MAT – – DRC MASHI HEBREW BIBLE and MASHI GREEK

Munkwa munene oku barhumisi ba Yezu na Ekleziya

bakolaga na C.D.P.C.L., Bukavu bulya omu EBIBLIYA NTAGATIFU,

Verbum Bible, Kinshasa 1992, rhudômire binwa binji bya mashi

EMYANZI Y’AKALEMBE

Enshokolezi

Emyanzi y’Akalembe ederhwa Enjili omu ciswahiri, co citabu cibamwo ebijiro n’enyigirizo za Nnawirhu Yezu. Abayandikaga enyo Myanzi minja bo : Mateyo, Marko, Luka na Yowane

Mateyo ali muvurhisa. Yezu amubona, erhi abwarhire ekagombe, adwîrhe ahongesa. Anacimubwîra, erhi: «Nshimba!» Anaciyimuka, amushimba (Mt 9,9), aba ntumwa . Ayandikaga Emyanzi y’Akalembe ya Yezu Kristu hofi h’omwâka gwa 50. Ayandikiraga abakristu barhengaga omu Bayahudi; co canarhumaga hali abaderha mpu ayandikaga omu ciharamiya, ci ecitabu câge cirhalegererag’ihindulwa omu cigereki, lwo lulimi lwaliyimire nka cingereza buno. lwo bantu banji bakag’iderha.

Marko ali Muyahudi menemene aka Mateyo. Kandi ye Yowane na nnina ye Mariya (Ebj 12, 12). Nkaba y’olya mwana w’omusole wali kulikire Yezu omu ishwa ly’e Gestemani, erhi nta cindi ayambirhe ecirhali cirondo câge cône. erhi bamugwarha, abalekera cirya cirondo, acilibirhira (Mk 14, 51-52. Marko ali muganda wa Petro. Abakristu b’e Roma bamuhûna mpu abayandikire enyigirizo za Petro. anaciziyandika omu cigereki, bulya lwo lulimi lwali luluhire hanji, hofi n’omwaka gwa 60.

Luka aburhiragwa e Antiokiya omu bapagani. Ali mufumu na mwira wa Paolo (Kl 4, 14); ayandikiraga abakristu barhengaga omu bapagani. Emyanzi y’Akalembe yayandikagwa na Luka eri myanzi y’olukogo lwa Kristu. Ayiyandikaga hofi n’omwâka gwa 62 omu cigereki. Ye wayandikaga Ebijiro by’entumwa (Ebj 1, 1).

Yowane mwene Zebedeyo na nnina Salome, mulumuna wa yakobo, y’olya muganda wa Yowane Mubatiza washimbaga yezu bo n’Andreya (Yn 1, 35-40); y’erya ntumwa Yezu arhonyagya yali eshegemize irhwe oku cifuba ca Yezu erhi balya ishega lizinda (Yn 13, 23.25); y’olya muganda Yezu alekeraga Nnina Mariya erhi akola afa (Yn 19, 25-27). Yowane Ayandisire na maruba asharhu oku bemêzi b’igulu lyoshi n’ecitabu c’obulêbi ciderhwa «Amafulûlo», erhi «Apokalipsi» kuyiganya ecigereki. Yowane ye wafire buzinda omu ntumwa, n’ecitabu câge c’Emyanzi y’Akalembe aciyandikaga hofi n’omwaka ga 100.

EMYANZI Y’AKALEMBE YAYANDIKAGWA NA MUTAGATIFU MATEYO

1

I. Okuburhwa n’oburho bwa Yezu

Omulala gwa Kristu (Lk 3, 23-38)

1 Omulala gwa Yezu Kristu, Mugala wa Daudi, mwinjikulu w’Abrahamu^a. 2 Abrahamu aburha Izaki. Naye Izaki aburha Yakobo. Na Yakobo anaciburha Yuda n’abalumuna. 3 Yuda anaciburha Fara na Zara kuli Tamari; Fara aburha Hesroni; Hesroni aburha Aramu. 4 Aramu anaciburha Aminada­bu; Aminadabu aburha Nasoni; Nasoni aburha Salmoni. 5 Salmoni aburha Bozi kuli Rahabu; Bozi aburha Obedi kuli Ruti; Obedi aburha Yese; Yese anaciburha mwami Daudi. 6 Naye mwami Daudi aburha Salomoni kuli muka Uriya. 7 Salomoni aburha Roboami; Roboami aburha Abiya; Abiya aburha Asa. 8 Asa aburha Yozafati; Yozafati aburha Yorami; Yorami aburha Oziyasi. 9 Oziyasi anaciburha Yowatami; Yowatami aburha Akazi; Akazi aburha Eze­kiyasi^b. 10 Ezekiyasi anaciburha Manase; Manase aburha Amoni; Amoni aburha Yoziyasi. 11 Yoziyasi anaciburha Yekoniya n’abalumuna, erhi bali omu buja bw’e Babiloni. 12 Erhi barhenga omu buja, Yekoniya aburha Salatiyeli; Salatiyeli anacibu­rha Zorobabeli. 13 Zorobabeli aburha Abiyudi; Abiyudi aburha Heliyakimi; Heliyakimi aburha Azori. 14 Azori aburha Sadoki; Sadoki aburha Hakimi; Hakimi aburha Eliyudi. 15 Eliyudi aburha Eliyazari; Eliyazari aburha Matani; Matani aburha Yakobo. 16 Yakobo aburha Yozefu, iba wa Mariya, ye nnina wa Yezu, oderhwa Kristu. 17 Amaburha goshi, kurhenga Abrahamu kuhika Daudi, gali ikumi n’ani. Kurhenga Daudi kuhika oku buja bw’e Babiloni, gandi maburha ikumi n’ani. Kurhenga omu buja bw’e Babiloni, kuhika omu maburhwa ga Kristu, gandi maburha ikumi n’ani.

Okuyâlalwa n’okuburhwa kwa Kristu

18 Rhuyumvagye oku Kristu aburhagwa. Erhi Mariya, nnina wa Yezu aba amashebwa na Yozefu, buzinda babona akol’al’izîmi oku buhashe bwa Mûka Mutagatifu. erhi barhanayishini bo na Yozefu. 19 Yozefu iba, bulya ali muntu mushinganya, arhalonzagya okumushobeka, ci alonza okumuhulusa bufu­ndafunda. 20 Amango akag’igerêreza ntyo, Malahika wa Nyakasane amuyagâna amubwîra, erhi: «Yozefu, mwene Daudi, bici oyobohire okubêra na mukaâwe Mariya? Eri izîmi ali, liri lya buzibu bwa Mûka Mutagatifu. 21 Kali aburha omwana: wamuyirika Yezu. Ye wayokola olubaga lwâge omu byâha byâlo». 22 Ebyo byoshi byâba ntyo, mpu lyo akanwa Nyakasane abwiraga omulêbi kayunjula, erhi: 23 Ala omubikira ayish’iba nda, aburha omwana: bayish’imuha izîno lya Emanuweli, kwo kuderha: Nyamuzinda – haguma – nirhu. 24 Erhi Yozefu azûka, ajira nk’oku Malahika wa Nyakasane amubwiraga: abêrana mukâge. 25 Barhanamanyanaga^c bona Yozefu alind’aburha omwana w’oburha­bana, amuyirika Yezu.

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 1

1 Βίβλος γενέσεως Ἰησοῦ Χριστοῦ υἱοῦ Δαυὶδ υἱοῦ Ἀβραάμ. 2 Ἀβραὰμ ἐγέννησεν τὸν Ἰσαάκ, Ἰσαὰκ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰακώβ, Ἰακὼβ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰούδαν καὶ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ, 3 Ἰούδας δὲ ἐγέννησεν τὸν Φάρες καὶ τὸν Ζάρα ἐκ τῆς Θαμάρ, Φάρες δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἑσρώμ, Ἑσρὼμ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἀράμ, 4 Ἀρὰμ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἀμιναδάβ, Ἀμιναδὰβ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ναασσών, Ναασσὼν δὲ ἐγέννησεν τὸν Σαλμών, 5 Σαλμὼν δὲ ἐγέννησεν τὸν Βόες ἐκ τῆς Ῥαχάβ, Βόες δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰωβὴδ ἐκ τῆς Ῥούθ, Ἰωβὴδ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰεσσαί, 6 Ἰεσσαὶ δὲ ἐγέννησεν τὸν Δαυὶδ τὸν βασιλέα. Δαυὶδ δὲ ἐγέννησεν τὸν Σολομῶνα ἐκ τῆς τοῦ Οὐρίου, 7 Σολομὼν δὲ ἐγέννησεν τὸν Ῥοβοάμ, Ῥοβοὰμ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἀβιά, Ἀβιὰ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἀσάφ, 8 Ἀσὰφ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰωσαφάτ, Ἰωσαφὰτ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰωράμ, Ἰωρὰμ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ὀζίαν, 9 Ὀζίας δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰωαθάμ, Ἰωαθὰμ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἀχάζ, Ἀχὰζ δὲ ἐγέννησεν τὸν ­Ἑζεκίαν, 10 Ἑζεκίας δὲ ἐγέννησεν τὸν Μανασσῆ, Μανασσῆς δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἀμώς, Ἀμὼς δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰωσίαν, 11 Ἰωσίας δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰεχονίαν καὶ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ ἐπὶ τῆς μετοικεσίας Βαβυλῶνος. 12 Μετὰ δὲ τὴν μετοικεσίαν Βαβυλῶνος Ἰεχονίας ἐγέννησεν τὸν Σαλαθιήλ, Σαλαθιὴλ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ζοροβαβέλ, 13 Ζοροβαβὲλ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἀβιούδ, Ἀβιοὺδ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἐλιακίμ, Ἐλιακὶμ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἀζώρ, 14 Ἀζὼρ δὲ ἐγέννησεν τὸν Σαδώκ, Σαδὼκ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἀχίμ, Ἀχὶμ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἐλιούδ, 15 Ἐλιοὺδ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἐλεάζαρ, Ἐλεάζαρ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ματθάν, Ματθὰν δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰακώβ, 16 Ἰακὼβ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰωσὴφ τὸν ἄνδρα Μαρίας, ἐξ ἧς ἐγεννήθη Ἰησοῦς ὁ λεγόμενος Χριστός. 17 Πᾶσαι οὖν αἱ γενεαὶ ἀπὸ Ἀβραὰμ ἕως Δαυὶδ γενεαὶ δεκατέσσαρες, καὶ ἀπὸ Δαυὶδ ἕως τῆς μετοικεσίας Βαβυλῶνος γενεαὶ δεκατέσσαρες, καὶ ἀπὸ τῆς μετοικεσίας Βαβυλῶνος ἕως τοῦ Χριστοῦ γενεαὶ δεκατέσσαρες.

18 Τοῦ δὲ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἡ γένεσις οὕτως ἦν. μνηστευθείσης τῆς μητρὸς αὐτοῦ Μαρίας τῷ Ἰωσήφ, πρὶν ἢ συνελθεῖν αὐτοὺς εὑρέθη ἐν γαστρὶ ἔχουσα ἐκ πνεύματος ἁγίου. 19 Ἰωσὴφ δὲ ὁ ἀνὴρ αὐτῆς, δίκαιος ὢν καὶ μὴ θέλων αὐτὴν δειγματίσαι, ἐβουλήθη λάθρᾳ ἀπολῦσαι αὐτήν. 20 ταῦτα δὲ αὐτοῦ ἐνθυμηθέντος ἰδοὺ ἄγγελος κυρίου κατ᾽ ὄναρ ἐφάνη αὐτῷ λέγων, Ἰωσὴφ υἱὸς Δαυίδ, μὴ φοβηθῇς παραλαβεῖν Μαρίαν τὴν γυναῖκά σου· τὸ γὰρ ἐν αὐτῇ γεννηθὲν ἐκ πνεύματός ἐστιν ἁγίου. 21 τέξεται δὲ υἱόν, καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦν· αὐτὸς γὰρ σώσει τὸν λαὸν αὐτοῦ ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν. 22 Τοῦτο δὲ ὅλον γέγονεν ἵνα πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν ὑπὸ κυρίου διὰ τοῦ προφήτου λέγοντος, 23 Ἰδοὺ ἡ παρθένος ἐν γαστρὶ ἕξει καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσουσιν τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ, ὅ ἐστιν μεθερμηνευόμενον Μεθ᾽ ἡμῶν ὁ θεός. 24 ἐγερθεὶς δὲ ὁ Ἰωσὴφ ἀπὸ τοῦ ὕπνου ἐποίησεν ὡς προσέταξεν αὐτῷ ὁ ἄγγελος κυρίου καὶ παρέλαβεν τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, 25 καὶ οὐκ ἐγίνωσκεν αὐτὴν ἕως οὗ ἔτεκεν υἱόν καὶ ἐκάλεσεν τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦν.

2

Abami baharâmya

1 Erhi Yezu aburhirwa e Betelehemu, co cihugo ca Yuda, erhi Herodi yeri mwâmi^d muli ezo nsiku. Abâmi b’ihanga barhenga ebushoshôkero bw’izûba, baja e Yeruzalemu. 2 Baja badôsa, mpu: «Lunda !uhi lulya omwâmi w’Abayahudi aburhîrwe? Rbwabwîne cnyenyêzi yâge emwirhu: co cirhudwîrhe, nti rhumuharàmye». 3 Erhi Herodi ayumva ntyo, ageramwo omusisi haguma n’abantu b’e Yeruzalemu boshi. 4 Ahamagala abakulu b’olubaga, bo bajinji n’abashamuka b’ihano, abadôsa lunda luhi Kristu anaburhîrwe^e . 5 Bamubwîra oku omu cihugo ca Yuda e Betelehemu: kwo omulêbi ayandisire, erhi: 6 Nawe Betelehemu. cishagala ca Yuda, orhali munyi omu bishagala by’ecihugo ca Yuda, bulya we wârhengemwo omurhegesi w’olubaga lwâni lw’Israheli. 7 Aho honênè Herodi ahamagala abo bâmi, abadôkereza amango enyenyêzi yababo­nekeraga. 8 Erhi abalika, abalangula enjira y’e Betelehemu, anababwîra, erhi: «Gendagi, mudôse bwinja olw’oyo mwana, na hano mumubona, mumbwîre nâni nj’iharâmya». 9 Erhi bayus’iyumvanya na mwâmi, bagenda. Ho na halya, erya nyenyêzi babonaga, kandi yabashokolera, kuhika yagend’iyimanga enyanya y’aha omwana àli. 10 Erhi babona eyo nyenyêzi, basîma bwenêne. 11 Baja omu nyumpa, barhimâna omwana bo na nnina Mariya; banacifukama, baharâmya. Bashanûla, banacimurhûla obuhirhi bwâbo^f: amasholo, enshangi n’obu­kù. 12 Okubundi babwîrwa omu bilorho mpu bamanye barhacigeraga emwa Herodi; bacishubirira amwâbo omu yindi njira.

Okuyâkira e Misiri n’okunigwa kw’orhubonjo

13. Erhi baba bamagenda, Malahika wa Nyakasane ayagâna Yozefu, amu­bwîra. erhi: «Zûka, oyanke omwana na nnina, oyâkire e Misiri, onabêreyo kuhika nkubwîre. Bulya Herodi ali hofi h’okulonza omwana mpu amuyirhe». 14 Yozefu anacizûka, ayanka omwana na nnina, aja e Misiri. 15 Abêrayo kuhika Herodi afa; mpu lyo ebi Nyakasane aderhezagya omulêbi biyunjula, erhi: Nahamagire Omwana wâni arhenge e Misiri. 16 Erhi Herodi abona oku balya bâmi bamurhebire, akunira bwenêne, arhuma abayirha orhubonjo rhwoshi rhurhac’ibona myâka ibiri rhw’e Betelehemu n’orhw’ebindi bihugo bya hofi hâyo, erhi amagerêreza amango abâmi bamubwîraga. 17 Lero oku omulêbi Yeremiya aderhaga kwàba, mpu: 18 Izu lyayumvikana muli Rama, endûlù n’ebihogêro bya Rakeli walakira abana bâge^g: arhanalonz’irhulirizibwa, bulya abana bamufirire.

Okurhenga e Misiri n’okukulira e Nazareti

19 Erhi Herodi afa, Malahika wa Nyakasane ashub’iyagâna Yozefu omu Misiri. 20 Amubwîra, erhi: «Zûka, yanka omwana na nnina, oshubire omu cihugo c’lsraheli: bulya abalonzagya okuyirha omwana bafire». 21 Okuhandi Yozefu azûka, ayanka omwana na nnina, ashubira omu cihugo c’Israheli. 22 Ci kwonêne erhi ayumva oku Arkelayusi ye wayîmire e Yuda omu by’ishe Herodi, ayôboha okuyija. Erhi acirhondwa omu bilôrho, acijira oluhande lw’e Gali­leya. 23 Erhi ayihika, ayûbaka omu cishagala ciderhwa Nazareti, mpu lyo kulya abalêbi baderhaga kuba: Ayish’iyirikwa Munazareti.

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 2

1 Τοῦ δὲ Ἰησοῦ γεννηθέντος ἐν Βηθλέεμ τῆς Ἰουδαίας ἐν ἡμέραις Ἡρῴδου τοῦ βασιλέως, ἰδοὺ μάγοι ἀπὸ ἀνατολῶν παρεγένοντο εἰς Ἱεροσόλυμα 2 λέγοντες, Ποῦ ἐστιν ὁ τεχθεὶς βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων; εἴδομεν γὰρ αὐτοῦ τὸν ἀστέρα ἐν τῇ ἀνατολῇ καὶ ἤλθομεν προσκυνῆσαι αὐτῷ. 3 ἀκούσας δὲ ὁ βασιλεὺς Ἡρῴδης ἐταράχθη καὶ πᾶσα Ἱεροσόλυμα μετ᾽ αὐτοῦ, 4 καὶ συναγαγὼν πάντας τοὺς ἀρχιερεῖς καὶ γραμματεῖς τοῦ λαοῦ ἐπυνθάνετο παρ᾽ αὐτῶν ποῦ ὁ Χριστὸς γεννᾶται. 5 οἱ δὲ εἶπαν αὐτῷ, Ἐν Βηθλέεμ τῆς Ἰουδαίας· οὕτως γὰρ γέγραπται διὰ τοῦ προφήτου 6Καὶ σύ Βηθλέεμ,** γῆ Ἰούδα, οὐδαμῶς **ἐλαχίστη εἶ ἐν τοῖς ἡγεμόσιν Ἰούδα· ἐκ σοῦ γὰρ ἐξελεύσεται ἡγούμενος, ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ. 7 Τότε Ἡρῴδης λάθρᾳ καλέσας τοὺς μάγους ἠκρίβωσεν παρ᾽ αὐτῶν τὸν χρόνον τοῦ φαινομένου ἀστέρος, 8 καὶ πέμψας αὐτοὺς εἰς Βηθλέεμ εἶπεν, Πορευθέντες ἐξετάσατε ἀκριβῶς περὶ τοῦ παιδίου· ἐπὰν δὲ εὕρητε, ἀπαγγείλατέ μοι, ὅπως κἀγὼ ἐλθὼν προσκυνήσω αὐτῷ. 9 οἱ δὲ ἀκούσαντες τοῦ βασιλέως ἐπορεύθησαν καὶ ἰδοὺ ὁ ἀστήρ, ὃν εἶδον ἐν τῇ ἀνατολῇ, προῆγεν αὐτούς, ἕως ἐλθὼν ἐστάθη ἐπάνω οὗ ἦν τὸ παιδίον. 10 ἰδόντες δὲ τὸν ἀστέρα ἐχάρησαν χαρὰν μεγάλην σφόδρα. 11 καὶ ἐλθόντες εἰς τὴν οἰκίαν εἶδον τὸ παιδίον μετὰ Μαρίας τῆς μητρὸς αὐτοῦ, καὶ πεσόντες προσεκύνησαν αὐτῷ καὶ ἀνοίξαντες τοὺς θησαυροὺς αὐτῶν προσήνεγκαν αὐτῷ δῶρα, χρυσὸν καὶ λίβανον καὶ σμύρναν. 12 καὶ χρηματισθέντες κατ᾽ ὄναρ μὴ ἀνακάμψαι πρὸς Ἡρῴδην, δι᾽ ἄλλης ὁδοῦ ἀνεχώρησαν εἰς τὴν χώραν αὐτῶν.

13 Ἀναχωρησάντων δὲ αὐτῶν ἰδοὺ ἄγγελος κυρίου φαίνεται κατ᾽ ὄναρ τῷ Ἰωσὴφ λέγων, Ἐγερθεὶς παράλαβε τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ φεῦγε εἰς Αἴγυπτον καὶ ἴσθι ἐκεῖ ἕως ἂν εἴπω σοι· μέλλει γὰρ Ἡρῴδης ζητεῖν τὸ παιδίον τοῦ ἀπολέσαι αὐτό. 14 ὁ δὲ ἐγερθεὶς παρέλαβεν τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ νυκτὸς καὶ ἀνεχώρησεν εἰς Αἴγυπτον, 15 καὶ ἦν ἐκεῖ ἕως τῆς τελευτῆς Ἡρῴδου· ἵνα πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν ὑπὸ κυρίου διὰ τοῦ προφήτου λέγοντος, Ἐξ Αἰγύπτου ἐκάλεσα τὸν υἱόν μου. The Slaying of the Infants 16 Τότε Ἡρῴδης ἰδὼν ὅτι ἐνεπαίχθη ὑπὸ τῶν μάγων ἐθυμώθη λίαν, καὶ ἀποστείλας ἀνεῖλεν πάντας τοὺς παῖδας τοὺς ἐν Βηθλέεμ καὶ ἐν πᾶσιν τοῖς ὁρίοις αὐτῆς ἀπὸ διετοῦς καὶ κατωτέρω, κατὰ τὸν χρόνον ὃν ἠκρίβωσεν παρὰ τῶν μάγων. 17 τότε ἐπληρώθη τὸ ῥηθὲν διὰ Ἰερεμίου τοῦ προφήτου λέγοντος, 18 Φωνὴ ἐν Ῥαμὰ ἠκούσθη, κλαυθμὸς καὶ ὀδυρμὸς** πολύς **Ῥαχὴλ κλαίουσα τὰ τέκνα αὐτῆς, καὶ οὐκ ἤθελεν παρακληθῆναι, ὅτι οὐκ εἰσίν.

19 Τελευτήσαντος δὲ τοῦ Ἡρῴδου ἰδοὺ ἄγγελος κυρίου φαίνεται κατ᾽ ὄναρ τῷ Ἰωσὴφ ἐν Αἰγύπτῳ 20 λέγων, Ἐγερθεὶς παράλαβε τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ πορεύου εἰς γῆν Ἰσραήλ· τεθνήκασιν γὰρ οἱ ζητοῦντες τὴν ψυχὴν τοῦ παιδίου. 21 ὁ δὲ ἐγερθεὶς παρέλαβεν τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ εἰσῆλθεν εἰς γῆν Ἰσραήλ. 22 ἀκούσας δὲ ὅτι Ἀρχέλαος βασιλεύει τῆς Ἰουδαίας ἀντὶ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ Ἡρῴδου ἐφοβήθη ἐκεῖ ἀπελθεῖν· χρηματισθεὶς δὲ κατ᾽ ὄναρ ἀνεχώρησεν εἰς τὰ μέρη τῆς Γαλιλαίας, 23 καὶ ἐλθὼν κατῴκησεν εἰς πόλιν λεγομένην Ναζαρέτ· ὅπως πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ τῶν προφητῶν ὅτι Ναζωραῖος κληθήσεται.

3

II. Obwâmi bw’empingu bwamanyisibwa

Okuhanula kwa Yowane, mushokolezi wa Yezu (Mk 1. 1-8; Lk 3, 1-18)

1 Muli ezo nsiku, Yowane Mubatiza aciyêrekana: akazag’iyigîriza abantu omu irungu ly’e Buyahudi. 2 Akaz’ibabwîra, erhi: «Muciyunjuze ebyâha, bulya Obwâmi bw’empingu buli hofi». 3 Oyo Yowane ye omulebi Izaya ade­rhaga, mpu: Ye izu ly’odwîrhe ayakûliza omu irungu: Rheganyi enjira ya Nyakasane, yumanyanyi bwinja ah’agera. 4 Oyo Yowane akag’iyambala eciro­ndo c’oluhu ecibunu; ebiryo byâge zàli nzige n’obûci bw’empoko. 5 Ago ma­ngo, abantu boshi b’e Yeruzalemu, n’ab’e Yuda, n’abayûbakaga omu ntambi za Yordani, bakaz’imujayo. 6 Bakacîyunjuza, naye akababatiza omu mîshi ga Yordani. 7 Erhi abona Abafarizeyi^h n’Abasaduceyi banji nabo bayisha, aba­bwîra, erhi: «Mwe iburha lya cibugusha, ndi lero wammuyeresire enjira y’o­kuyâka obukunizi bwâyisha? 8 Mucîyunjuze bwinja. 9 Murhacibwîraga mwene na mwene, mpu: «Kali larha ye Abrahamu»; bulya Nyamuzinda, mugala-byo­shi, anakùûa abana b’Abrahamu muli aga mabuye. 10 Lero embasha ekola eri aha cisiki c’emirhi. Na ngasi murhi gurhajira malehe minja gwatûbwa guna­ kwebwe omu muliro. 11 Niehe ndwîrhe nammubatiza n’amîshi, nti lyo mucîyu­njuza. Ci kwonene owâyisha enyuma zâni andushire, ntakwânîni okumu­shwekûla enkwerho: ye wâmmubatizeⁱ muli Mûka Mutagatifu n’omu Muliro. 12 Okuboko kwâge kufumbasire olwîbo, ayish’iyêrûla ecibuga câge; ayish’ilu­nda amahemba gâge omu nguli, n’omulolo agudûlike omu muliro gurhazima.

Yezu abatizibwa (Mk 1, 9-11; Lk 3, 21-22)

13 Lero Yezu arhenga e Galileya, aja emunda Yowane àli e Yordani, mpu lyo abatizibwa naye. 14 Obwo Yowane amuhanza, anamubwîra, erhi: «We wa­nkambatizize, kurhi wayishirage emwâni!» 15 Yezu erhi amushuza, amubwîra, erhi: «Orhang’ireka, bulya kurhukwânine rhuyunjuze ngasi bishingânîne». Okuhandi Yowane amuleka. 16 Erhi Yezu ayus’ibatizibwa, arhenga omu lwiîshi. Aho honênè, amalunga gayîguka: anacibona Omûka gwa Nyamuzinda gwamuyandagalira omu nshusho y’engûkù, yamujakwo. 17 Muli ako kasanzi, izu lyarhenga emalunga, lyaderha, erhi: «Oyu ye Mugala wani muzigirwa, oyu ncishingiramwo».

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 3

1 Ἐν δὲ ταῖς ἡμέραις ἐκείναις παραγίνεται Ἰωάννης ὁ βαπτιστὴς κηρύσσων ἐν τῇ ἐρήμῳ τῆς Ἰουδαίας 2 [καὶ] λέγων, Μετανοεῖτε· ἤγγικεν γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν. 3 οὗτος γάρ ἐστιν ὁ ῥηθεὶς διὰ Ἠσαΐου τοῦ προφήτου λέγοντος, Φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ· Ἑτοιμάσατε τὴν ὁδὸν κυρίου, **εὐθείας ποιεῖτε τὰς τρίβους** αὐτοῦ. 4 Αὐτὸς δὲ ὁ Ἰωάννης εἶχεν τὸ ἔνδυμα αὐτοῦ ἀπὸ τριχῶν καμήλου καὶ ζώνην δερματίνην περὶ τὴν ὀσφὺν αὐτοῦ, ἡ δὲ τροφὴ ἦν αὐτοῦ ἀκρίδες καὶ μέλι ἄγριον. 5 τότε ἐξεπορεύετο πρὸς αὐτὸν Ἱεροσόλυμα καὶ πᾶσα ἡ Ἰουδαία καὶ πᾶσα ἡ περίχωρος τοῦ Ἰορδάνου, 6 καὶ ἐβαπτίζοντο ἐν τῷ Ἰορδάνῃ ποταμῷ ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐξομολογούμενοι τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν. 7 Ἰδὼν δὲ πολλοὺς τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων ἐρχομένους ἐπὶ τὸ βάπτισμα αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς, Γεννήματα ἐχιδνῶν, τίς ὑπέδειξεν ὑμῖν φυγεῖν ἀπὸ τῆς μελλούσης ὀργῆς; 8 ποιήσατε οὖν καρπὸν ἄξιον τῆς μετανοίας 9 καὶ μὴ δόξητε λέγειν ἐν ἑαυτοῖς, Πατέρα ἔχομεν τὸν Ἀβραάμ. λέγω γὰρ ὑμῖν ὅτι δύναται ὁ θεὸς ἐκ τῶν λίθων τούτων ἐγεῖραι τέκνα τῷ Ἀβραάμ. 10 ἤδη δὲ ἡ ἀξίνη πρὸς τὴν ῥίζαν τῶν δένδρων κεῖται· πᾶν οὖν δένδρον μὴ ποιοῦν καρπὸν καλὸν ἐκκόπτεται καὶ εἰς πῦρ βάλλεται. 11 ἐγὼ μὲν ὑμᾶς βαπτίζω ἐν ὕδατι εἰς μετάνοιαν, ὁ δὲ ὀπίσω μου ἐρχόμενος ἰσχυρότερός μού ἐστιν, οὗ οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς τὰ ὑποδήματα βαστάσαι· αὐτὸς ὑμᾶς βαπτίσει ἐν πνεύματι ἁγίῳ καὶ πυρί 12 οὗ τὸ πτύον ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ καὶ διακαθαριεῖ τὴν ἅλωνα αὐτοῦ καὶ συνάξει τὸν σῖτον αὐτοῦ εἰς τὴν ἀποθήκην, τὸ δὲ ἄχυρον κατακαύσει πυρὶ ἀσβέστῳ.

13 Τότε παραγίνεται ὁ Ἰησοῦς ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας ἐπὶ τὸν Ἰορδάνην πρὸς τὸν Ἰωάννην τοῦ βαπτισθῆναι ὑπ᾽ αὐτοῦ. 14 ὁ δὲ Ἰωάννης διεκώλυεν αὐτὸν λέγων, Ἐγὼ χρείαν ἔχω ὑπὸ σοῦ βαπτισθῆναι, καὶ σὺ ἔρχῃ πρός με; 15 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν πρὸς αὐτόν, Ἄφες ἄρτι, οὕτως γὰρ πρέπον ἐστὶν ἡμῖν πληρῶσαι πᾶσαν δικαιοσύνην. τότε ἀφίησιν αὐτόν. 16 βαπτισθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εὐθὺς ἀνέβη ἀπὸ τοῦ ὕδατος· καὶ ἰδοὺ ἠνεῴχθησαν [αὐτῷ] οἱ οὐρανοί, καὶ εἶδεν [τὸ] πνεῦμα [τοῦ] θεοῦ καταβαῖνον ὡσεὶ περιστερὰν [καὶ] ἐρχόμενον ἐπ᾽ αὐτόν 17 καὶ ἰδοὺ φωνὴ ἐκ τῶν οὐρανῶν λέγουσα, Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα.

4

Kristu ahima amashumi ga Shetani omu irungu (Mk 1, 12-13; Lk 4, 1-13)

1 Lero Yezu ahêkwa na Mûka omu irungu, mpu Iyo ashumikwa na Shetani. 2 Erhi aba amajira miregerege makumi ani na madufu makumi ani arhalya, anacishalika. 3 Owal’imushumika amushegerera, amubwîra, erhi: «Akaba oli Mwene-Nyamuzinda, oderhage aga mabuye gahinduke migati». 4 Naye amu­shuza, amubwîra, erhi: «Kuyandisirwe, mpu: Arhali mugati gône gujira omu­ntu, ci ajirwa na ngasi luderho lurhenga ekanwa ka Nyamuzinda». 5 Obwo Shetani amuhêka omu cishagala citagatifu, amuheba oku kanshonsho k’aka-Nyamuzinda. 6 Anacimubwîra, erhi: «Akaba oli Mwene-Nyamuzinda, hamiraga ahanshi, bulya kuyandisirwe, mpu: Nyamuzinda arhegeka bamalaika bage bakuhêke omu maboko gâbo, olek’isârhala». 7 Yezu amushuza. erhi: «Kuyandisirwe kandi, mpu: lrhondo orhashumikaga Nyakasane Nyamuzinda wawe». 8 Shetani ashub’imuhêka oku ntondo ndîndi, amuyêreka amâmi goshi g’en’igulu n’irenge lyâgo. 9 Anacimubwîra, erhi: «Nakuha ebyo byoshi okafu­kama wamparamya». 10 Yezu amushuza, erhi: «Rheng’aha, Shetanil bulya kuyandisirwe, mpu: Wakaz’iharâmya Nyakasane Nyamuzinda wâwe, onaka­mukolera yenene». 11 Shetani anacimuleka obwo. Ho n’aho bamalahika ba­ muyegêra, banakaz’imurhumikira.

Yezu ashubira e Galileya (Mk 1, 14-15; Lk 4, 14)

12 Erhi Yezu ayumva oku Yowane agwâsirwe, ashubira e Galileya. 13 Aleka ecishagla ca Nazareti, acijira omu Kafarnaumu, hofi h’enyanja, elubibi lwa Zabuloni na Nefutali, 14 mpu lyo kuyunjula okwaderhagwa n’omulêbi Izaya, erhi: 15 Ecihugo ca Zabuloni n’eca Nefutali, yo njira y’oku nyanja, ishiriza lya Yordani, muli Galileya y’olubaga!^j 16 Olubaga lwàli lubwârhîre omu mwizimya, lwabona obulangashane bunji; obulangashane bwabonekera abâli omu cihugo c’omwizimya gw’olufu. 17 Kurhenga aho, Yezu arhondêra ayigîriza anaderha, erhi: «Cîyunjuzi, bulya Obwâmi bw’empingu buli hofi».

