binwa byage by’obunywesi n’eby’obwisi abahunira olufu, kuguma n’olubaga lwabo loshi; 12(o) Omukujira ntyôla, alilangalire okurhanywa n’abandi na buzinda ecihugo c’Abapersi acihe ab’e Macedoniya.

12(p) Ci kwonene abôla Bayahudi bali batwirirwe okufa n’oyoôa mwisi, rhwehe rhunabone oku barhaba bisi n’oku barhegekwa n’amarhegeko gashinganine; 12(q) rhunabone oku bali bana b’Owe-nyanya, Nyamuzinda ozine mukulu bwenêne, ye warhuhaga, kuguma na bashakulûza, narheecka obwami bwirhu n’obushinganyaya bunene. 12(r) Co cirhumire murhaciyumvagya galya maruba garhumagwa na Hamani mugala wa Hamdata, kulya kuba owagayandikaga amanisirwe oku murhi boshi n’enyumpa yage yoshi, aha muhango gwa Suza, bw’obuhane bushinganinc Nyamuzinda, Murhegcsi w’ebintu byoshi amujirire. 12(s) Hano muba mwamamanika agâla maruba, ngasi hoshi muleke Abayahudi bashimbe n’obwalagale amarhegeko gabo. Munabarhabale okuciyônolakwo balya bahizire okubayirha mw’olwo lusiku lwalilulalirwe, kwo kuderha: omu nsiku ikumi n’isharhu z’omwezi gwa kal’ikumi na kabirhi, gwo mwezi guderhwa Adari. 12(t) Bulya Nyamuzinda Lulema w’ebintu byoshi, oku lubaga lwage, ahindwire olusiku lwali lwaba lwa buhanya mpu lube lwa kushagaluka oku lubaga lwishogwa. 12(u) Ninyu mwe Bayahudi kuziga mukuze olwôla lusiku lw’irenge n’enshagali nk’oku munajira oku zindi nsiku zinyu nkulu na ntyôla olwôla lusiku lwaba, bunôla n’agandi mango gayîsha, cerekane c’akalamo kuli mwene n’oku bandi boshi b’obulonza bwinja omu Persi, na kwa balya balonza okurhulenganya gabe mango ga kukengera okuhwa kwabo. 12(x) Olugo ciru n’ecishagala cirhashimbiri ebyôla binwa cinanyagwe, itumu licizungulemwo, cinadulikwe muliro, cirhaciyûbakagwamwo, arhali n’abantu bonene ciru n’ensimba n’enyunyi z’emalunga.»

13 Ebinwa by’ago maruba byali irhegeko, lyanacilumizibwa omu ngasi cihugo n’emwa ngasi ishanja, mpu ly’oloôa lusiku Abayahudi bahasha okucihôla oku bashombanyi babo. 14 Abahêkaga amaruba bagenda n’engâle z’ebwami, bakanyîriza bwenêne, bulya kw’irhegeko lya mwami lidesire. Elyôla irhegeko lyanacimanyisibwa omu Suza kwo kali karhwa-bwami. 15 Mardokeyo arhenga oku bwami anakola ayambirhe emyambalo y’obukulu yalimwo cy’akaduku n’eyakeru, ecimane c’amasholo camuli omw’irhwe, acihundikira n’ecishuli c’o mukara gw’akalinga. Olugo lwa Suza loshi lwayîsha lwabanda orhubûli n’o mwishingo. 16 Oku Bayahudi, olwôla lusiku luli nka lwa kumolekerwa, lusiku lwa masîma, lwa mwishingo na lw’irenge. 17 Omu ngasi cihugo n’omu ngasi mu­ rhundu, eryôla irhegeko !ya mwami na galya maruba gage, omu Bayahudi banali erya munda gakaba masîma na mwishingo, bakajira ensiku nkulu n’idi nye. Na banji omu lubaga bacijira bayahudi erhi kubayôboha kurhuma.

ΕΣΘΗΡ 8

1 Καὶ ἐν αὐτῇ τῇ ἡμέρᾳ ὁ βασιλεὺς ᾿Αρταξέρξης ἐδωρήσατο Εσθηρ ὅσα ὑπῆρχεν Αμαν τῷ διαβόλῳ, καὶ Μαρδοχαῖος προσεκλήθη ὑπὸ τοῦ βασιλέως, ὑπέδειξεν γὰρ Εσθηρ ὅτι ἐνοικείωται αὐτῇ. 2 ἔλαβεν δὲ ὁ βασιλεὺς τὸν δακτύλιον, ὃν ἀφείλατο Αμαν, καὶ ἔδωκεν αὐτὸν Μαρδοχαίῳ, καὶ κατέστησεν Εσθηρ Μαρδοχαῖον ἐπὶ πάντων τῶν Αμαν. 3 καὶ προσθεῖσα ἐλάλησεν πρὸς τὸν βασιλέα καὶ προσέπεσεν πρὸς τοὺς πόδας αὐτοῦ καὶ ἠξίου ἀφελεῖν τὴν Αμαν κακίαν καὶ ὅσα ἐποίησεν τοῖς Ιουδαίοις. 4 ἐξέτεινεν δὲ ὁ βασιλεὺς Εσθηρ τὴν ῥάβδον τὴν χρυσῆν, ἐξηγέρθη δὲ Εσθηρ παρεστηκέναι τῷ βασιλεῖ. 5 καὶ εἶπεν Εσθηρ Εἰ δοκεῖ σοι καὶ εὗρον χάριν, πεμφθήτω ἀποστραφῆναι τὰ γράμματα τὰ ἀπεσταλμένα ὑπὸ Αμαν τὰ γραφέντα ἀπολέσθαι τοὺς Ιουδαίους, οἵ εἰσιν ἐν τῇ βασιλείᾳ σου· 6πῶς γὰρ δυνήσομαι ἰδεῖν τὴν κάκωσιν τοῦ λαοῦ μου καὶ πῶς δυνήσομαι σωθῆναι ἐν τῇ ἀπωλείᾳ τῆς πατρίδος μου; 7 καὶ εἶπεν ὁ βασιλεὺς πρὸς Εσθηρ Εἰ πάντα τὰ ὑπάρχοντα Αμαν ἔδωκα καὶ ἐχαρισάμην σοι καὶ αὐτὸν ἐκρέμασα ἐπὶ ξύλου, ὅτι τὰς χεῖρας ἐπήνεγκε τοῖς Ιουδαίοις, τί ἔτι ἐπιζητεῖς; 8 γράψατε καὶ ὑμεῖς ἐκ τοῦ ὀνόματός μου ὡς δοκεῖ ὑμῖν καὶ σφραγίσατε τῷ δακτυλίῳ μου· ὅσα γὰρ γράφεται τοῦ βασιλέως ἐπιτάξαντος καὶ σφραγισθῇ τῷ δακτυλίῳ μου, οὐκ ἔστιν αὐτοῖς ἀντειπεῖν. 9 ἐκλήθησαν δὲ οἱ γραμματεῖς ἐν τῷ πρώτῳ μηνί, ὅς ἐστι Νισα, τρίτῃ καὶ εἰκάδι τοῦ αὐτοῦ ἔτους, καὶ ἐγράφη τοῖς Ιουδαίοις ὅσα ἐνετείλατο τοῖς οἰκονόμοις καὶ τοῖς ἄρχουσιν τῶν σατραπῶν ἀπὸ τῆς ᾿Ινδικῆς ἕως τῆς Αἰθιοπίας, ἑκατὸν εἴκοσι ἑπτὰ σατραπείαις κατὰ χώραν καὶ χώραν, κατὰ τὴν ἑαυτῶν λέξιν. 10 ἐγράφη δὲ διὰ τοῦ βασιλέως καὶ ἐσφραγίσθη τῷ δακτυλίῳ αὐτοῦ, καὶ ἐξαπέστειλαν τὰ γράμματα διὰ βιβλιαφόρων, 11 ὡς ἐπέταξεν αὐτοῖς χρῆσθαι τοῖς νόμοις αὐτῶν ἐν πάσῃ πόλει βοηθῆσαί τε αὑτοῖς καὶ χρῆσθαι τοῖς ἀντιδίκοις αὐτῶν καὶ τοῖς ἀντικειμένοις αὐτῶν ὡς βούλονται, 12 ἐν ἡμέρᾳ μιᾷ ἐν πάσῃ τῇ βασιλείᾳ ᾿Αρταξέρξου, τῇ τρισκαιδεκάτῃ τοῦ δωδεκάτου μηνός, ὅς ἐστιν Αδαρ. 12a ῟Ων ἐστιν ἀντίγραφον τῆς ἐπιστολῆς τὰ ὑπογεγραμμένα 12b Βασιλεὺς μέγας ᾿Αρταξέρξης τοῖς ἀπὸ τῆς ᾿Ινδικῆς ἕως τῆς Αἰθιοπίας ἑκατὸν εἴκοσι ἑπτὰ σατραπείαις χωρῶν ἄρχουσι καὶ τοῖς τὰ ἡμέτερα φρονοῦσι χαίρειν. 12c πολλοὶ τῇ πλείστῃ τῶν εὐεργετούντων χρηστότητι πυκνότερον τιμώμενοι μεῖζον ἐφρόνησαν καὶ οὐ μόνον τοὺς ὑποτεταγμένους ἡμῖν ζητοῦσι κακοποιεῖν, τόν τε κόρον οὐ δυνάμενοι φέρειν καὶ τοῖς ἑαυτῶν εὐεργέταις ἐπιχειροῦσι μηχανᾶσθαι· 12d καὶ τὴν εὐχαριστίαν οὐ μόνον ἐκ τῶν ἀνθρώπων ἀνταναιροῦντες, ἀλλὰ καὶ τοῖς τῶν ἀπειραγάθων κόμποις ἐπαρθέντες τοῦ τὰ πάντα κατοπτεύοντος ἀεὶ θεοῦ μισοπόνηρον ὑπολαμβάνουσιν ἐκφεύξεσθαι δίκην. 12e πολλάκις δὲ καὶ πολλοὺς τῶν ἐπ᾽ ἐξουσίαις τεταγμένων τῶν πιστευθέντων χειρίζειν φίλων τὰ πράγματα παραμυθία μεταιτίους αἱμάτων ἀθῴων καταστήσασα περιέβαλε συμφοραῖς ἀνηκέστοις 12f τῷ τῆς κακοηθείας ψευδεῖ παραλογισμῷ παραλογισαμένων τὴν τῶν ἐπικρατούντων ἀκέραιον εὐγνωμοσύνην. 12g σκοπεῖν δὲ ἔξεστιν, οὐ τοσοῦτον ἐκ τῶν παλαιοτέρων ὧν παρεδώκαμεν ἱστοριῶν, ὅσα ἐστὶν παρὰ πόδας ὑμᾶς ἐκζητοῦντας ἀνοσίως συντετελεσμένα τῇ τῶν ἀνάξια δυναστευόντων λοιμότητι, 12h καὶ προσέχειν εἰς τὰ μετὰ ταῦτα εἰς τὸ τὴν βασιλείαν ἀτάραχον τοῖς πᾶσιν ἀνθρώποις μετ᾽ εἰρήνης παρεξόμεθα 12i χρώμενοι ταῖς μεταβολαῖς, τὰ δὲ ὑπὸ τὴν ὄψιν ἐρχόμενα διακρίνοντες ἀεὶ μετ᾽ ἐπιεικεστέρας ἀπαντήσεως. 12k ὡς γὰρ Αμαν Αμαδαθου Μακεδών, ταῖς ἀληθείαις ἀλλότριος τοῦ τῶν Περσῶν αἵματος καὶ πολὺ διεστηκὼς τῆς ἡμετέρας χρηστότητος, ἐπιξενωθεὶς ἡμῖν 12l ἔτυχεν ἧς ἔχομεν πρὸς πᾶν ἔθνος φιλανθρωπίας ἐπὶ τοσοῦτον ὥστε ἀναγορεύεσθαι ἡμῶν πατέρα καὶ προσκυνούμενον ὑπὸ πάντων τὸ δεύτερον τοῦ βασιλικοῦ θρόνου πρόσωπον διατελεῖν, 12m οὐκ ἐνέγκας δὲ τὴν ὑπερηφανίαν ἐπετήδευσεν τῆς ἀρχῆς στερῆσαι ἡμᾶς καὶ τοῦ πνεύματος 12n τόν τε ἡμέτερον σωτῆρα καὶ διὰ παντὸς εὐεργέτην Μαρδοχαῖον καὶ τὴν ἄμεμπτον τῆς βασιλείας κοινωνὸν Εσθηρ σὺν παντὶ τῷ τούτων ἔθνει πολυπλόκοις μεθόδων παραλογισμοῖς αἰτησάμενος εἰς ἀπώλειαν· 12o διὰ γὰρ τῶν τρόπων τούτων ᾠήθη λαβὼν ἡμᾶς ἐρήμους τὴν τῶν Περσῶν ἐπικράτησιν εἰς τοὺς Μακεδόνας μετάξαι. 12p ἡμεῖς δὲ τοὺς ὑπὸ τοῦ τρισαλιτηρίου παραδεδομένους εἰς ἀφανισμὸν Ιουδαίους εὑρίσκομεν οὐ κακούργους ὄντας, δικαιοτάτοις δὲ πολιτευομένους νόμοις, 12q ὄντας δὲ υἱοὺς τοῦ ὑψίστου μεγίστου ζῶντος θεοῦ τοῦ κατευθύνοντος ἡμῖν τε καὶ τοῖς προγόνοις ἡμῶν τὴν βασιλείαν ἐν τῇ καλλίστῃ διαθέσει. 12r καλῶς οὖν ποιήσετε μὴ προσχρησάμενοι τοῖς ὑπὸ Αμαν Αμαδαθου ἀποσταλεῖσι γράμμασιν διὰ τὸ αὐτὸν τὸν ταῦτα ἐξεργασάμενον πρὸς ταῖς Σούσων πύλαις ἐσταυρῶσθαι σὺν τῇ πανοικίᾳ, τὴν καταξίαν τοῦ τὰ πάντα ἐπικρατοῦντος θεοῦ διὰ τάχους ἀποδόντος αὐτῷ κρίσιν, 12s τὸ δὲ ἀντίγραφον τῆς ἐπιστολῆς ταύτης ἐκθέντες ἐν παντὶ τόπῳ μετὰ παρρησίας ἐᾶν τοὺς Ιουδαίους χρῆσθαι τοῖς ἑαυτῶν νομίμοις καὶ συνεπισχύειν αὐτοῖς ὅπως τοὺς ἐν καιρῷ θλίψεως ἐπιθεμένους αὐτοῖς ἀμύνωνται τῇ τρισκαιδεκάτῃ τοῦ δωδεκάτου μηνὸς Αδαρ τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ· 12t ταύτην γὰρ ὁ πάντα δυναστεύων θεὸς ἀντ᾽ ὀλεθρίας τοῦ ἐκλεκτοῦ γένους ἐποίησεν αὐτοῖς εὐφροσύνην. 12u καὶ ὑμεῖς οὖν ἐν ταῖς ἐπωνύμοις ὑμῶν ἑορταῖς ἐπίσημον ἡμέραν μετὰ πάσης εὐωχίας ἄγετε, ὅπως καὶ νῦν καὶ μετὰ ταῦτα σωτηρία ᾖ ἡμῖν καὶ τοῖς εὐνοοῦσιν Πέρσαις, τοῖς δὲ ἡμῖν ἐπιβουλεύουσιν μνημόσυνον τῆς ἀπωλείας. 12x πᾶσα δὲ πόλις ἢ χώρα τὸ σύνολον, ἥτις κατὰ ταῦτα μὴ ποιήσῃ, δόρατι καὶ πυρὶ καταναλωθήσεται μετ᾽ ὀργῆς· οὐ μόνον ἀνθρώποις ἄβατος, ἀλλὰ καὶ θηρίοις καὶ πετεινοῖς εἰς τὸν ἅπαντα χρόνον ἔχθιστος κατασταθήσεται. 13 τὰ δὲ ἀντίγραφα ἐκτιθέσθωσαν ὀφθαλμοφανῶς ἐν πάσῃ τῇ βασιλείᾳ, ἑτοίμους τε εἶναι πάντας τοὺς Ιουδαίους εἰς ταύτην τὴν ἡμέραν πολεμῆσαι αὐτῶν τοὺς ὑπεναντίους. 14 Οἱ μὲν οὖν ἱππεῖς ἐξῆλθον σπεύδοντες τὰ ὑπὸ τοῦ βασιλέως λεγόμενα ἐπιτελεῖν· ἐξετέθη δὲ τὸ πρόσταγμα καὶ ἐν Σούσοις. 15 ὁ δὲ Μαρδοχαῖος ἐξῆλθεν ἐστολισμένος τὴν βασιλικὴν στολὴν καὶ στέφανον ἔχων χρυσοῦν καὶ διάδημα βύσσινον πορφυροῦν· ἰδόντες δὲ οἱ ἐν Σούσοις ἐχάρησαν. 16 τοῖς δὲ Ιουδαίοις ἐγένετο φῶς καὶ εὐφροσύνη· 17 κατὰ πόλιν καὶ χώραν, οὗ ἂν ἐξετέθη τὸ πρόσταγμα, οὗ ἂν ἐξετέθη τὸ ἔκθεμα, χαρὰ καὶ εὐφροσύνη τοῖς Ιουδαίοις, κώθων καὶ εὐφροσύνη, καὶ πολλοὶ τῶν ἐθνῶν περιετέμοντο καὶ ιουδάιζον διὰ τὸν φόβον τῶν Ιουδαίων.

9

Okuhima abashombanyi olwa Purimu

1 Omu mwezi gwa kal’ikumi na kabirhi, gwo mwezi guderhwa mwezi gwa Adari, omu nsiku ikumi n’isharhu z’ogôla mwezi ly’irhegeko n’amaruba ga mwami byali birhegesirwe okuyukirizibwa na muli olwôla lusiku lyo abasho mbanyi b’Abayahudi bali balangalire okubahima loshi, ci byahinduka kundi kundi; Abayahudi banaciba bo bahumbarhaza abashombanyi babo. 2 Abayahu di bashubûzanya omu lugo lwabo ngasi baguma aha banayûbakaga omwôla cihugo ca mwami Asuerusi mpu bayirhe balya banali babahigire oku bayirha; na ntaye wankadesire mpu bayîrhe balya banali babahigire okubayîrha; na ntaye wankadesirc mpu abacika bulya obwôba bwali erhi bwagwasire abantu boshi. 3 Abasirika n’abarhambo b’abantu banali omu bihugo bya mwami byoshi, abakulu n’abarho, boshi barhabmala Abayahudi erhi kuyôboha kurhuma. 4 Mardokeyo ali akola alengerire oku mwami n’irenge lyage lyanaja lyalumira ngasi cihugo. Bulya obuhashe bw’oyôla Mardokeyo bwajaga bwayushuka ko nene.

5 Abayahudi bageza oboji bw’engôrho omu bashombanyi babo, babanigû za, babaherêrekeza, banabakolera mwône nka oku banalonzagya^h. 6 Omu murhundu gwa Suza mwonene, Abayahudi bayirhamwo erhi okuyirhisamwo bantu magana arhanu. 7 Banacibalambikamwo Parshandata, Dalofona, Aspata, 8 Porata, Adaliya, Aridata, 9 Parmashita, Arizayi, Aridayi, Yezata, 10 bana ikumi ba Hamani mwene Hamdata, mushombanyi w’ Abayahudi. Ci kwonene barhahagulagaⁱ.

11 Olwo lusiku lonêne, omuganjo gwa abanizirwe omu Suza karhwa-bwami, gwayirukira gwahika emunda mwami ali. 12 Mwami anacibwira omwamikazi Esteri, erhi: «Abayahudi bamayîrha munola Suza omu karhwa-bwami bantu magana arhanu, na bene Hamani oku banali ikumi; ndi omanyire bici bakozire omu zindi mpande z’ecihugo ca mwami? Bici olonzize wanabihabwa, cici odwi rhe wacifinja? wanabijirirwa.» 13 Esteri anacishuza, erhi: «Nka mwami abwine kuli kwinja, Abayahudi b’omu Suza bashub’iyemêrerwa okujira irhondo nk’oko irhegeko lyanali libayemêrire okujira ene, n’abôla bene Hamani oku banali ikumi bamanikwe oku murhi.» 14 Mwami anacirhegeka mpu bajire ntyôla, n’e ryo irhegeko lyanacimanyisibwa omu Suza mwoshi. Bamanika balya bana ikumi ba Hamani. 15 Abayahudi erhi bashubishubûzanya kandi omu nsiku ikumi n’irhanu z’omwezi gwa Adari bashub’iyîrha omu murhundu gwa Suza bandi bantu magana asharhu. Ci kwonene barhahagulaga.

16 Abandi Bayahudi bali omu bindi bihugo bya mwami, nabo banaci shubûzanya mpu lyo bacîlanga bwinja. Bayegûla abashombanyi babo babayî rhamwo bantu bihumbi magana gali nda. Ci barhahagulaga. 17 Lwali lusiku lwa kal’ikumi na kasharhu lw’omwezi gwa Adari; n’olusiku lwa kal’ikumi na kani, lwaba lwa kurhamûka, na ntyôla balujira lusiku lukulu lwa kushagaluka bwenêne. 18 Abayahudi b’omu Suza bali bashubûzinye omu lusiku lwa kali ikumi na kasharhu n’olwa kal’ikumi na kani lw’omwezi barhamûka olusiku lwa ijl’ikumi na karhanu lw’omwezi lwo lwanabirage lusiku lukulu lwabo lw’okus ‘ îma n’okushaguluka. 19 Co cirhuma Abayahudi b’omu lugo bajira olwabo lusiku lw’okushagaluka omu nsiku ikumi n’inni z’omwezi gwa Adari, lwo luba lusiku lukulu lwabo lw’okucîshinga, lusiku lwa kusîma, na muli olwola lusiku ngasi Muyahudi anarhumire omulungu wage nshololo nsungunu. 19(a) Ci Abayahudi b’omu burungu bashagaluka banahâna enshololo emw’abalungu babo omu nsiku ikumi n’inni z’omwezi gw’Adari.

IV. Olusiku lukulu lwa Purirnu

Okujira olusiku lukulu lwa Purimu

20 Mardokeyo ayandika ebyôla byoshi, anacirhuma n’amaruba oku ngasi Bayahudi banayûbakaga omu cihugo ca mwami Asuerusi, oku bali hofi kugu ma n’abali kuli. 21 Abaseza okukuza olusiku lukulu lw’omu nsiku ikumi n’inni na ikumi n’irhanu z’omwezi gwa Adari; 22 n’okushagaluka muli ezôla nsiku bulya ziri nsiku bahimagamwo abashombanyi babo, gwo mwezi amalumwa gabo gahindukaga masîma, gwo mango ensiku z’emishîbo zahindukaga nsiku nkulu. Ezôla nsiku nkulu zibe nsiku za busîme ezi ngasi muguma akarhumiramwo bene wabo enshololo n’okuhâna oluhembo lusungunu oku bakenyi. 23 Abayahudi bakujira nkomedu okwôla barhangira olwo lusiku n’okwôla Mardokeyo abayandikiraga. 24 Neci okwôla kwoshi, bulya Hamani mwene Hamdata w’e Agagi olya mushombanyi w’Abayahudi ali amarhola omuhigo gw’okubaheza n’okubashurhira e «Puri» kw’okubayeshera ecigole c’okubaherêrekeza. 25 Ci kwonene erhi acija emunda mwami ali okugend’ihûna mpu Mardokeyo amanikwe mwami anacirhegeka mpu ogoôa muhigo gw’okumalira Abayahudi gugalukire Hamani, muntu mubi wagujiriraga Abayahudi, banacimumanika oku murhi, ye n’abagala. 26 Co carhumire olwôla lusiku luyirikwa izîno lya «Purimu» lirhenga oku luderho «Puri», kwo kudrha ecigole. Ntyôla nk’oku byanali mwagalya mamba ga Mardokeyo kwo byanayîshir’igibonekana, kwo byanayishir’ibahikakwo. 27 Abayahudi haguma n’iburha lyabo n’abandi balonza okulungana nabo^j, bahiga n’obulonza boshi okukakuza buzira kuyibagira ezo nsiku zombi. Lyaba irhegeko lya kukajirwa ngasi mwaka nka kulya amaruba gabo ganali gadesire na nka kulya banatwaga ago mango. 28 Ezôla nsiku nkulu zayish’ikakengezibwa n’okukuzibwa kurhenga oku iburha kuja oku lindi iburha, omu ngasi mulala, omu ngasi cihugo, n’omu ngasi murhundu, n’ezo nsiku za Purimu irhondo zirhalekagwa ngasi hanaba Omuyahudi hoshi, n’irhondo iburha lyabo limanye lyankanayibagira okwôla.

29 Omwamikazi Esteri mwâli wa Abihayili n’olya Muyahudi Mardokeyo banaciyandika n’obuhashe bwabo amaruba g’okusêza galya maruba ga kabirhi gali gayerekire ensiku za Purimu. 30 Banacirhuma agôla maruba muli bihugo igana na makumi abirhi na nda by’omu bwami bwa Asuerusi; byali binwa by’akalembe n’obwikubagirwa, 31 bya kubakomêreza mpu bajire ezôla nsiku za Purimu omu nsiku zirhegesirwe, nka kulya Omuyahudi Mardokeyo anazitwaga na nka kulya kwarhegekagwa kuli bo bonene, n’okw’iburha lyabo mpu bakaz’icîshalisa n’okucîbabaza. 32 Kwo irhegeko lya Estcri lyayimanzize ntyôla ebyo biyerekire olusiku lukulu lwa Purimu n’okwôla kwanaciyandikwa omu citabu.

ΕΣΘΗΡ 9

1 ᾿Εν γὰρ τῷ δωδεκάτῳ μηνὶ τρισκαιδεκάτῃ τοῦ μηνός, ὅς ἐστιν Αδαρ, παρῆν τὰ γράμματα τὰ γραφέντα ὑπὸ τοῦ βασιλέως. 2 ἐν αὐτῇ τῇ ἡμέρᾳ ἀπώλοντο οἱ ἀντικείμενοι τοῖς Ιουδαίοις· οὐδεὶς γὰρ ἀντέστη φοβούμενος αὐτούς. 3 οἱ γὰρ ἄρχοντες τῶν σατραπῶν καὶ οἱ τύραννοι καὶ οἱ βασιλικοὶ γραμματεῖς ἐτίμων τοὺς Ιουδαίους· ὁ γὰρ φόβος Μαρδοχαίου ἐνέκειτο αὐτοῖς. 4 προσέπεσεν γὰρ τὸ πρόσταγμα τοῦ βασιλέως ὀνομασθῆναι ἐν πάσῃ τῇ βασιλείᾳ. 5  6 καὶ ἐν Σούσοις τῇ πόλει ἀπέκτειναν οἱ Ιουδαῖοι ἄνδρας πεντακοσίους 7 τόν τε Φαρσαννεσταιν καὶ Δελφων καὶ Φασγα 8 καὶ Φαρδαθα καὶ Βαρεα καὶ Σαρβαχα 9 καὶ Μαρμασιμα καὶ Αρουφαιον καὶ Αρσαιον καὶ Ζαβουθαιθαν, 10 τοὺς δέκα υἱοὺς Αμαν Αμαδαθου Βουγαίου τοῦ ἐχθροῦ τῶν Ιουδαίων, καὶ διήρπασαν.— 11 ἐν αὐτῇ τῇ ἡμέρᾳ ἐπεδόθη ὁ ἀριθμὸς τῷ βασιλεῖ τῶν ἀπολωλότων ἐν Σούσοις. 12 εἶπεν δὲ ὁ βασιλεὺς πρὸς Εσθηρ ᾿Απώλεσαν οἱ Ιουδαῖοι ἐν Σούσοις τῇ πόλει ἄνδρας πεντακοσίους· ἐν δὲ τῇ περιχώρῳ πῶς οἴει ἐχρήσαντο; τί οὖν ἀξιοῖς ἔτι καὶ ἔσται σοι; 13 καὶ εἶπεν Εσθηρ τῷ βασιλεῖ Δοθήτω τοῖς Ιουδαίοις χρῆσθαι ὡσαύτως τὴν αὔριον ὥστε τοὺς δέκα υἱοὺς κρεμάσαι Αμαν. 14 καὶ ἐπέτρεψεν οὕτως γενέσθαι καὶ ἐξέθηκε τοῖς Ιουδαίοις τῆς πόλεως τὰ σώματα τῶν υἱῶν Αμαν κρεμάσαι. 15 καὶ συνήχθησαν οἱ Ιουδαῖοι ἐν Σούσοις τῇ τεσσαρεσκαιδεκάτῃ τοῦ Αδαρ καὶ ἀπέκτειναν ἄνδρας τριακοσίους καὶ οὐδὲν διήρπασαν.— 16 οἱ δὲ λοιποὶ τῶν Ιουδαίων οἱ ἐν τῇ βασιλείᾳ συνήχθησαν καὶ ἑαυτοῖς ἐβοήθουν καὶ ἀνεπαύσαντο ἀπὸ τῶν πολεμίων· ἀπώλεσαν γὰρ αὐτῶν μυρίους πεντακισχιλίους τῇ τρισκαιδεκάτῃ τοῦ Αδαρ καὶ οὐδὲν διήρπασαν. 17 καὶ ἀνεπαύσαντο τῇ τεσσαρεσκαιδεκάτῃ τοῦ αὐτοῦ μηνὸς καὶ ἦγον αὐτὴν ἡμέραν ἀναπαύσεως μετὰ χαρᾶς καὶ εὐφροσύνης. 18 οἱ δὲ Ιουδαῖοι οἱ ἐν Σούσοις τῇ πόλει συνήχθησαν καὶ τῇ τεσσαρεσκαιδεκάτῃ καὶ οὐκ ἀνεπαύσαντο· ἦγον δὲ καὶ τὴν πεντεκαιδεκάτην μετὰ χαρᾶς καὶ εὐφροσύνης. 19 διὰ τοῦτο οὖν οἱ Ιουδαῖοι οἱ διεσπαρμένοι ἐν πάσῃ χώρᾳ τῇ ἔξω ἄγουσιν τὴν τεσσαρεσκαιδεκάτην τοῦ Αδαρ ἡμέραν ἀγαθὴν μετ᾽ εὐφροσύνης ἀποστέλλοντες μερίδας ἕκαστος τῷ πλησίον, οἱ δὲ κατοικοῦντες ἐν ταῖς μητροπόλεσιν καὶ τὴν πεντεκαιδεκάτην τοῦ Αδαρ ἡμέραν εὐφροσύνην ἀγαθὴν ἄγουσιν ἐξαποστέλλοντες μερίδας τοῖς πλησίον. 20 ῎Εγραψεν δὲ Μαρδοχαῖος τοὺς λόγους τούτους εἰς βιβλίον καὶ ἐξαπέστειλεν τοῖς Ιουδαίοις, ὅσοι ἦσαν ἐν τῇ ᾿Αρταξέρξου βασιλείᾳ, τοῖς ἐγγὺς καὶ τοῖς μακράν, 21 στῆσαι τὰς ἡμέρας ταύτας ἀγαθὰς ἄγειν τε τὴν τεσσαρεσκαιδεκάτην καὶ τὴν πεντεκαιδεκάτην τοῦ Αδαρ— 22 ἐν γὰρ ταύταις ταῖς ἡμέραις ἀνεπαύσαντο οἱ Ιουδαῖοι ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν αὐτῶν— καὶ τὸν μῆνα, ἐν ᾧ ἐστράφη αὐτοῖς (ὃς ἦν Αδαρ) ἀπὸ πένθους εἰς χαρὰν καὶ ἀπὸ ὀδύνης εἰς ἀγαθὴν ἡμέραν, ἄγειν ὅλον ἀγαθὰς ἡμέρας γάμων καὶ εὐφροσύνης ἐξαποστέλλοντας μερίδας τοῖς φίλοις καὶ τοῖς πτωχοῖς. 23 καὶ προσεδέξαντο οἱ Ιουδαῖοι, καθὼς ἔγραψεν αὐτοῖς ὁ Μαρδοχαῖος, 24 πῶς Αμαν Αμαδαθου ὁ Μακεδὼν ἐπολέμει αὐτούς, καθὼς ἔθετο ψήφισμα καὶ κλῆρον ἀφανίσαι αὐτούς, 25 καὶ ὡς εἰσῆλθεν πρὸς τὸν βασιλέα λέγων κρεμάσαι τὸν Μαρδοχαῖον· ὅσα δὲ ἐπεχείρησεν ἐπάξαι ἐπὶ τοὺς Ιουδαίους κακά, ἐπ᾽ αὐτὸν ἐγένοντο, καὶ ἐκρεμάσθη αὐτὸς καὶ τὰ τέκνα αὐτοῦ. 26 διὰ τοῦτο ἐπεκλήθησαν αἱ ἡμέραι αὗται Φρουραι διὰ τοὺς κλήρους, ὅτι τῇ διαλέκτῳ αὐτῶν καλοῦνται Φρουραι, διὰ τοὺς λόγους τῆς ἐπιστολῆς ταύτης καὶ ὅσα πεπόνθασιν διὰ ταῦτα καὶ ὅσα αὐτοῖς ἐγένετο· 27 καὶ ἔστησεν καὶ προσεδέχοντο οἱ Ιουδαῖοι ἐφ᾽ ἑαυτοῖς καὶ ἐπὶ τῷ σπέρματι αὐτῶν καὶ ἐπὶ τοῖς προστεθειμένοις ἐπ᾽ αὐτῶν οὐδὲ μὴν ἄλλως χρήσονται· αἱ δὲ ἡμέραι αὗται μνημόσυνον ἐπιτελούμενον κατὰ γενεὰν καὶ γενεὰν καὶ πόλιν καὶ πατριὰν καὶ χώραν· 28 αἱ δὲ ἡμέραι αὗται τῶν Φρουραι ἀχθήσονται εἰς τὸν ἅπαντα χρόνον, καὶ τὸ μνημόσυνον αὐτῶν οὐ μὴ ἐκλίπῃ ἐκ τῶν γενεῶν. 29 καὶ ἔγραψεν Εσθηρ ἡ βασίλισσα θυγάτηρ Αμιναδαβ καὶ Μαρδοχαῖος ὁ Ιουδαῖος ὅσα ἐποίησαν τό τε στερέωμα τῆς ἐπιστολῆς τῶν Φρουραι. 30  31 καὶ Μαρδοχαῖος καὶ Εσθηρ ἡ βασίλισσα ἔστησαν ἑαυτοῖς καθ᾽ ἑαυτῶν καὶ τότε στήσαντες κατὰ τῆς ὑγιείας αὐτῶν καὶ τὴν βουλὴν αὐτῶν· 32 καὶ Εσθηρ λόγῳ ἔστησεν εἰς τὸν αἰῶνα, καὶ ἐγράφη εἰς μνημόσυνον.

10

Mardokeyo aj’irenge

1 Mwami Asuerusi arhegeka okuvurhisa omu cihugo cage coshi n’omu ngasi bindi bihugo byanali omu nyanja. 2 Ebijiro byage byoshi biyerekire obuhashe n’obuhimane by’oku Mardokeyo akuzibagwa na mwami, ebyo byo shi biri byandike omu Citabu c’Emyanzi y’Abami b’e Mediya na ab’e Persi.

3 Bulya Omuyahudi Mardokcyo ali akola wa burhanzi enyuma za mwami Asuerusi; ali muntu mukulu omu masu g’ Abayahudi, ali asimirwe na bene wabo mwandu, akazag’ilonza aminja g’olubaga lwage loshi na ngasi mango ebi nwa byage byabaga bya murhûla oku ishanja lyage.

3(a) Mardokeyo anaciderha, crhi: «Nyamuzinda yene wajiraga ebyôla byo shi! 3(b) Bulya nkakengera ecilôrho nabwine kuli okwôla, nambone oku nta ci nwa ciru n’eciguma cagezire cirhanabaga oku calitwirirwe. 3(c) Ciru n’iriba lisungunu lyabaga lwîshi lunene, ciru n’akamole kamoleka, ciru n’izûba, ciru n’amîshi manji. Olwo lwîshi lunene ye Estcri wayankagwa na mwami, anajirwa mwamikazi. 3(d) Empangaza ibirhi zali nie rhweshi na Hamani. 3(e) Amashanja galimwo balya boshi bashubuzanyagya mpu baherêrekeze Abayahudi. 3(f) N’olubaga lwani ye Israheli walakiraga emunda Nyamuzinda ali anayôkoka. Neci Nyakasane acizize olubaga lwage na nirhu rhwenc arhuyôkola muli agôla malibuko. Nnâmahanga ajizire ebisomerîne n’ebirhangâzo binji birhasag’ibo nekana bundi omu gandi mashanja. 3(g) Co carhumaga arheganya njira ibirhi: njira nguma oku lubaga lwage n’eyindi oku gandi mashanja goshi. 3(h) Ebyôla byanabire omu mango gabyo nk’oku Nnâmahanga anali alalire oku mashanja goshi. 3(i) Lero Nyakasane anaciyîbuka olubaga lwage n’omwimo gwage agutwira olubanja. 3(k) N’ezôla nsiku ibirhi olw’ikumi na kani n’olwa kal’ikumi na karhanu z’ogwo mwezi gw’Adari, zaba nsiku z’okushubûzanya, z’obusîme, na z’omwishingo munenc embere za Nyamuzinda, oku ngasi bûko bwabo na ngasi mango omu Israheli lwo lubaga lwage.»

Emyanzi yali esigire

3(l) Omu mwaka gwa kani kurhenga Ptolemeyo ali mwami boshi na Kleopatri, Dositeyo, muntu wakazag’iciderha mpu ali mudâhwa w’omu bûko bwa Levi kuguma boshi n’omugala Ptolemeyo, banaciyîsha badwirhe agala maruba gashambire oku Purimu; banaciderha mpu gali maruba g’okunali, mpu gayandikagwa na Lisimako mugala wa Ptolemeyo w’e Yeruzalemu.

ΕΣΘΗΡ 10

1 ῎Εγραψεν δὲ ὁ βασιλεὺς τέλη ἐπὶ τὴν βασιλείαν τῆς τε γῆς καὶ τῆς θαλάσσης. 2 καὶ τὴν ἰσχὺν αὐτοῦ καὶ ἀνδραγαθίαν πλοῦτόν τε καὶ δόξαν τῆς βασιλείας αὐτοῦ, ἰδοὺ γέγραπται ἐν βιβλίῳ βασιλέων Περσῶν καὶ Μήδων εἰς μνημόσυνον. 3 ὁ δὲ Μαρδοχαῖος διεδέχετο τὸν βασιλέα ᾿Αρταξέρξην καὶ μέγας ἦν ἐν τῇ βασιλείᾳ καὶ δεδοξασμένος ὑπὸ τῶν Ιουδαίων· καὶ φιλούμενος διηγεῖτο τὴν ἀγωγὴν παντὶ τῷ ἔθνει αὐτοῦ. 3a Καὶ εἶπεν Μαρδοχαῖος Παρὰ τοῦ θεοῦ ἐγένετο ταῦτα· 3b ἐμνήσθην γὰρ περὶ τοῦ ἐνυπνίου, οὗ εἶδον περὶ τῶν λόγων τούτων· οὐδὲ γὰρ παρῆλθεν ἀπ᾽ αὐτῶν λόγος. 3c ἡ μικρὰ πηγή, ἣ ἐγένετο ποταμὸς καὶ ἦν φῶς καὶ ἥλιος καὶ ὕδωρ πολύ· Εσθηρ ἐστὶν ὁ ποταμός, ἣν ἐγάμησεν ὁ βασιλεὺς καὶ ἐποίησεν βασίλισσαν. 3d οἱ δὲ δύο δράκοντες ἐγώ εἰμι καὶ Αμαν. 3e τὰ δὲ ἔθνη τὰ ἐπισυναχθέντα ἀπολέσαι τὸ ὄνομα τῶν Ιουδαίων. 3f τὸ δὲ ἔθνος τὸ ἐμόν, οὗτός ἐστιν Ισραηλ οἱ βοήσαντες πρὸς τὸν θεὸν καὶ σωθέντες· καὶ ἔσωσεν κύριος τὸν λαὸν αὐτοῦ, καὶ ἐρρύσατο κύριος ἡμᾶς ἐκ πάντων τῶν κακῶν τούτων, καὶ ἐποίησεν ὁ θεὸς τὰ σημεῖα καὶ τὰ τέρατα τὰ μεγάλα, ἃ οὐ γέγονεν ἐν τοῖς ἔθνεσιν. 3g διὰ τοῦτο ἐποίησεν κλήρους δύο, ἕνα τῷ λαῷ τοῦ θεοῦ καὶ ἕνα πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν· 3h καὶ ἦλθον οἱ δύο κλῆροι οὗτοι εἰς ὥραν καὶ καιρὸν καὶ εἰς ἡμέραν κρίσεως ἐνώπιον τοῦ θεοῦ καὶ ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν, 3i καὶ ἐμνήσθη ὁ θεὸς τοῦ λαοῦ αὐτοῦ καὶ ἐδικαίωσεν τὴν κληρονομίαν αὐτοῦ. 3k καὶ ἔσονται αὐτοῖς αἱ ἡμέραι αὗται ἐν μηνὶ Αδαρ τῇ τεσσαρεσκαιδεκάτῃ καὶ τῇ πεντεκαιδεκάτῃ τοῦ αὐτοῦ μηνὸς μετὰ συναγωγῆς καὶ χαρᾶς καὶ εὐφροσύνης ἐνώπιον τοῦ θεοῦ κατὰ γενεὰς εἰς τὸν αἰῶνα ἐν τῷ λαῷ αὐτοῦ Ισραηλ. 3l ῎Ετους τετάρτου βασιλεύοντος Πτολεμαίου καὶ Κλεοπάτρας εἰσήνεγκεν Δωσίθεος, ὃς ἔφη εἶναι ἱερεὺς καὶ Λευίτης, καὶ Πτολεμαῖος ὁ υἱὸς αὐτοῦ τὴν προκειμένην ἐπιστολὴν τῶν Φρουραι, ἣν ἔφασαν εἶναι καὶ ἑρμηνευκέναι Λυσίμαχον Πτολεμαίου τῶν ἐν Ιερουσαλημ.[1] 2 [2] 3 [3] 4 [3a] 5 [3b] 6 [3c] 7 [3d] 8 [3e] 9 [3f] 10 [3g] 11 [3h] 12 [3i] 13 [3k]

---

 ^a1.1(a) 1(a) Ngasi mulongo gwayandikagwa omu cigereki gushokolirwe n’ecimanyiso c’olufabe (rhulole 1(a), (b), (c)… ; 3,13(a), (b)… ; 4,8(a), (b)…). Amahugulo g’ebilôrho bya Mardokeyo gali omu 10, 3(a-k).

 ^b1.8 lzino lya Wasti: kuli kudeha «mwinja kulusha», «muzigirwa», «ntonyi-nkundwa», «mwifi­ njwa».

 ^c1.22 Ecitabu ca Ester cirigimwo ebinwa birhenzire omu cihebraniya, n’ezindi omu cigereki

 ^d3.9 Hamani alonzize okuyemêza mwami omu kulaganya okulyûla ensaranga nene bwenêne, aliyosire alangalire oku omu kugalula ezo nsaranga ecihimbi cazo cayîsh’irhenga oku birugu by’Abayahudi bafîre. Ezo nsaranga zaja omu mbiko lyo alyûla ensaranga z’ikôli, zirya Abayahudi banigûzibwa bakavusire.

 ^e8.0 Bwirhôzi bwa Esteri n’okukenga Nnâmahanga kwage kubacizire abayahudi

 ^f8.1 Mwami anaciha Esteri erya nyumpa ya Hamani: Ngasi watwirirwe okufa, mwami anamu­shokôle. Ebirugu hyage hyoshi byashuha bya mwami (Rhulole muli 1 Bam 21). 8, 7: Ngasi yeshi walonzize okuyîrha Abayahudi kw’anakazag’ihanwa kuguma n’owalonzagya okuyîrha mwami (Est 2,21-23).

 ^g8.11 Erhi wankalolereza bwinja, wanabona oku aga mandiko gamashubûlula bwinjinja galya mandiko ga Hamani galumizibagwa omu cihugo (Est 3. 12·15; 8, 9 14). Ebihindwire byone, kuli kubona oku abalibanigwa, bwo Bayahudi, bwo bakola banigûza. Rbwehe rhufudusire omu kubona irhegeko likali liri nkêrii. Cirhurhayibagiraga oku Mardokeyo na Esteri bali bantu ba Malaganyo ga balya barhalisag’imanya irhegeko lihyahya ly’okuzigira omushombanyi.

 ^h9.5 9, 5: Omwandisi arhalonza okuderha erhi okucihôla kuba kwinja. Ci alonza okuhugûla nyigirizo nguma ziba omu Bibliya ziyerekire abarhindibuzihwe: alonza okujirira ababo amabi, ebinyegeyege byage binamugalukire nnabyo.

 ⁱ9.10 Barhahagulaga: Ciru kwankaba mwami ali bayemerire mpu bahagule (Est 8, 11). Abayahudi barhajaga bayirha mpu lyo bacigaza, ci mpu lyo bacifungira.

 ^j9.27 Abo bantu harhali Bayahudi bakaburhano ci balya bacibwinire oku hali Nyamuzinda w’okuli, barharhindiraga okuj’omu idini ly’Abayahudi n’okushimba obworhere bwabo.

YUDITI-Ἰουδὶθ – Judith^a

Enshokolezi

Ecitabu ca Yuditi cishambâla kurhi omulala mwishogwa gwahimaga aba shombanyi bagwo erhi burhwali bwa mukazi muguma burhuma, izino lyage ye Yuditi, kwo kuderha Muyahudi. Holaferno. arhumwa na Nabukondonozori, mwami w’e Babeli, mpu a rhegeke igulu lyoshi n’okuseza abantu okuharamya Nabukondonozori yene nka Nyamuzinda. Abayahudi balahira okufukamira Nabukondonozori. Muli obwo bworhere n’ako kalamo kadarhi, mukana muguma wa bukenge kuli Nyamuzinda na wa bukengere bunji, Yuditi, abonekerwa. Oyo mukana ahûna Nyamuzinda mpu amurhabâle. Arhenga e Betuliya anaciyerekana embere za Holoferno. Erhi aba akola ali yene n’omusirika mukulu wali wamalaluka, amutwa irhwe. Erhi abasirika ba Holoferno babona omusirika wabo mukulu amanigwa, bayôboha banayaka. Abantu ba mw’eco cihugo bakuza Yuditi banavuga Nyamuzinda omunkwa, bayimba irenge lyage. Enyigirizo z’eci citabu zidesire oku abantu bamanye bankakacilibuza n’ebi babona en’igulu. Eci citabu cirhumanyisa oku Nyamuzinda ye ohima shetani. Holoferno ali lwiganyo lw’obubi. Nka muhabûzi w’olubaga lwishogwa, Yuditi ali lwiganyo lw’ obwinja. Nyamuzinda ahîre abantu obuhashe bw’ okuhima omushombanyi n’okuboko kuzamba kw’omukazi. Luli luhembo lw’amasala gage. Eci citabu cayandikiragwa omu Palestina ekarhi k’emyaka 120 na 80 embere ly’okuburhwa kwa Kristu.

EBlRlMWO

1. Bene lsraheli barhêrwa na mwami w’e Babeti: cigabi 1-7 2.

2. Yuditi ye murhondêro gw’okuhima: c. 8-16

1

I. Amatabaro ga Holoferno

Nabukondonozori na Arfazadi

1 Mwali omu mwaka gw’ikumi n’ibirhi kurhenga mwami Nabukondonozori ali mwami w’e Sîriya, na Ninive bwo bwali bwami bwage; naye Arfazadi e rhi yeri mwami omu Banya-Medi, aha Ekbatani. 2 Anaciyûbaka omu marha mbi g’Ekbatani enkuta z’amabuye marhendeze; obugali bwage makoro a rhanu, n’obuli makoro ndarhu; ayûbaka olugurhu lwa makoro makumi gali ndarhu oku buli n’oku bugali makoro makumi arhanu. 3 Oku mihango ayûbakirakwo eminara ya burherema bwa makoro igana na burhambirhambi bwa makoro makumi 4 Enyumvi zonène zali za makoro makumi galindarhu burherema na makoro makumi ani bugali, mpu lyo engabo yage ekaz’ihuluka caligumiza n’okugenda omungondo kwa balya basirika bagenda n’amagulu.

5 Muli ago mago mwami Nabukondonozori anacitula entambala oku wabo mwami Arfazadi omu kabanda kanene, kwo kuderha akabanda kali cihugo ca Ragau. 6 Bacihira kuli ye abantu boshi banayûbakaga omu ntondo, ab’oku Efrata, Tigri na Hidaspesi n’aba omu kabanda ka Arioki mwami w’Aba­nya-Elimeni na gandi mashanja manji gacigusha oku ngabo za mwene Sheleudi.

7 Nabukondonozori mwami w’Abanya-Sîriya arhegeka mpu abantu bage boshi baje ekagombe, bo baligi aba Persi, oku bantu b’ebuzikira-zûba, ab’omu Silisiya, ab’e Damasi, ab’e Libano, ab’omu marhambi ga Libano n’abayûbakaga oku burhambi bw’enyanja, 8 amashanja g’e Karmeli, ag’e Galadi, ab’omu Galileya y’enyanya n’ab’omu kabanda kanene k’Esdreloni, 9 abantu boshi b’e Samâriya n’ab’omu bishagala byage byoshi, ecihugo ciri ishiriza lya Yordani kuhika aha Yeruzalemu, Batani, Shelusi, Gadesi n’aba oku lwîshi lw’e Misiri boshi na Tafna, Ramsesi n’ecihugo coshi ca Gosheni, 10 kuhika enyanya lya Tanisi na Menfisi, n’abantu boshi b’e Misiri kuhika oku lubibi lw’Etiyopiya. 11 Ci abantu b’ebyo bihugo byoshi bagayaguza ebinwa bya Nabukondonozori mwami w’Abasîriya, barhacilungaga kuli ye mpu baje oku matabaro, bulya ba rhacimuyobohaga, banakazag’ibona oku ali muntu okola ali yenene: bagalula entumwa zage busha, ciru bababonesa nshonyi. 12 Nabukondonozori anacikunira bwenêne erhi ebyo bihugo birhuma. Alahira okw’izîno ly’ishungwe lyage, n’ely’obwami bwage okucihôla n’okumalira n’enôrho yage olugo lwa Silisiya loshi, olwa Damasi na Sîriya, abantu boshi b’e Mowabu, bene Amoni, ab’omu Buyahudi, Abanya-Misiri boshi, kuhika oku buzinda bw’enyanja zombi. Okulwisa Arfazadi.

13 Ye na engabo yage atulakwo mwami Arfazadi entambala omu mwaka gw’ikumi na nda, anacihima okwo kulwa. Acandabukakwo engabo y’Arfazadi, abalwira oku nfarasi zage zoshi n’ebihesi byage byoshi. 14 Arhôla ngasi lugo lwage, ahikira cingana aha Ekbatani, arhôla eminara yamwo, asherêza emirimbwa yamwo n’ebindi byalimbisagya olwo lugo byoshi abisherêza. 15 Agwarhira Arfazadi Omu birhondo bya Ragall, amllgwika amatllmu ga­ ge, amllYirha loshi. 16 Okubundi arhabaluka n’engabo zage, n’omwandu gw’abantu ba ngasi lubero banali naye. Anacihumûka, alisa, ahindisa engabo yage nsiku igana na makumi abirhi.

Ἰουδὶθ – Κεφἀλαιο 1

1 ΕΤΟΥΣ δωδεκάτου τῆς βασιλείας Ναβουχοδονόσορ, ὃς ἐβασίλευσεν ᾿Ασσυρίων ἐν Νινευῆ τῇ πόλει τῇ μεγάλῃ, ἐν ταῖς ἡμέραις ᾿Αρφαξάδ, ὃς ἐβασίλευσεν Μήδων ἐν ᾿Εκβατάνοις, 2 καὶ ᾠκοδόμησεν ἐπ᾿ ᾿Εκβατάνων κύκλῳ τείχη ἐκ λίθων λελαξευμένων εἰς πλάτος πηχῶν τριῶν καὶ εἰς μῆκος πηχῶν ἓξ καὶ ἐποίησε τὸ ὕψος τοῦ τείχους πηχῶν ἑβδομήκοντα καὶ τὸ πλάτος αὐτοῦ πηχῶν πεντήκοντα 3 καὶ τοὺς πύργους αὐτοῦ ἔστησεν ἐπὶ ταῖς πύλαις αὐτῆς πηχῶν ἑκατὸν καὶ τὸ πλάτος αὐτῆς ἐθεμελίωσεν εἰς πήχεις ἑξήκοντα 4 καὶ ἐποίησε τὰς πύλας αὐτῆς πύλας διεγειρομένας εἰς ὕψος πηχῶν ἑβδομήκοντα καὶ τὸ πλάτος αὐτῶν πήχεις τεσσαράκοντα εἰς ἐξόδους δυνάμεων δυνατῶν αὐτοῦ καὶ διατάξεις τῶν πεζῶν αὐτοῦ. 5 καὶ ἐποίησε πόλεμον ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις ὁ βασιλεὺς Ναβουχοδονόσορ πρὸς βασιλέα ᾿Αρφαξὰδ ἐν τῷ πεδίῳ τῷ μεγάλῳ, τοῦτό ἐστιν ἐν τοῖς ὁρίοις Ραγαῦ. 6 καὶ συνήντησαν πρὸς αὐτὸν πάντες οἱ κατοικοῦντες τὴν ὀρεινὴν καὶ πάντες οἱ κατοικοῦντες τὸν Εὐφράτην καὶ τὸν Τίγριν καὶ τὸν ῾Υδάσπην καὶ πεδία ᾿Αριὼχ βασιλέως ᾿Ελυμαίων· καὶ συνῆλθον ἔθνη πολλὰ σφόδρα εἰς παράταξιν υἱῶν Χελεούδ. 7 καὶ ἀπέστειλε Ναβουχοδονόσορ ὁ βασιλεὺς ᾿Ασσυρίων ἐπὶ πάντας τοὺς κατοικοῦντας τὴν Περσίδα καὶ ἐπὶ πάντας τοὺς κατοικοῦντας πρὸς δυσμαῖς, τοὺς κατοικοῦντας Κιλικίαν καὶ Δαμασκόν, τὸν Λίβανον καὶ ᾿Αντιλίβανον, καὶ πάντας τοὺς κατοικοῦντας κατὰ πρόσωπον παραλίας 8 καὶ τοὺς ἐν τοῖς ἔθνεσι τοῦ Καρμήλου καὶ Γαλαὰδ καὶ τὴν ἄνω Γαλιλαίαν καὶ τὸ μέγα πεδίον ᾿Εσδρηλὼν 9 καὶ πάντας τοὺς ἐν Σαμαρείᾳ καὶ ταῖς πόλεσιν αὐτῆς καὶ πέραν τοῦ ᾿Ιορδάνου ἕως ῾Ιερουσαλὴμ καὶ Βετάνη καὶ Χελλοὺς καὶ Κάδης καὶ τοῦ ποταμοῦ Αἰγύπτου καὶ Ταφνὰς καὶ Ραμεσσὴ καὶ πᾶσαν γῆν Γεσὲμ 10 ἕως τοῦ ἐλθεῖν ἐπάνω Τάνεως καὶ Μέμφεως καὶ πάντας τοὺς κατοικοῦντας τὴν Αἴγυπτον ἕως τοῦ ἐλθεῖν ἐπὶ τὰ ὅρια τῆς Αἰθιοπίας. 11 καὶ ἐφαύλισαν πάντες οἱ κατοικοῦντες πᾶσαν τὴν γῆν τὸ ρῆμα Ναβουχοδονόσορ τοῦ βασιλέως ᾿Ασσυρίων καὶ οὐ συνῆλθον αὐτῷ εἰς τὸν πόλεμον, ὅτι οὐκ ἐφοβήθησαν αὐτόν, ἀλλ᾿ ἦν ἐναντίον αὐτῶν ὡς ἀνὴρ εἷς, καὶ ἀνέστρεψαν τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ κενοὺς ἐν ἀτιμίᾳ προσώπου αὐτῶν. 12 καὶ ἐθυμώθη Ναβουχοδονόσορ ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ταύτην σφόδρα καὶ ὤμοσε κατὰ τοῦ θρόνου καὶ τῆς βασιλείας αὐτοῦ, εἰ μὴν ἐκδικήσειν πάντα τὰ ὅρια τῆς Κιλικίας καὶ Δαμασκηνῆς καὶ Συρίας, ἀνελεῖν τῇ ρομφαίᾳ αὐτοῦ καὶ πάντας τοὺς κατοικοῦντας ἐν γῇ Μωὰβ καὶ τοὺς υἱοὺς ᾿Αμμὼν καὶ πᾶσαν τὴν ᾿Ιουδαίαν καὶ πάντας τοὺς ἐν Αἰγύπτῳ ἕως τοῦ ἐλθεῖν ἐπὶ τὰ ὅρια τῶν δύο θαλασσῶν. 13 καὶ παρετάξατο ἐν τῇ δυνάμει αὐτοῦ πρὸς ᾿Αρφαξὰδ βασιλέα ἐν τῷ ἔτει τῷ ἑπτακαιδεκάτῳ καὶ ἐκραταιώθη ἐν τῷ πολέμῳ αὐτοῦ καὶ ἀνέστρεψε πᾶσαν τὴν δύναμιν ᾿Αρφαξὰδ καὶ πᾶσαν τὴν ἵππον αὐτοῦ καὶ πάντα τὰ ἅρματα αὐτοῦ 14 καὶ ἐκυρίευσε τῶν πόλεων αὐτοῦ καὶ ἀφίκετο ἕως ᾿Εκβατάνων καὶ ἐκράτησε τῶν πύργων καὶ ἐπρονόμευσε τὰς πλατείας αὐτῆς καὶ τὸν κόσμον αὐτῆς ἔθηκεν εἰς ὄνειδος αὐτῆς. 15 καὶ ἔλαβε τὸν ᾿Αρφαξὰδ ἐν τοῖς ὄρεσι Ραγαῦ καὶ κατηκόντισεν αὐτὸν ἐν ταῖς ζιβύναις αὐτοῦ καὶ ἐξωλόθρευσεν αὐτὸν ἕως τῆς ἡμέρας ἐκείνης. 16 καὶ ἀνέστρεψε μετ᾿ αὐτῶν αὐτὸς καὶ πᾶς ὁ σύμμικτος αὐτοῦ, πλῆθος ἀνδρῶν πολεμιστῶν πολὺ σφόδρα· καὶ ἦν ἐκεῖ ραθυμῶν καὶ εὐωχούμενος αὐτὸς καὶ ἡ δύναμις αὐτοῦ ἐφ᾿ ἡμέρας ἑκατὸν εἴκοσι.

2

Entambala y’olunda lw’ebuzikira-zûba

1 Omu mwaka gwa kali ikumi na munani, omu nsiku makumi abirhi n’ibirhi z’omwezi gwa burhanzi, barhondêra okuderha oku bwami mpu Nabukon donozori mwami w’Asîriya akola alonza okucihola omw’igulu lyoshi nk’oku anali amahiga. 2 Anacishubûza entwali zage zoshi n’abarhambo bage; banacijira ihano bufunda funda; anacirhôla omuhigo yene omu kanwa kage gw’okumalira ecihugo coshi. 3 Boshi banacirhôla ogwo muhigo gw’okumalira balya boshi barhashimbaga akanwa kage. 4 Erhi aba amarhôla ogwo muhigo gwage, Nabukondonozori, mwami w’A sîriya, anahamagala Holoferno, ye wali murhambo mukulu w’engabo zage na wa kabirhi oku bukulu. Anacimubwira, erhi: 5 «Omwami mukulu oku adesire kw’oku, ye mwami mukulu w’igulu lyoshi: Okanye ogende n’abantu bikubagirwa omu burhwali bwabo, ba bihumbi igana na makumi abirhi bagenda n’amagulu n’engabo erhali nyi ya bihumbi ikumi na bibirhi bya balwi b’oku nfarasi, 6 obulirhêra abantu b’omu bihugo by’obuzikira-zûba bulya barhayumvagya akanwa kani. 7 Obabwire barheganye idaho n’amîshi bulya nkola nabatulakwo entambala muli obu bukunizi bwani; abasirika bani bakola bashandabana omu igulu lyoshi, banabanyage. 8 Abatumisirwe ebibande muli bwo babumba emisima, n’emirhumba yabumba emigezi n’enyishi zihulula. 9 Nabagwarhamwo abajà kurhenga ebuzinda bw’igulu. 10 Kuli we okanyagye, ogend’ingwarhira eco cihugo cabo; bonene bayisha bacidwirhe emunda oli, onabandangire kuhika oku lusiku lw’obuhane bwabo. 11 Kuli bacikanyi cirhagomba, isu lyawe lirhababaliraga ciru n’omuguma, obanigûze, onahagule ccihugo cabo. 12 Bulya niono ndahire mbofa, mbo nyagwa n’obwami akaba oku naderhaga ntanakujiziri na okuboko kwani. 13 Kuli we wenene, omanyage wankaderha mpu warhalukiza ciru n’oburhegesi buguma muli ebira binwa bya Nnahamwinyu, ci obishimbe bwinja nk’oku nakurhegesire, ojire duba.

14 Oku arhenga omu mwa nnahamwabo, Holoferno anahamagala ngasi banali bakulu boshi, abarhambo bakulu b’abalwi, abarhambulaga engabo y’Asuru. 15 Anacigabula abantu oku bagend’ilwa nka kulya mwami ananamurhegekaga: bihumbi igana na makumi abirhi bagenda n’amagulu na bihumbi ikumi na bibirhi balwa n’enfarasi; 16 anabakerekanya kulya bankanahash’ikerekanya engabo oku matabaro. 17 Omu kuhêka emizigo yabo arhôla engamiya, bapunda, ba punda-farasi mwandu, n’oku lwiko lwabo, barhôla ebibuzi, ebimasha, empene mwandu. 18 Kuguma barhôla n’ebiryo, mwandu kuli ngasi mulume amasholo n’ensaranga zarhenga omu mbîko ya mwami, binji bwenêne.

19 Anacilikula aja oku matabaro ye n’omurhwe gwage mpu abe ashokolera mwami Nabukondonozori, anashandabane omu cihugo c’ebuzikira-zûba na zirya ngâle zage na balya banyakulwira oku nfarasi bage, kuguma na balya basirika balambagira n’amagulu, boshi balume ba ntwali. 20 Abantu bayishaga babakulikire bàli mwandu nka nzige, nka mushenyi gw’okw’idaho, ntaye wa nkahashir’ibaganja erhi bunji burhuma.

Amashonezo g’engabo ya Holoferno

21 Barhenga e Ninive, bajira nsiku isharhu bagenda omu kabanda ka Be ktileti. Bagenditwa ecirâlo hofi n’entondo yali eyegire Silisiya w’enyanya, ebwa kumosho. 22 Anaciyanka engabo yage yoshi, banyakulambagira n’amagulu, banyakulwira oku nfarasi, aba engâle, akanya, ajija oku ntondo. 23 Arhema anahonjeka Puto na Ludu; anyaga bene Rasisi boshi, na bene Ismaeli ababa hofi n’irungu, eburhambi bw’ecihugo ca Sheleoni. 24 Akulikira Efrata yeshi, a rhulukana omu Mezopotamiya, ashandaza ebishagala byoshi byanali enyanya ly’omugezi gw’Abroni kuhika oku nyanja. 25 Arhôla ecihugo ca Silisiya coshi, anigûza ngasi balya banakazag’irhangula okumucîka, alinda ahika oku lubibi lwa Yafeti, eburhambi bw’Arabiya. 26 Agorha bene Mediana boshi, ayôca enyumpa zabo, anyaga n’amaso gabo. 27 Anacibungulukira omu kabanda ka Damasi amango g’okukalala emburho, ayôca amashwa gabo goshi, anigûza ebibuzi byabo, ebimasha byabo, ahagula ebishagala byabo, emanda zabo zoshi azijira bwamwa, n’abana’rhabana boshi abageza oku boji bw’engôrho. 28 Ajugumya abantu hoshi banayûbakaga oku burhamhi hw’enyanja, ab’e Si­ doni, ab’e Tiri, abayûbakaga e Suri, e Okina n’abayûbakaga e Yama, e Azoti n’e Askaloni: bajuguma bwenênc emhere zage.