Yezu ahamagala abaganda bani barhanzi (Mk 1, 16-20; Lk 5, 1-11)

18 Obwo erhi Yezu adwîrhe ageragera eburhambi bw’enyanja y’e Galileya, abona abalondana babiri, Simoni – oderhwa Petro – n’omulumuna Andreya, badwîrhe barhega orhweshe rhwâbo omu nyanja: bulya bàli badubi. 19 Anaci­babwîra, erhi: «Nkulikiragi, nammujira badubi b’abantu». 20 Ho n’aho baleka orhweshe rhwâbo, bamukulikira. 21 Erhi arhenga aho, mpu arhambike, abona bandi babiri balondana, bo Yakobo, mwene Zebedeyo, bo n’omulumuna Yowane; erhi bali omu bwârho bwâbo bo n’ishe Zebedeyo, banadwîrhe balu­ngîramwo orhweshe rhwâbo; abahamagala. 22 Ho n’aho baleka obwârho bwâbo n’ishe, bamushimba.

Yezu ayigîriza anafumya olubaga (Mk 1, 39; 3, 7-8; Lk 4, 14-15. 44; 6, 17-18)

23 Obwo Yezu agera omu Galileya yoshi aj’ayigîriza omu masinagogi gâbo n’okuhanûla Emyanzi minja y’Obwâmi, anaj’afumya ngasi ndwâla na ngasi buzamba bwàli omu lubaga. 24 Irenge lyâge lyalumîra omu Sîriya yoshi: banacimulerhera balwâla banji, n’abàli bagwâsirwe n’obuzamba n’amalumwa ga ngasi lubero, n’abàli bagwêrhwe na Shetani, n’abasirhe n’abahinânge^k, anacibaciza. 25 N’orhutu rhunji rhw’e Galileya n’orhw’e Dekapoli n’orhwarhengag’e Yeruzalemu, n’orhw’e Yuda n’orhw’ishiriza lya Yordani, rhwamushimba.

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 4

1 Τότε ὁ Ἰησοῦς ἀνήχθη εἰς τὴν ἔρημον ὑπὸ τοῦ πνεύματος πειρασθῆναι ὑπὸ τοῦ διαβόλου. 2 καὶ νηστεύσας ἡμέρας τεσσεράκοντα καὶ νύκτας τεσσεράκοντα, ὕστερον ἐπείνασεν. 3 Καὶ προσελθὼν ὁ πειράζων εἶπεν αὐτῷ, Εἰ υἱὸς εἶ τοῦ θεοῦ, εἰπὲ ἵνα οἱ λίθοι οὗτοι ἄρτοι γένωνται. 4 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Γέγραπται, Οὐκ ἐπ᾽ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ὁ ἄνθρωπος, ἀλλ᾽ ἐπὶ παντὶ ῥήματι ἐκπορευομένῳ διὰ στόματος θεοῦ. 5 Τότε παραλαμβάνει αὐτὸν ὁ διάβολος εἰς τὴν ἁγίαν πόλιν καὶ ἔστησεν αὐτὸν ἐπὶ τὸ πτερύγιον τοῦ ἱεροῦ 6 καὶ λέγει αὐτῷ, Εἰ υἱὸς εἶ τοῦ θεοῦ, βάλε σεαυτὸν κάτω· γέγραπται γὰρ ὅτι Τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ ἐντελεῖται περὶ σοῦ καὶ ἐπὶ χειρῶν ἀροῦσίν σε, μήποτε προσκόψῃς πρὸς λίθον τὸν πόδα σου. 7 ἔφη αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Πάλιν γέγραπται, Οὐκ ἐκπειράσεις κύριον τὸν θεόν σου. 8 Πάλιν παραλαμβάνει αὐτὸν ὁ διάβολος εἰς ὄρος ὑψηλὸν λίαν καὶ δείκνυσιν αὐτῷ πάσας τὰς βασιλείας τοῦ κόσμου καὶ τὴν δόξαν αὐτῶν 9 καὶ εἶπεν αὐτῷ, Ταῦτά σοι πάντα δώσω, ἐὰν πεσὼν προσκυνήσῃς μοι. 10 τότε λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Ὕπαγε, Σατανᾶ· γέγραπται γάρ, Κύριον τὸν θεόν σου προσκυνήσεις καὶ αὐτῷ** μόνῳ **λατρεύσεις. 11 Τότε ἀφίησιν αὐτὸν ὁ διάβολος, καὶ ἰδοὺ ἄγγελοι προσῆλθον καὶ διηκόνουν αὐτῷ.

12 Ἀκούσας δὲ ὅτι Ἰωάννης παρεδόθη ἀνεχώρησεν εἰς τὴν Γαλιλαίαν. 13 καὶ καταλιπὼν τὴν Ναζαρὰ ἐλθὼν κατῴκησεν εἰς Καφαρναοὺμ τὴν παραθαλασσίαν ἐν ὁρίοις Ζαβουλὼν καὶ Νεφθαλίμ 14 ἵνα πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ Ἠσαΐου τοῦ προφήτου λέγοντος, 15 Γῆ Ζαβουλὼν καὶ γῆ Νεφθαλίμ, ὁδὸν θαλάσσης, πέραν τοῦ Ἰορδάνου, Γαλιλαία τῶν ἐθνῶν, 16 ὁ λαὸς ὁ καθήμενος ἐν σκότει φῶς εἶδεν μέγα, καὶ τοῖς καθημένοις ἐν χώρᾳ καὶ σκιᾷ θανάτου φῶς ἀνέτειλεν αὐτοῖς. 17 Ἀπὸ τότε ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς κηρύσσειν καὶ λέγειν, Μετανοεῖτε· ἤγγικεν γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.

18 Περιπατῶν δὲ παρὰ τὴν θάλασσαν τῆς Γαλιλαίας εἶδεν δύο ἀδελφούς, Σίμωνα τὸν λεγόμενον Πέτρον καὶ Ἀνδρέαν τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, βάλλοντας ἀμφίβληστρον εἰς τὴν θάλασσαν· ἦσαν γὰρ ἁλιεῖς. 19 καὶ λέγει αὐτοῖς, Δεῦτε ὀπίσω μου, καὶ ποιήσω ὑμᾶς ἁλιεῖς ἀνθρώπων. 20 οἱ δὲ εὐθέως ἀφέντες τὰ δίκτυα ἠκολούθησαν αὐτῷ. 21 Καὶ προβὰς ἐκεῖθεν εἶδεν ἄλλους δύο ἀδελφούς, Ἰάκωβον τὸν τοῦ Ζεβεδαίου καὶ Ἰωάννην τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, ἐν τῷ πλοίῳ μετὰ Ζεβεδαίου τοῦ πατρὸς αὐτῶν καταρτίζοντας τὰ δίκτυα αὐτῶν, καὶ ἐκάλεσεν αὐτούς. 22 οἱ δὲ εὐθέως ἀφέντες τὸ πλοῖον καὶ τὸν πατέρα αὐτῶν ἠκολούθησαν αὐτῷ.

23 Καὶ περιῆγεν ἐν ὅλῃ τῇ Γαλιλαίᾳ διδάσκων ἐν ταῖς συναγωγαῖς αὐτῶν καὶ κηρύσσων τὸ εὐαγγέλιον τῆς βασιλείας καὶ θεραπεύων πᾶσαν νόσον καὶ πᾶσαν μαλακίαν ἐν τῷ λαῷ. 24 καὶ ἀπῆλθεν ἡ ἀκοὴ αὐτοῦ εἰς ὅλην τὴν Συρίαν· καὶ προσήνεγκαν αὐτῷ πάντας τοὺς κακῶς ἔχοντας ποικίλαις νόσοις καὶ βασάνοις συνεχομένους [καὶ] δαιμονιζομένους καὶ σεληνιαζομένους καὶ παραλυτικούς, καὶ ἐθεράπευσεν αὐτούς. 25 καὶ ἠκολούθησαν αὐτῷ ὄχλοι πολλοὶ ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας καὶ Δεκαπόλεως καὶ Ἱεροσολύμων καὶ Ἰουδαίας καὶ πέραν τοῦ Ἰορδάνου.

5

Ab’iragi

1 Lero erhi Yezu abona orhutu, aja oku ntondo, n’erhi aba amabwârhala, abaganda bâge bamujaho. 2 N’erhi abumbûla akanwa, abayigîriza anaba­bwîra, erhi:

3 «Iragi lyâbo abakenyi omu murhima, bulya Obwâmi bw’empingu buli bwâbo.

4 lragi lyâbo abirhohye, bulya bayish’irhegeka igulu.

5 Iragi lyâbo abadwîrhe balaka, bulya bayish’irhulirizibwa.

6 ‘Iragi lyâbo abashalisirc banagwêrhe n’cnyôrha y’obushinganyanya, bulya bayish’iyigurha.

7 Iragi Iyâbo ab’olukogo, bulya bayish’ibêrwa nâbo olukogo.

8 Iragi lyâbo ab’emirhima ecîre, bulya bayish’ibona Nyamuzinda.

9 Iragi lyâbo ab’omurhûla, bulya bayish’iderhwa bene Nyamuzinda.

10 Iragi lyâbo abadwîrhe balibuzibwa erhi bushinganyanya burhuma, bulya Obwâmi bw’empingu buli bwabo.

11 Mugwêrhe iragi bakammujacira, bakanamulibuza, bakanammuderhera ngasi mabî, bakammubeshera erhi nie ntuma. 12 Musime munacishinge, bulya oluhembo lwinyu lwâyish’iba lunene omu mpingu. Nabo abalêbi bali bammushokolire^l, ntyo kwo balibusire.

Omunyu n’obulangashane bw’igulu (Mk 9, 50; Lk 14, 34-35)

13 Mwe, muli munyu gw’igulu. Ci kwône, omunyu gukarhengamwo obunu­nu, cici gwankacilungwamwo? Ntaco gwankacikwânana okurhali kukabulirwa embuga n’okulabarhwa n’abantu. 14 Mwe, muli bulangashane bw’igulu. Eci­shagala ciyûbasirwe oku busongerwe bw’entondo cirhankafulikwa. 15 Kandi barhayâkiza akamole okukafulika omu byâsi, ci mpu bakamanike emugamba, lyo kamolekera abali omu nyumpa boshi. 16 Ntyo obulangashane bwinyu bu­moleke embere z’abantu, lyo bakabona ebijiro binyu binja, bakuza Sho oli omu mpingu.

Okushimba amarhegeko

17 Murhagererezagya mpu nal’ikûla Amarhegeko erhi Abalebi: ntal’igakùûla, ci nal’igayunjuliza. 18 Mmubwîre okunali, kuhika amalunga n’igulu bigere i^m ciru ye munyi, ciru nsigiri nguma y’omu Marhegeko erhankarhenga, kuhika byoshi bishingânane. 19 Owakûle hirhegeko higuma muli aga manyinyi bweneêne, akayigîriza abantu okujira ntyo, ye wayish’iba murho omu Bwâmi bw’empingu; ci owagashimbe akanagayigîriza, oyo ye wayish’ikuzibwa omu Bwâmi bw’empingu.

Obushinganyanya buhyahya bulushire obwa mîra

20 Ci mmubwizire: akaba obushinganyanya hwinyu burhalushiri obw’Aba­shamuka b’ihano n’obw’Abafarizeyi, murhakalabarha omu Bwami bw’empi­ngu. 21 Mwayumvirhe oku aba mîra babwizirwe, mpu: Irhondo orhayirhaga; na owayirhe, akwânîne okuhanwa omu lubanja. 22 Ci niehe mmubwizire oku ngasi yeshi wabîkire owâbo oburhe, ayish’ihanwa omu lubanja. Naye owabwîre owabo mpu kadunduguli, akwânîne okuhanirwa e kagombeⁿ. N’owabwîre owâbo mpu musirhe, âyish’ihanwa omu nyenga y’omuliro. 23 Lero akaba odwîrhe enterekero yawe mpu oyihêke oku lutare^o. okakengera oku owinyu akubîkira akarhinda emurhima, 24 orhang’ileka oburherekêre bwâwe embere z’olutare; ogend’iyumvanya n’owinyu, na hano ogaluka, ogal’ihâna oburherekêre bwâwe. 25 Kaz’imuyumvanye mwe n’omushombanyi winyu duba, rnuciri omu njira naye, oyo mushombanyi alek’ikuhâna emwa omutwi w’olubanja, n’omutwi w’olubanja alek’ikuha omuganda: olek’ikwêbwa omu mpamikwa. 26 Nku­bwizire okunali: orhamurhenge orhanaj’iryula obujuma buzinda. 27 Mwayumvirhe oku babwizire aba mîra, mpu: Irhondo omanye wankahu­sha. 28 Ci niehe mmubwizire oku ngasi yeshi wabone omukazi n’okumwifinja, oyu muntu emurhima erhi amuhushirekwo. 29 Akaba isù lyâwe liryo linakaz’ikushumika, olirhomole, onalikabulire kuli; bulya kuli kwinja kulusha okuheza cirumbu ciguma omu birumbu byâwe, ah’okuheza omubiri gwoshi omu nyenga y’omuliro. 30 N’akaba okuboko kwâwe kulyo kunakakushumika, okutwe onakukabulire kuli: bulya kukwânîne oheze cirumbu ciguma omu biru­mbu byâwe, ah’okuheza omubiri goshi omu nyenga y’omuliro. 31 Kandi badesire, mpu: Ngasi yeshi wahuluse mukâge, amuhe acerhe c’o­kumuhulusa. 32 Niehe mmubwizire oku ngasi yeshi wahuluse mukâge, -nta­ desiri omukazi w’ohuhya burhali bwo,- arhumire ahusha; naye owayanke omukazi muhuluse, agonyire^p. 33 Kandi mwayumvirhe oku aba mîra babwîzirwe, mpu: lrhondo omanye wankalahira ebîrà, ci okakomezeza Nyakasane endahiro zâwe. 34 Ci niehe mmubwizire nti murhakag’ilahira ciru ehitya: arhali oku izîno ly’amalunga, bu­lya eri ntebe ya Nyamuzinda; 35 arhanali oku igulu, bulya kw’aheba amagulu gâge; arhanali kuli Yeruzalemu, bulya ciri Cishagala ca Mwâmi Mukulu. 36 Orhanalahiriraga oku irhwe lyâwe, bulya nta buhashe ogwêrhe bw’okuhindula luviri luguma lube lwêru erhi lwîru. 37 Oluderho lwinyu lube: «Neci, neci; na­nga, nanga»; n’ehyankalushisa aho, erhi hibî. 38 Mwayumvirhe oku badesire: Isu oku isù n’elino oku lino. 39 Niehe mmu­bwizire nti murhakag’igalulira omuntu amabî gâge; ci omuntu akakushurhira omu irhama liryo, omurhege n’ery’ekulembe. 40 N’owakuhêke lubanja erhi cishûli^q câwe cirhuma, omulekere n’olubega. 41 Owakusêze mpu ojirc naye nsima cihumbi, ojire naye bihumbi bibiri. 42 Owakuhûne onamuhe; n’irhondo oma­nye wankayaka owalonz’ikuhôza. 43 Mwayumvirhe oku badesire, mpu: Okazigira omwalungwe wâwe, ona­shombe omushombanyi wâwe. 44 Ci niehe mmubwizire nti muzigire abammu­shomba, musengerere abammulibuza; 45 lyo muba bana ba Sho w’emipingu, obashîsa izûba lyâge oku binja n’ababî, onaniêsa enkuba oku bashinganyanya n’endyâlya. 46 Mâshi! mukazigiraga abamuzigira bônene, luhembo luci mwayi­sh’ihâbwa? Ka ebishungu^r byôki birhajira ntyo? 47 Na mukakalamusa bene wi­nyu bônene, kurhi mulushînage obwo? Ka abapagani bôki barhajira ntyo? 48 Kuziga mwehe mube bimâna nk’oku Sho w’empingu ali mwimâna.

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 5

The Sermon on the Mount Matthew 5–7

1 Ἰδὼν δὲ τοὺς ὄχλους ἀνέβη εἰς τὸ ὄρος, καὶ καθίσαντος αὐτοῦ προσῆλθαν αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ 2 καὶ ἀνοίξας τὸ στόμα αὐτοῦ ἐδίδασκεν αὐτοὺς λέγων,

The Beatitudes (Lk 6.20‑23)

3 Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.

4 μακάριοι οἱ πενθοῦντες, ὅτι αὐτοὶ παρακληθήσονται.

5 μακάριοι οἱ πραεῖς, ὅτι αὐτοὶ κληρονομήσουσιν τὴν γῆν.

6 μακάριοι οἱ πεινῶντες καὶ διψῶντες τὴν δικαιοσύνην, ὅτι αὐτοὶ χορτασθήσονται.

7 μακάριοι οἱ ἐλεήμονες, ὅτι αὐτοὶ ἐλεηθήσονται.

8 μακάριοι οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν θεὸν ὄψονται.

9 μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοί, ὅτι αὐτοὶ υἱοὶ θεοῦ κληθήσονται.

10 μακάριοι οἱ δεδιωγμένοι ἕνεκεν δικαιοσύνης, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.

11 μακάριοί ἐστε ὅταν ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς καὶ διώξωσιν καὶ εἴπωσιν πᾶν πονηρὸν καθ᾽ ὑμῶν [ψευδόμενοι] ἕνεκεν ἐμοῦ. 12 χαίρετε καὶ ἀγαλλιᾶσθε, ὅτι ὁ μισθὸς ὑμῶν πολὺς ἐν τοῖς οὐρανοῖς· οὕτως γὰρ ἐδίωξαν τοὺς προφήτας τοὺς πρὸ ὑμῶν.

Salt and Light (Mk 9.50; Lk 14.34‑35)

13 Ὑμεῖς ἐστε τὸ ἅλας τῆς γῆς· ἐὰν δὲ τὸ ἅλας μωρανθῇ, ἐν τίνι ἁλισθήσεται; εἰς οὐδὲν ἰσχύει ἔτι εἰ μὴ βληθὲν ἔξω καταπατεῖσθαι ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων. 14 Ὑμεῖς ἐστε τὸ φῶς τοῦ κόσμου. οὐ δύναται πόλις κρυβῆναι ἐπάνω ὄρους κειμένη 15 οὐδὲ καίουσιν λύχνον καὶ τιθέασιν αὐτὸν ὑπὸ τὸν μόδιον ἀλλ᾽ ἐπὶ τὴν λυχνίαν, καὶ λάμπει πᾶσιν τοῖς ἐν τῇ οἰκίᾳ. 16 οὕτως λαμψάτω τὸ φῶς ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ὅπως ἴδωσιν ὑμῶν τὰ καλὰ ἔργα καὶ δοξάσωσιν τὸν πατέρα ὑμῶν τὸν ἐν τοῖς οὐρανοῖς.

Teaching about the Law

17 Μὴ νομίσητε ὅτι ἦλθον καταλῦσαι τὸν νόμον ἢ τοὺς προφήτας· οὐκ ἦλθον καταλῦσαι ἀλλὰ πληρῶσαι. 18 ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν· ἕως ἂν παρέλθῃ ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ, ἰῶτα ἓν ἢ μία κεραία οὐ μὴ παρέλθῃ ἀπὸ τοῦ νόμου, ἕως ἂν πάντα γένηται. 19 ὃς ἐὰν οὖν λύσῃ μίαν τῶν ἐντολῶν τούτων τῶν ἐλαχίστων καὶ διδάξῃ οὕτως τοὺς ἀνθρώπους, ἐλάχιστος κληθήσεται ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν· ὃς δ᾽ ἂν ποιήσῃ καὶ διδάξῃ, οὗτος μέγας κληθήσεται ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν. 20 λέγω γὰρ ὑμῖν ὅτι ἐὰν μὴ περισσεύσῃ ὑμῶν ἡ δικαιοσύνη πλεῖον τῶν γραμματέων καὶ Φαρισαίων, οὐ μὴ εἰσέλθητε εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν.

Teaching about Anger

21 Ἠκούσατε ὅτι ἐρρέθη τοῖς ἀρχαίοις, Οὐ φονεύσεις· ὃς δ᾽ ἂν φονεύσῃ, ἔνοχος ἔσται τῇ κρίσει. 22 ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν ὅτι πᾶς ὁ ὀργιζόμενος τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ ἔνοχος ἔσται τῇ κρίσει· ὃς δ᾽ ἂν εἴπῃ τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ, Ῥακά, ἔνοχος ἔσται τῷ συνεδρίῳ· ὃς δ᾽ ἂν εἴπῃ, Μωρέ, ἔνοχος ἔσται εἰς τὴν γέενναν τοῦ πυρός. 23 ἐὰν οὖν προσφέρῃς τὸ δῶρόν σου ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον κἀκεῖ μνησθῇς ὅτι ὁ ἀδελφός σου ἔχει τι κατὰ σοῦ, 24 ἄφες ἐκεῖ τὸ δῶρόν σου ἔμπροσθεν τοῦ θυσιαστηρίου καὶ ὕπαγε πρῶτον διαλλάγηθι τῷ ἀδελφῷ σου, καὶ τότε ἐλθὼν πρόσφερε τὸ δῶρόν σου. 25 ἴσθι εὐνοῶν τῷ ἀντιδίκῳ σου ταχύ, ἕως ὅτου εἶ μετ᾽ αὐτοῦ ἐν τῇ ὁδῷ, μήποτέ σε παραδῷ ὁ ἀντίδικος τῷ κριτῇ καὶ ὁ κριτὴς τῷ ὑπηρέτῃ καὶ εἰς φυλακὴν βληθήσῃ 26 ἀμὴν λέγω σοι, οὐ μὴ ἐξέλθῃς ἐκεῖθεν, ἕως ἂν ἀποδῷς τὸν ἔσχατον κοδράντην.

Teaching about Adultery

27 Ἠκούσατε ὅτι ἐρρέθη, Οὐ μοιχεύσεις. 28 ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν ὅτι πᾶς ὁ βλέπων γυναῖκα πρὸς τὸ ἐπιθυμῆσαι αὐτὴν ἤδη ἐμοίχευσεν αὐτὴν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ. 29 εἰ δὲ ὁ ὀφθαλμός σου ὁ δεξιὸς σκανδαλίζει σε, ἔξελε αὐτὸν καὶ βάλε ἀπὸ σοῦ· συμφέρει γάρ σοι ἵνα ἀπόληται ἓν τῶν μελῶν σου καὶ μὴ ὅλον τὸ σῶμά σου βληθῇ εἰς γέενναν. 30 καὶ εἰ ἡ δεξιά σου χεὶρ σκανδαλίζει σε, ἔκκοψον αὐτὴν καὶ βάλε ἀπὸ σοῦ· συμφέρει γάρ σοι ἵνα ἀπόληται ἓν τῶν μελῶν σου καὶ μὴ ὅλον τὸ σῶμά σου εἰς γέενναν ἀπέλθῃ.

Teaching about Divorce (Mt 19.9; Mk 10.11‑12; Lk 16.18)

31 Ἐρρέθη δέ, Ὃς ἂν ἀπολύσῃ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, δότω αὐτῇ ἀποστάσιον. 32 ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν ὅτι πᾶς ὁ ἀπολύων τὴν γυναῖκα αὐτοῦ παρεκτὸς λόγου πορνείας ποιεῖ αὐτὴν μοιχευθῆναι, καὶ ὃς ἐὰν ἀπολελυμένην γαμήσῃ, μοιχᾶται.

Teaching about Oaths

33 Πάλιν ἠκούσατε ὅτι ἐρρέθη τοῖς ἀρχαίοις, Οὐκ ἐπιορκήσεις, ἀποδώσεις δὲ τῷ κυρίῳ τοὺς ὅρκους σου. 34 ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν μὴ ὀμόσαι ὅλως· μήτε ἐν τῷ οὐρανῷ, ὅτι θρόνος ἐστὶν τοῦ θεοῦ, 35 μήτε ἐν τῇ γῇ, ὅτι ὑποπόδιόν ἐστιν τῶν ποδῶν αὐτοῦ, μήτε εἰς Ἱεροσόλυμα, ὅτι πόλις ἐστὶν τοῦ μεγάλου βασιλέως, 36 μήτε ἐν τῇ κεφαλῇ σου ὀμόσῃς, ὅτι οὐ δύνασαι μίαν τρίχα λευκὴν ποιῆσαι ἢ μέλαιναν. 37 ἔστω δὲ ὁ λόγος ὑμῶν ναὶ ναί, οὒ οὔ· τὸ δὲ περισσὸν τούτων ἐκ τοῦ πονηροῦ ἐστιν.

Teaching about Retaliation (Lk 6.29‑30)

38 Ἠκούσατε ὅτι ἐρρέθη, Ὀφθαλμὸν ἀντὶ ὀφθαλμοῦ καὶ ὀδόντα ἀντὶ ὀδόντος. 39 ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν μὴ ἀντιστῆναι τῷ πονηρῷ· ἀλλ᾽ ὅστις σε ῥαπίζει εἰς τὴν δεξιὰν σιαγόνα [σου], στρέψον αὐτῷ καὶ τὴν ἄλλην 40 καὶ τῷ θέλοντί σοι κριθῆναι καὶ τὸν χιτῶνά σου λαβεῖν, ἄφες αὐτῷ καὶ τὸ ἱμάτιον 41 καὶ ὅστις σε ἀγγαρεύσει μίλιον ἕν, ὕπαγε μετ᾽ αὐτοῦ δύο. 42 τῷ αἰτοῦντί σε δός, καὶ τὸν θέλοντα ἀπὸ σοῦ δανίσασθαι μὴ ἀποστραφῇς.

Love for Enemies (Lk 6.27‑28, 32‑36)

43 Ἠκούσατε ὅτι ἐρρέθη, Ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου καὶ μισήσεις τὸν ἐχθρόν σου. 44 ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν, ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν καὶ προσεύχεσθε ὑπὲρ τῶν διωκόντων ὑμᾶς, 45 ὅπως γένησθε υἱοὶ τοῦ πατρὸς ὑμῶν τοῦ ἐν οὐρανοῖς, ὅτι τὸν ἥλιον αὐτοῦ ἀνατέλλει ἐπὶ πονηροὺς καὶ ἀγαθοὺς καὶ βρέχει ἐπὶ δικαίους καὶ ἀδίκους. 46 ἐὰν γὰρ ἀγαπήσητε τοὺς ἀγαπῶντας ὑμᾶς, τίνα μισθὸν ἔχετε; οὐχὶ καὶ οἱ τελῶναι τὸ αὐτὸ ποιοῦσιν; 47 καὶ ἐὰν ἀσπάσησθε τοὺς ἀδελφοὺς ὑμῶν μόνον, τί περισσὸν ποιεῖτε; οὐχὶ καὶ οἱ ἐθνικοὶ τὸ αὐτὸ ποιοῦσιν; 48 Ἔσεσθε οὖν ὑμεῖς τέλειοι ὡς ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος τέλειός ἐστιν.

6

Entûlo n’okurhabâla abakenyi

1 Mumanye murhakag’iyêrekana ebijiro binyu binja embere z’abantu mpu mubonwe, bulya mukajira ntyo, murhakabona luhembo emwa Sho w’empi­ngu. 2 Lero nka okola waha omukenyi akantu, orhabuhaga mushekera, nk’oku endyâlya zijira omu sinagogi n’omu bishagala, mpu lyo abantu bazikuza. Okuli, mmubwîre, bàhâbirwe mîra okuhembo lwâbo. 3 Wehe, nka waha omukenyi, okuboko kwâwe kumosho kurhamanyaga eci okulyo kwajira. 4 Ntyo ehi waha omukenyi hirhamanyîbagwa; na Sho obona ebifulisirwe, akugalulirahyo.

Okushenga

5 Nka mwashenga, murhabâga nka ndyâlya zisîma okushenga bwimanga omu sinagogi n’omu mashanganizo g’enjira, mpu lyo zibonwa n’abantu. Okuli, mmubwîre, bahabirwe mira oluhembo lwâbo. 6 Wehe, nk’okola washenga, oje omu mwâwe, na hano wamayigala olumvi, oshenge Sho omu kahwenyenye, na Sho obwine omu kahwenyenye, akugalulira.

Isala rhwakabwîra Larha (Lk 11, 2-4)

7 Kuziga nka mwashenga, murhaderhaga binji nka bapagani, abamanya mpu okuderha binji kwarhuma bayumvîbwa. 8 Mâshi, murhabashushaga; Sho ayishi ebi mulagirirekwo embere mumuhune. 9 Alagi oku mwakashenga:

Larha, oli omu mpingu,

Izino lyâwe likuzibwe,

10 Obwami bwawe buyishe,

Obulonza bwawe bube en’igulu nk’empingu.

11 Orhuhe ene akalyo kirhu ka ngasi lusiku.

12 Orhukulire emyenda yirhu,

nk’oku nirhu rhuyikulira abarhulireyo.

13 Orhanarhuhiraga omu mashumi,

ci orhulikuze oku Mubi. ^s

14 Kuziga mukababalira abantu amabî bammujirire, Sho w’empingu naye anammubabalira. 15 N’akaba murbababaliri abantu, naye Sho arha­mmubabalire ebyâha binyu.

Okucîshalisa

16 Nka mwacîshalisa, murhabaga burhe nka ndyâlya, ezicîjira eminyuga ebusu, mpu lyo abantu babona oku bacîshalisize. Okuli mmubwîre, mira bahabagwa olubembo lwâbo. 17 Ci wehe, nka wacîshalisa, ohebe amavurha omu irhwe onashuke obusu bwâwe; 18 olek’ibonwa n’abantu nk’ocîshalisize, ci obonwe na Sho omu bufunda, na Sho odwîrhe abona eby’obufunda, akugalulira.

Omuhako gw’okuli (Lk 12, 33-34)

19 Murhacîbikiragya omuhako en’igulu, emunda engisha n’enundo zaguha­lagula, n’emunda ebishambo birhula enyumpa binazimba. 20 Ci mucibikire amahirhi empingu, emunda engisha n’emundo zirhahalagula, n’aha ebishambo birharhula nyumpa birhanazimba. 21 Bulya aha omuhako gwâwe guli ho n’omurhima gwâwe guba.

lsu kwo kamole k’omubiri (Lk 11, 34-35)

22 Akamole k’omubiri gwâwe, lyo isù lyâwe.Jsu lyâwe likaba tiri ligumaguma, omubiri gwâwe gwanaba omu bulangashane. 23 Ci isù lyâwe likaba libi, omubiri gwâwe gwoshi gwanaba omu mwizimya. Akaba akamole kâwe kali mwizimya, mwizimya muci kankaba!

Okucîshoga Nnâmahanga erhi ebirugu (Lk 16. 13; Mt 5, 3-4; 19,21-26)

24 Ntaye wankakolera bâmi babiri: bulya anashomba muguma, azigire owu­ndi; erhi ashimbe muguma, anene owundi. Murhankahashikolera Nyamuzinda n’ebirugu.

Okulangalira Nnâmahanga (Lk 12, 22-31)

25 Co cirhumire mmubwîra: Murharhanyagya oku buzine bwinyu, mpu bici mwalya, n’oku mubiri, mpu bici mwayambala. Ka obuzîne burhalusbiri ebiryo, nisi Erhi omubiri, ka gurhalushiri emyambalo? 26 Rhengi mulole orhunyunyi, oku rhurhamîra rhurhanasârûla, ciru rhurhanahaka; na^t Sho w’empingu ye o­rhulîsa. Mâshi! ka murharhulushiri? 27 Ndi muli mwe, ciru ankahangaza, wa­nkahash’iyusûla ikoro liguma oku buli bwâge? 28 Cirhuma murhanya oku myambalo? Lolagi obwaso bw’omu mashwa oku bumera: burbabinga bu- rhanaluka. 29 Mmubwizire oku ciru Salomoni omw’irenge lyâge lyoshi, arhaya­mbalaga nka hyaso higuma muli rhwo. 30 Mâshi! Nnâmahanga akayambika ntyo ehyasi hy’omw’ishwa, ehiriho ene n’irhondo erhi hyakwebirwe omu muli­ro; banyamubula-bwemere, ka arhamujirire okulushire aho! 31 Murharhanya­gya n’okuderha, mpu: «Bici rhwakalya, erhi bici rhwanywa, erhi bici rhwakayambala?» 32 Ebyo byoshi, bapagani babilonza. Kali Sho w’empingu ayishi oku mubuzire ebyo byoshi. 33 Burhanzi mulonze Obwami n’obushinga­ nyanya bwabò, n’ebyo byoshi mwèqyish’ibiyushulirwa.. 34 Kuziga mu­rhakag’iciyirha oku b’irhondo; olusiku lw’irhondo lwacilongeza lwèone. Ngasi lusiku n’amabi galò.

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 6

Teaching about Almsgiving

1 Προσέχετε [δὲ] τὴν δικαιοσύνην ὑμῶν μὴ ποιεῖν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων πρὸς τὸ θεαθῆναι αὐτοῖς· εἰ δὲ μή γε, μισθὸν οὐκ ἔχετε παρὰ τῷ πατρὶ ὑμῶν τῷ ἐν τοῖς οὐρανοῖς. 2 Ὅταν οὖν ποιῇς ἐλεημοσύνην, μὴ σαλπίσῃς ἔμπροσθέν σου, ὥσπερ οἱ ὑποκριταὶ ποιοῦσιν ἐν ταῖς συναγωγαῖς καὶ ἐν ταῖς ῥύμαις, ὅπως δοξασθῶσιν ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων· ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἀπέχουσιν τὸν μισθὸν αὐτῶν. 3 σοῦ δὲ ποιοῦντος ἐλεημοσύνην μὴ γνώτω ἡ ἀριστερά σου τί ποιεῖ ἡ δεξιά σου, 4 ὅπως ᾖ σου ἡ ἐλεημοσύνη ἐν τῷ κρυπτῷ· καὶ ὁ πατήρ σου ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδώσει σοι.

Teaching about Prayer (Lk 11.2‑4)

5 Καὶ ὅταν προσεύχησθε, οὐκ ἔσεσθε ὡς οἱ ὑποκριταί, ὅτι φιλοῦσιν ἐν ταῖς συναγωγαῖς καὶ ἐν ταῖς γωνίαις τῶν πλατειῶν ἑστῶτες προσεύχεσθαι, ὅπως φανῶσιν τοῖς ἀνθρώποις· ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἀπέχουσιν τὸν μισθὸν αὐτῶν. 6 σὺ δὲ ὅταν προσ­εύχῃ, εἴσελθε εἰς τὸ ταμεῖόν σου καὶ κλείσας τὴν θύραν σου πρόσευξαι τῷ πατρί σου τῷ ἐν τῷ κρυπτῷ· καὶ ὁ πατήρ σου ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδώσει σοι. 7 Προσευχόμενοι δὲ μὴ βατταλογήσητε ὥσπερ οἱ ἐθνικοί, δοκοῦσιν γὰρ ὅτι ἐν τῇ πολυλογίᾳ αὐτῶν εἰσακουσθήσονται. 8 μὴ οὖν ὁμοιωθῆτε αὐτοῖς· οἶδεν γὰρ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὧν χρείαν ἔχετε πρὸ τοῦ ὑμᾶς αἰτῆσαι αὐτόν. 9 Οὕτως οὖν προσεύχεσθε ὑμεῖς Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά σου 10 ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου γενηθήτω τὸ θέλημά σου, ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ γῆς 11  12 ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφήκαμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν 13 ἀλλὰ ῥῦσαι ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ πονηροῦ. 14 Ἐὰν γὰρ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, ἀφήσει καὶ ὑμῖν ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος 15 ἐὰν δὲ μὴ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις, οὐδὲ ὁ πατὴρ ὑμῶν ἀφήσει τὰ παραπτώματα ὑμῶν.

Teaching about Fasting

16 Ὅταν δὲ νηστεύητε, μὴ γίνεσθε ὡς οἱ ὑποκριταὶ σκυθρωποί, ἀφανίζουσιν γὰρ τὰ πρόσωπα αὐτῶν ὅπως φανῶσιν τοῖς ἀνθρώποις νηστεύοντες· ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἀπέχουσιν τὸν μισθὸν αὐτῶν. 17 σὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι, 18 ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύων ἀλλὰ τῷ πατρί σου τῷ ἐν τῷ κρυφαίῳ· καὶ ὁ πατήρ σου ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυφαίῳ ἀποδώσει σοι.

Treasure in Heaven (Lk 12.33‑34)

19 Μὴ θησαυρίζετε ὑμῖν θησαυροὺς ἐπὶ τῆς γῆς, ὅπου σὴς καὶ βρῶσις ἀφανίζει καὶ ὅπου κλέπται διορύσσουσιν καὶ κλέπτουσιν 20 θησαυρίζετε δὲ ὑμῖν θησαυροὺς ἐν οὐρανῷ, ὅπου οὔτε σὴς οὔτε βρῶσις ἀφανίζει καὶ ὅπου κλέπται οὐ διορύσσουσιν οὐδὲ κλέπτουσιν 21 ὅπου γάρ ἐστιν ὁ θησαυρός σου, ἐκεῖ ἔσται καὶ ἡ καρδία σου.

The Light of the Body (Lk 11.34‑36)

22 Ὁ λύχνος τοῦ σώματός ἐστιν ὁ ὀφθαλμός. ἐὰν οὖν ᾖ ὁ ὀφθαλμός σου ἁπλοῦς, ὅλον τὸ σῶμά σου φωτεινὸν ἔσται 23 ἐὰν δὲ ὁ ὀφθαλμός σου πονηρὸς ᾖ, ὅλον τὸ σῶμά σου σκοτεινὸν ἔσται. εἰ οὖν τὸ φῶς τὸ ἐν σοὶ σκότος ἐστίν, τὸ σκότος πόσον. 24 Οὐδεὶς δύναται δυσὶ κυρίοις δουλεύειν· ἢ γὰρ τὸν ἕνα μισήσει καὶ τὸν ἕτερον ἀγαπήσει, ἢ ἑνὸς ἀνθέξεται καὶ τοῦ ἑτέρου καταφρονήσει. οὐ δύνασθε θεῷ δουλεύειν καὶ μαμωνᾷ.

God and Mammon (Lk 16.13) Care and Anxiety (Lk 12.22‑34)

25 Διὰ τοῦτο λέγω ὑμῖν, μὴ μεριμνᾶτε τῇ ψυχῇ ὑμῶν τί φάγητε [ἢ τί πίητε] μηδὲ τῷ σώματι ὑμῶν τί ἐνδύσησθε. οὐχὶ ἡ ψυχὴ πλεῖόν ἐστιν τῆς τροφῆς καὶ τὸ σῶμα τοῦ ἐνδύματος; 26 ἐμβλέψατε εἰς τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ ὅτι οὐ σπείρουσιν οὐδὲ θερίζουσιν οὐδὲ συνάγουσιν εἰς ἀποθήκας, καὶ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος τρέφει αὐτά· οὐχ ὑμεῖς μᾶλλον διαφέρετε αὐτῶν; 27 τίς δὲ ἐξ ὑμῶν μεριμνῶν δύναται προσθεῖναι ἐπὶ τὴν ἡλικίαν αὐτοῦ πῆχυν ἕνα; 28 καὶ περὶ ἐνδύματος τί μεριμνᾶτε; καταμάθετε τὰ κρίνα τοῦ ἀγροῦ πῶς αὐξάνουσιν· οὐ κοπιῶσιν οὐδὲ νήθουσιν 29 λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι οὐδὲ Σολομὼν ἐν πάσῃ τῇ δόξῃ αὐτοῦ περιεβάλετο ὡς ἓν τούτων. 30 εἰ δὲ τὸν χόρτον τοῦ ἀγροῦ σήμερον ὄντα καὶ αὔριον εἰς κλίβανον βαλλόμενον ὁ θεὸς οὕτως ἀμφιέννυσιν, οὐ πολλῷ μᾶλλον ὑμᾶς, ὀλιγόπιστοι; 31 μὴ οὖν μεριμνήσητε λέγοντες, Τί φάγωμεν; ἤ, Τί πίωμεν; ἤ, Τί περιβαλώμεθα; 32 πάντα γὰρ ταῦτα τὰ ἔθνη ἐπιζητοῦσιν· οἶδεν γὰρ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος ὅτι χρῄζετε τούτων ἁπάντων. 33 ζητεῖτε δὲ πρῶτον τὴν βασιλείαν [τοῦ θεοῦ] καὶ τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ, καὶ ταῦτα πάντα προστεθήσεται ὑμῖν. 34 μὴ οὖν μεριμνήσητε εἰς τὴν αὔριον, ἡ γὰρ αὔριον μεριμνήσει ἑαυτῆς· ἀρκετὸν τῇ ἡμέρᾳ ἡ κακία αὐτῆς.

7

Okurhatwa olwa bene (Lk 6, 37-42; Mk 4,24)

1 Murhakazag’itwa oluli omu mwa bene, irhondo bankatwa oluli omu mwi­nyu. 2 Oku mwânatwe oluli omu mwabene, kwo mwâtwirwe oluli omu mwìnyu, n’omulengo mwalengeremwo abandi gwo ninyu mwâlengerwernwo. 3 Ci oja wadôkôlakwo ehyasi hiri omw’isù ly’owinyu, orhanabona enduluma y’omurhi eri omw’isù lyâwe! 4 Erhi bici obwîrira owinyu, erhi: Lemba nkudôkôle ehyasi hikuli omw’isù; n’obwo enduluma y’omurhi ekuli omw’isù? 5 Eyi ndyâlya! orheng’irhenza enduluma y’omurhi ekuli omw’isù, ogal’idôkôla owinyu ehyasi himuli omw’isù.

Okurhashereza ebintu bitagatifu

6 Murhakag’iha orhubwa ebiryo bitagatifu, murhanakag’ikwêba enjuma zi­nyu embere z’engulube, zirek’izilabarha, na hano zimmuhindukira, zi­mmujanule.

Ensengero zihasha byoshi (Lk 1/, 9-13)

7 Muhûne, mwahâbwa; mulonzelonze, mwarhôla; mukomambe, mwayigu­lirwa. 8 Bulya ngasi ohûna, anahâbwe; na ngasi olonza, anarhôle; n’okomamba oku lumvi, anayigulirwe. 9 Ndi muli mwe, omugala erhi ankamuhûna obuntu, ankamuha ibumba? 10 Nisi erhi ankamuhûna enfi, ka ankamuha empiri? 11 Mwe babi, mukamanya ebinja mwakâha abana binyu, minja manganaci Sho ankaha abamubûna!

Ihano lirimwo agandi goshi (Lk 6, 31)

12 Ntyo, ngasi hyoshi mulonza abantu bammujirire, ninyu mubajirirehyo: lyo Irhegeko eryo n’Abalêbi.

Amajira abiri (lk 13, 24)

13 Mugerere omu !uso lufundire, bulyo oluso lugali n’olushanjusire eri njira ehêka ebwa kuheza, na banji bayigeramwo. 14 Ci oluso lufunda n’enjira efundîre yo ehêka ebwa Buzîne, na banyi bayibona.

Abalêbi b’obunywesi (Lk 6, 43,44)

15 Mumanye abalêbi b’obunywesi, abammujaho nka bana-buzi, n’obwo omu murhima gwabo bali biryanyi. 16 Mwabamanyire oku bijiro byâbo. Ka mukola mubwine owahumbûla amalebe oku mishûgi? Nisi erhi enyungu oku murhandagule? 17 Na ntyo, ngasi murhi mwinja guyânakwo amalebe minja, na ngasi murhi mubî guyanakwo amalehe mabî. 18 Omurhi mwinja gurhankayâna· kwo amalehe mabî, n’omurhi mubî gurbankayânakwo malehe minja. 19 Ngasi murhi gurhayanyiri malehe minja, gunatûbwe, gukwêbwe eciko. 20 Nâshub’immubwîra: oku bijiro byâbo mwâbamanyire.

Abaganda b’okuli (Lk 6, 46-49; 13, 26-27)

21 Arhali ngasi ombwîra, mpu: Yagirwa, Yagirwa, ye wâje omu Bwâmi bw’empingu, ci olya ojira oku Larba oli omu mpingu alonza, y’oyo ye wâhike omu Bwâmi bw’empingu. 22 Banji bambwire olwo lusiku: Waliha, Waliha, kali oku lzîno lyâwe rhwakag’iderha ebyânayishe! Oku Izîno lyâwe rhwàkag’ilibi­rhakwo abashetani! oku Izîno lyâwe rhwakag’ijiramwo ebisomerîne binji!» 23 Nani nyish’ibabwîra obwo oku nta lusiku nabamanyire, nti: ntengiho mwe banyankola-maligo. 24 Oyumvirhe ezi nderbo zâni akanazishimba, bayish’imu­shushanya omuntu ocîrhonda, owayûbakaga enyumpa yâge okw’ibuye. 25 E­nkuba yanacinia, enyishi n’empusi byanaciyisha, byacihonda kuli erya nyumpa, erhakulumbaga: bulya yàli eyûbasirwe oku ibuye. 26 Ci ngasi yeshi wakayumva ezi nderbo zâni, abule n’okuzishimba, anashushanywa n’omusirhe wayûbakaga enyumpa yage oku mushenyi. 27 Erhi enkuba ecinia, n’enyishi n’empusi biciyisha, byacîhonda kuli erya nyumpa yacîhongokera. Lero obuhanya bwaja oku bundi!»

Olubaga lwasômerwa n’enyigirizo za Yesu (Lk 7, 1; 4, 32; Mk 1, 22)

28 Byamaciba ntyo! erhi Yezu ayûs’iderha ebyo binwa, orhutu rhw’abantu rhwasômerwa n’enyigîrizo zâge. 29 Bulya akag’ibayigîriza nka ogwêrhe obuha­she, arhanali nk’abigîriza bâbo.

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 7

Judging Others (Lk 6.37‑38, 41‑42)

1 Μὴ κρίνετε, ἵνα μὴ κριθῆτε 2 ἐν ᾧ γὰρ κρίματι κρίνετε κριθήσεσθε, καὶ ἐν ᾧ μέτρῳ μετρεῖτε μετρηθήσεται ὑμῖν. 3 τί δὲ βλέπεις τὸ κάρφος τὸ ἐν τῷ ὀφθαλμῷ τοῦ ἀδελφοῦ σου, τὴν δὲ ἐν τῷ σῷ ὀφθαλμῷ δοκὸν οὐ κατανοεῖς; 4 ἢ πῶς ἐρεῖς τῷ ἀδελφῷ σου, Ἄφες ἐκβάλω τὸ κάρφος ἐκ τοῦ ὀφθαλμοῦ σου, καὶ ἰδοὺ ἡ δοκὸς ἐν τῷ ὀφθαλμῷ σοῦ; 5 ὑποκριτά, ἔκβαλε πρῶτον ἐκ τοῦ ὀφθαλμοῦ σοῦ τὴν δοκόν, καὶ τότε διαβλέψεις ἐκβαλεῖν τὸ κάρφος ἐκ τοῦ ὀφθαλμοῦ τοῦ ἀδελφοῦ σου. 6 Μὴ δῶτε τὸ ἅγιον τοῖς κυσὶν μηδὲ βάλητε τοὺς μαργαρίτας ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν χοίρων, μήποτε καταπατήσουσιν αὐτοὺς ἐν τοῖς ποσὶν αὐτῶν καὶ στραφέντες ῥήξωσιν ὑμᾶς.

Ask, Seek, Knock (Lk 11.9‑13)

7 Αἰτεῖτε καὶ δοθήσεται ὑμῖν, ζητεῖτε καὶ εὑρήσετε, κρούετε καὶ ἀνοιγήσεται ὑμῖν 8 πᾶς γὰρ ὁ αἰτῶν λαμβάνει καὶ ὁ ζητῶν εὑρίσκει καὶ τῷ κρούοντι ἀνοιγήσεται. 9 ἢ τίς ἐστιν ἐξ ὑμῶν ἄνθρωπος, ὃν αἰτήσει ὁ υἱὸς αὐτοῦ ἄρτον, μὴ λίθον ἐπιδώσει αὐτῷ; 10 ἢ καὶ ἰχθὺν αἰτήσει, μὴ ὄφιν ἐπιδώσει αὐτῷ; 11 εἰ οὖν ὑμεῖς πονηροὶ ὄντες οἴδατε δόματα ἀγαθὰ διδόναι τοῖς τέκνοις ὑμῶν, πόσῳ μᾶλλον ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς δώσει ἀγαθὰ τοῖς αἰτοῦσιν αὐτόν. 12 Πάντα οὖν ὅσα ἐὰν θέλητε ἵνα ποιῶσιν ὑμῖν οἱ ἄνθρωποι, οὕτως καὶ ὑμεῖς ποιεῖτε αὐτοῖς· οὗτος γάρ ἐστιν ὁ νόμος καὶ οἱ προφῆται.

The Narrow Gate (Lk 13.24)

13 Εἰσέλθατε διὰ τῆς στενῆς πύλης· ὅτι πλατεῖα ἡ πύλη καὶ εὐρύχωρος ἡ ὁδὸς ἡ ἀπάγουσα εἰς τὴν ἀπώλειαν καὶ πολλοί εἰσιν οἱ εἰσερχόμενοι δι᾽ αὐτῆς 14 τί στενὴ ἡ πύλη καὶ τεθλιμμένη ἡ ὁδὸς ἡ ἀπάγουσα εἰς τὴν ζωὴν καὶ ὀλίγοι εἰσὶν οἱ εὑρίσκοντες αὐτήν.

A Tree Known by Its Fruit (Lk 6.43‑44)

15 Προσέχετε ἀπὸ τῶν ψευδοπροφητῶν, οἵτινες ἔρχονται πρὸς ὑμᾶς ἐν ἐνδύμασιν προβάτων, ἔσωθεν δέ εἰσιν λύκοι ἅρπαγες. 16 ἀπὸ τῶν καρπῶν αὐτῶν ἐπιγνώσεσθε αὐτούς. μήτι συλλέγουσιν ἀπὸ ἀκανθῶν σταφυλὰς ἢ ἀπὸ τριβόλων σῦκα; 17 οὕτως πᾶν δένδρον ἀγαθὸν καρποὺς καλοὺς ποιεῖ, τὸ δὲ σαπρὸν δένδρον καρποὺς πονηροὺς ποιεῖ. 18 οὐ δύναται δένδρον ἀγαθὸν καρποὺς πονηροὺς ποιεῖν οὐδὲ δένδρον σαπρὸν καρποὺς καλοὺς ποιεῖν. 19 πᾶν δένδρον μὴ ποιοῦν καρπὸν καλὸν ἐκκόπτεται καὶ εἰς πῦρ βάλλεται. 20 ἄρα γε ἀπὸ τῶν καρπῶν αὐτῶν ἐπιγνώσεσθε αὐτούς.

I Never Knew You (Lk 13.25‑27)

21 Οὐ πᾶς ὁ λέγων μοι, Κύριε κύριε, εἰσελεύσεται εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν, ἀλλ᾽ ὁ ποιῶν τὸ θέλημα τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν τοῖς οὐρανοῖς. 22 πολλοὶ ἐροῦσίν μοι ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ, Κύριε κύριε, οὐ τῷ σῷ ὀνόματι ἐπροφητεύσαμεν, καὶ τῷ σῷ ὀνόματι δαιμόνια ἐξεβάλομεν, καὶ τῷ σῷ ὀνόματι δυνάμεις πολλὰς ἐποιήσαμεν; 23 καὶ τότε ὁμολογήσω αὐτοῖς ὅτι Οὐδέποτε ἔγνων ὑμᾶς· ἀποχωρεῖτε ἀπ᾽ ἐμοῦ οἱ ἐργαζόμενοι τὴν ἀνομίαν. The Two Foundations (Lk 6.47‑49) 24 Πᾶς οὖν ὅστις ἀκούει μου τοὺς λόγους τούτους καὶ ποιεῖ αὐτούς, ὁμοιωθήσεται ἀνδρὶ φρονίμῳ, ὅστις ᾠκοδόμησεν αὐτοῦ τὴν οἰκίαν ἐπὶ τὴν πέτραν 25 καὶ κατέβη ἡ βροχὴ καὶ ἦλθον οἱ ποταμοὶ καὶ ἔπνευσαν οἱ ἄνεμοι καὶ προσέπεσαν τῇ οἰκίᾳ ἐκείνῃ, καὶ οὐκ ἔπεσεν, τεθεμελίωτο γὰρ ἐπὶ τὴν πέτραν. 26 καὶ πᾶς ὁ ἀκούων μου τοὺς λόγους τούτους καὶ μὴ ποιῶν αὐτοὺς ὁμοιωθήσεται ἀνδρὶ μωρῷ, ὅστις ᾠκοδόμησεν αὐτοῦ τὴν οἰκίαν ἐπὶ τὴν ἄμμον 27 καὶ κατέβη ἡ βροχὴ καὶ ἦλθον οἱ ποταμοὶ καὶ ἔπνευσαν οἱ ἄνεμοι καὶ προσέκοψαν τῇ οἰκίᾳ ἐκείνῃ, καὶ ἔπεσεν καὶ ἦν ἡ πτῶσις αὐτῆς μεγάλη. 28 Καὶ ἐγένετο ὅτε ἐτέλεσεν ὁ Ἰησοῦς τοὺς λόγους τούτους, ἐξεπλήσσοντο οἱ ὄχλοι ἐπὶ τῇ διδαχῇ αὐτοῦ

8

III. Enyigirizo z’obwami bw’ empingu

Yezu afumya omushonyo (Mk 1, 40-45; Lk 5, 12-16)

1 Erhi ayandagala oku ntondo, orhutu rhunji rhw’abantu rhwamushimba. 2 N’aho honênè, omushomyo ayisha, amushenga anamubwîra, erhi: «Wa­ liha, okalonza wanamfumya». 3 Yezu alambûla okuboko, amuhumako anamu­ bwîra, erhi: «Nnonzize, fumaga!» Muli ako kanya konênè, olushomyo lwage lwafuma. 4 Yezu anacimubwîra, erhi: «Omanye orhabwîraga ndi, ci agende, oj’iciyêrekana emwa abadâhwa, onajire oburherekere bwawe, nka kulya Musa arhegesire, lyo buba cerekane c’okufuma kwawe.

Yezu afumya omurhumisi w’omukulu w’abasirika(Lk 7, 1-/0; Yn 4. 46-53; Lk 13, 28-29)

5 Lero erhi acija omu Kafarnaumu, omukulu w’abasirika amujaho mpu amusengere. 6 anaciderha, erhi: «Nyamwagirwa, mwambali wâni agwishire omu mwâmi, ahozire ebirumbu. anadwîrhe alumwa bwenêne». 7 Naye Yezu amubwîra, erhi: «Nyiruka, namufumya». 8 Olya murhambo w’abasirika amu­ shuza, erhi: «Mâshi Nyamwagirwa, ntakwanini oje omu mwâni, ci oderhe ci­ mwa ciguma conene, na mwambali wâni afuma. 9 Bulya nani, ciru okambona, kurhegekwa ntegekwa, erhi nanjira nani abasirika ntegeka obwo. Nambwîrc oyu, nti «genda», anagende. Nkabwîra owundi, nti «yisha», anayishe. Na nka­ bwîra mwambali wani, nti «jira hirebe». anahijire». 10 Erhi Yezu ayumva ntyo, asômerwa, abwîra abàli bamukulikire, erhi: «Mmubwîre okuli, ntasag’ibona o­ bwemere bungana aha omu Israheli. 11 Muyumve mmubwîre: banji bayish’i­ rhenga ebushoshôkero bw’izûba n’emunda lizikira, badahale haguma n’A­ brahamu n’Izaki na Yakobo omu Bwâmi bw’empingu. 12 Abana bw’Obwâmi bôhe bayish’ikabulirwa omu ndunduli y’omwizimya, mwo bahogerere n’okukenyeza amino». 13 Okubundi anacibwîra olya mukulu w’abasirika, erhi: «Gendaga! Bibe nka oku wayemîre!» Muli ako kanya konênè, omwambali anacifuma.

Yezu afumya nnazala wa Petro (Mk 1,29-31; Lk 4,38-39)

14 Erhi Yezu ahika aha mwa Petro, ashimâna nnazâla agwishîre, erhi alwâla ‘ ishushira. 15 Amuhuma oku kuboko, n’ishushira lyamulîka. Anacizûka, abako­ lera.

Bantu banji bacizwa na Yezu (Mk 1, 32-34; Lk 4, 40-41)

16 Ehi biba bijingo, bamulêrhera bantu banji bagwerhwe n’abazimu; alibi­ rha oku bazimu n’oluderho lwâge, n’abàli balwâla abafumya boshi boshi. 17 Na ntyo akanwa k’omulêbi Izaya kayunjula, bulya àli erhi adesire, mpu: Ayansire obuzamba bwirhu anabarhula endwâla zirhu. Ebi owalonz’ishimba Yezu arhegesirwe okujira (Lk 9, 57-60) 18 Lero ehi abona orhutu rhunji rhw’abantu eburhambi bwâge, Yezu aderha mpu bayikire enyanja^u. 19 Mwigîriza muguma amujaho, amubwîra, erhi: Wa­ liha, nakushimba aha wankaja hoshi». 20 Yezu anacimushuza, erhi: «Banya­ mbwe bajira obulumba, n’orhunyunyi rhw’omu malunga rhujira enyôgo; Mwene-omuntu yehe arhajira aha ankaheba irhwe». 21 Owundi w’omu baganda bâge amubwîra, erhi: «Waliha, ondike ngend’ibisha larha», 22 Naye Yezu amushuza, erhi: «Nshimba, oleke abafu babishe emifu yâbo».

Yezu arhûza omulaba (Mk 4, 35-41; Lk 8, 22-25).

23 Erhi acìja omu bwârho, abaganda bâge bamukulikira. 24 Ho n’aho omula­ ba gwanacìzûka omu myanja, kuhika obwârho bwalonz’ilohama. Yehe erhi ali îro. 25 Lero abaganda bâge bamujaho, bamutula banamubwîra, erhi: «Yagi­ rwa, kufa kuno, orhucize! » 26 Naye ababwîra, erhi: «Bici muyôbohire, babula­ buyemere?» Erhi acizûka, akalihira empûsi n’enyanja, n’omurhûla gwaba, 27 Obwo abantu basômerwa, banakaderha, mpu: «Lero ye ndi oyu! Ci yêhe e­mpûsi n’enyanja bidwîrhe byamuyemêra!»

Yezu alikûza bantu babiri b’e Jerazeni (Mk 5, 1-20; Lk 8, 26-39)

28 Erhi aciyikira omu cìhugo e’ Abajerazeni, bantu babiri bagwêrhwe n’aba­ shetani barhenga omu nshinda, balibirhira emunda ali. Abo bantu erhi hasi­ rahire, kuhika nta muntu wankacigezire muli eyo njira. 29 Banacirhondêra hayâma banaderha, erhi: «Bici rhufanwa nâwe, Mwcne-Nyamuzinda? Ka wa­ gezire amango mpu oyish’irhulibuza?» 30 Aha burhambi hàli obuso bunene bw’engulube, erhi ziyabusire. 31 Lero balya bashetani bamuhûna, banaderha, erhi: «Okarhulibirhakwo, orhurhume muli bula buso bw’engulube». 32 Anacibabwîra, erhi: «Gendagi». Bagenda, banacija muli zirya ngulube. Lero zanacitula ecimologo, obuso bwoshi bwahona oku manga, bwagend’iciloha omu nyanja, bwafìra omu mîshi. 33 Abangere bôhe bacikulira omulindi, bayâkira eka; n’erhi bahika omu lugo, baderha ngasi kwoshi babwîne, n’oku balya bàli bagwêrhwe n’abashetani balibuzibagwa. 34 Erhi bayumva ntyo, abantu boshi ba cirya cìshagala baja emunda Yezu ali; erhi bamubona, bamubwîra mpu abarhenger’eka.

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 8

The Cleansing of a Leper (Mk 1.40‑45; Lk 5.12‑16)

1 Καταβάντος δὲ αὐτοῦ ἀπὸ τοῦ ὄρους ἠκολούθησαν αὐτῷ ὄχλοι πολλοί. 2 καὶ ἰδοὺ λεπρὸς προσελθὼν προσεκύνει αὐτῷ λέγων, Κύριε, ἐὰν θέλῃς δύνασαί με καθαρίσαι. 3 καὶ ἐκτείνας τὴν χεῖρα ἥψατο αὐτοῦ λέγων, Θέλω, καθαρίσθητι καὶ εὐθέως ἐκαθαρίσθη αὐτοῦ ἡ λέπρα. 4 καὶ λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Ὅρα μηδενὶ εἴπῃς, ἀλλ᾽ ὕπαγε σεαυτὸν δεῖξον τῷ ἱερεῖ καὶ προσένεγκον τὸ δῶρον ὃ προσέταξεν Μωϋσῆς, εἰς μαρτύριον αὐτοῖς.

The Healing of a Centurion’s Servant (Lk 7.1‑10; Jn 4.43‑54)

5 Εἰσελθόντος δὲ αὐτοῦ εἰς Καφαρναοὺμ προσῆλθεν αὐτῷ ἑκατόνταρχος παρακαλῶν αὐτὸν 6 καὶ λέγων, Κύριε, ὁ παῖς μου βέβληται ἐν τῇ οἰκίᾳ παραλυτικός, δεινῶς βασανιζόμενος. 7 καὶ λέγει αὐτῷ, Ἐγὼ ἐλθὼν θεραπεύσω αὐτόν. 8 καὶ ἀποκριθεὶς ὁ ἑκατόνταρχος ἔφη, Κύριε, οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς ἵνα μου ὑπὸ τὴν στέγην εἰσέλθῃς, ἀλλὰ μόνον εἰπὲ λόγῳ, καὶ ἰαθήσεται ὁ παῖς μου. 9 καὶ γὰρ ἐγὼ ἄνθρωπός εἰμι ὑπὸ ἐξουσίαν, ἔχων ὑπ᾽ ἐμαυτὸν στρατιώτας, καὶ λέγω τούτῳ, Πορεύθητι, καὶ πορεύεται, καὶ ἄλλῳ, Ἔρχου, καὶ ἔρχεται, καὶ τῷ δούλῳ μου, Ποίησον τοῦτο, καὶ ποιεῖ. 10 ἀκούσας δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐθαύμασεν καὶ εἶπεν τοῖς ἀκολουθοῦσιν, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, παρ᾽ οὐδενὶ τοσαύτην πίστιν ἐν τῷ Ἰσραὴλ εὗρον. 11 λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι πολλοὶ ἀπὸ ἀνατολῶν καὶ δυσμῶν ἥξουσιν καὶ ἀνακλιθήσονται μετὰ Ἀβραὰμ καὶ Ἰσαὰκ καὶ Ἰακὼβ ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν, 12 οἱ δὲ υἱοὶ τῆς βασιλείας ἐκβληθήσονται εἰς τὸ σκότος τὸ ἐξώτερον· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων. 13 καὶ εἶπεν ὁ Ἰησοῦς τῷ ἑκατοντάρχῃ, Ὕπαγε, ὡς ἐπίστευσας γενηθήτω σοι. καὶ ἰάθη ὁ παῖς [αὐτοῦ] ἐν τῇ ὥρᾳ ἐκείνῃ.

The Healing of Many People (Mk 1.29‑34; Lk 4.38‑41)

14 Καὶ ἐλθὼν ὁ Ἰησοῦς εἰς τὴν οἰκίαν Πέτρου εἶδεν τὴν πενθερὰν αὐτοῦ βεβλημένην καὶ πυρέσσουσαν 15 καὶ ἥψατο τῆς χειρὸς αὐτῆς, καὶ ἀφῆκεν αὐτὴν ὁ πυρετός, καὶ ἠγέρθη καὶ διηκόνει αὐτῷ. 16 Ὀψίας δὲ γενομένης προσήνεγκαν αὐτῷ δαιμονιζομένους πολλούς· καὶ ἐξέβαλεν τὰ πνεύματα λόγῳ καὶ πάντας τοὺς κακῶς ἔχοντας ἐθεράπευσεν, 17 ὅπως πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ Ἠσαΐου τοῦ προφήτου λέγοντος, Αὐτὸς τὰς ἀσθενείας ἡμῶν ἔλαβεν καὶ τὰς νόσους ἐβάστασεν.

The Would-be Followers of Jesus (Lk 9.57‑62)

18 Ἰδὼν δὲ ὁ Ἰησοῦς ὄχλον περὶ αὐτὸν ἐκέλευσεν ἀπελθεῖν εἰς τὸ πέραν. 19 καὶ προσελθὼν εἷς γραμματεὺς εἶπεν αὐτῷ, Διδάσκαλε, ἀκολουθήσω σοι ὅπου ἐὰν ἀπέρχῃ. 20 καὶ λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Αἱ ἀλώπεκες φωλεοὺς ἔχουσιν καὶ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ κατασκηνώσεις, ὁ δὲ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἔχει ποῦ τὴν κεφαλὴν κλίνῃ. 21 ἕτερος δὲ τῶν μαθητῶν [αὐτοῦ] εἶπεν αὐτῷ, Κύριε, ἐπίτρεψόν μοι πρῶτον ἀπελθεῖν καὶ θάψαι τὸν πατέρα μου. 22 ὁ δὲ Ἰησοῦς λέγει αὐτῷ, Ἀκολούθει μοι καὶ ἄφες τοὺς νεκροὺς θάψαι τοὺς ἑαυτῶν νεκρούς.