Ἰουδὶθ – Κεφἀλαιο 2

1 ΚΑΙ ἐν τῷ ἔτει τῷ ὀκτωκαιδεκάτῳ, δευτέρᾳ καὶ εἰκάδι τοῦ πρώτου μηνός, ἐγένετο λόγος ἐν οἴκῳ Ναβουχοδονόσορ βασιλέως ᾿Ασσυρίων ἐκδικῆσαι πᾶσαν τὴν γῆν καθὼς ἐλάλησε. 2 καὶ συνεκάλεσε πάντας τοὺς θεράποντας αὐτοῦ καὶ πάντας τοὺς μεγιστᾶνας αὐτοῦ καὶ ἔθετο μετ᾿ αὐτῶν τὸ μυστήριον τῆς βουλῆς αὐτοῦ καὶ συνετέλεσε πᾶσαν τὴν κακίαν τῆς γῆς ἐκ τοῦ στόματος αὐτοῦ. 3 καὶ αὐτοὶ ἔκριναν ὀλοθρεῦσαι πᾶσαν σάρκα, οἳ οὐκ ἠκολούθησαν τῷ λόγῳ τοῦ στόματος αὐτοῦ. 4 καὶ ἐγένετο ὡς συνετέλεσε τὴν βουλὴν αὐτοῦ, ἐκάλεσε Ναβουχοδονόσορ βασιλεὺς ᾿Ασσυρίων τὸν ᾿Ολοφέρνην ἀρχιστράτηγον τῆς δυνάμεως αὐτοῦ, δεύτερον ὄντα μετ᾿ αὐτόν, καὶ εἶπε πρὸς αὐτόν· 5 τάδε λέγει ὁ βασιλεὺς ὁ μέγας, ὁ κύριος πάσης τῆς γῆς· ἰδοὺ σὺ ἐξελεύσῃ ἐκ τοῦ προσώπου μου καὶ λήψῃ μετὰ σεαυτοῦ ἄνδρας πεποιθότας ἐν ἰσχύϊ αὐτῶν, πεζῶν εἰς χιλιάδας ἑκατὸν εἴκοσι καὶ πλῆθος ἵππων σὺν ἀναβάταις μυριάδων δεκαδύο, 6 καὶ ἐξελεύσῃ εἰς συνάντησιν πάσῃ τῇ γῇ ἐπὶ δυσμάς, ὅτι ἠπείθησαν τῷ ρήματι τοῦ στόματός μου. 7 καὶ ἀπαγγελεῖς αὐτοῖς ἑτοιμάζειν γῆν καὶ ὕδωρ. ὅτι ἐξελεύσομαι ἐν θυμῷ μου ἐπ᾿ αὐτοὺς καὶ καλύψω πᾶν τὸ πρόσωπον τῆς γῆς ἐν τοῖς ποσὶ τῆς δυνάμεώς μου καὶ δώσω αὐτοὺς εἰς διαρπαγὴν αὐτοῖς· 8 καὶ οἱ τραυματίαι αὐτῶν πληρώσουσι τὰς φάραγγας καὶ τοὺς χειμάρρους αὐτῶν, καὶ ποταμὸς ἐπικλύζων τοῖς νεκροῖς αὐτῶν πληρωθήσεται· 9 καὶ ἄξω τὴν αἰχμαλωσίαν αὐτῶν ἐπὶ τὰ ἄκρα πάσης τῆς γῆς. 10 σὺ δὲ ἐξελθὼν προκαταλήψῃ μοι πᾶν ὅριον αὐτῶν, καὶ ἐκδώσουσί σοι ἑαυτούς, καὶ διατηρήσεις ἐμοὶ αὐτοὺς εἰς ἡμέραν ἐλεγμοῦ αὐτῶν· 11 ἐπὶ δὲ τοὺς ἀπειθοῦντας οὐ φείσεται ὁ ὀφθαλμός σου τοῦ δοῦναι αὐτοὺς εἰς φόνον καὶ ἁρπαγὴν ἐν πάσῃ τῇ γῇ σου. 12 ὅτι ζῶν ἐγὼ καὶ τὸ κράτος τῆς βασιλείας μου, λελάληκα καὶ ποιήσω ταῦτα ἐν χειρί μου. 13 καὶ σὺ δὲ οὐ παραβήσῃ ἕν τι τῶν ρημάτων τοῦ κυρίου σου, ἀλλ᾿ ἐπιτελῶν ἐπιτελέσεις καθότι προστέταχά σοι, καὶ οὐ μακρυνεῖς τοῦ ποιῆσαι αὐτά. 14 καὶ ἐξῆλθεν ᾿Ολοφέρνης ἀπὸ προσώπου τοῦ κυρίου αὐτοῦ καὶ ἐκάλεσε πάντας τοὺς δυνάστας καὶ τοὺς στρατηγοὺς καὶ ἐπιστάτας τῆς δυνάμεως ᾿Ασσοὺρ 15 καὶ ἠρίθμησεν ἐκλεκτοὺς ἄνδρας εἰς παράταξιν, καθότι ἐκέλευσεν αὐτῷ ὁ κύριος αὐτοῦ εἰς μυριάδας δεκαδύο καὶ ἱππεῖς τοξότας μυρίους δισχιλίους, 16 καὶ διέταξεν αὐτοὺς ὃν τρόπον πολέμου πλῆθος συντάσσεται. 17 καὶ ἔλαβε καμήλους καὶ ὄνους καὶ ἡμιόνους εἰς τὴν ἀπαρτίαν αὐτῶν, πλῆθος πολὺ σφόδρα, καὶ πρόβατα καὶ βόας καὶ αἶγας εἰς τὴν παρασκευὴν αὐτῶν, ὧν οὐκ ἦν ἀριθμός, 18 καὶ ἐπισιτισμὸν παντὶ ἀνδρὶ εἰς πλῆθος καὶ χρυσίον καὶ ἀργύριον ἐξ οἴκου βασιλέως πολὺ σφόδρα. 19 καὶ ἐξῆλθεν αὐτὸς καὶ πᾶσα ἡ δύναμις αὐτοῦ εἰς πορείαν τοῦ προελθεῖν βασιλέως Ναβουχοδονόσορ καὶ καλύψαι πᾶν τὸ πρόσωπον τῆς γῆς πρὸς δυσμαῖς ἐν ἅρμασι καὶ ἱππεῦσι καὶ πεζοῖς ἐπιλέκτοις αὐτῶν. 20 καὶ πολὺς ὁ ἐπίμικτος ὡς ἀκρὶς συνεξῆλθον αὐτοῖς καὶ ὡς ἡ ἄμμος τῆς γῆς· οὐ γὰρ ἦν ἀριθμὸς ἀπὸ πλήθους αὐτῶν. 21 καὶ ἀπῆλθον ἐκ Νινευῆ ὁδὸν τριῶν ἡμερῶν ἐπὶ πρόσωπον τοῦ πεδίου Βεκτιλὲθ καὶ ἐστρατοπέδευσαν ἀπὸ Βεκτιλὲθ πλησίον τοῦ ὄρους τοῦ ἐπ᾿ ἀριστερᾷ τῆς ἄνω Κιλικίας. 22 καὶ ἔλαβε πᾶσαν τὴν δύναμιν αὐτοῦ, τοὺς πεζοὺς καὶ τοὺς ἱππεῖς καὶ τὰ ἅρματα αὐτοῦ, καὶ ἀπῆλθεν ἐκεῖθεν εἰς τὴν ὀρεινήν. 23 καὶ διέκοψε τὸ Φοὺδ καὶ Λοὺδ καὶ ἐπρονόμευσαν πάντας υἱοὺς Ρασσὶς καὶ υἱοὺς ᾿Ισμαὴλ τοὺς κατὰ πρόσωπον τῆς ἐρήμου πρὸς νότον τῆς Χελεών. 24 καὶ παρῆλθε τὸν Εὐφράτην καὶ διῆλθε τὴν Μεσοποταμίαν καὶ διέσκαψε πάσας τὰς πόλεις τὰς ὑψηλὰς τὰς ἐπὶ τοῦ χειμάρρου ᾿Αβρωνᾶ ἕως τοῦ ἐλθεῖν ἐπὶ θάλασσαν. 25 καὶ κατελάβετο τὰ ὅρια τῆς Κιλικίας καὶ κατέκοψε πάντας τοὺς ἀντιστάντας αὐτῷ καὶ ἦλθεν ἕως ὁρίων ᾿Ιάφεθ τὰ πρὸς νότον κατὰ πρόσωπον τῆς ᾿Αραβίας. 26 καὶ ἐκύκλωσε πάντας τοὺς υἱοὺς Μαδιὰμ καὶ ἐνέπρησε τὰ σκηνώματα αὐτῶν καὶ ἐπρονόμευσε τὰς μάνδρας αὐτῶν. 27 καὶ κατέβη εἰς πεδίον Δαμασκοῦ ἐν ἡμέραις θερισμοῦ πυρῶν καὶ ἐνέπρησε πάντας τοὺς ἀγροὺς αὐτῶν καὶ τὰ ποίμνια καὶ τὰ βουκόλια ἔδωκεν εἰς ἀφανισμὸν καὶ τὰς πόλεις αὐτῶν ἐσκύλευσε καὶ τὰ παιδία αὐτῶν ἐξελίκμησε καὶ ἐπάταξε πάντας τοὺς νεανίσκους αὐτῶν ἐν στόματι ρομφαίας. 28 καὶ ἐπέπεσεν ὁ φόβος καὶ ὁ τρόμος αὐτοῦ ἐπὶ τοὺς κατοικοῦντας τὴν παραλίαν, τοὺς ὄντας ἐν Σιδῶνι καὶ Τύρῳ καὶ τοὺς κατοικοῦντας Σοὺρ καὶ ᾿Οκινά, καὶ πάντας τοὺς κατοικοῦντας ῾Ιεμναάν, καὶ οἱ κατοικοῦντες ἐν ᾿Αζώτῳ καὶ ᾿Ασκάλωνι ἐφοβήθησαν αὐτὸν σφόδρα.

3

1 Banacimurhumira entumwa z’okushenga omurhûla, mpu: 2 «Ala oku rhwono rhuli bantu ba Nabukondonozori, omwami mukulu, rhwono rhuli embere zawe, orhujire nk’oku wankanalonza. 3 Ala enyumpa zirhu, ecishagala cirhu coshi. amashwa girhu g’engano, ebibuzi birhu, enkafu zirhu, na ngasi buso bw’omu nyumpa zirhu zoshi; byoshi biri embere zawe, obikolese nk’oku wankanalonza. 4 N’ebishagala birhu ebi n’abantu balimwo boshi, rhuli baja bawe. Oyishe olambagiremwo kulya onabwine kuli kwinja. 5 Abo bantu ba­ cihâna ntyo emwa Holoferno, banacimuyinginga n’ebyo binwa biri ntyo. 6 Anacirhôla omwandagalo gwage n’engabo yage yoshi; anacihira abalanzi omu cihugo cabo; anacisingamwo abandi basirika omu balume banali ba ntwali boshi. 7 Banacimuyankirira bohe omu cishagala cabo coshi; bakayisha baya­mbirhe ebimane by’okushiga; bakayisha basama banarhimba engoma. 8 Aha­gula omu cishagala cabo coshi, anatwa emirhi yabo. Banacimuyemerera okuhongola eby’abazimu omwo cihugo coshi, lyo amashanja goshi gaharamya Nabukondonozori yenene, na ngasi bûko bwabo n’olulimi lwabo lwamushenga nka Nyamuzinda wabo muguma yenene. 9 Alinda ahika ah’ishiriza ly’Esdrolini hofi na Dotaya oli hofi n’omuzinzi munene gw’entondo z’e Buyahudi. 10 Anacihanda ekarhi ka Geba na Shitopoli­ si; anacigezaho mwezi mugumaguma adwirhage ashubuza analundika bwinja bwinja ebirugu by’engabo yage.

Ἰουδὶθ – Κεφἀλαιο 3

1 ΚΑΙ ἀπέστειλαν πρὸς αὐτὸν ἀγγέλους λόγοις εἰρηνικοῖς λέγοντες· 2 ἰδοὺ ἡμεῖς οἱ παῖδες Ναβουχοδονόσορ βασιλέως μεγάλου παρακείμεθα ἐνώπιόν σου, χρῆσαι ἡμῖν καθὼς ἀρεστόν ἐστι τῷ προσώπῳ σου· 3 ἰδοὺ αἱ ἐπαύλεις ἡμῶν καὶ πᾶν πεδίον πυρῶν καὶ τὰ ποίμνια καὶ τὰ βουκόλια καὶ πᾶσαι αἱ μάνδραι τῶν σκηνῶν ἡμῶν παράκεινται πρὸ προσώπου σου, χρῆσαι καθ᾿ ὃν ἂν ἀρέσκῃ σοι. 4 ἰδοὺ καὶ αἱ πόλεις ἡμῶν καὶ οἱ κατοικοῦντες ἐν αὐταῖς δοῦλοί σού εἰσιν· ἐλθὼν ἀπάντησον αὐταῖς ὡς ἔστιν ἀγαθὸν ἐν ὀφθαλμοῖς σου. 5 καὶ παρεγένοντο οἱ ἄνδρες πρὸς ᾿Ολοφέρνην καὶ ἀπήγγειλαν αὐτῷ κατὰ τὰ ρήματα ταῦτα. 6 καὶ κατέβη ἐπὶ τὴν παραλίαν αὐτὸς καὶ ἡ δύναμις αὐτοῦ καὶ ἐφρούρησε τὰς πόλεις τὰς ὑψηλὰς καὶ ἔλαβεν ἐξ αὐτῶν εἰς συμμαχίαν ἄνδρας ἐπιλέκτους· 7 καὶ ἐδέξαντο αὐτὸν αὐτοὶ καὶ πᾶσα ἡ περίχωρος αὐτῶν μετὰ στεφάνων καὶ χορῶν καὶ τυμπάνων. 8 καὶ κατέσκαψε πάντα τὰ ὅρια αὐτῶν καὶ τὰ ἄλση αὐτῶν ἐξέκοψε, καὶ ἦν δεδομένον αὐτῷ ἐξολοθρεῦσαι πάντας τοὺς θεοὺς τῆς γῆς, ὅπως αὐτῷ μόνῳ τῷ Ναβουχοδονόσορ λατρεύσωσι πάντα τὰ ἔθνη, καὶ πᾶσαι αἱ γλῶσσαι καὶ πᾶσαι αἱ φυλαὶ αὐτῶν ἐπικαλέσωνται αὐτὸν εἰς θεόν. 9 καὶ ἦλθε κατὰ πρόσωπον ᾿Εσδρηλὼν πλησίον τῆς Δωταίας, ἥ ἐστιν ἀπέναντι τοῦ πρίονος τοῦ μεγάλου τῆς ᾿Ιουδαίας, 10 καὶ κατεστρατοπέδευσεν ἀνὰ μέσον Γαβαὶ καὶ Σκυθῶν πόλεως, καὶ ἦν ἐκεῖ μῆνα ἡμερῶν εἰς τὸ συλλέξαι πᾶσαν τὴν ἀπαρτίαν τῆς δυνάμεως αὐτοῦ.

4

Abayahudi bahiga okuhagalika Holoferno

1 Bene Israheli bayûbakaga omu Yudeya banayumva kurhi Holoferno omu rhambo mukulu w’abalwi ba mwami Nabukondonozori mwami w’e Sîriya, ahenyeraga agandi mashanja na kurhi ahenangulaga empero zabo zoshi n’oku zihagula. 2 Bamuyôboha bwenêne n’omungo gwa Yeruzalcmu kuguma n’aka-Nyamuzinda wabo gwabagwarha. 3 Bulya lyaciri duba barhengaga ebwa kululizibwa na harhali hacigera nsiku olubaga lw’e Buyahudi loshi lwali lwamashubûzanya na ngasi birugu, oluhêrero n’aka-Nyamuzinda ebyo byoshi oku byali byamasherezibwa, bashub’ibiha omugisho.

4 Banacirhuma entumwa omu cishagala ca Samâriya coshi, eyindi e Kona, e Beteroni, e Belmaini, e Yeriko kuguma na Koba, e Asora n’omu kabanda ka Salemi. 5 Balanga ngasi busongerwe bw’entondo yanali ejire cnyanya kulusha, ebishagala byabo babizonga lugurhu, babilunda biryo byankanabalanga ago mangog’entambala, kulya kuba erhi bacishuba bahaka emyaka. 6 Yoyakimu ye wali mudâhwa mukulu muli ago mango aha Yeruzalemu anaciyandikira abantu b’e Betuli n’aba e Betomestairi eyegire Esdreloni ah’ishiriza ly’akabanda kaye gire Dotaini oku kubahûna mpu balange ngasi kabokwe ka ntondo koshi 7 bu lya eri njira ya kuja e Buyahudi; kandi kwanali kulembu okulanga abantu balek’igera bulya hali hantu hafunda ha kugera bantu babirhi bonene caligumi za. 8 Bene Israheli banacijira okwola amarhegeko g’omudâhwa Yoyakimu n’Ihano likulu lya olubaga lwa bene Israheli batwaga, amango bali ekagombe aha Yeruzalemu.

Emisengero mikulu

9 Bene lsrahcli boshi balaka balakûla embere za Nyamuzinda, bacibabaza bwenêne. 10 Abalume, bakabo, abana babo, ebintu byabo, ngasi bambali babo b’e bigolo, abalimya, n’abaja bagulagwa ensaranga, abo boshi bahira sunzu ecibunu omu kucibabaza. 11 Abalume boshi ba bene Israheli, abakazi, abana banabaga aha Yeruzalemu banacikafukamiriza embere z’aka-Nyamuzinda, babumba amarhwe gabo luvu, bakacigalanjula n’olya sunzu wabo embere za Nyamuzinda. 12 Oluhêrero nalo balubwika sunzu; balaka bwenêne emunda Nyamuzinda wa Israheli ali boshi kuguma mpu abana babo balek’iba baja, bakabo mpira, mpu ebishagala kashambala kabo bilek’ishambûlwa, mpu oluhêrero lwabo lulek’ihemulwa n’okunenaguzibwa n’agandi mashanja.

13 Nnâmahanga ayumva omusengero gwaho anabona kurhi balumirwe. Olubaga lwacishalisa nsiku nyinji la omu Buyahudi n’e Yeruzalemu embere z’Oluhêrero lwa Nnâmahanga Ogala-byoshi. 14 Yoyakimu yerigi mudâhwa mu kulu n’abandi badâhwa banakazag’ikola embere za Nnamahanga n’abandi bo shi banali omu mikolo ya Nnâmahanga oku sunzu abali ecibunu erhi banad wirhe bahêra enterekêro yabo ngasi lusiku, emisegero n’entûlo abantu bone ne balêrha omu bulonza bwabo. 15 Ensirha zabo zali nshîge oluvu, banakaz’ila kira Nyamuzinda n’emisi yaho yoshi mpu alole bwinja enyum pa ya Israheli yo shi.

Ἰουδὶθ – Κεφἀλαιο 4

1 ΚΑΙ ἤκουσαν οἱ υἱοὶ ᾿Ισραὴλ οἱ κατοικοῦντες ἐν τῇ ᾿Ιουδαίᾳ πάντα, ὅσα ἐποίησεν ᾿Ολοφέρνης τοῖς ἔθνεσιν, ὁ ἀρχιστράτηγος Ναβουχοδονόσορ βασιλέως ᾿Ασσυρίων, καὶ ὃν τρόπον ἐσκύλευσε πάντα τὰ ἱερὰ αὐτῶν καὶ ἔδωκεν αὐτὰ εἰς ἀφανισμόν, 2 καὶ ἐφοβήθησαν σφόδρα σφόδρα ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ καὶ περὶ ῾Ιερουσαλὴμ καὶ τοῦ ναοῦ Κυρίου Θεοῦ αὐτῶν ἐταράχθησαν. 3 ὅτι προσφάτως ἦσαν ἀναβεβηκότες ἐκ τῆς αἰχμαλωσίας, καὶ νεωστὶ πᾶς ὁ λαὸς συνελέλεκτο τῆς ᾿Ιουδαίας, καὶ τὰ σκεύη καὶ τὸ θυσιαστήριον καὶ ὁ οἶκος ἐκ τῆς βεβηλώσεως ἡγιασμένα ἦν. 4 καὶ ἀπέστειλαν εἰς πᾶν ὅριον Σαμαρείας καὶ Κωνὰ καὶ Βαιθωρὼν καὶ Βελμαὶν καὶ ῾Ιεριχὼ καὶ εἰς Χωβὰ καὶ Αἰσωρὰ καὶ τὸν αὐλῶνα Σαλὴμ 5 καὶ προκατελάβοντο πάσας τὰς κορυφὰς τῶν ὀρέων τῶν ὑψηλῶν καὶ ἐτειχίσαντο τὰς ἐν αὐτοῖς κώμας καὶ παρέθεντο εἰς ἐπισιτισμὸν εἰς παρασκευὴν πολέμου, ὅτι προσφάτως ἦν τὰ πεδία αὐτῶν τεθερισμένα. 6 καὶ ἔγραψεν ᾿Ιωακὶμ ὁ ἱερεὺς ὁ μέγας, ὃς ἦν ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις ἐν ῾Ιερουσαλήμ, τοῖς κατοικοῦσι Βαιτυλούα καὶ Βαιτομεσθαίμ, ἥ ἐστιν ἀπέναντι ᾿Εσδρηλὼν κατὰ πρόσωπον τοῦ πεδίου τοῦ πλησίον Δωθαΐμ, 7 λέγων διακατασχεῖν τὰς ἀναβάσεις τῆς ὀρεινῆς, ὅτι δι᾿ αὐτῶν ἦν ἡ εἴσοδος εἰς τὴν ᾿Ιουδαίαν, καὶ ἦν εὐχερῶς διακωλῦσαι αὐτοὺς προσβαίνοντας, στενῆς τῆς προσβάσεως οὔσης ἐπ᾿ ἄνδρας τοὺς πάντας δύο. 8 καὶ ἐποίησαν οἱ υἱοὶ ᾿Ισραὴλ καθὰ συνέταξεν αὐτοῖς ᾿Ιωακὶμ ὁ ἱερεὺς ὁ μέγας καὶ ἡ γερουσία παντὸς δήμου ᾿Ισραήλ, οἳ ἐκάθηντο ἐν ῾Ιερουσαλήμ. 9 καὶ ἀνεβόησαν πᾶς ἀνὴρ ᾿Ισραὴλ πρὸς τὸν Θεὸν ἐν ἐκτενίᾳ μεγάλῃ καὶ ἐταπεινοῦσαν τὰς ψυχὰς αὐτῶν ἐν ἐκτενίᾳ μεγάλῃ. 10 αὐτοὶ καὶ αἱ γυναῖκες αὐτῶν καὶ τὰ νήπια αὐτῶν καὶ τὰ κτήνη αὐτῶν καὶ πᾶς πάροικος ἢ μισθωτὸς καὶ ἀργυρώνητος αὐτῶν ἐπέθεντο σάκκους ἐπὶ τὰς ὀσφύας αὐτῶν. 11 καὶ πᾶς ἀνὴρ ᾿Ισραὴλ καὶ γυνὴ καὶ τὰ παιδία καὶ οἱ κατοικοῦντες ἐν ῾Ιερουσαλὴμ ἔπεσον κατὰ πρόσωπον τοῦ ναοῦ καὶ ἐσποδώσαντο τὰς κεφαλὰς αὐτῶν καὶ ἐξέτειναν τοὺς σάκκους αὐτῶν κατὰ πρόσωπον Κυρίου· 12 καὶ τὸ θυσιαστήριον σάκκῳ περιέβαλον καὶ ἐβόησαν πρὸς τὸν Θεὸν ᾿Ισραὴλ ὁμοθυμαδὸν ἐκτενῶς τοῦ μὴ δοῦναι εἰς διαρπαγὴν τὰ νήπια αὐτῶν καὶ τὰς γυναῖκας εἰς προνομὴν καὶ τὰς πόλεις τῆς κληρονομίας αὐτῶν εἰς ἀφανισμὸν καὶ τὰ ἅγια εἰς βεβήλωσιν καὶ ὀνειδισμόν, ἐπίχαρμα τοῖς ἔθνεσι. 13 καὶ εἰσήκουσε Κύριος τῆς φωνῆς αὐτῶν καὶ εἰσεῖδε τὴν θλῖψιν αὐτῶν· καὶ ἦν ὁ λαὸς νηστεύων ἡμέρας πλείους ἐν πάσῃ τῇ ᾿Ιουδαίᾳ καὶ ῾Ιερουσαλὴμ κατὰ πρόσωπον τῶν ἁγίων Κυρίου παντοκράτορος. 14 καὶ ᾿Ιωακὶμ ὁ ἱερεὺς ὁ μέγας καὶ πάντες οἱ παρεστηκότες ἐνώπιον Κυρίου, ἱερεῖς καὶ οἱ λειτουργοῦντες Κυρίῳ, σάκκους περιεζωσμένοι τὰς ὀσφύας αὐτῶν προσέφερον τὴν ὁλοκαύτωσιν τοῦ ἐνδελεχισμοῦ καὶ τὰς εὐχὰς καὶ τὰ ἑκούσια δόματα τοῦ λαοῦ, 15 καὶ ἦν σποδὸς ἐπὶ τὰς κιδάρεις αὐτῶν. καὶ ἐβόων πρὸς Κύριον ἐκ πάσης δυνάμεως εἰς ἀγαθὸν ἐπισκέψασθαι πάντα οἶκον ᾿Ισραήλ.

5

Ihano ly’amatabaro omu ngabo ya Holoferno

1 Banacimanyisa Holoferno, ye murhambo mukulu w’abalwi b’Asuru oku bene Israheli badwirhe bacirheganya okulwa n’oku bafusire enjira z’omu ntondo, oku bazungulusire enkuta oku ngasi ntondo enali enyanya zinarhalusire ezabo, n’oku bahizire emirhego omu ngasi rhubanda. 2 Yeshi anaciyâka bwenêne n’oburhe, ahamagala abarhambo n’engabo y’e Mowabu boshi abakulu b’abasirika b’engabo y’e Amoni n’abashamuka b’oku burhambi bw’enyanja, anacibabwira, erhi: 3 Mbwiri nani bene Kanani lwo lubaga luci olwo luyûbaka omu ntondo, bishagala bihi luyûbaka, omurhwe gwabo gw’okulwa gwanahika omu bantu banga, buhashe buci bajira, na bulyo buci balwamo, mwami wabo ye ndi, ndi murhambo obadwirhe oku matabaro? 4 Cirhumire bone omu bantu bayûbaka eno buzikira-zûba bo balahire okuja eno munda· ndi?

5 Akioro, murhambo wa bene Amoni boshi, anacimubwira, crhi: «Nnahamwirhu ayumve akanwa k’omurhumisi wage. Nanakumanyisa eby’okunali byoshi kuli olwo lubaga luyûbaka kula ntondo enali hofi n’ecirâlo cawe, na nta bunywesi bwarhenga omu kanwa ka mwambali wawe. 6 Olwo lubaga luli lw’oku bûko bw’Abanya-Kaldeya. 7 Bayûbakaga mîra e Mezopotamiya, ci barhayemeraga okukolera abazimu b’ahabusi babo b’eyo Kaldeya. 8 Barhenga omu njira y’ababusi babo bakaz’iharamya Nyamuzinda w’e mpingu, Nyamuzinda banamanyaga bwinja bwinja oku ho anaba. Erhi bakagwa n’ababusi babo, babahêka kuli n’abazimu babo, bayaka aho bàbaga. bajiyûbaka handi omu Mezopotamiya nsiku ndi. 9 Oyo Nyamuzinda waho anacibabwira mpu barhenge omu cihugo cabo, bagend’iyûbaka omu cihugo ca Kanani; banacigend’iyûbaka eyo munda, n’erhi bayihika, bagala omu masholo, omu nsaranga n’omu maso g’ebintu mwandu. 10 Banacibungulukira omu cihugo c’e Misiri erhi ishali likali lyamazûka omu Kanani, banayûbaka eyo munda amango banacikazag’ibonayo ebiryo byoshi; eyôla munda banaciluga bwenêne, ntaye wankacihashire okuganja ngasi bûko bwabo. 11 Mwami w’e Misiri anacibashomba, abarhindibuza n’omukolo gw’okujira amatofali, babajira kuligo bahinduka bajà. 12 Banacilakira Nyamuzinda wabo, naye alibuza abanya-Misiri n’ebibande birhayishigi bafumu. 13 Abanya-Misiri banabalihirhakwo emwabo: 14 Nyamuzinda ayûmya enyanja Ndukula erhi bo barhuma, abageza omu njira y’e Sînayi, n’omu Kadesi- Barneya; anacikungusha abantu bayûbaka omu ntondo boshi. 15 Bayûbaka omu cihugo c’ Abanya-Amori; bahungumulamwo Abaheshiboniti erhi misi yaho erhuma. Erhi baba bamayîkira Yordani, ba nayûbaka entondo yoshi, 16 balibirhakwo Abanya-Kanani, Abaferezeni, AbaYebuscni, Abanya-Sikemi, Abanya-Girgashi, babêra omwo cihugo nsiku nyinji. 17 Amango goshi barhanajira kubi embere z’oyo Nyamuzinda, anabagwase oku iragi lyabo, bulya ye nabo bagaya obulyalya. 18 Ci erhi banarhengaga omu njira abalangulaga banagukumuke n’okulwa kwa ngasi lubero, bahekwe bujà omu by’ihanga, aka-Nyamuzinda wabo koshi bakajire bwamwa n’ebishagala byabo binyagwe n’abashombanyi babo.

19 Buno, ebwa kuba bashubir’igomera Nyamuzinda wabo, barhenzirage emunda bajaga babashandaliza, bashubir’iyûbaka omu Yeruzalemu, banahira mwo oluhêrero lwabo. Banacishub’iyûbaka omu ntondo yali ekola eba irungu. 20 Na buno Yagirwa Muhanyi, akaba olwo lubaga lwajizire amabi, bagayisa oyo Nyamuzinda wabo, rhulole erhi muli bo munali eco cankarhuma bahimwa, ka ndi rhwanasôkera emwaho, rhwanabahima. 21 Ci akaba nta bubi balimwo, Nnawirhu kwanaba kwinja aharhalukire, bulya oyo Nyamuzinda wabo anaha sh’ibalwira, kandi obone rhwamarhenzayo okwarhubonesa nshonyi omu igulu lyoshi.

22 Erhi Akioro ayus’ishambaJa ebyo binwa, omwidudumo gwazûka omu ngabo yali ezungulusire enyuma n’abàlimwo. Abarhambo ba Holoferno, kugu ma n’abantu bayûbakaga oku burhambi bw’enyanja na bene Mowabu baderha mpu bamuyirhe. 23 N’ecarhuma bulya rhurharhinyiri abo bene Israheli. Luli lubaga lurhajira buhashe na misi mici y’okulwa kuzibu. 24 Co carhuma rhwono rhwasôka, wabona oku balibwa na engabo yawe yagirwa Holoferno.

Ἰουδὶθ – Κεφἀλαιο 5

1 ΚΑΙ ἀνηγγέλη ᾿Ολοφέρνῃ ἀρχιστρατήγῳ δυνάμεως ᾿Ασσοὺρ διότι οἱ υἱοὶ ᾿Ισραὴλ παρεσκευάσαντο εἰς πόλεμον καὶ τὰς διόδους τῆς ὀρεινῆς συνέκλεισαν καὶ ἐτείχισαν πᾶσαν κορυφὴν ὄρους ὑψηλοῦ καὶ ἔθηκαν ἐν τοῖς πεδίοις σκάνδαλα. 2 καὶ ὠργίσθη θυμῷ σφόδρα καὶ ἐκάλεσε πάντας τοὺς ἄρχοντας Μωὰβ καὶ τοὺς στρατηγοὺς ᾿Αμμὼν καὶ πάντας σατράπας τῆς παραλίας 3 καὶ εἶπεν αὐτοῖς· ἀναγγείλατε δή μοι, υἱοὶ Χαναάν, τίς ὁ λαὸς οὗτος ὁ καθήμενος ἐν τῇ ὀρεινῇ, καὶ τίνες ἃς κατοικοῦσι πόλεις, καὶ τὸ πλῆθος τῆς δυνάμεως αὐτῶν, καὶ ἐν τίνι τὸ κράτος αὐτῶν, καὶ ἡ ἰσχὺς αὐτῶν, καὶ τίς ἀνέστηκεν ἐπ᾿ αὐτῶν βασιλεὺς ἡγούμενος στρατιᾶς αὐτῶν, 4 καὶ διατὶ κατενωτίσαντο τοῦ μὴ ἐλθεῖν εἰς ἀπάντησίν μοι παρὰ πάντας τοὺς κατοικοῦντας ἐν δυσμαῖς; 5 καὶ εἶπε πρὸς αὐτὸν ᾿Αχιὼρ ὁ ἡγούμενος πάντων υἱῶν ᾿Αμμών· ἀκουσάτω δὴ ὁ κύριός μου λόγον ἐκ στόματος τοῦ δούλου σου, καὶ ἀναγγελῶ σοι τὴν ἀλήθειαν περὶ τοῦ λαοῦ, ὃς κατοικεῖ τὴν ὀρεινὴν ταύτην, πλησίον σου οἰκοῦντος, καὶ οὐκ ἐξελεύσεται ψεῦδος ἐκ τοῦ στόματος τοῦ δούλου σου. 6 ὁ λαὸς οὗτός εἰσιν ἀπόγονοι Χαλδαίων, 7 καὶ παρῴκησαν τὸ πρότερον ἐν τῇ Μεσοποταμίᾳ, ὅτι οὐκ ἐβουλήθησαν ἀκολουθῆσαι τοῖς θεοῖς τῶν πατέρων αὐτῶν, οἳ ἐγένοντο ἐν γῇ Χαλδαίων· 8 καὶ ἐξέβησαν ἐξ ὁδοῦ τῶν γονέων αὐτῶν καὶ προσεκύνησαν τῷ Θεῷ τοῦ οὐρανοῦ, Θεῷ ᾧ ἐπέγνωσαν, καὶ ἐξέβαλον αὐτοὺς ἀπὸ προσώπου τῶν θεῶν αὐτῶν, καὶ ἔφυγον εἰς Μεσοποταμίαν καὶ παρῴκησαν ἐκεῖ ἡμέρας πολλάς. 9 καὶ εἶπεν ὁ Θεὸς αὐτῶν ἐξελθεῖν ἐκ τῆς παροικίας αὐτῶν καὶ πορευθῆναι εἰς γῆν Χαναάν, καὶ κατῴκησαν ἐκεῖ καὶ ἐπληθύνθησαν χρυσίῳ καὶ ἀργυρίῳ καὶ ἐν κτήνεσι πολλοῖς σφόδρα. 10 καὶ κατέβησαν εἰς Αἴγυπτον, ἐκάλυψε γὰρ τὸ πρόσωπον τῆς γῆς Χαναὰν λιμός, καὶ παρῴκησαν ἐκεῖ μέχρις οὗ διετράφησαν· καὶ ἐγένοντο ἐκεῖ εἰς πλῆθος πολύ, καὶ οὐκ ἦν ἀριθμὸς τοῦ γένους αὐτῶν. 11 καὶ ἐπανέστη αὐτοῖς ὁ βασιλεὺς Αἰγύπτου καὶ κατεσοφίσαντο αὐτοὺς ἐν πόνῳ καὶ ἐν πλίνθῳ, καὶ ἐταπείνωσαν αὐτοὺς καὶ ἔθεντο αὐτοὺς εἰς δούλους· 12 καὶ ἀνεβόησαν πρὸς τὸν Θεὸν αὐτῶν, καὶ ἐπάταξε πᾶσαν τὴν γῆν Αἰγύπτου πληγαῖς, ἐν αἷς οὐκ ἦν ἴασις· καὶ ἐξέβαλον αὐτοὺς οἱ Αἰγύπτιοι ἀπὸ προσώπου αὐτῶν. 13 καὶ κατεξήρανεν ὁ Θεὸς τὴν ἐρυθρὰν θάλασσαν ἔμπροσθεν αὐτῶν 14 καὶ ἤγαγεν αὐτοὺς εἰς ὁδὸν τοῦ Σινὰ καὶ Κάδης Βαρνή· καὶ ἐξέβαλον πάντας τοὺς κατοικοῦντας ἐν τῇ ἐρήμῳ 15 καὶ ᾤκησαν ἐν γῇ ᾿Αμορραίων καὶ πάντας τοὺς ᾿Εσεβωνίτας ἐξωλόθρευσαν ἐν τῇ ἰσχύϊ αὐτῶν. καὶ διαβάντες τὸν ᾿Ιορδάνην ἐκληρονόμησαν πᾶσαν τὴν ὀρεινὴν 16 καὶ ἐξέβαλον ἐκ προσώπου αὐτῶν τὸν Χαναναῖον καὶ τὸν Φερεζαῖον καὶ τὸν ᾿Ιεβουσαῖον καὶ τὸν Συχὲμ καὶ πάντας τοὺς Γεργεσαίους καὶ κατῴκησαν ἐν αὐτῇ ἡμέρας πολλάς. 17 καὶ ἕως οὐχ ἥμαρτον ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ αὐτῶν, ἦν τὰ ἀγαθὰ μετ᾿ αὐτῶν, ὅτι Θεὸς μισῶν ἀδικίαν μετ᾿ αὐτῶν ἐστιν. 18 ὅτε δὲ ἀπέστησαν ἀπὸ τῆς ὁδοῦ, ἧς διέθετο αὐτοῖς, ἐξωλοθρεύθησαν ἐν πολλοῖς πολέμοις ἐπὶ πολὺ σφόδρα καὶ ᾐχμαλωτεύθησαν εἰς γῆν οὐκ ἰδίαν, καὶ ὁ ναὸς τοῦ Θεοῦ αὐτῶν ἐγενήθη εἰς ἔδαφος, καὶ οἱ πόλεις αὐτῶν ἐκρατήθησαν ὑπὸ τῶν ὑπεναντίων. 19 καὶ νῦν ἐπιστρέψαντες ἐπὶ τὸν Θεὸν αὐτῶν ἀνέβησαν ἐκ τῆς διασπορᾶς, οὗ διεσπάρησαν ἐκεῖ, καὶ κατέσχον τὴν ῾Ιερουσαλήμ, οὗ τὸ ἁγίασμα αὐτῶν, καὶ κατῳκίσθησαν ἐν τῇ ὀρεινῇ, ὅτι ἦν ἔρημος. 20 καὶ νῦν, δέσποτα κύριε, εἰ μέν ἐστιν ἀγνόημα ἐν τῷ λαῷ τούτῳ καὶ ἁμαρτάνουσιν εἰς τὸν Θεὸν αὐτῶν καὶ ἐπισκεψόμεθα ὅτι ἐστὶν ἐν αὐτοῖς σκάνδαλον τοῦτο, καὶ ἀναβησόμεθα καὶ ἐκπολεμήσομεν αὐτούς. 21 εἰ δὲ οὐκ ἔστιν ἀνομία ἐν τῷ ἔθνει αὐτῶν, παρελθέτω δὴ ὁ κύριός μου, μήποτε ὑπερασπίσῃ ὁ Κύριος αὐτῶν καὶ ὁ Θεὸς αὐτῶν ὑπὲρ αὐτῶν, καὶ ἐσόμεθα εἰς ὀνειδισμὸν ἐναντίον πάσης τῆς γῆς. 22 καὶ ἐγένετο ὡς ἐπαύσατο ᾿Αχιὼρ λαλῶν τοὺς λόγους τούτους, καὶ ἐγόγγυσε πᾶς ὁ λαὸς ὁ κυκλῶν τὴν σκηνὴν καὶ περιεστώς, καὶ εἶπαν οἱ μεγιστᾶνες ᾿Ολοφέρνου καὶ πάντες οἱ κατοικοῦντες τὴν παραλίαν καὶ τὴν Μωὰβ συγκόψαι αὐτόν· 23 οὐ γὰρ φοβηθησόμεθα ἀπὸ υἱῶν ᾿Ισραήλ· ἰδοὺ γὰρ λαός, ἐν ᾧ οὐκ ἔστι δύναμις οὐδὲ κράτος εἰς παράταξιν ἰσχυράν· 24 διὸ δὴ ἀναβησόμεθα, καὶ ἔσονται εἰς κατάβρωμα πάσης τῆς στρατιᾶς σου, δέσποτα ᾿Ολοφέρνη.

6

Oburhe bwa Holoferno

1 Erhi olubi luhwa muli balya bantu bàli bazongolosire endêko, Holoferno, omurhambo mukuJu w’engabo y’abalwi b’Asuru, anacibwira Akioro na ngasi bandi bene Mowabu embere za oJubaga Jw’ahandi erhi: 2 «Oli muntu muci wani Akioro na bala balimya bene Efrayimu, obu okola wajira obulêbi kuli rhwe, onakola warhubwira buno mpu rhurhajag’ilwisa bene IsraheJi ebwa kuba Nyamuzinda wabo anakabalwira!Ndi Nyamuzinda kuleka Nabuko­ndonozori? Yenene arhuma engabo yage, anabaheze hano igulu, n’oyo Nyamuzinda wabo arhabayôkole. 3 Ci rhwono bambali ba Nabukondonozori wabona oku rhwabarhimbaguliza nka muntu muguma, barhankaderha mpu bacishomya embere z’enfarasi zirhu. 4 Rhwabayôkera eyo mwabo, n’entondo zabo zalaluka omuko gwabo, orhubanda rhwabo rhuyunjule mifu. Barhabone misi y’okuhangaza embere zirhu, ci kukwanine boshi bafe, kwo adesire mwami Nabukondonozori orhegeka iguJu lyoshi. 5 BuJya adesire, n’ebinwa byage bi rhagaluka kone. Kuli we wani Akioro wa bene Amoni we, odesire ebira binwa, ahala onajirire okubi, orhakacilola oku busu bwani, kurhenga ene, kuhika ncihôle kulii balya barhengaga e Misiri. 6 Okubundi obwo, ecuma c’engabo yani n’omurhwc gwa bambali bani cakurhulungula enkanga na hano nshubûka, bakuhimbagulize, ofe. 7 Bambali bani bakola bakuheka omwo ntondo, baji kuhira omu cishagaJa cigwerhe akafomeko. 8 Na hano ofa, wanafa haguma nabo. 9 Na kulya kuba olangalire oku barhagwarhwe, omanye obusu bwawe burhacizinzibalaga. Nadesire, na ntako kurhabe omu binwa byani.»

10 Holoferno anacirhegeka abambali bali omu nyumpa mpu bagwarhe Akioro, bamuheke e Betuli, bamuhane emwa bene Israheli. 11 Balya barhumisi banacimugwarha, bamurhenza omu cihando, bamuhêka omu kabanda, banaci rhenga omwo kabanda, basôkera oku ntondo bahika aha maliba gali hofi na Betuli. 12 Abantu b’omwo lugo erhi bababona, banacirhôla emirasano yabo, banacishagamuka omu lugo, baja oku irhwerhwc ly’entondo. Abalwa n’ama buye babacika okusôka omu kubabanda amabuye. 13 Banacizonga omu marha mbi g’entondo, baziriringa Akioro, bamukweba halya erya ntondo erhondêrera, banacishubira emunda nawabo ali.

14 Oku babunguluka oku ntondo, bene Israheli banarhinda ahali; bamu shwekula, bamuheka e Betuli, baj’imuyereka abakulu b’ccishagala. 15 Mw’ago mango, abo bakulu bali: Uziyahu, mwene Mika, w’omu buko bwa Simoni, Sha­ brisi, mugala wa Gotonieli na Sharmisi mugaJa wa Melkieli. 16 Banacishubûza abashamuka b’oku lugo loshi, n’abana n’abakazi boshi balundukira bw’eyo endêko. Banaciyisha badwirhe Akioro omu karhî k’olwo lubaga loshi, na Uziyahu anacimudôsa kurhi byabire koshi, 17 Anacibashuza, abashambalira n’olw’o lw’endêko ya Holoferno, ebinwa ananaderhaga omu karhî k’abarhambo b’A suru na ngasi bindi analogosire kuli bene Israheli byoshi. 18 Olubaga lwafukamiriza, lwaharamya Nnâmahanga, lwayâma, mpu: 19 «Nnahamwirhu, Nyamuzinda w’empingu, olole obwo bucibone bwabo, obwonjo bw’okunenaguzibwa kw’olubaga lwawe bukugwarhe, olole Yagirwa muli luno lusiku obusu bw’aba wagishaga! 20 Barhuliriza Akioro banacimukuza bwenêne. 21 Erhi barhenga omw’ihano, Uziyahu amuhêka emwage, n’abashamuka abaha oku mamvu. Banacirhondêra bashenga oburhabâle emwa Nyamuzinda w’lsraheli muli obwo budufu boshi.

Ἰουδὶθ – Κεφἀλαιο 6

1ΚΑΙ ὡς κατέπαυσεν ὁ θόρυβος τῶν ἀνδρῶν τῶν κύκλῳ τῆς συνεδρίας, καὶ εἶπεν ᾿Ολοφέρνης ὁ ἀρχιστράτηγος δυνάμεως ᾿Ασσοὺρ πρὸς ᾿Αχιὼρ ἐναντίον παντὸς τοῦ δήμου ἀλλοφύλων καὶ πρὸς πάντας υἱοὺς Μωάβ· 2 καὶ τίς εἶ σύ, ᾿Αχιὼρ καὶ οἱ μισθωτοὶ τοῦ ᾿Εφραίμ, ὅτι ἐπροφήτευσας ἐν ἡμῖν καθὼς σήμερον καὶ εἶπας τὸ γένος ᾿Ισραὴλ μὴ πολεμῆσαι, ὅτι ὁ Θεὸς αὐτῶν ὑπερασπιεῖ αὐτῶν; καὶ τίς ὁ Θεὸς εἰ μὴ Ναβουχοδονόσορ; οὗτος ἀποστελεῖ τὸ κράτος αὐτοῦ καὶ ἐξολοθρεύσει αὐτοὺς ἀπὸ προσώπου τῆς γῆς, καὶ οὐ ρύσεται αὐτοὺς ὁ Θεὸς αὐτῶν· 3 ἀλλ᾿ ἡμεῖς οἱ δοῦλοι αὐτοῦ πατάξομεν αὐτοὺς ὡς ἄνθρωπον ἕνα, καὶ οὐχ ὑποστήσονται τὸ κράτος τῶν ἵππων ἡμῶν. 4 κατακαύσομεν γὰρ αὐτοὺς ἐν αὐτοῖς, καὶ τὰ ὄρη αὐτῶν μεθυσθήσεται ἐν τῷ αἵματι αὐτῶν, καὶ τὰ πεδία αὐτῶν πληρωθήσεται νεκρῶν αὐτῶν, καὶ οὐκ ἀντιστήσεται τὸ ἴχνος τῶν ποδῶν αὐτῶν κατὰ πρόσωπον ἡμῶν, ἀλλὰ ἀπωλείᾳ ἀπολοῦνται, λέγει ὁ βασιλεὺς Ναβουχοδονόσορ ὁ κύριος πάσης τῆς γῆς· εἶπε γάρ, οὐ ματαιωθήσεται τὰ ρήματα τῶν λόγων αὐτοῦ. 5 σὺ δὲ ᾿Αχιὼρ μισθωτὲ τοῦ ᾿Αμμών, ὃς ἐλάλησας τοὺς λόγους τούτους ἐν ἡμέρᾳ ἀδικίας σου, οὐκ ὄψει ἔτι τὸ πρόσωπόν μου ἀπὸ τῆς ἡμέρας ταύτης, ἕως οὗ ἐκδικήσω τὸ γένος τῶν ἐξ Αἰγύπτου· 6 καὶ τότε διελεύσεται ὁ σίδηρος τῆς στρατιᾶς μου καὶ ὁ λαὸς τῶν θεραπόντων μου τὰς πλευράς σου, καὶ πεσῇ ἐν τοῖς τραυματίαις αὐτῶν, ὅταν ἐπιστρέψω. 7 καὶ ἀποκαταστήσουσί σε οἱ δοῦλοί μου εἰς τὴν ὀρεινὴν καὶ θήσουσί σε ἐν μιᾷ τῶν πόλεων τῶν ἀναβάσεων, 8 καὶ οὐκ ἀπολῇ ἕως οὗ ἐξολοθρευθῇς μετ᾿ αὐτῶν. 9 καὶ εἴπερ ἐλπίζεις τῇ καρδίᾳ σου ὅτι οὐ ληφθήσονται, μὴ συμπεσέτω σου τὸ πρόσωπον· ἐλάλησα, καὶ οὐδὲν διαπεσεῖται τῶν ρημάτων μου. 10 καὶ προσέταξεν ᾿Ολοφέρνης τοῖς δούλοις αὐτοῦ, οἳ ἦσαν παρεστηκότες ἐν τῇ σκηνῇ αὐτοῦ, συλλαβεῖν τὸν ᾿Αχιὼρ καὶ ἀποκαταστῆσαι αὐτὸν εἰς Βαιτυλούα καὶ παραδοῦναι εἰς χεῖρας υἱῶν ᾿Ισραήλ. 11 καὶ συνέλαβον αὐτὸν οἱ δοῦλοι αὐτοῦ καὶ ἤγαγον αὐτὸν ἔξω τῆς παρεμβολῆς εἰς τὸ πεδίον καὶ ἀπῇραν ἐκ μέσου τῆς πεδινῆς εἰς τὴν ὀρεινὴν καὶ παρεγένοντο ἐπὶ τὰς πηγάς, αἳ ἦσαν ὑποκάτω Βαιτυλούα. 12 καὶ ὡς εἶδαν αὐτοὺς οἱ ἄνδρες τῆς πόλεως ἐπὶ τὴν κορυφὴν τοῦ ὄρους, ἀνέλαβον τὰ ὅπλα αὐτῶν καὶ ἀπῆλθον ἔξω τῆς πόλεως ἐπὶ τὴν κορυφὴν τοῦ ὄρους, καὶ πᾶς ἀνὴρ σφενδονήτης διεκράτησαν τὴν ἀνάβασιν αὐτῶν καὶ ἔβαλον ἐν λίθοις ἐπ᾿ αὐτούς. 13 καὶ ὑποδύσαντες ὑποκάτω τοῦ ὄρους ἔδησαν τὸν ᾿Αχιὼρ καὶ ἀφῆκαν ἐρριμμένον ὑπὸ τὴν ρίζαν τοῦ ὄρους καὶ ἀπῴχοντο πρὸς τὸν κύριον αὐτῶν. 14 καταβάντες δὲ υἱοὶ ᾿Ισραὴλ ἐκ τῆς πόλεως αὐτῶν ἐπέστησαν αὐτῷ καὶ λύσαντες αὐτὸν ἀπήγαγον εἰς τὴν Βαιτυλούα καὶ κατέστησαν αὐτὸν ἐπὶ τοὺς ἄρχοντας τῆς πόλεως αὐτῶν, 15 οἳ ἦσαν ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις, ᾿Οζίας ὁ τοῦ Μιχὰ ἐκ τῆς φυλῆς Συμεὼν καὶ ᾿Αβρὶς ὁ τοῦ Γοθονιὴλ καὶ Χαρμὶς υἱὸς Μελχιήλ. 16 καὶ συνεκάλεσαν πάντας τοὺς πρεσβυτέρους τῆς πόλεως, καὶ συνέδραμον πᾶς νεανίσκος αὐτῶν καὶ αἱ γυναῖκες εἰς τὴν ἐκκλησίαν, καὶ ἔστησαν τὸν ᾿Αχιὼρ ἐν μέσῳ παντὸς τοῦ λαοῦ αὐτῶν, καὶ ἐπηρώτησεν αὐτὸν ᾿Οζίας τὸ συμβεβηκός. 17 καὶ ἀποκριθεὶς ἀπήγγειλεν αὐτοῖς τὰ ρήματα τῆς συνεδρίας ᾿Ολοφέρνου καὶ πάντα τὰ ρήματα, ὅσα ἐλάλησεν ἐν μέσῳ τῶν ἀρχόντων υἱῶν ᾿Ασσούρ, καὶ ὅσα ἐμεγαλορρημόνησεν ᾿Ολοφέρνης εἰς τὸν οἶκον ᾿Ισραήλ. 18 καὶ πεσόντες ὁ λαὸς προσεκύνησαν τῷ Θεῷ καὶ ἐβόησαν λέγοντες· 19 Κύριε ὁ Θεὸς τοῦ οὐρανοῦ, κάτιδε ἐπὶ τὰς ὑπερηφανίας αὐτῶν καὶ ἐλέησον τὴν ταπείνωσιν τοῦ γένους ἡμῶν καὶ ἐπίβλεψον ἐπὶ τὸ πρόσωπον τῶν ἡγιασμένων σοι ἐν τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ. 20 καὶ παρεκάλεσαν τὸν ᾿Αχιὼρ καὶ ἐπῄνεσαν αὐτὸν σφόδρα. 21 καὶ παρέλαβεν αὐτὸν ᾿Οζίας ἐκ τῆς ἐκκλησίας εἰς οἶκον αὐτοῦ καὶ ἐποίησε πότον τοῖς πρεσβυτέροις, καὶ ἐπεκαλέσαντο τὸν Θεὸν ᾿Ισραὴλ εἰς βοήθειαν ὅλην τὴν νύκτα ἐκείνην.

7

. Ekurhêrwa kwa Betuli

Okurhêrwa kwa Israheli

1 Erhi buca Holoferno arhegeka engabo yage, emirhwe yage yoshi, na balya bàyishaga okubarhabâla mpu bagandûle bahêke ecirâlo e Betuli, bagwarhe obuhumana bw’entondo, banalwise bene Israheli. 2 Olwo lusiku abasirika babo boshi bagandûla; emisi yabo omu kuganja abalume b’amatabâro bali bihumbi igana na makumi gali ndarhu ga bantu bagenda n’amagulu, bihumbi ikumi na bibirhi bya bantu bagenda n’enfarasi, buzira kuganja ab’emikolo n’abandi bayishaga babalusize: gwali mwandu gurhankaganjwa. 3 Banacitwa olugerêro omu kabanda hofi na Betuli aha iriba. Banacihanda omu murhambirhambi kuhika e Belaini na Dotaini, kandi kurhenga e Betuli kuhika e Shiyamoni ah’i shiriza lya Esdreloni. 4 Bene Israheli erhi babona erya nkumo y’abantu, bayô boha, ngasi muguma akabwira owabo erhi: «Lero abâla boshi bamalira igulu. Nta ntondo ejire enyanya, nisi erhi kafomeko, erhi hirhondo hyankalembera obuzirho bwabo». 5 Erhi baba bamarhôla ngasi muguma eby’okulwa, n’erhi baba bamayasa orhumole oku minara y’okulanga, bageza obwo budufu boshi babalinzire.

6 Oku lusiku lwa kabirhi, Holoferno ayîsha adwirhe balya basirika bage bagenda n’enfarasi boshi; abageza olunda bene Israheli bali, omu Betuli, alâba emihango y’ebishagala byabo byoshi. 7 Arhangula amaliba gabo goshi, aganyaga, anahiraho abalanzi; yene ashubira emunda engabo yage yali. 8 Na, erhi bamujaho, bene Ezau boshi, abarhambo ba bene Mowabu boshi, abarhambo b’oku lunda lw’enyanja, bamubwira, mpu: 9 «Nnawirhu ayumve bwinja akâla kanwa lyo engabo yawe elek’itumirhwa. 10 Bulya olu lubaga lwa bene Israheli emisi yabo bayihira arhali omu kulwa amatumu ci omu buliri bw’ezi ntondo bayûbakamwo. Kurhali kulembu okusôka ezi ntondo bayûbakamwo.

11 Yagirwa orhaderhaga mpu okerese abantu okala wabalwisa na ntyo harhahirime ciru n’omuntu muguma omu mirhwe yawe. 12 Obere oku lugerêro lwawe, olange kwo abantu b’emisi yawe, n’abarhumisi bawe bagend’ilanga amaliba garhenga omu marhambi g’entondo. 13 Bulya ahôla ho abantu b’e Betuli boshi bayish’ikadôma: enyôrha yabasêza okuhâna olugo lwabo. Kuli rhwe rhwenene, rhukola rhwasôkera oku marhwerhwe g’entondo ziri hofi, rhugend’itwayo amacûmbi g’okubalanga lyo balek’ijira owarhenga omu lugo. 14 Ishali lyabahungumuliramwo na bakabo n’abana babo embere engôrho ebahôlereze; balambukira omu njira z’aha bayûbaka. 15 Kandi wenene wanayi shig’ibahemba kulya kugalugalu banakwanine, bulya barhalonzagya okuyish’i shiga n’omurhûla emunda oli.»

16 Ebyo binwa byasimisa bwenêne Holoferno n’engabo yage; anacirhegeka mpu bajire okwo banadesire. 17 Cikembe ciguma ca bene Amoni cagenda na bene Asuru bihumbi birhanu, bahanda omu kafomeko k’entondo, banyaga enyishi n’amaliba ga bene Israheli. 18 Nabo bene Ezau na bene Amoni basôka e ntondo bagend’itwa icûmbi oku ntondo ya Dotaini, banacirhuma abantu babo olundi lunda lw’ishiriza lya Egrebeli hofi na Kusi, cishagala ciba hofi n’omugezi gwa Mokimuri. Abasigalaga omu ngabo ya Asuru bahanda omu kabanda, bakabumba bantu. Amahema gabo n’ebirugu byabo byajira olugerêro lw’o rhuyumpa rhunji rhunji, nabo bone bàli ngabo nyinji bwenêne.

19 Bene Israheli balakira Nnâmahanga Nyamuzinda wabo, erhi boshi bamarhemuka, bulya bamagorhwa n’abashombanyi babo, na ntako bankacihashire okubafumamwo. 20 N’eyo ngabo ya bene Asuru yanacibazunguluka ntyo nsiku makumi asharhu: abalambagira n’amagulu kone, abagenda omu ngâle n’abagenda n’enfarasi. Abantu b’e Betuli banacibona omuhako gwabo gw’amîshi gukola buhwa. 21 Emina yagana, barhanacihashaga okunywa mpu batwe enyôrha, bulya bal’i kola bakagera amîshi babahà ga okunywa. 22 Abana babo balikola ba nta magala, abana babo barhorho na bakabo balembagûka n’enyôrha, bakahirima omu njira n’omu muhango, bulya nta misi bacigwerhe.

23 Okubundi obwo, olubaga loshi lwanaciyisha, lwazunguluka Uziyahu n’aba rhambo b’olwo lugo, abana bagererire, abakazi barho, banaciyâma n’izu linene, banaciderha, banabwira abashamuka, mpu: 24 Nnâmahanga yenene atwage olubanja ekarhî kirhu na ninyu kuli oku mwarhujirire ebwa kuba murhabwiraga bene Asuru ebinwa by’omurhûla. 25 Rhwono buno rhurhacigwerhi burhabâle, Nyamuzinda arhuhânyire omu maboko gabo, erhi aleka rhufe n’enyôrha nnene, rhunagukumukire ntyo embere zabo. 26 Mukanyagye mubahamagale buno, olugo muluhâne mpira emw’eyi ngabo ya Holoferno n’emirhwe yage yoshi. 27 Kwanaba kukulu barhunyagûze, barhuhêke bujà, rhunagend’ilama ahali h’okubona n’amasu girhu abana birhu bafa, bakirhwe bafe n’abana kuguma. 28 Abahamirizi birhu yo mpingu n’igulu, Nyamuzinda wirhu, Nnâmahanga wa balarha, ye warhuhana erhi byâha birhu birhuma n’ebyâha bya balarha lyo alek’ijira kwa bene oku ene la. 29 Boshi caligllmiza banayâma, balaka bwenêne emunda Nyakasane Nyamuzinda ali n’izu linene.

30 Uziyahu anacibabwira, erhi mube n’obulangalire bone, mulinde zindi nsiku irhanu: mw’ago mango, Nnâmahanga Nyamuzinda wirhu arhuyerekeza obwonjo bwage, bulya arharhulekerere kuhika ebuzinda. 31 Ezo nsiku zikagera n’oburhabâle burhacirhuyîshira, nanajira nk’oku muna desire. 32 Asengaruka olubaga, alushubiza oku cihando, balanga enkuta, eminara y’olugo lwabo, abakazi n’abana babashubiza omu nyumpa. Boshi bàli bamatwika enjingo omu lugo.