The Calming of a Storm (Mk 4.35‑41; Lk 8.22‑25)

23 Καὶ ἐμβάντι αὐτῷ εἰς τὸ πλοῖον ἠκολούθησαν αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ. 24 καὶ ἰδοὺ σεισμὸς μέγας ἐγένετο ἐν τῇ θαλάσσῃ, ὥστε τὸ πλοῖον καλύπτεσθαι ὑπὸ τῶν κυμάτων, αὐτὸς δὲ ἐκάθευδεν. 25 καὶ προσελθόντες ἤγειραν αὐτὸν λέγοντες, Κύριε, σῶσον, ἀπολλύμεθα. 26 καὶ λέγει αὐτοῖς, Τί δειλοί ἐστε, ὀλιγόπιστοι; τότε ἐγερθεὶς ἐπετίμησεν τοῖς ἀνέμοις καὶ τῇ θαλάσσῃ, καὶ ἐγένετο γαλήνη μεγάλη. 27οἱ δὲ ἄνθρωποι ἐθαύμασαν λέγοντες, Ποταπός ἐστιν οὗτος ὅτι καὶ οἱ ἄνεμοι καὶ ἡ θάλασσα αὐτῷ ὑπακούουσιν;

The Healing of the Gadarene Demoniacs (Mk 5.1‑20; Lk 8.26‑39)

28 Καὶ ἐλθόντος αὐτοῦ εἰς τὸ πέραν εἰς τὴν χώραν τῶν Γαδαρηνῶν ὑπήντησαν αὐτῷ δύο δαιμονιζόμενοι ἐκ τῶν μνημείων ἐξερχόμενοι, χαλεποὶ λίαν, ὥστε μὴ ἰσχύειν τινὰ παρελθεῖν διὰ τῆς ὁδοῦ ἐκείνης. 29 καὶ ἰδοὺ ἔκραξαν λέγοντες, Τί ἡμῖν καὶ σοί, υἱὲ τοῦ θεοῦ; ἦλθες ὧδε πρὸ καιροῦ βασανίσαι ἡμᾶς; 30 ἦν δὲ μακρὰν ἀπ᾽ αὐτῶν ἀγέλη χοίρων πολλῶν βοσκομένη. 31 οἱ δὲ δαίμονες παρεκάλουν αὐτὸν λέγοντες, Εἰ ἐκβάλλεις ἡμᾶς, ἀπόστειλον ἡμᾶς εἰς τὴν ἀγέλην τῶν χοίρων. 32 καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Ὑπάγετε. οἱ δὲ ἐξελθόντες ἀπῆλθον εἰς τοὺς χοίρους· καὶ ἰδοὺ ὥρμησεν πᾶσα ἡ ἀγέλη κατὰ τοῦ κρημνοῦ εἰς τὴν θάλασσαν καὶ ἀπέθανον ἐν τοῖς ὕδασιν. 33 οἱ δὲ βόσκοντες ἔφυγον, καὶ ἀπελθόντες εἰς τὴν πόλιν ἀπήγγειλαν πάντα καὶ τὰ τῶν δαιμονιζομένων. 34 καὶ ἰδοὺ πᾶσα ἡ πόλις ἐξῆλθεν εἰς ὑπάντησιν τῷ Ἰησοῦ καὶ ἰδόντες αὐτὸν παρεκάλεσαν ὅπως μεταβῇ ἀπὸ τῶν ὁρίων αὐτῶν.

9

Yezu afumya omuntu ohozire enungo (Mk 2, 1-12; Lk 5, 17-26)

1 Acijira omu bwârho, ayikirira omu cishagala câge^v. 2 Ho n’aho, bamule­rhera omuntu ohozire enungo, erhi bamugwishizize oku ncingo. Naye Yezu erhi abona obwêmere bwâbo, abwîra nyakuhola enungo, erhi: «Olangalire, mwana wâni, wamakulirwa ebyâha^w». 3 Lero baguma omu bashamuka b’ihano banacikengera, mpu: «Oyu amajacira Nyamuzinda». 4 Naye Yezu erhi acibona enkengêro zâbo, aderha, erhi: «Bici mudwîrhe mwakengêrera amabî omu mi­rhima yinyu? 5 Kuci kulembu kulusha, okuderha: ebyâha byâwe byamakukûli­rwa, erhi okuderha: yimuka, olambagire? 6 Lero lyo mumanya oku Mwene-omuntu agwêrhe obuhashe bw’okukûla ebyâha en’igulu, -anacibwîra olya ohozire enungo, erhi- yimuka, oyanke encingo yâwe, oshubir’eka». 7 Anaciyimuka, aja emwâbo. 8 Erhi abantu babona ntyo bayôboha, banarho­ndêra baha Nnâmahanga obukuze, owahire abantu obuhashe bungana aho.

Yezu ahamagala Mateyo (Mk 2, 13-14; Lk 5, 27-28)

9 Erhi Yezu acirhenga eyo, mpu agera, abona omuntu, izîno lyâge Mateyo, erhi abwârhire ekagombe, adwîrhe ahongêsa. Anacimubwîra, erhi: «Nshi­mba!». Anaciyimuka, amushimba.

Yezu alya haguma n’abanya-byâha (Mk 2, 15-/7; Lk 5, 29-32)

10 Byanaciba ntyo! Erhi badwîrhe balya emwa Mateyo, abahôza n’aba­nya-byâha bayisha, banacirhondêra okulya baguma na Yezu n’abaganda bâge. 11 Erhi Abafarizeyi bacibona okwo, babwîra abaganda bâge, erhi: «Cirhuma Nnâhamwinyu akâlya n’abahôza n’abanya-byâha?» 12 Lero erhi Yezu aciyu­mva, ashuza, erhi: «Omufumu arhali wa bagumaguma, ci wa balwâla. 13 Muge­nd’icidôsa eci cinwa: Lukogo nonza, ci arhali mpongano. Ntal’ihamagala abêru-kwêru, ci abanyâha».

Baja kadali oku kucîshalisa (Mk 2, 18-22; Lk 5, 33-39)

14 Lero abaganda ba Yowane banacimujaho, bamubwîra, mpu: «Cirhuma rhweki n’Abafarizeyi rhucîshalisa, abaganda bâwe bôhe nanga?» 15 Yezu anacibashuza, erhi: «Ka abira b’omuhya-mulume banalake, baciri n’omu­hya-mulume? Ensiku zacibabikira, hano omuhya-mulume abarhengamwo^x; muli ago mango bâcishalise. 16 Ntaye ohangira eciremo cihyahya oku bwinku­nje; bulya canasharhula bulya bwinkunje, n’obubere bwanayushûka. 17 Kandi ntâye obîka amavu mahyahya omu byengero bya mîra; bulya ebyo byengero byanabasha, n’amavu ganabulajika, obule amavu n’ebyengero. Ci amavu ma­hyahya banagabike omu byengero bihyahya, bibêre bwinja oku binali bibiri».

Yezu afumya omukazi walwâla omududu anafûla mwâli wa murhwâli muguma (Mk 5, 21-43; Lk 8, 40-56)

18 Erhi akaz’ibabwîra ntyo, murhwali muguma amujaho, akamuharâmya anamubwîra, erhi: «Mwâli wâni amafa; ci oyishe, omuhumekwo, lyo alama». 19 Yezu ayimuka, amushimba bo n’abaganda bâge. 20 Aho, omukazi walwalaga omududu kurhenga myâka ikumi n’ibiri, amuyisha nyuma, ahuma oku cikwi c’omwambalo gwâge. 21 Akag’ikengêra omu murhima, erhi: «Nkabuma oku mwambalo gwage gwonene, nafuma». 22 Erhi Yezu acibindamuka n’erhi amu­bona, amubwîra, erhi: «Olangalire, mwana wâni, bwêmere bwâwe bukucizi­ze». N’oyo mukazi anacifuma muli ako kanya. 23 Erhi Yezu ahika aha mw’olya murhwâli, n’erhi abona abazihi b’orhurhera n’abantu badwirhe bajira olubi, ababwîra, erhi: 24 «Rhengi, omwana arhafiri, ci ali îro». Nabo burnushekera. 25 Erhi balya bantu baba bamahulusibwa, aja omu nyumpa, amugwârha okubo­ko, n’olya munyere anacizûka. 26 Ogwo mwanzi gwanacilumira muli eco cihugo coshi.

Yezu afumya mihûrha ibiri (Mk 20. 29-34)

27 Erhi Yezu acirhenga aho, mihûrha ibiri yamushimba, yayisba yahamaga­la yanaderha erhi: «Mwene Daudi mâshi orhubêre obwonjo!» 28 Lero erhi ahika omu nyumpa, erya mihûrha yamujaho. Anacibabwîra, erhi: «Ka muye­mîre oku nankahash’immujirira ntyo?» Nabo banacimushuza, erhi: «Neci, Muhanyi!» 29 Abo anacibahuma oku masù, anababwîra erhi: «Bibe nka oku mwàyêmîre». 30 N’amasù gabo ganacihûrhûka. Yezu abakomêreza anaba­bwîra, erhi: «Mumanye, murhabwîraga ndi!» 31 Ci bôhe erhi bagenda, balumiîza irenge lyâge muli eco cihugo coshi.

Yezu afumya akaduma kalimwo shetani (Mk 12, 22-24; Lk 11, 14-15)

32 Oku bahuluka, ntya, bamulerhera akaduma kalimwo shetani. 33 Erhi aba amalibirha kuli oyo shetani, kalya kaduma kashambâla. Abantu boshi basôme­rwa, banakaz’iderha, mpu: «Oku kurhasag’ibonekana muno Israheli!». 34 Ci Abafarizeyi bakaz’iderha, mpu: «Obwo bubashe bw’okulibirha oku bashetani, Murhambo w’abashetani omubâbwo».

Olukogo lwa Yezu oku bantu

35 Yezu akag’ija agera omu ngo n’omu bishagala byoshi, erhi aja ayigîriza omu sinagogi, erhi anaja aderha Emyanzi y’Akalembe k’Obwâmi, na ngasi buzamba n’oburhe n’obuhorho, aja abufumya. 36 Lero erhi abona orhutu rhw’abantu, obwonjo bwamugwârha, bulya bali bahugalire banashiramire nka buso burhagwêrhi mungere. 37 Anacibwîra abaganda bâge, erhi: «Emyaka y’okusârûlwa eri minji, ci abakozi banyiha. 38 Hunagi Nn’emyaka, arhume abakozi omu myâka yâge».

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 9

The Healing of a Paralytic (Mk 2.1‑12; Lk 5.17‑26)

1 Καὶ ἐμβὰς εἰς πλοῖον διεπέρασεν καὶ ἦλθεν εἰς τὴν ἰδίαν πόλιν. 2 καὶ ἰδοὺ προσέφερον αὐτῷ παραλυτικὸν ἐπὶ κλίνης βεβλημένον. καὶ ἰδὼν ὁ Ἰησοῦς τὴν πίστιν αὐτῶν εἶπεν τῷ παραλυτικῷ, Θάρσει, τέκνον, ἀφίενταί σου αἱ ἁμαρτίαι. 3 καὶ ἰδού τινες τῶν γραμματέων εἶπαν ἐν ἑαυτοῖς, Οὗτος βλασφημεῖ. 4 καὶ ἰδὼν ὁ Ἰησοῦς τὰς ἐνθυμήσεις αὐτῶν εἶπεν, Ἱνατί ἐνθυμεῖσθε πονηρὰ ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν; 5 τί γάρ ἐστιν εὐκοπώτερον, εἰπεῖν, Ἀφίενταί σου αἱ ἁμαρτίαι, ἢ εἰπεῖν, Ἔγειρε καὶ περιπάτει; 6 ἵνα δὲ εἰδῆτε ὅτι ἐξουσίαν ἔχει ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐπὶ τῆς γῆς ἀφιέναι ἁμαρτίας – τότε λέγει τῷ παραλυτικῷ, Ἐγερθεὶς ἆρόν σου τὴν κλίνην καὶ ὕπαγε εἰς τὸν οἶκόν σου. 7 καὶ ἐγερθεὶς ἀπῆλθεν εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ. 8ἰδόντες δὲ οἱ ὄχλοι ἐφοβήθησαν καὶ ἐδόξασαν τὸν θεὸν τὸν δόντα ἐξουσίαν τοιαύτην τοῖς ἀνθρώποις.

The Calling of Matthew (Mk 2.13‑17; Lk 5.27‑32)

9 Καὶ παράγων ὁ Ἰησοῦς ἐκεῖθεν εἶδεν ἄνθρωπον καθήμενον ἐπὶ τὸ τελώνιον, Μαθθαῖον λεγόμενον, καὶ λέγει αὐτῷ, Ἀκολούθει μοι. καὶ ἀναστὰς ἠκολούθησεν αὐτῷ. 10 Καὶ ἐγένετο αὐτοῦ ἀνακειμένου ἐν τῇ οἰκίᾳ, καὶ ἰδοὺ πολλοὶ τελῶναι καὶ ἁμαρτωλοὶ ἐλθόντες συνανέκειντο τῷ Ἰησοῦ καὶ τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ. 11 καὶ ἰδόντες οἱ Φαρισαῖοι ἔλεγον τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, Διὰ τί μετὰ τῶν τελωνῶν καὶ ἁμαρτωλῶν ἐσθίει ὁ διδάσκαλος ὑμῶν; 12 ὁ δὲ ἀκούσας εἶπεν, Οὐ χρείαν ἔχουσιν οἱ ἰσχύοντες ἰατροῦ ἀλλ᾽ οἱ κακῶς ἔχοντες. 13 πορευθέντες δὲ μάθετε τί ἐστιν, Ἔλεος θέλω καὶ οὐ θυσίαν· οὐ γὰρ ἦλθον καλέσαι δικαίους ἀλλ᾽ ἁμαρτωλούς.

The Question about Fasting (Mk 2.18‑22; Lk 5.33‑39)

14 Τότε προσέρχονται αὐτῷ οἱ μαθηταὶ Ἰωάννου λέγοντες, Διὰ τί ἡμεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι νηστεύομεν [πολλά], οἱ δὲ μαθηταί σου οὐ νηστεύουσιν; 15 καὶ εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Μὴ δύνανται οἱ υἱοὶ τοῦ νυμφῶνος πενθεῖν ἐφ᾽ ὅσον μετ᾽ αὐτῶν ἐστιν ὁ νυμφίος; ἐλεύσονται δὲ ἡμέραι ὅταν ἀπαρθῇ ἀπ᾽ αὐτῶν ὁ νυμφίος, καὶ τότε νηστεύσουσιν. 16 οὐδεὶς δὲ ἐπιβάλλει ἐπίβλημα ῥάκους ἀγνάφου ἐπὶ ἱματίῳ παλαιῷ· αἴρει γὰρ τὸ πλήρωμα αὐτοῦ ἀπὸ τοῦ ἱματίου καὶ χεῖρον σχίσμα γίνεται. 17 οὐδὲ βάλλουσιν οἶνον νέον εἰς ἀσκοὺς παλαιούς· εἰ δὲ μή γε, ῥήγνυνται οἱ ἀσκοὶ καὶ ὁ οἶνος ἐκχεῖται καὶ οἱ ἀσκοὶ ἀπόλλυνται· ἀλλὰ βάλλουσιν οἶνον νέον εἰς ἀσκοὺς καινούς, καὶ ἀμφότεροι συντηροῦνται.

The Ruler’s Daughter and the Woman Who Touched Jesus’ Garment (Mk 5.21‑43; Lk 8.40‑56)

18 Ταῦτα αὐτοῦ λαλοῦντος αὐτοῖς, ἰδοὺ ἄρχων εἷς ἐλθὼν προσεκύνει αὐτῷ λέγων ὅτι Ἡ θυγάτηρ μου ἄρτι ἐτελεύτησεν· ἀλλ᾽ ἐλθὼν ἐπίθες τὴν χεῖρά σου ἐπ᾽ αὐτήν, καὶ ζήσεται. 19 καὶ ἐγερθεὶς ὁ Ἰησοῦς ἠκολούθησεν αὐτῷ καὶ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ. 20 Καὶ ἰδοὺ γυνὴ αἱμορροοῦσα δώδεκα ἔτη προσελθοῦσα ὄπισθεν ἥψατο τοῦ κρασπέδου τοῦ ἱματίου αὐτοῦ 21 ἔλεγεν γὰρ ἐν ἑαυτῇ, Ἐὰν μόνον ἅψωμαι τοῦ ἱματίου αὐτοῦ σωθήσομαι. 22 ὁ δὲ Ἰησοῦς στραφεὶς καὶ ἰδὼν αὐτὴν εἶπεν, Θάρσει, θύγατερ· ἡ πίστις σου σέσωκέν σε. καὶ ἐσώθη ἡ γυνὴ ἀπὸ τῆς ὥρας ἐκείνης. 23 Καὶ ἐλθὼν ὁ Ἰησοῦς εἰς τὴν οἰκίαν τοῦ ἄρχοντος καὶ ἰδὼν τοὺς αὐλητὰς καὶ τὸν ὄχλον θορυβούμενον 24 ἔλεγεν, Ἀναχωρεῖτε, οὐ γὰρ ἀπέθανεν τὸ κοράσιον ἀλλὰ καθεύδει. καὶ κατεγέλων αὐτοῦ. 25 ὅτε δὲ ἐξεβλήθη ὁ ὄχλος εἰσελθὼν ἐκράτησεν τῆς χειρὸς αὐτῆς, καὶ ἠγέρθη τὸ κοράσιον. 26 καὶ ἐξῆλθεν ἡ φήμη αὕτη εἰς ὅλην τὴν γῆν ἐκείνην.

The Healing of Two Blind Men

27 Καὶ παράγοντι ἐκεῖθεν τῷ Ἰησοῦ ἠκολούθησαν [αὐτῷ] δύο τυφλοὶ κράζοντες καὶ λέγοντες, Ἐλέησον ἡμᾶς, υἱὸς Δαυίδ. 28 ἐλθόντι δὲ εἰς τὴν οἰκίαν προσῆλθον αὐτῷ οἱ τυφλοί, καὶ λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Πιστεύετε ὅτι δύναμαι τοῦτο ποιῆσαι; λέγουσιν αὐτῷ, Ναὶ κύριε. 29 τότε ἥψατο τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν λέγων, Κατὰ τὴν πίστιν ὑμῶν γενηθήτω ὑμῖν. 30 καὶ ἠνεῴχθησαν αὐτῶν οἱ ὀφθαλμοί. καὶ ἐνεβριμήθη αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς λέγων, Ὁρᾶτε μηδεὶς γινωσκέτω. κ 31 οἱ δὲ ἐξελθόντες διεφήμισαν αὐτὸν ἐν ὅλῃ τῇ γῇ ἐκείνῃ.

The Healing of a Dumb Man

32 Αὐτῶν δὲ ἐξερχομένων ἰδοὺ προσήνεγκαν αὐτῷ ἄνθρωπον κωφὸν δαιμονιζόμενον. 33 καὶ ἐκβληθέντος τοῦ δαιμονίου ἐλάλησεν ὁ κωφός. καὶ ἐθαύμασαν οἱ ὄχλοι λέγοντες, Οὐδέποτε ἐφάνη οὕτως ἐν τῷ Ἰσραήλ. 34 οἱ δὲ Φαρισαῖοι ἔλεγον, Ἐν τῷ ἄρχοντι τῶν δαιμονίων ἐκβάλλει τὰ δαιμόνια.

The Compassion of Jesus

35 Καὶ περιῆγεν ὁ Ἰησοῦς τὰς πόλεις πάσας καὶ τὰς κώμας διδάσκων ἐν ταῖς συναγωγαῖς αὐτῶν καὶ κηρύσσων τὸ εὐαγγέλιον τῆς βασιλείας καὶ θεραπεύων πᾶσαν νόσον καὶ πᾶσαν μαλακίαν. 36 Ἰδὼν δὲ τοὺς ὄχλους ἐσπλαγχνίσθη περὶ αὐτῶν, ὅτι ἦσαν ἐσκυλμένοι καὶ ἐρριμμένοι ὡσεὶ πρόβατα μὴ ἔχοντα ποιμένα. 37 τότε λέγει τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, Ὁ μὲν θερισμὸς πολύς, οἱ δὲ ἐργάται ὀλίγοι 38 δεήθητε οὖν τοῦ κυρίου τοῦ θερισμοῦ ὅπως ἐκβάλῃ ἐργάτας εἰς τὸν θερισμὸν αὐτοῦ.

10

Amazîno g’Entumwa ikumi n’ibiri (Mk 3, 13-19; Lk 6, 12-16; 9, 4-5; 10, 5-12)

1 Lero erhi acib’amahamagala balya baganda bâge ikumi na babiri, abaha obuhashe bw’okuhulusa abazimu babî n’okufumya ngasi ndwâla na ngasi buzamba. 2 Alaga amazîno g’entumwa oku ziri ikumi n’ibiri: Ow’obu­rhanzi ye Simoni oderhwa Petro n’omulumuna Andreya; Yakobo mwene Zebedeyo, n’omulumuna Yowane; 3 Filipo na Bartolomeyo; Toma na Mateyo omuhôza; Yakobo mwene Alfeyo na Tadeyo; 4 Simoni Sha-bushiru na Yuda w’e Keriyoti, owamulenganyagya.

Obugo bw’Entumwa

5 Yezu anacirhuma abo ikumi na babiri, erhi amakaz’ibakomêreza, anababwîra, erhi: «Murhageraga omu njira y’abapagani, murhanajaga omu bishagala by’ Abasamariya. 6 Muje emunda ebibuzi byahezire b’Israheli biri erhikwo. 7 Omu njira, muje mwayakûza mwanaderha oku Obwâmi bw’empingu buli hofi. 8 Mufumye abalwâla, mufûle abafire, mucize ab’olushomyo, mulibirhekwo bashetani. Mwahâbirwe busha, ninyu muhâne busha. 9 Murhacîhirhizagya masholo erhi magerha, murhanahêkaga igerha ciru n’eriguma omu luhago lwinyu. 10 Murhahagarhiraga nshoho y’e­njira, murhanayambalaga bishûli bibiri; murhayambalaga nkwerho, murhanafumbarhaga karhi: bulya omukozi akwânîne okuhâbwa eci alya. 11 Omu ngasi cishagala erhi omu lugo mwânaje, mudôse ndi wankabêrwaho, munahande aho kuhika mugende. 12 Mukola mwaja omu nyumpa, muyilamuse ntya: «Omurhûla muli eyi nyumpa». 13 Akaba egukwânîne, omurhûla gwinyu gwanayijamwo, n’akaba erhagukwânîni, gwanamugalukira. 14 Na ngasi yeshi walahire okummuyigulira, erhi owalahire okuyumva enderho zinyu, muhuluke muli eyo nyumpa, erhi muli eco cishagla, mugukumule akatulo kali oku magu­lu ginyu. 15 Mmubwîre okuli: olusiku lw’olubanja, ecihugo c’e Sodoma n’ec’e Gomora byabêrwe obwonjo kulusha eco cishagala. 16 Mubwine oku mmu­rhumire nka bana-buzi omu karhî ka bacihazi. Mube birhonzi nka njoka na bi­rhohye nka ngûkù.

Entumwa zayish’ishombwa (Mk 13,9-13; Lk 12,11-12. 21-33)

17 Mumanye abantu: bâmmuhâne omu lubanja, bânammushurhire omu sinagogi zâbo. 18 Mwâhêkwe embere z’abarhambo n’embere z’abâmi erhi Nie ntuma, lyo mûmanyisa embere zâbo n’embere z’abapagani. 19 Amango baâmmuhâne, murhacîdôsagya kurhi erhi bici mwaderha: muli ako kasanzi, mwâhâbwe ebi mwaderha. 20 Arhali mwe mwâderhe, ci Omûka gwa Sho^y gwo gwâderhe muli mwe. 21 Omuntu ânahâne omulumuna mpu bamuyirhe, n’omu-lume ânahâne omugala; abana bâhâne ababusi bâbo banabayirhe. 22 Mwâsho­mbwe na boshi, erhi Izîno lyâni lirhuma; ci owacikanyekanye kuhika buzinda ye wayish’icunguka. 23 Bakammulibuza muli cishagala ciguma, muyâkire omu cindi. Mmubwîre okuli, murhahinduke ebishagala by’Israheli Mwene-omuntu arhayisha. 24 Owayîga arhalusha omuyigîriza, n’omushizi arhalusha nnâha­mwâbo. 25 Owayîga akaba nk’omuyigîriza n’omushizi akaba nka nnâhamwâbo, banasima. Erhi bayirika Nnakà Belzebubi, kurhi bâyirike abambali.

Okuyigîriza n’obwalagale, buzira bwôba (Lk 12,2-7; 8,17; Mk 4,22)

26 Murhayôbohaga! Nta ihwe lirhakarhulika, na nta bifulisirwe birhakama­nyibwa. 27 Ebi ndwîrhe nammubwîra omu mwizimya, mubiderhere omu bula­ngashane; n’ebi mudwîrhe mwayumva n’amarhwiri, mubiderhere oku kansho­nsho k’enyumpa. 28 Murhayôbohaga abayirha omubiri barhankanahash’iyirha omûka; ci muyôbohe olya wankahash’iyirha n’okukweba omûka n’omubiri omu cîna c’omuliro. 29 Ka bitora bibiri birhagulwa obujuma? Muli byo, ntâco cankafa na Sho arhamanyiri! 30 Ninyu mwe! ciru emviri z’irhwe linyu zoshi ziri nganje! 31 Kuziga murhayôbohaga bici; ecitwiro cinyu cilushire eca bitora binji. 32 Ngasi wankuze embere z’abantu, nani nâmukuze embere za Larha oli omu mpingu. 33 Ci owandahire embere z’abantu, nani nâmulahire embere za Larha oli omu mpingu.

Yezu arhal’ilêrha murhûla en’igulu (Lk 12, 51-53)

34 Murhamanyaga mpu murhûla nal’ilêrha en’igulu; ntal’ilêrha murhûla, ci ngôrho. 35 Bulya nal’irhenza ornuntu kul’ishe, n’omunyere kuli nnina, n’omu­hya kuli nnazâla: 36 Abashombanyi b’omuntu bayish’iba bana b’omu lugo.

Owalonz’ishimba Yezu, abarhule omusalaha (Lk 14, 26-27; 9, 23-24; Mk 8, 34-35)

37 Ozigira ishe erhi nnina kundusha, arhankwânîni. Ozigira omugala erhi o­mwâli kundusha, arhankwânînini. 38 Orhabarhwiri omusalaba gwâge, akanshi­mba, arhankwânîni. 39 Olongereza obuzîne bwâge, abuheza: ci owalonza obu­zîne bwâge erhi Nie ntuma, abushimâna.

Ebinwa bizinda by’enyigirizo za Yezu oku Ntumwa zage (Mk 9,37, 4/; Lk 9,48; 10,16; Yn 12,44-45; 13, 20)

40 Owammuyigulire, erhi Nie ayigulîre, n’owanyigulire, erhi owantumaga ye ayigulîre. 41 Owayigulire omulêbi, erhi izîno lyâge ly’omulêbi lirhuma, ayish’ihâbwa oluhembo lw’omulêbi; n’owayigulire omushinganyanya^z, erhi bushinganyanya bwâge burhuma, ayish’ihâbwa oluhembo lw’omushinganyanya. 42 Ngasi wanahe muguma muli aba baganda bani birhohye akahe k’amîshi g’emboho, erhi izîno lyâge lya muganda lirhuma, mmubwire okuli, arhakayimwa oluhembo lwâge».

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 10

The Mission of the Twelve (Mk 3.13‑19; Lk 6.12‑16)

1 Καὶ προσκαλεσάμενος τοὺς δώδεκα μαθητὰς αὐτοῦ ἔδωκεν αὐτοῖς ἐξουσίαν πνευμάτων ἀκαθάρτων ὥστε ἐκβάλλειν αὐτὰ καὶ θεραπεύειν πᾶσαν νόσον καὶ πᾶσαν μαλακίαν. 2 Τῶν δὲ δώδεκα ἀποστόλων τὰ ὀνόματά ἐστιν ταῦτα· πρῶτος Σίμων ὁ λεγόμενος Πέτρος καὶ Ἀνδρέας ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ, καὶ Ἰάκωβος ὁ τοῦ Ζεβεδαίου καὶ Ἰωάννης ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ, 3 Φίλιππος καὶ Βαρθολομαῖος, Θωμᾶς καὶ Μαθθαῖος ὁ τελώνης, Ἰάκωβος ὁ τοῦ Ἁλφαίου καὶ Θαδδαῖος, 4 Σίμων ὁ Καναναῖος καὶ Ἰούδας ὁ Ἰσκαριώτης ὁ καὶ παραδοὺς αὐτόν.

The Commissioning of the Twelve (Mk 6.7‑13; Lk 9.1‑6)

5 Τούτους τοὺς δώδεκα ἀπέστειλεν ὁ Ἰησοῦς παραγγείλας αὐτοῖς λέγων, Εἰς ὁδὸν ἐθνῶν μὴ ἀπέλθητε καὶ εἰς πόλιν Σαμαριτῶν μὴ εἰσέλθητε 6 πορεύεσθε δὲ μᾶλλον πρὸς τὰ πρόβατα τὰ ἀπολωλότα οἴκου Ἰσραήλ. 7πορευόμενοι δὲ κηρύσσετε λέγοντες ὅτι Ἤγγικεν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν. 8 ἀσθενοῦντας θεραπεύετε, νεκροὺς ἐγείρετε, λεπροὺς καθαρίζετε, δαιμόνια ἐκβάλλετε· δωρεὰν ἐλάβετε, δωρεὰν δότε. 9 Μὴ κτήσησθε χρυσὸν μηδὲ ἄργυρον μηδὲ χαλκὸν εἰς τὰς ζώνας ὑμῶν, 10 μὴ πήραν εἰς ὁδὸν μηδὲ δύο χιτῶνας μηδὲ ὑποδήματα μηδὲ ῥάβδον· ἄξιος γὰρ ὁ ἐργάτης τῆς τροφῆς αὐτοῦ. 11 εἰς ἣν δ᾽ ἂν πόλιν ἢ κώμην εἰσέλθητε, ἐξετάσατε τίς ἐν αὐτῇ ἄξιός ἐστιν· κἀκεῖ μείνατε ἕως ἂν ἐξέλθητε. 12 εἰσερχόμενοι δὲ εἰς τὴν οἰκίαν ἀσπάσασθε αὐτήν 13 καὶ ἐὰν μὲν ᾖ ἡ οἰκία ἀξία, ἐλθάτω ἡ εἰρήνη ὑμῶν ἐπ᾽ αὐτήν, ἐὰν δὲ μὴ ᾖ ἀξία, ἡ εἰρήνη ὑμῶν πρὸς ὑμᾶς ἐπιστραφήτω. 14 καὶ ὃς ἂν μὴ δέξηται ὑμᾶς μηδὲ ἀκούσῃ τοὺς λόγους ὑμῶν, ἐξερχόμενοι ἔξω τῆς οἰκίας ἢ τῆς πόλεως ἐκείνης ἐκτινάξατε τὸν κονιορτὸν τῶν ποδῶν ὑμῶν. 15 ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἀνεκτότερον ἔσται γῇ Σοδόμων καὶ Γομόρρων ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως ἢ τῇ πόλει ἐκείνῃ.

Coming Persecutions (Mk 13.9‑13; Lk 21.12‑17)

16 Ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω ὑμᾶς ὡς πρόβατα ἐν μέσῳ λύκων· γίνεσθε οὖν φρόνιμοι ὡς οἱ ὄφεις καὶ ἀκέραιοι ὡς αἱ περιστεραί. 17 προσέχετε δὲ ἀπὸ τῶν ἀνθρώπων· παραδώσουσιν γὰρ ὑμᾶς εἰς συνέδρια καὶ ἐν ταῖς συναγωγαῖς αὐτῶν μαστιγώσουσιν ὑμᾶς 18 καὶ ἐπὶ ἡγεμόνας δὲ καὶ βασιλεῖς ἀχθήσεσθε ἕνεκεν ἐμοῦ εἰς μαρτύριον αὐτοῖς καὶ τοῖς ἔθνεσιν. 19 ὅταν δὲ παραδῶσιν ὑμᾶς, μὴ μεριμνήσητε πῶς ἢ τί λαλήσητε· δοθήσεται γὰρ ὑμῖν ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ τί λαλήσητε 20 οὐ γὰρ ὑμεῖς ἐστε οἱ λαλοῦντες ἀλλὰ τὸ πνεῦμα τοῦ πατρὸς ὑμῶν τὸ λαλοῦν ἐν ὑμῖν. 21 παραδώσει δὲ ἀδελφὸς ἀδελφὸν εἰς θάνατον καὶ πατὴρ τέκνον, καὶ ἐπαναστήσονται τέκνα ἐπὶ γονεῖς καὶ θανατώσουσιν αὐτούς. 22 καὶ ἔσεσθε μισούμενοι ὑπὸ πάντων διὰ τὸ ὄνομά μου· ὁ δὲ ὑπομείνας εἰς τέλος οὗτος σωθήσεται. 23 ὅταν δὲ διώκωσιν ὑμᾶς ἐν τῇ πόλει ταύτῃ, φεύγετε εἰς τὴν ἑτέραν · ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, οὐ μὴ τελέσητε τὰς πόλεις τοῦ Ἰσραὴλ ἕως ἂν ἔλθῃ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου. 24 Οὐκ ἔστιν μαθητὴς ὑπὲρ τὸν διδάσκαλον οὐδὲ δοῦλος ὑπὲρ τὸν κύριον αὐτοῦ. 25 ἀρκετὸν τῷ μαθητῇ ἵνα γένηται ὡς ὁ διδάσκαλος αὐτοῦ καὶ ὁ δοῦλος ὡς ὁ κύριος αὐτοῦ. εἰ τὸν οἰκοδεσπότην Βεελζεβοὺλ ἐπεκάλεσαν, πόσῳ μᾶλλον τοὺς οἰκιακοὺς αὐτοῦ.

Whom to Fear (Lk 12.2‑7)

26 Μὴ οὖν φοβηθῆτε αὐτούς οὐδὲν γάρ ἐστιν κεκαλυμμένον ὃ οὐκ ἀποκαλυφθήσεται καὶ κρυπτὸν ὃ οὐ γνωσθήσεται. 27 ὃ λέγω ὑμῖν ἐν τῇ σκοτίᾳ εἴπατε ἐν τῷ φωτί, καὶ ὃ εἰς τὸ οὖς ἀκούετε κηρύξατε ἐπὶ τῶν δωμάτων. 28 καὶ μὴ φοβεῖσθε ἀπὸ τῶν ἀποκτεννόντων τὸ σῶμα, τὴν δὲ ψυχὴν μὴ δυναμένων ἀποκτεῖναι· φοβεῖσθε δὲ μᾶλλον τὸν δυνάμενον καὶ ψυχὴν καὶ σῶμα ἀπολέσαι ἐν γεέννῃ. 29 οὐχὶ δύο στρουθία ἀσσαρίου πωλεῖται; καὶ ἓν ἐξ αὐτῶν οὐ πεσεῖται ἐπὶ τὴν γῆν ἄνευ τοῦ πατρὸς ὑμῶν. 30 ὑμῶν δὲ καὶ αἱ τρίχες τῆς κεφαλῆς πᾶσαι ἠριθμημέναι εἰσίν. 31 μὴ οὖν φοβεῖσθε· πολλῶν στρουθίων διαφέρετε ὑμεῖς.

Confessing Christ before Men (Lk 12.8‑9)

32 Πᾶς οὖν ὅστις ὁμολογήσει ἐν ἐμοὶ ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ὁμολογήσω κἀγὼ ἐν αὐτῷ ἔμπροσθεν τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν [τοῖς] οὐρανοῖς 33 ὅστις δ᾽ ἂν ἀρνήσηταί με ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ἀρνήσομαι κἀγὼ αὐτὸν ἔμπροσθεν τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν [τοῖς] οὐρανοῖς.

Not Peace, but a Sword (Lk 12.51‑53; 14.26‑27)

34 Μὴ νομίσητε ὅτι ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἐπὶ τὴν γῆν· οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν. 35 ἦλθον γὰρ διχάσαι ἄνθρωπον **κατὰ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ** καὶ **θυγατέρα κατὰ τῆς μητρὸς αὐτῆς** καὶ **νύμφην κατὰ τῆς πενθερᾶς αὐτῆς,** 36 καὶ **ἐχθροὶ τοῦ ἀνθρώπου οἱ οἰκιακοὶ αὐτοῦ.** 37 Ὁ φιλῶν πατέρα ἢ μητέρα ὑπὲρ ἐμὲ οὐκ ἔστιν μου ἄξιος, καὶ ὁ φιλῶν υἱὸν ἢ θυγατέρα ὑπὲρ ἐμὲ οὐκ ἔστιν μου ἄξιος 38 καὶ ὃς οὐ λαμβάνει τὸν σταυρὸν αὐτοῦ καὶ ἀκολουθεῖ ὀπίσω μου, οὐκ ἔστιν μου ἄξιος. 39 ὁ εὑρὼν τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἀπολέσει αὐτήν, καὶ ὁ ἀπολέσας τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἕνεκεν ἐμοῦ εὑρήσει αὐτήν.

Rewards (Mk 9.41)

40 Ὁ δεχόμενος ὑμᾶς ἐμὲ δέχεται, καὶ ὁ ἐμὲ δεχόμενος δέχεται τὸν ἀποστείλαντά με. 41 ὁ δεχόμενος προφήτην εἰς ὄνομα προφήτου μισθὸν προφήτου λήμψεται, καὶ ὁ δεχόμενος δίκαιον εἰς ὄνομα δικαίου μισθὸν δικαίου λήμψεται. 42 καὶ ὃς ἂν ποτίσῃ ἕνα τῶν μικρῶν τούτων ποτήριον ψυχροῦ μόνον εἰς ὄνομα μαθητοῦ, ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐ μὴ ἀπολέσῃ τὸν μισθὸν αὐτοῦ.

11

IV. Ihwe ly’ obwâmi bw’empingu

1 Byanaciba ntyo! Erhi Yezu aba amayigîriza entumwa zage ikumi n’ibi­ri, anaciyimuka mpu agend’iyigîriza anahanûle omu bishagala by’A­bayahudi.

Idôso lya Yowane Mubatiza n’obuhamiriza bwa Yezu kuli ye (Lk 7, 18-28)

2 Lero Yowane, erhi ali omu mugozi n’erhi ayumvirhe emikolo ya Kristu. Anacirhuma babiri omu baganda bâge mpu bagend’imudôsa, mpu: 3 «Ka we o­lya wâyishe, erhi rhulinde owundi?» 4 Yezu abashuza, erhi: «Mugend’ibwîra Yowane ebi mwàbwîne n’ebi mwàyumvîrhe: 5 Emihurha edwîrhe yabona, abahozire amagulu badwîrhe bagenda, abashomyo badwîrhe bafuma, n’ebihuli bidwîrhe byayumva, abafire badwîrhe bafûka n’abakenyi badwîrhe babwirwa Emyanzi y’Akalembe. 6 Iragi lyage orhasârhiri erhi Nie ntuma!» 7 Lero erhi baciba bamagenda, Yezu arhondera abwîra abantu ebya Yowane, erhi: «Bici mwàli mujir’ilola omu irungu? Ka lusheke lwahuliganyibwa n’empûsi? 8 Bici mwàli mujir’ilola? Ka muntu oyambirhe emyambalo y’obugale? Ci abaya­mbala emyambalo y’obugale omu nyumpa y’ebwâmi baba. 9 Ci bici mwàli mujir’ilola? Ka mulêbi? Neci ntyo; ci kulusha omulêbi. 10 Oyo ye kuyandikiîrwe: Lola, narhuma entumwa yâni embere zâwe, nti ekurheganyize enjira. 11 Okuli mmubwîre, omu babusirwe n’omukazi boshi, ntâye wabonekîne mu­kulu kulusha Yowane Mubatiza; ci kwône oli munyi kulusha abâbo omu Bwâmi bw’empingu ayish’imulusha obukulu. 12 Kurhenga Yowane Mubatiza kuhika buno, misi egaba Obwâmi bw’empingu, na baciri-misi bo babulya. 13 Abalêbi boshi n’Amarhegeko, balêbire kuhika Yowane. 14 N’akaba mwalo­nza okunyumva, yenênè ye Eliya wâyish’iyisha. 15 Ogwêrhe amahwiri g’okuyu­mva, ayumve!

Olubanja lw’abantu b’ensiku za Yezu (Lk 7, 31-35)

16 Ndi nankagererakwo eri iburha’? Lishushîne n’abana babwarhire oku ira­ngo, bahamagala abâbo banababwîra, mpu: 17 «Rushuba rhwamuzihira aka­rhera, murhànasamire; rhwàbanzire endûlù, murhanabîre burhe!» 18 Yowane anaciyisha, arhalyaga arhananywaga; baderha. mpu: «Alimwo shetani.» 19 Mwene-omuntu àyisha, erhi àlya ànanywa; baderha, mpu: «Lolagi omuli mukulu n’omulalwe, mwîra w’ebishungu n’ow’abanya-byâha!» Ci kwônene obushinganya bw’Obwirhonzi bwa Nyamuzinda bwamanyîbwe oku bijiro byâbo».

Obuhanya bw’ebishagala by’entambi z’enyanja (Lk 10, 13-15)

20 Lero arhondêra akalihira ebishagala ajiziremwo ebisômerine binji, erhi kurhacîyunjuza kurhuma: 21 «Yajowe yaga weki Korozayini we! Yajowe yaga weki Betisayida we! Bulya ebisômerîne byoshi byajirîrwe ekarhî kinyu, bicijiriragwa muli Tiri na Sidoni, bankacîyunjuzize kurhenga mîra, bacibabaze banacihebe oluvu oku irhwe. 22 Co cirhumire, mmubwîzire oku olusiku lw’olubanja Tiri na Sidoni bayish’ibabalirwa kumulusha. 23 Nawe Kafarnaumu, ka omanyire mpu waliha kuhika oku nkuba? Wayish’ibungululwa kuhika omu kuzimu. Bulya ebisômerîne byajirîrwe omu bizimbêro byâwe, bicijiriragwa muli Sodomo, rhinga ho aciba kuhika ene. 24 Co cirhumire nammubwîra oku olusiku lw’olubanja ecihugo ca Sodomo cayish’ibabalirwa kulusha».

Emyanzi y’ Akalembe yamanyibwe n’abirhohye. Nyamuzinda-Ishe n’Omugala (Lk 10, 21-22)

25 Mw’ago mango, Yezu erhi acishuza, aderha, erhi: «Larha, Mwâmi w’empingu n’igulu, namakukuza, bulya ebyo wàbifulisire ab’obukengêre bunji n’abirhonzi, ci^a abirhohye wàbafululirabyo. 26 Neci, Larha, bulya kwo walonzize ntyo. 27 Nahirwe byoshi na Larha, na ntâye omanya Omugala arhanali lshe, na ntâye wankamanya Nyamuzinda-Ishe arhanali Mugala, erhi oyu Omugala alo­nzize okumufululiraye.

Yezu Mwâmi mwinja na mutûdu

28 Yishagi emwâni mweshi, mwe mudwîrhe rnwababala munazidohîrwe, nani nammurhûliriza. 29 Barhuli omuzigo gwâni, munanyigîrekwo, bulya ndi mutûdu na mwirhohye w’omurhima na mwâyish’ibona irhamûko ly’obuzîne bwinyu. 30 Omushigo gwâni guli mutûdu n’omuzigo gwâni guli mulembu».

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 11

1 Καὶ ἐγένετο ὅτε ἐτέλεσεν ὁ Ἰησοῦς διατάσσων τοῖς δώδεκα μαθηταῖς αὐτοῦ, μετέβη ἐκεῖθεν τοῦ διδάσκειν καὶ κηρύσσειν ἐν ταῖς πόλεσιν αὐτῶν.

The Messengers from John the Baptist (Lk 7.18‑35)

2 Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ 3 εἶπεν αὐτῷ, Σὺ εἶ ὁ ἐρχόμενος ἢ ἕτερον προσδοκῶμεν; 4 καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Πορευθέντες ἀπαγγείλατε Ἰωάννῃ ἃ ἀκούετε καὶ βλέπετε 5 τυφλοὶ ἀναβλέπουσιν καὶ χωλοὶ περιπατοῦσιν, λεπροὶ καθαρίζονται καὶ κωφοὶ ἀκούουσιν, καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται 6 καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοί. 7 Τούτων δὲ πορευομένων ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς λέγειν τοῖς ὄχλοις περὶ Ἰωάννου, Τί ἐξήλθατε εἰς τὴν ἔρημον θεάσασθαι; κάλαμον ὑπὸ ἀνέμου σαλευόμενον; 8 ἀλλὰ τί ἐξήλθατε ἰδεῖν; ἄνθρωπον ἐν μαλακοῖς ἠμφιεσμένον; ἰδοὺ οἱ τὰ μαλακὰ φοροῦντες ἐν τοῖς οἴκοις τῶν βασιλέων εἰσίν. 9 ἀλλὰ τί ἐξήλθατε ἰδεῖν; προφήτην; ναὶ λέγω ὑμῖν, καὶ περισσότερον προφήτου. 10 οὗτός ἐστιν περὶ οὗ γέγραπται, Ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω τὸν ἄγγελόν μου πρὸ προσώπου σου, **ὃς κατασκευάσει τὴν ὁδόν** σου **ἔμπροσθέν** σου. 11 ἀμὴν λέγω ὑμῖν· οὐκ ἐγήγερται ἐν γεννητοῖς γυναικῶν μείζων Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ· ὁ δὲ μικρότερος ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν μείζων αὐτοῦ ἐστιν. 12 ἀπὸ δὲ τῶν ἡμερῶν Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ ἕως ἄρτι ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν βιάζεται καὶ βιασταὶ ἁρπάζουσιν αὐτήν. 13 πάντες γὰρ οἱ προφῆται καὶ ὁ νόμος ἕως Ἰωάννου ἐπροφήτευσαν 14 καὶ εἰ θέλετε δέξασθαι, αὐτός ἐστιν Ἠλίας ὁ μέλλων ἔρχεσθαι. 15 ὁ ἔχων ὦτα ἀκουέτω. 16 Τίνι δὲ ὁμοιώσω τὴν γενεὰν ταύτην; ὁμοία ἐστὶν παιδίοις καθημένοις ἐν ταῖς ἀγοραῖς ἃ προσφωνοῦντα τοῖς ἑτέροις 17 λέγουσιν, Ηὐλήσαμεν ὑμῖν καὶ οὐκ ὠρχήσασθε, ἐθρηνήσαμεν καὶ οὐκ ἐκόψασθε. 18 ἦλθεν γὰρ Ἰωάννης μήτε ἐσθίων μήτε πίνων, καὶ λέγουσιν, Δαιμόνιον ἔχει. 19 ἦλθεν ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐσθίων καὶ πίνων, καὶ λέγουσιν, Ἰδοὺ ἄνθρωπος φάγος καὶ οἰνοπότης, τελωνῶν φίλος καὶ ἁμαρτωλῶν. καὶ ἐδικαιώθη ἡ σοφία ἀπὸ τῶν ἔργων αὐτῆς. Woes to Unrepentant Cities (Lk 10.13‑15) 20Τότε ἤρξατο ὀνειδίζειν τὰς πόλεις ἐν αἷς ἐγένοντο αἱ πλεῖσται δυνάμεις αὐτοῦ, ὅτι οὐ μετενόησαν 21 Οὐαί σοι, Χοραζίν, οὐαί σοι, Βηθσαϊδά· ὅτι εἰ ἐν Τύρῳ καὶ Σιδῶνι ἐγένοντο αἱ δυνάμεις αἱ γενόμεναι ἐν ὑμῖν, πάλαι ἂν ἐν σάκκῳ καὶ σποδῷ μετενόησαν. 22 πλὴν λέγω ὑμῖν, Τύρῳ καὶ Σιδῶνι ἀνεκτότερον ἔσται ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως ἢ ὑμῖν. 23 καὶ σύ, Καφαρναούμ, μὴ ἕως οὐρανοῦ ὑψωθήσῃ ; ἕως ᾅδου καταβήσῃ ὅτι εἰ ἐν Σοδόμοις ἐγενήθησαν αἱ δυνάμεις αἱ γενόμεναι ἐν σοί, ἔμεινεν ἂν μέχρι τῆς σήμερον. 24 πλὴν λέγω ὑμῖν ὅτι γῇ Σοδόμων ἀνεκτότερον ἔσται ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως ἢ σοί.

Come to Me and Rest (Lk 10.21‑22)

25 Ἐν ἐκείνῳ τῷ καιρῷ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Ἐξομολογοῦμαί σοι, πάτερ, κύριε τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, ὅτι ἔκρυψας ταῦτα ἀπὸ σοφῶν καὶ συνετῶν καὶ ἀπεκάλυψας αὐτὰ νηπίοις 26 ναὶ ὁ πατήρ, ὅτι οὕτως εὐδοκία ἐγένετο ἔμπροσθέν σου. 27 Πάντα μοι παρεδόθη ὑπὸ τοῦ πατρός μου, καὶ οὐδεὶς ἐπιγινώσκει τὸν υἱὸν εἰ μὴ ὁ πατήρ, οὐδὲ τὸν πατέρα τις ἐπιγινώσκει εἰ μὴ ὁ υἱὸς καὶ ᾧ ἐὰν βούληται ὁ υἱὸς ἀποκαλύψαι. 28 Δεῦτε πρός με πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι, κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶς. 29 ἄρατε τὸν ζυγόν μου ἐφ᾽ ὑμᾶς καὶ μάθετε ἀπ᾽ ἐμοῦ, ὅτι πραΰς εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ, καὶ εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν 30 ὁ γὰρ ζυγός μου χρηστὸς καὶ τὸ φορτίον μου ἐλαφρόν ἐστιν.

12

Entumwa zatwa emuhuli y’engano (Mk 2, 23-28; Lk 6,1-5)

1 Ago mango, lwàli luzira^b, Yezu anacij’agera emuhaliro gw’amashwa. Lero erhi abaganda bâge bacishalika, barhondêra batwa emuhuli y’e­ngano banalya. 2 Abafarizeyi nabo erhi bacibona okwo, bamubwîra, erhi: «Lola, bambali bâwe badwîrhe bajira okuhanzîbwe olusiku luzira!» 3 Naye anacibabwîra, erhi: «Ka murhasag’isoma kurhi Daudi ajiraga erhi amashalika bo n’abàli bo naye? 4 Oku ajaga omu ka-Nyamuzinda n’oku alyaga obuntu^c bw’enterekêro, bo n’abàli boshi, n’obwo barhàli bayemêrîrwe okubulya, ci abadâhwa bône’! 5 Erhi ka ciru murhasag’isoma omu marhegeko, oku o­lw’oluzira, abadâhwa banavune oluzira omu ka-Nyamuzinda, barhanajire câha? 6 Yumvi mmubwîre: bano hali olushire aka-Nyamuzinda. 7 Mucima­nyaga eci cinwa: «bwonjo nnonza, ci ntulonza mpongano«, murhankayisire abêru-kwêru. 8 Kali Mwene-omuntu ye nna-oluzira.

Yezu afumya omuntu ohozire okuboko (Mk 3, 1-6; Lk 6, 6-11)

9 Lero erhi acirhenga aho, aja omu sinagogi yabo. 10 Mwàli omuntu ohozire okuboko; lero bamudôsa, mpu: «Ka kuyemêrîrwe okufumya omu sabato?» Bamudôsagya ntyo mpu lyo babona igwarhiro ly’okumushobeka. 11 Lero anacibabwîra, erhi: «Ndi muli mwe wankab’agwêrhe cibuzi ciguma cône, erhi cankakulumba elushayo olwa-sabato, arhankagend’icishâyûla? 12 Ka omuntu arhalushiri ecibuzi? ahoo! Kuziga kuyêmerîrwe okujira aminja omu sabato». 13 Lero anacibwîra olya muntu, erhi: “Lambula okuboko». Anacikulambûla, kwanacishubiramwo obugumaguma, kwaba nka okwâbo. 14 Erhi Abafarizeyi bacigenda, bàmujira omu ihano, mpu bamuyirhe.

Yezu ye «Murhumisi wa Nnâmahanga»

15 Erhi Yezu acimanya, arhenga aho, na bantu banji bamushimba, anabafu­mya boshi. 16 Ci anacibakomêreza mpu barhamuyâlagazagya. 17 Mpu lyo aka­nwa k’omulêbi Izaya kayunjula, owadesire: 18 Oyu ye Murhumisi^d wâni, ye nàcîshozire, Muzigirwa wâni, ye ncîshingiramwo. Namuhebamwo Omûka gwâni, ye wayish’imanyisa olubaga amarhegeko. 19 Arhakaja kadali, arhakabanda kahababo, barhanakayumva izù lyâge oku irango. 20 Arhakahumanula olu­sheke luvunisire, arhakazimya ecirere cidwîrhe catumbûka, kuhika obuyemêre buhime. 21 Olubaga lwâyish’ilangalira omu izîno lyage.

Yezu na Belzebubi (Lk Il, 14-15; Mk 3, 23-30)

22 Obwo banacimulerhera omuntu olimwo shetani, muhûrha na kaduma; anacimufumya, kuhika aderha anabona. 23 Abantu boshi banacisômerwa, banakaz’iderha, mpu: «Ka arhali ye mwene Daudi oyu?» 24 Ci erhi Abafarizeyi bayumva, baderha, mpu; «Nta wundi adwîrhe ahulusamwo abashetani orhali Belzebubi, omurhambo w’abashetani.» 25 Yezu erhi acimanya enkengêro zâbo, ababwîra, erhi: «Ngasi bwâmi buciberamwo, kukulumba bukulumba; na nta ci­ shagala erhi nyumpa ecibeziremwo eyimanga. 26 Akaba Shetani alibirhakwo Shetani, acibeziremwo yenene: kurhi obwâmi bwâge bwaciyimanga? 27 Akaba­ga Belzebubi ye nkûlamwo bashetani, abana binyu ndi babakûlamwo bo? Lero bo bayish’iba batwi b’olubanja lwinyu. 28 N’akaba oku buzibu bwa Nyamuzi­nda nkûla abashetani, kuziga Obwâmi bwa Nyamuzinda bwayishire eno mwi­nyu. 29 Kurhi omuntu ankaja omu nyumpa y’omulume ogwêrhe emisi anamu­ nyage, nka arharhenzir’ishwêka oyo mulume w’emisi? Na buzinda anayi­sh’imunyaga. 30 Oyu rhurhali rhwe naye, erhi mushombanyi, n’orharhôla hagu­ma nâni, erhi kushandâza ashandâza. 31 Co cirhumire mmubwîra oku ngasi câha na ngasi cijaci abantu bâbalalirwe kuli co; ci ecijacirwa Mûka ci­rhakababalirwa. 32 Na ngasi wâjacire Mwene-omuntu, ayish’ibabalirwa; ci owâjacire Mûka arhakababalirwa en’igulu na ciru enyuma omu gandi mango^e.

Enderho z’omuntu ziyêrekana omurhima gwage (Mk 7, 16-20; Lk 6, 43-45)

33 Omurhi mwinja n’irehe lyâgo; omurhi mubi n’irehe lyâgo. Bulya omurhi gumanyikana oku irehe lyâgo. 34 Ewâni, eri iburha lya cibugusha, ka mwa­nkahash’iderha aminja n’obwo muli babî? Kali omuntu arhaderha ecirhamuli omu^f murhima! 35 Omuntu nkana omu mbîko nyinja akûla aminja, n’omuntu mubî omu mbîko mbî akûla amabî. 36 Ci mmubwîzire oku olusiku lw’Olubanja, abantu bâdôsibwe enderho za busha zoshi badesire. 37 Bulya (omu lubanja) nderho zi­nyu zâmmuyêze na nderho zinyu zâmmuyâze».

Ecimanyîso ca Yona (Lk 11, 29-32; Mk 8, 11-12; Mt 16, 1-4)

38 Lero bagurna omu bashamuka b’ihano n’omu Bafarizeyi bamubwîra, mpu: «Mwigîriza, rhwalonza orhuyêreke ecimanyîso». 39 Naye abashuza anababwîra, erhi: «lburha libi n’ely’endyâlya! Lidwîrhe lyalonza ecimanyîso, lirhanabone ecimanyîso cirhali c’omulêbi Yona. 40 Nka kulya Yona ajiraga miregerege isharhu na madufu asharhu omu nda y’enfi, ntyo Mwene-omuntu ayish’ijira miregerege isharhu na madufu asharhu omu nshinda. 41 Abantu b’e Ninive bayish’ija omu lubanja n’er’iburha, banaliyagirize, bulya bacîyunjuzize erhi Yona abayigîriza, na olushire Yona, y’ono oli hano! 42 Omwâmikazi w’e Saba ayish’ija lubanja n’ogu mulala, agubonese nshonyi, bulya arhenzire e­mwage kuli mpu agend’iyumva obushinganyanya bwa Salomoni, n’olushire Salomoni, y’ono oli hano!

Obuminya bw’omuzimu mubi w’enshubirizi (Lk 11, 24-26)

43 Nka omuzimu mubi arhenga omu muntu, anaje ageragera ahantu hayu­mire, aje alonza aha arhamukira, ahabule. 44 Anaderha obwo, erhi: «Naci­shubirira omu nyumpa yâni, omu narhengaga». N’erhi aciyisha, anashimâna murhali ndi, ehyajîrwe enabambirwe bwinja. 45 Anagenda obwo, arhôle bandi bazimu nda babi kumulusba; n’erhi bayijamwo, banacilambuliremwo; n’obwo­rhere bw’oyo muntu bwanaba bubi kulusba obw’oburhanzi. Kwo lyâbe ntyo er’iburha lirhajira Iugero omu bubî».

Ababusi na bene wabo Yezu (Mk 3.31-35; Lk 8,19 -20)

46 Oku arhajiyus’abwîra abantu, nnina na bene wâbo erhi bakola bayima­nzire embuga, balonza okumuganîza. 47 Lero muntu muguma anacimubwîra, e­rhii: «Nyoko na bene winyu bayimanzire embuga, badwîrhe bakulonza». 48 O­bwo naye anacishuza owamubwîraga, erhi: «Nyâma ye ndi na bene wirhu bo bahi? » 49 Anacilambûla okuboko eluhande abaganda bâge bàli, aderha erhi: «Lola nyâma na bene wirhu. 50 Bulya ngasi yeshi ojira oku Larha oli omu mpingu alonza, ye mwene wirhu, ye na mwâli wirhu, ye na nyâma».

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 12

Plucking Grain on the Sabbath (Mk 2.23‑28; Lk 6.1‑5)

1 Ἐν ἐκείνῳ τῷ καιρῷ ἐπορεύθη ὁ Ἰησοῦς τοῖς σάββασιν διὰ τῶν σπορίμων· οἱ δὲ μαθηταὶ αὐτοῦ ἐπείνασαν καὶ ἤρξαντο τίλλειν στάχυας καὶ ἐσθίειν. 2 οἱ δὲ Φαρισαῖοι ἰδόντες εἶπαν αὐτῷ, Ἰδοὺ οἱ μαθηταί σου ποιοῦσιν ὃ οὐκ ἔξεστιν ποιεῖν ἐν σαββάτῳ. 3 ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Οὐκ ἀνέγνωτε τί ἐποίησεν Δαυὶδ ὅτε ἐπείνασεν καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ, 4 πῶς εἰσῆλθεν εἰς τὸν οἶκον τοῦ θεοῦ καὶ τοὺς ἄρτους τῆς προθέσεως ἔφαγον, ὃ οὐκ ἐξὸν ἦν αὐτῷ φαγεῖν οὐδὲ τοῖς μετ᾽ αὐτοῦ εἰ μὴ τοῖς ἱερεῦσιν μόνοις; 5 ἢ οὐκ ἀνέγνωτε ἐν τῷ νόμῳ ὅτι τοῖς σάββασιν οἱ ἱερεῖς ἐν τῷ ἱερῷ τὸ σάββατον βεβηλοῦσιν καὶ ἀναίτιοί εἰσιν; 6λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι τοῦ ἱεροῦ μεῖζόν ἐστιν ὧδε. 7 εἰ δὲ ἐγνώκειτε τί ἐστιν, Ἔλεος θέλω καὶ οὐ θυσίαν, οὐκ ἂν κατεδικάσατε τοὺς ἀναιτίους. 8 κύριος γάρ ἐστιν τοῦ σαββάτου ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου.

The Man with a Withered Hand (Mk 3.1‑6; Lk 6.6‑11)

9 Καὶ μεταβὰς ἐκεῖθεν ἦλθεν εἰς τὴν συναγωγὴν αὐτῶν 10 καὶ ἰδοὺ ἄνθρωπος χεῖρα ἔχων ξηράν. καὶ ἐπηρώτησαν αὐτὸν λέγοντες, Εἰ ἔξεστιν τοῖς σάββασιν θεραπεῦσαι; ἵνα κατηγορήσωσιν αὐτοῦ. 11 ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Τίς ἔσται ἐξ ὑμῶν ἄνθρωπος ὃς ἕξει πρόβατον ἓν καὶ ἐὰν ἐμπέσῃ τοῦτο τοῖς σάββασιν εἰς βόθυνον, οὐχὶ κρατήσει αὐτὸ καὶ ἐγερεῖ; 12 πόσῳ οὖν διαφέρει ἄνθρωπος προβάτου. ὥστε ἔξεστιν τοῖς σάββασιν καλῶς ποιεῖν. 13 τότε λέγει τῷ ἀνθρώπῳ, Ἔκτεινόν σου τὴν χεῖρα. καὶ ἐξέτεινεν καὶ ἀπεκατεστάθη ὑγιὴς ὡς ἡ ἄλλη. 14 ἐξελθόντες δὲ οἱ Φαρισαῖοι συμβούλιον ἔλαβον κατ᾽ αὐτοῦ ὅπως αὐτὸν ἀπολέσωσιν.

The Chosen Servant

15 Ὁ δὲ Ἰησοῦς γνοὺς ἀνεχώρησεν ἐκεῖθεν. καὶ ἠκολούθησαν αὐτῷ [ὄχλοι] πολλοί, καὶ ἐθεράπευσεν αὐτοὺς πάντας 16 καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μὴ φανερὸν αὐτὸν ποιήσωσιν, 17 ἵνα πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ Ἠσαΐου τοῦ προφήτου λέγοντος, 18 Ἰδοὺ ὁ παῖς μου ὃν ᾑρέτισα, ὁ ἀγαπητός μου εἰς ὃν εὐδόκησεν ἡ ψυχή μου· θήσω τὸ πνεῦμά μου ἐπ᾽ αὐτόν, καὶ κρίσιν τοῖς ἔθνεσιν ἀπαγγελεῖ. 19 οὐκ ἐρίσει οὐδὲ κραυγάσει, οὐδὲ ἀκούσει τις ἐν ταῖς πλατείαις τὴν φωνὴν αὐτοῦ. 20 κάλαμον συντετριμμένον οὐ κατεάξει καὶ λίνον τυφόμενον οὐ σβέσει, ἕως ἂν ἐκβάλῃ εἰς νῖκος τὴν κρίσιν. 21 καὶ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ ἔθνη ἐλπιοῦσιν.

Jesus and Beelzebul (Mk 3.20‑30; Lk 11.14‑23; 12.10)

22 Τότε προσηνέχθη αὐτῷ δαιμονιζόμενος τυφλὸς καὶ κωφός, καὶ ἐθεράπευσεν αὐτόν, ὥστε τὸν κωφὸν λαλεῖν καὶ βλέπειν. 23 καὶ ἐξίσταντο πάντες οἱ ὄχλοι καὶ ἔλεγον, Μήτι οὗτός ἐστιν ὁ υἱὸς Δαυίδ; 24 οἱ δὲ Φαρισαῖοι ἀκούσαντες εἶπον, Οὗτος οὐκ ἐκβάλλει τὰ δαιμόνια εἰ μὴ ἐν τῷ Βεελζεβοὺλ ἄρχοντι τῶν δαιμονίων. 25 εἰδὼς δὲ τὰς ἐνθυμήσεις αὐτῶν εἶπεν αὐτοῖς, Πᾶσα βασιλεία μερισθεῖσα καθ᾽ ἑαυτῆς ἐρημοῦται καὶ πᾶσα πόλις ἢ οἰκία μερισθεῖσα καθ᾽ ἑαυτῆς οὐ σταθήσεται. 26 καὶ εἰ ὁ Σατανᾶς τὸν Σατανᾶν ἐκβάλλει, ἐφ᾽ ἑαυτὸν ἐμερίσθη· πῶς οὖν σταθήσεται ἡ βασιλεία αὐτοῦ; 27 καὶ εἰ ἐγὼ ἐν Βεελζεβοὺλ ἐκβάλλω τὰ δαιμόνια, οἱ υἱοὶ ὑμῶν ἐν τίνι ἐκβάλλουσιν; διὰ τοῦτο αὐτοὶ κριταὶ ἔσονται ὑμῶν. 28 εἰ δὲ ἐν πνεύματι θεοῦ ἐγὼ ἐκβάλλω τὰ δαιμόνια, ἄρα ἔφθασεν ἐφ᾽ ὑμᾶς ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ. 29 ἢ πῶς δύναταί τις εἰσελθεῖν εἰς τὴν οἰκίαν τοῦ ἰσχυροῦ καὶ τὰ σκεύη αὐτοῦ ἁρπάσαι, ἐὰν μὴ πρῶτον δήσῃ τὸν ἰσχυρόν; καὶ τότε τὴν οἰκίαν αὐτοῦ διαρπάσει. 30 ὁ μὴ ὢν μετ᾽ ἐμοῦ κατ᾽ ἐμοῦ ἐστιν, καὶ ὁ μὴ συνάγων μετ᾽ ἐμοῦ σκορπίζει. 31 Διὰ τοῦτο λέγω ὑμῖν, πᾶσα ἁμαρτία καὶ βλασφημία ἀφεθήσεται τοῖς ἀνθρώποις, ἡ δὲ τοῦ πνεύματος βλασφημία οὐκ ἀφεθήσεται. 32 καὶ ὃς ἐὰν εἴπῃ λόγον κατὰ τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου, ἀφεθήσεται αὐτῷ· ὃς δ᾽ ἂν εἴπῃ κατὰ τοῦ πνεύματος τοῦ ἁγίου, οὐκ ἀφεθήσεται αὐτῷ οὔτε ἐν τούτῳ τῷ αἰῶνι οὔτε ἐν τῷ μέλλοντι. A Tree and Its Fruits (Lk 6.43‑45) 33 Ἢ ποιήσατε τὸ δένδρον καλὸν καὶ τὸν καρπὸν αὐτοῦ καλόν, ἢ ποιήσατε τὸ δένδρον σαπρὸν καὶ τὸν καρπὸν αὐτοῦ σαπρόν· ἐκ γὰρ τοῦ καρποῦ τὸ δένδρον γινώσκεται. 34 γεννή­ματα ἐχιδνῶν, πῶς δύνασθε ἀγαθὰ λαλεῖν πονηροὶ ὄντες; ἐκ γὰρ τοῦ περισσεύματος τῆς καρδίας τὸ στόμα λαλεῖ. 35 ὁ ἀγαθὸς ἄνθρωπος ἐκ τοῦ ἀγαθοῦ θησαυροῦ ἐκβάλλει ἀγαθά, καὶ ὁ πονηρὸς ἄνθρωπος ἐκ τοῦ πονηροῦ θησαυροῦ ἐκβάλλει πονηρά. 36 λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι πᾶν ῥῆμα ἀργὸν ὃ λαλήσουσιν οἱ ἄνθρωποι ἀποδώσουσιν περὶ αὐτοῦ λόγον ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως 37 ἐκ γὰρ τῶν λόγων σου δικαιωθήσῃ, καὶ ἐκ τῶν λόγων σου καταδικασθήσῃ.