Ἰουδὶθ – Κεφἀλαιο 7

1 Τῌ δ᾿ ἐπαύριον παρήγγειλεν ᾿Ολοφέρνης πάσῃ τῇ στρατιᾷ αὐτοῦ καὶ παντὶ τῷ λαῷ αὐτοῦ, οἳ παρεγένοντο ἐπὶ τὴν συμμαχίαν αὐτοῦ, ἀναζευγνύειν ἐπὶ Βαιτυλούα καὶ τὰς ἀναβάσεις τῆς ὀρεινῆς προκαταλαμβάνεσθαι καὶ ποιεῖν πόλεμον πρὸς τοὺς υἱοὺς ᾿Ισραήλ. 2 καὶ ἀνέζευξεν ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ πᾶς ἀνὴρ δυνατὸς αὐτῶν· καὶ ἡ δύναμις αὐτῶν ἀνδρῶν πολεμιστῶν χιλιάδες ἀνδρῶν πεζῶν ἑκατὸν ἑβδομήκοντα καὶ ἱππέων χιλιάδες δεκαδύο, χωρὶς τῆς ἀποσκευῆς καὶ τῶν ἀνδρῶν, οἳ ἦσαν πεζοὶ ἐν αὐτοῖς, πλῆθος πολὺ σφόδρα. 3 καὶ παρενέβαλον ἐν τῷ αὐλῶνι πλησίον Βαιτυλούα ἐπὶ τῆς πηγῆς καὶ παρέτειναν εἰς εὖρος ἐπὶ Δωθαΐμ καὶ ἕως Βελβαὶμ καὶ εἰς μῆκος ἀπὸ Βαιτυλούα ἕως Κυαμῶνος, ἥ ἐστιν ἀπέναντι ᾿Εσδρηλών. 4 οἱ δὲ υἱοὶ ᾿Ισραήλ, ὡς εἶδον αὐτῶν τὸ πλῆθος, ἐταράχθησαν σφόδρα καὶ εἶπεν ἕκαστος πρὸς τὸν πλησίον αὐτοῦ· νῦν ἐκλείξουσιν οὖτοι τὸ πρόσωπον τῆς γῆς πάσης, καὶ οὔτε τὰ ὄρη τὰ ὑψηλὰ οὔτε αἱ φάραγγες οὔτε οἱ βουνοὶ ὑποστήσονται τὸ βάρος αὐτῶν. 5 καὶ ἀναλαβόντες ἕκαστος τὰ σκεύη τὰ πολεμικὰ αὐτῶν καὶ ἀνακαύσαντες πυρὰς ἐπὶ τοὺς πύργους αὐτῶν, ἔμενον φυλάσσοντες ὅλην τὴν νύκτα ἐκείνην. 6 τῇ δὲ ἡμέρᾳ τῇ δευτέρᾳ ἐξήγαγεν ᾿Ολοφέρνης πᾶσαν τὴν ἵππον αὐτοῦ κατὰ πρόσωπον τῶν υἱῶν ᾿Ισραήλ, οἳ ἦσαν ἐν Βαιτυλούᾳ, 7 καὶ ἐπεσκέψατο τὰς ἀναβάσεις τῆς πόλεως αὐτῶν καὶ τὰς πηγὰς τῶν ὑδάτων αὐτῶν ἐφώδευσε καὶ προκατελάβετο αὐτὰς καὶ ἐπέστησεν αὐταῖς παρεμβολὰς ἀνδρῶν πολεμιστῶν, καὶ αὐτὸς ἀνέζευξεν εἰς τὸν λαὸν αὐτοῦ. 8 καὶ προσελθόντες αὐτῷ οἱ ἄρχοντες τῶν υἱῶν ῾Ησαῦ καὶ πάντες οἱ ἡγούμενοι τοῦ λαοῦ Μωὰβ καὶ οἱ στρατηγοὶ τῆς παραλίας εἶπαν· 9 ἀκουσάτω δὴ λόγον ὁ δεσπότης ἡμῶν, ἵνα μὴ γένηται θραῦσμα ἐν τῇ δυνάμει σου· 10 ὁ γὰρ λαὸς οὗτος τῶν υἱῶν ᾿Ισραὴλ οὐ πέποιθαν ἐπὶ τοῖς δόρασιν αὐτῶν, ἀλλ᾿ ἐπὶ τοῖς ὕψεσι τῶν ὀρέων αὐτῶν, ἐν οἷς αὐτοὶ ἐνοικοῦσιν ἐν αὐτοῖς· οὐ γάρ ἐστιν εὐχερὲς προσβῆναι ταῖς κορυφαῖς τῶν ὀρέων αὐτῶν. 11 καὶ νῦν, δέσποτα, μὴ πολέμει πρὸς αὐτούς, καθὼς γίνεται πόλεμος παρατάξεως, καὶ οὐ πεσεῖται ἐκ τοῦ λαοῦ σου ἀνὴρ εἷς. 12 ἀνάμεινον ἐπὶ τῆς παρεμβολῆς σου διαφυλάσσων πάντα ἄνδρα ἐκ τῆς δυνάμεώς σου, καὶ ἐπικρατησάτωσαν οἱ παῖδές σου τῆς πηγῆς τοῦ ὕδατος, ἣ ἐκπορεύεται ἐκ τῆς ρίζης τοῦ ὄρους, 13 διότι ἐκεῖθεν ὑδρεύονται πάντες οἱ κατοικοῦντες Βαιτυλούα, καὶ ἀνελεῖ αὐτοὺς ἡ δίψα, καὶ ἐκδώσουσι τὴν πόλιν ἑαυτῶν· καὶ ἡμεῖς καὶ ὁ λαὸς ἡμῶν ἀναβησόμεθα ἐπὶ τὰς πλησίον κορυφὰς τῶν ὀρέων καὶ παρεμβαλοῦμεν ἐπ᾿ αὐταῖς εἰς προφυλακὴν τοῦ μὴ ἐξελθεῖν ἐκ τῆς πόλεως ἄνδρα ἕνα. 14 καὶ τακήσονται ἐν τῷ λιμῷ αὐτοὶ καὶ αἱ γυναῖκες αὐτῶν καὶ τὰ τέκνα αὐτῶν, καὶ πρὶν ἐλθεῖν τὴν ρομφαίαν ἐπ᾿ αὐτούς, καταστρωθήσονται ἐν ταῖς πλατείαις τῆς οἰκήσεως αὐτῶν. 15 καὶ ἀνταποδώσεις αὐτοῖς ἀνταπόδομα πονηρόν, ἀνθ᾿ ὧν ἐστασίασαν, καὶ οὐκ ἀπήντησαν τῷ προσώπῳ σου ἐν εἰρήνῃ. 16 καὶ ἤρεσαν οἱ λόγοι αὐτῶν ἐνώπιον ᾿Ολοφέρνου καὶ ἐνώπιον πάντων τῶν θεραπόντων αὐτοῦ, καὶ συνέταξαν ποιεῖν καθὼς ἐλάλησαν. 17 καὶ ἀπῇρε παρεμβολὴ υἱῶν ᾿Αμμὼν καὶ μετ᾿ αὐτῶν χιλιάδες πέντε υἱῶν ᾿Ασσοὺρ καὶ παρενέβαλον ἐν τῷ αὐλῶνι καὶ προκατελάβοντο τὰ ὕδατα καὶ τὰς πηγὰς τῶν ὑδάτων τῶν υἱῶν ᾿Ισραήλ. 18 καὶ ἀνέβησαν υἱοὶ ῾Ησαῦ καὶ οἱ υἱοὶ ᾿Αμμὼν καὶ παρενέβαλον ἐν τῇ ὀρεινῇ ἀπέναντι Δωθαΐμ. καὶ ἀπέστειλαν ἐξ αὐτῶν πρὸς νότον καὶ ἀπηλιώτην ἀπέναντι ᾿Εγρεβήλ, ἥ ἐστι πλησίον Χούς, ἥ ἐστιν ἐπὶ τοῦ χειμάρρου Μοχμούρ. καὶ ἡ λοιπὴ στρατιὰ τῶν ᾿Ασσυρίων παρενέβαλον ἐν τῷ πεδίῳ καὶ ἐκάλυψαν πᾶν τὸ πρόσωπον τῆς γῆς· καὶ αἱ σκηναὶ καὶ αἱ ἀπαρτίαι αὐτῶν κατεστρατοπέδευσαν ἐν ὄχλῳ πολλῷ καὶ ἦσαν εἰς πλῆθος πολὺ σφόδρα. 19 Καὶ οἱ υἱοὶ ᾿Ισραὴλ ἀνεβόησαν πρὸς Κύριον Θεὸν αὐτῶν, ὅτι ὠλιγοψύχησε τὸ πνεῦμα αὐτῶν, ὅτι ἐκύκλωσαν πάντες οἱ ἐχθροὶ αὐτῶν καὶ οὐκ ἦν διαφυγεῖν ἐκ μέσου αὐτῶν. 20 καὶ ἔμεινε κύκλῳ αὐτῶν πᾶσα παρεμβολὴ ᾿Ασσούρ, οἱ πεζοὶ καὶ τὰ ἅρματα καὶ οἱ ἱππεῖς αὐτῶν, ἡμέρας τριακοντατέσσαρας. καὶ ἐξέλιπε πάντας τοὺς κατοικοῦντας Βαιτυλούα πάντα τὰ ἀγγεῖα αὐτῶν τῶν ὑδάτων, 21 καὶ οἱ λάκκοι ἐξεκενοῦντο, καὶ οὐκ εἶχον πιεῖν εἰς πλησμονὴν ὕδωρ ἡμέραν μίαν, ὅτι ἐν μέτρῳ ἐδίδοσαν αὐτοῖς πιεῖν. 22 καὶ ἠθύμησαν τὰ νήπια αὐτῶν, καὶ αἱ γυναῖκες αὐτῶν καὶ οἱ νεανίσκοι ἐξέλιπον ἀπὸ τῆς δίψης καὶ ἔπιπτον ἐν ταῖς πλατείαις τῆς πόλεως καὶ ἐν ταῖς διόδοις τῶν πυλῶν, καὶ οὐκ ἦν κραταίωσις ἔτι ἐν αὐτοῖς. 23 καὶ ἐπισυνήχθησαν πᾶς ὁ λαὸς ἐπὶ ᾿Οζίαν καὶ τοὺς ἄρχοντας τῆς πόλεως, οἱ νεανίσκοι καὶ αἱ γυναῖκες καὶ τὰ παιδία, καὶ ἀνεβόησαν φωνῇ μεγάλῃ καὶ εἶπαν ἐναντίον πάντων τῶν πρεσβυτέρων· 24 κρίναι ὁ Θεὸς ἀνὰ μέσον ἡμῶν καὶ ὑμῶν, ὅτι ἐποιήσατε ἐν ἡμῖν ἀδικίαν μεγάλην οὐ λαλήσαντες εἰρηνικὰ μετὰ τῶν υἱῶν ᾿Ασσούρ. 25 καὶ νῦν οὐκ ἔστι βοηθὸς ἡμῶν, ἀλλὰ πέπρακεν ἡμᾶς ὁ Θεὸς εἰς τὰς χεῖρας αὐτῶν τοῦ καταστρωθῆναι ἐναντίον αὐτῶν ἐν δίψῃ καὶ ἀπωλείᾳ μεγάλῃ. 26 καὶ νῦν ἐπικαλέσασθε αὐτοὺς καὶ ἔκδοσθε τὴν πόλιν πᾶσαν εἰς προνομὴν τῷ λαῷ ᾿Ολοφέρνου καὶ πάσῃ τῇ δυνάμει αὐτοῦ· 27 κρεῖσσον γὰρ ἡμῖν γενηθῆναι αὐτοῖς εἰς διαρπαγήν, ἐσόμεθα γὰρ εἰς δούλους, καὶ ζήσεται ἡ ψυχὴ ἡμῶν, καὶ οὐκ ὀψόμεθα τὸν θάνατον τῶν νηπίων ἡμῶν ἐν ὀφθαλμοῖς ἡμῶν καὶ τὰς γυναῖκας καὶ τὰ τέκνα ἡμῶν ἐκλειπούσας τὰς ψυχὰς αὐτῶν. 28 μαρτυρόμεθα ὑμῖν τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν καὶ τὸν Θεὸν ἡμῶν καὶ Κύριον τῶν πατέρων ἡμῶν, ὃς ἐκδικεῖ ἡμᾶς κατὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν καὶ κατὰ τὰ ἁμαρτήματα τῶν πατέρων ἡμῶν, ἵνα μὴ ποιήσῃ κατὰ τὰ ρήματα ταῦτα ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ σήμερον. 29 καὶ ἐγένετο κλαυθμὸς μέγας ἐν μέσῳ τῆς ἐκκλησίας πάντων ὁμοθυμαδὸν καὶ ἐβόησαν πρὸς Κύριον τὸν Θεὸν φωνῇ μεγάλῃ. 30 καὶ εἶπε πρὸς αὐτοὺς ᾿Οζίας· θαρσεῖτε, ἀδελφοί, διακαρτερήσωμεν ἔτι πέντε ἡμέρας, ἐν αἷς ἐπιστρέψει Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν τὸ ἔλεος αὐτοῦ ἐφ᾿ ἡμᾶς, οὐ γὰρ ἐγκαταλείψει ἡμᾶς εἰς τέλος· 31 ἐὰν δὲ διέλθωσιν αὗται καὶ μὴ ἔλθῃ ἐφ᾿ ἡμᾶς βοήθεια, ποιήσω κατὰ τὰ ρήματα ὑμῶν. 32 καὶ ἐσκόρπισε τὸν λαὸν εἰς τὴν ἑαυτοῦ παρεμβολήν, καὶ ἐπὶ τὰ τείχη καὶ τοὺς πύργους τῆς πόλεως αὐτῶν ἀπῆλθον, καὶ τὰς γυναῖκας καὶ τὰ τέκνα εἰς τοὺς οἴκους αὐτῶν ἐξαπέστειλε· καὶ ἦσαν ἐν ταπεινώσει πολλῇ ἐν τῇ πόλει.

8

III. Yuditi

Emyanzi ya Yuditi

1 Muli ezo nsiku ogwo mwanzi gwanacihika kuli Yuditi mwâli wa Merari, mwene Uziyahu mugala wa Yozefu mwene Ozieli, mugala wa Elkia, mugala w’Ananiya mwene Gedeoni, mwene Rafeni, mwene Ashitobu mwene Eliasi mugala wa Helkiya mugala wa Eliabu mwene Natanaeli, mwene Salamieli, mwene Sarasadi, mwene Israheli. 2 Iba Menashè, w’omu bûko bwage na w’omu mulala gwage, afaga gala mango barhema engano. 3 Bulya erhi adwirhe akolesa abakazag’ishweka emifumba y’engano, omw’ishwa, izûba likali lyamukomanga irhwe, ahirima oku ncingo yage, afira aha Betuliya cishagala cage; banacimubisha haguma n’ababusi bage omu ishwa lyali ekarhî ka Dotaini na Balamoni. 4 Yuditi ali amayôrha mukana omu mwage myaka ini na myezi ini. 5 Arhangira ihêma oku nyanya ly’enyumpa yage, anaciyambala piri n’eyindi mishangi y’obukana. 6 Akazag’icishalisa ngasi mango kuleka omu malaliro ga sabato, olwa sabato n’oku malaliro gw’omwezi muhyahya, olw’umwezi muhyahya, oku nsiku nkulu n’amango bene Israheli bakazag’icisimisamwo. 7 Ali agwerhe omuhanda gurhali munyi, naye yene ali w’iranga linja bwenene. Iba Menashè ali amusigire amasholo, ensaranga, abambali, abambalikazi, enkafu n’amashwa; naye anabilanga bwinja. 8 Ntaye wankadesire mpu amushobeka kanwa kalebe, bulya arhinyaga Nnâmahanga bwenêne.

Yuditi n’abagula

9 Anacimanya ebijaci olubaga lwabwiraga omukulu w’ecishagala, obubule bw’amîshi bwamalonz’ibayîrha. Anacimanya kuguma ebinwa Uziyahu anababwiraga byoshi na kurhi abahigizagya oku ahâna olugo emw’Abanyasiriya enyuma lya nsiku irhanu. 10 Anacirhuma omwambalikazi wakazag’ilanga ebirugu byage byoshi, mpu bagend’ihamagala Shobrisi na Sharmisi, bashamuka b’e Cishagala. 11 Banacija aha mwage, naye anacibabwira, erhi: «Nyumvi nani bakulu b’ecishagala ca Betuli. Bulya karhashinganini akanwa mwaderhaga embere z’olubaga mwa zino nsiku.

Mwahanyire eciragâne, mwanajira Nyamuzinda muhamirizi waco ekarhî kinyu, mwanahizire oku mwahâna ecishagala emw’abashombanyi akaba Nyamuzinda arhamurhumiri oburhabâle muli ezi nsiku. 12 Mw’oyo muligi bantu baci buno, mwe mwacishomagya okurhangula Nyamuzinda muli ezi nsiku z’ene, muyimangire Nyamuzinda ekarhî k’abantu. 13 Mwamahiraga Nyamuzinda-ogala -byoshi omu marhangulo, ntaco mweki mwanaciyumve. 14 ·Erhi aha murhayishi eciri ebuliri bw’omurhima gw’omuntu murhanayumva bwinja entânya z’omu bukengere bwage, kurhigi mwankamanyirira Nyamuzinda walemaga byoshi, mumanye umuhigo gwage n’entanya zage. Nanga, bene wirhu, arhali ntyo, ciru n’ehitya, murhakunizagya Nnâmahanga Nyamuzinda wirhu 15 Akaba arhalunzizi ukurhurhabiila muli ezo nsiku irhanu, acigwerhe obuhashe bw’okurhulanga omu zindi nsiku asimire, okurhumalira embere z’abashombanyi birhu. 16 Mw’oyo mumanye murhahânaga eciragane c’okuseza obulo nza bwa Nyakasane Nyamuzinda wirhu, bulya Nyamuzinda arhali nk’omuntu, yeki bakayerneza akantu omu kumusêza, nisi erhi mwene omuntu, oyu banka rhuliriza n’eby’empongano. 17 Co cirhumire omu kulinda obuyôkozi bwanka rhenga emwage yene, rhumuhune arhurhabâle, anayumvirhize omusengero gwirhu nk’oku yenene anasimire.

18 Bulya kurhasag’iyumvikana omu mpiriri z’iburha lirhu buno, ciru na buno nta bûko, nta mulala, nta cihugo, nta cishagala cidwirhe caharamya abazimu bajiragwa n’amaboko g’omuntu nk’oku byabaga omu nsiku za mira. 19 Okwôla kwo kwakazag’irhuma ababusi birhu balekêrerwa bafe n’engôrho, banyagwe banamalirwe n’abashombanyi. 20 Ci konene rhwono rhurhasag’imanya wundi Nyamuzinda orhali ye yene; co carhuma rhulangalire oku arharhushombe rhwono, nisi erhi obûko bwirhu.

21 Bulya kandi okuhirima kwirhu kwo na kuhirima kwa Yudeya yeshi, oluhêrero lwirhu lwanasherezibwa na ntyo Nyamuzinda anacihôla kuli okwo omu muko gwa ngasi muguma muli rhwe. 22 Okuyirhwa kwa bene wirhu, oku nyagwa kwa ecihugo, okusherezibwa kwa akashambala kirhu, ebyo byoshi Nyamuzinda arhubarhuze byo oku irhwe lirhu, ciru n’omu mashanja, elya mu nda rhwankanahêkwa bujà, kandi rhwanaba lwiganyo lubi na masheka g’abarhuhimaga 23 Bulya ubujà bwirhu burhahinduke iragi, ci Nyamuzinda Nnamahanga ajira bube buhanya bwirhu. 24 Buno, bene wirhu, rhuyerekage abandi bene wirhu oku obuzine bwabo rhwe buyegemîre, oku okulangwa kw’oluhêrero lwirhu, okw’aka-Nyamuzinda n’okw’oluherêro rhwe okwo koshi kushegemire.

25 Kulusha aho rhukuze Nyakasane Nyamuzinda wirhu orhuhizire muli gala marhangulo nka kulya anakazag’ijirira balarha. 26 Kengeri amarhangulo Nyamuzinda ajiriraga Abrahamu, amarhangulo ajiriraga Izaki n’okwayishiraga Yakobo koshi omu Mezopotamiya amango akazag’iyabula amaso g’ebintu bya Labani, nalume wage. 27 Bulya rhwono arharhujiriraga nka balya arhangulaga n’omuliro erhi bajira omurhima mwinja, rhwono arhali kurhuhana arhuhanyire, ci kuba kuhanûla kurhuma Nyamuzinda ashurha abamuyegera.»

28 Uziyahu anacimubwira, erhi: «Ebi onadesire byoshi, obidesire n’omurhima gw’okunali na ntaye wankaganya ebinwa byawe. 29 Bulya arhali oku lusiku lw’ene lyo obulenga bwawe omu binwa bubonekine, ci kurhenga emurhondêro gw’ensiku zawe, olubaga loshi lwanabwine obukengere bwawe, bulya enke ngero z’omurhima gwawe ziba nyinja bwenêne. 30 Ci kwone abantu baligwerh we bwenêne n’enyôrha! Barhuseza okubajirira ebi rhwabalaganyagya n’okujira endahiro kuli byo. 31 Na bunôla orhusengererage bulya oba mukazi wa ku shenga, na ntyo Nnâmahanga anarhurhumira enkuba yayunjuza emina rhubikiramwo amishi, na ntyo rhurhacife.

32 Yuditi anacibabwira, erhi: «Muyumve, najira ecijiro cakakengêrwa n’obûko kuja oku bundi bûko, omu bana b’ishanja lirhu. 33 Mugend’iyimanga aha muhango muli obûla budufu bw’ene; nayish’ihuluka nie na mwambalikazi wani. Na buzinda bwa zirya nsiku mwahigaga mpu zo mwahânamwo ecihugo cirhu emwa abashombanyi, Nyamuzinda aciyerekana emwa Israheli n’okuboko kwani. 34 Ci konene mw’oyo murhaderhaga mpu mwalonza okumanya ebijiro byani, bulya ntababwira cici embere nkole oku nalonz’ijira». 35 Uziyahu n’abarhambo banacimubwira, mpu: «Gendaga n’omurhûla; Nyakasane Nyamuzinda akushôkolere omu kuhana abashombanyi birhu.» 36 Erhi barhenga mulya nyumpa, banacija emwa babwe.

Ἰουδὶθ – Κεφἀλαιο 8

1 ΚΑΙ ἤκουσεν ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις ᾿Ιουδίθ, θυγάτηρ Μεραρί, υἱοῦ ῎Ωξ, υἱοῦ ᾿Ιωσήφ, υἱοῦ ᾿Οζιήλ, υἱοῦ ᾿Ελκία, υἱοῦ ᾿Ηλιού, υἱοῦ Χελκίου, υἱοῦ ᾿Ελιάβ, υἱοῦ Ναθαναήλ, υἱοῦ Σαλαμιήλ, υἱοῦ Σαρασαδαΐ, υἱοῦ ᾿Ισραήλ. 2 καὶ ὁ ἀνὴρ αὐτῆς Μανασσῆς τῆς φυλῆς αὐτῆς καὶ τῆς πατριᾶς αὐτῆς, καὶ ἀπέθανεν ἐν ἡμέραις θερισμοῦ κριθῶν· 3 ἐπέστη γὰρ ἐπὶ τοῦ δεσμεύοντος τὸ δράγμα τῷ πεδίῳ, καὶ ὁ καύσων ἦλθεν ἐπὶ τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ, καὶ ἔπεσεν ἐπὶ τὴν κλίνην καὶ ἐτελεύτησεν ἐν Βαιτυλούᾳ τῇ πόλει αὐτοῦ, καὶ ἔθαψαν αὐτὸν μετὰ τῶν πατέρων αὐτοῦ ἐν τῷ ἀγρῷ τῷ ἀνὰ μέσον Δωθαΐμ καὶ Βαλαμών. 4 καὶ ἦν ᾿Ιουδὶθ ἐν τῷ οἴκῳ αὐτῆς χηρεύουσα ἔτη τρία καὶ μῆνας τέσσαρας. 5 καὶ ἐποίησεν ἑαυτῇ σκηνὴν ἐπὶ τοῦ δώματος τοῦ οἴκου αὐτῆς καὶ ἐπέθηκεν ἐπὶ τὴν ὀσφὺν αὐτῆς σάκκον, καὶ ἦν ἐπ᾿ αὐτῆς τὰ ἱμάτια τῆς χηρεύσεως αὐτῆς. 6 καὶ ἐνήστευε πάσας τὰς ἡμέρας χηρεύσεως αὐτῆς, χωρὶς προσαββάτων καὶ σαββάτων καὶ προνουμηνιῶν καὶ νουμηνιῶν καὶ ἑορτῶν καὶ χαρμοσυνῶν οἴκου ᾿Ισραήλ. 7 καὶ ἦν καλὴ τῷ εἴδει καὶ ὡραία τῇ ὄψει σφόδρα· καὶ ὑπελίπετο αὐτῇ Μανασσῆς, ὁ ἀνὴρ αὐτῆς, χρυσίον καὶ ἀργύριον καὶ παῖδας καὶ παιδίσκας καὶ κτήνη καὶ ἀγρούς, καὶ ἔμενεν ἐπ᾿ αὐτῶν. 8 καὶ οὐκ ἦν ὃς ἐπήνεγκεν αὐτῇ ρῆμα πονηρόν, ὅτι ἐφοβεῖτο τὸν Θεὸν σφόδρα 9 καὶ ἤκουσε τὰ ρήματα τοῦ λαοῦ τὰ πονηρὰ ἐπὶ τὸν ἄρχοντα, ὅτι ὠλιγοψύχησαν ἐπὶ τῇ σπάνει τῶν ὑδάτων, καὶ ἤκουσε πάντας τοὺς λόγους ᾿Ιουδίθ, οὓς ἐλάλησε πρὸς αὐτοὺς ᾿Οζίας, ὡς ὤμοσεν αὐτοῖς παραδώσειν τὴν πόλιν μετὰ ἡμέρας πέντε τοῖς ᾿Ασσυρίοις. 10 καὶ ἀποστείλασα τὴν ἅβραν αὐτῆς τὴν ἐφεστῶσαν πᾶσι τοῖς ὑπάρχουσιν αὐτῆς ἐκάλεσεν ᾿Οζίαν καὶ Χαβρὶν καὶ Χαρμὶν τοὺς πρεσβυτέρους τῆς πόλεως αὐτῆς, 11 καὶ ἦλθον πρὸς αὐτήν, καὶ εἶπε πρὸς αὐτούς· ἀκούσατε δή μου, ἄρχοντες τῶν κατοικούντων ἐν Βαιτυλούᾳ, ὅτι οὐκ εὐθὺς ὁ λόγος ὑμῶν, ὃν ἐλαλήσατε ἐναντίον τοῦ λαοῦ ἐν τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ καὶ ἐστήσατε τὸν ὅρκον, ὃν ἐλαλήσατε ἀνὰ μέσον τοῦ Θεοῦ καὶ ὑμῶν καὶ εἴπατε ἐκδώσειν τὴν πόλιν τοῖς ἐχθροῖς ἡμῶν, ἐὰν μὴ ἐν αὐταῖς ἐπιστρέψῃ ὁ Κύριος βοηθῆσαι ἡμῖν. 12 καὶ νῦν τίνες ἐστὲ ὑμεῖς, οἳ ἐπειράσατε τὸν Θεὸν ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ σήμερον καὶ ἵστατε ὑπὲρ τοῦ Θεοῦ ἐν μέσῳ υἱῶν ἀνθρώπων; 13 καὶ νῦν Κύριον παντοκράτορα ἐξετάζετε καὶ οὐθὲν ἐπιγνώσεσθε ἕως τοῦ αἰῶνος, 14 ὅτι βάθος καρδίας ἀνθρώπου οὐχ εὑρήσετε καὶ λόγους τῆς διανοίας αὐτοῦ οὐ διαλήψεσθε· καὶ πῶς τὸν Θεόν, ὃς ἐποίησε τὰ πάντα ταῦτα, ἐρευνήσετε καὶ τὸν νοῦν αὐτοῦ ἐπιγνώσεσθε καὶ τὸν λογισμὸν αὐτοῦ κατανοήσετε; μηδαμῶς, ἀδελφοί, μὴ παροργίζετε Κύριον τὸν Θεὸν ἡμῶν· 15 ὅτι ἐὰν μὴ βούληται ἐν ταῖς πέντε ἡμέραις βοηθῆσαι ἡμῖν, αὐτὸς ἔχει τὴν ἐξουσίαν ἐν αἷς θέλει σκεπάσαι ἡμέραις ἢ καὶ ὀλοθρεῦσαι ἡμᾶς πρὸ προσώπου τῶν ἐχθρῶν ἡμῶν. 16 ὑμεῖς δὲ μὴ ἐνεχυράζετε τὰς βουλὰς Κυρίου τοῦ Θεοῦ ἡμῶν, ὅτι οὐχ ὡς ἄνθρωπος ὁ Θεὸς ἀπειληθῆναι, οὐδὲ ὡς υἱὸς ἀνθρώπου διαιτηθῆναι. 17 διόπερ ἀναμένοντες τὴν παρ᾿ αὐτοῦ σωτηρίαν ἐπικαλεσώμεθα αὐτὸν εἰς βοήθειαν ἡμῶν, καὶ εἰσακούσεται τῆς φωνῆς ἡμῶν, ἐὰν ᾖ αὐτῷ ἀρεστόν. 18 ὅτι οὐκ ἀνέστη ἐν ταῖς γενεαῖς ἡμῶν οὐδέ ἐστιν ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ σήμερον οὔτε φυλὴ οὔτε πατριὰ οὔτε δῆμος οὔτε πόλις ἐξ ἡμῶν, οἳ προσκυνοῦσι θεοῖς χειροποιήτοις, καθάπερ ἐγένετο ἐν ταῖς πρότερον ἡμέραις· 19 ὧν χάριν ἐδόθησαν εἰς ρομφαίαν καὶ εἰς διαρπαγὴν οἱ πατέρες ἡμῶν καὶ ἔπεσον πτῶμα μέγα ἐνώπιον τῶν ἐχθρῶν ἡμῶν. 20 ἡμεῖς δὲ ἕτερον θεὸν οὐκ ἐπέγνωμεν πλὴν αὐτοῦ· ὅθεν ἐλπίζομεν ὅτι οὐχ ὑπερόψεται ἡμᾶς, οὐδ᾿ ἀπὸ τοῦ γένους ἡμῶν. 21 ὅτι ἐν τῷ ληφθῆναι ἡμᾶς οὕτως καθήσεται πᾶσα ἡ ᾿Ιουδαία, καὶ προνομευθήσεται τὰ ἅγια ἡμῶν, καὶ ζητήσει τὴν βεβήλωσιν αὐτῶν ἐκ τοῦ αἵματος ἡμῶν 22 καὶ τὸν φόνον τῶν ἀδελφῶν ἡμῶν καὶ τὴν αἰχμαλωσίαν τῆς γῆς καὶ τὴν ἐρήμωσιν τῆς κληρονομίας ἡμῶν ἐπιστρέψει εἰς κεφαλὴν ἡμῶν ἐν τοῖς ἔθνεσιν, οὗ ἐὰν δουλεύσωμεν ἐκεῖ, καὶ ἐσόμεθα εἰς πρόσκομμα καὶ εἰς ὄνειδος ἐναντίον τῶν κτωμένων ἡμᾶς. 23 ὅτι οὐ κατευθυνθήσεται ἡ δουλεία ἡμῶν εἰς χάριν, ἀλλ᾿ εἰς ἀτιμίαν θήσει αὐτὴν Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν. 24 καὶ νῦν, ἀδελφοί, ἐπιδειξώμεθα τοῖς ἀδελφοῖς ἡμῶν, ὅτι ἐξ ἡμῶν κρέμαται ἡ ψυχὴ αὐτῶν, καὶ τὰ ἅγια καὶ ὁ οἶκος καὶ τὸ θυσιαστήριον ἐπιστήρικται ἐφ᾿ ἡμῖν. 25 παρὰ ταῦτα πάντα εὐχαριστήσωμεν Κυρίῳ τῷ Θεῷ ἡμῶν, ὃς πειράζει ἡμᾶς καθὰ καὶ τοὺς πατέρας ἡμῶν. 26 μνήσθητε ὅσα ἐποίησε μετὰ ῾Αβραὰμ καὶ ὅσα ἐπείρασε τὸν ᾿Ισαὰκ καὶ ὅσα ἐγένετο τῷ ᾿Ιακὼβ ἐν Μεσοποταμίᾳ τῆς Συρίας ποιμαίνοντι τὰ πρόβατα Λάβαν τοῦ ἀδελφοῦ τῆς μητρὸς αὐτοῦ. 27 ὅτι οὐ καθὼς ἐκείνους ἐπύρωσεν εἰς ἐτασμὸν τῆς καρδίας αὐτῶν, καὶ ἡμᾶς οὐκ ἐξεδίκησεν, ἀλλ᾿ εἰς νουθέτησιν μαστιγοῖ Κύριος τοὺς ἐγγίζοντας αὐτῷ. 28 καὶ εἶπε πρὸς αὐτὴν ᾿Οζίας· πάντα, ὅσα εἶπας, ἀγαθῇ καρδίᾳ ἐλάλησας, καὶ οὐκ ἔστιν ὃς ἀντιστήσεται τοῖς λόγοις σου· 29 ὅτι οὐκ ἐν τῇ σήμερον ἡ σοφία σου πρόδηλός ἐστιν, ἀλλὰ ἀπ᾿ ἀρχῆς ἡμερῶν σου ἔγνω πᾶς ὁ λαὸς τὴν σύνεσίν σου, καθότι ἀγαθόν ἐστι τὸ πλάσμα τῆς καρδίας σου. 30 ἀλλ᾿ ὁ λαὸς ἐδίψησε σφόδρα καὶ ἠνάγκασαν ποιῆσαι ἡμᾶς καθὰ ἐλαλήσαμεν αὐτοῖς καὶ ἐπαγαγεῖν ὅρκον ἐφ᾿ ἡμᾶς, ὃν οὐ παραβησόμεθα. 31 καὶ νῦν δεήθητι περὶ ἡμῶν, ὅτι γυνὴ εὐσεβὴς εἶ, καὶ ἀποστελεῖ Κύριος τὸν ὑετὸν εἰς πλήρωσιν τῶν λάκκων ἡμῶν, καὶ οὐκ ἐκλείψωμεν ἔτι. 32 καὶ εἶπε πρὸς αὐτοὺς ᾿Ιουδίθ· ἀκούσατέ μου, καὶ ποιήσω πρᾶγμα, ὃ ἀφίξεται εἰς γενεὰς γενεῶν υἱοῖς τοῦ γένους ἡμῶν. 33 ὑμεῖς στήσεσθε ἐπὶ τῆς πύλης τὴν νύκτα ταύτην, καὶ ἐξελεύσομαι ἐγὼ μετὰ τῆς ἅβρας μου, καὶ ἐν ταῖς ἡμέραις, μεθ᾿ ἃς εἴπατε παραδώσειν τὴν πόλιν τοῖς ἐχθροῖς ἡμῶν, ἐπισκέψεται Κύριος τὸν ᾿Ισραὴλ ἐν χειρί μου· 34 ὑμεῖς δὲ οὐκ ἐξερευνήσετε τὴν πρᾶξίν μου, οὐ γὰρ ἐρῶ ὑμῖν, ἕως τοῦ τελεσθῆναι ἃ ἐγὼ ποιῶ. 35 καὶ εἶπεν ᾿Οζίας καὶ οἱ ἄρχοντες πρὸς αὐτήν· πορεύου εἰς εἰρήνην, καὶ Κύριος ὁ Θεὸς ἔμπροσθέν σου εἰς ἐκδίκησιν τῶν ἐχθρῶν ἡμῶν. 36 καὶ ἀποστρέψαντες ἐκ τῆς σκηνῆς ἐπορεύθησαν ἐπὶ τὰς διατάξεις αὐτῶν.

9

Omusengero gwa Yuditi

1 Yuditi anacifukama, abulagira oluvu okw’irhwe lyage, abungûla sunzu wage akazag’iyambala mw’ago mango erhi badwirhe batumbûkiza omu nyumpa ya Nyamuzinda enshangi y’ebijingo. Anaciyakûza erhi:

2 «Nyakasane Nyamuzinda wa larha Simoni, we wahiraga omu maboko gage engôrho y’okuhana balya bàhamiraga oku mabere g’omubikira mpu bamushereze, balya babwikulaga ecibero cage mpu bamubonese nshonyi, ba lya bahemulaga enda yage. Bulya wali odesire erhi okwo kurhakaba kwagal’inaba.

3 Co carhumaga abarhambo babo oleka banigûzibwe; kandi wanaleka mpu erya ncingo yabo yabonaga enshonyi erhi kulya kuhabuka kwabo kurhuma, mpu yoshi emirirwe n’omuko. Wahimbaguliza abaja kuguma n’abakulu, n’aba kulu kuguma n’abashizi babo.

4 Waleka mpu abakazi babo banyagwe, mpu abananyere babo bahekwe bujà, n’ebi babanyagaga wabiha balya bana osima mpu babigabane, bo balya bayumvagya omutula gw’obumvu, bo balya bagayaguzagya bwenene okuhemulwa kw’omuko gwabo, banakuhamagala mpu obarhabale. Yagirwa Nyamuzinda wani, ontabale nani nie mukana.

5 Wene walemaga ebintu byagezire, ebiri buno n’ebyaciyisha, we walemaga amango ga buno, amango gaciyisha n’ebi warhanyize binabe.

6 Ebintu wamalalira binayishe biderhe, mpu: «Rhwono orhulolage!» Bulya amajira gawe goshi gaba marheganye n’oku orhegeka erhi mira wanakugererezagya.

7 Obonage kurhi Abanyasiriya balimbira obunji bw’engabo yabo, badwirhe bacikungira enfarasi, n’abazigendakwo bacikubagire abasirika babo bagenda n’amagulu, balangalire amatumu, empenzi, emiherho na engondôzo zabo; ba rhamanyiri oku Nnamahanga otulutumbya entambala.

8 Nyakasane lyo izîno lyawe, orhibule emisi yabo n’obuhashe bwawe, ohe nangule emisi yabo n’oburhe bwawe. Bulya balalire okusherêza oluhêrero lwawe lw’ecirhinyiro mulyala Izîno ly’irenge lyawe lirhamukira, banahizire okuhongola amahembe g’oluhêrero. 9 Sinza obucibonyi bwabo; orhibulire oburhe bwawe oku marhwe gabo, ohire omu kuboko kwani niono mukana emisi ndangalire.

10 Na ebinwa byani by’obunywesi, ohirimye omurhumisi n’omukulikire, omukulu ahirime n’omushizi wage. Orhibule okwo kucihêka enyanya kwabo n’amaboko g’omukazi.

11 Bulya emisi yawe erhabonekera omu bintu mwandu, na okuhumbarhaza byoshi kurhabonekana omu bantu bazihu. Ci we Nyamuzinda w’abirhohye, we burhabale bw’abafunyazîbwe, we mufungizi w’abazamba, we mulanzi w’abale kerîrwe, we côkola c’abarhacigwerhi bulangalire.

12 Neci! neci! Waliha Nyamuzinda wa bashakulûza, Nyamuzinda w’akashambala ka bene Israheli, we mwami w’empingu n’igulu, we lulema w’amîshi, mwami w’ebiremwa byoshi, oyumvirhize Waliha omusengero gwani.

13 Mpa nani ebinwa by’okushishashisha, lyo ndemaza n’okuhirimya balya bali n’emihigo migalugalu oku ndagâno yawe, oku nyumpa yawe ntagatifu, oku ntondo ya Siyoni, n’abahigire enyumpa abana bawe bajira.

14 Ohe olubaga lwawe loshi ngasi bûko obukengere bw’okumanya oku wenène we Nyamuzinda, Nyamuzinda nn’emisi yoshi n’oku nta wundi mufungizi w’obûko bw’Israheli kulusha We».

Ἰουδὶθ – Κεφἀλαιο 9

1 ΙΟΥΔΙΘ δὲ ἔπεσεν ἐπὶ πρόσωπον καὶ ἐπέθετο σποδὸν ἐπὶ τὴν κεφαλὴν αὐτῆς καὶ ἐγύμνωσεν ὃν ἐνεδιδύσκετο σάκκον, καὶ ἦν ἄρτι προσφερόμενον ἐν ῾Ιερουσαλὴμ εἰς τὸν οἶκον τοῦ Θεοῦ τὸ θυμίαμα τῆς ἑσπέρας ἐκείνης, καὶ ἐβόησε φωνῇ μεγάλῃ ᾿Ιουδὶθ πρὸς Κύριον καὶ εἶπε· 2 Κύριε ὁ Θεὸς τοῦ πατρός μου Συμεών, ᾧ ἔδωκας ἐν χειρὶ ρομφαίαν εἰς ἐκδίκησιν ἀλλογενῶν, οἳ ἔλυσαν μήτραν παρθένου εἰς μίασμα καὶ ἐγύμνωσαν μηρὸν εἰς αἰσχύνην καὶ ἐβεβήλωσαν μήτραν εἰς ὄνειδος· εἶπας γάρ, οὐχ οὕτως ἔσται· καὶ ἐποίησαν 3 ἀνθ᾿ ὧν ἔδωκας ἄρχοντας αὐτῶν εἰς φόνον καὶ τὴν στρωμνὴν αὐτῶν, ἣ ᾐδέσατο τὴν ἀπάτην αὐτῶν, εἰς αἷμα, καὶ ἐπάταξας δούλους ἐπὶ δυνάσταις καὶ δυνάστας ἐπὶ θρόνους αὐτῶν. 4 καὶ ἔδωκας γυναῖκας αὐτῶν εἰς προνομὴν καὶ θυγατέρας εἰς αἰχμαλωσίαν καὶ πάντα τὰ σκῦλα εἰς διαίρεσιν υἱῶν ἠγαπημένων ὑπὸ σοῦ, οἳ καὶ ἐζήλωσαν τὸν ζῆλόν σου καὶ ἐβδελύξαντο μίασμα αἵματος αὐτῶν καὶ ἐπεκαλέσαντό σε εἰς βοηθόν. ὁ Θεὸς ὁ Θεὸς ὁ ἐμός, καὶ εἰσάκουσον ἐμοῦ τῆς χήρας· 5 σὺ γὰρ ἐποίησας τὰ πρότερα ἐκείνων καὶ ἐκεῖνα καὶ τὰ μετέπειτα καὶ τὰ νῦν καὶ τὰ ἐπερχόμενα διενοήθης, καὶ ἐγενήθησαν ἃ ἐνενοήθης, 6 καὶ παρέστησαν ἃ ἐβουλεύσω καὶ εἶπαν· ἰδοὺ πάρεσμεν· πᾶσαι γὰρ αἱ ὁδοί σου ἕτοιμοι, καὶ ἡ κρίσις σου ἐν προγνώσει· 7 ἰδοὺ γὰρ ᾿Ασσύριοι ἐπληθύνθησαν ἐν δυνάμει αὐτῶν, ὑψώθησαν ἐφ᾿ ἵππῳ καὶ ἀναβάτῃ ἐγαυρίασαν ἐν βραχίονι πεζῶν, ἤλπισαν ἐν ἀσπίδι καὶ ἐν γαισῷ καὶ τόξῳ καὶ σφενδόνῃ καὶ οὐκ ἔγνωσαν ὅτι σὺ εἶ Κύριος συντρίβων πολέμους. 8 Κύριος ὄνομά σοι· σὺ ράξον αὐτῶν τὴν ἰσχὺν ἐν δυνάμει σου καὶ κάταξον τὸ κράτος αὐτῶν ἐν τῷ θυμῷ σου· ἐβουλεύσαντο γὰρ βεβηλῶσαι τὰ ἅγιά σου, μιᾶναι τὸ σκήνωμα τῆς καταπαύσεως τοῦ ὀνόματος τῆς δόξης σου καὶ καταβαλεῖν σιδήρῳ κέρας θυσιαστηρίου σου. 9 βλέψον εἰς ὑπερηφανίαν αὐτῶν, ἀπόστειλον τὴν ὀργήν σου εἰς κεφαλὰς αὐτῶν, δὸς ἐν χειρί μου τῆς χήρας ὃ διενοήθην κράτος. 10 πάταξον δοῦλον ἐκ χειλέων ἀπάτης μου ἐπ᾿ ἄρχοντι καὶ ἄρχοντα ἐπὶ θεράποντι αὐτοῦ, θραῦσον αὐτῶν τὸ ἀνάστημα ἐν χειρὶ θηλείας· 11 οὐ γὰρ ἐν πλήθει τὸ κράτος σου, οὐδὲ ἡ δυναστεία σου ἐν ἰσχύουσιν, ἀλλὰ ταπεινῶν εἶ Θεός, ἐλαττόνων εἶ βοηθός, ἀντιλήπτωρ ἀσθενούντων, ἀπεγνωσμένων σκεπαστής, ἀπηλπισμένων σωτήρ. 12 ναὶ ναὶ ὁ Θεὸς τοῦ πατρός μου καὶ Θεὸς κληρονομίας ᾿Ισραήλ, δέσποτα τῶν οὐρανῶν καὶ τῆς γῆς, κτίστα τῶν ὑδάτων, βασιλεῦ πάσης κτίσεώς σου, σὺ εἰσάκουσον τῆς δεήσεώς μου 13 καὶ δὸς λόγον μου καὶ ἀπάτην εἰς τραῦμα καὶ μώλωπα αὐτῶν, οἳ κατὰ τῆς διαθήκης σου καὶ οἴκου ἡγιασμένου σου καὶ κορυφῆς Σιὼν καὶ οἴκου κατασχέσεως υἱῶν σου ἐβουλεύσαντο σκληρά. 14 καὶ ποίησον ἐπὶ πᾶν τὸ ἔθνος σου, καὶ πάσης φυλῆς ἐπίγνωσιν τοῦ εἰδῆσαι ὅτι σὺ εἶ ὁ Θεὸς πάσης δυνάμεως καὶ κράτους, καὶ οὐκ ἔστιν ἄλλος ὑπερασπίζων τοῦ γένους ᾿Ισραήλ, εἰ μὴ σύ.

10

III. Yuditi na Holoferno

Yuditi aj’emwa Holoferno

1 Ntyo kwo Yuditi alakire Nyamuzinda w’Israheli. Erhi aba amayûsa omusengero gwage, 2 anaciyinamuka halya ali afukamire, ahamagala omwambalikazi, anacibungulukira omu nyumpa yage akazag’ibêra amango g’o lukulu lwa sabato n’agandi mango ga ensiku nkulu. 3 Ahogola olya sunzu ali ayambirhe, ahogola n’emyambalo yage y’obukana yoshi, acishuka omubiri go shi, agushiga n’amavurha g’omugavu mwinja, ashokoza emviri zage bwinja, ahira ecimane cinja omw’irhwe, ayambala emyambalo yage y’obulimbi, eryala akazag’iyambala amago iba Menashè acihabaga. 4 Ahira ebirato emagulu, amagerha minja gaja omw’igosi, ayambala engolo emaboko, empeta omu mi nwe, ebisikiyo oku marhwiri. Ngasi hirya omukazi akanacilimbisamwo hyoshi ahiyambala mpu lyo ahabula amasu g’abalume bankamulolakwo. 5 Omwambalikazi amuhêsa ehicupa h’idivayi, ehibindi hy’orhuvurha, abumba ehishoho hy’enshano y’omugati, amalehe gayumire n’omugati gurhalimwo mva nganye nci; abohera ebyo byoshi haguma, anamuhêsabyo. 6 Banacilikûla, baja ebwa muhango gw’ecishagala ca Betuli. Banacishimana yo abalanzi balimwo Uziyahu n’abashamuka b’ecishagala: Shabri na Karnisi.

7 Erhi babona Yuditi anahindusire obusu, n’emyambalo yage yahindusire, banacirhangâla bwenêne n’obwinja bwage, banacimubwira, mpu: 8 «Nyamuzinda wa ababusi birhu, akubumbe mugisho gwa okuhash’ijira ebi olalire okw’irenge ly’Israheli n’obukuze bwa Yeruzalemu».

9 Yuditi anaciharamya Nyamuzinda, ababwira, erhi: «Murhegeke ba nyigulire olumvi lw’ecishagala, kandi nanagend’iyûkiriza gulya muhigo rhwanashambalagakwo». Banacirhegeka abalanzi b’emisole mpu bamuyigulire nk’oku anahunaga. 10 Bayemêra na Yuditi anacihuluka, ye n’omwambalikazi, n’abantu b’olwo lugo banacimukulikiza amasu kuhika ayandagala oku ntondo, kuhika omu kabanda. 11 Banacirhola enjira yoshi omu kabanda. Balanzi baguma b’Abanyasiriya bayisha emunda ali. 12 Banacigwarha Yuditi, banacimudosa, mpu: «Ali wa lubaga luhi? Oli wa ngahi na lunda luhi waja?» Anacishuza, erhi: «Ndi mwâli w’Abayahudi, narhenga emwabo, nayisha nayaka, bulya bayish’ihanwa emwi nyu boshi bamalirwe. 13 Niono naja emunda Holoferno ali, ye murhambo w’engabo yinyu, nti ngend’imubwira eby’okunali, namuyêreka enjira ankageramwo lyo arhôla entondo yoshi n’omu bantu bage ntyo barhahalemwo ciru n’omuguma». 14 Erhi abo bantu bayumva ebinwa byage, n’erhi balola obusu bwage, embere zabo ali wa kurhangaza n’obwinja bwage. 15 Banacimubwira mpu: «Wamafumya obuzine bwawe ene ocirhangira okuyîsha emunda nnahamwirhu ali. Na buno kanyagya, oje ebw’ihêma lyage, baguma muli rhwe bakulusayo, banakuhise omu maboko gage. 16 Hano onahika embere zage, omanye wankaja entemu oku murhima, ci onamubwire emyanzi yawe nk’okwo onadesire. Kandi anakujirira bwinja. 17 Banacishoga balume igana, banacimulusa ye n’omwambalikazi, banacibahisa ah’ihêma lya Holoferno.

18 Abali omu ciralo boshi banashagamukira emunda ali, bulya omwanzi gw’oku anajagamwo gwamahika omu ngasi ihêma. Abakazag’iyîsha banamugorha boshi, n’obwo ayimanzire aha ihêma lya Holoferno. 19 Bakazâ nwa n’obwinja bwage, n’okusomerwa na bene Israheli, mpu: «Ndi wankagaya olubaga lugwerhe abakazi bangan’aha? Kurhankaba kwinja okubalekamwo ciru n’omulume muguma, bulya abankasigala banahirimya igulu lyoshi».

20 Abira ba Holoferno bàbaga omu nyumpa naye, n’abarhumisi bage bana cihuluka, banacimuhêka omw’ihêma. 21 Holoferno ago mango erhi adwirhe ahumukira oku ncingo, idako ly’ebiyonga bigwerhe obushengerere bw’amasholo, enjwijwi n’ezindi njuma z’engulo ndarhi. 22 Banacimubwira olwa Nyamukazi, naye anacija olunda lw’embere omw’ihêma, n’amatara g’ebyuma gayîsha gamoleka. 23 Erhi Yuditi aja emunda ali ye na abàli bamukulikire, banaci rhangala boshi n’obwinja bw’obusu bwage. Nyamukazi anacifukamiriza, aharamya. Abaganda banamuyîmusa.

Ἰουδὶθ – Κεφἀλαιο 10

1 ΚΑΙ ἐγένετο ὡς ἐπαύσατο βοῶσα πρὸς τὸν Θεὸν ᾿Ισραὴλ καὶ συνετέλεσε πάντα τὰ ρήματα ταῦτα, 2 καὶ ἀνέστη ἀπὸ τῆς πτώσεως καὶ ἐκάλεσε τὴν ἅβραν αὐτῆς καὶ κατέβη εἰς τὸν οἶκον, ἐν ᾧ διέτριβεν ἐν αὐτῷ ἐν ταῖς ἡμέραις τῶν σαββάτων καὶ ἐν ταῖς ἑορταῖς αὐτῆς· 3 καὶ περιείλατο τὸν σάκκον, ὃν ἐνεδεδύκει, καὶ ἐξεδύσατο τὰ ἱμάτια τῆς χηρεύσεως αὐτῆς καὶ περιεκλύσατο τὸ σῶμα ὕδατι καὶ ἐχρίσατο μύρῳ παχεῖ καὶ διέταξε τὰς τρίχας τῆς κεφαλῆς αὐτῆς καὶ ἐπέθετο μίτραν ἐπ᾿ αὐτῆς καὶ ἐνεδύσατο τὰ ἱμάτια τῆς εὐφροσύνης αὐτῆς, ἐν οἷς ἐστολίζετο ἐν ταῖς ἡμέραις τῆς ζωῆς τοῦ ἀνδρὸς αὐτῆς Μανασσῆ, 4 καὶ ἔλαβε σανδάλια εἰς τοὺς πόδας αὐτῆς καὶ περιέθετο τοὺς χλιδῶνας καὶ τὰ ψέλλια καὶ τοὺς δακτυλίους καὶ τὰ ἐνώτια καὶ πάντα τὸν κόσμον αὐτῆς καὶ ἐκαλλωπίσατο σφόδρα εἰς ἀπάτησιν ὀφθαλμῶν ἀνδρῶν, ὅσοι ἂν ἴδωσιν αὐτήν. 5 καὶ ἔδωκε τῇ ἅβρᾳ αὐτῆς ἀσκοπυτίνην οἴνου καὶ καψάκην ἐλαίου καὶ πήραν ἐπλήρωσεν ἀλφίτων καὶ παλάθης καὶ ἄρτων καθαρῶν καὶ περιεδίπλωσε πάντα τὰ ἀγγεῖα αὐτῆς καὶ ἐπέθηκεν ἐπ᾿ αὐτῇ. 6 καὶ ἐξήλθοσαν ἐπὶ τὴν πύλην τῆς πόλεως Βαιτυλούα καὶ εὕροσαν ἐφεστῶτας ἐπ᾿ αὐτῆς ᾿Οζίαν καὶ τοὺς πρεσβυτέρους τῆς πόλεως Χαβρὶν καὶ Χαρμίν. 7 ὡς δὲ εἶδον αὐτὴν καὶ ἦν ἠλλοιωμένον τὸ πρόσωπον αὐτῆς καὶ τὴν στολὴν μεταβεβληκυῖαν αὐτῆς, καὶ ἐθαύμασαν ἐπὶ τῷ κάλλει αὐτῆς ἐπὶ πολὺ σφόδρα καὶ εἶπαν αὐτῇ· 8 ὁ Θεὸς ὁ Θεὸς τῶν πατέρων ἡμῶν δῴη σε εἰς χάριν καὶ τελειώσαι τὰ ἐπιτηδεύματά σου εἰς γαυρίαμα υἱῶν ᾿Ισραὴλ καὶ ὕψωμα ῾Ιερουσαλήμ. καὶ προσεκύνησε τῷ Θεῷ 9 καὶ εἶπε πρὸς αὐτούς· ἐπιτάξατε ἀνοῖξαί μοι τὴν πύλην τῆς πόλεως, καὶ ἐξελεύσομαι εἰς τελείωσιν τῶν λόγων, ὧν ἐλαλήσατε μετ᾿ ἐμοῦ· καὶ συνέταξαν τοῖς νεανίσκοις ἀνοῖξαι αὐτῇ καθότι ἐλάλησε. 10 καὶ ἐποίησαν οὕτως. καὶ ἐξῆλθεν ᾿Ιουδίθ, αὐτὴ καὶ ἡ παιδίσκη αὐτῆς μετ᾿ αὐτῆς· ἀπεσκόπευον δὲ αὐτὴν οἱ ἄνδρες τῆς πόλεως ἕως οὗ κατέβη τὸ ὄρος, ἕως διῆλθε τὸν αὐλῶνα καὶ οὐκέτι ἐθεώρουν αὐτήν. 11 καὶ ἐπορεύοντο ἐν τῷ αὐλῶνι εἰς εὐθεῖαν, καὶ συνήντησεν αὐτῇ προφυλακὴ τῶν ᾿Ασσυρίων. 12 καὶ συνέλαβον αὐτὴν καὶ ἐπηρώτησαν· τίνων εἶ καὶ πόθεν ἔρχῃ καὶ ποῦ πορεύῃ; καὶ εἶπε· θυγάτηρ εἰμὶ τῶν ῾Εβραίων καὶ ἀποδιδράσκω ἀπὸ προσώπου αὐτῶν, ὅτι μέλλουσι δίδοσθαι ὑμῖν εἰς κατάβρωμα· 13 κἀγὼ ἔρχομαι εἰς τὸ πρόσωπον ᾿Ολοφέρνου ἀρχιστρατήγου δυνάμεως ὑμῶν τοῦ ἀναγγεῖλαι ρήματα ἀληθείας καὶ δείξω πρὸ προσώπου αὐτοῦ ὁδόν, καθ᾿ ἣν πορεύσεται καὶ κυριεύσει πάσης τῆς ὀρεινῆς, καὶ οὐ διαφωνήσει τῶν ἀνδρῶν αὐτοῦ σάρξ μία οὐδὲ πνεῦμα ζωῆς. 14 ὡς δὲ ἤκουσαν οἱ ἄνδρες τὰ ρήματα αὐτῆς καὶ κατενόησαν τὸ πρόσωπον αὐτῆς —καὶ ἦν ἐναντίον αὐτῶν θαυμάσιον τῷ κάλλει σφόδρα— καὶ εἶπαν πρὸς αὐτήν· 15 σέσωκας τὴν ψυχήν σου σπεύσασα καταβῆναι εἰς πρόσωπον τοῦ κυρίου ἡμῶν· καὶ νῦν πρόσελθε ἐπὶ τὴν σκηνὴν αὐτοῦ, καὶ ἀφ᾿ ἡμῶν προπέμψουσί σε, ἕως παραδώσουσί σε εἰς τὰς χεῖρας αὐτοῦ· 16 ἐὰν δὲ στῇς ἐναντίον αὐτοῦ, μὴ φοβηθῇς τῇ καρδίᾳ σου, ἀλλὰ ἀνάγγειλον κατὰ τὰ ρήματά σου, καὶ εὖ σε ποιήσει. 17 καὶ ἐπέλεξαν ἐξ αὐτῶν ἄνδρας ἑκατὸν καὶ παρέζευξαν αὐτῇ καὶ τῇ ἅβρᾳ αὐτῆς, καὶ ἤγαγον αὐτὰς ἐπὶ τὴν σκηνὴν ᾿Ολοφέρνου. 18 καὶ ἐγένετο συνδρομὴ πάσῃ τῇ παρεμβολῇ, διεβοήθη γὰρ εἰς τὰ σκηνώματα ἡ παρουσία αὐτῆς· καὶ ἐλθόντες ἐκύκλουν αὐτὴν ὡς εἱστήκει ἔξω τῆς σκηνῆς ᾿Ολοφέρνου, ἕως προσήγγειλαν αὐτῷ περὶ αὐτῆς. 19 καὶ ἐθαύμαζον ἐπὶ τῷ κάλλει αὐτῆς καὶ ἐθαύμαζον τοὺς υἱοὺς ᾿Ισραὴλ ἀπ᾿ αὐτῆς, καὶ εἶπεν ἕκαστος πρὸς τὸν πλησίον αὐτοῦ· τίς καταφρονήσει τοῦ λαοῦ τούτου, ὃς ἔχει ἐν ἑαυτῷ γυναῖκας τοιαύτας; ὅτι οὐ καλόν ἐστιν ὑπολείπεσθαι ἐξ αὐτῶν ἄνδρα ἕνα, οἳ ἀφεθέντες δυνήσονται κατασοφίσασθαι πᾶσαν τὴν γῆν. 20 καὶ ἐξῆλθον οἱ παρακαθεύδοντες ᾿Ολοφέρνῃ καὶ πάντες οἱ θεράποντες αὐτοῦ καὶ εἰσήγαγον αὐτὴν εἰς τὴν σκηνήν. 21 καὶ ἦν ᾿Ολοφέρνης ἀναπαυόμενος ἐπὶ τῆς κλίνης αὐτοῦ ἐν τῷ κωνωπείῳ, ὃ ἦν ἐκ πορφύρας καὶ χρυσίου καὶ σμαράγδου καὶ λίθων πολυτελῶν καθυφασμένων. 22 καὶ ἀνήγγειλαν αὐτῷ περὶ αὐτῆς, καὶ ἐξῆλθεν εἰς τὸ προσκήνιον, καὶ λαμπάδες ἀργυραῖ προάγουσαι αὐτοῦ. 23 ὡς δὲ ἦλθε κατὰ πρόσωπον αὐτοῦ ᾿Ιουδὶθ καὶ τῶν θεραπόντων αὐτοῦ, ἐθαύμασαν πάντες ἐπὶ τῷ κάλλει τοῦ προσώπου αὐτῆς· καὶ πεσοῦσα ἐπὶ πρόσωπον προσεκύνησεν αὐτῷ, καὶ ἤγειραν αὐτὴν οἱ δοῦλοι αὐτοῦ.

11

Yuditi aha mwa Holoferno

1 Holoferno anacimubwira: «erhi ohire omurhima omu nda, wani mukazi. Ntajirira ndi kubi nka anacishozire okukolera Nabukondonozori mwami w’igulu lyoshi. 2 N’oku biyerekire olubaga lwawe luyûbaka omu ntondo, nka lurhangayaguzagya, ciru ntankalengezize itumu lyani kuli bo. Ci bonene bacidwirhire okwo. 3 Ci mbwiraga buno carhumire obayaka oyisha oyakire eno munda. Bulya mbwine oku kucicungula kukudwirhe. 4 Olangalire, walama muli obu budufu bw’ene n’omu zindi nsiku zayisha. Bulya ntaye wakuhumakwo, ci bakujirira bwinja nk’oku banajirira abarhumisi ba nnawirhu Nabukondonozori.»

5 Yuditi anacimubwira, erhi: «Yagirwa, oyankirire ebinwa bya mwambalikazi wawe, oyemêre omujakazi wawe abumbulire akanwa embere zawe, ntanaderhe ebinwa by’obubêshi embere za Nnawirhu. 6 N’erhi wankayumva ebinwa by’omujakazi wawe, Nyamuzinda akola bwinja haguma nawe, na Nnahamwirhu arhankabona ahimwa ciru n’eriguma omu buzine bwage omu mirimo yage yoshi. 7 Neci alame Nabukondonozori, mwami w’igulu lyoshi, gulame omurhwe gwawe, ye wakurhumaga mpu oyinamule ebizine byoshi, bulya arhali bantu bone bamukolera erhi we orhuma, ci n’ensimba z’omu lubala, ebintu n’orhunyunyi rhw’omu malunga, bilamira oku misi ya Nabuko ndonozori n’enyumpa yage yoshi.

8 Rhwamanyire oburhondekezi bwawe, n’obulenga bw’omurhima gwawe, banamanyisize igulu lyoshi oku wene mwinja omu bwami boshi, muntu wa buzibu omu kuba n’obukengere bunene, na muntu wakurhangaza omu biyere kire okulwa, 9 N’oku binwa Akioro aderheraga omu ndêko yawe rhwabima nyire, bulya abantu b’e Betuli bamucizize, anababwizire ebi akubwiraga byoshi. 10 Ci, yagirwa Nnahamwirhu, orhagayaguzagya ebinwa byage, ci obilange omu murhima gwawe, bulya biri by’okunali, ebi anakubwizire byoshi, Bulya olubaga lwirhu lurhahanwa n’engôrho erhajira buhashe buci kuli lwo nka lu rhagomiri Nnamahanga. 11 Na buno, lyo Nnahamwirhu arhag’ihimwa, olufu lwabashangula amarhwe. Bulya ecâha cabagazire; eci câha cirhuma bazusa obukunizi bwa Nyamuzinda wabo ngasi mango bali omu mabi. 12 Ebwa kuba barhacigwerhi mishi na biryo, barhozire omuhigo gw’okuyanka ebirhungwa byabo, ciru banagwerhe enkengero z’okulya ebi Nyamuzinda abahanzagya okulya. 13 Ebisarulwa birhangiriza by’engano, entûlo y’idivayi, n’ey’amavurha, ebi bagishaga mpu bibikirwe abadâhwa, e Yeruzalemu, bakola embere za Nyamuzinda wirhu, balalire okubirya. N’obwo biri bintu ciru omuntu w’omu lubaga kone arhankahumakwo n’amaboko gage. 14 Barhumire ciru n’entumwa e Yeruzalemu y’okugend’iderha oku abantu b’eyo munda bajizire ntyo lyo banayisha babagalulire obuhashe bwarhenga omu ihano likulu. 15 N’oku byayi sh’iba, hano banamanya oku bayemerirwe, bakanarhangira okukolesa obwo buhashe, boshi banahanwe n’okugukumuka olwo lusiku lonene.

16 Niono mwambalikazi wawe, ebwa kuba mmanyire ebyo byoshi, co ci rhumire nyisha ndibirhire emunda oli ntenga emwabo. Na Nyamuzinda anantumire mpu nyish’ijira hano mwawe ebijiro byajugumya omw’igulu lyoshi ngasi boshi bankanabiyumva. 17 Bulya mwambalikazi wawe ali mukazi okenga Nnamahanga w’empingu mûshi na budufu. Na buno, nka nakahash’ibêra hofi nawe Yagirwa, na ngasi budufu mwambalikazi wawe anazûka aje ebwa lubanda, agend’ishenga Nyamuzinda w’empingu, anayish’imbwira amago bamajira eco câha cabo. 18 Nanayish’ikubwirakwo, na kandi ago mango wanagenda n’engabo yawe na ntaye wankahash’ikuhagalika. 19 Nayish’ikugeza omu Yudeya moshi kuhika emhere za Yeruzalemu; n’ecihesi cawe nanaciyimanza aha kagarhî. Nawe wanabahêka nka bibuzi birhagwerhi mungere, ciru nta kabwa kankaderha mpu kakumokera. Bulya okwo kwambwizirwe omu bugeremwa bwani, kwanamanyisibwa mpu nyish’ikubwirakwo.»

20 Ebyo binwa byasimisa bwenene Holoferno n’abàli naye; barhangâla n’obukengere bw’oyo mukazi, banakaderha, mpu: 21 «Kurhcnga aha igulu limerera kuhika aha lihekera, kurhasag’ibonekana mukazi wa bene oyu oku bwinja bw’iranga n’oku bukengere bw’ebinwa byage. 22 Holoferno anacimu bwira erhi: Nyamuzinda anajizire kwinja ene akulerha embere z’olubaga mpu lyo rhubona emisi omu maboko girhu na oku abarhugayaguzize babone obuha nya. 23 Ci we oyinjihire okurhalusire n’ebinwa byawe biri nka buci. Okajira nk’oku wanaderhaga, Nyamuzinda wawe aba ye Nyamuzinda wani; nawe wabona ahantu wakabêra omu bwami bwa Nabukondonozori, n’izîno lyawe lyamanyibwa omw’igulu lyoshi».

Ἰουδὶθ – Κεφἀλαιο 11

1 ΚΑΙ εἶπε πρὸς αὐτὴν ᾿Ολοφέρνης· θάρσησον, γύναι, μὴ φοβηθῇς τῇ καρδίᾳ σου, ὅτι ἐγὼ οὐκ ἐκάκωσα ἄνθρωπον, ὅστις ᾑρέτικε δουλεύειν βασιλεῖ Ναβουχοδονόσορ πάσης τῆς γῆς. 2 καὶ νῦν ὁ λαός σου ὁ κατοικῶν τὴν ὀρεινήν, εἰ μὴ ἐφαύλισάν με, οὐκ ἂν ᾖρα τὸ δόρυ μου ἐπ᾿ αὐτούς, ἀλλ᾿ αὐτοὶ ἑαυτοῖς ἐποίησαν ταῦτα. 3 καὶ νῦν λέγε μοι τίνος ἕνεκεν ἀπέδρας ἀπ᾿ αὐτῶν καὶ ἦλθες πρὸς ἡμᾶς; ἥκεις γὰρ εἰς σωτηρίαν· θάρσει, ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ ζήσῃ καὶ εἰς τὸ λοιπόν· 4 οὐ γάρ ἐστιν ὃς ἀδικήσει σε, ἀλλ᾿ εὖ σε ποιήσει καθὰ γίνεται τοῖς δούλοις τοῦ κυρίου μου βασιλέως Ναβουχοδονόσορ. 5 καὶ εἶπε πρὸς αὐτὸν ᾿Ιουδίθ· δέξαι τὰ ρήματα τῆς δούλης σου, καὶ λαλησάτω ἡ παιδίσκη σου κατὰ πρόσωπόν σου, καὶ οὐκ ἀναγγελῶ ψεῦδος τῷ κυρίῳ μου ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ. 6 καὶ ἐὰν κατακολουθήσῃς τοῖς λόγοις τῆς παιδίσκης σου, τελείως πρᾶγμα ποιήσει μετὰ σοῦ ὁ Θεός, καὶ οὐκ ἀποπεσεῖται ὁ κύριός μου τῶν ἐπιτηδευμάτων αὐτοῦ· 7 ζῇ γὰρ βασιλεὺς Ναβουχοδονόσορ πάσης τῆς γῆς καὶ ζῇ τὸ κράτος αὐτοῦ, ὃς ἀπέστειλέ σε εἰς κατόρθωσιν πάσης ψυχῆς, ὅτι οὐ μόνον ἄνθρωποι διὰ σὲ δουλεύουσιν αὐτῷ, ἀλλὰ καὶ τὰ θηρία τοῦ ἀγροῦ καὶ τὰ κτήνη καὶ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ διὰ τῆς ἰσχύος σου ζήσονται ἐπὶ Ναβουχοδονόσορ καὶ πάντα τὸν οἶκον αὐτοῦ· 8 ἠκούσαμεν γὰρ τὴν σοφίαν σου καὶ τὰ πανουργεύματα τῆς ψυχῆς σου, καὶ ἀνηγγέλη πάσῃ τῇ γῇ ὅτι σὺ μόνος ἀγαθὸς ἐν πάσῃ βασιλείᾳ καὶ δυνατὸς ἐν ἐπιστήμῃ καὶ θαυμαστὸς ἐν στρατεύμασι πολέμου. 9 καὶ νῦν ὁ λόγος, ὃν ἐλάλησεν ᾿Αχιὼρ ἐν τῇ συνεδρίᾳ σου, ἠκούσαμεν τὰ ρήματα αὐτοῦ, ὅτι περιεποιήσαντο αὐτὸν οἱ ἄνδρες Βαιτυλούα, καὶ ἀνήγγειλεν αὐτοῖς πάντα, ὅσα ἐξελάλησε παρὰ σοί. 10 διό, δέσποτα κύριε, μὴ παρέλθῃς τὸν λόγον αὐτοῦ, ἀλλὰ κατάθου αὐτὸν ἐν τῇ καρδίᾳ σου, ὅτι ἀληθής ἐστιν· οὐ γὰρ ἐκδικᾶται τὸ γένος ἡμῶν, οὐ κατισχύει ρομφαία ἐπ᾿ αὐτούς, ἐὰν μὴ ἁμάρτωσιν εἰς τὸν Θεὸν αὐτῶν. 11 καὶ νῦν, ἵνα μὴ γένηται ὁ κύριός μου ἔκβολος καὶ ἄπρακτος καὶ ἐπιπεσεῖται θάνατος ἐπὶ πρόσωπον αὐτῶν, καὶ κατελάβετο αὐτοὺς ἁμάρτημα, ἐν ᾧ παροργιοῦσι τὸν Θεὸν αὐτῶν, ὁπηνίκα ἂν ποιήσωσιν ἀτοπίαν· 12 ἐπεὶ γὰρ ἐξέλιπεν αὐτοὺς τὰ βρώματα καὶ ἐσπανίσθη πᾶν ὕδωρ, ἐβουλεύσαντο ἐπιβαλεῖν τοῖς κτήνεσιν αὐτῶν καὶ πάντα, ὅσα διεστείλατο αὐτοῖς ὁ Θεὸς ἐν τοῖς νόμοις αὐτοῦ μὴ φαγεῖν, διέγνωσαν δαπανῆσαι. 13 καὶ τὰς ἀπαρχὰς τοῦ σίτου καὶ τὰς δεκάτας τοῦ οἴνου καὶ τοῦ ἐλαίου, ἃ διεφύλαξαν ἁγιάσαντες τοῖς ἱερεῦσι τοῖς παρεστηκόσιν ἐν ῾Ιερουσαλὴμ ἀπέναντι τοῦ προσώπου τοῦ Θεοῦ ἡμῶν, κεκρίκασιν ἐξαναλῶσαι, ὧν οὐδὲ ταῖς χερσὶν καθῆκεν ἅψασθαι οὐδένα τῶν ἐκ τοῦ λαοῦ. 14 καὶ ἀπεστάλκασιν εἰς ῾Ιερουσαλήμ, ὅτι καὶ οἱ ἐκεῖ κατοικοῦντες ἐποίησαν ταῦτα, τοὺς μετακομίσαντας αὐτοῖς τὴν ἄφεσιν παρὰ τῆς γερουσίας. 15 καὶ ἔσται ὡς ἂν ἀναγγείλῃ αὐτοῖς καὶ ποιήσωσι, δοθήσονταί σοι εἰς ὄλεθρον ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ. 16 ὅθεν ἐγὼ ἡ δούλη σου ἐπιγνοῦσα ταῦτα πάντα ἀπέδρων ἀπὸ προσώπου αὐτῶν, καὶ ἐπέστειλέ με ὁ Θεὸς ποιῆσαι μετὰ σοῦ πράγματα, ἐφ᾿ οἷς ἐκστήσεται πᾶσα ἡ γῆ, ὅσοι ἐὰν ἀκούσωσιν αὐτά. 17 ὅτι ἡ δούλη σου θεοσεβής ἐστι καὶ θεραπεύουσα νυκτὸς καὶ ἡμέρας τὸν Θεὸν τοῦ οὐρανοῦ· καὶ νῦν μενῶ παρὰ σοί, κύριέ μου, καὶ ἐξελεύσεται ἡ δούλη σου κατὰ τὴν νύκτα εἰς τὴν φάραγγα καὶ προσεύξομαι πρὸς τὸν Θεόν, καὶ ἐρεῖ μοι πότε ἐποίησαν τὰ ἁμαρτήματα αὐτῶν. 18 καὶ ἐλθοῦσα προσανοίσω σοι, καὶ ἐξελεύσῃ σὺν πάσῃ τῇ δυνάμει σου, καὶ οὐκ ἔστιν ὃς ἀντιστήσεταί σοι ἐξ αὐτῶν. 19 καὶ ἄξω σε διὰ μέσου τῆς ᾿Ιουδαίας ἕως τοῦ ἐλθεῖν ἀπέναντι ῾Ιερουσαλὴμ καὶ θήσω τὸν δίφρον σου ἐν μέσῳ αὐτῆς, καὶ ἄξεις αὐτοὺς ὡς πρόβατα, οἷς οὐκ ἔστι ποιμήν, καὶ οὐ γρύξει κύων τῇ γλώσσῃ αὐτοῦ ἀπέναντί σου, ὅτι ταῦτα ἐλαλήθη μοι κατὰ πρόγνωσίν μου καὶ ἀπηγγέλη μοι, καὶ ἀπεστάλην ἀναγγεῖλαί σοι. 20 καὶ ἤρεσαν οἱ λόγοι αὐτῆς ἐναντίον ᾿Ολοφέρνου καὶ ἐναντίον πάντων τῶν θεραπόντων αὐτοῦ, καὶ ἐθαύμασαν ἐπὶ τῇ σοφίᾳ αὐτῆς καὶ εἶπαν· 21 οὐκ ἔστι τοιαύτη γυνὴ ἀπ᾿ ἄκρου ἕως ἄκρου τῆς γῆς καλῷ προσώπῳ καὶ συνέσει λόγων. 22 καὶ εἶπε πρὸς αὐτὴν ᾿Ολοφέρνης· εὖ ἐποίησεν ὁ Θεὸς ἀποστείλας σε ἔμπροσθεν τοῦ λαοῦ τοῦ γενηθῆναι ἐν χερσὶν ἡμῶν κράτος, ἐν δὲ τοῖς φαυλίσασι τὸν κύριόν μου ἀπώλειαν. 23 καὶ νῦν ἀστεία εἶ σὺ ἐν τῷ εἴδει σου καὶ ἀγαθὴ ἐν τοῖς λόγοις σου· ὅτι ἐὰν ποιήσῃς καθὰ ἐλάλησας, ὁ Θεός σου ἔσται μου Θεός, καὶ σὺ ἐν οἴκῳ βασιλέως Ναβουχοδονόσορ καθήσῃ καὶ ἔσῃ ὀνομαστὴ παρὰ πᾶσαν τὴν γῆν.

12

Erhi Yuditi àli omu logo lw’Abanya-Asuru

1 Holoferno anacirhegeka mpu baheke Yuditi halya anabikira ebirugu byage binjinja, anacirhegeka mpu bamuhe oku biryo byage yenene, banamuhe kuli galya gage ananywakwo yenène. 2 Yuditi anashuza, erhi: «Ntalya kuli ebyo biryo lyo ndek’isarhaza abandi, ci konene ebiryo byani byayishire binkulikire». 3 Holoferno anacimushuza, erhi: «Hano ebiryo byawe bihwa ngahi rhwashub’irhenza ebiryo bya bene ebyo mpu rhukuhebyo? Bulya emwirhu erhaba ciru n’omuntu muguma w’omu bûko bwawe?» 4 Yuditi anacimubwira, erhi: «Ndahire okw’izîno lyawe nnahamwirhu, mwambalikazi wawe arhayûse ebi ndwirhe embere Nyamuzinda ayûkirize n’okuboko kwani ebi alaganyagya byoshi». 5 Abali na Holoferno banacimuhêka omw’ihêma, anacija iro kuhika aha karhî k’obudufu, anacisinsimuka oku mucêracêra. 6 Anacirhuma abagend’ibwira Holoferno, erhi: «Nnahamwirhu arhegeke baleke omwambalikazi wage ahuluke, agend’isalira», 7 bulya Holoferno ali arhegesire, abakazag’imulanga mpu barhamuhanzagya. Anacibêra okwo cihando nsiku isharhu. Ngasi budufu akazag’ija omu kabanda ka Betuli anacikalaba omwo cihando ahali iriba ly’amîshi. 8 Na erhi ayinamukaga anayîshe ashenga Nnamahanga mpu ahêke amajira gage bwinja okw’irenge ly’abana b’olubaga lwage. 9 Anashubira mulya ihema akola acire yeshi; anabêramwo kuhika amango arhôla ebiryo byage omu cajingwe.

Yuditi oku lusiku lukulu lwa Holoferno

10 Ka oku lusiku lwa kani Holoferno arhajira idinye oku barhambo bage bonene, arhalalikaga ciru n’omuguma omu barhumisi bage. 11 Anacibwira Bagoasi, ye wali nshagi y’okulanga ebirugu byage byoshi, erhi: «Kanya oyeme ze oyu mukazi w’omuyahudi oli emwawe, ayîshe eno mwirhu, rhulye rhuna nywe rhweshi. 12 Bulya zanaba nshonyi kuli rhwe erhi rhwankalêka mukazi wa bene oyu agenda rhurhanayinjibini. Kandi nka rhurhayîshiri rhwamurhiza anakarhushekera». 13 Bagoasi anarhenga aha mwa Holoferno, aja omu Yuditi ali, anacimubwira, erhi: «Oyûla mujanyere mwinjinja arhayôbohaga okuja emunda nnahamwirhu ali, lyo akuzibwa embere zage, anywe haguma nirhu idivayi n’obushagaluke bunene, anabe mwa luno lusiku nka munyere muguma wa bene Asuru, ababa omu nyumpa ya Nabukondonozori». 14 Yuditi ana shuza, erhi: «Ndigi ndi niono w’okuhakana ebya nnahamwirhu? Ehi anabwine hiri hinja omu masu gage, niono nanacihangana okuhijira bwinja na ntyo bwanaba busîme bunene kuhika oku lusiku lw’okufa kwani». 15 Anaciyimuka, anaciyambala omushangi gwage, ajagalîra n’ebindi birimbisa omukazi byoshi. Omwambalikazi ayisha amushokolire, anacilambûla embere za Holoferno itapi Bagoasi ali ahire Yuditi mpu akaz’ilikolesa ngasi lusiku amango g’okulya. 16 Yuditi anacija omu nyumpa. Omurhima gwa Holoferno gwadûrha bwenêne. Ayumva akola azigire loshi okulala naye. Anakazag’ilonza amango ga okumushumika kurhenga lulya lusiku anamubo naga. 17 Anacimubwira, erhi: «Nywaga mâshi nawe oshagaluke haguma ni rhu». 18 Yuditi anamushuza, erhi: «Neci nanywa la, bulya oku lusiku lw’ene nani namabona iragi ly’okulama oku ntasag’ilama bundi omu kalamo kani kosh». 19 Anaciyanka kuli ebi omwambalikazi amurheganyizagya, ananywera embere zage. 20 Holoferno yeshi ashagaluka, anywa idivayi linene bwenêne kurhalusa oku arhalisag’inywa kurhenga okuburhwa kwage.

Ἰουδὶθ – Κεφἀλαιο 12

1 ΚΑΙ ἐκέλευσεν εἰσαγαγεῖν αὐτὴν οὗ ἐτίθετο τὰ ἀργυρώματα αὐτοῦ καὶ συνέταξε καταστρῶσαι αὐτῇ ἀπὸ τῶν ὀψοποιημάτων αὐτοῦ καὶ τοῦ οἴνου αὐτοῦ πίνειν. 2 καὶ εἶπεν ᾿Ιουδίθ· οὐ φάγομαι ἐξ αὐτῶν, ἵνα μὴ γένηται σκάνδαλον, ἀλλ᾿ ἐκ τῶν ἠκολουθηκότων μοι χορηγηθήσεται. 3 καὶ εἶπε πρὸς αὐτὴν ᾿Ολοφέρνης· ἐὰν δὲ ἐκλίπῃ τὰ ὄντα μετὰ σοῦ, πόθεν ἐξοίσομέν σοι δοῦναι ὅμοια αὐτοῖς; οὐ γάρ ἐστι μεθ᾿ ἡμῶν ἐκ τοῦ ἔθνους σου. 4 καὶ εἶπεν ᾿Ιουδὶθ πρὸς αὐτόν· ζῇ ἡ ψυχή σου, κύριέ μου, ὅτι οὐ δαπανήσει ἡ δούλη σου τὰ ὄντα μετ᾿ ἐμοῦ, ἕως ἂν ποιήσῃ Κύριος ἐν χειρί μου ἃ ἐβουλεύσατο. 5 καὶ ἠγάγοσαν αὐτὴν οἱ θεράποντες ᾿Ολοφέρνου εἰς τὴν σκηνήν, καὶ ὕπνωσε μέχρι μεσούσης τῆς νυκτός· καὶ ἀνέστη πρὸς τὴν ἑωθινὴν φυλακήν, 6 καὶ ἀπέστειλε πρὸς ᾿Ολοφέρνην λέγουσα· ἐπιταξάτω δὴ ὁ κύριός μου ἐᾶσαι τὴν δούλην σου ἐπὶ προσευχὴν ἐξελθεῖν. 7 καὶ προσέταξεν ᾿Ολοφέρνης τοῖς σωματοφύλαξι μὴ διακωλύειν αὐτήν. καὶ παρέμεινεν ἐν τῇ παρεμβολῇ ἡμέρας τρεῖς, καὶ ἐξεπορεύετο κατὰ νύκτα εἰς τὴν φάραγγα Βαιτυλούα καὶ ἐβαπτίζετο ἐν τῇ παρεμβολῇ ἐπὶ τῆς πηγῆς τοῦ ὕδατος· 8 καὶ ὡς ἀνέβη, ἐδέετο τοῦ Κυρίου Θεοῦ ᾿Ισραὴλ κατευθῦναι τὴν ὁδὸν αὐτῆς εἰς ἀνάστημα τῶν υἱῶν τοῦ λαοῦ αὐτοῦ. 9 καὶ εἰσπορευομένη καθαρὰ παρέμενε τῇ σκηνῇ, μέχρις οὗ προσηνέγκατο τὴν τροφὴν αὐτῆς πρὸς ἑσπέραν. 10 καὶ ἐγένετο ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ τετάρτῃ, ἐποίησεν ᾿Ολοφέρνης πότον τοῖς δούλοις αὐτοῦ μόνοις καὶ οὐκ ἐκάλεσεν εἰς τὴν χρῆσιν οὐδένα τῶν πρὸς ταῖς χρείαις. 11 καὶ εἶπε Βαγώᾳ τῷ εὐνούχῳ, ὃς ἦν ἐφεστηκὼς ἐπὶ πάντων τῶν αὐτοῦ· πεῖσον δὴ πορευθεὶς τὴν γυναῖκα τὴν ῾Εβραίαν ἥ ἐστι παρὰ σοί, τοῦ ἐλθεῖν πρὸς ἡμᾶς καὶ φαγεῖν καὶ πιεῖν μεθ᾿ ἡμῶν· 12 ἰδοὺ γὰρ αἰσχρὸν τῷ προσώπῳ ἡμῶν, εἰ γυναῖκα τοιαύτην παρήσομεν οὐχ ὁμιλήσαντες αὐτῇ, ὅτι ἐὰν ταύτην μὴ ἐπισπασώμεθα, καταγελάσεται ἡμῶν. 13 καὶ ἐξῆλθε Βαγώας ἀπὸ προσώπου ᾿Ολοφέρνου καὶ εἰσῆλθε πρὸς αὐτὴν καὶ εἶπε· μὴ ὀκνησάτω δὴ ἡ παιδίσκη ἡ καλὴ αὕτη ἐλθοῦσα πρὸς τὸν κύριόν μου δοξασθῆναι κατὰ πρόσωπον αὐτοῦ καὶ πιεῖν μεθ᾿ ἡμῶν εἰς εὐφροσύνην οἶνον καὶ γενηθῆναι ἐν τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ ὡς θυγάτηρ μία τῶν υἱῶν ᾿Ασσούρ, αἳ παρεστήκασιν ἐν οἴκῳ Ναβουχοδονόσορ. 14 καὶ εἶπε πρὸς αὐτὸν ᾿Ιουδίθ· καὶ τίς εἰμι ἐγὼ ἀντεροῦσα τῷ κυρίῳ μου; ὅτι πᾶν, ὃ ἔσται ἐν τοῖς ὀφθαλμοῖς αὐτοῦ ἀρεστόν, σπεύσασα ποιήσω, καὶ ἔσται τοῦτο ἀγαλλίαμα ἕως ἡμέρας θανάτου μου. 15 καὶ διαναστᾶσα ἐκοσμήθη τῷ ἱματισμῷ καὶ παντὶ τῷ κόσμῳ τῷ γυναικείῳ, καὶ προσῆλθεν ἡ δούλη αὐτῆς καὶ ἔστρωσεν αὐτῇ κατέναντι ᾿Ολοφέρνου χαμαὶ τὰ κώδια, ἃ ἔλαβε παρὰ Βαγώου εἰς τὴν καθημερινὴν δίαιταν αὐτῆς, εἰς τὸ ἐσθίειν κατακλινομένην ἐπ᾿ αὐτῶν. 16 καὶ εἰσελθοῦσα ἀνέπεσεν ᾿Ιουδίθ, καὶ ἐξέστη ἡ καρδία ᾿Ολοφέρνου ἐπ᾿ αὐτήν, καὶ ἐσαλεύθη ἡ ψυχὴ αὐτοῦ, καὶ ἦν κατεπίθυμος σφόδρα τοῦ συγγενέσθαι μετ᾿ αὐτῆς· καὶ ἐτήρει καιρὸν τοῦ ἀπατῆσαι αὐτὴν ἀφ᾿ ἧς ἡμέρας εἶδεν αὐτήν. 17 καὶ εἶπε πρὸς αὐτὴν ᾿Ολοφέρνης· πίε δὴ καὶ γενήθητι μεθ᾿ ἡμῶν εἰς εὐφροσύνην. 18 καὶ εἶπεν ᾿Ιουδίθ· πίομαι δή, κύριε, ὅτι ἐμεγαλύνθη τὸ ζῆν μου ἐν ἐμοὶ σήμερον παρὰ πάσας τὰς ἡμέρας τῆς γενέσεώς μου. 19 καὶ λαβοῦσα ἔφαγε καὶ ἔπιε κατέναντι αὐτοῦ ἃ ἡτοίμασεν ἡ δούλη αὐτῆς. 20 καὶ ηὐφράνθη ᾿Ολοφέρνης ἀπ᾿ αὐτῆς καὶ ἔπιεν οἶνον πολὺν σφόδρα, ὅσον οὐκ ἔπιε πώποτε ἐν ἡμέρᾳ μιᾷ ἀφ᾿ οὗ ἐγεννήθη.

13

Yuditi ayirha Holoferno

1 Erhi ebijingo binaba, abambali bakasengaruka dubaduba. Bagoasi anahamika ihêma ly’embuga, anacikumira abalalizi boshi omu mwa nnawabo, boshi bagend’ikacihonda oku ncingo zabo, bulya bali erhi bagazirwe n’amamvu. 2 Yuditi asigala yenc omu nyumpa na Holoferno. Holoferno erhi amalanguka oku ncingo ebwa kuba yeshi ali amazika na idivayi. 3 Yuditi anaci bwira omwambalikazi mpu aciyegûle n’enyumpa y’okulala, anamulindire e mbuga nk’oku anajira ngasi lusiku, bulya ali adesire oku aciyish’ihuluka age nd’isalira, kwo anali amarhang’ibwira Bagoasi.

4 Abantu boshi banacimuleka mulya nyumpa. Ntaye ciru n’omuguma wasi gire muli eyo nyumpa y’okulala, abe mwana, abe mukulu. Yuditi anaciyîmanga hofi n’encingo, anaciderha omu murhima gwage, erhi: «Nyamuzinda ogala byoshi, yîmangira ebijiro by’amaboko gani okw’irenge lya Yeruzalemu. 5 Gano go mango g’okurhabâla omwimo gwawe n’okuyunjuliza omuhigo gwani, lyo oshandabanya abashombanyi barhugosire buno».

6 Anaciyegera hofi n’encingo ebw’irhwe lya Holoferno, amubwikula omu shangi, 7 anacija oku ncingo, anacirhuluba emviri z’okw’irhwe lyage, anacide rha, erhi: «Mpa nani emisi, Yagirwa Nyakazane Nyamuzinda w’Israheli mwa gano mango». 8 Anacitwa kabirhi kabirhi n’emisi yage yoshi omw’igosi lya Holoferno. Anacishayûla irhwe. 9 Anabulungiza omubiri gwage okw’idaho, anacimanyula emishangi yali oku minara. Kasanzi kasungumu anacihuluka, ahêreza omwambalikazi irhwe lya Holoferno; 10 anacilirhogeza muli erya nshoho y’ebiryo. Oku banali babirhi banacihuluka nk’oku banakomereraga bakola bagend’isalira. Banacirhenga omu cirâlo, banacizunguluka ecishagala, banacisôkera oku ntondo ya Betuliya, banacihika aha muhango gw’eco ci shagala.

11 Yuditi ahamagaza anaciri kuli, erhi: «Muyîgule muyîgule olumvi, Nyaka sane ali haguma nirhu, neci Nyakasane ali haguma nirhu omu kurhucinga oku bashombanyi nk’oku anarhujirire ene». 12 Erhi abantu ba muli olwo lugo bayu -‘ mva izu lyage, boshi bashagamukira ebwa muhango gw’olugo. 13 Banacige nd’ihamagala abakulu b’olugo, banaciyîsha nabo bali bulibirha boshi, kurhenga oku murho kuhika oku muntu mukulu, bulya bali babwine oku ciri cisomerine okucibona agaluka. Banacihamûla olumvi banacimuyankirira banaciyasa omuliro mpu babamolekere, banacibazunguluka. 14 Yuditi anacibabwira, erhi: «Mukuze Nyamuzinda, mukuze Nyamuzinda, mumukuze bulya arhacirhenza obwonjo bwage oku nyumpa y’Israheli, ci anavungunywire abashombanyi birhu muli obu budufu na okuboko kwani». 15 Anaciyômola irhwe mulya nshoho anaciliyerekana, anaciderha, erhi: «Loli irhwe lya Holoferno ye murhambo mukulu w’abasirika b’Abanyasiriya, alagi n’emishangi ashuba agwishiremwo e rhi ndalwe erhuma; Nyamuzinda anamuhimbagulize n’okuboko kw’omukazi. 16 Aganze Nnamahanga owandangaga omu njira nanageraga mwoshi, bulya obusu bwani bwamuhusize acilêrhera olufu; arhajizire kubi nani mpu ampemule ananshereze.» 17 Olubaga loshi lwazanwa, lwanaciyunamiriza, lwanaciharamya Nyamuzinda, lwaderha, erhi: «Oyagirwe Nyamuzinda wirhu we wafunyaga ene abashombanyi b’olubaga lwawe».

18 Uziyahu anacibwira Yuditi. erhi: «Oli mugishe mwâli wani na Nyamuzinda oba enyanya ly’amalunga goshi, kulusha abandi bakazi boshi ba hano igulu. Ayagirwe Nyamuzinda w’empingu n’igulu owajaga akulangula enjira mpu otwe igosi ly’omukulu w’abashombanyi birhu. 19 Bulya obu bwikubagire bwawe burharhenge omu mirhima y’abantu bayô rha bacikubagira ensiku zoshi emisi ya Nyamuzinda. 20 Mâshi kuli okwo Nyamuzinda yene akuhêke irenge, akuhe iragi libe luhe mbo lw’oku orhababalire obuzine bwawe omu kubona kurhi olubaga lwawe lwamajuguma, bulya wabire murhanzi w’okubona oku rhwagukumuka galya mango wanabaga n’olugendo lwinja embere za Nyamuzinda wirhu.» Olubaga loshi lwanacidumiza mpu: «Amen! Amen!»

Ἰουδὶθ – Κεφἀλαιο 13

1 ΩΣ δὲ ὀψία ἐγένετο, ἐσπούδασαν οἱ δοῦλοι αὐτοῦ ἀναλύειν. καὶ Βαγώας συνέκλεισε τὴν σκηνὴν ἔξωθεν καὶ ἀπέκλεισε τοὺς παρεστῶτας ἐκ προσώπου τοῦ κυρίου αὐτοῦ, καὶ ἀπῴχοντο εἰς τὰς κοίτας αὐτῶν· ἦσαν γὰρ πάντες κεκοπωμένοι, διὰ τὸ ἐπὶ πλεῖον γεγονέναι τὸν πότον. 2 ὑπελείφθη δὲ ᾿Ιουδὶθ μόνη ἐν τῇ σκηνῇ, καὶ ᾿Ολοφέρνης προπεπτωκὼς ἐπὶ τὴν κλίνην αὐτοῦ· ἦν γὰρ περικεχυμένος αὐτῷ ὁ οἶνος. 3 καὶ εἶπεν ᾿Ιουδὶθ τῇ δούλῃ αὐτῆς στῆναι ἔξω τοῦ κοιτῶνος αὐτῆς καὶ ἐπιτηρεῖν τὴν ἔξοδον αὐτῆς· καθάπερ καθ᾿ ἡμέραν, ἐξελεύσεσθαι γὰρ ἔφη ἐπὶ τὴν προσευχὴν αὐτῆς· καὶ τῷ Βαγώᾳ ἐλάλησε κατὰ τὰ ρήματα ταῦτα. 4 καὶ ἀπήλθοσαν πάντες ἐκ προσώπου, καὶ οὐδεὶς κατελείφθη ἐν τῷ κοιτῶνι ἀπὸ μικροῦ ἕως μεγάλου καὶ στᾶσα ᾿Ιουδὶθ παρὰ τὴν κλίνην αὐτοῦ εἶπεν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτῆς· Κύριε ὁ Θεὸς πάσης δυνάμεως, ἐπίβλεψον ἐν τῇ ὥρᾳ ταύτῃ ἐπὶ τὰ ἔργα τῶν χειρῶν μου εἰς ὕψωμα ῾Ιερουσαλήμ· 5 ὅτι νῦν καιρὸς ἀντιλαβέσθαι τῆς κληρονομίας σου καὶ ποιῆσαι τὸ ἐπιτήδευμά μου εἰς θραῦμα ἐχθρῶν, οἵ ἐπανέστησαν ἡμῖν. 6 καὶ προσελθοῦσα τῷ κανόνι τῆς κλίνης, ὃς ἦν πρὸς κεφαλῆς ᾿Ολοφέρνου, καθεῖλε τὸν ἀκινάκην αὐτοῦ ἀπ᾿ αὐτοῦ 7 καὶ ἐγγίσασα τῆς κλίνης ἐδράξατο τῆς κόμης τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ καὶ εἶπε· κραταίωσόν με, ὁ Θεὸς ᾿Ισραήλ, ἐν τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ. 8 καὶ ἐπάταξεν εἰς τὸν τράχηλον αὐτοῦ δὶς ἐν τῇ ἰσχύϊ αὐτῆς καὶ ἀφεῖλε τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ ἀπ᾿ αὐτοῦ, 9 καὶ ἀπεκύλισε τὸ σῶμα αὐτοῦ ἀπὸ τῆς στρωμνῆς καὶ ἀφεῖλε τὸ κωνωπεῖον ἀπὸ τῶν στύλων. καὶ μετ᾿ ὀλίγον ἐξῆλθε, καὶ παρέδωκε τῇ ἅβρᾳ αὐτῆς τὴν κεφαλὴν ᾿Ολοφέρνου, 10 καὶ ἐνέβαλεν αὐτὴν εἰς τὴν πήραν τῶν βρωμάτων αὐτῆς. καὶ ἐξῆλθον αἱ δύο ἅμα κατὰ τὸν ἐθισμὸν αὐτῶν ἐπὶ τὴν προσευχήν· καὶ διελθοῦσαι τὴν παρεμβολὴν ἐκύκλωσαν τὴν φάλαγγα ἐκείνην καὶ προσανέβησαν τὸ ὄρος Βαιτυλούα καὶ ἤλθοσαν πρὸς τὰς πύλας αὐτῆς. 11 Καὶ εἶπεν ᾿Ιουδὶθ μακρόθεν τοῖς φυλάσσουσιν ἐπὶ τῶν πυλῶν· ἀνοίξατε, ἀνοίξατε δὴ τὴν πύλην, μεθ᾿ ἡμῶν ὁ Θεὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν ποιῆσαι ἔτι ἰσχὺν ἐν ᾿Ισραὴλ κατὰ κράτος κατὰ τῶν ἐχθρῶν, καθὰ καὶ σήμερον ἐποίησε. 12 καὶ ἐγένετο ὡς ἤκουσαν οἱ ἄνδρες τῆς πόλεως αὐτῆς τὴν φωνὴν αὐτῆς, ἐσπούδασαν τοῦ καταβῆναι εἰς τὴν πύλην τῆς πόλεως αὐτῶν καὶ συνεκάλεσαν τοὺς πρεσβυτέρους τῆς πόλεως. 13 καὶ συνέδραμον πάντες ἀπὸ μικροῦ ἕως μεγάλου, ὅτι παράδοξον ἦν αὐτοῖς τὸ ἐλθεῖν αὐτήν, καὶ ἤνοιξαν τὴν πύλην καὶ ὑπεδέξαντο αὐτὰς καὶ ἅψαντες πῦρ εἰς φαῦσιν περιεκύκλωσαν αὐτάς. 14 ἡ δὲ εἶπε πρὸς αὐτοὺς φωνῇ μεγάλῃ· αἰνεῖτε τὸν Θεόν, αἰνεῖτε· αἰνεῖτε τὸν Θεόν, ὃς οὐκ ἀπέστησε τὸ ἔλεος αὐτοῦ ἀπὸ τοῦ οἴκου ᾿Ισραήλ, ἀλλ᾿ ἔθραυσε τοὺς ἐχθροὺς ἡμῶν διὰ χειρός μου ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ. 15 καὶ προελοῦσα τὴν κεφαλὴν ἐκ τῆς πήρας ἔδειξε καὶ εἶπεν αὐτοῖς· ἰδοὺ ἡ κεφαλὴ ᾿Ολοφέρνου ἀρχιστρατήγου δυνάμεως ᾿Ασσούρ, καὶ ἰδοὺ τὸ κωνωπεῖον, ἐν ᾧ κατέκειτο ἐν ταῖς μέθαις αὐτοῦ· καὶ ἐπάταξεν αὐτὸν ὁ Κύριος ἐν χειρὶ θηλείας· 16 καὶ ζῇ Κύριος, ὃς διεφύλαξέ με ἐν τῇ ὁδῷ μου, ᾗ ἐπορεύθην, ὅτι ἠπάτησεν αὐτὸν τὸ πρόσωπόν μου εἰς ἀπώλειαν αὐτοῦ, καὶ οὐκ ἐποίησεν ἁμάρτημα μετ᾿ ἐμοῦ εἰς μίασμα καὶ αἰσχύνην. 17 καὶ ἐξέστη πᾶς ὁ λαὸς σφόδρα καὶ κύψαντες προσεκύνησαν τῷ Θεῷ καὶ εἶπαν ὁμοθυμαδόν· εὐλογητὸς εἶ, ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ ἐξουδενώσας ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ σήμερον τοὺς ἐχθροὺς τοῦ λαοῦ σου. 18 καὶ εἶπεν αὐτῇ ᾿Οζίας· εὐλογητὴ σύ, θύγατερ, τῷ Θεῷ τῷ ῾Υψίστῳ παρὰ πάσας τὰς γυναῖκας τὰς ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ εὐλογημένος Κύριος ὁ Θεός, ὃς ἔκτισε τοὺς οὐρανοὺς καὶ τὴν γῆν, ὃς κατεύθυνέ σε εἰς τραῦμα κεφαλῆς ἄρχοντος ἐχθρῶν ἡμῶν· 19 ὅτι οὐκ ἀποστήσεται ἡ ἐλπίς σου ἀπὸ καρδίας ἀνθρώπων μνημονευόντων ἰσχὺν Θεοῦ ἕως αἰῶνος. 20 καὶ ποιήσαι σοι αὐτὰ ὁ Θεὸς εἰς ὕψος αἰώνιον τοῦ ἐπισκέψασθαί σε ἐν ἀγαθοῖς, ἀνθ᾿ ὧν οὐκ ἐφείσω τῆς ψυχῆς σου διὰ τὴν ταπείνωσιν τοῦ γένους ἡμῶν, ἀλλ᾿ ἐπεξῆλθες πτώματι ἡμῶν ἐπ᾿ εὐθεῖαν πορευθεῖσα ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ ἡμῶν. καὶ εἶπαν πᾶς ὁ λαός· γένοιτο, γένοιτο.

14

III. Bene-lsraheli bahima Abanya-Sîriya

Abanyasîriya barhemuka banashandabana

1 Yuditi anacibabwira, erhi: «Munyumvagye yaga bene wirhu, muyanke eli irhwe, mulimanike aha irhwerhwe ly’enkuta zinyu. 2 Na hano izûba libasha bwamanaca, munayanke ngasi muguma eby’emirasano byage, ngasi balume ba misi boshi banabunguluke, mube nka bantu bayandagalira ebwa kabanda, era bali bene Asuru. Ci kwone murhabungulukaga. 3 Nabo, hano baba bamayanka emirasano yabo, bakanya bagend’imanyisa abali oku ciha ndo, nabo banazûsa abarhambo b’engabo ya Asuru, kandi nabo banalibirhira emunda ihêma lya Holoferno liri. Barhamushimane, na ntyo oboba bwabagwa rha, banashandabane embere zinyu. 4 Na hano mukola mubaminisire, mw’oyo n’abandi banayûbaka omu Israheli boshi, mwâbalambika omu njira.

5 Ci kwone embere mujire ntyo, mumpamagalire Akioro olya muntu w’omunya-Amoni, yene abone anamanye oku neci anali olya wagayaguzagya enyumpa ya Israheli, n’olya wamurhumaga emwinyu nka muntu mufu». 6 Banacihamagala Akioro aja omu nyumpa ya Uziyahu. Erhi ajamwo anabona irhwe lya Holoferno omu maboko g’omuntu wali omwo ndêko y’olubaga; acirhimba akamalanga okw’idaho, ahôla. 7 Ci erhi ahembûka, afukama aha magulu ga Yuditi, anaciderha, erhi: «Oli mugishe omu nyumpa za bene Israheli boshi n’omu mashanja goshi, ngasi boshi banayumve izino lyawe banarhangale.

8 Na buno ombwirage nani kurhi wajizire mwa zino nsiku». Na Yuditi anacirhondêreza okumubwira ebi ajizire byoshi kurhenga amango anagendaga kuhika ago mango akazag’ibaganirira. 9 Yuditi erhi aba amayûsa okushambâla, olubaga loshi lwanacibanda akahababo n’olwo lubi lwashakanya omu cishagala coshi. 10 Ci erhi Akioro aba amabona ebi Nyamuzinda wa Israheli anajizire, ayemêra okunali oyo Nyamuzinda w’Israheli, bakembûla oku bulume bwage, na kuhika buno aciba na bene Israheli.

11 Erhi bunaca ntya, bamanika irhwe lya Holoferno oku nkuta na ngasi muguma ayanka emirasano yage. Banacibunguluka bikembe bikembe ebwa kafomeko k’entondo. 12 Erhi bene Asuru babalangira, banacigend’ibwira abakulu babo, nabo banacikanya bagend’ibwira abarhambo b’engabo, bakulikira na ngasi barhegeka ngabo ndebe. 13 Banacija emunda ihêma lya Holoferno lyàli. Banacibwira olya wakazag’ilanga ebirugu byage, mpu: «Ozûse Nnahamwirhu bulya balya bajà bamarhangula okuyandagalira emunda rhuli mpu barhulwise, banagukumuke ntya boshi». 14 Bagoasi agend’ikomomba oku lumvi lw’ihêma lwàli emuhanda. Bulya ali acikebirwe mpu bagwishire na Yuditi. 15 Ci erhi aciba ntaye omushuzize, ahiga okuja omu nyumpa y’okulala: amushimana gukola mufu, akola cirunda bamukabulire oku ntebe n’irhwe mira baligendanaga. 16 Anaciyâma bwenene, abanda endulu, omu kufuduka, asharhula emyambalo yage. 17 Anacija omw’ihêma lyabâga cihando ca Yuditi, arhacimushangagamwo. Anacilibirhira emunda olubaga luli, erhi: 18 «Balya bajà bagomire! Omukazi w’Omuyahudi amabonesa enyumpa ya Nabukondonozori enshonyi. Holoferno oyo okw’idaho, ci arhacigwehi irhwe oku mubiri gwage». 19 Erhi banayumva ebyo binwa, abarhambo b’engabo y’Abanya-Sîriya bana sharhangula emyambalo yabo, bazunguluka obukengere, banacibanda endulû erya y’okujugumya abali omu cihando boshi.

Ἰουδὶθ – Κεφἀλαιο 14

1 ΚΑΙ εἶπε πρὸς αὐτοὺς ᾿Ιουδίθ· ἀκούσατε δή μου, ἀδελφοί, καὶ λαβόντες τὴν κεφαλὴν ταύτην κρεμάσατε αὐτὴν ἐπὶ τῆς ἐπάλξεως τοῦ τείχους ὑμῶν. 2 καὶ ἔσται ἡνίκα ἂν διαφαύσῃ ὁ ὄρθρος καὶ ἐξέλθῃ ὁ ἥλιος ἐπὶ τὴν γῆν, ἀναλήψεσθε ἕκαστος τὰ σκεύη τὰ πολεμικὰ ὑμῶν καὶ ἐξελεύσεσθε πᾶς ἀνὴρ ἰσχύων ἔξω τῆς πόλεως καὶ δώσετε ἀρχηγὸν εἰς αὐτοὺς ὡς καταβαίνοντες ἐπὶ τὸ πεδίον εἰς τὴν προφυλακὴν υἱῶν ᾿Ασσούρ, καὶ οὐ καταβήσεσθε. 3 καὶ ἀναλαβόντες οὗτοι τὰς πανοπλίας αὐτῶν πορεύσονται εἰς τὴν παρεμβολὴν αὐτῶν καὶ ἐγεροῦσι τοὺς στρατηγοὺς τῆς δυνάμεως ᾿Ασσούρ· καὶ συνδραμοῦνται ἐπὶ τὴν σκηνὴν ᾿Ολοφέρνου καὶ οὐχ εὑρήσουσιν αὐτόν, καὶ ἐπιπεσεῖται ἐπ᾿ αὐτου’ς φόβος, καὶ φεύξονται ἀπὸ προσώπου ὑμῶν. 4 καὶ ἐπακολουθήσαντες ὑμεῖς καὶ πάντες οἱ κατοικοῦντες πᾶν ὅριον ᾿Ισραήλ, καταστρώσατε αὐτοὺς ἐν ταῖς ὁδοῖς αὐτῶν. 5 πρὸ δὲ τοῦ ποιῆσαι ταῦτα, καλέσατέ μοι ᾿Αχιὼρ τὸν ᾿Αμανίτην, ἵνα ἰδὼν ἐπιγνῷ τὸν ἐκφαυλίσαντα τὸν οἶκον τοῦ ᾿Ισραὴλ καὶ αὐτὸν ὡς εἰς θάνατον ἀποστείλαντα εἰς ἡμᾶς. 6 καὶ ἐκάλεσαν τὸν ᾿Αχιὼρ ἐκ τοῦ οἴκου ᾿Οζία· ὡς δὲ ἦλθε καὶ εἶδε τὴν κεφαλὴν ᾿Ολοφέρνου ἐν χειρὶ ἀνδρὸς ἑνὸς ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ λαοῦ, ἔπεσεν ἐπὶ πρόσωπον, καὶ ἐξελύθη τὸ πνεῦμα αὐτοῦ. 7 ὡς δὲ ἀνέλαβον αὐτόν, προσέπεσε τοῖς ποσὶν ᾿Ιουδὶθ καὶ προσεκύνησε τῷ προσώπῳ αὐτῆς καὶ εἶπεν· εὐλογημένη σὺ ἐν παντὶ σκηνώματι ᾿Ιούδα καὶ ἐν παντὶ ἔθνει, οἵτινες ἀκούσαντες τὸ ὄνομά σου ταραχθήσονται· 8 καὶ νῦν ἀνάγγειλόν μοι ὅσα ἐποίσας ἐν ταῖς ἡμέραις ταύταις. καὶ ἀπήγγειλεν αὐτῷ ᾿Ιουδὶθ ἐν μέσῳ τοῦ λαοῦ πάντα, ὅσα ἦν πεποιηκυῖα, ἀφ᾿ ἧς ἡμέρας ἐξῆλθεν ἕως οὗ ἐλάλει αὐτοῖς. 9 ὡς δὲ ἐπαύσατο λαλοῦσα, ἠλάλαξεν ὁ λαὸς φωνῇ μεγάλῃ καὶ ἔδωκε φωνὴν εὐφρόσυνον ἐν τῇ πόλει αὐτῶν. 10 ἰδὼν δὲ ᾿Αχιὼρ πάντα, ὅσα ἐποίησεν ὁ Θεὸς τοῦ ᾿Ισραήλ, ἐπίστευσε τῷ Θεῷ σφόδρα καὶ περιετέμετο τὴν σάρκα τῆς ἀκροβυστίας αὐτοῦ καὶ προσετέθη πρὸς τὸν οἶκον ᾿Ισραὴλ ἕως τῆς ἡμέρας ταύτης. 11 ῾Ηνίκα δὲ ὁ ὄρθρος ἀνέβη, καὶ ἐκρέμασαν τὴν κεφαλὴν ᾿Ολοφέρνου ἐκ τοῦ τείχους, καὶ ἀνέλαβε πᾶς ἀνὴρ ᾿Ισραὴλ τὰ ὅπλα αὐτοῦ καὶ ἐξήλθοσαν κατὰ σπείρας ἐπὶ τὰς ἀναβάσεις τοῦ ὄρους. 12 οἱ δὲ υἱοὶ ᾿Ασσοὺρ ὡς εἶδον αὐτούς, διέπεμψαν ἐπὶ τοὺς ἡγουμένους αὐτῶν· οἱ δὲ ἦλθον ἐπὶ στρατηγοὺς καὶ χιλιάρχους καὶ ἐπὶ πάντα ἄρχοντα αὐτῶν. 13 καὶ παρεγένοντο ἐπὶ τὴν σκηνὴν ᾿Ολοφέρνου καὶ εἶπαν τῷ ὄντι ἐπὶ πάντων τῶν αὐτοῦ· ἔγειρον δὴ τὸν κύριον ἡμῶν, ὅτι ἐτόλμησαν οἱ δοῦλοι καταβαίνειν ἐφ᾿ ἡμᾶς εἰς πόλεμον, ἵνα ἐξολοθρευθῶσιν εἰς τέλος. 14 καὶ εἰσῆλθε Βαγώας καὶ ἔκρουσε τὴν αὐλαίαν τῆς σκηνῆς· ὑπενοεῖτο γὰρ καθεύδειν αὐτὸν μετὰ ᾿Ιουδίθ· 15 ὡς δὲ οὐδεὶς ἐπήκουσε, διαστείλας εἰσῆλθεν εἰς τὸν κοιτῶνα καὶ εὗρεν αὐτὸν ἐπὶ τῆς χελωνίδος ἐρριμμένον νεκρόν, καὶ ἡ κεφαλὴ αὐτοῦ ἀφῄρετο ἀπ᾿ αὐτοῦ. 16 καὶ ἐβόησε φωνῇ μεγάλῃ μετὰ κλαυθμοῦ καὶ στεναγμοῦ καὶ βοῆς ἰσχυρᾶς καὶ διέρρηξε τὰ ἱμάτια αὐτοῦ. 17 καὶ εἰσῆλθεν εἰς τὴν σκηνήν, οὗ ἦν ᾿Ιουδὶθ καταλύουσα, καὶ οὐχ εὗρεν αὐτήν· καὶ ἐξεπήδησεν εἰς τὸν λαὸν κράζων· 18 ἠθέτησαν οἱ δοῦλοι, ἐποίησεν αἰσχύνην μία γυνὴ τῶν ῾Εβραίων εἰς τὸν οἶκον τοῦ βασιλέως Ναβουχοδονόσορ· ὅτι ἰδοὺ ᾿Ολοφέρνης χαμαί, καὶ ἡ κεφαλὴ οὐκ ἔστιν ἐπ᾿ αὐτῷ. 19 ὡς δὲ ἤκουσαν ταῦτα τὰ ρήματα οἱ ἄρχοντες τῆς δυνάμεως ᾿Ασσούρ, τοὺς χιτῶνας αὐτῶν διέρρηξαν, καὶ ἐταράχθη ἡ ψυχὴ αὐτῶν σφόδρα, καὶ ἐγένετο αὐτῶν κραυγὴ καὶ βοὴ μεγάλη σφόδρα ἐν μέσῳ τῆς παρεμβολῆς.

15

Bene Asuru bakwamûka

1 Abaciri omu mahêma erhi bayumva ogwo mwanzi, nabo bafuduka. 2 Boshi bajamwo entemu n’oboba, ntaye waciberaga aha owabo ali, ci erhi ngasi njira banarhimanaga omu kabanda n’oku ntondo. 3 Na ngasi boshi banahandaga omu ntondo omu Betuliya nabo barhangira okuyâka. Okubundi obwo bene Israheli boshi ngasi bantu bakola batula entambala babava ngamukirakwo. 4 Uziyahu anacirhuma entumwa omu Betomastaimi n’omu Be bayi, e Kobe, e Kola n’omu cihugo ca bene Israheli coshi, mpu bagend’imanyisa okwabire, mpu boshi banacirhunike oku bashombanyi babanigûze. 5 Erhi bene Israheli banayumva ogwo mwanzi, boshi banacicirhuna kuli bo caligumiza babahojahoja bahibi kuhika aha Koba. N’abantu b’e Yeruzalemu nabo banaciyîsha balibisire, na ngasi bandi banayûbakaga omu ntondo boshi, bulya babamanyisize olwabire omu cihando c’abashombanyi babo. Abantu b’e Galadi n’ab’e Galileya nabo banacibatumirhira omu marhambi g’emwabo, kuhika bayikirira e Damasi n’olunda lw’emwabo. 6 Abali basigire omu bantu b’e Betuli, banaciyandagalira omu cihando c’ Abanyasîriya. Banacihagula bwenêne, bagala la. 7 Nabo bene Israheli erhi bashubûka eyo munda balihula embaga banacirhôla ngasi byanali bisigire byoshi. Ecishagala n’emirhundu na ngasi cigabi ca bantu bali omu kabanda nisi erhi omu ntondo nabo banaciyîsha, bahagula kwabo, banyaga bintu binji bwenêne, bulya gwali mwandu.

Okuvuga Nyamuzimla omunkwa

8 Omudâhwa Yoyakîmu n’ihano ly’abagula boshi b’e Yeruzalemu banaciyî sha mpu nabo bone bacibonere oku minja Nyamuzinda anajiriraga olubaga lwage lw’lsraheli, mpu banabone Yuditi, banamubwire ebinwa by’okumuha o bwanga. 9 Erhi banamuhikaho, boshi bamugîsha kuguma, banacimubwira, mpu: «We bushagaluke bw’Israheli, we kucivuga kunene kw’Israheli, oku irenge linene ly’olubaga lwirhu. 10 Wajizire okwo koshi n’amaboko gawe na Nyamuzinda anasima bwenene. Wajirire Israheli kwinja, Oyagirwe, na Nyamuzrnda ogala byoshi n’ow’ensiku n’amango akugishe.» Olubaga loshi lwanacidumiza rnpu: «Amen! »

11 Olubaga lwanacihagula ecirâlo cabo nsiku makumi asharhu goshi. Yuditi bamuha enyumpa ya Holoferno n’ebirugu byage, arhôla encingo yage, amasahani galimwo goshi n’emizigo yage yoshi, babishonekeza oku cihesi cage, anacishwekerakwo engâle zage, anabishana kulya. 12 Abakazi b’abayahudi boshi banaciyîsha mpu bamulolekwo; banacirhôla emijegereza, n’eyindi banaciyiha balya bakazi banali naye. 13 Yuditi anashokolera olubaga loshi na balya bakazi banali boshi abahà emijegereza n’abalume ba bene Israheli banabakulikira, aha bafumbasire emirasano, abandi bayambirhe ebimanyiso bayîsha bayimba n’izu linene bwenêne. 14 Na Yuditi anacirhangira olu lwimbo lw’okuvuga omunkwa ekarhi ka lsraheli yeshi, na olubaga loshi lwakashuza kuli okwo kuvuga omunkwa.

Ἰουδὶθ – Κεφἀλαιο 15

1 ΚΑΙ ὡς ἤκουσαν οἱ ἐν τοῖς σκηνώμασιν ὄντες, ἐξέστησαν ἐπὶ τὸ γεγονός, 2 καὶ ἐπέπεσεν ἐπ᾿ αὐτοὺς φόβος καὶ τρόμος, καὶ οὐκ ἦν ἄνθρωπος μένων κατὰ πρόσωπον τοῦ πλησίον ἔτι, ἀλλ᾿ ἐκχυθέντες ὁμοθυμαδὸν ἔφευγον ἐπὶ πᾶσαν ὁδὸν τοῦ πεδίου καὶ τῆς ὀρεινῆς· 3 καὶ οἱ παρεμβεβληκότες ἐν τῇ ὀρεινῇ κύκλῳ Βαιτυλούα καὶ ἐτράπησαν εἰς φυγήν. καὶ τότε οἱ υἱοὶ ᾿Ισραήλ, πᾶς ἀνὴρ πολεμιστὴς ἐξ αὐτῶν, ἐξεχύθησαν ἐπ᾿ αὐτούς. 4 καὶ ἀπέστειλεν ᾿Οζίας εἰς Βαιτομασθαὶμ καὶ Βηβαΐ καὶ Κωλὰ καὶ εἰς πᾶν ὅριον ᾿Ισραὴλ τοὺς ἀπαγγέλλοντας ὑπὲρ τῶν συντετελεσμένων καὶ ἵνα πάντες ἐπεκχυθῶσι τοῖς πολεμίοις εἰς τὴν ἀναίρεσιν αὐτῶν. 5 ὡς δὲ ἤκουσαν οἱ υἱοὶ ᾿Ισραήλ, πάντες ὁμοθυμαδὸν ἐπέπεσον ἐπ᾿ αὐτοὺς καὶ ἔκοπτον αὐτοὺς ἕως Χωβά, ὡσαύτως δὲ καὶ οἱ ἐξ ῾Ιερουσαλὴμ παρεγενήθησαν καὶ ἐκ πάσης τῆς ὀρεινῆς, ἀνήγγειλαν γὰρ αὐτοῖς τὰ γεγονότα τῇ παρεμβολῇ τῶν ἐχθρῶν αὐτῶν· καὶ οἱ ἐν Γαλαὰδ καὶ οἱ ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ ὑπερεκέρασαν αὐτοὺς πληγῇ μεγάλῃ, ἕως οὗ παρῆλθον Δαμασκὸν καὶ τὰ ὅρια αὐτῆς. 6 οἱ δὲ λοιποὶ οἱ κατοικοῦντες Βαιτυλούα ἐπέπεσαν τῇ παρεμβολῇ ᾿Ασσοὺρ καὶ ἐπρονόμευσαν αὐτοὺς καὶ ἐπλούτησαν σφόδρα. 7 οἱ δὲ υἱοὶ ᾿Ισραὴλ ἀναστρέψαντες ἀπὸ τῆς κοπῆς ἐκυρίευσαν τῶν λοιπῶν, καὶ αἱ κῶμαι καὶ αἱ ἐπαύλεις ἐν τῇ ὀρεινῇ καὶ πεδινῇ ἐκράτησαν πολλῶν λαφύρων, ἦν γὰρ πλῆθος πολὺ σφόδρα. 8 καὶ ᾿Ιωακὶμ ὁ ἱερεὺς ὁ μέγας καὶ ἡ γερουσία τῶν υἱῶν ᾿Ισραὴλ οἱ κατοικοῦντες ἐν ῾Ιερουσαλὴμ ἦλθον τοῦ θεάσασθαι τὰ ἀγαθά, ἃ ἐποίησε Κύριος τῷ ᾿Ισραήλ, καὶ τοῦ ἰδεῖν τὴν ᾿Ιουδὶθ καὶ λαλῆσαι μετ᾿ αὐτῆς εἰρήνην. 9 ὡς δὲ εἰσῆλθον πρὸς αὐτήν, εὐλόγησαν αὐτὴν πάντες ὁμοθυμαδὸν καὶ εἶπαν πρὸς αὐτήν· σὺ ὕψωμα ᾿Ισραήλ, σὺ γαυρίαμα μέγα τοῦ ᾿Ισραήλ, σὺ καύχημα μέγα τοῦ γένους ἡμῶν· 10 ἐποίησας πάντα ταῦτα ἐν χειρί σου, ἐποίησας τὰ ἀγαθὰ μετὰ ᾿Ισραήλ, καὶ εὐδόκησεν ἐπ᾿ αὐτοῖς ὁ Θεός· εὐλογημένη γίνου παρὰ τῷ παντοκράτορι Κυρίῳ εἰς τὸν αἰῶνα χρόνον. καὶ εἶπε ὁ λαός· γένοιτο 11 καὶ ἐλαφύρευσε πᾶς ὁ λαὸς τὴν παρεμβολὴν ἐφ᾿ ἡμέρας τριάκοντα· καὶ ἔδωκαν τῇ ᾿Ιουδὶθ τὴν σκηνὴν ᾿Ολοφέρνου καὶ πάντα τὰ ἀργυρώματα καὶ τὰς κλίνας καὶ τὰ ὅλκια καὶ πάντα τὰ σκευάσματα αὐτοῦ. καὶ λαβοῦσα αὕτη ἐπέθηκεν ἐπὶ τὴν ἡμίονον αὐτῆς καὶ ἔζευξε τὰς ἁμάξας αὐτῆς καὶ ἐσώρευσεν αὐτὰ ἐπ᾿ αὐτῶν. 12 καὶ συνέδραμε πᾶσα γυνὴ ᾿Ισραὴλ τοῦ ἰδεῖν αὐτὴν καὶ εὐλόγησαν αὐτὴν καὶ ἐποίησαν αὐτῇ χορὸν ἐξ αὐτῶν, καὶ ἔλαβε θύρσους ἐν ταῖς χερσὶν αὐτῆς καὶ ἔδωκε ταῖς γυναιξὶ ταῖς μετ᾿ αὐτῆς. 13 καὶ ἐστεφανώσαντο τὴν ἐλαίαν, αὐτὴ καὶ αἱ μετ᾿ αὐτῆς, καὶ προῆλθε παντὸς τοῦ λαοῦ ἐν χορείᾳ ἡγουμένη πασῶν τῶν γυναικῶν, καὶ ἠκολούθει πᾶς ἀνὴρ ᾿Ισραὴλ ἐνωπλισμένοι μετὰ στεφάνων καὶ ὕμνων ἐν τῷ στόματι αὐτῶν. 14 καὶ ἐξῆρχεν ᾿Ιουδὶθ τὴν ἐξομολόγησιν ταύτην ἐν παντὶ ᾿Ισραήλ, καὶ ὑπεφώνει πᾶς ὁ λαὸς τὴν αἴνεσιν ταύτην.

16

Olwimbo lya Yuditi

1 «Muyimbire Nnamahanga mumurhimbire n’engoma. Muyimbire Nnamahanga n’empundu, mumuzihire ennanga z’okumukuza, muhara mye munakuze izîno lyage.

2 Bulya Nyamuzinda ye Nnamahanga ofunga entambala, bulya omu biha ndo byage ekarhî k’olubaga, anandikûzize omu maboko g’abashombanyi bani.

3 Asuru anacirhenga omu birhondo byage, ayîsha ahumire n’omwandu gw’engabo, obunji bwabo bwanacifunika emigezi n’obunji bw’enfarasi zabo bwanacibwikira orhurhondo rhwoshi.

4 Ali amahiga mpu ecihugo cani acidulika muliro n’abana bani abamalire n’engôrho yage, mpu ebirhaba abinigûze okw’idaho, abana bani balîrwe oku mpinga, n’abanyere bani mpu gube munyago.

5 Nyamuzinda ogala byoshi amabaloha nyuma n’okuboko kw’omukazi.

6 Bulya entwali yabo, arhali mpimbo za misole zayiyisire, arhali bene Titani bamunizire, arhali balya bantu baliri kulusha bali bamurhabalire, ci ali Yuditi, mwâli wa Merari, ye wamuhabulaga n’obwinja bw’iranga lyage.

7 Bulya anahogwire emyambalo ya obukana bwage mpu lyo akuza bene Israheli bali omu mababale.

8 Obusu bwage abushîga amanukato, emviri zage azishoshamwo ecimane, ayambala akanzo k’ecitani, mpu lyo amushumika. 9 Enkwerho zage zamuhûsa amasu, n’obwinja bwage bwamurhimbalaza obukengere. Akere k’ecihombo kamutwa igosi.

10 Abanyapersi bageramwo omusisi erhi bukali bwage burhuma, n’Abanyamede bajiremwo entemu erhi burhwali bwage burhuma.

11 Okubundi abirhohye bani babanda akahababo, nabo bageramwo omusisi. Bahamagaza izu bwenêne, nabo abanzi bagaluka cinyumanyuma.

12 Abakazag’ijacirwa mpu ho bene abakazi, babanigûza nka bantu bajabayâka. Boshi bahungukumira muli eyo ntambala ya Nnahamwirhu.

13 Nkolaga nayimbira Nyamuzinda olwimbo luhyahya: Nyakasane, mu shana oli mukulu kulusha, we muny’irenge, oli wakurhangaza omu misi yawe, orhankahimwa na cici.

14 Ebiremwa byoshi bikukolere, bulya wadesire akanwa byanahabà. Wabirhumira omûka gwawe na byoshi byajirwa. Na ntaye wankahakana akanwa kawe.

15 Entondo zahuruduka zone, zagenzikanwa n’emihusi y’amîshi. Emihirigisi y’amabuye yanajonga embere zawe nka nungulu ya buci. Ci kwone ngasi baku rhinya we lwakiro lwabo.

16 Neci yagirwa biri binyi ebi bakurhûla nka nterekêro y’akisununu kinja. Biri binyi kulusha ebikurherekêrwa nka mashushi galya bayôkera oku luhêro. Ci omuntu orhinya Nyakasane ye onali muntu nkana ensiku zoshi.

17 Iragi libi oku mashanja gacishomya okuhalalira olubaga lwani. Nyamuzi nda ogala byoshi anâbahane oku lusiku lw’okutwa olubanja. Abahira omuliro na ebinyagasi omu mubiri, bâyama ensiku zoshi.»

18 Erhi bahika aha Yeruzalemu, boshi bakanya baharamya Nnâmahanga, n’erhi olubaga luba lwamacesibwa loshi, barhondêra okuhêra enterekêro zabo z’embagwa, ezayôcibwa, barherekêra na ngasi zindi nterekêro banali balonzize bone, bahâna entûlo. 19 Yuditi anacirherekêra emwa Nnâmahanga birya birugu bya Holoferno byoshi. Birya olubaga lwanamuhaga n’erya mishangi Yuditi yene arhenzagya oku ncingo ya Holoferno. 20 Olubaga lwacisimîsa oku lunahashire aho ka-Nyamuzinda myezi isharhu yoshi na Yuditi anabêra haguma nabo.

Okugikula n’okufa kwa Yuditi

21 Erhi ago mango gagera, ngasi muguma anacishubira emwage. Yuditi anacishubira e Betuli, anacibêra aha mwage. Amango ali anacizine goshi, Yuditi aja irenge bwenêne omu cihugo. 22 Banji balonza okumusheba, ci a rhacimanyanaga na mulume omu buzine bwage boshi, kurhenga halya iba Menashè anafiraga anashimâna b’îshe ekuzimu. 23 Neci irenge lyage lyàluga bwenêne, ci erhi n’emyaka nayo yaja yamugonza mulya nyumpa y’iba. Ahika omu myaka igana n’irhanu. Alika olya mwambalikazi. Buzinda afira aho Betuli, banagend’imubisha mulya lwala banabishaga iba Menashè. 24 Omulala gwa bene Israheli gwanacimushîba nsiku nda zoshi. Embere afe ali erhi agabire birugu byage emw’ab’omu mulala gw’îba Menashè n’emw’ab’omu mulala gwage yenene. 25 Ntaye wacidesire mpu ahalalire bene Israheli amango ga Yuditi goshi, ciru n’amango ali amafà.

Ἰουδὶθ – Κεφάλαιο 16

1 ΚΑΙ εἶπεν ᾿Ιουδίθ· ᾿Εξάρχετε τῷ Θεῷ μου ἐν τυμπάνοις, ᾄσατε τῷ Κυρίῳ μου ἐν κυμβάλοις, ἐναρμόσασθε αὐτῷ ψαλμὸν καινόν, ὑψοῦτε καὶ ἐπικαλέσασθε τὸ ὄνομα αὐτοῦ, 2 ὅτι Θεὸς συντρίβων πολέμους Κύριος, ὅτι εἰς παρεμβολὰς αὐτοῦ μέσῳ λαοῦ ἐξείλατό με ἐκ χειρὸς τῶν καταδιωκόντων με. 3 ἦλθεν ᾿Ασσοὺρ ἐξ ὀρέων ἀπὸ βορρᾶ, ἦλθεν ἐν μυριάσι δυνάμεως αὐτοῦ, ὧν τὸ πλῆθος αὐτῶν ἐνέφραξε χειμάρρους, καὶ ἡ ἵππος αὐτῶν ἐκάλυψε βουνούς. 4 εἶπεν ἐμπρήσειν τὰ ὅριά μου καὶ τοὺς νεανίσκους μου ἀνελεῖν ἐν ρομφαίᾳ καὶ τὰ θηλάζοντά μου θήσειν εἰς ἔδαφος καὶ τὰ νήπιά μου δώσειν εἰς προνομὴν καὶ τὰς παρθένους μου σκυλεῦσαι. 5 Κύριος παντοκράτωρ ἠθέτησεν αὐτοὺς ἐν χειρὶ θηλείας. 6 οὐ γὰρ ὑπέπεσεν ὁ δυνατὸς αὐτῶν ὑπὸ νεανίσκων, οὐδὲ υἱοὶ τιτάνων ἐπάταξαν αὐτόν, οὐδὲ ὑψηλοὶ γίγαντες ἐπέθεντο αὐτῷ, ἀλλὰ ᾿Ιουδὶθ θυγάτηρ Μεραρὶ ἐν κάλλει προσώπου αὐτῆς παρέλυσεν αὐτόν· 7 ἐξεδύσατο γὰρ στολὴν χηρεύσεως αὐτῆς εἰς ὕψος τῶν πονούντων ἐν ᾿Ισραήλ, ἠλείψατο τὸ πρόσωπον αὐτῆς ἐν μυρισμῷ 8 καὶ ἐδήσατο τὰς τρίχας αὐτῆς ἐν μίτρᾳ καὶ ἔλαβε στολὴν λινῆν εἰς ἀπάτην αὐτοῦ· 9 τὸ σανδάλιον αὐτῆς ἥρπασεν ὀφθαλμὸν αὐτοῦ, καὶ τὸ κάλλος αὐτῆς ᾐχμαλώτισε ψυχὴν αὐτοῦ, διῆλθεν ὁ ἀκινάκης τὸν τράχηλον αὐτοῦ. 10 ἔφριξαν Πέρσαι τὴν τόλμαν αὐτῆς, καὶ Μῆδοι τὸ θράσος αὐτῆς ἐρράχθησαν. 11 τότε ἠλάλαξαν οἱ ταπεινοί μου, καὶ ἐφοβήθησαν οἱ ἀσθενοῦντές μου καὶ ἐπτοήθησαν, ὕψωσαν τὴν φωνὴν αὐτῶν καὶ ἀνετράπησαν. 12 υἱοὶ κορασίων κατεκέντησαν αὐτοὺς καὶ ὡς παῖδας αὐτομολούντων ἐτίτρωσκον αὐτούς, ἀπώλοντο ἐκ παρατάξεως Κυρίου μου. 13 ὑμνήσω τῷ Θεῷ μου ὕμνον καινόν· Κύριε, μέγας εἶ καὶ ἔνδοξος, θαυμαστὸς ἐν ἰσχύϊ, ἀνυπέρβλητος. 14 σοὶ δουλευσάτω πᾶσα ἡ κτίσις σου· ὅτι εἶπας, καὶ ἐγενήθησαν, ἀπέστειλας τὸ πνεῦμά σου, καὶ ᾠκοδόμησε· καὶ οὐκ ἔστιν ὃς ἀντιστήσεται τῇ φωνῇ σου. 15 ὄρη γὰρ ἐκ θεμελίων σὺν ὕδασι σαλευθήσεται, πέτραι δὲ ἀπὸ προσώπου σου ὡς κηρὸς τακήσονται, ἔτι δὲ τοῖς φοβουμένοις σε, σὺ εὐιλατεύεις αὐτοῖς. 16 ὅτι μικρὸν πᾶσα θυσία εἰς ὀσμὴν εὐωδίας, καὶ ἐλάχιστον πᾶν στέαρ εἰς ὁλοκαύτωμά σοι· ὁ δὲ φοβούμενος τὸν Κύριον μέγας διαπαντός. 17 οὐαὶ ἔθνεσιν ἐπανισταμένοις τῷ γένει μου· Κύριος παντοκράτωρ ἐκδικήσει αὐτοὺς ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως δοῦναι πῦρ καὶ σκώληκας εἰς σάρκας αὐτῶν, καὶ κλαύσονται ἐν αἰσθήσει ἕως αἰῶνος. 18 ῾Ως δὲ ἤλθοσαν εἰς ῾Ιερουσαλήμ, προσεκύνησαν τῷ Θεῷ. καὶ ἡνίκα ἐκαθαρίσθη ὁ λαός, ἀνήνεγκαν τὰ ὁλοκαυτώματα αὐτῶν καὶ τὰ ἑκούσια αὐτῶν καὶ τὰ δόματα. 19 καὶ ἀνέθηκεν ᾿Ιουδὶθ πάντα τὰ σκεύη ᾿Ολοφέρνου, ὅσα ἔδωκεν ὁ λαὸς αὐτῇ, καὶ τὸ κωνωπεῖον, ὃ ἔλαβεν αὕτη ἐκ τοῦ κοιτῶνος αὐτοῦ, ὡς ἀνάθημα τῷ Θεῷ ἔδωκε. 20 καὶ ἦν ὁ λαὸς εὐφραινόμενος ἐν ῾Ιερουσαλὴμ κατὰ πρόσωπον τῶν ἁγίων ἐπὶ μῆνας τρεῖς, καὶ ᾿Ιουδὶθ μετ᾿ αὐτῶν κατέμεινε. 21 Μετὰ δὲ τὰς ἡμέρας ταύτας ἀνέζευξεν ἕκαστος εἰς τὴν κληρονομίαν αὐτοῦ, καὶ ᾿Ιουδὶθ ἀπῆλθεν εἰς Βαιτυλούα καὶ κατέμεινεν ἐπὶ τῆς ὑπάρξεως αὐτῆς· καὶ ἐγένετο κατὰ τὸν καιρὸν αὐτῆς ἔνδοξος ἐν πάσῃ τῇ γῇ. 22 καὶ πολλοὶ ἐπεθύμησαν αὐτήν, καὶ οὐκ ἔγνω ἀνὴρ αὐτὴν πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς αὐτῆς, ἀφ᾿ ἧς ἡμέρας ἀπέθανε Μανασσῆς ὁ ἀνὴρ αὐτῆς, καὶ προσετέθη πρὸς τὸν λαὸν αὐτοῦ. 23 καὶ ἦν προβαίνουσα μεγάλη σφόδρα καὶ ἐγήρασεν ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ ἀνδρὸς αὐτῆς ἔτη ἑκατὸν πέντε· καὶ ἀφῆκε τὴν ἅβραν αὐτῆς ἐλευθέραν. καὶ ἀπέθανεν εἰς Βαιτυλούα, καὶ ἔθαψαν αὐτὴν ἐν τῷ σπηλαίῳ τοῦ ἀνδρὸς αὐτῆς Μανασσῆ, 24 καὶ ἐπένθησεν αὐτὴν οἶκος ᾿Ισραὴλ ἡμέρας ἑπτά. καὶ διεῖλε τὰ ὑπάρχοντα αὐτῆς πρὸ τοῦ ἀποθανεῖν αὐτὴν πᾶσι τοῖς ἔγγιστα Μανασσῆ τοῦ ἀνδρὸς αὐτῆς καὶ τοῖς ἔγγιστα τοῦ γένους αὐτῆς. 25 καὶ οὐκ ἦν ἔτι ὁ ἐκφοβῶν τοὺς υἱοὺς ᾿Ισραὴλ ἐν ταῖς ἡμέραις ᾿Ιουδὶθ καὶ μετὰ τὸ ἀποθανεῖν αὐτὴν ἡμέρας πολλάς.