The Demand for a Sign (Mk 8.11‑12; Lk 11.29‑32)

38 Τότε ἀπεκρίθησαν αὐτῷ τινες τῶν γραμματέων καὶ Φαρισαίων λέγοντες, Διδάσκαλε, θέλομεν ἀπὸ σοῦ σημεῖον ἰδεῖν. 39 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς, Γενεὰ πονηρὰ καὶ μοιχαλὶς σημεῖον ἐπιζητεῖ, καὶ σημεῖον οὐ δοθήσεται αὐτῇ εἰ μὴ τὸ σημεῖον Ἰωνᾶ τοῦ προφήτου. 40 ὥσπερ γὰρ ἦν Ἰωνᾶς ἐν τῇ κοιλίᾳ τοῦ κήτους τρεῖς ἡμέρας καὶ τρεῖς νύκτας, οὕτως ἔσται ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ καρδίᾳ τῆς γῆς τρεῖς ἡμέρας καὶ τρεῖς νύκτας. 41 ἄνδρες Νινευῖται ἀναστήσονται ἐν τῇ κρίσει μετὰ τῆς γενεᾶς ταύτης καὶ κατακρινοῦσιν αὐτήν, ὅτι μετενόησαν εἰς τὸ κήρυγμα Ἰωνᾶ, καὶ ἰδοὺ πλεῖον Ἰωνᾶ ὧδε. 42 βασίλισσα νότου ἐγερθήσεται ἐν τῇ κρίσει μετὰ τῆς γενεᾶς ταύτης καὶ κατακρινεῖ αὐτήν, ὅτι ἦλθεν ἐκ τῶν περάτων τῆς γῆς ἀκοῦσαι τὴν σοφίαν Σολομῶνος, καὶ ἰδοὺ πλεῖον Σολομῶνος ὧδε.

The Return of the Unclean Spirit (Lk 11.24‑26)

43 Ὅταν δὲ τὸ ἀκάθαρτον πνεῦμα ἐξέλθῃ ἀπὸ τοῦ ἀνθρώπου, διέρχεται δι᾽ ἀνύδρων τόπων ζητοῦν ἀνάπαυσιν καὶ οὐχ εὑρίσκει. 44 τότε λέγει, Εἰς τὸν οἶκόν μου ἐπιστρέψω ὅθεν ἐξῆλθον· καὶ ἐλθὸν εὑρίσκει σχολάζοντα σεσαρωμένον καὶ κεκοσμημένον. 45 τότε πορεύεται καὶ παραλαμβάνει μεθ᾽ ἑαυτοῦ ἑπτὰ ἕτερα πνεύματα πονηρότερα ἑαυτοῦ καὶ εἰσελθόντα κατοικεῖ ἐκεῖ· καὶ γίνεται τὰ ἔσχατα τοῦ ἀνθρώπου ἐκείνου χείρονα τῶν πρώτων. οὕτως ἔσται καὶ τῇ γενεᾷ ταύτῃ τῇ πονηρᾷ.

The Mother and Brothers of Jesus (Mk 3.31‑35; Lk 8.19‑21)

46 Ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος τοῖς ὄχλοις ἰδοὺ ἡ μήτηρ καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ εἱστήκεισαν ἔξω ζητοῦντες αὐτῷ λαλῆσαι. 47 εἶπεν δέ τις αὐτῷ, Ἰδοὺ ἡ μήτηρ σου καὶ οἱ ἀδελφοί σου ἔξω ἑστήκασιν ζητοῦντές σοι λαλῆσαι.] 48 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν τῷ λέγοντι αὐτῷ, Τίς ἐστιν ἡ μήτηρ μου καὶ τίνες εἰσὶν οἱ ἀδελφοί μου; 49 καὶ ἐκτείνας τὴν χεῖρα αὐτοῦ ἐπὶ τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ εἶπεν, Ἰδοὺ ἡ μήτηρ μου καὶ οἱ ἀδελφοί μου. 50 ὅστις γὰρ ἂν ποιήσῃ τὸ θέλημα τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς αὐτός μου ἀδελφὸς καὶ ἀδελφὴ καὶ μήτηρ ἐστίν.

13

Olwo lusiku, Yezu ahuluka omu nyumpa, agend’itamala eburhambi bw’enyanja. 2 N’orhutu rhw’abantu rhwacilundalunda eburhambi bwaâge, kuhika ashonera omu bwârho, atamalamwo, na hirya hirundo hy’abantu hyayimanga oku mushenga gw’enyanja. 3 Anacibabwîra binji omu migani.

Omugani gw’owajag’imira emburho (Mk 4, 3-9; Lk 8, 5-8)

4 Aderha, erhi: «Hàli muntu muguma wajag’imîra emburho. Erhi aba akola adwîrhe amîra, mburbo nguma zarhogera eburhambi bw’enjira; orhunyunyi rhwayisha, rhwacîlîrazo. 5 Ezindi zarhogera omu mabuye, zirhashimanagamwo budaka bunji; zanacimera dubaduba, bulya obudaka burhâli bulî. 6 Erh’izûba licibasha, zalaba, lero zaciyumira, bulya nta mizi zagwêrhe. 7 Ezindi zarhogera omu mishûgi, ci erhi emishûgi ecimera haguma nazo, yazihuhya. 8 Ezindi nazo zarhogera omu budaka bwinja, zaleheka, nguma igana, eyindi makumi gali ndarbu, eyindi makumi asharhu. 9 Ogwêrhe amarhwiri g’okuyumva, ayu­mve!».

Ecirhuma Yezu ayigîriza omu migani (Mk 4, 10-12. 15; Lk 8, 9-10. 18)

10 Lero abaganda bâge bamushegeraho, bamubwîra, mpu: «Cirhuma obayi­gîriza omu migani?» 11 Abashuza anababwîra, erhi: «Mwehe mwahîrwe okumanya amahwe gw’Obwâmi bw’empingu, ci aba bôhe barhakuhâbagwa. 12 Bulya ogwêrhe, ahâbwa, ayish’icibêra mugale; ci orhagwêrhi, n’ehinyi agwêrhe, bamunyagahyo. 13 Co cirhuma ababwîra omu migani, bulya oku babona barhanabona, oku bayumva barhanayumva, ciru barhanatwa ihuzihuzi. 14 Lero obulêbi bw’Izaya bwanayunjula kuli bo, owaderhaga, erhi: Mwakaz’iyumvi­rhiza n’amarhwiri ginyu, murhanayumve; mwakaz’ilolêreza n’amasù ginyu, murhanabone. 15 Omurhima gw’olu lubaga gwahinzire: bafunisire amarhwiri , banaziby’amasù gabo, mpu lyo barhayumve n’amarhwiri gabo, mpu lyo barhacîrhegereze omu murhima, mpu lyo barhahinduke binja, mpu Iyo ntanabafumye. 16 Mwehc, amasù ginyu gôki g’iragi, bulya gadwîrhe gabona; n’amarhwiri ginyu, bulya gadwîrhe gayumva. 17 Okuli, mmubwire, balêbi banji n’abanya-bushinganya banji balonzize okubona ebi mudwîrhe mwabona, ba­rhanacibibonaga, n’okuyumva ebi mudwîrhe mwayumva, barhanacibiyumva­ gya!

Amahugûlo g’omugani gwa nyakumîra emburho (Mk 4, 13-20; Lk 8, 11-15)

18 «Yumvagyi mwehe omugani gwa nyakumîra emburho. 19 Ngasi yeshi oyumva oluderho lw’Obwâmi arhanalwirhegerizi, Omubî^g anayisha, acirholere ehyali hirhwezirwe omu murhima gwâge: ye wamîzirwe oku njira oyo. 20 Owamîzirwe oku mabuye yehe, ye wayumvirhe okuderho, aluyababira n’a­masima. 21 Ci erhi arhagwêrhi mizi, aba muntu wa kasanzi: Erhi acibona amali­buko n’amalumwa erhi olo Luderho lurhuma, anacikulumba ho na halya. 22 Owamîzirwe omu mishûgi naye, ye yumva Oluderho, ci ebihamba by’e­by’en’igulu n’obuywesi b’obuhirhi byazimaguza lulya Luderho: obwo lu­rhanacibonaga malehe. 23 Owamîzirwe omu budaka bwinja yehe, ye muntu wayumvîrhe Oluderho, acirhegereza: ayana amalehe, nguma yalerha igana, eyindi makumi gali ndarhu, eyindi makumi asharhu».

Omugani gw’enshenga

24 Anacibatwa ogundi mugani, ababwîra, erhi: «Obwâmi bw’empingu bu­shushîne n’omuntu wamîraga emburho nyinja omu ishwa lyâge. 25 Erhi abantu bakola bagwishîre, omushombanyi ayisha, amîra enshenga omu karhi k’e­ ngano, anacigendera. 26 Erhi engano emera enayêra, erya nshenga nayo yabo­neka. 27 Bambali ba nn’ishwa kwo kuja emunda ali, bamubwîra, mpu: «Nya­ mwagirwa, k’arhali mburho nyinja wali omîzire omu ìshwa lyâwe? Ngahi e­mburho mbî erhenzirage?» 28 Anacibabwîra, erhi: “Muntu onshomha wajizire ntyo». Nabo abambali banacimushuza. ·mpu: «K’olonzize rhuj’iyikûlagula?» 29 Ahashuza, erhi: «Nanga, hano muko]a mudwîrhe mwakûla enshenga, mwa­nkakûliramwo engano haguma». 30 Muleke byombi bimere kuhika amango g’okusarûla; ago mango nâbwîre abasârûzi, nti: «Emburho mbî muyihebe haguma, munayishweke mîha mîha, eyôcibwe: engano yôhe muyihake omu nguli yâni».

Omugani gw’emogomogo y’emburho y’esinapi (Mk 4, 30-32; Lk 13, 18-19)

31 Anacibatwa ogundi mugani, anababwîra, erhi: «Obwâmi bw’empingu bwanagererwa oku mogomogo y’esinapi, eyi muntu muguma arhôlaga, ayi­rhwêra omu ishwa lyâge. 32 Eba nsungunu kulusha ezindi mburho zoshi; erhi ecimera, yaneneha kulusha ezindi mburho zoshi yanaba murhi, kuhika enyunyi zayish’iyûbaka omu mashami gâgwo».

Omugani gw’olwango (Lk 13, 20-21)

33 Anacibabwîra ogundi mugani, erhi: «Obwâmi bw’empingu bwanagere­rwa oku lwango omukazi ayankaga, aluheba omu nshâno yankayigusa balume basharhu: yabumbugurha yoshi»

Yezu arhigiriza olubaga buzira migani (Mk 4, 33-34)

34 Ebyo byoshi Yezu anacibibwîra abantu omu migani, arhanabayigîrizagya buzira migani, 35 Mpu lyo kuyunjula okwaderhagwa n’omulêbi, erhi: Omu ka­nwa kâni mwakarhenga emigani, kakafulûla ebyàfulisirwe kurhenga okulemwa kw’igulu.

Amahugulo g’omugani gw’emburho mbî

36 Erhi acib’amalika abantu, aja omu nyumpa, n’abaganda bâge bamujaho, bamubwîra, mpu: «Rhuhugûlirage gulya mugani gw’enshenga omu ishwa». 37 Naye erhi acibashuza, ababwîra, erhi: «Owamîraga emburho nyinja, ye Mwene-omuntu; 38 Ishwa lyo igulu; emburho nyinja nayo, bo bana b’omu Bwâmi; enshenga, bo bana b’Omubî; 39 Omushombanyi warhwêraga enshe­nga, ye Shetani; amango g’okusârûla, ho aha kuhwa kw’igulu; n’abasârûzi, bo bamalahika. 40 Nk’oku emburho mbî elundwa haguma enadulikwe muliro, kwo byâbe aha kuhwa kw’igulu; 41 Mwene-omuntu ayish’irhuma bamalahika bâge, bakûle abantu b’enshumi mbî n’ab’amabî omu Bwâmi bwâge; 42 bâbakwêbe omu ndugurhirà y’omuliro: okuhandi kube kubanda endûlù n’okukenyeza amîno. 43 Obwo abinja balangashane nka izûba omu Bwâmi bw’Ishe wâbo. O­gwêrhe amarhwiri g’okuyumva, ayumve!

Omugani gw’obuhirhi n’ogw’enjuma

44 Obwâmi bw’empingu bwanagererwa oku buhirhi bufulike omu ishwa; omuntu wabubonaga, ashub’ibubishamwo, agcnd’asimire, aj’iguza ebi àli a­ gwêrhe byoshi, okuhandi agula eryo ishwa. 45 Kandi Obwâmi bw’empingu bwanagererwa oku murhunzi walonzagya enjuma nyinjinja. 46 Erhi acibona njuma nguma y’ecitwîro cihamu, agenda, aguza ebi ali agwêrhe byoshi, agula eyo njuma.

Omugani gw’akeshe

47 Kandi Obwâmi bw’empingu bwanagererwa oku keshe karhegagwa omu nyanja, kanagwâsa enfi za ngasi lubero. 48 Erhi kayunjula, abadubi bakakululi­ra ebulambo, banabwârhala, barhondêra balondôla, enfi nyinja baziyômeka, banakabulira embî. 49 Kwo byâbe ntyo aha kubwa kw’igulu: bamalabika bayi­sh’iyisha, baberûle ababî oku binja. 50 Okuhandi babalohe omu muliro; kubâge kubanda endulu n’okuluma amîno».

Ebinwa bizinda by’enyigirizo z’emigani.

51 Erhi ayûs’ibatwa eyo migani, abadôsa, erhi: «Ka mwayumvîrhe ebyo byoshi?» Bamushuza, mpu: «Neci, rhuyumvîrhe». 52 Anacibabwîra, erhi: «Co cirhumire ngasi muyigîriza ohindusire mwana w’Obwâmi bw’empingu, anagererwakwo nnaka okarhenza omu mbîko yâge ebintu bibyabya n’ebikulu­ kulu».

V. Ekleziya, murhondero gw’obwâmi bw’empingu

Yezu aja e Nazareti (Mk 6, 1-6; Lk 4, 16-24)

53 Byanaciba ntyo! Erhi Yezu ayûsa eyo migani, anaciyimuka. 54 N’erhi ahika omu cishagala câge^h, arhondêra ayigîriza abantu omu sinagogi yâbo, kuhika basômerwa, banakaz’iderha, mpu: «Ngabi akûzire obwenge n’obuha­she butya? 55 K’arhali mwana wa mubinji oyu? Ka nnina arhali ye Mariya, na bene wâboⁱ ka barhali bo Yakobo, Yozefu, Simoni na Yuda? 56 Na bâli bâbo, ka rhurhadwîrhi rhwababona eno mwirhu! Ngahi arhenzizagye ebyo byoshi?» 57 Banacimulola kubî. Lero Yezu ababwîra, erhi! «Nta handi omulêbi abula okukengwa omurhali omu cihugo câge erhi omu mwâge». 58 N’aho a­ rhajiragaho bisômerîne binji, erhi kubula obwêmêre kwâbo kurhuma.

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 13

The Parable of the Sower (Mk 4.1‑9; Lk 8.4‑8)

1 Ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ἐξελθὼν ὁ Ἰησοῦς τῆς οἰκίας ἐκάθητο παρὰ τὴν θάλασσαν 2 καὶ συνήχθησαν πρὸς αὐτὸν ὄχλοι πολλοί, ὥστε αὐτὸν εἰς πλοῖον ἐμβάντα καθῆσθαι, καὶ πᾶς ὁ ὄχλος ἐπὶ τὸν αἰγιαλὸν εἱστήκει. 3 καὶ ἐλάλησεν αὐτοῖς πολλὰ ἐν παραβολαῖς λέγων, Ἰδοὺ ἐξῆλθεν ὁ σπείρων τοῦ σπείρειν. 4 καὶ ἐν τῷ σπείρειν αὐτὸν ἃ μὲν ἔπεσεν παρὰ τὴν ὁδόν, καὶ ἐλθόντα τὰ πετεινὰ κατέφαγεν αὐτά. 5 ἄλλα δὲ ἔπεσεν ἐπὶ τὰ πετρώδη ὅπου οὐκ εἶχεν γῆν πολλήν, καὶ εὐθέως ἐξανέτειλεν διὰ τὸ μὴ ἔχειν βάθος γῆς 6ἡλίου δὲ ἀνατείλαντος ἐκαυματίσθη καὶ διὰ τὸ μὴ ἔχειν ῥίζαν ἐξηράνθη. 7 ἄλλα δὲ ἔπεσεν ἐπὶ τὰς ἀκάνθας, καὶ ἀνέβησαν αἱ ἄκανθαι καὶ ἔπνιξαν αὐτά. 8 ἄλλα δὲ ἔπεσεν ἐπὶ τὴν γῆν τὴν καλὴν καὶ ἐδίδου καρπόν, ὃ μὲν ἑκατόν, ὃ δὲ ἑξήκοντα, ὃ δὲ τριάκοντα. 9 ὁ ἔχων ὦτα ἀκουέτω.

The Purpose of the Parables (Mk 4.10‑12; Lk 8, 9‑10)

10 Καὶ προσελθόντες οἱ μαθηταὶ εἶπαν αὐτῷ, Διὰ τί ἐν παραβολαῖς λαλεῖς αὐτοῖς; 11 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς, Ὅτι ὑμῖν δέδοται γνῶναι τὰ μυστήρια τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν, ἐκείνοις δὲ οὐ δέδοται. 12 ὅστις γὰρ ἔχει, δοθήσεται αὐτῷ καὶ περισσευθήσεται· ὅστις δὲ οὐκ ἔχει, καὶ ὃ ἔχει ἀρθήσεται ἀπ᾽ αὐτοῦ. 13 διὰ τοῦτο ἐν παραβολαῖς αὐτοῖς λαλῶ, ὅτι βλέποντες οὐ βλέπουσιν καὶ ἀκούοντες οὐκ ἀκούουσιν οὐδὲ συνίουσιν, 14 καὶ ἀναπληροῦται αὐτοῖς ἡ προφητεία Ἠσαΐου ἡ λέγουσα, Ἀκοῇ ἀκούσετε καὶ οὐ μὴ συνῆτε, καὶ βλέποντες βλέψετε καὶ οὐ μὴ ἴδητε. 15 ἐπαχύνθη γὰρ ἡ καρδία τοῦ λαοῦ τούτου, καὶ τοῖς ὠσὶν βαρέως ἤκουσαν καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν ἐκάμμυσαν, μήποτε ἴδωσιν τοῖς ὀφθαλμοῖς καὶ τοῖς ὠσὶν ἀκούσωσιν καὶ τῇ καρδίᾳ συνῶσιν καὶ ἐπιστρέψωσιν καὶ ἰάσομαι αὐτούς. 16 ὑμῶν δὲ μακάριοι οἱ ὀφθαλμοὶ ὅτι βλέπουσιν καὶ τὰ ὦτα ὑμῶν ὅτι ἀκούουσιν. 17 ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν ὅτι πολλοὶ προφῆται καὶ δίκαιοι ἐπεθύμησαν ἰδεῖν ἃ βλέπετε καὶ οὐκ εἶδαν, καὶ ἀκοῦσαι ἃ ἀκούετε καὶ οὐκ ἤκουσαν.

The Parable of the Sower Explained (Mk 4.13‑20; Lk 8.11‑15)

18 Ὑμεῖς οὖν ἀκούσατε τὴν παραβολὴν τοῦ σπείραντος. 19 παντὸς ἀκούοντος τὸν λόγον τῆς βασιλείας καὶ μὴ συνιέντος ἔρχεται ὁ πονηρὸς καὶ ἁρπάζει τὸ ἐσπαρμένον ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ, οὗτός ἐστιν ὁ παρὰ τὴν ὁδὸν σπαρείς. 20 ὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς, οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμβάνων αὐτόν, 21 οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν, γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεται. 22 ὁ δὲ εἰς τὰς ἀκάνθας σπαρείς, οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων, καὶ ἡ μέριμνα τοῦ αἰῶνος καὶ ἡ ἀπάτη τοῦ πλούτου συμπνίγει τὸν λόγον καὶ ἄκαρπος γίνεται. 23 ὁ δὲ ἐπὶ τὴν καλὴν γῆν σπαρείς, οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ συνιείς, ὃς δὴ καρποφορεῖ καὶ ποιεῖ ὃ μὲν ἑκατόν, ὃ δὲ ἑξήκοντα, ὃ δὲ τριάκοντα.

The Parable of the Weeds among the Wheat

24 Ἄλλην παραβολὴν παρέθηκεν αὐτοῖς λέγων, Ὡμοιώθη ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ σπείραντι καλὸν σπέρμα ἐν τῷ ἀγρῷ αὐτοῦ. 25 ἐν δὲ τῷ καθεύδειν τοὺς ἀνθρώπους ἦλθεν αὐτοῦ ὁ ἐχθρὸς καὶ ἐπέσπειρεν ζιζάνια ἀνὰ μέσον τοῦ σίτου καὶ ἀπῆλθεν. 26 ὅτε δὲ ἐβλάστησεν ὁ χόρτος καὶ καρπὸν ἐποίησεν, τότε ἐφάνη καὶ τὰ ζιζάνια. 27 προσελθόντες δὲ οἱ δοῦλοι τοῦ οἰκοδεσπότου εἶπον αὐτῷ, Κύριε, οὐχὶ καλὸν σπέρμα ἔσπειρας ἐν τῷ σῷ ἀγρῷ; πόθεν οὖν ἔχει ζιζάνια; 28 ὁ δὲ ἔφη αὐτοῖς, Ἐχθρὸς ἄνθρωπος τοῦτο ἐποίησεν. οἱ δὲ δοῦλοι λέγουσιν αὐτῷ, Θέλεις οὖν ἀπελθόντες συλλέξωμεν αὐτά; 29 ὁ δέ φησιν, Οὔ, μήποτε συλλέγοντες τὰ ζιζάνια ἐκριζώσητε ἅμα αὐτοῖς τὸν σῖτον. 30 ἄφετε συναυξάνεσθαι ἀμφότερα ἕως τοῦ θερισμοῦ, καὶ ἐν καιρῷ τοῦ θερισμοῦ ἐρῶ τοῖς θερισταῖς, Συλλέξατε πρῶτον τὰ ζιζάνια καὶ δήσατε αὐτὰ εἰς δέσμας πρὸς τὸ κατακαῦσαι αὐτά, τὸν δὲ σῖτον συναγάγετε εἰς τὴν ἀποθήκην μου. The Parables of the Mustard Seed and the Leaven (Mk 4.30‑32; Lk 13.18‑21) 31 Ἄλλην παραβολὴν παρέθηκεν αὐτοῖς λέγων, Ὁμοία ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν κόκκῳ σινάπεως, ὃν λαβὼν ἄνθρωπος ἔσπειρεν ἐν τῷ ἀγρῷ αὐτοῦ 32 ὃ μικρότερον μέν ἐστιν πάντων τῶν σπερμάτων, ὅταν δὲ αὐξηθῇ μεῖζον τῶν λαχάνων ἐστὶν καὶ γίνεται δένδρον, ὥστε ἐλθεῖν τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ καὶ κατασκηνοῦν ἐν τοῖς κλάδοις αὐτοῦ. 33 Ἄλλην παραβολὴν ἐλάλησεν αὐτοῖς· Ὁμοία ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ζύμῃ, ἣν λαβοῦσα γυνὴ ἐνέκρυψεν εἰς ἀλεύρου σάτα τρία ἕως οὗ ἐζυμώθη ὅλον.

The Use of Parables (Mk 4.33‑34)

34 Ταῦτα πάντα ἐλάλησεν ὁ Ἰησοῦς ἐν παραβολαῖς τοῖς ὄχλοις καὶ χωρὶς παραβολῆς οὐδὲν ἐλάλει αὐτοῖς, 35 ὅπως πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ τοῦ προφήτου λέγοντος, Ἀνοίξω ἐν παραβολαῖς τὸ στόμα μου, **ἐρεύξομαι κεκρυμμένα ἀπὸ καταβολῆς** [κόσμου] .

The Parable of the Weeds Explained

36 Τότε ἀφεὶς τοὺς ὄχλους ἦλθεν εἰς τὴν οἰκίαν. καὶ προσ­ῆλθον αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ λέγοντες, Διασάφησον ἡμῖν τὴν παραβολὴν τῶν ζιζανίων τοῦ ἀγροῦ. 37 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Ὁ σπείρων τὸ καλὸν σπέρμα ἐστὶν ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου, 38 ὁ δὲ ἀγρός ἐστιν ὁ κόσμος, τὸ δὲ καλὸν σπέρμα οὗτοί εἰσιν οἱ υἱοὶ τῆς βασιλείας· τὰ δὲ ζιζάνιά εἰσιν οἱ υἱοὶ τοῦ πονηροῦ, 39 ὁ δὲ ἐχθρὸς ὁ σπείρας αὐτά ἐστιν ὁ διάβολος, ὁ δὲ θερισμὸς συντέλεια αἰῶνός ἐστιν, οἱ δὲ θερισταὶ ἄγγελοί εἰσιν. 40 ὥσπερ οὖν συλλέγεται τὰ ζιζάνια καὶ πυρὶ [κατα]καίεται, οὕτως ἔσται ἐν τῇ συντελείᾳ τοῦ αἰῶνος 41 ἀποστελεῖ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ, καὶ συλλέξουσιν ἐκ τῆς βασιλείας αὐτοῦ πάντα τὰ σκάνδαλα καὶ τοὺς ποιοῦντας τὴν ἀνομίαν 42 καὶ βαλοῦσιν αὐτοὺς εἰς τὴν κάμινον τοῦ πυρός· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων. 43 Τότε οἱ δίκαιοι ἐκλάμψουσιν ὡς ὁ ἥλιος ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ πατρὸς αὐτῶν. ὁ ἔχων ὦτα ἀκουέτω.

Three Parables

44 Ὁμοία ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν θησαυρῷ κεκρυμμένῳ ἐν τῷ ἀγρῷ, ὃν εὑρὼν ἄνθρωπος ἔκρυψεν, καὶ ἀπὸ τῆς χαρᾶς αὐτοῦ ὑπάγει καὶ πωλεῖ πάντα ὅσα ἔχει καὶ ἀγοράζει τὸν ἀγρὸν ἐκεῖνον. 45 Πάλιν ὁμοία ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ ἐμπόρῳ ζητοῦντι καλοὺς μαργαρίτας 46 εὑρὼν δὲ ἕνα πολύτιμον μαργαρίτην ἀπελθὼν πέπρακεν πάντα ὅσα εἶχεν καὶ ἠγόρασεν αὐτόν. 47 Πάλιν ὁμοία ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν σαγήνῃ βληθείσῃ εἰς τὴν θάλασσαν καὶ ἐκ παντὸς γένους συναγαγούσῃ 48 ἣν ὅτε ἐπληρώθη ἀναβιβάσαντες ἐπὶ τὸν αἰγιαλὸν καὶ καθίσαντες συνέλεξαν τὰ καλὰ εἰς ἄγγη, τὰ δὲ σαπρὰ ἔξω ἔβαλον. 49 οὕτως ἔσται ἐν τῇ συντελείᾳ τοῦ αἰῶνος· ἐξελεύσονται οἱ ἄγγελοι καὶ ἀφοριοῦσιν τοὺς πονηροὺς ἐκ μέσου τῶν δικαίων 50 καὶ βαλοῦσιν αὐτοὺς εἰς τὴν κάμινον τοῦ πυρός· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων.

Treasures New and Old

51 Συνήκατε ταῦτα πάντα; λέγουσιν αὐτῷ, Ναί. 52 ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Διὰ τοῦτο πᾶς γραμματεὺς μαθητευθεὶς τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν ὅμοιός ἐστιν ἀνθρώπῳ οἰκοδεσπότῃ, ὅστις ἐκβάλλει ἐκ τοῦ θησαυροῦ αὐτοῦ καινὰ καὶ παλαιά.

The Rejection of Jesus at Nazareth (Mk 6.1‑6; Lk 4.16‑30)

53 Καὶ ἐγένετο ὅτε ἐτέλεσεν ὁ Ἰησοῦς τὰς παραβολὰς ταύτας, μετῆρεν ἐκεῖθεν. 54 καὶ ἐλθὼν εἰς τὴν πατρίδα αὐτοῦ ἐδίδασκεν αὐτοὺς ἐν τῇ συναγωγῇ αὐτῶν, ὥστε ἐκπλήσσεσθαι αὐτοὺς καὶ λέγειν, Πόθεν τούτῳ ἡ σοφία αὕτη καὶ αἱ δυνάμεις; 55 οὐχ οὗτός ἐστιν ὁ τοῦ τέκτονος υἱός; οὐχ ἡ μήτηρ αὐτοῦ λέγεται Μαριὰμ καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ Ἰάκωβος καὶ Ἰωσὴφ καὶ Σίμων καὶ Ἰούδας; 56 καὶ αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ οὐχὶ πᾶσαι πρὸς ἡμᾶς εἰσιν; πόθεν οὖν τούτῳ ταῦτα πάντα; 57 καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷ. ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Οὐκ ἔστιν προφήτης ἄτιμος εἰ μὴ ἐν τῇ πατρίδι καὶ ἐν τῇ οἰκίᾳ αὐτοῦ. 58 καὶ οὐκ ἐποίησεν ἐκεῖ δυνάμεις πολλὰς διὰ τὴν ἀπιστίαν αὐτῶν.

14

Herodi na Yezu (Mk 6, 14-16; Lk 9, 7-19)

1 Ago mango mwâmi Herodi ayumva oku Yezu ajire irenge. 2 Abwîra a­bambali, erhi: «Yowane Mubatiza oyo! Afûsire omu bafù: kwo kumu­dwirhîre ebi bisômerîne adwîrhe ajira!».

Okufa kwa Yowane Mubatiza (Mk 6, 17-29; Lk 3, 19-20)

3 Bulya Herodi ali agwâsire Yowane, amushweka anamuheba omu mpami­kwa, erhi Herodiyada muka omulumuna Filipo orhuma. 4 Bulya Yowane ali amubwîzire, erhi: «Nta bwêmêre ogwêrhe bw’okumuherula». 5 Ci erhi Herodi acilonza okumuyirha, ayôboha olubaga, bulya lwakag’ilola Yowane nka mulêbi. 6 Lero oku lusiku lw’okuburhwa kwa Herodi, mwâli wa Herodiyada aja eru­hya, asâma, asimîsa Herodi. 7 Okuhandi amulaganya n’endahiro mpu amuha ngasi hyoshi ankamuhûna . 8 Erhi nnina anarhenzirig’imubwîra obwo, aderha, erhi: «Ompêre oku nambi bona buno irhwe lya Yowane Mubatiza». 9 Mwâmi anaciyumva oburhe, ci erhi endahiro n’abàli oku cibo haguma birhuma, a­rhegeka mpu bamuhelyo. 10 Anacirhuma mpu bagend’itwa Yowane irhwe mu­lya àli ashwekîrwe. 11 Erhi irhwe lyâge licilerhwa oku nambi, baliha olya mu­nyere, naye alihekera nnina. 12 Abaganda ba Yowane banaciyisha, barhôla eci­rhunda câge, bacibisha; okuhandi banacigend’ibwîra Yezu.

Yezu aluza emigati obw’oburhanzi (Mk 6, 31-44; Lk 9, 10-17; Yn 6, 10-13)

13 Erhi Yezu ayumva ntyo, arhenga aho omu bwârho, aj’omw’irungu, kuli n’abantu. Erhi abantu bacikuyumva, barhenga omu bishagala, bamushimba n’amagulu. 14 Erhi acirhenga omu bwârho, abona nyamugege w’abantu, ababèêra obwonjo, anafumya abalwâla bàli muli bo. 15 Erhi kuciba bijingo, abaganda bâge bamujaho, bamubwîra, erhi: «Lyamaba irungu lino, bwanayizire; lika bano bantu bagend’igula ebiryo omu bishagala». 16 Yezu anacibabwîra, erhi: «Nta bulagirire bagwêrhe bw’okugenda: mubahe eci balya mwênene». 17 Banacimushuza, mpu: «Ntâco rhugwerhe hano, erhali migati irhanu na nfi ibiri byône». 18 Naye anacibabwîra, erhi: «Nderheragibyo hano». 19 Erhi ayûs’i­ bwîra abantu mpu babwârhale oku lubala, n’erhi acirhôla erya migali irhanu na zirya nfi ibiri, kwo kugalamiraga emalunga, abigisha; n’erhi aba amabega emigati, ayiha abaganda bâge, nabo bayihêreza abantu. 20 Boshi banacirya, bayigurha. Barhôla ebi basizagya, bayunjuza birhiri ikumi na bibiri. 21 Rhuka­ganja abalyaga nabo, kuleka abakazi n’abana, hàli balume bihumbi birhanu.

Yezu alambagira omu nyanja bo na Petro (Mk 6, 45-52; Yn 6. 16-21)

22 Ho n’aho, Yezu anacisêza abaganda bâge mpu baje omu bwârho, babe bashokola banayikire enyanja, oku naye asêzera abantu. 23 Erhi aciba amalîka abantu, ayinamukira oku ntondo yenene, aj’ishenga. Lero byaba bijingo, erhi alikwo yenene. 24 Obwârho nabo erhi bwamahika omu karhî k’enyanja, erhi bunadwîrhe bwahunyangwa n’omulaba, bulya empûsi yahulukaga embere. 25 Sêzi mucêrecêra, Yezu abajayo, ayish’alambagira omu nyanja. 26 Erhi baci­ mubona ayish’alambagira omu nyanja, abaganda bâge bafuduka, banaderha, mpu: «Muzimu», n’erhi obwôba bubagwârha, babanda orhuhababo. 27 Ho n’aho Yezu abaderhesa, anababwîra, erhi: «Muhire omurhima omu nda, mu­rhayôbohaga, nie nnêne». 28 Petro naye erhi acishuza, aderha, erhi: «Nya­mwagirwa, akaba we, orhegekage ndambagire oku mîshi, nje emunda oli». 29 Naye Yezu aderha, erhi: «Yishaga». N’erhi Petro acirhenga omu bwârho, alambagira oku mîshi mpu aj’emunda Yezu ali. 30 Ci erhi acibona empûsi erha­nkalindwa, ayôboha; n’erhi arhangira okuzika, ayâma, anaderha, erhi: «Muci­za, kufa kuno, nyôkola!» . 31 Ho na halya, Yezu alambûla okuboko, amugwârha, anamubwîra, erhi: «Oli muntu wa buyemêre bunyi, carhumire orhindira?» 32 Erhi bacija omu bwârho, empûsi yarhulûla. 33 Nabo abali omu bwârho bayi­sha, baharâmya, banamubwîra, mpu: «Okuli, ocibêrîre Mwene Nyamuzinda!»