---

 ^a1.0 https:www.septuagint.bible/judith/-/asset_publisher/l5tBRlYCzctt/content/ioudith-kephalaio-1?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.septuagint.bible%2Fjudith%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_l5tBRlYCzctt%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-1%26p_p_col_pos%3D1%26p_p_col_count%3D2, © Greek Orthodox Archdiocese of America (Febrary, 3-2020). Ceci sera la source de tout mon texte grec sur le livre de Judith. Lyo idômero lyani lino oku cigereki c’ecitabu ca Yuditi

TOB – – DRC MASHI HEBREW BIBLE and MASHI GREEK

1

Enshokolezi

Ecitabu ca Tobiti cibâmwo ebyabîre n’engerêrezo z’owaciyandikaga. Abaciyandikaga balonza okumanyisa enyigirizo z’idini. Tobiti, kwo kuderha «Nyamuzinda abâ mwinja», alilulîzibwe e Ninive. Tobiti ali mushimbûlzi w’idini na muntu wa bulonza bwinja na wakushimba amarhegeko. Buzinda bwa nyuma ayish’ihûrha. Munyere muguma w’omu mu lala gwage, Sara, aheruka kali nda. Ngasi mango, omu budufu, b’iba bakaz’inigwa muguma muguma n’omuzimu w’izino lya Asimodeya. Nyamuzinda arhuma malahika wage Rafaheli mpu aluse mwene omuntu Tobiti emwa Ragweli ishe wa Sara. Eyo munda ahûna Sara emwa Tobiya, anamuyereka obufumu bw’okuhurhûla ishe. Ogu mwanzi guli gwa kulonza okuyerekana oku Nyamuzinda alanga abarhindibukira abafîre n’abakenyi. Ogu mwanzi luli lwiganyo lw’omulala mwinja gukolera Nyamunzinda n’okulama omu kushimba amarhegeko gage n’omu buzigire. Gurhuyigiriza obwinja n’obukenge bw’obuhya. Nyamuzinda arhegeka igulu lyoshi muli ebyo.

1 Yumvagya emyanzi ya Tobiya, mugala wa Tobieli, mugala wa Ananieli, mugala w’Aduweli, mugala wa Gabaeli, w’umu bûko bw’Azieli, w’omw’ishanja lya Nefutali. 2 Ahekagwa bujà omu mango ga Salimanasari, mwami w’e Sîriya, agwarhiragwa aha Tibesi, cishagala ciri ekulyo kwa Kadesi emwa Nefutali, omu Galileya enyanya lya Hasori n’ekumosho kwa Shefati.

I. Tobiti, ishe wa Tobiya, ahêkwa bujà

3 Niono Tobiti nagezire omu njira y’okuli n’ey’obushinganyanya. Omu kalamo kani koshi, nahanyire marhabale manji kuli bene wirhu, oku lubaga lwani, muli balya rhwanayishaga rhuhêrhwe bujà kuguma omu cihugo c’e Sîriya, aha Ninive. 4 Erhi nciri murho, ecihugo cani co cihugo c’Israheli, obûko bwani bwo bwa Nefutali, bwali buberulukinwe n’obûko bwa Daudi na Yeruza lemu. N’obwo Yeruzalemu lwali lugo lwishogwa omu bene Israheli boshi mpu bakaz’ihâniramwo enterekêro yabo, bene Israheli boshi. Omwo mwo mwayûbasirwe banagishiramwo aka-Nyamuzinda oku ngasi bûko bw’emyaka yoshi. 5 Bene wirhu boshi n’enyumpa ya Larha Nefutali yoshi, bakag’irherekêrera akanina omu kushimba akanwa Yerobwami, mwami w’Israheli ahânaga emwa Dani mpu bakaz’ihêrera oku ntondo y’e Galileya.

6 Niene niene nakaz’ija e Yeruzalemu oku nsiku nkulu, nka kulya linali i rhegeko liyandikirwe Israheli ensiku zoshi. Nakazag’iharhira eyo Yeruzalemu n’ebisarûlwa by’emburho yani birhangiriza, eby’olubere omu bishwekwa bya ni, n’amoya marhanzi nagugulaga oku bibuzi byani. 7 Nakazag’ibiha abadâ hwa, bene Aroni, nti bikaz’ikola oku lutari, nakaz’ihana n’entûlo yani y’e ngano, ey’idivayi, ey’amavurha, ey’egrenade, ey’emimesa, n’entûlo y’agandi malehe, emwa bene Levi bakag’ikola aha Yeruzalemu. Entûlo ya kabirhi. erya ya ngasi myaka ndarhu nagend’ikayihana omu nsaranga aha Yeruzalemu, ngasi mwaka. 8 Entûlo ya kasharhu nakayigabira abakenyi n’enfuzi na ngasi bandi barhinya Nnâmahanga, bakazag’iyushûka oku bana b’Israheli. Nakazag’ibaga birayo ngasi myaka isharhu, kandi rhwanayirya nka kulya binadesirwe omu bitabu by’oburhegesi bwa Musa, n’omu kushimba amarhegeko rhwasigiragwa na Debora, nina wa Ananieli, yerigi larha orhuburha; bulya larha ali erhi afire, ansiga bufûzi. 9 Erhi mba nkola mulamba mukulu, nayanka omukazi w’omu bûko bwirhu, oderhwa Ana, namuburhakwo omwanarhabana, namuyirika izino lya Tobiya.

10 Nanacihêkwa bujà e Sîriya, n’erhi mba namagwarhwa bujà, naj’ibera e Ninive. Bene wirhu boshi n’abandi b’omu mulala gwirhu bakaz’ilya ebiryo by’abapagani. 11 Niehe nanga, ntalyaga ebiyro by’abapagani^a. 12 N’ebwa kuba nakazag’iyîbuka Nyamubâho, Nyamuzinda wani, n’omurhima gwani goshi, 13 Ow’Enyanya ampa iragi ly’okurhona emwa Salimanasari. Nie nakag’imugulira ngasi ebi analagirirekwo. 14 Ntahusagya okuja e Mediya okugend’igulirayo ebyage, kuhika alinda afa. Kandi birya nagulaga Gabayeli mugala wa Gabri w’omu cihugo ca Mediya, nanakabikiraho enshoho zakazag’ijamwo talenta ikumi za nsaranga.

15 Erhi Salimanasari afa n’erhi omugala Senakeribu ayîma, enjira z’e Me diya zazibwa ntacihashaga okuja e Mediya. 16 Omu mango ga Salimanasari nalimpire bene wirhu, balya b’omu bûko bwani, marhabale manji, 17 nakaha abashalisire omugati, n’abarhagwerhi eci bayambala nakabaha eby’okuya mbala. N’erhi nankanashimanyire muguma w’omu ishanja lirhu afire, banamukabulire enyuma ly’enkuta za Ninive, nanj’imubisha. 18 Kandi nakaz’ibisha ngasi boshi bakag’iyirhwa na Senakeribu, amango ayishaga ayaka kurhenga e Yudeya erhi ensiku zage za okuhanwa n’Ow’enyanya zamahika, erhi birya bigalugalu byage agaluhagamwo birhuma. Kuli ago mungo gwage, ayirha bene Israheli banji, nagend’ikazimba emibiri yabo n’okuyibisha; kandi Senakeribu anabalonza anababule. 19 Muntu muguma w’e Ninive akanya agendinshobeka emunda mwami ali oku nie nababishire: Nakaz’ija nacîfulika. Erhi nyumva oku mwami abwizirwe bwinja ebijiro byani n’oku akazag’inonza mpu anige, nayôboha, nayaka, namuyongoloka. 20 Ebyani byoshi babihâha, barhasizagya cici; byoshi byaja omu mbîko ya mwami, okuleka mukanie Ana na mugala wani Tobiya. 21 Kurhageraga nsiku makumi ani erhi abagala oku banali babirhi bamuyîrha banayakira omu birhondo by’Ararati. Omugala Asaradoni ayîma omu byage. Naye oku ayîma ayîmanza Ahikari, mugala wa mukulu wani Anaheli, mpu abe murhambo w’ebirugu byage byoshi omu bwami bwage. Amuha abuhashe oku by’oburhegesi byoshi. 22 Okubundi Ahikari andagira, nashubira e Ninive, nabona oku bulya Ahikari ye wali mukulu w’abarhanza amamvu, ye wali mubisi w’akashe, na murhambo w’e mparûro, amango ga Senakeribu, mwami w’abantu b’e Sîriya. Asaradoni amushubiza omu cikono cage, ali mugala wa mukulu wani na w’omu mulala gwani.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α^b

1 ΒΙΒΛΟΣ λόγων Τωβίτ, του Τωβιήλ, του Ανανιήλ, του Αδουήλ, του Γαβαήλ, εκ του σπέρματος Ασιήλ, εκ της φυλής Νεφθαλίμ, 2 ος ηχμαλωτεύθη εν ημέραις Ενεμεσσάρου του βασιλέως Ασσυρίων εκ Θίσβης, ή εστιν εκ δεξιών Κυδίως της Νεφθαλί εν τη Γαλιλαία υπεράνω Ασήρ.Eγώ Τωβίτ οδοίς αληθείας επορευόμην και δικαιοσύνης πάσας τας ημέρας της ζωής μου 3 και ελεημοσύνας πολλάς εποίησα τοις αδελφοίς μου και τω έθνει, τοις προπορευθείσι μετ ‘ εμού εις χώραν Ασσυρίων εις Νινευή. 4 και ότε ήμην εν τη χώρα μου εν τη γη Ισραήλ νεωτέρου μου όντος, πάσα φυλή του Νεφθαλίμ του πατρός μου απέστη από του οίκου Ιερουσολύμων, της εκλεγείσης από πασών των φυλών Ισραήλ εις το θυσιάζειν πάσας τας φυλάς· και ηγιάσθη ο ναός της κατασκηνώσεως του Υψίστου και ωκοδομήθη εις πάσας τας γενεάς του αιώνος. 5 και πάσαι αι φυλαί αι συναποστάσαι έθυον τη Βάαλ τη δαμάλει και ο οίκος Νεφθαλίμ του πατρός μου. 6 καγώ μόνος επορευόμην πλεονάκις εις Ιεροσόλυμα εν ταις εορταίς, καθώς γέγραπται παντί τω Ισραήλ εν προστάγματι αιωνίω, τας απαρχάς και τας δεκάτας των γεννημάτων και τας πρωτοκουρίας έχων· 7 και εδίδουν αυτάς τοις ιερεύσι τοις υιοίς Ααρών προς το θυσιαστήριον πάντων των γεννημάτων. την δεκάτην εδίδουν τοις υιοίς Λευί τοις θεραπεύουσιν εις Ιερουσαλήμ, και την δευτέραν δεκάτην απεπρατιζόμην και επορευόμην και εδαπάνων αυτά εν Ιεροσολύμοις καθ ‘ έκαστον ενιαυτόν. 8 και την τρίτην εδίδουν οίς καθήκει, καθώς ενετείλατο Δεββώρα η μήτηρ του πατρός μου, διότι ορφανός κατελείφθην υπό του πατρός μου. 9 Kαι ότε εγενόμην ανήρ, έλαβον Άνναν γυναίκα εκ του σπέρματος της πατριάς ημών και εγέννησα εξ αυτής Τωβίαν. 10 και ότε ηχμαλωτίσθημεν εις Νινευή, πάντες οι αδελφοί μου και οι εκ του γένους μου ήσθιον εκ των άρτων των εθνών· 11 εγώ δε συνετήρησα την ψυχήν μου μη φαγείν, 12 καθότι εμεμνήμην του Θεού εν όλη τη ψυχή μου. 13 και έδωκεν ο Ύψιστος χάριν και μορφήν ενώπιον Ενεμεσσάρου, και ήμην αυτού αγοραστής· 14 και επορευόμην εις την Μηδίαν και παρεθέμην Γαβαήλω τω αδελφω Γαβρία εν Ράγοις της Μηδίας αργυρίου τάλαντα δέκα. 15 Και ότε απέθανεν Ενεμεσσάρ, εβασίλευσε Σενναχηρίμ ο υιος αυτού αντ ‘ αυτού, και αι οδοί αυτού ηκαταστάθησαν, και ουκ έτι ηδυνάσθην πορευθήναι εις την Μηδίαν. 16 και εν ταις ημέραις Ενεμεσσάρου ελεημοσύνας πολλάς εποίουν τοις αδελφοίς μου· 17 τους άρτους μου εδίδουν τοις πεινώσι και ιμάτια τοις γυμνοίς, και ει τινα εκ του γένους μου εθεώρουν τεθνηκότα και ερριμμένον οπίσω του τείχους Νινευή, έθαπτον αυτόν. 18 και ει τινα απέκτεινε Σενναχηρίμ ο βασιλεύς, ότε ήλθε φεύγων εκ της Ιουδαίας, έθαψα αυτούς κλέπτων· πολλούς γαρ απέκτεινεν εν τω θυμω αυτού· και εζητήθη υπό του βασιλέως τα σώματα, και ουχ ευρέθη. 19 πορευθείς δε εις των εν Νινευή, υπέδειξε τω βασιλεί περί εμού ότι θάπτω αυτούς, και εκρύβην· επιγνούς δε ότι ζητούμαι αποθανείν, φοβηθείς ανεχώρησα. 20 και διηρπάγη πάντα τα υπάρχοντά μου, και ου κατελείφθη μοι ουδέν πλήν Άννας της γυναικός μου και Τωβίου του υιού μου. 21 και ου διήλθον ημέρας πεντήκοντα, έως ου απέκτειναν αυτόν οι δύο υιοί αυτού και έφυγον εις τα όρη Αραράθ, και εβασίλευσε Σαχερδονός υιος αυτού αντ ‘ αυτού, και έταξεν Αχιάχαρον τον Αναήλ υιόν του αδελφού μου επί πάσαν την εκλογιστίαν της βασιλείας αυτού και επί πάσαν την διοίκησιν. 22 και ηξίωσεν Αχιάχαρος περί εμού, και ήλθον εις Νινευή. Αχιάχαρος δε ην ο οινοχόος και επί του δακτυλίου και διοικητής και εκλογιστής, και κατέστησεν αυτόν ο Σαχερδονός εκ δευτέρας· ην δε εξάδελφός μου.

2

II. Okuhûrha kwa Tobiti

1 Omu mango ga Asaradoni, nashubira omu nyumpa yani, bangalulira na mukanie Ana, n’omwana wani. Oku lusiku lukulu lwa Pentekoste, lwo lusiku lukulu lw’emigobe, banjirira olusiku lukulu lwa Pentekoste nanacicîla mbûla nti nkolaga nalya. 2 Banaciyîsha bandwirhire amêza n’ebiryo mwandu. Nanacibwira mugala wani Tobiya, nti: «Mwana wani, okanye okashimâna omukenyi w’omu bene wirhu balya bayîshaga eno Ninive, akanaba acilanga buzibu ebya Nnâmahanga, onamulerhe, rhulye naye. Nakulinda kuhika ogalu ke, mwana wani». 3 Tobiya anakanya, aja alonza ntyo omukenyi muli bene wi rhu. Anacishubûka, ambwira, erhi: «Larha». Nani nti: «W’oyo mwana wani». Anacinshuza, erhi; «Larha, ala oku muntu muguma w’omu lubaga lwirhu anizirwe, banamukabulira embuga konene, anaciri ahôla, bamutwa igosi». 4 Nanacicirhuna embuga, naleka ebiryo buzira kulyakwo, nana cimukûla mulya njira, namubîka omu nyumpa nti nyish’imubisha hano izûba lihorha. 5 Erhi ngaluka, nacikalaba, nalya ebiryo byani nankola ndi omu mishibo. 6 Nakengera kulya omulêbi Amosi aderhaga koshi kuli Beteli, erhi: «Ensiku nkulu zawe zanacibe mishibo n’enyimbo zawe zoshi zibe ndûlû». 7 Nanacirhondêra okulaka. Erhi izûba liba lyamahorha, naj’ihumba omwina, namubishamwo. 8 Abalungu bani bakaz’inshekera, banakaderha, mpu: «Arhaciyôboha, mira bajaga bamulonza mpu bamuyirhe erhi okwo kurhuma, anaciyaka, obonage oku kandi y’oyu warhondire okuja kwa bisha abantu».

9 Muli ebyo bijingo nanacikanya naj’ikalaba, nanacija aha côgo, nacîgwi shirira aha lukuta lwa cirya côgo n’irhwe erhi liri libwikûle, idurhu lirhuma. 10 Ntalimanyire erhi okwo lukuta kwali ebitorha aha nyanya zani; amazi ngonoko gabyo ganacintogera omu masu ganaciri madurhu, garhuma nahûrha. Nakaz’igend’icibukisa emw’abafumu, ci oku badwirhe bampira amafumu omu masu erhi n’okuhûrha kwani kwaja kwayushûka, kuhika nahûrha loshi. Amasu ganfa ntyo myaka ini yoshi. Bene wirhu boshi bababala bwenêne erhi nie ntuma; Ahikari andisa myaka ibiri embere aje Elimayidi.

11 Ago mango, mukanie Ana aja alimya, okuja ajira emikolo y’okuluka emishangi y’ecitani anahabirwe, 12 amayusa omukolo bayumvanyagya bana muhà oluhembo. Omu nsiku nda z’omwezi gwa Distrosi erhi amayus’ijira omu shangi, aguhà balya akazag’ikolera, nabo banacimukamasa nk’oku anali a kwanine, n’omu kumuhemba banacimuha omwanahene mpu lwîko lwage. 13 Erhi ahika aha mwani, olya mwanahene arhondêra okuyâna, nanacimuhamagala, namudosa, nti: «Ngahi oyu mwanahene amarhenga? Akaba kuzimbwa azimbagwa oyu? Shubiza emwa bene ye bulya rhono rhurhagwerhi obuhashe bw’okulya ebintu by’obushambo». 14 Anacinshuza, erhi: «Nanga bamumpaga nka luhembo kuli ebi bankamasagya». Ntayemeraga la, nanacimuseza nti kuhika amugalulire bene ye (nanacimubera burhe). Buzinda, anacimbwira, erhi: «Zirya ntûlo zawe ngahigi ziri, na birya bijiro byawe ngahigi biri? Boshi bamanyire bwinja oku ntabunguke warhenzizemo!

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β.

1 ΟΤΕ δε κατήλθον εις τον οίκόν μου και απεδόθη μοι Άννα η γυνή μου, και Τωβίας ο υιος μου, εν τη πεντηκοστη εορτη, ή εστιν αγία επτά εβδομάδων, εγενήθη άριστον καλόν μοι, και ανέπεσα του φαγείν. 2 και εθεασάμην όψα πολλά και είπα τω υιω μου· βάδισον και άγαγε ον αν εύρης των αδελφών ημών ενδεή, ος μέμνηται του Κυρίου, και ιδού μένω σε. 3 και ελθών είπε· πάτερ, εις εκ του γένους ημών εστραγγαλωμένος έρριπται εν τη αγορά. 4 καγώ πριν ή γεύσασθαί με, αναπηδήσας ανειλόμην αυτόν εις τι οίκημα, έως ου έδυ ο ήλιος. 5 και επιστρέψας ελουσάμην και ήσθιον τον άρτον μου εν λύπη· 6 και εμνήσθην της προφητείας Αμώς, καθώς είπε· στραφήσονται αι εορταί υμών εις πένθος και πάσαι αι ευφροσύναι υμών εις θρήνον, 7 και έκλαυσα. και ότε έδυ ο ήλιος, ωχόμην και ορύξας έθαψα αυτόν. 8 και οι πλησίον επεγέλων λέγοντες· ουκ έτι φοβείται φονευθήναι περί του πράγματος τούτου, και απέδρα, και ιδού πάλιν θάπτει τους νεκρούς. 9 και εν αυτή τη νυκτί ανέλυσα θάψας και εκοιμήθην μεμιαμμένος παρά τον τοίχον της αυλής, και το πρόσωπόν μου ακάλυπτον ην. 10 και ουκ ήδειν ότι στρουθία εν τω τοίχω εστί, και των οφθαλμών μου ανεωγότων, αφώδευσαν τα στρουθία θερμόν εις τους οφθαλμούς μου, και εγενήθη λευκώματα εν τοις οφθαλμοίς μου. και επορεύθην προς ιατρούς, και ουκ ωφέλησάν με· Αχιάχαρος δε έτρεφέ με, έως ου επορεύθην εις την Ελυμαϊδα. 11 και η γυνή μου Άννα ηριθεύετο εν τοις γυναικείοις· 12 και απέστελλε τοις κυρίοις, και απέδωκαν αυτή και αυτοί τον μισθόν προσδόντες και έριφον. 13 ότε δε ήλθε προς με, ήρξατο κράζειν· και είπα αυτή· πόθεν το ερίφιον; μη κλεψιμαίόν εστιν; απόδος αυτό τοις κυρίοις· ου γαρ θεμιτόν εστι φαγείν κλεψιμαίον. 14 η δε είπε· δώρον δέδοταί μοι επί τω μισθω. και ουκ επίστευον αυτή και έλεγον αποδιδόναι αυτό τοις κυρίοις και ηρυθρίων προς αυτήν· η δε αποκριθείσα είπέ μοι· που εισιν αι ελεημοσύναι σου και αι δικαιοσύναι σου; ιδού γνωστά πάντα μετά σου.

3

Omusengero gwa Tobiti

1 Nieshi nalibuka bwenêne la, n’omu kulibuka ntyo, nakahûna Nnâmaha nga nanavugumula emirenge, nti: 2 Neci, oli mushinganyanya, Yagirwa Nyakasane, n’ebijiro byawe biba bishinganine, amajira gawe gali ga bonjo na g’okuli. Wene we otwira igulu olubanja. 3 Na buno, Yagirwa, onyibukage nani, lola omanye wakampana erhi byâha byani birhuma, nisi erhi buhwinja bwani, kandi erhi n’ebyâha by’ababusi bani ngasi aha banakugayikize hoshi. 4 Nabu zire bushimba amarhegeko gawe, nawe waleka barhuhagula, rhwaja bujà, rhwahinduka masheka na kagayo emwa ngasi mashanja banarhuhekaga bujà.

5 Neci, mwa gano mango, obucîranuzi bwawe bwa ngasi lubero buli bw’o kunali omu kumpana erhi mabi gani garhuma, bulya rhurhashimbaga ama rhegeko gawe, rhurhanakulikiraga olugendo lw’okunali emunda oli. 6 Buno, Yagirwa, onjirirage nk’oku onabwine osimire, onarhegeke ntengemwo omûka, ncishubirire katulo. Ci kuli kwinja ncifire erhi kwo; ahali h’ebira bijaci by’obu nywesi ndwirhe nayumva, n’omungo munene gungwerhe. Nyakasane, ojire mâshi nani ntenge muli ezi mbaka, oleke nani nje ahantu h’ensiku n’amango, orhanayasagya obusu bwawe, Yagirwa. Na kandi kuli nie kuli kukulu okufa ahali h’okubona amalumwa ga bene aga omu buzine bwani n’okukaz’iyumva ebijaci bya bene ebi.

Ill. Amalibûko ga Sara

7 Muli ago mango naye Sara mwali wa Ekbatani w’omu Mediya anaciyumva ebijaci byarhenga kuli muguma omu bajakazi b’ishe. 8 Okwo bulya ali amaya nkwa na balume nda banayirhwa n’omuzimu mubi Asimodeya^c, embere baje haguma nk’oku binayandikirwe abakazi. Oyo mujakazi anacimubwira, erhi: «Wenene okaz’iyirha babalo: kali wamaja kuli balume nda na ntaye ciru n’omuguma osag’iba izimi lyage. 9 Carhuma wakarhulibuza, warhushurha mpu kwenge babalo bafire! Okaja aha bajire n’irhondo rhurhabonaga kuli we oli akarhabana, oli akanyere, ciru n’eriguma». 10 Olwo lusiku ababala bwenêne, a rhenga omulenge n’erhi aba amasôkera enyanya omu mw’ishe, alonza okucîmanika. Erhi ashibirhanya aderha, erhi: «Nanga, lyo balek’ikayish’ijacira larha n’okumubwira mpu: walibusire mwananyere muguma wanamurhonya, ci acî manisirage omu buhanya bwage. N’aho nanarhuma abungulukira ekuzimu erhi mungo gurhuma muli bula bushosi bwage. Okukulu kuli nie, arhali kucimani ka, ci kukahûna Nnâmahanga anyirhe erhi kwo ahali h’okukayumva malumwa gabene aga omu kalamo kani».

11 Ago mango alambulira amaboko embuga omu kabonezo, anacishenga, erhi: Oganze Yagirwa Nyamuzinda w’olukogo n’izîno lyawe lije irenge emyaka n’emyaka! 12 Buno, Yagirwa, nyinamulire amalanga n’obusu bwani emunda oli. 13 Ojire akanwa kawe katenze muli eri igulu ndek’icikayumva ebi bijaci. 14 Omanyire wene Yagirwa oku nciba mwimâna, ntasag’ihemuka n’obûko mulume. 15 Omanyire n’oku ntasag’izinza izîno lyani nisi erhi izîno lya larha eno munda rhwadwirhwe bujà. Ndi mwanacûsha, na larha arhagwerhi ciru ehindi hyana hyankayîma omu byage; arhagwerhi oyu balondana naye, erhi wundi w’omu mulala gwa hofi, nisi erhi wundi kone w’omu mulala, olya nakaderha nti nacilanga nyish’iba mukage. Namahaza balume nda, bici byankacirhuma nalama? N’akaba orhalonzizi okunyirha, Yagirwa, oyumvirhize ogu mulenge gwani: ntacilonzizi nkazijacirwa!

16 Ago mango eyo misengero ibirhi yanaciyumvikana embere z’irenge lya Nyamuzinda. 17 Rafaheli anacirhumwa okugend’ifumya abo bantu bombi: Tobiti mpu obuhûrha bumurhenge omu musa, ashub’ibona n’amasu gage obulangashane bwa Nyamuzinda, naye Sara mwali wa Ragweli mpu aj’iba muka Tobiya mwene Tobiti, anamurhenzekwo olya muzimu mubi Asimodeya, bulya Tobiya ye wali okwanine okuyîma muli oyo mukazi, kulusha abandi boshi ba rhang’igilonza okumuyanka. Ago mango Tobiti agogonyoka halya muhanda gwage, aja omu nyumpa, Sara naye, mwali wa Ragweli, anacibunguluka arhe nga muli erya nyumpa y’enyanya.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ.

1 ΚΑΙ λυπηθείς έκλαυσα και προσευξάμην μετ ‘ οδύνης λέγων· 2 δίκαιος ει, Κύριε, και πάντα τα έργα σου και πάσαι αι οδοί σου ελεημοσύναι και αλήθεια, και κρίσιν αληθινήν και δικαίαν συ κρίνεις εις τον αιώνα. 3 μνήσθητί μου και επίβλεψον επ ‘ εμέ· μη με εκδικήσης ταις αμαρτίαις μου και τοις αγνοήμασί μου και των πατέρων μου, α ήμαρτον ενώπιόν σου· 4 παρήκουσαν γαρ των εντολών σου, και έδωκας ημάς εις διαρπαγήν και αιχμαλωσίαν και θάνατον και παραβολήν ονειδισμού πάσι τοις έθνεσιν, εν οίς εσκορπίσμεθα. 5 και νυν πολλαί αι κρίσεις σου εισι και αληθιναί εξ εμού ποιήσαι περί των αμαρτιών μου και των πατέρων μου, ότι ουκ εποιήσαμεν τας εντολάς σου· ου γαρ επορεύθημεν εν αληθεία ενώπιόν σου. 6 και νυν κατά το αρεστόν ενώπιόν σου ποίησον μετ‘ εμού· επίταξον αναλαβείν το πνεύμά μου, όπως απολυθώ και γένωμαι γη· διότι λυσιτελεί μοι αποθανείν ή ζην, ότι ονειδισμούς ψευδείς ήκουσα, και λύπη εστί πολλή εν εμοί· επίταξον απολυθήναί με της ανάγκης ήδη εις τον αιώνιον τόπον, μη αποστρέψης το πρόσωπόν σου απ ‘εμού. 7 Εν τη αυτή ημέρα συνέβη τη θυγατρί Ραγουήλ Σάρρα εν Εκβατάνοις της Μηδίας και ταύτην ονειδισθήναι υπό παιδισκών πατρός αυτής, 8 ότι ην δεδομένη ανδράσιν επτά, και Ασμοδαίος το πονηρόν δαιμόνιον απέκτεινεν αυτούς πριν ή γενέσθαι αυτούς μετ ‘ αυτής ως εν γυναιξί. και είπαν αυτή· ου συνιείς αποπνίγουσά σου τους άνδρας; ήδη επτά έσχες και ενός αυτών ουκ ωνομάσθης· 9 τι ημάς μαστιγοίς; ει απέθαναν, βάδιζε μετ ‘ αυτών· μη ίδοιμέν σου υιόν ή θυγατέρα εις τον αιώνα. 10 ταύτα ακούσασα ελυπήθη σφόδρα ωστε απάγξασθαι. και είπε· μία μεν ειμι τω πατρί μου· εάν ποιήσω τούτο, όνειδος αυτω έσται, και το γήρας αυτού κατάξω μετ ‘ οδύνης εις άδου. 11 και εδεήθη προς τη θυρίδι και είπεν· ευλογητός ει, Κύριε ο Θεός μου, και ευλογητόν το όνομά σου το άγιον και έντιμον εις τους αιώνας· ευλογήσαισάν σε πάντα τα έργα σου εις τον αιώνα. 12 και νυν, Κύριε, τους οφθαλμούς μου και το πρόσωπόν μου εις σε δέδωκα· 13 ειπόν απολύσαί με από της γης και μη ακούσαί με μηκέτι ονειδισμόν. 14 συ γινώσκεις, Κύριε, ότι καθαρά ειμι από πάσης αμαρτίας ανδρός 15 και ουκ εμόλυνα το όνομά μου ουδέ το όνομα του πατρός μου εν τη γη της αιχμαλωσίας μου. μονογενής ειμι τω πατρί μου, και ουχ υπάρχει αυτω παιδίον, ό κληρονομήσει αυτόν, ουδέ αδελφός εγγύς ουδέ υπάρχων αυτω υιος, ίνα συντηρήσω εμαυτήν αυτω γυναίκα. ήδη απώλοντό μοι επτά· ίνα τι μοι ζην; και ει μη δοκεί σοι αποκτείναί με, επίταξον επιβλέψαι επ ‘ εμέ και ελεήσαί με και μηκέτι ακούσαί με ονειδισμόν. 16 Και εισηκούσθη προσευχή αμφοτέρων ενώπιον της δόξης του μεγάλου Ραφαήλ, 17 και απεστάλη ιάσασθαι τους δύο, του Τωβίτ λεπίσαι τα λευκώματα και Σάρραν την του Ραγουήλ δούναι Τωβία τω υιω Τωβίτ γυναίκα και δήσαι Ασμοδαίον το πονηρόν δαιμόνιον, διότι Τωβία επιβάλλει κληρονομήσαι αυτήν. Eν αυτω τω καιρω επιστρέψας Τωβίτ εισήλθεν εις τον οίκον αυτού και Σάρρα η του Ραγουήλ κατέβη εκ του υπερώου αυτής.

4

IV. Tobiti ahanula omugala Tobiya

1 Olwo lusiku Tobiti akengera oku abikisize Gabaeli w’e Ragesi, ensaranga zage omu Mediya. 2 Yene acija emurhima, erhi: «Lola oku nahunyire okufa, cankarhumaga ntahamagala mugala wani Tobiya n’okumubwira ogw’ezola nsaranga embere nfe?» 3 Anacihamagala omugala Tobiya emunda ali, anacimubwira, erhi: «Oyish’imbisha bwinja bwinja amango nafa. Okakenga nyoko n’irhondo orhamulekêreraga ciru n’olusiku luguma, okajira okwa nkamusimisa na ntyo irhondo omanye wankamubabaza omurhima oku busha. 4 Okaz’imukenga bwenêne, mwana wani, bulya abwine mbaka nyinji we o rhuma amango anali akuherhe omu nda yage goshi, amango anafe onamubishe hofi nani nshinda nguma.

5 Omu nsiku z’akalamo, mwana wani, okakengera Nyamuzinda, orhole omuhigo gw’okurhamuhemukira n’ogw’okushimba amarhegeko gage. Okajira ebijiro bishinganine omu nsiku z’obuzine bwawe zoshi, irhondo orhahiraga okagera omu njira y’obulenzi. 6 Nka kulya abajira eby’okuli bayololoka omu mirimo yabo yoshi, kwo na kuguma ngasi bajira ebishinganine nabo.

7 Oku bintu ogwerhe, okaz’iyankakwo ebi warhabalamwo abandi bantu. Obusu bwawe irhondo burhayûbîzagya embere z’omukenyi, na ntyo Nyamuzi nda arhankayûbîza kuli we. 8 Okajira oburhabale nk’oku ebirugu byawe binali: nka ogwerhe hinyi orhabaga nshonyi za kurhabala n’ehyo hinyi ogwerhe. 9 O kwo bulya erhi wene odwirhe wacilundikira omuhako omu nsiku zawe z’amala girire. 10 Bulya okurhabala abandi kunayokole omuntu, kumurhenze omu lufu, kurhankaziga aja ahantu h’omwizimya. 11 Bulya oku ngasi banajira ntyo, obu rhabale bwabo eri nterekêro bahanyire emw’Ow’Enyanya.

12 Mwana wani, ocilange oku bugonyi, na burhanzi oyanke omûkazi w’omu bûko bwawe. Orhayankaga omûkazi w’ahandi, olya orhali w’omu mulala gw’a­ babusi bawe, bulya rhuba bene abalêbi: Nuhu, Abrahamu, Izaki na Yakobo bo babusi birhu abo kurhenga mira. Mwana wani, omanye oku abo boshi bayansire abakazi emwa bene wabo, banagishwa omu bana babo n’iburha lyabo linahabwe igulu lyoshi nka kashambala kabo. 13 Ntyo, mwana wani, okazigira bene winyu, n’irhondo omanye wanakabagayaguza, babe banarhabana babe bananyere b’omu bûko bwawe. Orhôle omûkazi mulibwo. Bulya akagayo kanahonye omuntu, karhume abula n’omurhûla. Okurhakola akantu kunarhume omuntu ashubira nyuma anakene bwenêne, bulya obwolo ye nina w’ishali.

14 Omûkamarho gw’omuntu wagukoleraga irhondo omanye gurhalegemaga omwo mwawe, ci onamuhe duba duba gulya mukamarho gwage na ntyo wanakolera Nyamuzinda, naye anakukamasa. Obe mwirhonzi, mwana wani, omu bijiro byawe byoshi n’okula walezirwe bwinja kukashokolera olugendo lwawe loshi. 15 Oku orhankasima, nawe orhakujiriraga owundi muntu. Orhakazag’inywa idivayi mpu kuhika olaluke, irhondo endalwe erhabaga omu ngeso zawe. 16 Omugati gwawe oguhekwo oshalisire n’omulondo gwawe yambisamwo orhayambirhi cici. Ebisigire omu birugu byawe, rhabalamwo aba ndi, orhanabêraga obwo burhabale mutula. 17 Olumize emigati n’idivayi oku nshinda y’abashinganyanya, ci omanye orhahaga omunya-byâha.

18 Okayumvirhiza ihano ly’omuntu mwirhonzi n’irhondo orhahiraga okagayaguza ihano ly’obunguke. Ngasi mango okakuza Nyakasanc Nyamuzinda wawe, onakamuhûna amajira gawe goshi gayorhe gayumanine. 19 Emihigo n’e njira zawe zoshi bikugendekere bwinja, bulya arhali amashanja goshi gajira omuhigo mwinja. Ci konene Nyamuzinda yene ohâna iragi, yene onanyihya omuntu nk’oku analonzize. Neci obwo, mwana wani, okashimba ago ma rhegeko n’irhondo garharhengaga omu mirhima gwawe.

20 Nkumanyisizagye buno oku nabisize talenta ikumi emwa Gabaeli, mugala wa Gabri, w’e Ragesi omu Mediya. 21 Orharhinyaga okujayo, mwana wani bulya rhukola bakenyi: wanabona bugale bunji nk’orhinya Nyamuzinda, nk’oyaka ngasi câha na nk’onakajira ebishinganine embere za Nyakasane Nyamuzinda.»

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ.

1 ΕΝ τη ημέρα εκείνη εμνήσθη Τωβίτ περί του αργυρίου, ου παρέθετο Γαβαήλ εν Ράγοις της Μηδίας, 2 και είπεν εν εαυτω· εγώ ητησάμην θάνατον, τι ου καλώ Τωβίαν τον υιόν μου, ίνα αυτω υποδείξω πριν αποθανείν με; 3 και καλέσας αυτόν είπε· παιδίον, εάν αποθάνω, θάψον με, και μη υπερίδης την μητέρα σου· τίμα αυτήν πάσας τας ημέρας της ζωής σου και ποίει το αρεστόν αυτή και μη λυπήσης αυτήν. 4 μνήσθητι, παιδίον, ότι πολλούς κινδύνους εώρακεν επί σοί εν τη κοιλία· όταν αποθάνη, θάψον αυτήν παρ ‘ εμοί εν ενί τάφω. 5 πάσας τας ημέρας, παιδίον, Κυρίου του Θεού ημών μνημόνευε και μη θελήσης αμαρτάνειν και παραβήναι τας εντολάς αυτού. δικαιοσύνην ποίει πάσας τας ημέρας της ζωής σου και μη πορευθής ταις οδοίς της αδικίας· 6 διότι ποιούντός σου την αλήθειαν, ευοδίαι έσονται εν τοις έργοις σου και πάσι τοις ποιούσι την δικαιοσύνην. 7 εκ των υπαρχόντων σοι ποίει ελεημοσύνην, και μη φθονεσάτω σου ο οφθαλμός εν τω ποιείν σε ελεημοσύνην· μη αποστρέψης το πρόσωπόν σου από παντός πτωχού, και από σου ου μη αποστραφή το πρόσωπον του Θεού. 8 ως σοί υπάρχει κατά το πλήθος, ποίησον εξ αυτών ελεημοσύνην· εάν ολίγον σοι υπάρχη, κατά το ολίγον μη φοβού ποιείν ελεημοσύνην· 9 θέμα γαρ αγαθόν θησαυρίζεις σεαυτω εις ημέραν ανάγκης· 10 διότι ελεημοσύνη εκ θανάτου ρύεται και ουκ εά εισελθείν εις το σκότος· 11 δώρον γαρ αγαθόν εστιν ελεημοσύνη πάσι τοις ποιούσιν αυτήν ενώπιον του Υψίστου. 12 πρόσεχε σεαυτω, παιδίον, από πάσης πορνείας και γυναίκα πρώτον λάβε από του σπέρματος των πατέρων σου· μη λάβης γυναίκα αλλοτρίαν, ή ουκ έστιν εκ της φυλής του πατρός σου, διότι υιοί προφητών εσμεν. Νώε, Αβραάμ, Ισαάκ, Ιακώβ, οι πατέρες ημών από του αιώνος· μνήσθητι, παιδίον, ότι αυτοί πάντες έλαβον γυναίκας εκ των αδελφών αυτών και ευλογήθησαν εν τοις τέκνοις αυτών, και το σπέρμα αυτών κληρονομήσει γην. 13 και νυν, παιδίον, αγάπα τους αδελφούς σου και μη υπερηφανεύου τη καρδία σου από των αδελφών σου και των υιών και θυγατέρων του λαού σου λαβείν σεαυτω εξ αυτών γυναίκα· διότι εν τη υπερηφανία απώλεια και ακαταστασία πολλή, και εν τη αχρειότητι ελάττωσις και ένδεια μεγάλη· η γαρ αχρειότης μήτηρ εστί του λιμού. 14 μισθός παντός ανθρώπου, ος εάν εργάσηται παρά σοί, μη αυλισθήτω, αλλ ‘ απόδος αυτω παραυτίκα, και εάν δουλεύσης τω Θεω, αποδοθήσεταί σοι. πρόσεχε σεαυτω, παιδίον, εν πάσι τοις έργοις σου και ίσθι πεπαιδευμένος εν πάση αναστροφή σου. 15 και ό μισείς, μηδενί ποιήσης. οίνον εις μέθην μη πίης, και μη πορευθήτω μετά σου μέθη εν τη οδω σου. 16 εκ του άρτου σου δίδου πεινώντι και εκ των ιματίων σου τοις γυμνοίς· παν, ό εάν περισσεύση σοι, ποίει ελεημοσύνην, και μη φθονεσάτω σου ο οφθαλμός εν τω ποιείν σε ελεημοσύνην. 17 έκχεον τους άρτους σου επί τον τάφον των δικαίων και μη δως τοις αμαρτωλοίς. 18 συμβουλίαν παρά παντός φρονίμου ζήτησον και μη καταφρονήσης επί πάσης συμβουλίας χρησίμης. 19 και εν παντί καιρω ευλόγει Κύριον τον Θεόν και παρ‘ αυτού αίτησον, όπως αι οδοί σου ευθείαι γένωνται, και πάσαι αι τρίβοι και βουλαί σου ευοδωθώσι· διότι παν έθνος ουκ έχει βουλήν, αλλ ‘ αυτός ο Κύριος δίδωσι πάντα τα αγαθά και ον εάν θέλη, ταπεινοί, καθώς βούλεται. και νυν, παιδίον, μνημόνευε των εντολών μου, και μη εξαλειφθήτωσαν εκ της καρδίας σου. 20 και νυν υποδεικνύω σοι τα δέκα τάλαντα του αργυρίου, α παρεθέμην Γαβαήλω τω του Γαβρία εν Ράγοις της Μηδίας. 21 και μη φοβού, παιδίον, ότι επτωχεύσαμεν· υπάρχει σοι πολλά, εάν φοβηθής τον Θεόν, και αποστης από πάσης αμαρτίας και ποιήσης το αρεστόν ενώπιον αυτού

5

V. Omuntu mwinkubagirwa walusa Tobiya

1 Oku handi Tobiya anacishuza ishe Tobiti, erhi: «Larha okuwantegesire koshi nakujira. 2 Ci konene kurhi nakahashamwo okubona oyo muntu? A rhanyishi, nani ntamuyishi. Cimanyiso cici nankamuhaga lyo amanya, ana nyemêrere n’okumpa ezo nsaranga? N’enjira y’okuja eyo Mediya, ntayiyishi.» 3 Tobiti ashuza omugala Tobiya, erhi:«Ampire ecimanyiso c’okwo rhwalagâna naga, nani namuha ecindi. Nacijira kabirhi na ngasi muguma ayanka cigabi ciguma, eco cigabi ciguma nacibika n’ezo nsaranga. Lolaga oku ekola myaka makumi abirhi eno kurhenga mbîsize ezo nsaranga. Ci, mwana wani, okanya gye oje walonza omuntu mwikubagirwa mwankagenda naye, hano mugaluka, nanayish’imujuha; n’enyuma z’aho wanarhôla ezo nsaranga emwa Gabaeli». 4 Tobiya anacihuluka, aja alonza omuntu omanyire enjira bankagenda naye e Mediya. Oku ahuluka, tundu kuli Malahika Rafaheli, ci arhali amanyire oku ali malahika wa Nyamuzinda. 5 Anacimudosa, erhi: Yaga mwira, oli wa ngahi? Naye, erhi: Ndi muguma w’omu bene Israheli, bene winyu: ndi kola eno munda. Anacimudosa, erhi: «K’orhankamanya enjira eja e Mediya obu? 6 Naye, erhi: «Neci, nanyije kanji kanji, mmanyire olw’enjira zayo zoshi. Kanji kanji nankaja e Mediya, mpande n’aha mwa mwene wirhu Gabayeli oba e Ragesi omu Mediya: Hali lugendo lwa nsiku ibirhi ngumaguma, kurhenga Ekbatani kuja e Ragesi, bulya kuli oku ntondo». 7 Anacimubwira, erhi: Mwira, nindaga, ntang’igend’ibwira Larha, bulya ndi n’obulagirire bw’okugenda nawe, na hano rhugaluka nayish’ikulyûla. 8 Anacirnushuza, erhi: Nalinda, ci konene orhalegemaga. 9 Tobiya anacikanya ajibwira ishe, erhi: Lola oku namabona omuntu wa muli bene wirhu, bene Israheli. Tobiti anacimubwira, erhi: Kanya o mpamagalirc oyo muntu, lyo manya ali wa kuli bene ndi, ali wa mulala guhi n’erhi ali rnuntu wakucikubagirwa, kandi erhi rnuntu rnwankagenda naye. Tobiya anacihuluka, aj’ihamagala olya wabo, anacirnubwira, erhi: Mwira, larha akulonza. 10 Malahika anacija omu nyumpa, Tobiti ye rnurhangiriza anacilarnusa, owabo anacimubwira, erhi: Oshagaluke bwenêne. Tobiti ashubiriza, erhi: Bushagaluke buci nankacibona nani. Niono nkola muntu orhacijira masu, ntaci bona obulangashane bw’oku nkuba, cindwirhe nagukuliza omu ndunduli y’o rnwizirnya nka rnifu erya erhacibona bulangashane. Nkola ncibêra omu karhî k’abafire, nkola nkayumva abantu baderha ntanababone. Naye anacimushuza, erhi: Langalira! osimike Nyarnuzinda akola ahizire ensiku zawe z’okufuma hofi, olangalire kone! Tobiti anacirnubwira, erhi: Mugala wani Tobiya alonza okuja e Mediya: ka wankanahasha okujayo naye, omuluse? Nayish’ikujuha, mwene wirhu. Naye anacishuza, crhi: Neci nanahasha okugenda naye Manyire enjira zoshi na kanji kanji najire e Mediya, nagezire omu rhubanda rhwayo rhwoshi, nasôka n’oku ntondo zayo zoshi n’enjira zayo nziyishi. 11 Tobiti anacimudôsa, erhi: Mwene wirhu, oli w’omu rnulala guhi n’obûko bwawe muli baci? Ombwire nani, mwene wirhu. 12 Naye anacimushuza, erhi: Bulagirire buci oli n’obûko 9 Tobiti anacirnushuza, erhi: Mwene wirhu, nalonza okumanya oli mwene ndi n’izîno lyawe we ndi. 13 Anacimushuza, erhi: Nie Azariyasi, mugala wa Ananiyasi mukulu, w’omu bene winyu. 14 Tobiti anacimushuza, erhi: Koko, mwene wirhu; ndarnusize, orhamberaga burhe rnwene wirhu bwenge nalonzagya okumanya eby’okuli n’omulala gwawe. Kwamabonekanaga oku oli mwene wirhu n’oku oli w’omu mulala mwinja. Nayishigi Ananiyasi na Natani, bombi bene Semeliyasi mukulu nabo bakazag’ija e Yeruzalernu n’okuhararnya nani, barhanahabukaga omu njira y’obuhwinja. Bene winyu bali bantu binja bwenêne, oli w’oku cisiki cinja. Neci, kwokwo. 15 Anacimubwira, erhi: Ngasi biyerekire omûkamarho gwawe, nakaz’ikuha drakma nguma ngasi lusiku na ngasi bindi onalagirirckwo na mugala wani. Genda na mugala wani, 16 ciru nakuyushulira omukamarho gwawe. Anacimushuza, erhi: Rhwagenda naye orhayobohaga. Rhwagenda bwinja, rhunagaluke hano rnwawe bagumaguma, bulya enjira eri nyinja. 17 Tobiti anacishuza, erhi: Mugendage n’omugisho, rnwene wirhu. Anacihamagala omugala, amubwira, erhi: Mwana wani, orheganye eby’amabalamo, ogende na mwene winyu. Nnâmahanga Nyamuzinda w’enyanya abalange eyo munda rnwaja, anabagalule bagumaguma, na malahika wage amuluse, anamulange mwana wani. Tobiya anacikomekera, bakolaga bagenda, barhang’ihôberana n’ishe na nina. Tobiti anacibwira omugala, erhi: «Ogende bwinja mwana wani». 18 Nina wa Tobiya anacimuhôbera, avugumula ernirenge, anacibwira Tobiti, erhi: «Cirhumire waleka oyu mwana wani agenda? K’arhali ye kola kakoma kirhu, k’arhali ye okola waja arhulangûla enjira? 19 Casinga lurhacibaga lwa nsaranga zone nanene, ci ziyokole rnugala wani! 20 Okulama nk’okwo Nnâmahanga anarhuhâgaye kwali kurhukwanine.» 21 Tobiti anacimubwira, erhi: Leka binwa bya bene ebyo! Omwana wirhu oyo ogenzire mugumaguma, kw’anagaluka rnugumaguma. N’amasu gawe gabona amango agaluka mugumaguma. 22 Leka binwa bya bene ebyôla! Orhabayôboheraga, mwâli wirhu. Ma lahika mwinja amulusa n’okubalama kwage kwaba kwinja, agaluka mugumaguma.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε.

1 ΚΑΙ αποκριθείς Τωβίας είπεν αυτω· πάτερ, ποιήσω πάντα, όσα εντέταλσαί μοι· 2 αλλά πώς δυνήσομαι λαβείν το αργύριον και ου γινώσκω αυτόν; 3 και έδωκεν αυτω το χειρόγραφον και είπεν αυτω· ζήτησον σεαυτω άνθρωπον, ος συμπορεύσεταί σοι, και δώσω αυτω μισθόν έως ζω· και λαβέ πορευθείς το αργύριον. 4 και επορεύθη ζητήσαι άνθρωπον και εύρε τον Ραφαήλ, ος ην άγγελος, και ουκ ήδει· 5 και είπεν αυτω· ει δύναμαι πορευθήναι μετά σου εν Ράγοις της Μηδίας, και ει έμπειρος ει των τόπων; 6 και είπεν αυτω ο άγγελος· πορεύσομαι μετά σου και της οδού εμπειρώ και παρά Γαβαήλ τον αδελφόν ημών ηυλίσθην. 7 και είπεν αυτω Τωβίας· υπόμεινόν με, και ερώ τω πατρί. 8 και είπεν αυτω· πορεύου και μη χρονίσης. 9 και εισελθών είπε τω πατρί· ιδού εύρηκα ος συμπορεύσεταί μοι. ο δε είπε· φώνησον αυτόν προς με, ίνα επιγνώ ποίας φυλής εστι και ει πιστός του πορευθήναι μετά σου. 10 και εκάλεσεν αυτόν, και εισήλθε, και ησπάσαντο αλλήλους. 11 και είπεν αυτω Τωβίτ· αδελφέ, εκ ποίας φυλής και εκ ποίας πατριάς ει συ; υπόδειξόν μοι. 12 και είπεν αυτω· φυλήν και πατριάν συ ζητείς ή μίσθιον, ος συμπορεύσεται μετά του υιού σου; και είπεν αυτω Τωβίτ· βούλομαι, αδελφέ, επιγνώναι το γένος σου και το όνομα. 13 ος δε είπεν· εγώ Αζαρίας Ανανίου του μεγάλου, των αδελφών σου. 14 και είπεν αυτω· υγιαίνων έλθοις, αδελφέ, και μη μοι οργισθής, ότι εζήτησα την φυλήν σου και την πατριάν σου επιγνώναι. και συ τυγχάνεις αδελφός μου εκ της καλής και αγαθής γενεάς· επεγίνωσκον γαρ εγώ Ανανίαν και Ιωνάθαν τους υιούς Σεμεϊ του μεγάλου, ως επορευόμεθα κοινώς εις Ιεροσόλυμα προσκυνείν, αναφέροντες τα πρωτότοκα και τας δεκάτας των γεννημάτων, και ουκ επλανήθησαν εν τη πλάνη των αδελφών ημών. εκ ρίζης καλής ει, αδελφέ, 15 αλλά ειπόν μοι τίνα σοι έσομαι μισθόν διδόναι· δραχμήν της ημέρας και τα δέοντά σοι ως και τω υιω μου. 16 και έτι προσθήσω σοι επί τον μισθόν, εάν υγιαίνοντες επιστρέψητε. 17 και ευδόκησαν ούτως. και είπε προς Τωβίαν· έτοιμος γίνου προς την οδόν· και ευοδωθείητε. και ητοίμασεν ο υιος αυτού τα προς την οδόν. και είπεν αυτω ο πατήρ αυτού· πορεύου μετά του ανθρώπου τούτου, ο δε εν τω ουρανω οικών Θεός ευοδώσει την οδόν υμών, και ο άγγελος αυτού συμπορευθήτω υμίν. και εξήλθαν αμφότεροι απελθείν και ο κύων του παιδαρίου μετ ‘ αυτών. 18 έκλαυσε δε Άννα η μήτηρ αυτού και είπε προς Τωβίτ· τι εξαπέστειλας το παιδίον ημών; ή ουχί η ράβδος της χειρός ημών εστιν εν τω εισπορεύεσθαι αυτόν και εκπορεύεσθαι ενώπιον ημών; 19 αργύριον τω αργυρίω μη φθάσαι, αλλά περίψημα του παιδίου ημών γένοιτο· 20 ως γαρ δέδοται ημίν ζην παρά του Κυρίου, τούτο ικανόν ημίν υπάρχει. 21 και είπεν αυτή Τωβίτ· μη λόγον έχε, αδελφή· υγιαίνων ελεύσεται, και οι οφθαλμοί σου όψονται αυτόν· 22 άγγελος γαρ αγαθός συμπορεύσεται αυτω, και ευοδωθήσεται η οδός αυτού, και υποστρέψει υγιαίνων. και επαύσατο κλαίουσα.

6

1 Anaanacihusa okulaka.

VI. Okubalama kwa Tobiya: Olw’ enfi

2 Nyamwana acilikûla bo na malahika, akabwa kabo nako kabashimbûlira Omu nyuma. Banahuma enjira yabo oku bali babirhi. Oku budufu burhanzi hanacihanda oku burhambi bw’olwîshi luderhwa Tigri. 3 Nyamwana anaciya ndagala mpu akola agend’icîkalaba amagulu muli olwo lwîshi lwa Tigri. Ow’e nfi munene anacishabira mulya mîshi, anaciyisha ayishire emunda ali alonzimulya okugulu. Nyamwana anacibanda endûlu. 4 Malahika anacibwira nyamwana, erhi: «Ogwarhe eyo nfi, oseze». Olya mwana anacirhuluba elya nfi, ayisha abululira ebulambo. 5 Malahika anacimubwira, erhi: Oyibâge, orhole endulwe, omurhima n’obudiku, obiyomeke ci okabulire amala; endulwe, omu rhima n’obudiku biri bufumu bwinja. 6 N’erhi ayus’ibâga erya nfi, nyamwana ayiyômola endulwe, omurhima n’obudiku, ayôca ecihimbi cayo n’ecindi aci shîgakwo omnyu, anaciyomeka omu nshoho. Oku bali babirhi banacilikûla, kuhika bayegera e Mediya.

7 Okubundi nyamwana anacidosa malahika, erhi: «Mwene wirhu Azariyasi, bufumu buci buba omu murhima, omu budiku n’omu ndulwe y’enfî?» 8 Anacimushuza, erhi: «Omurhima n’obudiku bw’enfi orhang’ibisirha, onabi bayise omulume nisi erhi omûkazi oli na shetani, kandi erhi wundi muzimu mubi, banafuma bulya buhanya bwabo, balya bashombanyi babo banabarhengakwo loshi. 9 Endulwe, omuntu erhi ankayishîga oku masu g’omuntu walwâla amasu, nisi erhi wankayibûhira oku masu gahûsire, galya masu ganafuma».

10 Erhi baba bamaja omu Mediya, banakola bayegire hofi na Ekbatani, 11 Rafaheli anacibwira nyamwana, erhi: Tobiya mwene wirhu; naye erhi bici? Malahika, erhi: «labaga omu mwa Ragweli rhugwasirwe okuhanda mwa buno budufu. 12 Oyo mulume ali mewene winyu, agwehe n’omunyere, izîno lyage ye Sara. Arhajira murhabana nisi erhi wundi mwananyere, ci Sara ho na hoshi aha. N’oyo munyere we omulinganine kulusha abandi boshi, we okwanine okumuhâbwa omuyîmemwo, ogwerhe obuhashe bw’okuyîma omu by’ishe. Nyamunyere aba mwananyere wa bwirhonzi, mwananyere wa burhwali mwananyere mwinja bwenêne, n’ishe naye aba muntu mwinja bwenêne.

13 Oli n’obuhashe bw’okumuyanka, onyumve mwene wirhu, nayish’ishambâla n’ishe hano budufu, nti akuhe nyamunyere omushebe. N’amango rhwarhenga e Ragesi rhwanajira eby’obuhya bwage. Manyire oku Ragweli arhankakuyîmaye nisi erhi okumuha owundi mpu abe ye omuyanka, bulya anahâbwa obuhane b’okufa nk’oku binayandisirwe omu citabu ca Musa, bulya amanyire oku we ogwerhe obuhashe bw’okuyanka oyo mwâli kulusha abandi boshi. Mwene wirhu onyumvagye buno, muli obûla budufu rhwashambâla ebiye rekire nyamunyere rhunamulunge mwembi n’amango rhwarhenga e Ragesi I rhwanamurhôla rhugende rhweshi emwinyu.»

14 Okundi Tobiya anacishuza Rafaheli, erhi: «Yaga mwene wirhu Azariasi, nayumvirhe oku oyo munyere amayankwa na balume nda n’oku banakafîra omu k’obuhya budufu, ngasi mango erhi banarhangulaga okumuyegera, bo shi banafe nanayumvirhe baderha mpu muzimu okaz’ibayîrha. 15 Nawe wene oyumvirhage oku arhali nyamukazi ye ofa ci abamuyegera bo bafa; niono nyobohire okufa, bwenêne obu ndi mwana cûsha wa larha na nyâma; erhi na nkafa barhacigwerhi wundi ndi wankababisha.»

16 Anacimushuza, erhi: «Ka orhacikengiri galya marhegeko sho akuhaga mpu oyanke omûkazi w’omu nyumpa y’ishe? Ci onyumvagye mwene wirhu, orhalolaga kw’oyo muzimu, oyanke nyamunyere kone; niono manyire oku muli buno budufu bakuhaye mpu abe mukawe^d. 17 Hano okola waja omu kabuhya orhang’irhôla kuli bulya budiku na kuli gulya murhima gw’erya nfi, obisirhire halya bayôkera obukù: ehisununu hyanazûka, 18 shetani anahibayizako kandi anayaka arhenge muli nyamukazi loshi. Na hanôla mukola muli haguma, burhanzi mwanarhang’iyîmuka, mwanafukama, musalire, mushenge Nnamahanga w’e mpingu amuyandagalizekwo obwonjo n’obucire bwage. Orhayôbohaga, bulya kurhenga mira oyo mukazi we alirheganyizibwe mpu abe kashambala kawe, mpu nawe obe bucire bwage. Mwayish’igenda mweshi naye; nanakubwira oku wamuburhakwo abana, nabo bayôrha nka balumuna bawe. Orhayôbohaga. 19 Erhi Tobiya ayumva ebyo binwa bya Rafaheli byamumanyisagya bwinja oku agwerhe omunyere w’omu mulala gwage, n’oku ali w’omu bûko bw’ishe, anacimusîma bwenêne, n’omurhima gwage gwacishwekera kuli ye.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΣΤ.

1 ΟΙ δε πορευόμενοι την οδόν ήλθον εσπέρας επί τον Τίγριν ποταμόν, και ηυλίζοντο εκεί. 2 το δε παιδάριον κατέβη περικλύσασθαι, και ανεπήδησεν ιχθύς από του ποταμού και εβουλήθη καταπιείν το παιδάριον. 3 ο δε άγγελος είπεν αυτω· επιλαβού του ιχθύος. και εκράτησε τον ιχθύν το παιδάριον και ανέβαλεν αυτόν επί την γην. 4 και είπεν αυτω ο άγγελος· ανάτεμε τον ιχθύν και λαβών την καρδίαν και το ήπαρ και την χολήν θές ασφαλώς. 5 και εποίησε το παιδάριον ως είπεν αυτω ο άγγελος, τον δε ιχθύν οπτήσαντες έφαγον. 6 και ωδευον αμφότεροι, έως ου ήγγισαν εν Εκβατάνοις. 7 και είπε το παιδάριον τω αγγέλω· Αζαρία αδελφέ, τι εστιν η καρδία και το ήπαρ και η χολή του ιχθύος; 8 και είπεν αυτω· η καρδία και το ήπαρ, εάν τινα οχλή δαιμόνιον ή πνεύμα πονηρόν, ταύτα δεί καπνίσαι ενώπιον ανθρώπου ή γυναικός, και ουκέτι ου μη οχληθή· 9 η δε χολή, εγχρίσαι άνθρωπον, ος έχει λευκώματα εν τοις οφθαλμοίς, και ιαθήσεται. 10 ως δε προσήγγισαν τη Ράγη, 11 είπεν ο άγγελος τω παιδαρίω· αδελφέ, σήμερον αυλισθησόμεθα παρά Ραγουήλ, και αυτός συγγενής σου εστι, και έστιν αυτω θυγάτηρ ονόματι Σάρρα· 12 λαλήσω περί αυτής του δοθήναί σοι αυτήν εις γυναίκα, ότι σοι επιβάλλει η κληρονομία αυτής, και συ μόνος ει εκ του γένους αυτής, και το κοράσιον καλόν και φρόνιμόν εστι. 13 και νυν άκουσόν μου και λαλήσω τω πατρί αυτής, και όταν υποστρέψωμεν εκ Ραγών, ποιήσομεν τον γάμον· διότι επίσταμαι Ραγουήλ ότι ου μη δω αυτήν ανδρί ετέρω κατά τον νόμον Μωυσή ή οφειλήσει θάνατον, ότι την κληρονομίαν σοί καθήκει λαβείν ή πάντα άνθρωπον. 14 τότε είπε το παιδάριον τω αγγέλω· Αζαρία αδελφέ, ακήκοα εγώ το κοράσιον δεδόσθαι επτά ανδράσι και πάντας εν τω νυμφώνι απολωλότας. 15 και νυν εγώ μόνος ειμί τω πατρί και φοβούμαι μη εισελθών αποθάνω καθώς και οι πρότεροι, ότι δαιμόνιον φιλεί αυτήν, ό ουκ αδικεί ουδένα πλήν των προσαγόντων αυτή. και νυν εγώ φοβούμαι μη αποθάνω και κατάξω την ζωήν του πατρός μου και της μητρός μου μετ ‘ οδύνης επ ‘ εμοί εις τον τάφον αυτών· και υιος έτερος ουχ υπάρχει αυτοίς, ος θάψει αυτούς. 16 είπε δε αυτω ο άγγελος· ου μέμνησαι των λόγων, ων ενετείλατό σοι ο πατήρ σου, υπέρ του λαβείν σε γυναίκα εκ του γένους σου; και νυν άκουσόν μου, αδελφέ, διότι σοί έσται εις γυναίκα, και του δαιμονίου μηδένα λόγον έχε, ότι την νύκτα ταύτην δοθήσεταί σοι αύτη εις γυναίκα. 17 και εάν εισέλθης εις τον νυμφώνα, λήψη τέφραν θυμιαμάτων και επιθήσεις από της καρδίας και του ήπατος του ιχθύος και καπνίσεις, 18 και οσφρανθήσεται το δαιμόνιον και φεύξεται και ουκ επανελεύσεται εις τον αιώνα του αιώνος. όταν δε προσπορεύη αυτή, εγέρθητε αμφότεροι και βοήσατε προς τον ελεήμονα Θεόν, και σώσει υμάς και ελεήσει. μη φοβού, ότι σοί αυτή ητοιμασμένη ην από του αιώνος, και συ αυτήν σώσεις, και πορεύσεται μετά σου, και υπολαμβάνω ότι σοι έσται εξ αυτής παιδία. 19 και ως ήκουσε Τωβίας ταύτα, εφίλησεν αυτήν, και η ψυχή αυτού εκολλήθη σφόδρα αυτή.

7

VII. Tobiya emwa Ragweli

1 Erhi bahika omu Ekbatani, Tobiya anaciderha, erhi: «Yaga mwene wirhu Azariyasi, ompise ho na halya emwa mwene wirhu Ragweli». Naye anaci muhisa omu nyumpa aha mwa Ragweli. Banacimushimâna atamire hofi n’olumvi lw’omu muhanda gwage.

Banacimulamusa bo barhangiriza, naye anacibashuza, erhi: «Mushagaluke bwenêne, bene wirhu muyîshe bwinja, mwamahika bagumaguma». Anacibahêka omu nyumpa yage. 2 Anacibwira mukage Edna, erhi: «Ewani kwo kurhi oku oyu mwana amashusha mwene wirhu Tobiti». 3 Edna anacibadôsa, erhi: «Muli ba ngahi bene wirhu?». Nabo banacimushuza, mpu: «Rhuli bene Nefutali, mwa balya bahekagwa bujà e Ninive». 4 Nyarnukazi anacidosa, erhi: «Ka muyishiyo mwene wirhu Tobiti?» Nabo, mpu: «Neci rhurnuyishi». 5 Nyamukazi, erhi: «Kazibuhire? » Nabo, mpu: «Ho aciba anazibuhire» Tobiya anaciyushula, erhi: «Ci ye larha».

6 Ragweli anacihama, amuhôberanya, avugumula emirenge. 7 Anaciderha, erhi: «Osuhirwe mwana wani, sho ali mubusi oshinganine! Aye! iragi libi okubona aba muhûrha omuntu walimushinganyanya n’owakazag’ijira amarhabale kulya! Ashub’iciyôha omu birhugo bya Tobiya alaka bwenêne.

8 Naye mukage Edna arhondêra okulaka; omwali Sara naye ko nako alaka. 9 Anacigend’ibâga omwanabuzi abayankiriramwo kwinja. Erhi bayusa okuyô ga n’okucikalaba n’erhi baba bakolaga bacîlambwire balya, Tobiya anacibwira Rafaheli, erhi: «Mwene wirhu Azariyasi, bwiraga Ragweli ampe oyu mwali wi rhu Sara».

10 Ragweli anaciyumva birya binwa, anacishuza nyamwana, erhi: «Olye, onanywe, onagend’igwishira bwinja. Bulya nta wundi muntu wankayanka Sara okuleka we wenene, mwene wirhu. Nani nienene ntagwerhi obuhashe bw’okumuha owundi muntu okuleka we, bulya wene we mwene wirhu wa hofi. Ci konene nakubwira okunali mwana wani. 11 Namamuha balume nda muli bene wirhu na boshi banakaz’ifa obudufu bankanaderha mpu bamuyegera. Na buno, mwana wani, olye onanywe, Nyamuzinda yene akola aho.»

Tobiya ayanka Sarahttps://youtu.be/4xm7ujeq0Ag

Tobiya anacishuza, erhi: «Ntalye ntananywe kuhika otwe olwo lubanja lwani». Ragweli anacimubwira, erhi: «Namakujira, omuhâbirwe, nka kulya binadesirwe omu citabu ca Musa, n’empingu erhegesire mpu omuhâbwe. Rhola mwâli winyu oyo. Ala oku okola mushinja wage, naye akola mwâli winyu, ye oyu wamahâbwa loshi kurhenga ene. Nnâmahanga w’enyanya akuhe omulagi mw’obu budufu bw’ene, mwana wani, akubabalire, anakuhe omurhûla».

12 Ragweli anacihamagala omwâli Sara, naye anaciyisha emunda ali, erhi aba amagwarha omwâli okuboko, akuhà Tobiya anacimubwira, erhi: «Yankaga ye nk’oku irhegcko na ecitabu ca Musa cinadesire, nkuhîre ye abe mukawe. Rhôlaye, mugende bagumaguma emunda sho ali. Na Nyamuzinda w’enyanya akuhe iragi n’omurhula!»

13 Anacihamagala nina wa nyamunyere, anacirhumiza mpu bamulerhere akaratasi, anaciyandika kulya karatasi obuhashe bw’okuhâna omwâli bwo bunaligi buhya, kw’obwo buhashe aderha oku ayemire okumuhà ye nka mukage omu kukulikira oburhegesi bw’irhegeko lya Musa. 14 Okubundi barhondêra okulya n’okunywa.

15 Ragweli anacihamagala mukage Edna, anacimubwira, erhi: «Mwâli wirhu, orheganye ecindi ciyumpa c’okuhekamwo Sara», 16 Nyamukazi anacikanya, agend’irheganya encingo omu ciyumpa nka kulya iba ananaderhaga, anacihiramwo namunyere. Naye anacirhondêra amuvugumulirakwo emirenge, buzinda ahorhola erya mirenge yage anacimubwire erhi: «Olangalire! mwâli wani, Nyakasane w’empingu ahindule ogu mutula gwawe okuba masîma! Ola ngalire, mwali wani!» Nyamukazi anacihuluka.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ

1 ΚΑΙ ήλθον εις Εκβάτανα και παρεγένοντο εις την οικίαν Ραγουήλ, Σάρρα δε υπήντησεν αυτοίς και εχαιρέτισεν αυτούς και αυτοί αυτήν, και εισήγαγεν αυτούς εις την οικίαν. 2 και είπε Ραγουήλ Έδνα τη γυναικί αυτού· ως όμοιος ο νεανίσκος Τωβίτ τω ανεψιω μου; 3 και ηρώτησεν αυτούς Ραγουήλ· πόθεν εστέ, αδελφοί; και είπαν αυτω· εκ των υιών Νεφθαλίμ των αιχμαλώτων εκ Νινευή. 4 και είπεν αυτοίς· γινώσκετε Τωβίτ τον αδελφόν ημών; οι δε είπον· γινώσκομεν. και είπεν αυτοίς· υγιαίνει; 5 οι δε είπαν· και ζη και υγιαίνει. και είπε Τωβίας· πατήρ μου εστι. 6 και ανεπήδησε Ραγουήλ και κατεφίλησεν αυτόν και έκλαυσε 7 και ευλόγησεν αυτόν και είπεν αυτω· ο του καλού και αγαθού ανθρώπου υιος· και ακούσας ότι Τωβίτ απώλεσε τους οφθαλμούς εαυτού, ελυπήθη και έκλαυσε. 8 και Έδνα η γυνή αυτού και Σάρρα η θυγάτηρ αυτού έκλαυσαν και υπεδέξαντο αυτούς προθύμως· 9 και έθυσαν κριόν προβάτων και παρέθηκαν όψα πλείονα. είπε δε Τωβίας τω Ραφαήλ· Αζαρία αδελφέ, λάλησον υπέρ ων έλεγες εν τη πορεία, και τελεσθήτω το πράγμα. 10 και μετέδωκε τον λόγον τω Ραγουήλ· και είπε Ραγουήλ προς Τωβίαν· φάγε, πίε και ηδέως γίνου, σοί γαρ καθήκει το παιδίον μου λαβείν· πλήν υποδείξω σοι την αλήθειαν. 11 έδωκα το παιδίον μου επτά ανδράσι, και οπότε εάν εισεπορεύοντο προς αυτήν, απέθνησκον υπό την νύκτα. αλλά το νυν έχον, ηδέως γίνου. και είπε Τωβίας· ου γεύομαι ουδέν ώδε, έως αν στήσητε και σταθήτε προς με. και είπε Ραγουήλ· κομίζου αυτήν από του νυν κατά την κρίσιν· συ δε αδελφός ει αυτής, και αυτή σου εστιν· ο δε ελεήμων Θεός ευοδώσει υμίν τα κάλλιστα. 12 και εκάλεσε Σάρραν την θυγατέρα αυτού, και λαβών της χειρός αυτής παρέδωκεν αυτήν Τωβία γυναίκα και είπεν· ιδού κατά τον νόμον Μωυσέως κομίζου αυτήν και άπαγε προς τον πατέρα σου· και ευλόγησεν αυτούς. 13 και εκάλεσεν Έδναν την γυναίκα αυτού· και λαβών βιβλίον έγραψε συγγραφήν, και εσφραγίσατο. 14 και ήρξαντο εσθίειν. 15 και εκάλεσε Ραγουήλ Έδναν την γυναίκα αυτού και είπε αυτή· αδελφή, ετοίμασον το έτερον ταμιείον και εισάγαγε αυτήν. 16 και εποίησεν ως είπε και εισήγαγεν αυτήν εκεί, και έκλαυσε· και απεδέξατο τα δάκρυα της θυγατρός αυτής και είπεν αυτή· 17 θάρσει, τέκνον, ο Κύριος του ουρανού και της γης δώη σοι χάριν αντί της λύπης σου ταύτης· θάρσει, θύγατερ.

8

VIII. Enshinda

1 Erhi bayusa okulya n’okunywa, balonza okuj’igwishira, Baheka nya mwanarhabana, bamuhira omu yage nyumpa. 2 Tobiya anakengera birya binwa bya Rafaheli: anayômola omu nshoho yage bulya budiku na gulya murhima gw’enfi, anabisirhirira aha lukalango lw’obukù. 3 Akabayo k’erya nfi kacîka olya shetani, ayaka, aja omu bihugo by’e Misiri y’enyanya. Rafaheli anacimukulikirayo agend’imushwekerayo. 4 Banacihuluka banaciyigala enyumpa. Tobiya anacizûka oku ncingo anacibwira Sara, erhi: «Mwali wirhu, zûka rhushenge rhuhûne Nnâmahanga arhubabalire anarhulange». 5 Anacizûka, barhondêra okushenga n’okuhûna mpu babone akalamo bakaderha mpu: «Oj’irenge, Nyamuzinda w’ababusi birhu n’izîno lyawe lij’irenge emyaka yoshi omu ngasi bûko. Amalunga gakukuze, n’ebiremwa byawe emyaka n’emyaka! 6 We walemaga Adamu, wanacimuhà owakamurhabâla anakamugwasa, ye mukage Eva na bombi bo babusire abantu boshi. Wadesire erhi kurhakwanini omuntu ayorhe yene, rhumuhe owakamurhabâla omushushire. 7 Na bunôla Yagirwa, arhali miru garhuma nayanka oyu mwâli wirhu, ci omu kushimba okunali. Ojire rhubone obwonjo nie naye, rhulinde rhushosihalira haguma. 8 Bombi oku bali babirhi banacishuza, mpu: «Amen, amen». 9 Banacija iro obwo budufu.

Ragweli anacizûka, anacihamagala abambali, bakanya bagend’ihumba enshinda. 10 Erhi amaderha, mpu: «Arhag’ifa n’abandi balekirhushekera n’oku­ rhujacira». 11 Erhi baba bamahumba omwina, Ragweli akanya aja ebwa nyumpa, aha magala mukage, anacimubwira, erhi: 12 «Orhume mwambali-kazi muguma ajemwo, alole erhi acizîne, lyo erhi akaba anafire rhuhash’imubisha n’abandi barhamanyiri». 13 Banacirhuma o]ya mwambali-kazi wabo, anaciyasa omuliru. anaciyigula olumvi: anacija omu nyumpa, ashimâna bali iro banagwishire haguma. 14 Olya mwambali-kazi wabo anacihuluka, ababwira, erhi: azîne na ntahibi hirimwo. 15 Ragweli akuza Nyamuzinda w’empingu anaciderha, mpu: «Oyagirwe, Nyakasane na ngasi bukuze bwimâna, oyagirwe emyaka yoshi! 16 Oyagirwe, bulya wamansimisa, arhali oku nakag’icikêbwa kwo kuciyîshire, ci wamarhujirira nk’oku obwonjo bwawe bunali bunene. 17 Oyagirwe, bulya wababalire aba bana b’ecûsha bombi. Obashobôze, Nyakasane obwonjo n’obucire n’akalamo kabo kayurhire omu busime n’obwonjo bwawe». 18 Okubu­ ndi anacibwira abarhumisi mpu batulire omwina burhacicanûla.

19 Anacibwira mukage mpu ajire migati minji, naye akanya aja ebwa lugo lw’ebintu byage ayîsha adwirheyo mpanzi ibirhi, ngandabuzi ini, anaciderha mpu babirheganye, nabo banarhondêra okubirheganya.

20 Anacihamagala Tobiya anacimubwira erhi: «Nsiku ikumi n’ini zoshi o rhafukunya hano, ci waberaho omu kulya, omu kunywa na ntyo osimise iroho lya mwâli wani owali wamarhindibuka n’amalumwa. 21 Omu bintu byani byoshi, orhôlemwo bwona buno, ecigabi ca kabirhi^e, kandi ogende mugumaguma emunda sho ali. N’ecindi cigabi cisigire, mango nafa niono rhwene mukanie, canaba cawe. Olangalire! Mwana wani, ndi sho, na Edna ali nyoko, rhuli eburhambi bwawe n’ebwa mwâli winyu buno n’emyaka yoshi. Olangalire, mwana wani!»

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Η

1 ΟΤΕ δε συνετέλεσαν δειπνούντες, εισήγαγον Τωβίαν προς αυτήν. 2 ο δε πορευόμενος εμνήσθη των λόγων Ραφαήλ και έλαβε την τέφραν των θυμιαμάτων και επέθηκε την καρδίαν του ιχθύος και το ήπαρ και εκάπνισεν. 3 ότε δε ωσφράνθη το δαιμόνιον της οσμής, έφυγεν εις τα ανώτατα Αιγύπτου και έδησεν αυτό ο άγγελος. 4 ως δε συνεκλείσθησαν αμφότεροι, ανέστη Τωβίας από της κλίνης και είπεν· ανάστηθι, αδελφή, και προσευξώμεθα, ίνα ελεήση ημάς ο Κύριος. 5 και ήρξατο Τωβίας λέγειν· ευλογητός ει, ο Θεός των πατέρων ημών, και ευλογητόν το όνομά σου το άγιον και ένδοξον εις τους αιώνας· ευλογησάτωσάν σε οι ουρανοί και πάσαι αι κτίσεις σου. 6 συ εποίησας Αδάμ και έδωκας αυτω βοηθόν Εύαν στήριγμα την γυναίκα αυτού· εκ τούτων εγεννήθη το ανθρώπων σπέρμα. συ είπας· ου καλόν είναι τον άνθρωπον μόνον, ποιήσωμεν αυτω βοηθόν όμοιον αυτω. 7 και νυν, Κύριε, ου δια πορνείαν εγώ λαμβάνω την αδελφήν μου ταύτην, αλλά επ ‘ αληθείας επίταξον ελεήσαί με και αυτή συγκαταγηράσαι. 8 και είπε μετ‘ αυτού· αμήν. 9 και εκοιμήθησαν αμφότεροι την νύκτα. 10 και αναστάς Ραγουήλ επορεύθη και ώρυξε τάφον λέγων· μη και ούτος αποθάνη; 11 και ήλθε Ραγουήλ εις την οικίαν εαυτού 12 και είπεν Έδνα τη γυναικί αυτού· απόστειλον μίαν των παιδισκών, και ιδέτωσαν ει ζη· ει δε μη, ίνα θάψωμεν αυτόν, και μηδείς γνω. 13 και εισήλθεν η παιδίσκη ανοίξασα την θύραν και εύρε τους δύο καθεύδοντας. 14 και εξελθούσα απήγγειλεν αυτοίς, ότι ζη. 15 και ευλόγησε Ραγουήλ τον Θεόν λέγων· ευλογητός ει συ, ο Θεός, εν πάση ευλογία καθαρά και αγία, και ευλογείτωσάν σε οι άγιοί σου και πάσαι αι κτίσεις σου, και πάντες οι άγγελοί σου και οι εκλεκτοί σου ευλογείτωσάν σε εις τους αιώνας. 16 ευλογητός ει ότι ηύφρανάς με, και ουκ εγένετό μοι καθώς υπενόουν, αλλά κατά το πολύ έλεός σου εποίησας μεθ ‘ ημών. 17 ευλογητός ει ότι ηλέησας δύο μονογενείς· ποίησον αυτοίς, δέσποτα, έλεος, συντέλεσον την ζωήν αυτών εν υγιεία μετ ‘ ευφροσύνης και ελέους. 18 εκέλευσε δε τοις οικέταις χώσαι τον τάφον. 19 και εποίησεν αυτοίς γάμον ημερών δεκατεσσάρων. 20 και είπεν αυτω Ραγουήλ πριν ή συντελεσθήναι τας ημέρας του γάμου ενόρκως μη εξελθείν αυτόν εάν μη πληρωθώσιν αι δεκατέσσαρες ημέραι του γάμου. 21 και τότε λαβόντα το ήμισυ των υπαρχόντων αυτού πορεύεσθαι μεθ ‘ υγιείας προς τον πατέρα· και τα λοιπά, όταν αποθάνω και η γυνή μου.

9

VI. Obuhya bwa Tobiya

1 Okubundi Tobiya anacibwira Rafaheli erhi: 2 «Mwene wirhu, Azariyasi, yanka barhumisi babirhi na ngamiya ibirhi oje e Ragesi. 3 Oje emwa Gabayeli: omuhe eri ikontora. Orhôle zirya nsaranga, onamubwire ayîshe eno oku buhya. 4 Bulya wene omanyire oku larha adwirhe aganja ensiku, n’erhi na nkalegama lundi lusiku luguma nanamubabaza bwenêne. 5 Wabwine kurhi Ragweli anahigaga, nani ntankahama akanwa kage». Rafaheli anacilikûla na ba lya barhumisi bani na zirya ngamiya oku ziri ibirhi, baja e Ragesi omu Mediya. Bahika aha mwa Gabaeli. Anacimuha lirya ikontora anacimubwira oku Tobiya mugala wa Tobiti anayansire omûkazi n’oku amulalisire mpu aje oku buhya. Anaciyimuka, amuganjira orhushoho nk’oku rhwalikwo akashe, barhuhira oku ngamiya. 6 Banacizûka lubungubungu, baja oku buhya. Banacija aha mwa Ragweli, banacishimana Tobiya acilambulire oku cibo; ahama, amulamusa, Gabaeli avugumula emirenge, anacimubwira, erhi: «Muntu w’okunali, waburhagwa n’omuntu w’okunali, muntu mushinganyanya, muntu wa marhabale manji, Nyakasane amuyandagalize omugisho gwage gw’empingu, we na mukwi, ishe na nina wa mukawe! Ayagirwe Nyamuzinda ocirhumire nalolakwo enshusho menemene ya muzala wani Tobiti!»

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Θ

1 ΚΑΙ εκάλεσε Τωβίας τον Ραφαήλ και είπεν αυτω· 2 Αζαρία αδελφέ, λάβε μετά σεαυτού παίδα και δύο καμήλους και πορεύθητι εν Ράγοις της Μηδίας παρά Γαβαήλ και κόμισαί μοι το αργύριον και αυτόν άγε μοι εις τον γάμον· 3 διότι ωμόμοκε Ραγουήλ μη εξελθείν με, 4 και ο πατήρ μου αριθμεί τας ημέρας, και εάν χρονίσω μέγα, οδυνηθήσεται λίαν. 5 και επορεύθη Ραφαήλ και ηυλίσθη παρά Γαβαήλ, και έδωκεν αυτω το χειρόγραφον· ος δε προήνεγκε τα θυλάκια εν ταις σφαγίσι και έδωκεν αυτω. 6 και ώρθρευσαν κοινώς και ήλθον εις τον γάμον. και ευλόγησε Τωβίας την γυναίκα αυτού.

10

Tobiya ashubira emwabo

1 Muli ago mango, Tobiti, ngasi lusiku erhi anaganja emiregerege, inga omu kugenda inga omu kugaluka. Ezo nsiku zahika n’omugala arhagaluka. 2 Lero akaciderheza, erhi: «Ka kugwarha bamugwarhirage eyo munda? Nisi Gabaeli ka kufa afirage, na ntyo abula wamuha zirya nsaranga». 3 Arhangira okuyumva omungo. 4 Mukage Ana anacimubwira, erhi: «Mugala wani kufa oku afire arhaciri w’omu bazîne». Anacirhondêra avugumula emirenge, akalakira omwana wage, akaderha, erhi: 5 Yajeewe, mwana wani, carhumaga nkuleka nti ogende, we kamole k’amusu gani». 6 Tobiti anacikamukalihira, e rhi: «Hulika! leka binwa bya bene ebyo, mwâli wirhu! Ali mugumaguma. Hanali cindi cabahanzize okuyîsha; omuntu wagendaga naye ali muntu wa kucikubagirwa, anali w’omu bene wirhu. Orhacilibuze erhi ye orhuma, mwâli wirhu: ci ye ala». 7 Nyamukazi anacimushuza erhi: Orhakambwira ntyo, orha nshundule, omwana wani afire. Nyamukazi anacicikweba embuga, ahenguza muli erya njira omugala agendamwo na ntyo ngasi lusiku; na ntaye wankaha shire okumurhuliriza. Erhi izûba lyazikaga, naye anashubire omu nyumpa, abugumule emirenge, alake obudufu boshi buzira kubona iro.

Erhi zirya nsiku ikumi n’ini Ragweli ahigaga mpu ajiriramwo omwali olusi ku lukulu zihika, Tobiya anacija emunda ali anacimubwira, erhi: «Waliha nse ngarusirage, nkola nagenda, bulya manyire oku larha na nyama bakola bama nya mpu barhakacimbonakwo. Nkusengire larha ondikulage nje emunda larha ali. Nakumanyisize bworhere buci namulesiremwo». 8 Ragweli anacibwira Tobiya, crhi: «Bera aho, bera aho, mwana wani, narhuma entumwa emunda sho Tobiti ali, banaj’imumanyisa emyanzi yawe». 9 Tobiya azikira bwenênc, erhi: «Nanga ciru n’ehitya, ondikulage duba nje emunda larha ali». 10 Ragweli anaciyimuka, anaciha Tobiya omûkazi wage Sara, na ecigabi ca kabirhi c’ebintu byage. Abambali, abambali-kazi, enkafu, ebibuzi n’endogomi, engamiya, emishangi, ensaranga n’ebirugu by’omu nyumpa.

11 Anacibasezera, bagenda boshi bashagalusire; anacibabwira Tobiya, erhi: «Oyorhe bwinja, ogende bwinja, mwana wani! Nyamuzinda w’empingu aku shokolere we na mukawe Sara, mâshi nani nsinze oku bana binyu embere nfe». 12 Anacibwira omwali Sara, erhi: «Ojage emunda shazâla wawe ali, bulya ku rhenga ene bakola babusi bawe nk’abanakuburhaga bonêne. Ogende n’omu rhûla, mwâli wani, nkaz’iyôrha nayumva aminja kuli we amango nancibamwo omûka goshi». Erhi ayus’ibalamusa, abasêzera.

Edna naye anacibwira Tobiya, erhi: «Mwana na mwene wirhu muzigirwa, Nyakasane akuhêke, mâshi nani mbone bagala bawe na ba mwâli wani Sara e mbere nfe. Embere za Nyakasane nkuhire oyu mwâli wani, irhondo orhamubabazagya ciru n’eriguma omu kalamo kage koshi. Mwana wani, ogende n’omurhûla! Kurhenga ene nkola ndi nyoko, na Sara mwâli winyu. Mâshi nirhu rhubone eryo iragi omu nsiku zoshi n’obuzine bwirhu». Anacibanunugurha bornbi, anacibasêzera mpu bagende n’omurhûla.

13 Tobiya anacirhenga aha mwa Ragweli yeshi ali mutaraga, anashagalusire, ayîsha akuza Nyakasane w’empingu, ye mwami w’ebintu byoshi, kuli okwo anagendesize amajira gage goshi. Agisha Ragweli na mukage Edna anacide rha, erhi: «mbe n’iragi ly’okukaz’ibakenga n’okubakuza omu nsiku z’akalamo kani koshi!»

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ι

1 ΚΑΙ Τωβίτ ο πατήρ αυτού ελογίσατο εκάστης ημέρας· και ως επληρώθησαν αι ημέραι της πορείας και ουκ ήρχοντο, 2 είπε· μήποτε κατήσχυνται; ή μήποτε απέθανε Γαβαήλ και ουδείς αυτω δίδωσι το αργύριον; 3 και ελυπείτο λίαν. 4 είπε δε αυτω η γυνή· απώλετο το παιδίον, διότι κεχρόνικε· και ήρξατο θρηνείν αυτόν και είπεν· 5 ου μέλοι μοι, τέκνον, ότι αφήκά σε το φως των οφθαλμών μου; 6 και Τωβίτ λέγει αυτή· σίγα, μη λόγον έχει, υγιαίνει. 7 και είπεν αυτω· σίγα, μη πλάνα με, απώλετο το παιδίον μου. και επορεύετο καθ ‘ ημέραν εις την οδόν έξω, οίας απήλθεν, ημέρας τε άρτον ουκ ήσθιε, τας δε νύκτας ου διελίμπανε θρηνούσα Τωβίαν τον υιόν αυτής, έως ου συνετελέσθησαν αι δεκατέσσαρες ημέραι του γάμου, ας ώμοσε Ραγουήλ ποιήσαι αυτόν εκεί· είπε δε Τωβίας τω Ραγουήλ· εξαπόστειλόν με, ότι ο πατήρ μου και η μήτηρ μου ουκέτι ελπίζουσιν όψεσθαί με. 8 είπε δε αυτω ο πενθερός· μείνον παρ‘ εμοί, καγώ εξαποστελώ προς τον πατέρα σου και δηλώσουσιν αυτω τα κατά σε. 9 και Τωβίας λέγει· εξαπόστειλόν με προς τον πατέρα μου. 10 αναστάς δε Ραγουήλ έδωκεν αυτω Σάρραν την γυναίκα αυτού και τα ήμισυ των υπαρχόντων, σώματα και κτήνη και αργύριον, 11 και ευλογήσας αυτούς εξαπέστειλε λέγων· ευοδώσει υμάς, τέκνα, ο Θεός του ουρανού προ του με αποθανείν. 12 και είπε τη θυγατρί αυτού· τίμα τους πενθερούς σου, αυτοί νυν γονείς σου εισιν· ακούσαιμί σου ακοήν καλήν, και εφίλησεν αυτήν. και Έδνα είπε προς Τωβίαν· αδελφέ αγαπητέ, αποκαταστήσαι σε ο Κύριος του ουρανού και δώη μοι ιδείν σου παιδία εκ Σάρρας της θυγατρός μου, ίνα ευφρανθώ ενώπιον του Κυρίου· και ιδού παρατίθεμαί σοι την θυγατέρα μου εν παρακαταθήκη, μη λυπήσης αυτήν. 13 μετά ταύτα επορεύετο και Τωβίας ευλογών τον Θεόν, ότι ευώδωσε την οδόν αυτού, και κατευλόγει Ραγουήλ και Έδναν την γυναίκα αυτού.

11

VI. Tobiya ahika aha mwabo: olw’amasu

1 Erhi bahika aha Kaserini oli ah’ishiriza lya Ninive, Rafaheli anaciderha, erhi: 2 «Omanyire kurhi rhwasizire sho ayosire. 3 Rhukola rhwalibi rha, rhushokolere mukawe, rhugend’irheganya enyumpa ayish’ijamwo.» 4 Banacishokola oku bali babirhi. Anacimubwira erhi: «Fumbarha erya ndulwe omu maboko gawe». Akabwa nako kanacigenda nabo, kashokolera Rafaheli na Tobiya.

5 Ana ali atamire erhi adwirhe ahengûza omu njira y’omugala. 6 Anacila ngira ayishire, anacibwira ishe, erhi: «Ala, mugala wawe ala oyishire n’olya mulume banagendaga bornbi». 7 Rafaheli anacibwira Tobiya embere bahike hali ishe, erhi: «Manyire oku amasu gage gayiguka. 8 Oyish’ishîga amasu gage n’erya ndulwe y’enfi, obufu mu bwanagwarha, kandi bwanaja bwarhenza galya magamba g’amadôka, n’aho sho anashub’ibona naye obulangashane».

9 Ana alibirha, acihonda omw’igosi ly’omugala, anacimubwira, erhi: «Obu namakubona, mwana wani, nanacifiraga». Anacivugumula emirenge. 10 Tobiti naye anaciyimuka, aja ahukuza eyi n’eyi ayisha omu muhango gujire omu ngo. 11 Tobiya anacija emunda ali n’erya ndulwe y’enfi omu nfune; ayibûhira oku masu gage, amugwarha, anacimubwira, erhi: «Olangalire, larha!» amuhirako obufumu, analinda hisanzi hisungunu, 12 buzinda, na ngasi kuboko, amudokôla ehishisha oku burhambi bw’amasu. 13 Ishe aciyôha omw’igosi lyage, 14 avugumula emirenge, anaciderha, erhi: «Nakubwine, mwana wani, kamole k’amasu gani!» Anaciderha, erhi: «Ayagirwe Nyamuzinda, liyagirwe n’izîno lyage likulu bwenêne, bayagirwe na bamalahika bage batagatifu boshi. Izîno lyage likaz’iyorha libaho, bayagirwe na bamalahika bage emyaka yoshi! 15 Bulya yene alirhanzirimpa obuhane na lola oku niono ndwirhe nabona buno mugala wani Tobiya».

Tobiya anacija omu nyumpa, ayishakuza Nnâmahanga n’izu linene; anacimanyisa ishe oku okubalama kwage koshi kwagendesire bwinja, oku a dwirhe ensaranga, oku anashebire n’omûkazi Sara mwali wa Ragweli, erhi: «Lola oku ali hofi n’omuhango gw’e Ninive».

16 Tobiti anacikanya aj’iyankirira omwalikazi, yeshi n’omwishingo, anayisha akuza Nnâmahanga kuhika aha muhango gwa Ninive. N’abantu b’e Ninive balangiraga aja akanyagira n’emisi yage yoshi, lero barhanacimugwarhiri oku kµboko, basomerwa. Na Tobiya aja ahamagaza oku Nyamuzinda anamuberire obwonjo anamuyigwire amasu.

17 Tobiti anaciyegera hofi na Sara, muka omugala Tobiya, anacimubwira, e rhi: «Oyishe mugumaguma weshi mwâli wani. Ayagirwe na Nyamuzinda owakuhisagya eno mwirhu, mwâli wani. Sho agishwe na mugala wani Tobiya agishwe, nawe wene ogishwe mwâli wani! J’omu mwawe, ozibuhire, oli n’omugisho n’obusîme, mwâli wani». Olwo lusiku Abayahudi boshi b’e Ninive basîma. 18 Nabo banaciyisha Ahikari na Nadani, bagala ba mukulu wa Tobiti, nabo bashagaluka kuli okwo.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ.

1 ΚΑΙ επορεύετο μέχρις ου εγγίσαι αυτούς εις Νινευή. και είπε Ραφαήλ προς Τωβίαν· ου γινώσκεις, αδελφέ, Πως αφήκας τον πατέρα σου; 2 προδράμωμεν έμπροσθεν της γυναικός σου και ετοιμάσωμεν την οικίαν· 3 λαβέ δε παρά χείρα την χολήν του ιχθύος. και επορεύθησαν, και συνήλθεν ο κύων όπισθεν αυτών. 4 και Άννα εκάθητο περιβλεπομένη εις την οδόν τον παίδα αυτής· 5 και προσενόησεν αυτόν ερχόμενον και είπε τω πατρί αυτού· ιδού ο υιος μου έρχεται και ο άνθρωπος ο πορευθείς μετ ‘ αυτού. 6 και Ραφαήλ είπεν· επίσταμαι εγώ ότι ανοίξει τους οφθαλμούς ο πατήρ σου. 7 συ έγχρισον την χολήν εις τους οφθαλμούς αυτού, και δηχθείς διατρίψει και αποβαλείται τα λευκώματα και όψεταί σε. 8 και προσδραμούσα Άννα επέπεσεν επί τον τράχηλον του υιού αυτής και είπεν αυτω· είδόν σε, παιδίον, από του νυν αποθανούμαι και έκλαυσαν αμφότεροι. 9 και Τωβίτ εξήρχετο προς την θύραν και προσέκοπτεν, ο δε υιος αυτού προσέδραμεν αυτω 10 και επελάβετο του πατρός αυτού και προσέπασε την χολήν επί τους οφθαλμούς του πατρός αυτού λέγων· θάρσει, πάτερ. 11 ως δε συνεδήχθησαν, διέτριψε τους οφθαλμούς αυτού, και ελεπίσθη από των κάνθων των οφθαλμών αυτού τα λευκώματα. 12 και ιδών τον υιόν αυτού επέπεσεν επί τον τράχηλον αυτού 13 και έκλαυσε και είπεν· ευλογητός ει, ο Θεός, και ευλογητόν το όνομά σου εις τους αιώνας, και ευλογημένοι πάντες οι άγιοί σου άγγελοι· ότι εμαστίγωσας και ηλέησάς με, ιδού βλέπω Τωβίαν τον υιόν μου. 14 και εισήλθεν ο υιος αυτού χαίρων και απήγγειλε τω πατρί αυτού τα μεγαλεία τα γενόμενα αυτω εν τη Μηδία. 15 και εξήλθε Τωβίτ εις συνάντησιν τη νύμφη αυτού χαίρων και ευλογών τον Θεόν προς τη πύλη Νινευή· και εθαύμαζον οι θεωρούντες αυτόν πορευόμενον, ότι έβλεψε. 16 και Τωβίτ εξωμολογείτο ενώπιον αυτού, ότι ηλέησεν αυτούς ο Θεός· και ως ήγγισε Τωβίτ Σάρρα τη νύμφη αυτού, κατευλόγησεν αυτήν λέγων· έλθοις υγιαίνουσα, θύγατερ· ευλογητός ο Θεός, ος ήγαγέ σε προς ημάς, και ο πατήρ σου και η μήτηρ σου. και εγένετο χαρά πάσι τοις εν Νινευή αδελφοίς αυτού. 17 και παρεγένετο Αχιάχαρος και Νασβάς ο εξάδελφος αυτού, 18 και ήχθη ο γάμος Τωβία μετ ‘ ευφροσύνης ημέρας επτά.

12

XI. Malahika Rafaheli acimanyisa

1 Erhi ensiku nkulu z’obuhya zihwa, Tobiti anacihamagala omugala To, biya anacimubwira, erhi: «Mwana wani, lola kurhi waha oyo muntu omukamarho gwage na kurhi wankamuyushulira». 2 Tobiya anacishuza, erhi: «Larha, mukamarho muci nankamuha? Ntankaheza bici erhi nakamuha ecigabi ca kabirhi c’ebirugu anadwirhe rhwe naye. 3 Anangendine mugumaguma, anabusire mukanie, anandwirhire ensaranga, amanakubuka, luhembo luci na nkamuhaga?». 4 Tobiti anacishuza, erhi: «Neci kukwanine ayanke ecigabi ca kabirhi c’ebi birugu anayishaga adwirhe». 5 Tobiya anacimuhamagala owabo amubwira, erhi: «Yankaga ecigabi ca kabirhi c’ebi wali odwirhe, gwo mukamarho gwawe, onagendage n’omurhûla».

6 Okubundi Rafaheli anacibahêka mahwe oku bali babirhi anacibabwira, erhi: «Mukuze Nyamuzinda mumuhêke irenge embere z’ebiremwa binabamwo omûka byoshi oku minja anamujirire, omu kukaz’ikuza n’okuyîmba izîno lyage. Mumanyise abantu boshi ebi Nyamuzinda amujirire, murhanarhindiraga okukamuvuga omunkwa. 7 Kuli kwinja okulanga ihwe lya Mwami, ci konene kuli kwinja okumanyisa n’okuyaliza aminja ga Nyamuzinda^f. Mukajira amija, nta bubi bwankamujakwo. 8 Okushenga, omu kucishalisa okunali, n’okukajira amarhabale omu bushinganyanya, ebyo bilushire obugale burhalimwo bushi nganyanya. Kuli kwinja kulusha okukahâna oburhabale ahali h’okubika obuhi rhi bw’amasholo. 9 Amarhabâle ganafungire omuntu oku lufu, ganamukulire n’ebyâha. Banyakujira marhabâle, ensiku zabo zayunjula kalamo. 10 Abajira ecâha n’okurhashinganini bali bantu bacîshomba bonene. 11 Nababwira okunali koshi, ntabafulike ciru n’ehitya. Narhanzir’ibabwira nti kuli kwinja okubika ihwe lya mwami n’okumanyisa n’okuyaliza n’obukuza boshi emikolo ya Nyamuzinda. 12 Ala oku galya mango wakazag’isalira we mâ shi na Sara, nani nakaz’ikengêza ebyo by’amasala gawe emwa Nyakasane, kuguma n’amango wakazag’ibisha emifu. 13 Mwa galya mango orhakazag’irhi ndira okuzûka, okuleka ebiryo byawe n’okugenda n’okuj’ibisha omufu, narhu mwa emunda oli mpu nkurhangule. 14 Ci, kuguma Nyamuzinda anantumire mpu nkufumye na mwalikazi wawe Sara. 15 Niono nie Rafaheli muguma w’omu bamalahika nda, balya bakagenda n’okuja embere z’irenge lya Nyakasane».

16 Ba-Tobiya oku bali babirhi barhemuka, bakumba bubi, bayôboha bwe nêne. 17 Anacibashuza, erhi: «Murhayôbohe, omurhûla kuli mwe! Mukuze Nyamuzinda ensiku zoshi. 18 Niono amango nali haguma ninyu, arhali buhashe bwani bwarhumaga nabêra haguma ninyu, ci oku bulonza bwa Nyamuzinda. Mumukuze ensiku zoshi, munayimbe irenge lyage. 19 Orhakazag’imbona nalya, ci wakarhangala n’ebiri nka bilorho. 20 Na buno mukuze Nyakasane o mw’igluu lyoshi, munakavuga Nyamuzinda omunkwa. Loli oku nkola nasôkera emw’olya wantumaga. Muyandike ebyo byanamuberire byoshi». 21 Anacisôka, nabo bazûka, ci konene barhacihashaga okumubona. Bakakuza, bakayîmba irenge lya Nyamuzinda, banamuvuga omunkwa kuli ago minja anabajiriraga, na kuli okwo babonekeragwa na malahika wa Nyamuzinda. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΒ. 1 ΚΑΙ εκάλεσε Τωβίτ Τωβίαν τον υιόν αυτού και είπεν αυτω· όρα, τέκνον, μισθόν τω ανθρώπω τω συνελθόντι σοι, και προσθείναι αυτω δεί. 2 και είπε· πάτερ, ου βλάπτομαι δούς αυτω το ήμισυ, ων ενήνοχα, 3 ότι με αγήοχέ σοι υγιή και την γυναίκα μου εθεράπευσε και το αργύριόν μου ήνεγκε και σε ομοίως εθεράπευσε. 4 και είπεν ο πρεσβύτης· δικαιούται αυτω. 5 και εκάλεσε τον άγγελον και είπεν αυτω· λάβε το ήμισυ πάντων, ων ενηνόχατε, και ύπαγε υγιαίνων. 6 τότε καλέσας τους δύο κρυπτώς είπεν αυτοίς· ευλογείτε τον Θεόν και αυτω εξομολογείσθε και μεγαλωσύνην δίδοτε αυτω και εξολογείσθε αυτω ενώπιον πάντων των ζώντων, περί ων εποίησε μεθ ‘ υμών. αγαθόν το ευλογείν τον Θεόν και υψούν το όνομα αυτού, τους λόγους των έργων του Θεού εντίμως υποδεικνύοντες, και μη οκνείτε εξομολογείσθαι αυτω. 7 μυστήριον βασιλέως καλόν κρύψαι, τα δε έργα του Θεού ανακαλύπτειν ενδόξως. αγαθόν ποιήσατε, και κακόν ουχ ευρήσει υμάς. 8 αγαθόν προσευχή μετά νηστείας και ελεημοσύνης και δικαιοσύνης· αγαθόν το ολίγον μετά δικαιοσύνης ή πολύ μετά αδικίας. καλόν ποιήσαι ελεημοσύνην ή θησαυρίσαι χρυσίον· 9 ελεημοσύνη γαρ εκ θανάτου ρύεται, και αυτή αποκαθαριεί πάσαν αμαρτίαν· οι ποιούντες ελεημοσύνας και δικαιοσύνας πλησθήσονται ζωής, 10 οι δε αμαρτάνοντες πολέμιοί εισι της εαυτών ζωής. 11 ου μη κρύψω αφ ‘ υμών παν ρήμα· είρηκα δη μυστήριον βασιλέως κρύψαι καλόν, τα δε έργα του Θεού ανακαλύπτειν ενδόξως. 12 και νυν ότι προσηύξω συ και η νύμφη σου Σάρρα, εγώ προσήγαγον το μνημόσυνον της προσευχής υμών ενώπιον του αγίου· και ότε έθαπτες τους νεκρούς, ωσαύτως συμπαρήγμην σοι. 13 και ότε ουκ ώκνησας αναστήναι και καταλιπείν το άριστόν σου, όπως απελθών περιστείλης τον νεκρόν, ουκ έλαθές με αγαθοποιών, αλλά συν σοί ήμην. 14 και νυν απέστειλέ με ο Θεός ιάσασθαί σε και την νύμφην σου Σάρραν. 15 εγώ ειμι Ραφαήλ, εις εκ των επτά αγίων αγγέλων, οί προσαναφέρουσι τας προσευχάς των αγίων, και εισπορεύονται ενώπιον της δόξης του αγίου. 16 και εταράχθησαν οι δύο και έπεσον επί πρόσωπον, ότι εφοβήθησαν. 17 και είπεν αυτοίς· μη φοβείσθε, ειρήνη υμίν έσται· τον δε Θεόν ευλογείτε εις τον αιώνα, 18 ότι ου τη εμαυτού χάριτι, αλλά τη θελήσει του Θεού ημών ήλθον, όθεν ευλογείτε αυτόν εις τον αιώνα. 19 πάσας τας ημέρας ωπτανόμην υμίν, και ουκ έφαγον ουδέ έπιον, αλλά όρασιν υμείς εθεωρείτε. 20 και νυν εξομολογείσθε τω Θεω, διότι αναβαίνω προς τον αποστείλαντά με, και γράψατε πάντα τα συντελεσθέντα εις βιβλίον. 21 και ανέστησαν, και ουκ έτι είδον αυτόν. 22 και εξωμολογούντο τα έργα τα μεγάλα και θαυμαστά αυτού και ως ώφθη αυτοίς ο άγγελος Κυρίου.

13

XII. Olwimbo lwa Tobiti

1 Tobiti anaciderha, erhi: “Ayagirwe Nyamuzinda ozine ensiku zoshi n’obwami bwage bugandaze ensiku zoshi!

2 Bulya anahane, anabulibabalira. Anahebe omuntu idako bwenêne, ekuzimu; abuli muyôkola na ntaco cankacifulika okuboko kwage.

3 Mumuvuge omunkwa mweshi bene Israheli, embere z’amashanja oku amuhiraga muli bo.

4 Muli bo abamanyisize obuhashe bwage. Mumuheke irenge embere z’ebiremwa byoshi, bulya ye Nyakasane na Nyamuzinda wirhu; ye Larha, ye Nyamuzinda emyaka n’emyaka.

5 Anabahane erhi mabi ginyu garhuma; na mweshi ashub’ibabalira omu gandi mashanja goshi, emunda mwanashandabanire.

6 Mukashubira emunda ali n’omurhima gwinyu goshi n’iroho linyu lyo shi, omu kukajira okunali embere zage, ashub’iyêrekera emunda muli, arhanacibafulike obusu bwage. Mulolage ebi akozire muli mwe, munamukuze n’emisi yinyu yoshi; mukuze Nyakasane w’obushinganyanya, mukuze omwami w’e myaka yoshi. Niono eno munda nahêkagwa bujà, ntahusa kumukuza, na nyere kane abuhashe bwage n’obukulu bwage embere z’amashanja g’aba nya-byâha. Abanya-byâha, galuki omu bushinganyanya. Ndi wa nkamanya, hali amango ankabarhonya anababalire.

7 Nakuza Nyakasane, n’omurhima gwani gwakuza Omwami w’empingu n’enshagali gwanashagaluka.

8 Boshi bakamukuza n’okumuhêra irenge lyage aha Yeruzalemu. 9 Yeruzalcmu, cishagala citagatifu, Nyamuzinda akuhana erhi bijiro bibi by’abana bawe birhuma, ci konene ashub’ibabalira abana b’abashinganyauya.

10 Ovuge Nyakasane omunkwa bwenêne, onakuze Nyakasane w’enyanya emyaka n’emyaka, lyo aka-Nyamuzinda kage kayûbakwa muli we n’obusime bunene. Lyo asimisa muli we balya bahêkagwa bujà, anayerekanire muli we obuzigire bwage bw’ensiku n’amango oku balagirire.

11 Obulangashane bwayisha bwalaza, bwamolekera empande z’igulu zo shi. Amashanja manji gakarhenga kuli gaje emunda oli, n’abantu b’e mpande zoshi z’igulu bashagamukira ebw’izîno lyawe litagatifu, bakayisha badwirhe entûlo zabo omu maboko gabo, bazidwirhire Omwami w’empingu. Obûko bwa ngasi lubero bwakuza izîno lyawe we cishagala cîsho gwa emyaka n’emyaka.

12 Abakuhinde bakahindwa, bakahera abalonzikuheza, bahenangula enkuta zawe, eminara yawe, banayôca enyumpa zawe. C’abakurhinya bagishwe ensiku zoshi.

13 Okanyagye, oshagaluke mweshi n’abana b’abashinganyanya, bulya boshi bashubûkira haguma. Bakuze Nyakasane w’emyaka n’e myaka.

14 Iragi lyabo abakusîma, abasîma n’omurhûla gwawe! Iragi lyabo abantu bankababala n’amalibûko gawe, bulya muli we bayish’ishagaluka, banabone obushagaluke bw’ensiku n’amango.

15 Iroho lyani likuzize Nyakasane, ye Mwami mukulu.

16 Bulya Yeruzalemu anaciyubakwe, lwo lugo lubamwo enyumpa yage e myaka n’emyaka. Lyanaba iragi lyani erhi omu misigala y’obûko bwani, nankacibona irenge lyawe n’okukuza Omwami w’empingu! Emihango ya Yeruzalemu yanacishub’iyûbakwa n’enshangabuye, na ngasi gandi mabuye ga ngulo ndarhi. Eminara ya Yeruzalemu yayish’iyûbakwa n’amasholo n’orhucikirizo rhwayo rhuli embere rhwanayûbakwe n’amasholo gone gone.

17 Emirimbwa ya Yeruzalemu yabambwamwo amabuye minja ga ngasi lubero. Enyumvi za Yeruzalemu zanayimba enyimbo z’obushagaluke n’abantu b’omu Yeruzalemu banaderhe mpu Aleluya! Aganze Nyamuzinda w’Israheli; n’abagishe bayish’ikuza izîno lita gatifu emyaka n’emyaka!”

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΓ.

1 ΚΑΙ Τωβίτ έγραψε προσευχήν εις αγαλλίασιν και είπεν· «Ευλογητός ο Θεός ο ζων εις τους αιώνας και η βασιλεία αυτού, 2 ότι αυτός μαστιγοί και ελεεί, κατάγει εις άδην και ανάγει, και ουκ έστιν ος εκφεύξεται την χείρα αυτού. 3 εξομολογείσθε αυτω οι υιοί Ισραήλ ενώπιον των εθνών, ότι αυτός διέσπειρεν ημάς εν αυτοίς· 4 εκεί υποδείξατε την μεγαλωσύνην αυτού, υψούτε αυτόν ενώπιον παντός ζώντος, καθότι αυτός Κύριος ημών και Θεός, αυτός πατήρ ημών εις πάντας τους αιώνας. 5 και μαστιγώσει ημάς εν ταις αδικίαις ημών και πάλιν ελεήσει και συνάξει ημάς εκ πάντων των εθνών, ου εάν σκορπισθήτε εν αυτοίς. 6 εάν επιστρέψητε προς αυτόν εν όλη τη καρδία υμών και εν όλη τη ψυχή υμών ποιήσαι ενώπιον αυτού αλήθειαν, τότε επιστρέψει προς υμάς και ου μη κρύψη το πρόσωπον αυτού αφ‘ υμών. και θεάσασθε α ποιήσει μεθ ‘ υμών, και εξομολογήσασθε αυτω εν όλω τω στόματι υμών· και ευλογήσατε τον Κύριον της δικαιοσύνης και υψώσατε τον βασιλέα των αιώνων. εγώ εν τη γη της αιχμαλωσίας μου εξομολογούμαι αυτώ και δεικνύω την ισχύν και την μεγαλωσύνην αυτού έθνει αμαρτωλών. επιστρέψατε, αμαρτωλοί, και ποιήσατε δικαιοσύνην ενώπιον αυτού· τις γινώσκει ει θελήσει υμάς και ποιήσει ελεημοσύνην υμίν; 7 τον Θεόν μου υψώ και η ψυχή μου τον βασιλέα του ουρανού και αγαλλιάσεται την μεγαλωσύνην αυτού. 8 λεγέτωσαν πάντες και εξομολογείσθωσαν αυτω εν Ιεροσολύμοις· 9 Ιεροσόλυμα πόλις αγία, μαστιγώσει επί τα έργα των υιών σου και πάλιν ελεήσει τους υιούς των δικαίων. 10 εξομολογού τω Κυρίω αγαθώς και ευλόγει τον βασιλέα των αιώνων, ίνα πάλιν η σκηνή αυτού οικοδομηθή εν σοί μετά χαράς, και ευφράναι εν σοί τους αιχμαλώτους και αγαπήσαι εν σοί τους ταλαιπώρους εις πάσας τας γενεάς του αιώνος. 11 έθνη πολλά μακρόθεν ήξει προς το όνομα Κυρίου του Θεού δώρα εν χερσίν έχοντες και δώρα τω βασιλεί του ουρανού, γενεαί γενεών δώσουσί σοι αγαλλίαμα. 12 επικατάρατοι πάντες οι μισούντές σε, ευλογημένοι έσονται πάντες οι αγαπώντές σε εις τον αιώνα. 13 χάρηθι και αγαλλίασαι επί τοις υιοίς των δικαίων, ότι συναχθήσονται και ευλογήσουσι τον Κύριον των δικαίων. 14 ω μακάριοι οι αγαπώντές σε, χαρήσονται επί τη ειρήνη σου. μακάριοι όσοι ελυπήθησαν επί πάσαις ταις μάστιξί σου, ότι επί σοί χαρήσονται θεασάμενοι πάσαν την δόξαν σου και ευφρανθήσονται εις τον αιώνα. 15 η ψυχή μου ευλογείτω τον Θεόν τον βασιλέα τον μέγαν, 16 ότι οικοδομηθήσεται Ιερουσαλήμ σαπφείρω και σμαράγδω και λίθω εντίμω τα τείχη σου και οι πύργοι και οι προμαχώνες εν χρυσίω καθαρώ, 17 και αι πλατείαι Ιερουσαλήμ εν βηρύλλω και άνθρακι και λίθω εκ Σουφείρ ψηφολογηθήσονται. 18 και ερούσι πάσαι αι ρύμαι αυτής, αλληλούϊα και αινέσουσι λέγοντες· ευλογητός ο Θεός, ος ύψωσε πάντας τους αιώνας».

14

1 Ntyo kwo Tobiti ashwinjire olwimbo !wage.

XII. Ensiku nzinda za Tobiti n’eza Tobiya

Tobiti anacicifira n’omurhûla erhi aba akola agwerhe myaka igana n’ikumi n’ibirhi. Anacibishwa n’obukuze aha Ninive. 2 Amango ahurhaga amasu ali agwerhe myaka makumi gali ndarhu n’ibirhi, erhi ashub’irhangira okubona, ka ndi alama omu bugale, anakajira amarhabâle manji. Anayushûla okukakuza Nyamuzinda n’ebirhangazo bya Nnâmahanga. 3 Erhi akola afa, anacihamagala omugala Tobiya, anacimukomêreza ebi binwa, erhi: «Mwana wani, rhôla abana bawe, 4 olibirhire olunda lw’e Mediya. Bulya nyemêra akanwa ka Nyamuzinda, kanwa kaderhagwa na Nahumu: byoshi byayish’ihongokera kuli Asuru na kuli Ninive, ebi abalâbi b’Israheli boshi badesire mpu byarhumagwa na Nyamuzinda byoshi byahongokera eyo munda, omu binwa byabo nta ciru n’eciguma carhalukirwa, na ngasi ciguma cayisha omu mango gaco. E Mediya abantu banafuma okwo kulusha omu Sîriya n’omu Babiloni. Na kandi nyerni re, namanyire bwinja oku ebi Nyamuzinda adesire byanayisha binabe; na nta cinwa cage cankabulakuyôrha. Bene wirhu bayubasire omu cihugo c’Israheli boshi bahêkwa bujà bashandabanywe kuli n’eco cihugo cinja: Ecihugo c’I sraheli coshi cashuba bwerûle, Samâriya na Yeruzalemu byaba bwerûle, aka-Nyamuzinda kashabulwa, kanarhang’iyôcibwa.

5 Buzinda Nyamuzinda anacibafe lukogo, Nyamuzinda anacibagalule omwo cihugo c’Israheli. Bashub’iyûbaka aka-Nyamuzinda, ci konene arhaciri nka aka-Nyamuzinda k’embere, okwo kuhika galya mango ganalaliragwa gahike. Enyuma ly’okwo, boshi banarhenga emunda bali bujà, banashub’iyûbaka Ye ruzalemu w’irenge n’aka-Nyamuzinda kanashub’iyûbakwa nka kulya abalebi b’Israheli banaderhaga.

6 N’amashanja goshi g’igulu, goshi oku ganali, ganayagalukira Nnâmaha nga, ganamurhinye bwinja, goshi ganaleka birya byabo by’obukurungu ebya rhumaga baja omu by’obunywesi, na kandi banakuza okushinganine Nyamuzi nda w’ensiku n’amango. 7 Bene Israheli banabe bacihali ago mango, boshi ba shub’iyibuka Nyamuzinda okunali, boshi bashubûzanya, baje aha Yeruzalemu, bayûbake n’omurhûla omw’ishwa ly’Abrahamu, banalihabwe. Bashagaluka abasîma Nyamuzinda okunali, n’abajira amabi n’ebirhashinganini bahirigirha omw’igulu lyoshi.

8 Na buno, bana bani, amarhegeko mbahire g’aga: Mukakolera Nyamuzi nda okunali, munakajira okumusimîsize. N’oku bana binyu mukabakomêreza okushimba ebishinganine, okukajira amarhabâle, bakakengera Nyamuzinda banakakuza izîno lyage ngasi mango okunali n’emisi yabo yoshi. 9 Na buno, mwana wani, rhenga e Ninive, orhacibêraga eno munda. 10 Mango wanabishe nyoko hofi nani, orhacilegemaga muli eci cihugo. Bulya mbwine oku obulenzi bunji bulimwo, n’obunywesi buzira kubona nshonyi kuli byo. Olole, mwana wani, ebi Nadabu ajirire Ahikari wamuleraga. Ka barhamubishaga anacizine? Nyamuzinda amubonesa nshonyi embere z’abantu boshi. Ahikari aja omu bulangashane na Nadabu aja omu ndunduli y’ensiku n’amango, bulya akazag’ilonza okuyirha Ahikari. Omu kukajira amarhabâle, kwarhuma Ahikari afuma omurhego gw’olufu Nadabu ali amujirire, na Nadabu aba ye okumba omu murhego, gwanamukubunguza. 11 Mubonerage aho, bana bani, ebi amarhabâle gajira n’ebi obulenzi bujira: kuyirha buyirha. Loli oku namacifira». Banacimugwishiza oku ncingo yage, anacifa. Abishwa n’irenge bwenêne.

12 Erhi nina afa, Tobiya amubisha aha burhambi bw’ishe. Anacigenda na mukage, baja e Mediya, agend’iyûbaka aha Ekbatani, aha mw’ishazâla Ra gweli. 13 Abajirira bwinja omu bushosi bwabo na buzinda ababisha aha Ekbatani omu Mediya. Tobiya ayîma omu bya Ragweli n’eby’ishe Tobiti. 14 Afa erhi a gwerhe myaka igana n’ikumi na nda, afa n’irenge. 15 Embere afe, ayumva anabona oku Ninive ashandwa, abona n’abadwirhwe bujà e Mediya na Oyarkari, mwami w’e Mediya; anacikuza Nyamuzinda kuli ebyo byoshi ajirire bene Ninive n’Asîriya. Embere afe, acishinga erhi Ninive orhuma, akuza Nyakasane Nyamuzinda w’emyaka n’emyaka. Amen!

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΔ.

1 ΚΑΙ επαύσατο εξομολογούμενος Τωβίτ. 2 και ην ετών πεντηκονταοκτώ, ότε απώλεσε τας όψεις, και μετά έτη οκτώ ανέβλεψε. και εποίει ελεημοσύνας και προσέθετο φοβείσθαι Κύριον τον Θεόν και εξωμολογείτο αυτω. 3 μεγάλως δε εγήρασε· και εκάλεσε τον υιόν αυτού και τους υιούς αυτού και είπεν αυτω· τέκνον, λάβε τους υιούς σου· ιδού γεγήρακα και προς το αποτρέχειν εκ του ζην ειμι. 4 άπελθε εις την Μηδίαν, τέκνον, ότι πέπεισμαι όσα ελάλησεν Ιωνάς ο προφήτης περί Νινευή, ότι καταστραφήσεται, εν δε τη Μηδία έσται ειρήνη μάλλον έως καιρού, και ότι οι αδελφοί ημών εν τη γη σκορπισθήσονται από της αγαθής γης, και Ιεροσόλυμα έσται έρημος, και ο οίκος του Θεού εν αυτή κατακαήσεται και έρημος έσται μέχρι χρόνου. 5 και πάλιν ελεήσει αυτούς ο Θεός και επιστρέψει αυτούς εις την γην, και οικοδομήσουσι τον οίκον, ουχ οίος ο πρότερος, έως πληρωθώσι καιροί του αιώνος. και μετά ταύτα επιστρέψουσιν εκ των αιχμαλωσιών και οικοδομήσουσιν Ιερουσαλήμ εντίμως, και ο οίκος του Θεού εν αυτή οικοδομηθήσεται εις πάσας τας γενεάς του αιώνος οικοδομή ενδόξω, καθώς ελάλησαν περί αυτής οι προφήται. 6 και πάντα τα έθνη επιστρέψουσιν αληθινώς φοβείσθαι Κύριον τον Θεόν και κατορύξουσι τα είδωλα αυτών, και ευλογήσουσι πάντα τα έθνη Κύριον. 7 και ο λαός αυτού εξομολογήσεται τω Θεω, και υψώσει Κύριος τον λαόν αυτού, και χαρήσονται πάντες οι αγαπώντες Κύριον τον Θεόν εν αληθεία και δικαιοσύνη, ποιούντες έλεος τοις αδελφοίς ημών. 8 και νυν, τέκνον, άπελθε από Νινευή, ότι πάντως έσται α ελάλησεν ο προφήτης Ιωνάς. 9 συ δε τήρησον τον νόμον και τα προστάγματα και γενού φιλελεήμων και δίκαιος, ίνα σοι καλώς ή. και θάψον με καλώς και την μητέρα σου μετ ‘ εμού, και μηκέτι αυλισθήτε εις Νινευή. 10 τέκνον, ιδέ τι εποίησεν Αμάν Αχιαχάρω τω θρέψαντι αυτόν, ως εκ του φωτός ήγαγεν αυτόν εις το σκότος, και όσα ανταπέδωκεν αυτω· και Αχιάχαρος μεν εσώθη, εκείνω δε το ανταπόδομα επεδόθη, και αυτός κατέβη εις το σκότος. Μανασσής εποίησεν ελεημοσύνην και εσώθη εκ παγίδος θανάτου, ης έπηξεν αυτω, Αμάν δε ενέπεσεν εις την παγίδα και απώλετο. 11 και νυν, παιδία, ίδετε τι ελεημοσύνη ποιεί, και τι δικαιοσύνη ρύεται. και ταύτα αυτού λέγοντος, εξέλιπεν η ψυχή αυτού επί της κλίνης· ην δε ετών εκατόν πεντηκονταοκτώ, και έθαψαν αυτόν ενδόξως. 12 και ότε απέθανεν Άννα, έθαψεν αυτήν μετά του πατρός αυτού, απήλθε δε Τωβίας μετά της γυναικός αυτού και των υιών αυτού εις Εκβάτανα προς Ραγουήλ τον πενθερόν αυτού, 13 και εγήρασεν εντίμως και έθαψε τους πενθερούς αυτού ενδόξως και εκληρονόμησε την ουσίαν αυτών και Τωβίτ του πατρός αυτού. 14 και απέθανεν ετών εκατόν εικοσιεπτά εν Εκβατάνοις της Μηδίας. 15 και ήκουσε πριν ή αποθανείν αυτόν την απώλειαν Νινευή, ην ηχμαλώτισε Ναβουχοδονόσορ και Ασύηρος, και εχάρη προ του αποθανείν επί Νινευή.

---

 ^a1.11 Ebyo biryo biri bikage, owabirire anazira. Biri biryo by’abapagani. Lola Murh 9,4; Lev 11; Lush 14, 3-21. Abayahudi balilahire okukaz’ilya cbiryo byankarhuma bâzira, ci bwenênc erhi barhenga elubungo (Dan I,8; Yud 12,2). 1. 17: Okubula ecabisha kwali kuhehêrerwa bwenêne. Lola Lush 21,22-23; 1Bam 14,11; Yer 16,4; 22,19; 25,33; Eze 29,5; kwo kuderha oku lyali irhegeko litagatifu okubisha abafu (Rhulole muli 2 Sam 2,5; Burh 7,33; 38,16).

 ^b1.22 Ebinwa by’ecigereki birhenzire aha: http:www.oodegr.com/oode/grafi/biblia_grafis/twbit/keimeno_metafrasi_1.htm

 ^c3.8 Asimodeya: liri izîno !ya muzimu muguma. Sara ali nk’owazimuhirwe n’oyo muzimu mpu arhag’iheruka. Omu mango ga mira bwenêne, erhl omuntu akafire erhi akalwala, kanjikanji bakag’imanya mpu bashetani erhi bazimu bamulwazize erhi bamunizire {Rhulole muli Mt 9,32; 12,22; Lk 11,14; 13.11.16).

 ^d6.16 6, 16: Amahugulo g’e cilatini gayushwire ebinwa malahika Rafaheli abwiraga Tobiya, erhi: «Oyumvirhize bwinja nakubwira bantu bahi bayish’ihimwa na Shetani. Bo balya: erhi baba bamayankana, omurhima gwabo gwanaciyegûla bwenêne kuli Nyamuzinda, lyo bahima amagene gabo, ciru na buzinda bashushane n’enfarasi erhi cihesi nkw’oku obukengere bwabo bwanazazisire, ntyo bo bantu Shetani ahashire abo. Wehe, hano oyus’ija omu buhya, obere nsiku isharhu mwene mukawe. erhi mudwirhe mwasalira buzira kumanyana, omu lusiku lurhanzi, omugi gw’enfi gwanalibirhakwo oyo muzimu (Asimodeya:). Olusiku lwa kabirhi, wanayemererwa omu cinyabuguma ca bashakulûza hatagatifu. Omu lusiku lwa kasharhu, wanahâbwa obwanga lyo mukaz’iburha abana bagumaguma. Enyuma ly’olwo lusiku lwa kasharhu, akaba ogwerhe obukenge n’omurhima gwawe kuli Nyamuzinda, go mango wankayegera mukawe. Arhali mpu lyo otwa amagenc gone, ci bwenêne omu kulonza okuburha abana. Na ntyo gulya mugisho gw’okuburha washobôlaga emwa Abrahamu, wanaguhereza iburha lyawe».

 ^e8.21 : Emyanzi eyerekire obuhya hwa Sara, eshushine n’emyanzi y’obuhya bwa Rebeka (Murh 24), Raheli (Murh 29); muka Samsoni (Bac 14). Cikone lero ahali h’okuhûna engulo (Murh 34,12) ishe wa nyamunyere anaba ye sholôla engulo.