Yezu afumya abalwâla b’e Jenezareti^j (Mk 6, 53-56)

34 Erhi bayikira, baja omu cihugo c’e Jenezareti. 35 N’erhi abantu b’aho bacimumanya, balumîza omwanzi emw’abâlungwè boshi, banamulerhera abali balwâla boshi. 36 Bakag’imuhûna mpu ciru bahume oku cikwi c’omwambalo gwâge, na ngasi bacihumirekwo, banacifuma^k.

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 14

The Death of John the Baptist (Mk 6.14‑29; Lk 9.7‑9)

1 Ἐν ἐκείνῳ τῷ καιρῷ ἤκουσεν Ἡρῴδης ὁ τετραάρχης τὴν ἀκοὴν Ἰησοῦ, 2 καὶ εἶπεν τοῖς παισὶν αὐτοῦ, Οὗτός ἐστιν Ἰωάννης ὁ βαπτιστής· αὐτὸς ἠγέρθη ἀπὸ τῶν νεκρῶν καὶ διὰ τοῦτο αἱ δυνάμεις ἐνεργοῦσιν ἐν αὐτῷ. 3 Ὁ γὰρ Ἡρῴδης κρατήσας τὸν Ἰωάννην ἔδησεν [αὐτὸν] καὶ ἐν φυλακῇ ἀπέθετο διὰ Ἡρῳδιάδα τὴν γυναῖκα Φιλίππου τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ 4 ἔλεγεν γὰρ ὁ Ἰωάννης αὐτῷ, Οὐκ ἔξεστίν σοι ἔχειν αὐτήν. 5 καὶ θέλων αὐτὸν ἀποκτεῖναι ἐφοβήθη τὸν ὄχλον, ὅτι ὡς προφήτην αὐτὸν εἶχον. 6γενεσίοις δὲ γενομένοις τοῦ Ἡρῴδου ὠρχήσατο ἡ θυγάτηρ τῆς Ἡρῳδιάδος ἐν τῷ μέσῳ καὶ ἤρεσεν τῷ Ἡρῴδῃ, 7 ὅθεν μεθ᾽ ὅρκου ὡμολόγησεν αὐτῇ δοῦναι ὃ ἐὰν αἰτήσηται. 8 ἡ δὲ προβιβασθεῖσα ὑπὸ τῆς μητρὸς αὐτῆς, Δός μοι, φησίν, ὧδε ἐπὶ πίνακι τὴν κεφαλὴν Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ. 9καὶ λυπηθεὶς ὁ βασιλεὺς διὰ τοὺς ὅρκους καὶ τοὺς συνανακειμένους ἐκέλευσεν δοθῆναι, 10 καὶ πέμψας ἀπεκεφάλισεν [τὸν] Ἰωάννην ἐν τῇ φυλακῇ. 11 καὶ ἠνέχθη ἡ κεφαλὴ αὐτοῦ ἐπὶ πίνακι καὶ ἐδόθη τῷ κορασίῳ, καὶ ἤνεγκεν τῇ μητρὶ αὐτῆς. 12 καὶ προσελθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἦραν τὸ πτῶμα καὶ ἔθαψαν αὐτὸ[ν] καὶ ἐλθόντες ἀπήγγειλαν τῷ Ἰησοῦ.

The Feeding of the Five Thousand (Mk 6.30‑44; Lk 9.10‑17; Jn 6.1‑14)

13 Ἀκούσας δὲ ὁ Ἰησοῦς ἀνεχώρησεν ἐκεῖθεν ἐν πλοίῳ εἰς ἔρημον τόπον κατ᾽ ἰδίαν· καὶ ἀκούσαντες οἱ ὄχλοι ἠκολούθησαν αὐτῷ πεζῇ ἀπὸ τῶν πόλεων. 14 καὶ ἐξελθὼν εἶδεν πολὺν ὄχλον καὶ ἐσπλαγχνίσθη ἐπ᾽ αὐτοῖς καὶ ἐθεράπευσεν τοὺς ἀρρώστους αὐτῶν. 15 ὀψίας δὲ γενομένης προσῆλθον αὐτῷ οἱ μαθηταὶ λέγοντες, Ἔρημός ἐστιν ὁ τόπος καὶ ἡ ὥρα ἤδη παρῆλθεν· ἀπόλυσον τοὺς ὄχλους, ἵνα ἀπελθόντες εἰς τὰς κώμας ἀγοράσωσιν ἑαυτοῖς βρώματα. 16 ὁ δὲ [Ἰησοῦς] εἶπεν αὐτοῖς, Οὐ χρείαν ἔχουσιν ἀπελθεῖν, δότε αὐτοῖς ὑμεῖς φαγεῖν. 17 οἱ δὲ λέγουσιν αὐτῷ, Οὐκ ἔχομεν ὧδε εἰ μὴ πέντε ἄρτους καὶ δύο ἰχθύας. 18 ὁ δὲ εἶπεν, Φέρετέ μοι ὧδε αὐτούς. 19 καὶ κελεύσας τοὺς ὄχλους ἀνακλιθῆναι ἐπὶ τοῦ χόρτου, λαβὼν τοὺς πέντε ἄρτους καὶ τοὺς δύο ἰχθύας, ἀναβλέψας εἰς τὸν οὐρανὸν εὐλόγησεν καὶ κλάσας ἔδωκεν τοῖς μαθηταῖς τοὺς ἄρτους, οἱ δὲ μαθηταὶ τοῖς ὄχλοις. 20 καὶ ἔφαγον πάντες καὶ ἐχορτάσθησαν, καὶ ἦραν τὸ περισσεῦον τῶν κλασμάτων δώδεκα κοφίνους πλήρεις. 21 οἱ δὲ ἐσθίοντες ἦσαν ἄνδρες ὡσεὶ πεντακισχίλιοι χωρὶς γυναικῶν καὶ παιδίων.

Walking on the Water (Mk 6.45‑52; Jn 6.15‑21)

22 Καὶ εὐθέως ἠνάγκασεν τοὺς μαθητὰς ἐμβῆναι εἰς τὸ πλοῖον καὶ προάγειν αὐτὸν εἰς τὸ πέραν, ἕως οὗ ἀπολύσῃ τοὺς ὄχλους. 23 καὶ ἀπολύσας τοὺς ὄχλους ἀνέβη εἰς τὸ ὄρος κατ᾽ ἰδίαν προσεύξασθαι. ὀψίας δὲ γενομένης μόνος ἦν ἐκεῖ. 24 τὸ δὲ πλοῖον ἤδη σταδίους πολλοὺς ἀπὸ τῆς γῆς ἀπεῖχεν βασανιζόμενον ὑπὸ τῶν κυμάτων, ἦν γὰρ ἐναντίος ὁ ἄνεμος. 25 τετάρτῃ δὲ φυλακῇ τῆς νυκτὸς ἦλθεν πρὸς αὐτοὺς περιπατῶν ἐπὶ τὴν θάλασσαν. 26 οἱ δὲ μαθηταὶ ἰδόντες αὐτὸν ἐπὶ τῆς θαλάσσης περιπατοῦντα ἐταράχθησαν λέγοντες ὅτι Φάντασμά ἐστιν, καὶ ἀπὸ τοῦ φόβου ἔκραξαν. 27 εὐθὺς δὲ ἐλάλησεν [ὁ Ἰησοῦς] αὐτοῖς λέγων, Θαρσεῖτε, ἐγώ εἰμι· μὴ φοβεῖσθε. 28 ἀποκριθεὶς δὲ αὐτῷ ὁ Πέτρος εἶπεν, Κύριε, εἰ σὺ εἶ, κέλευσόν με ἐλθεῖν πρός σε ἐπὶ τὰ ὕδατα. 29 ὁ δὲ εἶπεν, Ἐλθέ. καὶ καταβὰς ἀπὸ τοῦ πλοίου [ὁ] Πέτρος περιεπάτησεν ἐπὶ τὰ ὕδατα καὶ ἦλθεν πρὸς τὸν Ἰησοῦν. 30 βλέπων δὲ τὸν ἄνεμον [ἰσχυρὸν] ἐφοβήθη, καὶ ἀρξάμενος καταποντίζεσθαι ἔκραξεν λέγων, Κύριε, σῶσόν με. 31 εὐθέως δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐκτείνας τὴν χεῖρα ἐπελάβετο αὐτοῦ καὶ λέγει αὐτῷ, Ὀλιγόπιστε, εἰς τί ἐδίστασας; 32 καὶ ἀναβάντων αὐτῶν εἰς τὸ πλοῖον ἐκόπασεν ὁ ἄνεμος. 33 οἱ δὲ ἐν τῷ πλοίῳ προσεκύνησαν αὐτῷ λέγοντες, Ἀληθῶς θεοῦ υἱὸς εἶ.

The Healing of the Sick in Gennesaret (Mk 6.53‑56)

34 Καὶ διαπεράσαντες ἦλθον ἐπὶ τὴν γῆν εἰς Γεννησαρέτ. 35 καὶ ἐπιγνόντες αὐτὸν οἱ ἄνδρες τοῦ τόπου ἐκείνου ἀπέστειλαν εἰς ὅλην τὴν περίχωρον ἐκείνην καὶ προσήνεγκαν αὐτῷ πάντας τοὺς κακῶς ἔχοντας .

15

Yezu aja kadali n’Abafarizeyi n’abashamuka b’ibano (Mk 7, 16-13)

1 Lero Abafarizeyi n’abashamuka b’ibano b’e Yeruzalemu baja hali Yezu, bamubwîra, mpu: 2 «Bici birhuma abaganda bâwe bakaz’ivuna amarhegeko g’abâmîra? Ci barhacikalaba nka balya?» 3 Erhi acibashuza, ababwîra, erhi: «Cirhuma mweki muvuna amarhegeko ga Nyamuzinda erhi ngeso za bashakuluza binyu zirhuma? 4 Ci Nyamuzinda aderhaga, mpu: Okenge sho na nyoko, mpu n’owakungulire ishe erhi nnina, anafe. 5 Na ninyu muna­ kaz’iderha, mpu: Ngasi yeshi wabwîre ishe erhi nnina, erhi: «Ehi nnakakurhabîremwo, nahihanyire nterekêro, 6 mwaderha mpu oyo arhacirhegesirwi oku­rhabala ishe erhi nnina. Na ntyo munakaz’ivuna amarhegeko ga Nyamuzinda erhi ngeso zinyu zirhuma. 7 Mâshi, ezi ndyâlya! Izaya acilêbîre bwinja, erhi aderha, erhi: 8 Olu lubaga ludwîrhe lwankenga n’akanwa kwonene, ci emi­rhima yâbo eri kuli. 9 Obukenge bankenga buba bunywesi: banayigîrize e­nyigîrizo n’amarhegeko garhenga emw’abantu.

Arhali ebija ekanwa byo bizinza omuntu, ci ebirhenga omu murhima (Mk 7, 14-23)

10 Erhi aciba amahamagala engabo, azibwîra, erhi: «Murhege amarhwiri munayumvirhize! 11 Arhali ebija ekanwa byo bizinza omuntu, ci ebirhenga eka­mwa kw’omuntu byo bimuzinza.» 12 Obwo erhi abambali bacimujaho, bamu­bwîra, mpu: «K’omanyire oku ene Abafarizcyi bayumva lulya luderbo lwâwe bagayire?» 13 Naye abashuza anaderha, erhi: «Ngasi murhi gurharhweragwa na Larha w’empingu, gwayish’ikubwa. 14 Mubaleke; eri mihûrha eyêreka emihurha enjira! Ci omuhurha gukacihiramwo eby’okulangula ogwâbo muhurha e­njira, yombi enacîlobe omu nyenga». 15 Petro ashuza, amubwîra, erhi: «Rhuhugulirage nirhu ogwo mugani». 16 Naye Yezu anacimushuza, amubwîra, erhi: «Aye! kuziga ninyu nta bukengêre mugwêrhe kuhika ene! 17 Murhayu­mvirhi oku ebija ekanwa omu nda birhogera, na kandi bije abarhankaderhwa. 18 N’oku ebirhenga ekanwa byôhe, omu murhima birhenga, byo binazinza omuntu? 19 Omu murhima mwo murhenga enkengero mbî, okuyirha, okuhusha, okujira eby’enshonyi, okuzimba, okuhamîriza obunywesi, n’ebijaci. 20 E­byo byo bizinza omuntu. Ci okulya buzira kukalaba, kurhankazinza ndi».

Yezu afumya mwali w’omukazi w’e Kanani (Mk 7, 24-30)

21 Lero erhi Yezu acirhenga aho, acijira omu mpande z’e Tiri n’ez’e Sidoni. 22 Obwo omukazi w’e Kanani ahubuka muli eco cihugo, aj’ahamagala, anade­rha, erhi: «Mâshi Nyamwagirwa, mwene Daudi, ombêre obwonjo: mwâli wâni anayisirwe na shetani». 23 Naye arhamushuzagya ciru ehitya. Lero abaganda bâge banacimujaho, bamuyinginga, banamubwira, mpu: «Mubwîre agende, bulya adwîrhe ajira olubi omu nyuma zirhu». 24 Naye erhi acishuza, aderha, cerhi: «Ntarhumagwa okurhali oku banabuzi bahezire b’lsraheli». 25 Lero olya mukazi anaciyisha, amuharâmya, anaderha, erhi: «Ontabâle, Muhanyi wâni!» 26 Naye anacimushuza, erhi: «Kurhali kwinja okurhôla ebiryo by’abana n’okubikweba ebibwâna». 27 Naye nyamukazi anaciderha, erhi: «Kwo binali ntyo, Muciza! ci ebibwâna nabyo binalye oku buhungumukiza burhoga oku cibo ca nnâhamwabo!» 28 Lero erhi Yezu acishuza, amubwîra, erhi: «We mukazi, obwêmêre bwâwe buli bunji! Bibage nka okwo walonza». N’omwâli anaci­fuma muli ako kanya.

Yezu afumya balwâla banji hofi h’enyanja

29 Obwo, Yezu erhi acirhenga aho, aja hofi h’enyanja y’e Galileya; n’erhi acija oku ntondo, anacibutamalakwo. 30 Abantu nyamugege banacimujaho, e­rhi badwîrhe abahozire amagulu n’abahegezi, emihurha n’orhuduma, n’abandi banji ba ngasi lubero: babahira aha magulu gâge; naye anacibafumya. 31 Rhu­lya rhutu rhw’abantu rhwarhangâla erhi rhubona orhuduma rhwaderha, abahe­gezi bafuma, abahozire amagulu balambagira, n’emihurha yabona: bakuza Nyamuzinda w’Israheli.

Yezu aluza emigati obwa kabiri (Mk 8, 1-10)

32 Erhi aba amahamagala abaganda bâge, Yezu ababwîra, erhi: «Namabo­nera olubaga obwonjo; bulya zikola nsiku isharhu zino kurhenga banshimbire, barhanagwêrhi eci balya. Okubalika bashalisire, ntalonza: bankafira omu nji­ra». 33 Abaganda bâge banacimubwîra, mpu: «Ngahi emigati y’okuyigusa aba boshi yarhenga muno irungu?» 34 Yezu abadôsa, erhi: «Migati inga mugweêrhe?» Banacimushuza, mpu: Eri nda na ndûgu nsungunu». 35 Okuhandi anacirhegeka mpu abantu babwârhale oku idaho. 36 Ayanka erya migati oku eri nda na zirya ndûgu, avuga omunkwa, ayibega, ayiha abambali, abambali nabo bayiha olubaga. 37 Balya bantu boshi bàlya banayigurha. Barhôla ebihimbi byasigalaga, byayunjuza birhiri nda! 39 Abalyaga nabo, kurhenzamwo abakazi n’abana, bali bantu bihumbi bini.  39 N’erhi aciba am alika olubaga, aja omu bwârho; kwo na kuhika omu cihugo c’e Magadani.

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 15

The Tradition of the Elders (Mk 7.1‑23)

1 Τότε προσέρχονται τῷ Ἰησοῦ ἀπὸ Ἱεροσολύμων Φαρισαῖοι καὶ γραμματεῖς λέγοντες, 2 Διὰ τί οἱ μαθηταί σου παραβαίνουσιν τὴν παράδοσιν τῶν πρεσβυτέρων; οὐ γὰρ νίπτονται τὰς χεῖρας [αὐτῶν] ὅταν ἄρτον ἐσθίωσιν. 3 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς, Διὰ τί καὶ ὑμεῖς παραβαίνετε τὴν ἐντολὴν τοῦ θεοῦ διὰ τὴν παράδοσιν ὑμῶν; 4 ὁ γὰρ θεὸς εἶπεν, Τίμα τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα, καί, Ὁ κακολογῶν πατέρα ἢ μητέρα θανάτῳ τελευτάτω. 5 ὑμεῖς δὲ λέγετε, Ὃς ἂν εἴπῃ τῷ πατρὶ ἢ τῇ μητρί, Δῶρον ὃ ἐὰν ἐξ ἐμοῦ ὠφεληθῇς, 6 οὐ μὴ τιμήσει τὸν πατέρα αὐτοῦ · καὶ ἠκυρώσατε τὸν λόγον τοῦ θεοῦ διὰ τὴν παράδοσιν ὑμῶν. 7 ὑποκριταί, καλῶς ἐπροφήτευσεν περὶ ὑμῶν Ἠσαΐας λέγων, 8 Ὁ λαὸς οὗτος τοῖς χείλεσίν με τιμᾷ, ἡ δὲ καρδία αὐτῶν πόρρω ἀπέχει ἀπ᾽ ἐμοῦ· 9 μάτην δὲ σέβονταί με διδάσκοντες διδασκαλίας ἐντάλματα ἀνθρώπων. 10 Καὶ προσκαλεσάμενος τὸν ὄχλον εἶπεν αὐτοῖς, Ἀκούετε καὶ συνίετε 11 οὐ τὸ εἰσερχόμενον εἰς τὸ στόμα κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον, ἀλλὰ τὸ ἐκπορευόμενον ἐκ τοῦ στόματος τοῦτο κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον. 12 Τότε προσελθόντες οἱ μαθηταὶ λέγουσιν αὐτῷ, Οἶδας ὅτι οἱ Φαρισαῖοι ἀκούσαντες τὸν λόγον ἐσκανδαλίσθησαν; 13 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Πᾶσα φυτεία ἣν οὐκ ἐφύτευσεν ὁ πατήρ μου ὁ οὐράνιος ἐκριζωθήσεται. 14 ἄφετε αὐτούς· τυφλοί εἰσιν ὁδηγοὶ [τυφλῶν] · τυφλὸς δὲ τυφλὸν ἐὰν ὁδηγῇ, ἀμφότεροι εἰς βόθυνον πεσοῦνται. 15 Ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ, Φράσον ἡμῖν τὴν παραβολὴν [ταύτην]. 16 ὁ δὲ εἶπεν, Ἀκμὴν καὶ ὑμεῖς ἀσύνετοί ἐστε; 17 οὐ νοεῖτε ὅτι πᾶν τὸ εἰσπορευόμενον εἰς τὸ στόμα εἰς τὴν κοιλίαν χωρεῖ καὶ εἰς ἀφεδρῶνα ἐκβάλλεται; 18 τὰ δὲ ἐκπορευόμενα ἐκ τοῦ στόματος ἐκ τῆς καρδίας ἐξέρχεται, κἀκεῖνα κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον. 19 ἐκ γὰρ τῆς καρδίας ἐξέρχονται διαλογισμοὶ πονηροί, φόνοι, μοιχεῖαι, πορνεῖαι, κλοπαί, ψευδομαρτυρίαι, βλασφημίαι. 20 ταῦτά ἐστιν τὰ κοινοῦντα τὸν ἄνθρωπον, τὸ δὲ ἀνίπτοις χερσὶν φαγεῖν οὐ κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον.

The Canaanite Women’s Faith (Mk 7.24‑30)

21 Καὶ ἐξελθὼν ἐκεῖθεν ὁ Ἰησοῦς ἀνεχώρησεν εἰς τὰ μέρη Τύρου καὶ Σιδῶνος. 22 καὶ ἰδοὺ γυνὴ Χαναναία ἀπὸ τῶν ὁρίων ἐκείνων ἐξελθοῦσα ἔκραζεν λέγουσα, Ἐλέησόν με, κύριε υἱὸς Δαυίδ· ἡ θυγάτηρ μου κακῶς δαιμονίζεται. 23 ὁ δὲ οὐκ ἀπεκρίθη αὐτῇ λόγον. καὶ προσελθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἠρώτουν αὐτὸν λέγοντες, Ἀπόλυσον αὐτήν, ὅτι κράζει ὄπισθεν ἡμῶν. 24 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Οὐκ ἀπεστάλην εἰ μὴ εἰς τὰ πρόβατα τὰ ἀπολωλότα οἴκου Ἰσραήλ. 25 ἡ δὲ ἐλθοῦσα προσ­εκύνει αὐτῷ λέγουσα, Κύριε, βοήθει μοι. 26 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Οὐκ ἔστιν καλὸν λαβεῖν τὸν ἄρτον τῶν τέκνων καὶ βαλεῖν τοῖς κυναρίοις. 27 ἡ δὲ εἶπεν, Ναὶ κύριε, καὶ γὰρ τὰ κυνάρια ἐσθίει ἀπὸ τῶν ψιχίων τῶν πιπτόντων ἀπὸ τῆς τραπέζης τῶν κυρίων αὐτῶν. 28 τότε ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῇ, Ὦ γύναι, μεγάλη σου ἡ πίστις· γενηθήτω σοι ὡς θέλεις. καὶ ἰάθη ἡ θυγάτηρ αὐτῆς ἀπὸ τῆς ὥρας ἐκείνης.

The Healing of Many People

29 Καὶ μεταβὰς ἐκεῖθεν ὁ Ἰησοῦς ἦλθεν παρὰ τὴν θάλασσαν τῆς Γαλιλαίας, καὶ ἀναβὰς εἰς τὸ ὄρος ἐκάθητο ἐκεῖ. 30 καὶ προσῆλθον αὐτῷ ὄχλοι πολλοὶ ἔχοντες μεθ᾽ ἑαυτῶν χωλούς, τυφλούς, κυλλούς, κωφούς, καὶ ἑτέρους πολλοὺς καὶ ἔρριψαν αὐτοὺς παρὰ τοὺς πόδας αὐτοῦ, καὶ ἐθεράπευσεν αὐτούς 31 ὥστε τὸν ὄχλον θαυμάσαι βλέποντας κωφοὺς λαλοῦντας, κυλλοὺς ὑγιεῖς καὶ χωλοὺς περιπατοῦντας καὶ τυφλοὺς βλέποντας· καὶ ἐδόξασαν τὸν θεὸν Ἰσραήλ.

The Feeding of the Four Thousand (Mk 8.1‑10)

32 Ὁ δὲ Ἰησοῦς προσκαλεσάμενος τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ εἶπεν, Σπλαγχνίζομαι ἐπὶ τὸν ὄχλον, ὅτι ἤδη ἡμέραι τρεῖς προσμένουσίν μοι καὶ οὐκ ἔχουσιν τί φάγωσιν· καὶ ἀπολῦσαι αὐτοὺς νήστεις οὐ θέλω, μήποτε ἐκλυθῶσιν ἐν τῇ ὁδῷ. 33 καὶ λέγουσιν αὐτῷ οἱ μαθηταί, Πόθεν ἡμῖν ἐν ἐρημίᾳ ἄρτοι τοσοῦτοι ὥστε χορτάσαι ὄχλον τοσοῦτον; 34 καὶ λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Πόσους ἄρτους ἔχετε; οἱ δὲ εἶπαν, Ἑπτὰ καὶ ὀλίγα ἰχθύδια. 35 καὶ παραγγείλας τῷ ὄχλῳ ἀναπεσεῖν ἐπὶ τὴν γῆν 36 ἔλαβεν τοὺς ἑπτὰ ἄρτους καὶ τοὺς ἰχθύας καὶ εὐχαριστήσας ἔκλασεν καὶ ἐδίδου τοῖς μαθηταῖς, οἱ δὲ μαθηταὶ τοῖς ὄχλοις. 37 καὶ ἔφαγον πάντες καὶ ἐχορτάσθησαν. καὶ τὸ περισσεῦον τῶν κλασμάτων ἦραν ἑπτὰ σπυρίδας πλήρεις. 38 οἱ δὲ ἐσθίοντες ἦσαν τετρακισχίλιοι ἄνδρες χωρὶς γυναικῶν καὶ παιδίων. 39 Καὶ ἀπολύσας τοὺς ὄχλους ἐνέβη εἰς τὸ πλοῖον καὶ ἦλθεν εἰς τὰ ὅρια Μαγαδάν.

16

Abafarizeyi n’Abasaduceyi bahûna Yezu ecimanyîso (Mk 8, 11,-13; Lk 11, 16-29)

1 Abafarizeyi n’ Abasaduceyi banacimujaho mpu bamurhangule, ba­muhûna mpu abayêreke ecimanyîso c’oku nkuba. 2 Naye erhi aciba­shuza, ababwîra, erhi: «Kukaba bijingo, muderhe, mpu: irhondo gwâba mule­ngezi, bulya ebitu bishushire amâle. 3 Na kukaba sêzi muderhe, erhi: ene gwâba mudumbi, bulya ebitù bishushire omugi. Ntyo muyishi ngasi cimanyîso c’ebitù ci murhishi ebimanyîso^l by’amango! 4 Eri iburha libi n’ery’endyâlya lyalonza ecimanyîso! Ecimanyîso ntâco lyahâbwa, ecirhali c’omulêbi Yona!» Aho abaleka, acigendera.

Obwengûza bw’Abafarizeyi n’ Abasaduceyi (Mk 8, 14-21; Lk 12.10)

5 Erhi baciyikira enyanja, abaganda bâge erhi bayibagire okuyanka emiga­ti. 6 Lero Yezu anacibabwîra, erhi: «Mucirange munamanye engezo y’Abafari­zeyi n’Abasaduceyi!» 7 Nabo bakengera banacîbwîra bône na bône, mpu: «Bu­lya rhurhadwîrhi migati». 8 Lero Yezu erhi acimanya, ababwîra, erhi: «Banya­ bwêmêre-busungunu, bici byarhuma mudwîrhe mwagerêreza omu murhima mpu murhagwêrhi migati? 9 Ka murhasag’iyumva? Ka murhacikengiri erya migati irhanu yayigusagya bantu bihumbi birhanu na birya birhiri byasigîre? 10 Nisi erya migati nda yayigusagya bantu bihumbi bini na birhiri binga byasigiîre? 11 Cankarhuma murhayumva oku ntali omu by’emigati? Mumanye engezo y’Abafarizeyi!» 12 Lero banaciyumva oku arhali ngezo^m ya kurhunza migati adcerhaga mpu bamanye, ci nyigîrizo z’Abafarizeyi n’Abasaduceyi.

Petro amanya oku Yezu ali Nyamuzinda analaganyibwa obukulu (Mk 8, 27-30; Lk 9, 18-21)

13 Erhi Yezu ahika e Sezareya, cihugo ca Filipo, adôsa abaganda bâge, erhi: «Kurhi abantu baderha kuli Mene-omunlu?» 14 Nabo banacimubwîra, erhi: «Baguma banaderhe mpu ye Yowane Mubatiza; abandi mpu Eliya, abandi nabo mpu Yeremiya erhi muguma omu balêbi». 15 Yezu anacibabwîra, erhi: «Ninyu mwe, ndi muderha mpu ndi?» 16 Simoni-Petro erhi ashuza, aderha, erhi: «We Kristu Mwene-Nyamuzinda Ozîne». 17 Yezu naye ashuza, anamu­bwîra, erhi: «Oli muny’iragi, Simoni, mugala wa Yona, bulya gurhali mubiri e­rhi mukoⁿ, gukumanyisize okwo, ci Larha oli omu mpingu. 18 Yumva nkubwîre oku oli lbuye^o na kuli eryo ibuye nayâbakakwo Ekleziya yâni, n’amâmi g’ekuzi­mu garhakayihima. 19 Nanakuha enyigulo z’Obwâmi bw’empingu: ngasi eci wafundike en’igulu, erhi ciri cifundike n’omu mpingu, na ngasi eci wafundûle en’igulu, erhi n’omu mpingu ciri cifundûle». 20 Lero anacikomêreza abambali mpu barhabwîraga ndi oku ye Kristu.

Yezu abwîra obw’oburhanzi abaganda bâge oku ayish’ibabazibwa (Mk 8, 31-33; Lk 9,22)

21 Kurhenga olwo lusiku, Yezu arhondêra ayereka abaganda bâge oku a­kwânîne aj’e Yeruzalemu, ababazibwe n’abagula b’olubaga, abajinji n’aba­shamuka b’ihano; kandi afe, n’olusiku lwa kasharhu afûke. 22 Lero Petro amukema, arhondêra amukalihira anamubwîra, erhi: «Nanga, Waliha! okwo kurhabe!» 23 Yezu erhi acihindamuka, abwîra Petro, erhi: «Shetani, ntengaho! odwîrhe wanshumika kubî, bulya enkengêro zâwe zirhali nkengêro z’ebya Nnâmahanga, ci za bintu by’en’igulu!»

Ebi owalonz’ishimba Yezu arhegesirwe okujira (Lk 8, 34-9, 1; Lk 9, 23-27)

24 Lero Yezu anacibwîra abambali, erhi: «Owalonz’inshimba, acilahire ye­ nene, abarhule omusalaba gwâge, anshimbe. 25 Owâlonze okuciza obuzîne bwâge, ye wâbuheze; ci owalonze okuheza obuzîne bwâge nie ntuma, ye wâbucize. 26 Bici kwankakwânana omuntu okuba mwâmi w’igulu lyoshi erhi a­nkaheza omûka gwâge? 27 Ci mumanye oku Mwene-omuntu ayish’iyisha bona bamalahika bâge omu bukuze bw’lshe: lero obwo ayish’ilyûla ngasi muguma oku bijiro byâge. 28 Mmubwîre okunali: Hali baguma muli aba bayimanzire aha, barhakabona olufu, kuhika babone Mwene-omuntu ayishire omu Bwâmi bwage».

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 16

The Demand for a Sign (Mk 8.11‑13; Lk 12.54‑56)

1 Καὶ προσελθόντες οἱ Φαρισαῖοι καὶ Σαδδουκαῖοι πειράζοντες ἐπηρώτησαν αὐτὸν σημεῖον ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἐπιδεῖξαι αὐτοῖς. 2 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς, [Ὀψίας γενομένης λέγετε, Εὐδία, πυρράζει γὰρ ὁ οὐρανός 3 καὶ πρωΐ, Σήμερον χειμών, πυρράζει γὰρ στυγνάζων ὁ οὐρανός. τὸ μὲν πρόσωπον τοῦ οὐρανοῦ γινώσκετε διακρίνειν, τὰ δὲ σημεῖα τῶν καιρῶν οὐ δύνασθε; ] 4 Γενεὰ πονηρὰ καὶ μοιχαλὶς σημεῖον ἐπιζητεῖ, καὶ σημεῖον οὐ δοθήσεται αὐτῇ εἰ μὴ τὸ σημεῖον Ἰωνᾶ. καὶ καταλιπὼν αὐτοὺς ἀπῆλθεν.

The Leaven of the Pharisees and Sadducees (Mk 8.14‑21)

5 Καὶ ἐλθόντες οἱ μαθηταὶ εἰς τὸ πέραν ἐπελάθοντο ἄρτους λαβεῖν. 6 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Ὁρᾶτε καὶ προσέχετε ἀπὸ τῆς ζύμης τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων. 7 οἱ δὲ διελογίζοντο ἐν ἑαυτοῖς λέγοντες ὅτι Ἄρτους οὐκ ἐλάβομεν. 8 γνοὺς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Τί διαλογίζεσθε ἐν ἑαυτοῖς, ὀλιγόπιστοι, ὅτι ἄρτους οὐκ ἔχετε; 9 οὔπω νοεῖτε, οὐδὲ μνημονεύετε τοὺς πέντε ἄρτους τῶν πεντακισχιλίων καὶ πόσους κοφίνους ἐλάβετε; 10 οὐδὲ τοὺς ἑπτὰ ἄρτους τῶν τετρακισχιλίων καὶ πόσας σπυρίδας ἐλάβετε; 11 πῶς οὐ νοεῖτε ὅτι οὐ περὶ ἄρτων εἶπον ὑμῖν; προσέχετε δὲ ἀπὸ τῆς ζύμης τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων. 12 τότε συνῆκαν ὅτι οὐκ εἶπεν προσέχειν ἀπὸ τῆς ζύμης τῶν ἄρτων ἀλλ᾽ ἀπὸ τῆς διδαχῆς τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων.