 ^f12.7 Abagula b’abami barhcgesirwe okulanga amahwe ga hannahamwabo lyo amahano gabo garhag’ihagalikwa n’ababisha. Ci kone okumanyisa ohuzigire bwa Nnâmahanga kohe, kurhankalerha mbaka nci. Ci kuli kuhamiriza obwonjo n’okuli obuhashe n’obuzigire bwa Nnumahanga.

hébreu	✓	catégorie	prononciation ou signification française	équivalent en mashi
מַאֲבוּס		Objets réels	grenier	nguli|enguli
מֹאזְנַיִם		Objets réels	balance	emirengo|omurengo
מְאֵרָה		Rituels	imprécation, malédiction	obuhanya|buhanya|kurhumira obuhanya
מִבְחָר	✓	Noms propres	Mivhar [Mibar]	Mibihari|Mivhar|Mibhar — mugala wa Hagari, rhuderha Agri erhi nfarasè erhuma bulya enakamira H mulwi oku ngoma ya Daudi
מִבְטָח		Attributs	securité, assurance, confiance, sûreté	ebi acîkubagira|ebi alangalira — Ehi omuntu acîkubagira erhi ehi alangalira yo « mivta » omu cihebraniya
מְבֻנַּי		Noms propres	Mevounaï [Mebounnaï]	Mebunayi
מִבְצָר	✓	Noms propres	Mivçar [Mibsar]	lugo luzibuzibu|Mibsari|Mivtsar|Mibsar — lugo luzibuzibu mwami w’e Edomu
מִבְשָׂם-1		Noms propres	Mivsam [Mibsam]
מִבְשָׂם-2	✓	Noms propres	Mivsam [Mibsam]	Mibusamu|Mivsam — mugala wa Shalum bûko bwa Simeoni
מַגְבִּישׁ	✓	Noms propres	Magbish [Magbich]	Magbishi|Magbish — murhambo wa milala enyuma z’okurhenga ebwa kululizibwa e Babiloni
מְגִדּוֹ		Noms propres	Meguiddo [Méguiddo]	Magido — lugo lw’omu lya Menashè
מִגְדּוֹל		Objets réels	Migdol	Migdol|Migidoli|Migdoli — hantu bene Israheli bageraga erhi barhenga buja bw’e Misiri
מַגְדִּיאֵל		Noms propres	Magdiël [Magdiel]	Magadiyeli|Magdieli|Magadiel — murhambo w’e Edomu
מִגְדַּל מֵאָה	✓	Noms propres	Hananéel	Hananeli|munara gwa Hananeli
מִגְדָּל		Objets réels	tour, migdal, bastion	enkingi|nkingi|Migdali|Migdal
מִגְדֹּל		Noms propres	Migdol	Migadoli|Migdol|Migdolumu
מִגְדַּל־אֵל	✓	Noms propres	Migdal-El	Migidali-Eli|Migdal-El — lugo luzibuzibu omu lya Nefutali
מִגְדַּל־גָד	✓	Noms propres	Migdal-Gad	Migdala-Gadi|Migdal-Gad — lugo omu lya Yuda
מִגְדַּל־עֵדֶר	✓	Noms propres	Migdal-Eder [Migdal-Éder]	Midal-Ederi|Migdal-Eder — hantu nkingi y’Eder
מִגְדַּל־שְׁכֶם	✓	Noms propres	Migdal-Sichem, Tour de Sichem	nkingi ya Sikemi|nkingi ya Sikem
מָגוֹג		Noms propres	Magog	Magegi|Magog — mugala wa Yafet
מַגָּל		Objets réels	livrer, donner	kuhâna|kuhira omu maboko ga|kabangûlo
מְגִלָּה		Objets réels	rouleau, livre	lugurha|olugurha|ehigurha|citabu|ecizingo c’ecitabu
מָגֵן-1		Objets réels	bouclier	mpenzi|empenzi
מָגֵן-2		Attributs	bouclier, protecteur	nie mpenzi yawe|Nyamubâho ye mpenzi y’oburhabâle bwawe|mpenzi|empenzi
מַגֵּפָה		Divers	peste, défaite	amahanya|mahanya|bantu bàbandwa n’olufu|obuhanya|buhanya|okuhimwa
מַגְפִּיעָשׁ		Noms propres	Magpiash [Magpiach]	Magpiashi|Magpiash|Magipiashi — murhambo enyuma z’okurhenga ebwa kululizibwa kw’e Babiloni
מְגֵרָה		Objets réels	scie	bakaz’ibera enshali|musumeni|omusumeni
מִגְרוֹן		Noms propres	Migrôn [Migron]	Migroni|aha Migroni — lugo lw’omu lya Benyamini
מָדוֹן		Noms propres	Madôn [Madon]	|e Madoni|Madôn — kadali lubanja bukalarhu obukalarhu hantu omu cihugo ca Kanaani, Kanâni
מָדַי		Noms propres	Madaï, de Médie, Mède	Madayi|Medeyi|Madeyi|bishagala bya Medi — mugala wa Yafet shakulûza wa Abamedi, Banya-Medi omu cishagala c’e cijoco muba omulume ye Madeyi, ka ntaderhaga nti: Les origines bibliaues des Bashi, nyabangere.com; na gala mazino gahwire na ayi,eyi, uyi omu tshiluba gajire gashushana n’agomu Bibliya; caba basomi banji bajira obusagasi baderhe oku Abantu b’omu Afrika y’eno karhî buno, bagwerhe binji bishusha abantu bamira omu Bibliya: Maluku, Yaoudé, na Zimbabwe bagwerhe ecikebu oku myanzi ya Bibliya. Ngala na Kongo bagwerhe binji bishushine n’eby’omu Bibliya. Abasagasi bacirhubwira ebi babwine http://israelitesantiquebantous.blogspot.com/2014/03/le-secret-du-vatican-ce-blog-est_4315.html
מִדִּין	✓	Noms propres	Middîn [Middin]	Midini|Midîn — lugo lw’omu lya Yuda
מִדְיָן		Noms propres	Madiân [Madian]; Madianites	Medani|Madiyani|Bene Madiyani
מִדְיָנִי		Noms propres	Madianite [madianite]	Madiyaniti|ba Madiyaniti|bene Madiyani|b’e Mediani
מַדְמֵן		Noms propres	Madmén [Madmen]	Madmên|Madmeni|Madimeni
מַדְמַנָּה	✓	Noms propres	Madmanna	Madmanaa|Madmana|Madman
מַדְמֵנָה		Noms propres	Madména	Madmena
מְדָן	✓	Noms propres	Medân [Medan]	Medani|Medân — mugala wa Abrahamu
מְהוּמָן		Noms propres	Mehoumân [Mehouman]	Mehumani|Mehumân|nkonè — mwambali wa mwami Asuerusi, Aswerusi (Kzerkzesi)
מְהֵיטַבְאֵל-1		Noms propres	Mehétavéel [Métabéel]	Mehatabeli|Mehatabel|Mehetabeli — mâli wa Matredi muka Hadari, mwaî omu Edomu
מְהֵיטַבְאֵל-2	✓	Noms propres	Mehétavéel [Métabéel]	Mehatabeli|Mehatabel|Mehetabeli
מַהֲלַלְאֵל-1		Noms propres	Mahalalel [Malaléel]	Mahalaleel|Mahalalêl|Mahalaleli — mugala wa Kenân, Kenani wa kuli bene Seti
מַהֲלַלְאֵל-2		Noms propres	Mahalalel [Malaléel]	Mahalaleel|Mahalalêl — îshe wa Shefatiya bûko bwa Yuda mango ga Nehemiya
מַהֵר שָׁלָל חַשׁ בַּז		Noms propres	Maher — Shalal — Hash — Baz — A Prompt — Butin — Proche — Pillage [Vite-au-butin-Fonce-au-pillage]	Maheri-Shalali-Hashi-Bazi|Maher-Shala-Hash-Baz|Hagula-Duba-Cirhuliri-Kucirhoôlera — mugala w’omulêbi Yeshaya, rhuderha Izaya haguli duba, cirholiri kula baderha mpu: « Ehiri erubala hya kabwa na muganda »
מַהְרַי		Noms propres	Mahraï [Maraï]	Maharayi|Maherayi — mulwi oku lwa Daudi eryo îzino lyanaderhwa omu mashi: « Kabidi »
מוֹאָב		Noms propres	Moab	Mowabu|Moab|Mowab — mugala wa Loti lubaga lwaburhagwa n’oyo muntu Mowabu n’ishwa lubamwo izîno liguma n’abantu bamwo
מוֹאָבִי		Noms propres	Moabite [moabite]	ab’e Mowabu|ba kuli Moabu|Mowabu|e Mowabu
מוֹט		Objets réels	poteau en bois pour porter les objets lourds	omulindizo gw’amurhi gumanikwakwo ebizirho
מוֹטָה		Objets réels	joug	enkoba|mushigo muzibu|bujà|obudagulè|budagulè
מול-1		Rituels	to circumsize; circumcision	akembûlwe|kukembûla|olusiku lw’okukembûla|anakembûlwe|kembûla
מול-2		Rituels	to circumsize (one’s heart) > to (re)commit oneself (to following God)	Mukembûle|Nyamuzinda akembûla omurhima gwawe — mukembûle omurhima, lola Lush 10.16
מול-3		Divers	to cause to be circumsized; to cut off	kuhuna okukembûlwa|kutwa
מוֹלָדָה		Noms propres	Molada	Molada — lugo lw’omu lya Yuda n’omu lya Benyamini
מוֹלֶדֶת		Êtres	progéniture, famille	cihugo baburhiragwamwo|omulala gwawe n’enyumpa ya sho|mulala|omulala|nyumpa ya larha|omu cihugo waburhiragwa|omu cihugo oburhwa|waburhiragwa aha mwinyu|olya waburhagwa na sho|ecihugo oburhwamwo
מוּלָה	✓	Rituels	circumcision	bukembûle
מוֹלִיד	✓	Noms propres	Molid	Molidi|Molid
מוֹסֵרָה	✓	Noms propres	Mosséroth, Mosséra	Mosera|Moserot|Moseroti — hantu bene Israheli bageraga omu njira y’olubungo kurhega e Misiri
מוֹעֵד		Rituels	fête déterminée, Tente de la rencontre	mango makulu|ihêma ly’okubugânana|lukulu lurhegesirwe|endâro
מוֹעַדְיָה	✓	Noms propres	Moadya [Moadia]	Moadiya
מוֹפֵת-1		Divers	exemple, symbole, signe	cimanyiso|ecimanyiso|lwiganyo|olwiganyo|enyiganyo
מוֹפֵת-2		Divers	miracle, merveille	bisomerine|ecisomerine|cisomerine|cirhangâzo|ebirhangâzo|ecirhangâzo
מוֹצָא-1	✓	Noms propres	Moça [Mossa]	Mosa|Motsa|Moza — wa kuli Kalebu bûko bwa Yuda
מוֹצָא-2	✓	Noms propres	Moça [Mossa]	Motsa|Moza|Mosa — mugala wa Zimiri, Zimri bûko bwa Benyamini
מוֹקֵשׁ		Objets réels	piège	karhegè|murhego|omurhego
מוֹרָא		Attributs	crainte, respect	côbà|bacôbohwa|eby’okuyobohya|bakazimurhinya|abagezamwo omusisi|bya kujugumya
מוֹרַג		Objets réels	traîneau de battage	emirindizo|mulindizo|omulindizo|milindizo|ngâle y’okuhûla
מוֹרָה	✓	Objets réels	rasoir	olugembe|lugembe|ngembe|engembe
מוֹרֶה-1	✓	Noms propres	Moré	aha murhi gwa More|More — muntu warhengagakwo eryo izîno kula bakanaderha mpu: « aha mutudu gwa Naluganda »
מוֹרֶה-2	✓	Noms propres	Moré	Morè — ntondo Morè
מוֹרֶשֶׁת גַּת		Noms propres	Morèsheth-Gath [Morécheth-Gath]	Moresheti-Gati|Mareshti-Gati|Moreshet-Gat — hantu aho
מוֹרַשְׁתִּי		Noms propres	de Morèsheth [Morécheth]	w’e Moresheti|muntu oûbaka e Moresheti|munya-Moresheti
מוּשִׁי-1		Noms propres	Moushi [Mouchi]	Mushi — mugala wa Merari: Lub 6.19; Mib 3.20; 1nga 6.19;6.47 bûko bwa Levi: 1Nga 23.21; 24.26 ye warhumaga nderha oku Abashi bali Bene-Levi somaga: Les origines bibliaues des Bashi kuli https://nyabangere.com Abasagasi banji bali bashibiira aho n’okulola erhi Abanya-Afrika bayimbanwa n’olubaga lw’omu Bibliya
מוּשִׁי-2	✓	Noms propres	Moushite [Mouchite]	emilala y’aba-Nyamushi|Abashi|mushiti
מוֹשִׁיעַ		Divers	salut, sauveur	akayishimulikûza|kulikûza|muciza|mulikûza|akayishimulikûza|owakufungira|mufungizi|omuyokozi|wamuyôkolaga|Mucunguzi|likûza
מִזְבַּח הָעֹלָה		Objets réels	l’autel de l’holocauste	oluhêrero lw’enterekêro|oluhêrero ly’ensingônolwa
מִזָּה	✓	Noms propres	Mizza [Miza]	Miza — mugala wa Reweli na Reweli ali mugala wa Ezau
מָזוֹר		Objets réels	ulcère	mubuha|kafinjo|cisarhazo
מַזְכִּיר		Êtres	enregistreur, chroniqueur	murhindisi w’emyandiko|mwandisi w’empiriri|mwandisi w’enganîro|mwandisi
מְזִמָּה-1		Attributs	discrétion	kulanga ihwe|ntabara ihwe|kurhabera amahwe
מְזִמָּה-2		Attributs	réflexion, pensée, plan	oburhimanya|burhimanya|nkengero|olukengero|omuhigo|muhigo|nkulikanyo
מִזְמוֹר		Divers	psaume	ennanga|lulanga
מַזְמֵרָה		Objets réels	serpette	kashungûlo|kabangûlo
מִזְרֶה		Objets réels	van (agriculture)	lwibo|olwibo|nyibo — balukolesa okuyêrûla emogomogo za mahemba, bishimbo erhi bulo, erhi bigonje n’ebindi n’ebindi
מחה-1		Attributs	atteindre, essuyer	kuhika rhubarhinde kwo|kuhôrhola|kuzaza ecitabu|kuzaza ebyaha|kubabalira|kushâba
מחה-2		Attributs	atteindre, essuyer	kuhika|rhubarhindekwo|gwahirigirha|kuhorhola|kurhenza omu bukengere|kushâba|naholola|nâzâza izîno ly’Ameleki|okumugalagaza
מְחוּגָה		Objets réels	boussoles, compas	mugozi|lugero|lukolôlo
מְחוּיָאֵל	✓	Noms propres	Mehouyaël	Mehuyael|Mehuyaeli — mugala wa Iradi wa kuli Kayini
מַחֲוִים	✓	Noms propres	Mahawim [Mahava]	w’e Mahava — muntu w’e Mahava
מָחוֹל-1		Divers	danse en rond	masamo|maliza ga cizînge
מָחוֹל-2		Noms propres	Mahol	Mahol|Maholi — îshe wa Kalkoli na Darda mugula w’oku ngoma ya Daudi
מַחֲזִיאוֹת	✓	Noms propres	Mahazioth	Mahaziyoti|Mahaziot — mugala wa Hemani mwîmbiza omu ka-Nyamuzinda oku lwa Daudi
מְחִידָא	✓	Noms propres	Mehida [Méhida]	Mehida — murhambo wa milala murhumizi omu ka-Nyamuzinda enyuma z’okurhenga ebwa kululizibwa e Babiloni
מְחִיר	✓	Noms propres	Mehir [Méhir]	Mehiri|mehir|cishingo|ngulo|citwiro — mugala wa Kalebu bûko bwa Yuda
מַחֲלָב		Noms propres	Mahalèv [Mahaleb]	Mahalev|Mahalebu — hantu omu lya Aseri
מַחְלָה-1		Noms propres	Mahla [Mala]	Mahla|Mala — mâli wa Zelofhad bûko bwa Menashè
מַחְלָה-2		Noms propres	Mahla [Mala]	Mahla|Mahla — mugala wa Hamoleketi, Hamoleket bûko bwa Menashè
מַחְלוֹן	✓	Noms propres	Mahlôn [Malon]	Mahiloni|Mahlon — mugala wa elimeleki
מַחְלִי-1		Noms propres	Mahli [Mali]	Mahali|Mahli — mugala wa Merari bûko bwa Levi
מַחְלִי-2	✓	Noms propres	Mahli [Mali]	Mahali|Mahli|Mali — mugala wa Mushi bûko bwa Levi
מַחְלִי-3		Noms propres	Mahlite [Malite]	mulala gwa Mahali|emilala y’abanya-Mahali|ba kuli Mahali
מָחֲלַת-1	✓	Noms propres	Mahalath	Mahalata|Mahalat
מָחֲלַת-2	✓	Noms propres	Mahalath	Mahalati|Mahalat
מְחֹלָתִי	✓	Noms propres	Mehola [Adriel]	Mehola — mutu w’e Abeli-Mehola
מַחֲנַיִם		Noms propres	Mahanaïm	Mahanayimi|Mahanayim — lugo lwa Baleviti omu lya Gadi
מַחְסֶה		Attributs	refuge, abri	lwakiro|makiro
מַחְסוֹם		Objets réels	muselière	cisezo|ciziriko
מַחְסֵיָה		Noms propres	Mahséya [Maasséya]	Maseya|Mahseya — ishe wa Neriya shakulu wa Baruku na Seraya
מַחֲרֵשָׁה	✓	Objets réels	soc	kabangûlo|emishurhi
מַחַת-1		Noms propres	Mahath	Mahati|Mahat — mugala wa amasayi shakulûza wa Hemani bûko bwa Levi
מַחַת-2	✓	Noms propres	Mahath	Mahati|Mahat — mugala wa Amasayi bûko bwa Levi mango ga Hizkiya, rhuderha Ezekiasi
מַחַת-3	✓	Noms propres	Mahath	Mahati|Mahat — muntu wa bûkobwa Levi omu mango ga Hizkiyah, rhuderha Ezekiyasi
מַטֶּה		Êtres	branche, brindille	ishami|karhi|hirhi|bûko|itumu|buhane
מַטְרֵד	✓	Noms propres	Matred	Matredi|Matred — ishe w’omunyere Mehatabeli
מַטְרִי	✓	Noms propres	Matri	Matri — wa mulala gwa Saulu bûko bwa Benyamini
מֵי זָהָב		Noms propres	Mê-Zahav [Mé-Zahab]	e Me-Zahabu|e Me-Zahav
מֵידְבָא		Noms propres	Madaba [Mèdeba, Médeba]	Mediba|Medeba
מֵידָד		Noms propres	Médad	Medadi|Medad — mugula omu Israheli oku lwa Musa
מִיכָא-1	✓	Noms propres	Mika	Mika|Mikea — bwofofi bw’izîno Mi-Ka-el, kuderha ndi oli nka Nyamuzinda, ndi wakahigiza Nyamuzinda wa kuli bene mwami Saulu bûko bwa Benyamini
מִיכָא-2	✓	Noms propres	Mika	Mika|Mikea — mugala wa Zikri, baderha Zabdi îshe wa Mataniya, muleviti
מִיכָא-3	✓	Noms propres	Mika	Mika|Mikea — muleviti enyuma z’okurhenga buja bw’e babiloni
מִיכָאֵל-1	✓	Noms propres	Mikaël	Mikaeli|Mikael — ishe wa Seturu, eryo nyênzi bûko bwa Aseri Mi: ndi? Ka: aka el: Nyamuzinda eryo izino kuli kuderha: NDI-OLI-AKA-NYAMUZINDA, ndi wakahigiza Nyamuzinda?
מִיכָאֵל-10	✓	Noms propres	Mikaël	Mikaeli — ishe wa zebadiya oku lwa Ezra
מִיכָאֵל-2	✓	Noms propres	Mikaël	Mikaeli — mugala wa Yehoshafat, mwami omu Yuda
מִיכָאֵל-3		Noms propres	Michel	Michaeli|Mika|Misheli|Misheri — ciremwa c’oku nkuba, empingu, murhwali w’Israheli, Dan 10.13
מִיכָאֵל-4	✓	Noms propres	Mikaël	Mikaheli|Mikaeli|Mika — bantu banji bagwerhe eryo izino bûko bwa Gadi
מִיכָאֵל-5		Noms propres	Mikaël	Mikaeli — mugala wa Baaseya shakulûza wa Asafi, Azaf bûko bwa Levi
מִיכָאֵל-6	✓	Noms propres	Mikaël	Mikaheli|Mikaeli — mugala wa Izrahya bpuko bwa Isakari
מִיכָאֵל-7	✓	Noms propres	Mikaël	Mikaeli|Mikaheli — mugala wa Beriya mugula wa milala bûko bwa Benyamini
מִיכָאֵל-8		Noms propres	Mikaël	Mikaeli — mulwi wa bûko bwa Menashè oku lwa Daudi
מִיכָאֵל-9	✓	Noms propres	Mikaël	Mikaeli — îshe wa Omri bûko bwa Isakari oku ngoma ya Daudi
מִיכָה-1		Noms propres	Mika	Mikayehu|Mika — muntu w’omu bûko bwa Efrayimu
מִיכָה-2	✓	Noms propres	Mika	Mika|Mikaeli|mugala wa shimeyi|bûko bwa Rubeni
מִיכָה-3	✓	Noms propres	Mika	Mika — wa kuli mwami Saulu bûko bwa Benyamini
מִיכָה-4	✓	Noms propres	Mika	Mika|Mikeya|Mikaeli — muleviti oku ngoma ya Daudi
מִיכָה-5	✓	Noms propres	Michée	Mikayahu|Mikeya — mugala wa Yimla oku ngoma ya mwami Ahabu, Ahab, rhuderha Akabu
מִיכָה-6	✓	Noms propres	Mika	Mika|Mikaeli|Mikayahu — muntu wa mango ga mwami Yozias, Yoshiya, Yoshiyahu
מִיכָה-7		Noms propres	Michée	Mikaya|Mikayahu|Mika|Mikaeli — mulemi oku ngoma ya mwami Yotamu
מִיכָיָה-1	✓	Noms propres	Mikaya	Mikaya — îshe wa Akbori munyabuhashe oku lwa Yoshiyahu, rhuderha Yoziasi
מִיכָיָה-2		Noms propres	Mikaya	Mikaya — badâhwa banji bàgwerhe elyo izino enyuma z’okurhenga e Babiloni bûko bwa Levi oku lwa Nehemiya
מִיכָיָהוּ-1	✓	Noms propres	Mikayahou [Mikaya]	Mikayahu — mukazi mâli Urieli nina wa mwami Abiya, lola 2Nga 13.2
מִיכָיָהוּ-2	✓	Noms propres	Mikayahou [Mikaya]	Mikayahu — mulume munyabuhashe oku ngoma ya mwami Yoshafat
מִיכָיְהוּ-1		Noms propres	Mikayehou [Mika]	Mikayahu|Mika — eri îzino linahabwe abanyere n’abarhabana oyu mulume omu ishwa lya Efrayimu
מִיכָיְהוּ-2		Noms propres	Michée	Mikayehu|Mikayahu — mugala wa Yimla mulêbi oku lwa Ahabu
מִיכָיְהוּ-3		Noms propres	Mikayehou [Mika]	Mikayehu|Mikayahu — mulume mugala wa Gemariya oku lwa Yehoyakimu, Yehoyakim
מִיכַל		Noms propres	Mikal	Mikala|Mikal — mukazi mwâli wa mwami Saulu muka mwami Daudi, lola 1Sam 14.49
מִיָּמִין-1	✓	Noms propres	Miyamîn [Miamin]	Miyamini|Miyamîn — mudâhwa bûko bwa Levi oku lwa Daudi
מִיָּמִין-2	✓	Noms propres	Miyamîn [Miamin]	Miyamini|Miamini|Miyamîn — mulume wa kuli Paeosh, Pareyosh, Pareyoshi wa mango ga Ezra
מִיָּמִין-3		Noms propres	Miyamîn [Miamin]	Miyamini|Miyamîn — bantu banji badahwa banji bagwerhe elyo izîno oku lwa Zorobabeli
מִין		Divers	sorte, espèces	lubero|mbero|obûko|amûko|bûko|mûko
מֵיפַעַת		Noms propres	Méfaath	Mefati|Mefât — lugo lwa Baleviti omu lya Rubeni
מֵישָׁא	✓	Noms propres	Mésha [Mécha]	Mesha — mugala wa Shaharayimu bûko bwa Benyamini
מִישָׁאֵל-1	✓	Noms propres	Mishaël [Michaël]	Mishaheli — muntu w’omu bûko bwa Levi mugala wa Uzieli, lola Lub 6.22
מִישָׁאֵל-2	✓	Noms propres	Mishaël [Michaël]	Mashaheli|Mishaeli|Mishael — mulume mango ga Ezra
מִישָׁאֵל-3		Noms propres	Mishaël [Michaël]	Mishaheli|Mishaeli|Mishael — mwira wa Danieli, lola Dan 1.6
מֵישַׁךְ		Noms propres	Méshak [Méchak]	Meshak|Meshaki — izîno Abanya-Kaldeyo baderha Mishaheli, Mishael olya mwira wa Daniel
מֵישַׁע	✓	Noms propres	Mésha [Mécha]	Mesha — mulume mwami omu Mowabu oku lwa Ahabu, rhuderha Akabu, Akab
מֵישָׁע	✓	Noms propres	Mésha [Mécha]	Mesha — mugala wa Kalebu bûko bwa Yuda
מֵישָׁרִים		Attributs	droiture	obushinganyanya|bushinganyanya|obutudu|butudu|ebishinganine|ebikubusire|kukengana|abakengana|kurhalenganya
מִישׁוֹר		Attributs	niveau, plaine	ndekêra|lubanda|aha ahikire|aha bihikire|obushinganyanya
מַכְבֵּנָה	✓	Noms propres	Makbéna	Makbena — lugo lw’omu lya Yuda
מַכְבַּנַּי		Noms propres	Makbannaï	Makbanayi
מָכִי	✓	Noms propres	Maki	Maki — ishe wa Geul, Geweli, Gewel nyênzi bûko bwa Gadi
מָכִיר-1	✓	Noms propres	Makir	Makiri — mulume mugala wa Menashè îshe wa Galaadi
מָכִיר-2	✓	Noms propres	Makir	Makiri — mulume mugala wa Amieli, Amiyeli
מָכִירִי	✓	Noms propres	Makirite	omulala gw’Abamakiri|omulala gwa Makiri|bene Makiri
מִכְלָא		Objets réels	bergerie, parc	bulambo|obulambo|côgo ca bishwekwa
מִכְמָר		Objets réels	filet, piège	keshe|akeshe|murhego|omurhego|orhweshe|rhweshe|mirhego|emirhego
מִכְמֶרֶת		Objets réels	filet	keshe|rhweshe|akeshe|orhweshe
מִכְמָשׂ		Noms propres	Mikmas	Mikimasi|aha Mikimasi — lugo lw’omu lya Benyamini
מִכְמְתָת		Noms propres	Mikmetath [Mikmétath]	Mikimetati|e Mikimetati|Mikmetat — lugo lw’omu lya Menashè n’omu lya Aseri
מַכְנַדְבַּי	✓	Noms propres	Maknadevaï [Maknadebaï]	Miknadevayi|Mikinadebayi|Makenadebayi|Maknadebay
מְכֹנָה	✓	Noms propres	Mekona	aha Mekona|Mekona
מַכְפֵּלָה	✓	Noms propres	Makpéla	Makipela — lwâla olwo
מִכְרִי	✓	Noms propres	Mikri	Mikri — shakulûza wa Ela bûko bwa Benyamini
מְכֵרָתִי	✓	Noms propres	Mekératite [Mekéra]	w’e Mekera
מַכְתֵּשׁ		Noms propres	ville basse	lugo lw’erubanda, lubanda|cishakulo|bishakulo|cijigo|bijigo|Maktêsh ciri Yeruzalemu ciri e kabanda
מַלְאָכִי		Noms propres	Malachie	Malakiya — mulêbi oyo
מַלְבֵּן		Objets réels	four à briques, terrasse de briques	bakaz’iforhomola amatofali|cirundo ca kuyôkera amatofali|ciko ca matofali|nnâbûle ya matofali
מִלּוּאִים		Rituels	installation d’un prêtre	kuyîmika|kuyîmika omudâhwa
מַלּוּחַ		Flore	mauve (plante; FF 136.137)	makerêrhè — hirhi hya bwâso bushusa ecibogo cêru
מַלּוּךְ-1		Noms propres	Mallouk	Maluku|Maluk — mugala wa Maluk shakulûza wa Etani bûko bwa Levi k’orhabwini oku chef Maluku, ishwa Maluku hofi na Kinshasa nabo Bene Levi, lola WCL 1Nga 6.44, BHS Ezr 10.29; Ezr 10.32
מַלּוּךְ-2	✓	Noms propres	Mallouk	Maluku|Maluk — bantu banji bàgwerhe eryo izîno baliyansire abakazi banyamahanga enyuma z’okurhenga omu buja bw’okululizibwa e Babiloni
מַלּוּךְ-3		Noms propres	Mallouk	Maluki|Maluku|Maluk — bantu banji bàgwerhe eri izîno enyuma z’okurhenga buja bwa Babiloni, lola Neh 10.4; 10.27; 12.2
מַלּוֹתִי	✓	Noms propres	Malloti	Maloti|Malot — mugala wa Hemani mwîmbiza omu ka-Nyamuzinda oku lwa Daudi
מְלַטְיָה	✓	Noms propres	Melatya [Melatia]	Melatiya — mulume w’e Gabaoni enyuma z’obuja bw’e Babiloni
מְלִיכִי	✓	Noms propres	Melikou	Meliki — mudâhwa murhambo wa milala bûko bwa Yuda enyuma z’obuja bw’e Babiloni
מֶלֶךְ-1		Êtres	roi	mwami|omwami|bami|abami — mugala wa Mikeya naye ye MLK (Mwami) izîno lyage. Câba n’e Bushi erhi abayirikwa erhi abaciyirika elya Mwami
מֶלֶךְ-2	✓	Noms propres	Mèlek [Mélek]	Meleki — mugala wa Mikeya bûko bwa benyamini
מֹלֶךְ		Noms propres	Molek, Milkom	Moleki|Molek|Milkomi|Milkom|Moloki — muzimu wa Abakanaani akag’irherekêrwa orhubonjo, rhunigwe. Bibliya cihanzize ebyo bitulira nzara, ciri câha cinene, lola Lush 18.9-10; Lev 18.21; 20.2-5; 1Bam 11.7; 2Bam 23.10
מַלְכֹּדֶת		Objets réels	piège	murhego|omurhego|mirhego|emirhego
מַלְכָּה		Êtres	reine	Omwamikazi|mwamikazi|mwami-kazi|omwami-kazi
מִלְכָּה-1	✓	Noms propres	Milka	Milka — mwâli Harani muka Nahori, Nahor
מִלְכָּה-2	✓	Noms propres	Milka	Milka — mwâli wa Selofadi bûko bwa Menashè
מַלְכִּי־צֶדֶק		Noms propres	Melkisédeq [Melkisédec]	Melkisedeki — mwami w’e Salem
מַלְכִּי־שׁוּעַ	✓	Noms propres	Malki-Shoua [Malkichoua]	Malikishuwa|Malkishuwa
מַלְכִּיאֵל		Noms propres	Malkiël [Malkiel]	Malkieli|Malkiel — mugala wa Beriya bûko bwa Aseri
מַלְכִּיאֵלִי	✓	Noms propres	Malkiélites	omulala gw’Abamelkieli
מַלְכִּיָּה-1		Noms propres	Malkiya [Malkia]	Malkiya — mugala wa Etni, Etini shakulûza wa Azaf, rhuderha Azafi, Asafi bûko bwa Levi
מַלְכִּיָּה-2		Noms propres	Malkiya [Malkia]	Malkiya — shakulûza w’omudâhwa Adaya
מַלְכִּיָּה-3	✓	Noms propres	Malkiya [Malkia]	Malkiya — mudâhwa oku ngoma ya Daudi
מַלְכִּיָּה-4	✓	Noms propres	Malkiya [Malkia]	Malkiya — bantu banji bàgwerhe ekyo izîno balimwo abàliyansire abakazi b’e mahanga enyuma z’obuja bw’e Babiloni
מַלְכִּיָּה-5	✓	Noms propres	Malkiya [Malkia]	Malkiya — mugala wa Harimi akag’ishakûlula engurhu za Yeruzalemu enyuma ly’omubujà bw’e Babiloni
מַלְכִּיָּה-6	✓	Noms propres	Malkiya [Malkia]	Malkiya — mugala wa Rekabu akag’ishakûlula engurhu za Yeruzalemu enyuma z’obujà bw’e Babiloni
מַלְכִּיָּה-7	✓	Noms propres	Malkiya [Malkia]	Malkiya — mutuzi wa masholo akag’ishakûlula engurhu za Yeruzalemu enyuma z’obujà bw’e Babiloni
מַלְכִּיָּה-8		Noms propres	Malkiya [Malkia]	Malikiya|Malkiya — bantu banji bàagwerhe ery’izîno bûko bwa Levi enyuma z’obujà bw’ e Babiloni
מַלְכִּיָּהוּ		Noms propres	Malkiya [Malkia]	Malkiya|Malikiya — mugala wa mwami Sedekiyahu, rhuderha Sedekiasi omu mango ga Yeremiya, Yirmiyahu
מַלְכִּירָם	✓	Noms propres	Malkiram	Malkiramu|Malkiram — mugala wa Yehoyakîn bûko bwa Yuda
מַלְכָּם	✓	Noms propres	Malkam	Malkomo|Malkam — mugala wa Shaharayimu, Shaharayim Buko bwa Benyamini
מִלְכֹּם		Noms propres	Milkom	Milkom|Moleki — muzimu w’Abakanaaneyi akag’irherekêrwa abanabibliya ahanzize ebyo rhwabwine oku izu « Moleki, Moloki »
מְלֶכֶת הַשָּׁמַיִם		Noms propres	Reine du ciel	Mwamikazi w’empingu|Mwamikazi w’emalunga — muzimu , muguma omu banyamuzinda b’obwihambi, lola Yer 7.16-20
מִלֲלַי	✓	Noms propres	Milalaï	Milalayi — mudâhwa enyuma z’obujà bw’e Babiloni
מַלְמַד	✓	Objets réels	aiguillon de boeuf	omusholo gw’okuhuga enkafu
מְמוּכָן		Noms propres	Memoukân [Memoukan]	Menukân|Menukani — muhanûzi wa mwami Asuerusi
מַמְרֵא-1	✓	Noms propres	Mamré	Mambri
מַמְרֵא-2	✓	Noms propres	Mamré	Mambri
מָנוֹחַ	✓	Noms propres	Manoah [Manoa]	Manoahi|Ma­noahi|Manoah
מְנוֹר אֹרְגִים	✓	Objets réels	ensouple	mulindizo gwa kahunga-migozi|mulindizo gw’omuhunzi w’emigozi.|omulonge|omulonge
מִנְחָה		Rituels	don	arhûla nterekero|entûlo|ntûlo|nterekêro|ngalo|engalo|ahîre|Ahâ|ecishêgo|luhembo|oluhembo|enterekêro|wankahêra|wankarherekêra
מְנֻחוֹת	✓	Noms propres	Manahtites [Menouhoth]	ab’e Manahati
מְנַחֵם		Noms propres	Menahem	Menahemu — mugala wa Gadi mwami omu Israheli 752-742
מָנַחַת-1	✓	Noms propres	Manahath	Manahati — mugala wa Shobali wa kuli Seyiri, Seir
מָנַחַת-2	✓	Noms propres	Manahath	Manahati
מָנַחְתִּי	✓	Noms propres	Manahtites [Manahath]	ab’e Manahati
מִנִּי		Noms propres	Minni	Mini
מִנְיָמִן-1	✓	Noms propres	Minyamîn [Miniamin]	Minyamini
מִנְיָמִן-2	✓	Noms propres	Minyamîn [Miniamin]	Minyamini
מִנְיָמִן-3	✓	Noms propres	Minyamîn [Miniamin]	Minyamini
מִנִּית		Noms propres	Minnith	Miniti
מְנַשֶּׁה-1		Noms propres	Manassé	Menashè — mugala wa Yozefu, Yuzufu cûbaka c’obûko bwa Menashè, rhuderha Manase omu Israheli
מְנַשֶּׁה-2		Noms propres	Manassé	Menashè — mugala wa Yehizekiyahu, rhuderha Ezekiasi mwami omu Yuda omu 687
מְנַשֶּׁה-3	✓	Noms propres	Manassé	Menashè — mulume oyo wa kuli Pahati-Mowabu, lola Ezr 10.30
מְנַשֶּׁה-4	✓	Noms propres	Manassé	Menashè — mulume wa kuli bene Hashumu, lola Ezr 10.33
מְנַשִּׁי		Noms propres	de Manassé	Bene-Menashè|obûko bwa Menashè — ab’oku bûko bwa Menashè
מַסָּה		Noms propres	Massa	Masa — hantu bene Israheli bageraga erhi barhenga omu bujà bw’e Misiri
מְסוּכָה		Flore	épine, chardon, bruyère [FF 186]	mahwa|amahwa|mushûgi|omushûgi|emishûgi
מַסְמֵר		Objets réels	ongle	emisumari|misumari|musumari|emisumari|lûnu|nyûnu — eci cinwa « mesumar » co carhengagakwo « musumari » omu ciswahiri n’omu mashi
מִסְפָּר		Noms propres	Mordokaï	Mardokayi — luporo,lulubi,mubalè, lukalaba Mispar ali muntu enyuma z’obujà bw’e Babiloni
מֹסֵרוֹת	✓	Noms propres	Mosséroth	Moseroti|Maserot — hantu bene Israheli bageraga omu lubungo kurhenga bujà bw’e Misiri
מַעֲדַי	✓	Noms propres	Maadaï	Madayi|Maadayi — mulume waliyansire omukazi munyamahanga enyuma w’obujà bw’okululizibwa e Babiloni
מַעַדְיָה	✓	Noms propres	Maadya [Maadia]	Maadya|Mâdya
מַעְדֵּר		Objets réels	houe, sarcloir	nfuka|enfuka|ehigembe|higembe|engembe|rhugembe
מָעוֹז		Objets réels	forteresse, refuge	hantu hakulu|hantu hazibuzibu|lwakiro|makiro|bugale — bugale aha kuli kuderha omu nfarasè « rempart », lola Neh 8.10
מָעוֹךְ	✓	Noms propres	Maok	Maoki — îshe wa Akish, mwami w’e Gati
מָעוֹן-1	✓	Noms propres	Maôn [Maon]	Maoni|Maôn — hantu omu lya Yuda kuli kuderha cihando erhi ndâro omu irungu lya Maoni
מָעוֹן-2		Noms propres	Méoun [Maon]	Meûn|Meuni|Maôn|Maoni — hantu h’omu lya Yuda
מָעוֹן-3	✓	Noms propres	Maôn [Maon]	Maoni|Maôn — wa kuli Kalebu bûko bwa Yuda cûbaka wa Bet-Tsur, Bet-Zur
מְעוּנִים-1		Noms propres	Meounim, Méounite	Banya-Maoni|munya-Maôn — lubaga olwo
מְעוּנִים-2	✓	Noms propres	Méounim [Meounim]	Meunim|Meuni|bene Meuni — murhambo wa milala murhumisi omu ka-Nyamuzinda enyuma z’obujà bw’e Babiloni
מְעוֹנֹתַי	✓	Noms propres	Méonotaï	Meonotayi — mugala wa Otnieli, Otinieli, Otniel bûko bwa Yuda
מַעַזְיָה		Noms propres	Maazya [Maazia]	Maazya — lola Neh 10.9
מַעַזְיָהוּ	✓	Noms propres	Maazyahou [Maazia]	Maaziya|Mâziyahu
מָעַי	✓	Noms propres	Maaï	Maayi|Mâyi — mudâhwa enyuma z’obuja bw’okululizibwa e Babiloni
מַעֲכָה-1	✓	Noms propres	Maaka	Mahaka|Maaka — mugala wa Nehor
מַעֲכָה-10	✓	Noms propres	Maaka	Maaka|Mahaka — mukazi muka Yeyieli, Yeyiel cmubaka wa Gabaoni
מַעֲכָה-11	✓	Noms propres	Maaka	Maaka|Mahaka — mulwi oku ngoma ya Daudi
מַעֲכָה-12	✓	Noms propres	Maaka	Maaka|Mahaka — îshe wa Shefatiyahu bûko bwa Simeoni
מַעֲכָה-2		Noms propres	Maaka	Maaka|Mahaka|e Maaka — lubaga na hantu
מַעֲכָה-3	✓	Noms propres	Maaka	Maaka|Mahaka — mwâliwa Talmayi, mwami omu Geshuri, Geshur muka Daudi ye nina wa Absalomi, Absalom
מַעֲכָה-4	✓	Noms propres	Maaka	Maaka|Mahaka — îshe wa Akishi, Akish, mwami w’e Gati, Gat
מַעֲכָה-5	✓	Noms propres	Maaka	Maaka — mwâli wa Absalomi, Absalomu, Absalom nina wa Abiya, Abiyam, mwami omu Yuda
מַעֲכָה-6	✓	Noms propres	Maaka	Maaka — mwâli wa Abishalom nnakulu wa Asa, mwami omu Yuda
מַעֲכָה-7	✓	Noms propres	Maaka	Maaka — ciherula ca Kalebu
מַעֲכָה-8	✓	Noms propres	Maaka	Maaka — mwâli wa Menashè
מַעֲכָה-9	✓	Noms propres	Maaka	Maaka — muka Makir, mwene Menashè kwo kuderha oku hali Maaka muka Makiri, na mwali wabo Maaka, ye mulamu wa mukage
מַעֲכָת	✓	Noms propres	Maakath [Maakatites]	bene Maaka — lubaga lwa kuli Maaka
מַעֲכָתִי		Noms propres	Maakatite [Maakatites]	Aba-Makà|aba­ Maakati|abanya-Maaka|bene Maaka|e Beti-Maka|Maaka|Abamakaati — bantu b’e Maaka bene Maaka
מעל		Attributs	être infidèle	mugalugalu|kungomera|okucihindula|kugomera Nyakasane|amuhemukire|kuhemuka|ohemusire|wahemusire|ahemukire iba|arhambêraga mwikubagirwa|banacijira obulyalya|barhali bikubagirwa|arhashibiriraga amarhegeko|okubiha|wajizire|anaciyerekana mubi|ashubikazigayîsa Nyamubâho|bamujandisire|ashubikazigayîsa Nyamubâho|abagomeraga Nyamuzinda|obugoma|Rhwagomîre Nnâmahanga|Mwajizire kubi|okuhemukira Nyamuzinda
מַעַל		Attributs	infidélité, trahison	mugalugalu|kungomera|kungomera|bubi|bulyalya|kulenganya|mulenai|ndyalya|obulyalya|câha|amuhemukire|obugoma
מַעְַלֵה עַקְרַבִּים		Noms propres	montée des Aqrabbim [Scorpions]	murhezi gw’Akrabimi|murhezi gw’enkuba-|irango lya Akrabimi|irango ly’Akrabimi
מַעַץ	✓	Noms propres	Maaç [Maas]	Maasi|Maatsi — wa kuli Yerahmeyeli bûka bwa Yuda
מַעֲצָד		Objets réels	hache, cognée	mbasha|embasha
מְעָרָה	✓	Noms propres	Méara [Ara]	Meyara|Meara
מַעֲרָת		Noms propres	Maarath	Maarati|Maarat — cishagala c’omu lya Yuda
מַעֲשֵׂה רֹקֵם	✓	Objets réels	brocheur	muntu mulenga|mukolo gwa bulenga
מַעְשַׂי		Noms propres	Massaï	Masayi — mugala wa Adiyeli, Adiyel mudâhwa enyuma z’okurhenga bujà bw’e Babiloni
מַעֲשֵׂיָה-1	✓	Noms propres	Maaséya [Maasséya]	Maseya|Maaseya — balumes banji bàgwerhe elyo izîno bali bayansire abakazi b’e mahanga enyuma z’obujà bw’e Babiloni
מַעֲשֵׂיָה-2		Noms propres	Maaséya [Maasséya]	Maseya|Maaseya — îshe wa Sofoniya mudâhwa oku ngoma sedekiyahu, rhuderha Sedekiasi
מַעֲשֵׂיָה-3		Noms propres	Maaséya [Maasséya]	Maseya|Maaseya — îshe wa Sedekiyahu, Sedekiyasi, mulêbi wa bunywesi omu mango ga Yirmiyahu, rhuderha Yeremiya
מַעֲשֵׂיָה-4		Noms propres	Maaséya [Maasséya]	Maseya|Maaseya — balume banji bàagwerhe eryo izîno enyuma z’obujà bw’e Babiloni
מַעֲשֵׂיָהוּ-1	✓	Noms propres	Maaséyahou [Maasséya]	Maseya|Maaseyahu|Maaseya — m^wîmbiza omu ka-Nyamuzinda bûko bwa Levi oku lwa mwami Daudi
מַעֲשֵׂיָהוּ-2	✓	Noms propres	Maaséyahou [Maasséya]	Maaseyahu — mugala wa Adayahu murhambo wa basirika oku ngoma ya mwamikazi Ataliya
מַעֲשֵׂיָהוּ-3	✓	Noms propres	Maaséyahou [Maasséya]	Maseyahu|Maaseyahu — munyabuhashe oku lwa mwami Uziyahu, Oziyasi
מַעֲשֵׂיָהוּ-4	✓	Noms propres	Maaséyahou [Maasséya]	Maaseyahu — mugala wa Ahazi, Ahaz
מַעֲשֵׂיָהוּ-5	✓	Noms propres	Maaséyahou [Maasséya]	Maseyahu|Maaseyahu — murhambo wa Yeruzalemu oku lwa mwami Yoshiah, rhuderha Yoziasi
מַעֲשֵׂיָהוּ-6		Noms propres	Maaséyahou [Maasséya]	Maseyahu|Maaseyahu — mugala wa Shalumu mulanzi w’emihango y’aka-Nyamuzinda bûko bwa Levi
מֹף		Noms propres	Memphis	Memfisi|Memfis
מְפִיבֹשֶׁת-1	✓	Noms propres	Mefibosheth [Mefibocheth]	Mefibosheti|Mefiboshet — mugala wa mwami Saulu bûko bwa Benyabini
מְפִיבֹשֶׁת-2		Noms propres	Mefibosheth [Mefibaal]	Mefibosheti|Mefiboshet|Mefibaal|Mefibali — wa kuli mwami Saulu bûko bwa Benyamini
מֻפִּים		Noms propres	Mouppim	Mipimi|Mupim — mugala wa benyamini
מֻצָּב		Objets réels	terme militaire inintelligible: poste, avant-poste?	cinwa ca basirika|hantu|abahokwire
מְצֹבָיָה	✓	Noms propres	de Çova [Soba]	b’e Soba|w’e Soba|Metsobaya|muntu w’e Tsoba
מַצָּה		Objets réels	pains sans levain, galettes sans levain	omugati gurhalimwo lwango|mugati gurhalimwo lwango|emigati erhalimwo lwango|bitumbura birhalimwo olwango|citumbura cirhalimwo lwango|ecitumbura cirhalimwo lwango|birhalimwo lwango|bitumbura birhalimwo olwango|orhugati rhurhalimwo lwango|hirhalimwo lwango
מֹצָה	✓	Noms propres	Moça [Mossa]	Mosa|Motsa — lugo omu lya Benyamini
מָצוֹד		Objets réels	capture, proie	kurhuluba|kuziriringa|murhego|keshe|nyumpa nzibuzibu|nyumpa ntadundwa oku ntondo
מְצוּדָה		Objets réels	filet	murhego|keshe
מְצוֹדָה		Objets réels	filet	murhego|emirhego|keshe|rhweshe
מָצוֹר-1		Divers	état d’être en état de siège	kugorha|lugo lugorhe|olugorhe nsiku nyinji lyo oluyanka|kugorhwa|yanacigorha ecishagala|Ecôla cishagala bacigorha|mwalinda bamugorha aha Yeruzalemu?
מָצוֹר-2		Noms propres	Egypte [Égyptien, Égypte]	e Misiri|bûbake bwa kugorha olugo lwanyagwa
מִצְפָּה-1	✓	Noms propres	Miçpa [Mispa]	Misipa|Mitspa|Mi­spa|Mispa — hantu e Gaaadi
מִצְפָּה-2		Noms propres	Miçpa [Mispa]	Mispa|Misipa — omu lya Benyamini
מִצְפֶּה-1	✓	Noms propres	Miçpé [Mispé]	Mispe|Misipe — kabanda kali hofi n’entondo Hermoni
מִצְפֶּה-2	✓	Noms propres	Miçpé [Mispé]	Mispe — lugo lw’omu lya Yuda
מִצְפֶּה-3	✓	Noms propres	Miçpé [Mispé]	Ramati-ha-Mispa|Mispe|Mispa — lugo omu Galaddi
מִצְפֶּה-4	✓	Noms propres	Miçpé [Mispé]	Mispa|Mispe — omu lya Benyamini
מִצְפֶּה-5	✓	Noms propres	Miçpé [Mispé]	Mispa|Mispe — hantu h’e Mowabu
מִצְרִי		Noms propres	Egyptien [Égyptien]	Abanya-Misiri|Omunya-Misiri|munyamisiri|mu­nyamisiri|Munya-Misiri|Mumisiri|e Misiri|banya-Misiri — ba kuli Mitsrayim
מִצְרַיִם		Noms propres	Egypte, Miçraïm [Égypte, Misraïm]	Misrayimu|Misri|Misarayim|Mitsrayim|Misiri — mugala wa Ham, rhuderha mpu Sham, mpu Kamu bulya eherufi Het eba nzibu oku Banfaransè n’abashunda-enfarasè
מַקֶּבֶת		Objets réels	marteau, carrière	enyundo|nyundo
מַקֵּדָה	✓	Noms propres	Maqqéda [Maquéda]	Makeda|aha Makeda — cishagala c’omu lya Yuda
מַקְהֵלֹת	✓	Noms propres	Maqehéloth [Maquéloth]	Makeloti|Makelot — hantu h’oku njira yarhenga e lubungo lw’e Misiri
מַקֵּל		Objets réels	tige en bois, roseau, bâton	birhi|cirhi|ebirhi|ecirhi|karhi|akarhi|lusheke|olusheke
מִקְלוֹת-1	✓	Noms propres	Miqloth [Micloth]	Mikloti|Miklot — mwâli wa Yayeli bûko bwa Binyamini
מִקְלוֹת-2		Noms propres	Miqloth [Micloth]	Mikloti|Miklot — murhambo wa basirika oku lwa Daudi
מִקְלָט		Divers	refuge, asile	kuyakirwamwo|ha kuyakira|lugo lwa kuyakiramwo|hantu ha kuyakiraho|bishagala bya kuyakiramwo|lwakiro|makiro|ayakire|lw’okuyakiramwo|lw’okuyakirwamwo
מִקְלַעַת	✓	Objets réels	découpage, sculpture	kubinjûla|zabinjûlwakwo|ebitâke|atâkakwo|omurhule
מִקְנֶה		Faune	troupeau, animal, bétail, bête	ebishwekwa|ecishwzkwa|bishwekwa|cishwekwa|ebintu|ecintu|buhirhi
מִקְנֵיָהוּ	✓	Noms propres	Miqnéyahou [Micnéya]	Mikneyahu|Mikneya — muleviti oku lwa Daudi
מִקְסָם		Rituels	oracle, divination	bugeremwa|mbuko|ndagu
מָקַץ	✓	Noms propres	Maqaç [Macas]	Makats|Makaz|Makasi — lugo lw’omu lya Yuda
מַקְצוּעָה		Objets réels	racleur en bois	enkôlôlo|nkôlôlo|nkôlôlo ya murhi
מִקְשָׁה-1	✓	Objets réels	travail martelé	kutula|kutulira|obatulire|katulwe kalungire|abatulira|bitule|abitula|càlicituzirwe|Otule
מִקְשָׁה-2		Flore	champ de concombres ou de melons [FF 113]	ishwa ly’emirhandâgule|ishwa ly’emyungu
מֹר		Flore	myrrhe [FF 147.148]	nshangi|bukù|mugavu — Lub 30.23; Lul 45.9
מָרָא	✓	Noms propres	Mara	Mara — îzino Neomi acishembaga, kuli kuderaha KALIBWIRE, lola Rut 1.20
מַרְאָה		Divers	vision	bilôrho by’obudufu|kubonekerwa|bilôrho|ebilôrho|ecilôrho
מֵרַב	✓	Noms propres	Mérav [Mérab]	Mêrabu|Merabi — mwâli wa Saulu, lola 1Sam 14.49
מַרְבֵּק		Objets réels	engrais, gavage	cinazo|ecinazo — egel-marbêq, mpu gwo mudege ci marbêq, mpu cinazo kandi erhi kufômeka omulwala ebiryo kuhika omu lurhôlero, mukola gwa munganga
מרד		Attributs	se rebeller	bàgoma|kugoma|murhahîra mukagomera Nyamubâho|Bukola bugoma buci obula mwamajira kuli Nyakasane|kwarhuma mucihindula kuli Nyakasane|kucîhindula|okucihindula|okugomera Nyakasane
מֶרֶד-1	✓	Noms propres	Mèred [Méred]	Meredi — mugala wa Ezra, lola 1Nga 4.17
מֶרֶד-2	✓	Attributs	infidélité, révolte	kugoma|kulenganya|kucîhindula|cihemu|bugoma
מַרְדּוּת	✓	Attributs	rébellion	bugoma|bulyalya|mugoma|ndyalya — Oyu rnwana w’ecishungu-kazi na ndyalya, lola 1Sam 20.30
מְרֹדַךְ		Noms propres	Mardouk	Marduki|Marduk|Merodaki|Merodak — qlivmuzimu w’e Babyloni, lola Yer 50.2
מְרֹדַךְ בַּלְאֲדָן		Noms propres	Merodach-Baladan	Merodaki-Bela|Meradaki-Beladani
מָרְדֳּכַי-1	✓	Noms propres	Mordokaï	Mordokayi|Mardokayi
מָרְדֳּכַי-2		Noms propres	Mardochée	Mardokeyo — muyahudi wali aha burhwali bwa Suza, lola Est 2.5
מרה		Attributs	être rebelle	kuba mugoma|kugoma|mugoma|bagoma|murhayumvagya oku namurhegekaga|kurhakenga irhegeko|murhashimbaga irhegeko|kurhashimba irhegeko|mwagomera irhegeko|mwacinungushulira|cigamba cagambire îshe na nnina|cabi
מָרָה	✓	Noms propres	Mara	aha Mara — hantu bene Israheli bageraga kurhenga bujà e Misiri
מֵרוֹז	✓	Noms propres	Méroz	Merozi|Meroz — lugo e mwênè gwa Kanaani
מֵרוֹם	✓	Noms propres	Mérom	Meromi|Merom — lugo omu Galileya
מָרוֹת		Noms propres	Maroth	Maroti|Marot — lugo omu lya Yuda
מְרִיא		Faune	veau gras, bête grasse, graisse des veaux, veau	akanina kashushagire|kanina kashushagire|cintu cishushagire|mashushi ga kanina|amanina gashushagîre|manina gashushagire
מְרִיב בַּעַל		Noms propres	Meribbaal [Meribaal]	Merib­ Ba’ali|Merib Ba’al — wa kuli Saulu bûko bwa Benyamini
מְרִיבָה		Noms propres	Mériba [Meriba]	kadali|Meriba|aha Meriba — oku njira yarhenga e Misiri amango g’olubungo
מֹרִיָּה	✓	Noms propres	Moriyya [Moria]	e Moriya|Moriya — ntondo eyo
מְרָיָה	✓	Noms propres	Meraya	Meraya — mugula wa milala mudâhwa enyuma z’obujà bwa Babiloni
מְרָיוֹת-1		Noms propres	Merayoth	Merayoti|Merayot — mugala wa Zerahya mudâhwa mukulu bûko bwa Levi
מְרָיוֹת-2	✓	Noms propres	Merayoth	Merayoti|Merayot — mugala wa Ahitubu, Ahitub shakulûza wa Azariya, Seraya mudâhwa,lola Neh 11.11
מְרָיוֹת-3	✓	Noms propres	Merayoth	Merayoti|Merayot — mudâhwa enyuma z’obujà bw’e Babiloni
מִרְיָם-1		Noms propres	Miryam [Miriam]	Miriyamu|Miriyam|Miryamu|Miryam|Miriamu — mwâli wabo Aroni, lola Lub 15.20-21
מִרְיָם-2		Noms propres	Miryam [Miriam]	Miriyamu|Miriamu
מִרְמָה-1		Attributs	tromperie, trahison	anayishir’inteba|obwengehusi|bugoma|obulyalya
מִרְמָה-2	✓	Noms propres	Mirma	Mirma
מְרֵמוֹת-1		Noms propres	Merémoth	Meremoti|Meremot|Meremoti
מְרֵמוֹת-2	✓	Noms propres	Merémoth	Meremoti|Meremot
מֵרֹנֹתִי	✓	Noms propres	Méronotite [Méronoth]	w’e Meronoti|munya-Meronoti
מֶרֶס		Noms propres	Mèrès [Mérès]	Meresi|Meres — muhanûzi wa mwa,i Asuerusi, Aswerusi
מַרְסְנָא		Noms propres	Marsena	Marsena
מַרְעִית		Faune	action de faire paître	kukerêsa ebintu — Ba lungere babire bahwinja….. bayabirwa (okukerêsa): obusobwabo bwashandîre, lola Yer 10.21
מַרְעֲלָה	✓	Noms propres	Maréala [Marala]	e Mareala|Marala|Mareyala
מַרְצֵעַ	✓	Objets réels	alène, poinçon	omugera|mugera|migera|emigera
מָרֹר		Flore	herbe amère	enshogo ndulu|nshogo ndulu|malumwa — omu End 3.15, maôrim, marôr, bamuhinwiren’ecinwa « malumwa »
מְרֹרָה		Attributs	chose amère, herbe amère	bilulu-bilulu|kantu kalulu|bilulu
מְרָרִי-1		Noms propres	Merari, Merarite	Merari|Abanyamerari|kuli Merari|bene Merari
מְרָרִי-2	✓	Noms propres	Merari	Merari — wa kuli Merari bûko bwa Levi
מָרֵשָׁה-1		Noms propres	Marésha [Marécha]	Maresha — mugala wa Lada, Enga 4.21
מָרֵשָׁה-2	✓	Noms propres	Marésha [Marécha]	Maresha — mugala wa Zifu, Enga 2.42
מְרָתַיִם		Noms propres	Marratim	Maratim|Maratayim|Meratayimu|Maratimu|Maratimi — e mukondwè gwa Babiloni
מַשָּׂא-1		Divers	utterance, oracle	obugeramwa|bugeremwa|bulêbi|obulebi
מַשָּׂא-2	✓	Noms propres	Massa	Masa
מֵשָׁא		Noms propres	Mésha [Mécha]	e Maresha
מִשְׁאָל		Noms propres	Mishéal [Michal]	Misheala|Misheyala — lugo lwa baleviti omu lya Aseri
מֹשֶׁה		Noms propres	Moïse	Musa|Moshe|Moshè — mugala wa Amuramu cirongôzi c’Israheli kurhenga e Misiri kuhika ah’ishiriza lya Yeriko, oku ntondo ya Nebo. Akuliraga ahamwa Faraoni, nka mwana wa mw$ali Faraoni, lola Lub 2.10
מְשׂוּכָּה		Flore	la haie	olugurhu|lugurhu|ngurhu
מֶשִׁי		Objets réels	soie	cishuli cadirhimana|nyusi zikadirhimana — lola Ezk 16.10; 16.13 nyusi ziyôsire nka migozi ya lwirhangula
מְשֵׁיזַבְאֵל-1	✓	Noms propres	Meshézavéel [Mechézabel]	Meshezabeli|Meshezabel — shakulu wa Mashulam, Mashulami, Mashulamu enyuma w’obujà bw’e Babiloni
מְשֵׁיזַבְאֵל-2		Noms propres	Meshézavéel [Mechézabel]	Meshezabeli|Meshezabel — murhambo enyuma z’obujà bw’e Babiloni
מְשֵׁיזַבְאֵל-3	✓	Noms propres	Meshézavéel [Mechézabel]	Meshezabeli — ishe wa Petahya murhambo mukulu oku bwami bûko bwa Yuda enyuma z’obujà bw’e Babiloni
מָשִׁיחַ		Rituels	oint, messie	washîzirwe|muntu washîzirwe|Masiya|Masiha|cijiro ca kushiga owayîmikwa mwami|cijiro ca kushîga owayîmikwa mudâhwa
מֶשֶׁךְ		Noms propres	Mèshek [Méchek]	Mesheki|Meshek
מְשֻׂכָה		Flore	roncier	mushûgi|mishûgi|omushûgi|emishûgi
מָשָׁל-1		Attributs	proverbe, parole	binwa|ebinwa|cinwa|ecinwa|mugani|emigani|anacirhenga omu kanwa aderha|muhamirizi|masheka na lwimbo|omugani
מָשָׁל-2		Noms propres	Mashal [Machal]	Mashali|Mashal — lugo lwa baleviti omu lya Aseri
מְשֻׁלָּם-1	✓	Noms propres	Meshoullam [Mechoullam]	Meshulami — shakulu wa Shafani mwandisi oku lwa Yoshiyahu, rhuderha Yoziasi, Yoziyasi
מְשֻׁלָּם-10	✓	Noms propres	Meshoullam [Mechoullam]	Meshulami|Meshulam — wa kuli Bani aliyansire omukazi munyamahanga enyuma z’obujà bw’e Babiloni
מְשֻׁלָּם-11	✓	Noms propres	Meshoullam [Mechoullam]	Meshulami — mugala wa Yowedi, Yoedi, Yoed îshe wa Shalu bûko bwa Benyamini
מְשֻׁלָּם-2		Noms propres	Meshoullam [Mechoullam]	Meshulami|Meshulami|Meshulam — mugala wa Zorobabal bîko bwa Yuda
מְשֻׁלָּם-3	✓	Noms propres	Meshoullam [Mechoullam]	Meshulamu|Meshulami|Meshulam — mulume w’omu bûko bwa Gadi
מְשֻׁלָּם-4		Noms propres	Meshoullam [Mechoullam]	Meshulamu|Meshulami|Meshulam — mugala wa Elpaali murhambo wa milala bûko bwa Benyamini
מְשֻׁלָּם-5	✓	Noms propres	Meshoullam [Mechoullam]	Meshulamu|Meshulami|Meshulam — mugala wa Hodaviya îshe wa Shalu bûko bwa Benyamini
מְשֻׁלָּם-6	✓	Noms propres	Meshoullam [Mechoullam]	Meshulamu|Meshulami|Meshulam — mugala wa shepatiya bûko bwa Benyamini enyuma z’obujà bw’e Babiloni
מְשֻׁלָּם-7	✓	Noms propres	Meshoullam [Mechoullam]	Meshulamu|Meshulami|Meshulam — mugala wa Sadoki, Sadok shakulûza wa Azariya, Serayah, mudâhwa
מְשֻׁלָּם-8	✓	Noms propres	Meshoullam [Mechoullam]	Meshulamu|Meshulami|Meshulam — mugala wa Meshulemiti shaku^luza wa Maesayi, mudâhwa
מְשֻׁלָּם-9		Noms propres	Meshoullam [Mechoullam]	Meshulamu|Meshulami|Meshulam — bantu banji bàgwerhe eryo izîno
מְשִׁלֵּמוֹת-1	✓	Noms propres	Meshillémoth [Mechillémoth]	Meshilemoti|Meshilemot — îshe wa Berekiyahu murhambo bûko bwa Efrayimu
מְשִׁלֵּמוֹת-2	✓	Noms propres	Meshillémoth [Mechillémoth]	Meshilemoti|Meshilemot — mugala wa Imeri shakulûza wa Maesayi
מְשֶׁלֶמְיָה	✓	Noms propres	Meshèlèmya [Mechélémia]	Meshelemiya — îshe wa Zakariya mulanzi wa muhango oku ngoma ya Daudi
מְשֶׁלֶמְיָהוּ		Noms propres	Meshèlèmyahou [Mechélémia]	Meshelemiya — mugala wa Korè mulanga wa muhango naye oku ngoma ya Daudi
מְשִׁלֵּמִית	✓	Noms propres	Meshillémith [Mechillémith]	Meshilemiti — mugala wa Imeri shakulûza wa Maesayi, mudâhwa
מְשֻׁלֶּמֶת	✓	Noms propres	Meshoullèmeth [Mechoullémeth]	Meshulameti|Meshulamet — ^wâli wa Harutsi, Haruzi, Harusi muka mwami Menashè nnina wa mwami Amoni
מִשְׁמַנָּה		Noms propres	Mishmanna [Michemanna]	Mishmana
מִשְׁמָע-1	✓	Noms propres	Mishma [Michema]	Mishma — mugala wa Ismaeli
מִשְׁמָע-2	✓	Noms propres	Mishma [Michema]	Mishema|Mishma — mugala wa Mibisamu, Mibsam bûko bwa simeoni
מַשְׂמֵרָה		Objets réels	clou	musumari|misumari|omusumari|emisumari — kuli ecicinwa, ecihebraniya cishusha amashi n’ekiswahili
מִשְׁעָם	✓	Noms propres	Mishéam [Micham]	Misheyamu — mugala wa Elpaali, Elpayali bûko bwa Benyamini
מִשְׁעֶנֶת		Objets réels	appui, bâton	ngwarhirizo|karhi|akarhi kawe k’obuhiri
מִשְׁפָּחָה		Êtres	genre, sorte (d’animaux)	obûko|bûko|olubero|mbero|emilala|omulala|amashanja|ishanja|mashanja
מִשְׁפְּתַיִם	✓	Objets réels	sac de selle	karhî k’ecôgo|karhî k’ebyôgo|côgo ca ndogomi
מִשְׁקֶלֶת		Objets réels	niveau	omugozi|lugero
מִשְׁרָעִי	✓	Noms propres	Mishraïte [Micheraïte]	Abamishra — mulala gwa Kiriyat-Yearim
מִשְׂרְפוֹת מַיִם	✓	Noms propres	Misrefoth-Maïm	Misirefoti|Misirefot — mishi g’e Mesirefot
מַשְׂרֵקָה	✓	Noms propres	Masréqa [Masréca]	Masreka|e Masreka
מַשׁ	✓	Noms propres	Mash [Mach]	Mash|Mashi — mugala wa Aramu, Aram wa kuli Semu, Semi, Sem
מְשׁוֹבָב	✓	Noms propres	Meshovav [Mechobab]	Meshobabu — mulume wa bûko bwa Simeoni
מְשׁוּבָה		Attributs	défection, apostasie	kucikenyagula|kuyômbôka|kuhakana obuyemêre|kugomera Nyamuzinda|okutwika Nyamubâho
משׁח		Rituels	enduire, oindre	halya washîgaga ibuye amavurha|obashîge amavurha|obashîge amavurha|mushîge|bashîge|abashîge|amavurha g’okushîga|onalushîge amavurha gw’okulujira lutagatifu|Aroni n’abagala obashîge|shîga|oshîge|shîgi — « mashah » eci cinwa cishusha gala mavurha baderha ‘mashahi » omu mashi
מֶתֶג		Objets réels	frein, bride	olugondo|lugîsho|olukoba
מְתוּשָׁאֵל	✓	Noms propres	Metoushaël [Metouchaël]	Metushaeli|Metushael — mugala wa Mehuyaeli wa kuli Kayini
מְתוּשֶׁלַח		Noms propres	Metoushèlah [Matusalem]	Matushaleme|Matushalem
מַתָּן-1	✓	Noms propres	Mattân [Mattan]	Matani|Matân|nshokano — eryo izîno kuli kuderha NSHOKANO
מַתָּן-2		Noms propres	Mattân [Mattan]	Matani|Matân — ishe wa Shefatiya oku ngoma ya Sedekiyahu, Sedekiasi
מַתָּנָה		Noms propres	Mattana	Matana|e Matana — hantu bagera kurhenga bujà bw’e Misiri
מַתְּנַי-1	✓	Noms propres	Mattenaï	Matenayi — banji bagwerhr eri izino bali bayansire abakazi b’emahanga enyuma z’obujà bw’e Babiloni
מַתְּנַי-2	✓	Noms propres	Mattenaï	Matenayi — mudâhwa enyuma w’obuja bw’e Babiloni
מִתְנִי	✓	Noms propres	Mitnite [Méten]	w’e Meteni
מַתַּנְיָה-1	✓	Noms propres	Mattanya [Mattania]	Matanya — mugala wa Yoshiyahu, rhuderha Yoziasi
מַתַּנְיָה-2	✓	Noms propres	Mattanya [Mattania]	Matanya — mugala wa Mikeyo muleviti enyuma z’obujà bw’e Babiloni
מַתַּנְיָה-3		Noms propres	Mattanya [Mattania]	Mataniya|Matanya — banji bàgwerhe eri îzîno
מַתַּנְיָהוּ-1	✓	Noms propres	Mattanyahou [Mattania]	Mataniya|Matanyahu
מַתַּנְיָהוּ-2	✓	Noms propres	Mattanyahou [Mattania]	Matanyahu|Mataniya — mulevite oku ngoma ya Hizekiyahu, rhuderha Ezekiyasi
מִתְקָה	✓	Noms propres	Mitqa [Mitca]	Mitikwa|Mitka — hantu abarhengaga lubungo e Misiri bageraga
מִתְרְדָת-1		Noms propres	Mithredath [Mitrédath]
מִתְרְדָת-2	✓	Noms propres	Mithredath [Mitrédath]	Mitridati|Mitridat
מַתַּתָּה		Noms propres	Mattatta	Matata — mulume waliyansire omukazi w’emahanga enyuma ly’obuja bw’e Babiloni
מַתִּתְיָה-1	✓	Noms propres	Mattitya [Mattitia]	Matitiya — muleviti
מַתִּתְיָה-2	✓	Noms propres	Mattitya [Mattitia]	Matitiya
מַתִּתְיָה-3		Noms propres	Mattitya [Mattitia]	Matitiya
מַתִּתְיָה-4		Noms propres	Mattitya [Mattitia]	Matitiya
מַתִּתְיָהוּ	✓	Noms propres	Mattityahou [Mattitia]	Matitiya|Matityahu

Car en Lui, habite corporellement toute la plénitude de la divinité. (Colossiens 2.19)

Comment savoir qui est Jésus-Christ? Nous savons qu’il est un homme, mais est-ce qu’il est aussi Dieu? La Bible indique que Jésus est à la foi Dieu et au même moment homme. Cela est possible grâce à l’incarnation. Regardons les preuves de la divinité de Jésus-Christ.

1.  L’ANCIEN TESTAMENT a prophétisé un sauveur divin.

• Psaume 2.11,12 « Servez L’Éternel . . . Embrassez le Fils » (voir aussi Actes 13.33 et Psaume 2).
• Psaume 45:7 « Ton trône, ô Dieu, (subsiste) à toujours et à perpétuité; le sceptre de ton règne est un sceptre de droiture.»
  • Hébreux 1:8 «Mais au Fils il dit : Ton trône, ô Dieu, est éternel, et : Le sceptre de ton règne est un sceptre d’équité. »
• Psaume 110. 1,2 « Parole de L’Éternel à mon Seigneur . . . »
  • voir Héb 5.6 ; 7.17 – les versets qui montrent que Psaume 110 est messianique ; mais aussi Matt 22.43-45 ou Jésus a appliqué le Psaume 110 à lui-même. Voir aussi l’étude biblique sur Psaume 110.
• Ésaïe 7.14 « Elle enfantera un fils et lui donnera le nom d’Emmanuel.»
• Ésaïe 9.5 « Car un enfant nous est né, un fils nous est donné, et la souveraineté (reposera) sur son épaule; on l’appellera Admirable, Conseiller, Dieu puissant, Père éternel, Prince de la paix.»
• Michée 5.1 « Et toi, Bethléhem Éphrata Toi qui es petite parmi les milliers de Juda, de toi sortira pour moi Celui qui dominera sur Israël et dont l’origine remonte au lointain passé, aux jours d’éternité.»
• Malachi 3.1,2 ; voir Marc 1.2

Le Coran affirme aussi que Jésus est le Messie : 3.45 ; 4.157,172 ; 5.17,72,75 ; 9.30,31. Mais l’AT nous enseigne que le Messie est Dieu.

• Luc 24.27 « Et, commençant par Moïse et par tous les prophètes, il leur expliqua dans toutes les Écritures ce qui le concernait. »

2.  Jésus est appelé YHWH

YHWH ou Yahweh (YHWH) est le nom spécial donné par Dieu pour Lui-même dans l’AT. C’est le nom révélé à Moïse:

• Exode 3.14  « Dieu dit à Moïse : Je suis celui qui suis. Et il ajouta : C’est ainsi que tu répondras aux enfants d’Israël : Celui qui s’appelle “Je suis” m’a envoyé vers vous. »

Jésus a affirmé son identité en utilisant plusieurs fois le nom « je suis, »  en grecque: “ego eimi.” (Jean 6:35, 48, 51; 8:12, 58; 10:7, 9, 11; 11:25; 13:19; 14:6; 15:1, 5; Apoc 1:8; 21:6; 22:16).

Au moment où les autorités religieuses sont venues pour l’arrêter, « Jésus s’est avancé vers eux et leur dit, Qui cherchez-vous ? Ils lui répondirent : Jésus de Nazareth. Il leur dit : C’est moi (ego eimi) . . . . Lorsque Jésus leur eut dit : C’est moi, (ego eimi) ils reculèrent et tombèrent par terre » (Jean 18.5-6).

Quoique les autres noms pour Dieu ont été utilisés pour les hommes (Adonai, L’Éternel, dans Gén 18.12) ou les faux dieux (Élohim (dieux) dans Deut. 6.14), le nom YHWH est utilisé exclusivement pour Dieu.

Dans la Bible en français, le nom hébreu « Adonai » est traduit par le mot « Seigneur » et le nom « YHWH, » ou « Yahweh » par le mot « Éternel. »

• Exode 20.5 « Tu ne te prosterneras point devant elles, et tu ne les serviras point; car moi, l’Éternel, ton Dieu… »
• Psaume 23.1 « L’Éternel est mon berger » voir Jean 10.11,14 ; Heb 13.20.
• Psaume 102:13 « Mais toi, Éternel! tu sièges à perpétuité, et ton souvenir (dure) de génération en génération. . . . 26 Tu as autrefois fondé la terre, et les cieux sont l’ouvrage de tes mains. 27 Eux, ils périront, mais toi, tu subsisteras; ils s’useront tous comme un vêtement; Tu les changeras comme un habit, et ils seront changés. 28 Mais toi, (tu restes) le même, et tes années ne finiront pas » voir Heb 1.10-12.
• Ésaïe 6.5 « mes yeux ont vu le Roi, l’Éternel des armées. »  voir Jean 12.41.
• Ésaïe 40.3 « Ouvrez le chemin de l’Éternel, » voir Marc 1.2.
• Ésaïe 41:4 « Qui a fait et exécuté (ces choses)? C’est celui qui convoque les générations dès le commencement, Moi l’Éternel qui suis le premier et qui serai encore avec les derniers.»
• Ésaïe 44:6 « Ainsi parle l’Éternel, le roi d’Israël, Celui qui le rachète, L’Éternel des armées : Je suis le premier et je suis le dernier, en dehors de moi il n’y a point de Dieu.»
• Ésaïe 48:12 « Écoute-moi Jacob! Israël, que j’ai appelé! C’est moi, moi qui suis le premier, c’est aussi moi qui suis le dernier» voir Apoc 1.8,17,18 ; 22.13,16.
• Ésaïe 42:8 « Je suis l’Éternel, c’est là mon nom; et je ne donnerai pas ma gloire à un autre ni mon honneur aux statues» voir Jn 1.14 ; 17.5.
• Jeremie 23.5-6  « Voici que les jours viennent, — Oracle de l’Éternel —, Où je susciterai à David un germe juste;  . . . Et voici le nom dont on l’appellera : L’Éternel notre justice » voir 1Cor 1.30.
• Joel 3:5  « Alors quiconque invoquera le nom de l’Éternel sera délivré » voir Actes 2.21 ; Rom 10.13.
• Amos 5:8 « Il a fait les Pléiades et Orion, Il change l’ombre de la mort en aurore, Il obscurcit le jour pour en faire la nuit, Il appelle les eaux de la mer et les répand à la surface de la terre : L’Éternel est son nom.» (Voir les versets qui nous montre que Jésus Christ est aussi celui par qui toutes choses ont été crées : ex. Col 1.16.)

3.  Les titres réservés pour YHWH sont appliqués à Jésus Christ.

• Ésaïe 10.20, « Ils s’appuieront avec confiance sur l’Éternel, le Saint d’Israël » voir, Actes 3.13-14.
• Ésaïe 44:6 « Ainsi parle l’Éternel, le roi d’Israël, Celui qui le rachète, L’Éternel des armées : Je suis le premier et je suis le dernier, en dehors de moi il n’y a point de Dieu » voir Apoc 1.8 ; 22.13.
• Ésaïe 43:11 « C’est moi, moi qui suis l’Éternel, Et hors de moi, il n’y a point de sauveur » voir Tite 2.13.
• Zacharie 12.10 « Celui qu’ils ont transpercé » voir Jean 19.37.
• Deutéronome 10:17 « Car l’Éternel, votre Dieu, est le Dieu des dieux, le Seigneur des seigneurs, le Dieu grand, fort et redoutable, qui ne fait pas de considération de personnes et qui ne reçoit pas de présent, » voir Apoc 17.14.

4.  Jésus existait avant sa naissance.

• Jean 3.31 «  celui qui vient d’en haut »
• Jean 6.38 « je suis descendu du ciel »
• Jean 16.28 « Je suis sorti du Père et je suis venu dans le monde »
• Jean 13.3 « il était venu de Dieu, et il s’en allait à Dieu »
• Jean 1.14 «  La Parole a été faite chair »
• Jean 1.1 « Au commencement . . . »
• Jean 1.15 « il était avant moi » voir 1.30
• Jean 8.58 « avant qu’Abraham fût, moi, je suis. »
• Jean 17.5 « la gloire que j’avais auprès de toi, avant que le monde fût »
• Voir aussi 2 Cor. 8.9 ; Heb. 1.10 ; Apoc. 2.8 ; 3.14

5.  Jésus a compris qu’Il est Dieu

• Matt. 7.21-23 « …Seigneur, Seigneur, n’avons-nous pas prophétisé par ton nom? n’avons-nous pas chassé des démons par ton nom? et n’avons-nous pas fait beaucoup de miracles par ton nom? Alors je leur dirai ouvertement : Je ne vous ai jamais connus, retirez-vous de moi, vous qui commettez l’iniquité. »
• Matt. 9.2 « Prends courage, mon enfant, tes péchés te sont pardonnés. »
• Matt. 13.41 «Le Fils de l’homme enverra ses anges, qui arracheront de son royaume tous les scandales et ceux qui commettent l’iniquité »
• Matt. 16.16 « Simon Pierre répondit : Tu es le Christ, le Fils du Dieu vivant. »
• Matt. 20.28 « le Fils de l’homme » voir Dan 7.13 « quelqu’un de semblable à un fils de l’homme… »
• Matt. 22:41-46  « Comme les Pharisiens étaient assemblés, Jésus leur posa cette question:  42 Que pensez-vous du Christ? De qui est-il le fils? Ils lui répondirent : de David. 43 Et Jésus leur dit : Comment donc David, (animé) par l’Esprit, l’appelle-t-il Seigneur, lorsqu’il dit:  44 Le Seigneur a dit à mon Seigneur : Assieds-toi à ma droite. Jusqu’à ce que je mette tes ennemis sous tes pieds? 45 Si donc David l’appelle Seigneur, comment est-il son fils?  46 Nul ne put lui répondre un mot. Et, depuis ce jour, personne n’osa plus lui poser de questions.»
• Matt. 25.32 « Toutes les nations seront assemblées devant lui. Il séparera les uns d’avec les autres, comme le berger sépare les brebis d’avec les boucs »
• Matt. 26.63-65 « …Je t’adjure, par le Dieu vivant, de nous dire si tu es le Christ, le Fils de Dieu. Jésus lui répondit : Tu l’as dit. De plus, je vous le déclare, vous verrez désormais le Fils de l’homme assis à la droite de la puissance de Dieu, et venant sur les nuées du ciel. Alors le souverain sacrificateur déchira ses vêtements, disant : Il a blasphémé!»
• Matt. 28.18 « Tout pouvoir m’a été donné dans le ciel et sur la terre. »
• Luc. 2.49 « Il leur dit : Pourquoi me cherchiez-vous? Ne saviez-vous pas qu’il faut que je m’occupe des affaires de mon Père? »
• Luc. 4.18-21 « L’Esprit du Seigneur est sur moi, parce qu’il m’a oint pour…. Aujourd’hui cette parole de l’Écriture, que vous venez d’entendre, est accomplie. »
• Jean 4.10 « Si tu connaissais le don de Dieu et qui est celui qui te dit : Donne-moi à boire! tu lui aurais toi-même demandé à boire, et il t’aurait donné de l’eau vive. »
• Jean 5.17-18 « Mais Jésus leur répondit : Mon Père agit jusqu’à présent; moi aussi, j’agis. À cause de cela, les Juifs cherchaient encore plus à le faire mourir, non seulement parce qu’il violait le sabbat, mais parce qu’il appelait Dieu son propre Père, se faisant lui-même égal à Dieu »
• Jean 5.21 « Car, comme le Père ressuscite les morts et donne la vie, ainsi le Fils donne la vie à qui il veut. »
• Jean 10.30 « Moi et le Père nous sommes un. »
• Jean 10.33 « Les Juifs lui répondirent : Ce n’est point pour une bonne oeuvre que nous te lapidons, mais pour un blasphème, et parce que toi, qui es un homme, tu te fais Dieu. »
• Jean 13.1 « Avant la fête de Pâque, Jésus, sachant que son heure était venue de passer de ce monde au Père, et ayant aimé les siens qui étaient dans le monde, mit le comble à son amour pour eux. »
• Jean 14.1 « Que votre coeur ne se trouble point. Croyez en Dieu, et croyez en moi. »
• Jean14.9 « Celui qui m’a vu a vu le Père; comment dis-tu : Montre-nous le Père? »
• Jean 14.11 « Croyez-moi, je suis dans le Père, et le Père est en moi; croyez du moins à cause de ces oeuvres. »
• Jean 17. 3 « Or, la vie éternelle, c’est qu’ils te connaissent, toi, le seul vrai Dieu, et celui que tu as envoyé, Jésus-Christ….5 Et maintenant toi, Père, glorifie-moi auprès de toi-même de la gloire que j’avais auprès de toi avant que le monde fût….10 et tout ce qui est à moi est à toi, et ce qui est à toi est à moi;….11…. afin qu’ils soient un comme nous…. 21 afin que tous soient un, comme toi, Père, tu es en moi, et comme je suis en toi, ….afin qu’ils voient ma gloire, la gloire que tu m’as donnée, parce que tu m’as aimé avant la fondation du monde. »

6.  Jésus a été adoré comme Dieu   (Il n’a jamais refusé cette adoration)

L’AT interdit l’adoration de toute personne que Dieu Lui-même (Exode 20.1-4; Deut. 5.6-9). Le NT affirme aussi cette interdiction montrant que les hommes refusent l’adoration (Actes 14.15); comme des anges (Apoc 22.8-9). Jésus a dit qu’il faut seulement adoré Dieu.

• Matt 4.9-10 « et lui dit : Je te donnerai tout cela, si tu te prosternes et m’adores. Jésus lui dit : Retire-toi Satan! Car il est écrit : Tu adoreras le Seigneur, ton Dieu, et à lui seul, tu rendras un culte. »

Il y a environ 22 références citant le fait que le Père a reçu l’adoration (proskuneo).

Mais Jésus a reçu l’adoration en plusieurs occasions. Dans certaines occasions, il semble que cela était seulement un acte de respect :

• Matt 8.2 « Et voici, un lépreux s’étant approché se prosterna devant lui, et dit : Seigneur, si tu le veux, tu peux me rendre pur.»
• Matt. 9.18 « Tandis qu’il leur adressait ces paroles, voici, un chef arriva, se prosterna devant lui, et dit : Ma fille est morte il y a un instant; mais viens, impose-lui les mains, et elle vivra.»
• Matt. 15.25 « Mais elle vint se prosterner devant lui, disant : Seigneur, secours-moi!»
• Matt. 20.20 « Alors la mère des fils de Zébédée s’approcha de Jésus avec ses fils, et se prosterna, pour lui faire une demande.»
• Marc 5.6 « Ayant vu Jésus de loin, il accourut, se prosterna devant lui,»

Mais dans d’autres passages, l’adoration est plus claire :

• Matt. 2.2 « et dirent : Où est le roi des Juifs qui vient de naître? car nous avons vu son étoile en Orient, et nous sommes venus pour l’adorer.» (v.8,11)
• Matt. 14.33 « Ceux qui étaient dans la barque vinrent se prosterner devant Jésus, et dirent : Tu es véritablement le Fils de Dieu.»
• Matt. 28.9 « Et voici, Jésus vint à leur rencontre, et dit : Je vous salue. Elles s’approchèrent pour saisir ses pieds, et elles se prosternèrent devant lui.»
• Matt. 28.17« Quand ils le virent, ils se prosternèrent devant lui. Mais quelques-uns eurent des doutes.»
• Luc 24.51-52 « Pendant qu’il les bénissait, il se sépara d’eux, et fut enlevé au ciel. Pour eux, après l’avoir adoré, ils retournèrent à Jérusalem avec une grande joie»
• Jean 9.38 « Et il dit : Je crois, Seigneur. Et il se prosterna devant lui.»
• Jean 5.23 « afin que tous honorent le Fils comme ils honorent le Père. Celui qui n’honore pas le Fils n’honore pas le Père qui l’a envoyé.»
• Jean 20.28 « Thomas lui répondit : Mon Seigneur et mon Dieu!»
• Héb 1.6 « Et lorsqu’il introduit de nouveau dans le monde le premier-né, il dit : Que tous les anges de Dieu l’adorent!»
• Voir aussi Philippiens 2:9-11 ; Apoc 5.6-14.

Regardez aussi là où le Seigneur Jésus a été invoqué :

• Actes 7:59 « Ils lapidèrent Étienne, qui priait et disait : Seigneur Jésus reçois mon esprit! Puis, il se mit à genoux et s’écria d’une voix forte : Seigneur, ne les charge pas de ce péché! Et, après avoir dit cela, il s’endormit. » (Voir Lc 23.46 où Jésus a remit son âme entre les mains du Père).
• 1Co. 1:2 « à l’Église de Dieu qui est à Corinthe, à ceux qui ont été sanctifiés en Christ-Jésus, appelés à être saints, et à tous ceux qui, en quelque lieu que ce soit, invoquent le nom de notre Seigneur Jésus-Christ, leur Seigneur et le nôtre »
• 2Co. 12:7 « à cause de l’excellence de ces révélations. Et pour que je ne sois pas enflé d’orgueil, il m’a été mis une écharde dans la chair, un ange de Satan pour me souffleter, pour que je ne sois pas enflé d’orgueil. 8 Trois fois j’ai supplié le Seigneur de l’éloigner de moi, 9 et il m’a dit : Ma grâce te suffit, car ma puissance s’accomplit dans la faiblesse. Je me glorifierai donc bien plus volontiers de mes faiblesses, afin que la puissance de Christ repose sur moi.»
• Apoc. 22:20   « Celui qui atteste ces choses dit : Oui, je viens bientôt. Amen! Viens, Seigneur Jésus! »

7.  Jésus a les noms de Dieu

• Matt. 1.23 « la vierge sera enceinte, elle enfantera un fils, et on lui donnera le nom d’Emmanuel, ce qui signifie Dieu avec nous.» (cp Ésa 7:14)
• Jean 1.1 « Au commencement était la Parole, et la Parole était avec Dieu, et la Parole était Dieu.»

Beaucoup est dit par les grammairiens amateurs et ariens de l’omission de l’article défini avec « Dieu » dans la phrase « Et la Parole était Dieu ». Une telle omission est ordinaire avec les substantifs dans la construction avec son prédicat….L’article est omis aussi dans les autres constructions, par exemple dans les versets 6, 12, 13, 18 et dans Jn 13:3, où Dieu est écrit sans l’article. Pour traduire cela « un dieu » c’est complètement indéfendable. (FF. Bruce, The Diety of Christ.)

Dans le NT il y a 282 temps ou nous voyons « theos » sans article. Dans 16 endroits le TMN a mis “un dieu,” “dieu,”  et “dieux.” Dans Jn 1.1-18 nous avons « theos » 8 fois, versets 1,2,6,12,13,18–et l’article se trouve seulement deux fois, versets 1 et 2, mais le TMN 6 fois a traduire comme «Dieu» 1 (un dieu) et 1 (le dieu). En utilisant leur principe : un mot sans article est indéfini, nous pouvons traduire “ un commencement” 1.1,2; “une vie” 1.4; etc.

• Jean 20.28 « Thomas lui répondit : Mon Seigneur et mon Dieu!»
• Rom 9.5 « et les patriarches, et de qui est issu, selon la chair, le Christ, qui est au-dessus de toutes choses, Dieu béni éternellement. Amen!»
• 2 Pie 1.1 «…par la justice de notre Dieu et du Sauveur Jésus-Christ :»
• Héb 1.8 « Mais il a dit au Fils : Ton trône, ô Dieu, est éternel; Le sceptre de ton règne est un sceptre d’équité»
• Tite 2.13 « en attendant la bienheureuse espérance, et la manifestation de la gloire du grand Dieu et de notre Sauveur Jésus-Christ,»
• 1 Jean 5.20 « Nous savons aussi que le Fils de Dieu est venu, et qu’il nous a donné l’intelligence pour connaître le Véritable; et nous sommes dans le Véritable, en son Fils Jésus-Christ. (5:21) C’est lui qui est le Dieu véritable, et la vie éternelle.»

Jésus est le YHWH de l’ Ancien Testament (Ésa 40:3–Matthieu 3:3; Jean 1.23; Ésa 6.1-4–Jean 12.41; Psaume 102.25-28–Héb 1.10-12)

Les noms de Jésus Christ

• Admirable, Alpha et Oméga, Avocat, Agneau de Dieu, Ancre de l’âme, Ami, Appui,
• Berger & Évêque des âmes, Baume en Galaad,
• Chef et Consommateur de notre foi, Chef et Tête de l’Église, Chemin, Charpentier, Conseiller, Corne de Délivrance, Créateur, Christ, Consolation d’Israël,
• Dieu, Dieu Puissant, Dieu avec nous, Dominateur, Defense,
• Emmanuel, Époux, Éspérance de la gloire, Étoile brillante du matin,
• Forteresse, Fils de Dieu, Fils de l’homme, Fils bien-aimé, Fidèle,
• Galiléen, Gloire de Dieu, Guide, Gaurdien
• Haute retraite, Homme, Homme de douleur, Héritier de toutes choses,
• Image du Dieu invisible, Intercesseur
• Je Suis, Jésus, Jésus-Christ, Juste Juge, Justice, Joie de notre salut,
• Libérateur, Lumière du monde, Lion de la tribu de Juda, Leader,
• Maître, Méprisé et abandonné des hommes, Médiateur, Médecin, Messie,
• Parole de Vie, Père Éterne, Prince de notre salut, Prince de la vie, Prince de paix, Prince des rois de la terre!, Petit Enfant couché dans la crèche, Pain de Vie, Pierre principale, Porte, Puissance de Dieu, Prophète, Prêtre, Premier-né de toute la création, Premier-né des morts, Paque, Perle de grand prix,
• Reflet de sa gloire, Rocher, Rejeton de David, Rédempteur, Rédemption, Roi des Rois, Rabbi, Rabonni, Refuge, Rejeton de David, Résurrection et Vie, Riche pour tous ceux qui l’invoquent.
• Sagesse de Dieu, Sanctification, Sauveur, Souverain Sacrificateur, Saint, saint, saint est le Seigneur Dieu Tout-Puissant qui était, qui est, et qui vient!, Seigneur de Tous, Seigneur Jésus-Christ, Secours, Soleil de Justice, Soleil levant, Source, Souverain Berger, Serviteur, Sans péché,
• Témoin fidèle, Tête du corps de l’Église; Très-Haut;
• Vainqueur, Vérité, Vie, Celui qui vient, Vrai cep,

« Il avait sur son vêtement et sur sa cuisse un nom écrit : Roi des rois et Seigneur des seigneurs. (Apoc 19.6)

« Je suis l’alpha et l’oméga, le commencement et la fin. (Apoc 21.6).

Un nom utilisé pour Jésus est très important: « Seigneur »

(1) Le nom “Seigneur” est utilisé pour un titre de respect, comme « monsieur ».

• Matt. 21:30 « Il s’adressa alors au second et donna le même ordre. Celui-ci répondit : Je veux bien, Seigneur, mais il n’y alla pas.»
• Matt. 27:63 « et dirent : Seigneur, nous nous souvenons que cet imposteur a dit, quand il vivait encore : Après trois jours je ressusciterai.»
• Jean 4:11 « Seigneur, lui dit-elle, tu n’as rien pour puiser, et le puits est profond; d’où aurais-tu donc cette eau vive?»

(2) “Seigneur” est aussi utilsé pour traduire le nom (Yahweh) 6814 fois dans l’AT en grec. Alors, toute personne lisons le grec à l’époque du NT qui a eu une connaissance de l’AT en grec devrait reconnaître que dans les contextes où le mot est approprié, le mot “Seigneur” était le nom de celui qui était le Créateur et Celui qui Soutien le ciel et la terre, le Dieu omnipotent.

• Luc. 2:11 « aujourd’hui, dans la ville de David, il vous est né un Sauveur, qui est le Christ, le Seigneur.»
• Luc. 1:43  « Comment m’est-il accordé que la mère de mon Seigneur vienne chez moi»
• Matt 3:3 « C’est lui dont le prophète Ésaïe a dit : C’est la voix de celui qui crie dans le désert : Préparez le chemin du Seigneur rendez droits ses sentiers.»
• 1Co. 8:6 « néanmoins pour nous, il n’y a qu’un seul Dieu, le Père, de qui viennent toutes choses, et pour qui nous sommes, et un seul Seigneur, Jésus-Christ, par qui sont toutes choses et par qui nous sommes.»
• 1Co. 12:3  « C’est pourquoi je vous le déclare : nul, s’il parle par l’Esprit de Dieu, ne dit : Jésus est anathème! et nul ne peut dire : Jésus est le Seigneur! si ce n’est par le Saint-Esprit.»
• Apoc. 19:16 « Il a sur son manteau et sur sa cuisse un nom écrit : Roi des rois et Seigneur des seigneurs.»

« La confession Jésus est Seigneur est l’une des plus anciennes confessions de foi, ou peut-être le plus ancien credo de la chrétienté (cp. Jean 13.13 ; Philippiens 2.11). . . . Les Juifs convertis au christianisme le jour de la Pentecôte ont cru que Dieu avait fait Jésus Seigneur et Christ (Actes 2.36). Les non-juifs convertis oubliaient leur passé païen et se plaçaient sous la suzeraineté de Jésus, leur Seigneur et Sauveur (Actes 16.31 ; cf. Romains 10.9). Les chrétiens d’origine juive et non-juive acceptaient Jésus comme le Souverain du monde, le Roi des rois et le Seigneur des seigneurs (1 Timothée 6.15 ; Apocalypse 1.5 ; 17.14 ; 19.16). » (S.J. Kistemaker, 1 Corinthiens, cité dans Difficultés Bibliques du NT, 1Co. 12.3).

8.  Jésus a les Attributs de Dieu

L’Éternité

• Apoc 1.8 «Je suis l’alpha et l’oméga, dit le Seigneur Dieu, celui qui est, qui était, et qui vient, le TOUT-PUISSANT.» (Apoc 2:8; Esa. 44:6; 48:12)
• Michée 5:1 «Et toi, Bethléhem Éphrata, Petite entre les milliers de Juda, De toi sortira pour moi Celui qui dominera sur Israël, et dont l’origine remonte aux temps anciens, aux jours de l’éternité.»
• Matt. 28.20 «et enseignez-leur à observer tout ce que je vous ai prescrit. Et voici, je suis avec vous tous les jours, jusqu’à la fin du monde.»
• Jean 1.1 «Au commencement était la Parole, et la Parole était avec Dieu, et la Parole était Dieu.»
• Jean 8.58 «Jésus leur dit : En vérité, en vérité, je vous le dis, avant qu’Abraham fût, je suis.»
• (Cp. Jean 8.24 «C’est pourquoi je vous ai dit que vous mourrez dans vos péchés; car si vous ne croyez pas ce que je suis, vous mourrez dans vos péchés.»)
• Jean 17.5 «Et maintenant toi, Père, glorifie-moi auprès de toi-même de la gloire que j’avais auprès de toi avant que le monde fût..»
• Colossiens 1.17 «Il est avant toutes choses, et toutes choses subsistent en lui.»

Omnipotence

• Jean 1.3 « Toutes choses ont été faites par elle, et rien de ce qui a été fait n’a été fait sans elle.»
• Héb 1.2 « dans ces derniers temps, nous a parlé par le Fils, qu’il a établi héritier de toutes choses, par lequel il a aussi créé le monde,»
• Col. 1.16 « Car en lui ont été créées toutes les choses qui sont dans les cieux et sur la terre, les visibles et les invisibles, trônes, dignités, dominations, autorités. Tout a été créé par lui et pour lui.»

À un lépreux Il a dit, Je le veux, sois pur (Matt 8.3) ; À un sourd-muet Il a dit, Ouvre-toi (Marc 7.34); À un aveugle, « recouvre la vue » aux démons, « sors de cet homme ; à la mer il a dit, Silence, tais-toi. Le vent cessa et un grand calme se fit. »

Omniscience

• Jean 21.17 « Et il lui répondit : Seigneur, tu sais toutes choses, tu sais que je t’aime. Jésus lui dit : Pais mes brebis.»
• Matt. 11.27 « Toutes choses m’ont été données par mon Père, et personne ne connaît le Fils, si ce n’est le Père; personne non plus ne connaît le Père, si ce n’est le Fils et celui à qui le Fils veut le révéler.»
• Matt. 9.4 « Et Jésus, connaissant leurs pensées, dit : Pourquoi avez-vous de mauvaises pensées dans vos coeurs?”» (cf. Matt 12:25; Luc 5:22; 6:8; 9:47; 11:17)

Omniprésence

• Matt. 18.20 « Car là où deux ou trois sont assemblés en mon nom, je suis au milieu d’eux.»
• Matt. 28.20 « et enseignez-leur à observer tout ce que je vous ai prescrit. Et voici, je suis avec vous tous les jours, jusqu’à la fin du monde.»
• Jean 3.13 « Personne n’est monté au ciel, si ce n’est celui qui est descendu du ciel, le Fils de l’homme qui est dans le ciel.»

Immuabilité

• Héb 13.8 «Jésus-Christ est le même hier, aujourd’hui, et éternellement.»
• Héb 1.12 «Tu les rouleras comme un manteau et ils seront changés; Mais toi, tu restes le même, Et tes années ne finiront point.» (cp. Psaume 102:26-27)

La Sainteté

• Matt. 27.4 « en disant : J’ai péché, en livrant le sang innocent. Ils répondirent : Que nous importe? Cela te regarde.»
• Matt. 27.19 « Pendant qu’il était assis sur le tribunal, sa femme lui fit dire : Qu’il n’y ait rien entre toi et ce juste; car aujourd’hui j’ai beaucoup souffert en songe à cause de lui.»
• Matt. 27.24 « Pilate, voyant qu’il ne gagnait rien, mais que le tumulte augmentait, prit de l’eau, se lava les mains en présence de la foule, et dit : Je suis innocent du sang de ce juste. Cela vous regarde.»
• Marc 1.24 « Qu’y a-t-il entre nous et toi, Jésus de Nazareth? Tu es venu pour nous perdre. Je sais qui tu es : le Saint de Dieu.»
• Luc 23.41 « Pour nous, c’est justice, car nous recevons ce qu’ont mérité nos crimes; mais celui-ci n’a rien fait de mal.»
• Jean 8.46 « Qui de vous me convaincra de péché? Si je dis la vérité, pourquoi ne me croyez-vous pas?»
• 2 Cor 5.21 « Celui qui n’a point connu le péché, il l’a fait devenir péché pour nous, afin que nous devenions en lui justice de Dieu.»
• Héb 4.15 « Car nous n’avons pas un souverain sacrificateur qui ne puisse compatir à nos faiblesses; au contraire, il a été tenté comme nous en toutes choses, sans commettre de péché.»
• Héb 7.26 « Il nous convenait, en effet, d’avoir un souverain sacrificateur comme lui, saint, innocent, sans tache, séparé des pécheurs, et plus élevé que les cieux,»
• 1 Pie 2.22 « Lui qui n’a point commis de péché, Et dans la bouche duquel il ne s’est point trouvé de fraude;»
• 1 Jean 3.5 « Or, vous le savez, Jésus a paru pour ôter les péchés, et il n’y a point en lui de péché.»

9.  Jésus a fait les oeuvres de Dieu

Créateur (cf. Ésaie 42:5)

• Jean 1.3 « Toutes choses ont été faites par elle, et rien de ce qui a été fait n’a été fait sans elle. »
• 1 Cor 8.6 « néanmoins pour nous il n’y a qu’un seul Dieu, le Père, de qui viennent toutes choses et pour qui nous sommes, et un seul Seigneur, Jésus-Christ, par qui sont toutes choses et par qui nous sommes. »
• Col 1.16 « Car en lui ont été créées toutes les choses qui sont dans les cieux et sur la terre, les visibles et les invisibles, trônes, dignités, dominations, autorités. Tout a été créé par lui et pour lui. »

Il Soutient toutes choses

• Col 1.17 « Il est avant toutes choses, et toutes choses subsistent en lui. »
• Héb 1.3 « et qui, étant le reflet de sa gloire et l’empreinte de sa personne, et soutenant toutes choses par sa parole puissante, a fait la purification des péchés et s’est assis à la droite de la majesté divine dans les lieux très hauts, »

Le Roi Souveraine

• Matt. 13.41 «Le Fils de l’homme enverra ses anges, qui arracheront de son royaume tous les scandales et ceux qui commettent l’iniquité »
• Matt. 25 Il jugera le monde
• Matt. 28.18 «Jésus, s’étant approché, leur parla ainsi : Tout pouvoir m’a été donné dans le ciel et sur la terre.»
• Eph 1.20 « Il l’a déployée en Christ, en le ressuscitant des morts, et en le faisant asseoir à sa droite dans les lieux célestes»
• Philip 2.10  « afin qu’au nom de Jésus tout genou fléchisse dans les cieux, sur la terre et sous la terre»
• Jean 5.22  « Le Père ne juge personne, mais il a remis tout jugement au Fils»
• Apoc 17.14  « Ils combattront contre l’agneau, et l’agneau les vaincra, parce qu’il est le Seigneur des seigneurs et le Roi des rois, et les appelés, les élus et les fidèles qui sont avec lui les vaincront aussi»
• Apoc 19.11-16  « Puis je vis le ciel ouvert, et voici, parut un cheval blanc. Celui qui le montait s’appelle Fidèle et Véritable, et il juge et combat avec justice. Ses yeux étaient comme une flamme de feu; sur sa tête étaient plusieurs diadèmes; il avait un nom écrit, que personne ne connaît, si ce n’est lui-même; et il était revêtu d’un vêtement teint de sang. Son nom est la Parole de Dieu. Les armées qui sont dans le ciel le suivaient sur des chevaux blancs, revêtues d’un fin lin, blanc, pur. De sa bouche sortait une épée aiguë, pour frapper les nations; il les paîtra avec une verge de fer; et il foulera la cuve du vin de l’ardente colère du Dieu tout-puissant. Il avait sur son vêtement et sur sa cuisse un nom écrit : Roi des rois et Seigneur des seigneurs.»

Il donne la vie

• Jean 5.21  « Car, comme le Père ressuscite les morts et donne la vie, ainsi le Fils donne la vie à qui il veut.»
• Jean 6.40  « La volonté de mon Père, c’est que quiconque voit le Fils et croit en lui ait la vie éternelle; et je le ressusciterai au dernier jour.»
• Jean 10.18  « Personne ne me l’ôte, mais je la donne de moi-même; j’ai le pouvoir de la donner, et j’ai le pouvoir de la reprendre : tel est l’ordre que j’ai reçu de mon Père.»
• Jean 10.28 « Je leur donne la vie éternelle; et elles ne périront jamais, et personne ne les ravira de ma main.»
• Jean 11.25  « Jésus lui dit : Je suis la résurrection et la vie. Celui qui croit en moi vivra, quand même il serait mort»
• Jean 14.6  « Jésus lui dit : Je suis le chemin, la vérité, et la vie. Nul ne vient au Père que par moi.»
• Marc 5.41  « Il la saisit par la main, et lui dit : Talitha koumi, ce qui signifie : Jeune fille, lève-toi, je te le dis.»
• Luc 7.14  « Il dit : Jeune homme, je te le dis, lève-toi!»
• Jean 11.43  « Ayant dit cela, il cria d’une voix forte : Lazare, sors!»

Jésus a pardonné les péchés

• Matt. 9.2  « Et voici, on lui amena un paralytique couché sur un lit. Jésus, voyant leur foi, dit au paralytique : Prends courage, mon enfant, tes péchés te sont pardonnés.»
• Matt. 9.6  « Or, afin que vous sachiez que le Fils de l’homme a sur la terre le pouvoir de pardonner les péchés : Lève-toi, dit-il au paralytique, prends ton lit, et va dans ta maison.»
• Luc 7.48  « Et il dit à la femme : Tes péchés sont pardonnés.»

10.  Jésus est le Fils de Dieu

Plusieurs musulmans comprennent la phrase « Fils de Dieu » dans le sens que Jésus était un enfant qui est venu après que Dieu a eu des relations sexuelles avec Marie. Mais c’est directement au contraire de ce que nous voyons dans le NT (Matt 1.18-24; Luc 1.26-35).

Il faut aussi comprendre qu’il y a deux mots pour fils dans la langue arabe. Le mot walad est un fils né à cause des relations sexuelles. Il est clair que Jésus n’est pas un fils dans ce sens du mot. Il y a un autre mot arabe pour fils, ibn, qui a un sens plus vaste, un sens métaphorique ou figuratif. Un voyageur est « un fils de la route, » (ibnussabil). C’est dans ce sens qu’il faut penser de Jesus comme le Fils de Dieu.

Cp. Daniel 7:13 — un individu avec une puissance surnaturelle

• Marc 2.10  « Or, afin que vous sachiez que le Fils de l’homme a sur la terre le pouvoir de pardonner les péchés »
• Marc 2.28  « de sorte que le Fils de l’homme est maître même du sabbat»
• Marc 8.31  « Alors il commença à leur apprendre qu’il fallait que le Fils de l’homme souffrît beaucoup, qu’il fût rejeté par les anciens, par les principaux sacrificateurs et par les scribes, qu’il fût mis à mort, et qu’il ressuscitât trois jours après.»
• Marc 8.38  « Car quiconque aura honte de moi et de mes paroles au milieu de cette génération adultère et pécheresse, le Fils de l’homme aura aussi honte de lui, quand il viendra dans la gloire de son Père, avec les saints anges.»
• Marc 10.45 « Car le Fils de l’homme est venu, non pour être servi, mais pour servir et donner sa vie comme la rançon de plusieurs.»
• Marc 14.61-62  « Jésus garda le silence, et ne répondit rien. Le souverain sacrificateur l’interrogea de nouveau, et lui dit : Es-tu le Christ, le Fils du Dieu béni? Jésus répondit : Je le suis. Et vous verrez le Fils de l’homme assis à la droite de la puissance de Dieu, et venant sur les nuées du ciel.»
• Matt. 3:17  « Et voici, une voix fit entendre des cieux ces paroles : Celui-ci est mon Fils bien-aimé, en qui j’ai mis toute mon affection.» La voix audible de Dieu a déclaré que Jésus est son Fils bien-aimé.
• Matt. 17:5  « Comme il parlait encore, une nuée lumineuse les couvrit. Et voici, une voix fit entendre de la nuée ces paroles : Celui-ci est mon Fils bien-aimé, en qui j’ai mis toute mon affection : écoutez-le!»

11. Le ministère de Jésus-Christ aujourd’hui.

• Notre sacrificateur : Heb 2.18 ; 4.15-16 ; 7.27 ; 1 Jn 2.1 ; Rom 8.33-34.
• Notre roi : Eph 1.20-22 ; Phil 2.9-11 ; Col 1.17 ; Jean 14.3
• L’image de Dieu : Heb 1.3 ; Col 1.15 ; 2 Cor 4.4 ; Jn 14.9
• La Tête de l’Église : Eph 1.22-23 ; 4.11-12 ; 5.23-24 ; Col 1.18 ; 2.19
• Le Cep : Jn 15 :1,5,11
• La Fondation : 1 Cor 3.11-15
• La Pierre de l’Angle : Actes 4.11 ; Eph 2.20 ; 1 Pie 2.6
• Voir aussi la grâce de Dieu et de Christ : 1 Th 1.1 ; 5.28 ; 2 Th 1.12 ; 2.16 ; 3.18 ; 1 Cor 1.3,4 ; 3.10 ; 15.10 ; 2 Cor 1.2,12 ; 8.1 ; 9.8 ; 12.9 ; 13.14 ; Gal 1.3,6 ; 2.21 ; 5.4 ; 1.15 ; 2.9 ; 6.18 ; Rom 1.7 ; 1.5 ; 15.15 ; 3.24 ; 4.4 ; 5.2 ; 12.3,6 ; 16.20,24 ; Eph 1.2,6,7 ; 3. 2,7,8 ; 4.7 ; 6.24 ; Phil 1.2 ; 4.23 ; Col 1.2 ; 4.18 ; Phile 3,25 ; 1 Tim 1.2 ; 6.21 ; 1.14 ; Tit 1.14 ; 3.15 ; 2.11 ; 2 Tim 1.2 ; 4.22 ; 1.9 ; 2.1.
• Il est l’objet de notre foi et notre amour : Jn 1.12 ; 3.16,18,36 ; 6.29,35,41 ; 7.38.39 ; 11.25-27 ; 14.1

12. L’activité FUTURE de Jésus-Christ.

• Son retour : Jn 14.3 ; Actes 1.11 ; 1 Th 4.6 ; Apoc 1.7
• Son jugement : Jn 5.22,26-29 ; Matt 16.27 ; Rom 2.16 ; 2 Tim 4.1
• Jugement des nations à la fin de la tribulation : Matt 25.31-46
• Jugement de saints dans l’Ancien Testament et dans la tribulation : Matt 16.27 ; 20.4-6
• Jugements des croyants :2 Cor 5.10 ; Rom 14.10-12 ; 1 Cor 3.10ff ; Rev. 1:14 Rev. 2:18
• Son règne dans le millénium : Ps 72.6-11; Esa 2.2-4; 11.1-5; Jer 23.5; Zech 14.9

Dans son livre « Mere Christianity », C.S. Lewis écrit ce qui suit : « J’essaie ici d’empêcher quiconque de dire la chose la plus stupide qu’une personne puisse dire sur Lui (Jésus-Christ) : “Je suis prêt à accepter que Jésus soit un grand enseignant moral, mais je ne reconnais pas qu’il se dise Dieu.” Ceci est la seule chose à ne pas dire. Un homme ordinaire qui aurait dit le genre de choses que Jésus a dites ne serait pas reconnu comme un grand enseignant moral. Il serait plutôt un lunatique – similaire à un homme qui prétenderait être un œuf poché – ou bien il serait le Satan de l’enfer. À vous de choisir. Soit que cet homme était, et est, le Fils de Dieu, ou bien qu’Il était un homme fou ou bien pire encore … Vous pouvez le traiter de fou, vous pouvez lui cracher dessus et le tuer en tant que démon; ou vous pouvez tomber à ses pieds et le reconnaître comme Seigneur et Dieu. Mais n’en venons pas à un non-sens protecteur en le définissant comme un grand enseignant humain. Il ne nous a pas laissé cette option. Et Il n’en avait pas l’intention. » (Voir http://www.gotquestions.org/Francais/Qui-Jesus-Christ.html pour la citation).

Conclusion:

Il ne faut pas laisser les preuves de la divinité de Jésus Christ sans aussi réfléchir sur deux choses:

• Si Jésus Christ est divin, peut-il être aussi un homme? Oui! C’est la doctrine de l’incarnation Jésus existait avant sa naissance, mais au moment de sa conception sa nature divine à ajouter la nature humaine. Tout cela s’est passé par la puissance du Saint-Esprit. Jésus Christ a deux natures : divine et humaine. Pourquoi l’incarnation? C’est pour nous sauver de nos péchés. Dieu ne peut pas mourir. Mais Jésus-Christ a donné sa vie humaine volontairement pour être un sacrifice parfait pour nous péchés. Il est mort à notre place et il est ressuscité pour donner la vie à tous ceux qui croient en lui.

2. Si Jésus Christ est humaine, mais aussi divine, il peut vous écouter maintenant. Il vous appelle. Demande-lui de vous sauver.

• Matt 11.28 « Venez à moi, vous tous qui êtes fatigués et chargés, et je vous donnerai du repos. »
• Jean 6:37 « Tous ceux que le Père me donne viendront à moi, et je ne mettrai pas dehors celui qui vient à moi »

Jean 11:25 « Jésus lui dit : Je suis la résurrection et la vie. Celui qui croit en moi vivra, même s’il meurt;  26 et quiconque vit et croit en moi ne mourra jamais. Crois-tu cela? »

Cf. http://www.e4christ.org/christ-articles/la-divinite-de-jesus-christ/

Bohe bamaderha mpu: “K’olonzize omanye okuli?

Okuli lugenda bici? Lugenda amadoso g’obulagirire bwenêne abantu bakacîdosa. Nkaba okola ocidosize amadoso gashushine nagâ:

• Ka kwo binali Nyamuzinda anarhuhangayikire?
• K’ivita n’amalibuko byanacihwè?
• Gurhi bibâ erhi omuntu afâ?
• Ka hali obulangalire boshi boshi lugenda abàfîre?
• Gurhi nakashenga lyo Nyamuzinda anyumvirhiza?
• Gurhi nakajira lyo mbona omwishingo omu kalamo?”

Bamayushûla mpu: “Ngahi wakalongeza amashuzo gaga madoso? Erhi wakaja omu nyumpa babikira ebitabu nisi erhi âha babiguliza, wanashanga amagana g’ebitabu abantu bacikubagira mpu byo birimw’amashuzo. Ci kwonene, kanji kanji ebyo bitabu binakapingana. Ebindi binakolesibwe kasanzi kaguma ci erhi hagera nsiku nsungunu, obulagirire bwabyo bunahwe, nantyo bashubi biyandika kundi kundi nisi erhi kubihinganula”.

Kandi bamayushûla mpu: “Ci kwonene, hali citabu ciguma cirimw’amashuzo gw’okucikubagirwa. Ciri citabu ciderha okuli. Yezu àbwira Mungu omu isala erhi: “Akanwa kawe kwo kuli.” (Yowane 17:17) Ene, rhumanyire oku ako Kanwa yo Bibliya Ntagatifu. Emyanzi ekulikire yakurhabala obone kwa bofofi amashuzo g’obwalagale n’okuli gali omu Bibliya lugenda ago madoso gali ahâla nyanya”.

Bamadôsa: “Ka kwo binali Mungu anarhuhangayikire?”

Bamashuza mpu: BULYA GURHI RHWANKACIDOSA ERI IDOSO: Igulu rhulamiremwo liyunjwiremw’abantu barhagwerhi bonjo n’obushinganyanya. Madîni manji gayigiriza mpu ago malibuko gali garhugwarha buli bulonza bwa Nyamuzinda”.

Bamayushûla mpu: “GURHI EBIBLIYA EYIGIRIZIZE: Mungu arhalerha amagalugalu. Olwandiko lwa Ayubu 34:10 ludesire erhi: “Muyegûle kùli na Nyamuzinda amagalugalu; ow’enyanya aba mushinganyanya.” Nyamuzinda agwerhe omuhigo gw’obuzigire kuyerekera abantu. Co carhumâga Yezu arhuyigirizâ mpu rhukashenga ntya: “Larha, oli omu mpingu, …obwami bwawe buyishe. Obulonza bwawe bube en’igulu nk’empingu.” (Mateyo 6:9, 10) Nyamuzinda anarhuhangayikire bwenêne, co carhumaga ajira ecijiro cinene bwenêne lyo ahikiriza omuhigo gwage.—Yowane 3:16.

Ocibisoma Omurhondêro 1:26-28; Yakobo 1:13; na 1 Petro 5:6, 7”. Aho bayazize!

Bamashub’idosa mpu: “K’ivita n’amalibuko byanacihwè?”

Bamashuza mpu: “BULYA GURHI RHWANKACIDOSA ERI IDOSO: Ivita ligenderire okuniga abantu magana garhaganjwà. Amalibuko gali garhuhikira rhweshi rhweshi. GURHI EBIBLIYA EYIGIRIZIZE: Mungu alaganyize amango alerha omurhula omw’igulu lyoshi. Omu Bwami bwage buderhwa burhegesi bw’empingu, abantu barhakaciyiga “okulwa ivita (NW).” Ahali h’okulwa ivita, “engôrho zabo bazitulemwo enfuka.” (Izaya 2:4) Mungu ayishimalîriza ngasi cijiro c’okubula obushinganyanya n’amalibuko goshi. Ebibliya elaganyize erhi: “[Nyamuzinda] ahorhôla ngasi mulenge gubali omu masu: olufû ntalo lwacihabê; emishîbo n’endulu n’amababale birhakacihabâ bundi; bulya okwali burhanzi kwahwire.”—Amafulûlo 21:3, 4”. Bayazize ci ago mango ntaye omanyire mangaci gabe: “ Ci olwo lusiku n’ako kasanzi, ntaye obimanyire, ciru bamalahika b’empingu, ciru n’omugala, nta wundi aha nyuma ly’Ishe yenene”.

Mpu ocibisoma Ennanga 37:10, 11; 46:9; na Mikeyo 4:1-4.

Bamashubidôsa mpu: Gurhi bibâ erhi omuntu afâ?

Bamashuza mpu: “BULYA GURHI RHWANKACIDOSA ERI IDOSO: Hofi amadîni goshi ganayigirize mpu hali iroho garhafà libâ endalala ly’omuntu lirya ligenderera okulama enyuma ly’okufâ kw’omubiri. Abandi bantu bayemire oku abàfîre bagwerhe obuhashe bw’okulibuza abazîne na kandi mpu Mungu anahane enkol’amaligo omu kuzilibuza ensiku n’amango omu muliro.GURHI EBIBLIYA EYIGIRIZIZE: Erhi omuntu afâ, anafè loshi loshi. Olwandiko l’Omuhanûzi 9:5 ludesire erhi: “Abafîre…barhamanyiri cici.” Kulya kuba abafîre barhankamanya cici, barhankarhimanya nisi erhi kuhikirwa na kantu koshi koshi, barhankalibuza nisi erhi kurhabala ozîne.—Ennanga 146:3, 4.

RHUYUSHULE EHI BAYIBAGIRE

Ahala bashushwire barhaluka binji bya bulagirire omu Bibliya. Nyakasane alaganyire oku anacihorhole emirenge yoshi, kwo rhwayumvirhe omu Izaya 25 na Amafululo 21. Na liguma liguma, rhunabone Nnâmahanga akolesa abafire okuyigiriza abacizine lyo barhagiyishihabuka. Enyiganyo:

Bene Sira 44 ayimbire irenge ly’abafire amango bali bajira aminja. 2M 7: bana nda na nina wabo banigwa, ecitabu cibahire irenge. Amaruba emwa Abahebraniya 11-12 gashambire oku bantu bafire banali bemezi na kurhi rhwakabalolerakwo, mpu obuyemere bwarhuhizire cigamba ciguma, gwo mulungano gw’abazine n’abafire bulya haguma bali na Yezu wa faga anafuka lyo ashuba lungere w’abazine n’abafire: “Bulya ntaye muli rhwe ocilamira yêne, na ntaye ocîfira yêne. Rhukalama, Nyakasane rhulamira, na rhukafa, Nyakasane rhufira. Omu kalamo n’omu lufu, rhuli ba Nyakasane. Bulya Kristu afire anafuka lyo aba Mwami w’abafire n’abazine” (Rm 14, 7-9).

Kandi mpu rhuli omu lushangi haguma n’abaciri en’igulu n’ahahisire erhi buyemere burhuma:“Mwehe mwàyegîre entondo ya Sinayi n’ecishagala ca Nyamuzinda ozine; mwàyegire Yeruzalemu w’empingu, n’emirhwe ya bamalahika barhankaganjwa, yo ndêko y’olusiku lukulu, mwàyegîre ecinyabuguma c’enfula ziyandisirwe omu mpingu; mwàyegîre Nyamuzinda, mutwi w’emanja z’abantu boshi, n’emyûka y’abashinganyanya bahisire oku bwîmâna; mwâyegire Yezu, mulagizi w’endagano mpyahya n’omuko gwage gucêsa gunalushire ogw’Abeli okumany’iderha” (Hb 12,22-24).

Yezu Kristu, waburhagwa myaka bihumbi enyuma z’okufa kwa Abrahamu, Musa na Eliya, amango alisalira oku ntondo ahiduka obusu, abonekerwa anashambala bona Musa na Eliya (Mt 17, 1-13; Mk 9, 2-8; Lk 9,28-36; 2Pt 1, 16-18). N’omu mugani gw’omuhirhi orhashibiriraga Lazaro, erhi Lazaro afa omuhirhi ahûna mpu Abrahamu arhume Lazaro ajirhonda bene wabo basigire omw’igulu balekiyish’irhogerwa n’obuhanya bakalama akage (Lk 16, 19-31).Mpu ocibisoma Omurhondêro 3:19 n’Omuhanûzi 9:6, 10.

Olwo lushangi rhulimwo haguma n’abafire muli Kristu lzo lurhuma rhurhaleka oku bakengêra, nabo barhakabula burhukengêra. Omu citabu c’Amafululo badôsa emunda bali mpu ka Nyamuzinda arhaciyukiriza omubalè gw’abafa oku izîno lya Yezu akabo? “Erhi abalaza eciziriko ca karhanu, nabona aho idako ly’olusho emyûka y’abafire Oluderho lwa Nyamuzinda n’obuhamirize bwabo. Banaciyakûza n’izu linene mpu:’Mâshi Nyamwagirwa, na Nn’okuli, kuhika mangaci wayôrha orhatwiri olubanja orhanahôziri omuko gwirhu oku bantu b’igulu?’ Banacibahêreza ngasi muguma ecirondo cêru, banababwira mpu balinde hindi hisanzi hitya kuhika ababo bashizi na bene wabo bali bayirhwa bahalûke.” Idoso likulikire likola lishuze aho obwo. Abafire badesize Yezu, kandi banadese Nyamuzinda embere z’okufuka kw’abantu boshi.

Bene Bahamirizi ba Yehova bamashub’idôsa mpu: “Ka hali obulangalire boshi boshi lugenda abàfîre?”

Mpu “BULYA GURHI RHWANKACIDOSA ERI IDOSO: Rhulonzize okulama n’okucishingira akalamo haguma n’abazigirwa birhu. Birhankasomerana okubona rhucifinjire bwenene okushubibona benewirhu bâfîre.GURHI EBIBLIYA EYIGIRIZIZE: Bantu banji bàfîre bayîshifuka. Yezu àlaganyîze oku “abali omu nshinda boshi barhengemwo.” (Yowane 5:28, 29) Lugenda omuhigo gwa Nyamuzinda gw’aha murhondêro, abo bantu bayishifulwà bayishibà n’obulyo bw’okulama omu igulu paradizo. (Luka 23:43) Hano eco ciragane c’amango gayishire cihikirizibwa, abantu bakenga Nyamuzinda bayishiba n’amagala nkana n’obuzine bw’ensiku n’amango. Ebibliya edesire erhi: “Abashinganyanya bo balya igulu, bo banalibêrakwo ensiku n’amango.”—Ennanga 37:29. Ocibisoma Ayubu 14:14, 15; Luka 7:11-17; n’Ebijiro by’Entumwa 24:15”.

Kandi rhwanayushûla oku Bibliya arhahusa kurhubwira oku Nyamuzinda anacijire igulu lihyahya n’empingu mpyahya, ci rhurhamanyiri kurhi byanayorhe (Iz 66, 22; Maf 21, 1-8).

Bamashub’idôsa: “Gurhi nakashenga lyo Nyamuzinda anyumvirhiza?”

 Bamashuza mpu “BULYA GURHI RHWANKACIDOSA ERI IDOSO: Omu madîni hofi goshi, abantu kushenga bashenga. Ci kwonene, banji banabone nka Nyamuzinda arhashuza amasala gabo. GURHI EBIBLIYA EYIGIRIZIZE: Yezu àrhuyigirîzize mpu rhumanye rhwakagalukira-galukira ebinwa omu masala girhu. Aderha erhi: “Nka mwashenga, murhakazigi galukira-galukira ebinwa (NW).” (Mateyo 6:7) Nkaba rhulonzize Nyamuzinda ayumvirhize amasala girhu, rhukwaninwe okushenga omu njira ayemire. Lyo rhujira ntyo, rhukwaninwe rhuyige obulonza bwa Nyamuzinda na ntyo rhumushenge omu njira alonzize. Omu Maruba Marhanzi ga Yowane 5:14 rhusomire ntya: “Erhi rhwankamushenga akantu nk’oku alonzize, anarhuyumvirhize.” Ocibisoma Ennanga 65:2; Yowane 14:6, 14; na Amaruba Marhanzi ga Yowane 3:22.

Kandi badôsa mpu “Gurhi nakajira lyo mbona omwishingo omu kalamo?”

Bashuza mpu “BULYA GURHI RHWANKACIDOSA ERI IDOSO: Bantu banji babà bayemîre oku enfaranga, okumanyikana, nîsi erhi iranga byanabalerhera omwishingo. Na ntyo, banacihangane okushimbulira ebyo bintu, ci buzinda barhimane oku nta mwishingo babwine. GURHI EBIBLIYA EYIGIRIZIZE: Yezu àyerekîne enjira y’okubona omwishingo erhi aderha mpu: “Iragi lyabo abakenyi omu murhima.” (Mateyo 5:3) Rhwanaba n’omwishingo gw’okuli erhi rhwankacihangana okulwisa obukenyi bwirhu bw’emurhima; kwo kuderha ishali lirhu ly’obunyamûka ly’okumanya okuli kuyerekera Nyamuzinda n’omuhigo gwage guyerekire abantu. Oko kuli kuba omu Bibliya. Okumanya okuli kwanarhurhabala rhumanye bici biri by’obulagirire kwo binali na ebirhali by’obulagirire. Erhi rhwankaleka okuli kw’Ebibliya kulongole emihigo yirhu n’ebijiro birhu, rhwanaba n’akalamo kagwerhe omuhigo.—Luka 11:28. Ocibisoma Emigani 3:5, 6, 13-18 na 1 Timoteyo 6:9, 10.

Ebinwa rhudesire âha nyanya kuli kutwa bofofi lugenda amashuzo g’Ebibliya kuli galya madoso ndarhu. K’olonzize omanye eyindi myanzi minji kulusha eyo? Ankaba oli muguma muli abo “bakenyi omu murhima,” kwo binali wanalonza okumanya binji kulusha. Nkaba wanacidosa agandi madoso gali nkâga: ‘Erhi ankaba Mungu anarhuhangayikire, bici byàrhumire aleka aga magalugalu n’amalibuko bigenderere eyi miaka yoshi yoshi? Gurhi nankajira lyo akalamo kw’omulala gwani kaba kinja kulusha?’ Ebibliya erimw’amashuzo goshi na kandi ga kusimisa lugenda aga madoso n’agandi manji kulusha.

Ci kwonene, bantu banji ene bali barhindira okusoma Ebibliya. Banakayibona nka citabu cinene bwenene na cizibu okuyumvikana. K’olonzize oburhabâle lyo ohasha okulonza amashuzo omu Bibliya? Abahamirizi ba Yehova banakolese njira zibirhi zankakurhabâla.

Enjira ya burhanzi hiri hitabu Ocishingire akalamo hano igulu emyaka n’emyaka! Ehyo hitabu hyayandisirwe mpu lyo hirhabala abantu bagwerhe emikolo minji bwenene babone amashuzo gw’obwalagale gali omu Biblia lugenda amadoso gw’obulagirire. Enjira ya kabirhi guli mupango gw’okuyiga Ebibliya aha kâ buzira kujuha. Muhamirizi wa Yehova muguma oshinganine okuyigiriza Ebibliya anakulambagirira aha kâ nisi erhi murhimanane ahandi hantu hakwanine na ntyo ngasi mugobe mwanashambâla oku myanzi y’Ebibliya omu kasanzi kasungunu. Emilioni y’abantu omu igulu lyoshi eri yayunguka kugerera kw’ogo mupango. Bantu banji bashwinja ebinwa omu njira y’okusimisa bwenene omu kuderha erhi: “Namabona okuli!”

Nta kandi kantu ka bulagirire bwenene rhwankabona karhalusire okuli. Okuli kw’Ebibliya kuli kwarhukûla omu buja bw’obukurungu, enyigirîzo z’okuvuruga obwenge n’omu boba. Okuli kunarhulerhere obulangalire, omuhigo omu kalamo n’omwishingo. Yezu àdesîre erhi: “Mwamanya okuli, n’okuli kwammurhenza omu buja.”—Yowane 8:32 Bulya gurhi oyige Ebibliya?Ebibliya eri yarhabala bantu banji babone amashuzo oku madoso g’obulagirire bwenene rhucidosa omu kalamo. Ka nawe olonzize omanye amashuzo?

Rhwahekera aho, rhukasoma Bibliya n’obwirhonzi. Rhuleke okuderha mpu omusemwa muguma rhwamayimangirakwo ye Bibliya yeshi oyo. Abagwerhe amadoso bagarhume kuli https://nyabangere.com