Peter’s Declaration about Jesus (Mk 8.27‑30; Lk 9.18‑21)

13 Ἐλθὼν δὲ ὁ Ἰησοῦς εἰς τὰ μέρη Καισαρείας τῆς Φιλίππου ἠρώτα τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ λέγων, Τίνα λέγουσιν οἱ ἄνθρωποι εἶναι τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου; 14 οἱ δὲ εἶπαν, Οἱ μὲν Ἰωάννην τὸν βαπτιστήν, ἄλλοι δὲ Ἠλίαν, ἕτεροι δὲ Ἰερεμίαν ἢ ἕνα τῶν προφητῶν. 15 λέγει αὐτοῖς, Ὑμεῖς δὲ τίνα με λέγετε εἶναι; 16 ἀποκριθεὶς δὲ Σίμων Πέτρος εἶπεν, Σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ τοῦ ζῶντος. 17 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ, Μακάριος εἶ, Σίμων Βαριωνᾶ, ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾽ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς. 18 κἀγὼ δέ σοι λέγω ὅτι σὺ εἶ Πέτρος, καὶ ἐπὶ ταύτῃ τῇ πέτρᾳ οἰκοδομήσω μου τὴν ἐκκλησίαν καὶ πύλαι ᾅδου οὐ κατισχύσουσιν αὐτῆς. 19 δώσω σοι τὰς κλεῖδας τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν, καὶ ὃ ἐὰν δήσῃς ἐπὶ τῆς γῆς ἔσται δεδεμένον ἐν τοῖς οὐρανοῖς, καὶ ὃ ἐὰν λύσῃς ἐπὶ τῆς γῆς ἔσται λελυμένον ἐν τοῖς οὐρανοῖς. 20 τότε διεστείλατο τοῖς μαθηταῖς ἵνα μηδενὶ εἴπωσιν ὅτι αὐτός ἐστιν ὁ Χριστός.

Jesus Foretells His Death and Resurrection (Mk 8.31-9.1; Lk 9.22‑27)

21 Ἀπὸ τότε ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς δεικνύειν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ὅτι δεῖ αὐτὸν εἰς Ἱεροσόλυμα ἀπελθεῖν καὶ πολλὰ παθεῖν ἀπὸ τῶν πρεσβυτέρων καὶ ἀρχιερέων καὶ γραμματέων καὶ ἀποκτανθῆναι καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἐγερθῆναι. 22 καὶ προσλαβόμενος αὐτὸν ὁ Πέτρος ἤρξατο ἐπιτιμᾶν αὐτῷ λέγων, Ἵλεώς σοι, κύριε· οὐ μὴ ἔσται σοι τοῦτο. 23 ὁ δὲ στραφεὶς εἶπεν τῷ Πέτρῳ, Ὕπαγε ὀπίσω μου, Σατανᾶ· σκάνδαλον εἶ ἐμοῦ, ὅτι οὐ φρονεῖς τὰ τοῦ θεοῦ ἀλλὰ τὰ τῶν ἀνθρώπων. 24 Τότε ὁ Ἰησοῦς εἶπεν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, Εἴ τις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ καὶ ἀκολουθείτω μοι. 25 ὃς γὰρ ἐὰν θέλῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ σῶσαι ἀπολέσει αὐτήν· ὃς δ᾽ ἂν ἀπολέσῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἕνεκεν ἐμοῦ εὑρήσει αὐτήν. 26 τί γὰρ ὠφεληθήσεται ἄνθρωπος ἐὰν τὸν κόσμον ὅλον κερδήσῃ τὴν δὲ ψυχὴν αὐτοῦ ζημιωθῇ; ἢ τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ; 27 μέλλει γὰρ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἔρχεσθαι ἐν τῇ δόξῃ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ μετὰ τῶν ἀγγέλων αὐτοῦ, καὶ τότε ἀποδώσει ἑκάστῳ κατὰ τὴν πρᾶξιν αὐτοῦ. 28 ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι εἰσίν τινες τῶν ὧδε ἑστώτων οἵτινες οὐ μὴ γεύσωνται θανάτου ἕως ἂν ἴδωσιν τὸν

17

Yezu ahinduka obusù (Mk 9, 2-8; Lk 9, 28-36; 2 Pt 1, 16-18)

1 Erhi kugera nsiku ndarhu, Yezu arhôla Petro na Yakoho bo n’omulu­muna Yowane, anacibahêka bône bône oku ntondo ndiri^p. 2 Anacihi­ndukira obusù embere zâbo: obusù bwâge bwalangashana nk’izûba n’emya­mbalo yâge yanaciba nka myonzi y’izûba. 3 Aho Musa na Eliya banacibabone­kera, bakaz’ishambala bo naye. 4 Naye Petro arhondêr’aderha, abwîra Yezu, erhi: «Yagirwa, kuli kwinja rhubêre hano: okalonza, nayûbakaho rhuyumpa rhusharhu, higuma hyâwe, ehindi hya Musa, n’ehindi hya Eliya». 5 Oku anaci­dwîrhe aderha, olwikungu lwêru lwababwîka; izù lyanacirhengamwo lulya lwi­nkungu, lyaderha, erhi: «Oyu ye Mugala wâni muzigirwa, oyu nsima bwenêne, mukaz’imuyumva». 6 Erhi abalalizi bâge bayumva lirya izù, bakulumba bûbi, obwôba bwabagwârha. 7 Obwo Yezu bajaho, abahumakwo anababwîra, erhi: «Yimuki, murhayôbohaga». 8 Erhi baciyinamula amasù, barhacibonaga ndi, o­rhali Yezu yenene. 9 Erhi baciba badwîrhe bayandagala oku ntondo, Yezu abakomêreza, anababwîra, erhi: «Murhabwîraga ndi ebi mwabwîne, kuhika Mwene-omuntu afûke omu bafù».

Amango Eliya anagaluke (Mk 9, 9-13)

10 Lero abaganda bâge banacîdôsa, baderha, mpu: «Cirhuma abashamuka b’ihano bakaz’iderha mpu Eliya akwânîne ayishe?» 11 Naye erhi abashuza, aba­bwîra, erhi: «Neci, Eliya ayish’iyisha, anayish’ikombêza byoshi. 12 Ci mmu­bwîzire oku Eliya ayishire mîra, barhanamumanyaga, ci bamujira oku balonza­gya. Mwene-omuntu naye ntyo kwo ayish’ibabazibwa nabo». 13 Obwo abaga­nda bâge bayumva oku Yowane Mubatiza alonzagy’iderha.

Yezu alibirhakwo shetani w’oluhungu-isirhe (Mk 9, 14-29; Lk 9, 37-43)

14 Erhi bacihika aha bantu, muntu muguma amujaho, amuharâmya anamu­bwîra, erhi: 15 «Nyamwagirwa, obêre mugala wâni obwonjo, asirahire anababiîre bwenêne: kanji kanji anakaziciloha ecîko n’ornu mîshi. 16 Nàmuhire abaga­nda bâwe, ci barhahashag’imufumya». 17 Yezu erhi amushuza, amubwîra, erhi: «Eri iburha libula-buyemêre na linya-mabi, kuhika mangaci nayôrha ninyu? Kuhika mangaci nammulembera? Nderheragiye hano». 18 Yezu anacimuka­nkamira, n’olya shetani amurhegamwo, n’omwana anacifuma ho na halya. 19 Obwo entumwa zanacimujaho bufunda-funda, zamudôsa, mpu: «Carhumire rhwêki rhurhahash’imuhulusa bulya?» 20 Yezu anacibabwîra, erhi: «Kubula bwêmêre kwinyu kwarhumire. Mmubwîre okuli, nka mugwêrhe obwêmêre boli nka mogomogo ya sinapi, mwanabwîra eyi ntondo, erhi: «Rheng’aha, oje hala»; enagende, na ntâco cankammuyabira» [ 21 Shetani wa bênè oyu a­rhahulusibwa n’ezirhali nsengero n’okucîshalisa.]

Yezu abwîra abaganda bâge obwa kabiri oku ayish’ibabala (Mk 9, 30-32; Lk 9, 44-45)

22 Erhi baciba bali boshi baguma omu Galileya, Yezu anacibabwîra, erhi: «Mwene-omuntu ayish’ihânwa omu maboko g’abantu. 23 Bayish’imuyirha, n’o­lusiku^q lwa kasharhu ayish’ifûka». Obwo abaganda bâge banaciba burhe bwenêne.

Yezu bo na Petro bahâna entûlo y’aka-Nyamuzinda

24 Erhi bacihika e Kafarnaumu, abakag’ihôza entûlo y’aka-Nyamuzinda bajaho Petro, banamubwîra, mpu: «Ka Nnahamwinyu yehe arhahàna ntûlo y’aka-Nyamuzinda?» 25 Anacishuza, erhi: «Neci». Lero erhi bacija omu nyu­mpa, Yezu ayirukir’amubwîra, erhi: «Kurhi okengire, Simoni? Abâmi b’igulu, bahi bavurhisa? Ka bambali bâbo erhi bagenyi?» 26 Erhi naye acimushuza, cerhi: «Bagenyi», Yezu amubwîra, erhi: «Kuziga abambali barharhegesirwi. 27 Ci kwônene, lyo rhurhabasarhaza, oje emashinji, ogend’iloba, n’enfi ntanzi waka­gwâsa, oyilole ekanwa: washimânamwo ensaranga; oziyanke, obahêzo kuli nie nâwe».

The Transfiguration of Jesus (Mk 9.2‑13; Lk 9.28‑36)

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 17

1 Καὶ μεθ᾽ ἡμέρας ἓξ παραλαμβάνει ὁ Ἰησοῦς τὸν Πέτρον καὶ Ἰάκωβον καὶ Ἰωάννην τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ καὶ ἀναφέρει αὐτοὺς εἰς ὄρος ὑψηλὸν κατ᾽ ἰδίαν. 2 καὶ μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν, καὶ ἔλαμψεν τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος, τὰ δὲ ἱμάτια αὐτοῦ ἐγένετο λευκὰ ὡς τὸ φῶς. 3 καὶ ἰδοὺ ὤφθη αὐτοῖς Μωϋσῆς καὶ Ἠλίας συλλαλοῦντες μετ᾽ αὐτοῦ. 4 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν τῷ Ἰησοῦ, Κύριε, καλόν ἐστιν ἡμᾶς ὧδε εἶναι· εἰ θέλεις, ποιήσω ὧδε τρεῖς σκηνάς, σοὶ μίαν καὶ Μωϋσεῖ μίαν καὶ Ἠλίᾳ μίαν. 5 ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος ἰδοὺ νεφέλη φωτεινὴ ἐπεσκίασεν αὐτούς, καὶ ἰδοὺ φωνὴ ἐκ τῆς νεφέλης λέγουσα, Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα· ἀκούετε αὐτοῦ. 6 καὶ ἀκούσαντες οἱ μαθηταὶ ἔπεσαν ἐπὶ πρόσωπον αὐτῶν καὶ ἐφοβήθησαν σφόδρα. 7 καὶ προσῆλθεν ὁ Ἰησοῦς καὶ ἁψάμενος αὐτῶν εἶπεν, Ἐγέρθητε καὶ μὴ φοβεῖσθε. 8ἐπάραντες δὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν οὐδένα εἶδον εἰ μὴ αὐτὸν Ἰησοῦν μόνον. 9 Καὶ καταβαινόντων αὐτῶν ἐκ τοῦ ὄρους ἐνετείλατο αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς λέγων, Μηδενὶ εἴπητε τὸ ὅραμα ἕως οὗ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐκ νεκρῶν ἐγερθῇ. 10 καὶ ἐπηρώτησαν αὐτὸν οἱ μαθηταὶ λέγοντες, Τί οὖν οἱ γραμματεῖς λέγουσιν ὅτι Ἠλίαν δεῖ ἐλθεῖν πρῶτον; 11 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Ἠλίας μὲν ἔρχεται καὶ ἀποκαταστήσει πάντα 12 λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι Ἠλίας ἤδη ἦλθεν, καὶ οὐκ ἐπέγνωσαν αὐτὸν ἀλλ᾽ ἐποίησαν ἐν αὐτῷ ὅσα ἠθέλησαν· οὕτως καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου μέλλει πάσχειν ὑπ᾽ αὐτῶν. 13 τότε συνῆκαν οἱ μαθηταὶ ὅτι περὶ Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ εἶπεν αὐτοῖς.

The Healing of a Boy with a Demon (Mk 9.14‑29; Lk 9.37‑43a)

14 Καὶ ἐλθόντων πρὸς τὸν ὄχλον προσῆλθεν αὐτῷ ἄνθρωπος γονυπετῶν αὐτὸν 15 καὶ λέγων, Κύριε, ἐλέησόν μου τὸν υἱόν, ὅτι σεληνιάζεται καὶ κακῶς πάσχει· πολλάκις γὰρ πίπτει εἰς τὸ πῦρ καὶ πολλάκις εἰς τὸ ὕδωρ. 16 καὶ προσήνεγκα αὐτὸν τοῖς μαθηταῖς σου, καὶ οὐκ ἠδυνήθησαν αὐτὸν θεραπεῦσαι. 17 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Ὦ γενεὰ ἄπιστος καὶ διεστραμμένη, ἕως πότε μεθ᾽ ὑμῶν ἔσομαι; ἕως πότε ἀνέξομαι ὑμῶν; φέρετέ μοι αὐτὸν ὧδε. 18 καὶ ἐπετίμησεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς καὶ ἐξῆλθεν ἀπ᾽ αὐτοῦ τὸ δαιμόνιον καὶ ἐθεραπεύθη ὁ παῖς ἀπὸ τῆς ὥρας ἐκείνης. 19 Τότε προσελθόντες οἱ μαθηταὶ τῷ Ἰησοῦ κατ᾽ ἰδίαν εἶπον, Διὰ τί ἡμεῖς οὐκ ἠδυνήθημεν ἐκβαλεῖν αὐτό; 20 ὁ δὲ λέγει αὐτοῖς, Διὰ τὴν ὀλιγοπιστίαν ὑμῶν· ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, ἐὰν ἔχητε πίστιν ὡς κόκκον σινάπεως, ἐρεῖτε τῷ ὄρει τούτῳ, Μετάβα ἔνθεν ἐκεῖ, καὶ μεταβήσεται· καὶ οὐδὲν ἀδυνατήσει ὑμῖν.

Jesus Again Foretells His Death and Resurrection (Mk 9.30‑32; Lk 9.43b-45)

22 Συστρεφομένων δὲ αὐτῶν ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Μέλλει ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοσθαι εἰς χεῖρας ἀνθρώπων, 23 καὶ ἀποκτενοῦσιν αὐτόν, καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἐγερθήσεται. καὶ ἐλυπήθησαν σφόδρα.

Payment of the Temple Tax

24 Ἐλθόντων δὲ αὐτῶν εἰς Καφαρναοὺμ προσῆλθον οἱ τὰ δίδραχμα λαμβάνοντες τῷ Πέτρῳ καὶ εἶπαν, Ὁ διδάσκαλος ὑμῶν οὐ τελεῖ [τὰ] δίδραχμα; 25 λέγει, Ναί. καὶ ἐλθόντα εἰς τὴν οἰκίαν προέφθασεν αὐτὸν ὁ Ἰησοῦς λέγων, Τί σοι δοκεῖ, Σίμων; οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς ἀπὸ τίνων λαμβάνουσιν τέλη ἢ κῆνσον; ἀπὸ τῶν υἱῶν αὐτῶν ἢ ἀπὸ τῶν ἀλλοτρίων; 26 εἰπόντος δέ, Ἀπὸ τῶν ἀλλοτρίων, ἔφη αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Ἄρα γε ἐλεύθεροί εἰσιν οἱ υἱοί. 27 ἵνα δὲ μὴ σκανδαλίσωμεν αὐτούς, πορευθεὶς εἰς θάλασσαν βάλε ἄγκιστρον καὶ τὸν ἀναβάντα πρῶτον ἰχθὺν ἆρον, καὶ ἀνοίξας τὸ στόμα αὐτοῦ εὑρήσεις στατῆρα· ἐκεῖνον λαβὼν δὸς αὐτοῖς ἀντὶ ἐμοῦ καὶ σοῦ.

18

Omukulu omu Bwâmi bw’empingu (Mk 9, 33-36; Lk 9, 46-47)

1 Muli ako kanya, entumwa zanacija hali Yezu, zamudôsa, mpu: «Ndi wankaderha mukulu omu Bwâmi bw’empingu?» 2 Yezu anacihamagala omwana w’ecirhaba, amuheba ekarhî kâbo. 3 Anaciderha, erhi: «Okuli, mmu­bwire, akaba murhahindusiri mukaba nk’eci cirhaba, murhakalabarha omu Bwâmi bw’empingu. 4 Ngasi yeshi wacirhohye nka oyu mwana, ye wâbe muku­lu omu Bwâmi bw’empingu».

Owasârhaza owâbo (Mk 9, 42-48; Lk 17, 1-2)

5 «Owayankirire omwana oli nk’oyu erhi nie ntuma, erhi nie ayankirîre. 6 ci owashumike kubi muguma muli aba bana banyemîre, kukwânîne bamu­shwêkere olusho omu igosi, banamukwêbe omu nyanja. 7 Buhanya bw’igulu e­rhi mashumi garhuma! Neci, amashumi garhankabula bwayisha, ci oyu gârhengekwo, ye muhanya! 8 Akaba okuboko kwâwe erhi okugulu kwâwe binaku­shumike, obitwe, okabulire kuli: kuli kwinja okuja omu Buzîne kabokwe erhi kagulu kulusha okuhêka maboko abiri erhi magulu abiri omu muliro gu­rhazima. 9 N’akaba isù lyâwe linakaz’ikushumika, olirhomole, okabulire kuli: kuli kukulu oje omu Buzîne n’isù ligunma ahali h’okuja omu nyenga y’omuliro na masù abiri^r. 10 Mumanye murhagayaguzagya ciru n’omuguma muli aba bana barhorho: mmubwîzire ntyo bulya Bamalahika bâbo omu mpingu barhahusa okubona obusù bwa Larha oli omu mpingu. [ 11 Bulya Mwene-omuntu ayishi­ r’iciza ebyàli bihezire.]^s

Ecibuzi cihezire (Lk 15, 3-7)

12 Kurhi mubwîne? Nna-bibuzi igana, ciguma muli byo cikamuhera, k’a­rhaleka birya bindi makumi gali mwenda na mwenda omu ntondo, agend’ilo­nza cirya cihezire? 13 N’erhi acishimana, mmubwîre okuli, canamulerhera ama­sîma kulusha birya bindi makumi gali mwenda na mwenda birhàli bihezire. 14 Ntyo, burhali bulonza bwa Sho w’empingu mpu muguma muli aba barhorho ahere.

Okurhabalana nka mwene winyu ahabire (Lk 17,3)

15 Erhi mwene winyu ankajira kubî, ogende, omujeho, omukalihire wene naye. Akakuyumva, erhi wagalwîre mwene winyu. 16 Akaba arhakuyumvirhi, yanka winyu muguma erhi babiri, lyo ngasi ihano liderhwa omu kanwa ka babiri erhi basharhu. 17 Akaba arhabayumvirhi, obwîre Ekleziya^t. Akaba arhu­mvirhi Ekleziya, omulole nka mupagani erhi mukage. 18 Mmubwîre okuli: ngasi coshi mwafundike en’igulu, n’omu mpingu, erhi cinali cifundike, na ngasi coshi mwafundiûe en’igulu, erhi ciri cifundûle n’omu mpingu.

Okushenga haguma (Yn 15.7-16)

19 Mmubwizire n’oku erhi babiri muli mwe en’igulu, bankahûna haguma akantu, ngasi kwoshi bâhûne, bâkuhâbwa na Larha oli omu mpingu. 20 Erhi babiri erhi basharhu bankacigusha haguma omu izîno lyâni, nani nanaba ekarhî kâbo.

Okubabalira abarhutumuzize (Lk 17, 4 )

21 Okubundi Petro anacimujaho, amubwîra, erhi: «Muhanyi, kanga mkwânîne okubabalira mwene wirhu erhi akanjirira kubî? Ka kali nda?» 22 Yezu amu­shuza, anamubwîra, erhi: «Ntakubwîzire nti kuhika kali nda, ci kuhika kali makumi gali nda kali nda»^u

Omugani gw’omuntu wali omu mwenda wabulaga olukogo

23 «Co cirhumire Obwâmi bw’empingu bwankagererwa oku mwâmi walo­nzagya okudôsa abambali omubalè gw’ebirugu byâge. 24 Erhi aba akola adwîrhe adôsa, bamulerhera muntu muguma wamulimwo binôno^v igana bya mage­rha. 25 Erhi oyo muntu ahaba kurhi ankajuha, nnâhamwâbo arhegeka mpu bamuguze bo na mukâge n’abana bâge na ngasi byoshi àli agwêrhe, lyo abona oku alyûla. 26 Olya mushi ahwêra oku idaho, arhonder’amushenga anaderha, erhi: «Orheng’ininda nani, nakujuha byoshi». 27 Obwo mwâmi anacibêra olya mwambali obwonjo, amulika, anamubabalira gulya mwenda. 28 Lero erhi olya mushi acihuluka, anashimana owâbo mushi wamulimwo ifundo ly’amagerha. Anacimurhuluba, amuhamira emumiro, amubwîra, erhi: «Ngalulira ebyâni wàlîre». 29 Olya wâbo afukama, amuyinginga, amubwîra, erhi: «Ninda nani, nakujuha». 30 Ci olya wâbo arhumvagya, acilahirira, amugendana: aj’imuhira omu lukoba, kuhika alyûle. 31 Erhi abâbo bashi bacibona byaba ntyo, bagaya bwenêne, banacigenda, babwîra nnâhamwâbo oku byabire kwoshi. 32 Okuha­ndi nnâhamâbo amuhamagala, amubwîra, erhi: «Mushizi mubî, kurhi naku­babaliraga omwenda gwoshi nka oku wampunaga. 33 Ka wêki orhàli okwânîne okubabalira owinyu nka oku nakubabaliraga?» 34 Lero nnâhamwâbo akunira, amuha abamubabaza kuhika alyûle omwenda gwâge gwoshi. 35 Ntyo kwo La­rha w’empingu ayish’immujirira, akaba ngasi muguma arhababaliri owâbo n’omurhima gwoshi».

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 18

The Greatest in the Kingdom (Mk 9.33‑37; Lk 9.46‑48)

1 Ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ προσῆλθον οἱ μαθηταὶ τῷ Ἰησοῦ λέγοντες, Τίς ἄρα μείζων ἐστὶν ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν; 2 καὶ προσκαλεσάμενος παιδίον ἔστησεν αὐτὸ ἐν μέσῳ αὐτῶν 3 καὶ εἶπεν, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐὰν μὴ στραφῆτε καὶ γένησθε ὡς τὰ παιδία, οὐ μὴ εἰσέλθητε εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. 4 ὅστις οὖν ταπεινώσει ἑαυτὸν ὡς τὸ παιδίον τοῦτο, οὗτός ἐστιν ὁ μείζων ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν. 5καὶ ὃς ἐὰν δέξηται ἓν παιδίον τοιοῦτο ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου, ἐμὲ δέχεται.

Temptations to Sin (Mk 9.42‑48; Lk 17.1‑2)

6 Ὃς δ᾽ ἂν σκανδαλίσῃ ἕνα τῶν μικρῶν τούτων τῶν πιστευόντων εἰς ἐμέ, συμφέρει αὐτῷ ἵνα κρεμασθῇ μύλος ὀνικὸς περὶ τὸν τράχηλον αὐτοῦ καὶ καταποντισθῇ ἐν τῷ πελάγει τῆς θαλάσσης. 7 οὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων· ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα, πλὴν οὐαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾽ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται. 8 Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε, ἔκκοψον αὐτὸν καὶ βάλε ἀπὸ σοῦ· καλόν σοί ἐστιν εἰσελθεῖν εἰς τὴν ζωὴν κυλλὸν ἢ χωλὸν ἢ δύο χεῖρας ἢ δύο πόδας ἔχοντα βληθῆναι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον. 9 καὶ εἰ ὁ ὀφθαλμός σου σκανδαλίζει σε, ἔξελε αὐτὸν καὶ βάλε ἀπὸ σοῦ· καλόν σοί ἐστιν μονόφθαλμον εἰς τὴν ζωὴν εἰσελθεῖν ἢ δύο ὀφθαλμοὺς ἔχοντα βληθῆναι εἰς τὴν γέενναν τοῦ πυρός.

The Parable of the Lost Sheep (Lk 15.3‑7)

10 Ὁρᾶτε μὴ καταφρονήσητε ἑνὸς τῶν μικρῶν τούτων· λέγω γὰρ ὑμῖν ὅτι οἱ ἄγγελοι αὐτῶν ἐν οὐρανοῖς διὰ παντὸς βλέπουσιν τὸ πρόσωπον τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς. […..]^w 12 Τί ὑμῖν δοκεῖ; ἐὰν γένηταί τινι ἀνθρώπῳ ἑκατὸν πρόβατα καὶ πλανηθῇ ἓν ἐξ αὐτῶν, οὐχὶ ἀφήσει τὰ ἐνενήκοντα ἐννέα ἐπὶ τὰ ὄρη καὶ πορευθεὶς ζητεῖ τὸ πλανώμενον; 13 καὶ ἐὰν γένηται εὑρεῖν αὐτό, ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι χαίρει ἐπ᾽ αὐτῷ μᾶλλον ἢ ἐπὶ τοῖς ἐνενήκοντα ἐννέα τοῖς μὴ πεπλανημένοις. 14 οὕτως οὐκ ἔστιν θέλημα ἔμπροσθεν τοῦ πατρὸς ὑμῶν τοῦ ἐν οὐρανοῖς ἵνα ἀπόληται ἓν τῶν μικρῶν τούτων. A Brother Who Sins (Lk 17.3) 15 Ἐὰν δὲ ἁμαρτήσῃ [εἰς σὲ] ὁ ἀδελφός σου, ὕπαγε ἔλεγξον αὐτὸν μεταξὺ σοῦ καὶ αὐτοῦ μόνου. ἐάν σου ἀκούσῃ, ἐκέρδησας τὸν ἀδελφόν σου 16 ἐὰν δὲ μὴ ἀκούσῃ, παράλαβε μετὰ σοῦ ἔτι ἕνα ἢ δύο, ἵνα ἐπὶ στόματος δύο μαρτύρων ἢ τριῶν σταθῇ πᾶν ῥῆμα· 17 ἐὰν δὲ παρακούσῃ αὐτῶν, εἰπὲ τῇ ἐκκλησίᾳ· ἐὰν δὲ καὶ τῆς ἐκκλησίας παρακούσῃ, ἔστω σοι ὥσπερ ὁ ἐθνικὸς καὶ ὁ τελώνης. 18 Ἀμὴν λέγω ὑμῖν· ὅσα ἐὰν δήσητε ἐπὶ τῆς γῆς ἔσται δεδεμένα ἐν οὐρανῷ, καὶ ὅσα ἐὰν λύσητε ἐπὶ τῆς γῆς ἔσται λελυμένα ἐν οὐρανῷ. 19 Πάλιν [ἀμὴν] λέγω ὑμῖν ὅτι ἐὰν δύο συμφωνήσωσιν ἐξ ὑμῶν ἐπὶ τῆς γῆς περὶ παντὸς πράγματος οὗ ἐὰν αἰτήσωνται, γενήσεται αὐτοῖς παρὰ τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς. 20 οὗ γάρ εἰσιν δύο ἢ τρεῖς συνηγμένοι εἰς τὸ ἐμὸν ὄνομα, ἐκεῖ εἰμι ἐν μέσῳ αὐτῶν.

The Parable of the Unforgiving Servant

21 Τότε προσελθὼν ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ, Κύριε, ποσάκις ἁμαρτήσει εἰς ἐμὲ ὁ ἀδελφός μου καὶ ἀφήσω αὐτῷ; ἕως ἑπτάκις; 22 λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Οὐ λέγω σοι ἕως ἑπτάκις ἀλλ᾽ ἕως ἑβδομηκοντάκις ἑπτά. 23 Διὰ τοῦτο ὡμοιώθη ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ βασιλεῖ, ὃς ἠθέλησεν συνᾶραι λόγον μετὰ τῶν δούλων αὐτοῦ. 24 ἀρξαμένου δὲ αὐτοῦ συναίρειν προσ­ηνέχθη αὐτῷ εἷς ὀφειλέτης μυρίων ταλάντων. 25 μὴ ἔχοντος δὲ αὐτοῦ ἀποδοῦναι ἐκέλευσεν αὐτὸν ὁ κύριος πραθῆναι καὶ τὴν γυναῖκα καὶ τὰ τέκνα καὶ πάντα ὅσα ἔχει, καὶ ἀποδοθῆναι. 26 πεσὼν οὖν ὁ δοῦλος προσεκύνει αὐτῷ λέγων, Μακροθύμησον ἐπ᾽ ἐμοί, καὶ πάντα ἀποδώσω σοι. 27 σπλαγχνισθεὶς δὲ ὁ κύριος τοῦ δούλου ἐκείνου ἀπέλυσεν αὐτὸν καὶ τὸ δάνειον ἀφῆκεν αὐτῷ. 28 ἐξελθὼν δὲ ὁ δοῦλος ἐκεῖνος εὗρεν ἕνα τῶν συνδούλων αὐτοῦ, ὃς ὤφειλεν αὐτῷ ἑκατὸν δηνάρια, καὶ κρατήσας αὐτὸν ἔπνιγεν λέγων, Ἀπόδος εἴ τι ὀφείλεις. 29 πεσὼν οὖν ὁ σύνδουλος αὐτοῦ παρεκάλει αὐτὸν λέγων, Μακροθύμησον ἐπ᾽ ἐμοί, καὶ ἀποδώσω σοι. 30 ὁ δὲ οὐκ ἤθελεν ἀλλ᾽ ἀπελθὼν ἔβαλεν αὐτὸν εἰς φυλακὴν ἕως ἀποδῷ τὸ ὀφειλόμενον. 31 ἰδόντες οὖν οἱ σύνδουλοι αὐτοῦ τὰ γενόμενα ἐλυπήθησαν σφόδρα καὶ ἐλθόντες διεσάφησαν τῷ κυρίῳ ἑαυτῶν πάντα τὰ γενόμενα. 32 τότε προσκαλεσάμενος αὐτὸν ὁ κύριος αὐτοῦ λέγει αὐτῷ, Δοῦλε πονηρέ, πᾶσαν τὴν ὀφειλὴν ἐκείνην ἀφῆκά σοι, ἐπεὶ παρεκάλεσάς με 33 οὐκ ἔδει καὶ σὲ ἐλεῆσαι τὸν σύνδουλόν σου, ὡς κἀγὼ σὲ ἠλέησα; 34 καὶ ὀργισθεὶς ὁ κύριος αὐτοῦ παρέδωκεν αὐτὸν τοῖς βασανισταῖς ἕως οὗ ἀποδῷ πᾶν τὸ ὀφειλόμενον. 35 Οὕτως καὶ ὁ πατήρ μου ὁ οὐράνιος ποιήσει ὑμῖν, ἐὰν μὴ ἀφῆτε ἕκαστος τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ ἀπὸ τῶν καρδιῶν ὑμῶν.

19

VI. Obwâmi bw’empingu buli hofi

Ka kuyemêrîrwe omuntu ahuluse mukâge? (Mk 10, 1-12)

1 Byanaciba ntyo! Erhi Yezu ayûs’iderha ezo nderho, arhenga e Gali­leya, aja omu lya Yuda, ishiriza lya Yordani. 2 N’abantu mwandu bana­cimukulikira, naye abafumiza abalwâla bâbo. 3 Obwo Abafarizeyi banacimu­shegeraho mpu bamurhangule; banacimudôsa, mpu: «K’oku ngasi igwârhiro omuntu ayemêrîrwe okuhulusa mukâge?» 4 Naye erhi acishuza, ababwîra, e­rhi: «Ka murhazig’isoma oku kurhenga aha murhondêro, owalemaga abantu abalemire omulume n’omukazi, 5 n’oku adesire: Co cahuma omuntu aleka ishe na nnina, acishwêkerekwo mukâge, banabe babiri omu mubiri muguma? 6 Ku­ziga barhaciri babiri, ci muguma yênene. Mâshi! arhali omuntu ye wahumanula eci Nyamuzinda ahumanyagya». 7 Banacimubwîra, mpu: «Cacirhumaga Musa arhegeka okuhâna ecerhe c’okuvuna obuhya nk’omuntu ahulusa mukâge?» 8 Ababwîra, erhi: «Buzibu bw’emirhima yinyu bwarhumire Musa ammuyemêrera mpu muhuluse bakinywi; ci kurhàli ntyo burhanzi. 9 Ci lero mmubwîzire oku ngasi yeshi wahuluse mukâge -ntadesire omukazi w’obuhya burhali bwo­ akayanka owundi, erhi kuhusha ahushire^x».

Obulamba butagatifu

10 Abaganda bâge banacimubwîra, mpu: «Akaba kwo bunali ntyo obulyo bw’omulume n’omukazi, kuli kukulu okurhaja omu buhya». 11 Naye anaciba­shuza, aderha, erhi: «Arhali bantu boshi bayumva olwo luderho, ci abakuhirwe bône. 12 Bulya hali abalamba^y barhenzire ntyo omu nda za bannina; hali n’abalamba bajizirwe ntyo n’abantu; haligi n’abalamba bacijizire ntyo bòne e­ rhi Bwâmi bw’empingu burhuma. Ohashir’iyumva, ayumve!»

Yezu n’abana (Mk 10, 13-16; Lk 18, 15-17)

13 Obwo banacimulerhera abana mpu abagishe anabasengerere. Ci aba­mbali bôhe banacibakalihira. 14 Yezu naye anacibabwîra, erhi: «Leki abana, murhabahanzagya okuja aha ndi; bulya Obwâmi bw’empingu buli bwa ba bene aba.» 15 Erhi aciba amabahebakwo amaboko anacigenda.

Omusole gwàli gugwêrhe birugu binji (Mk 10, 17-22; Lk 18, 18-32)

16 Muntu muguma anacimujaho, amubwîra, Erhi: «Mwigiriza, minja maci nankajira lyo mbona obuzîne burhahwa?» 17 Yezu naye anacimubwîra, erhi: «Cici cirhumire ondôsa ebya aminja? Akaba walonza okuja omu buzîne bw’ensiku n’amango, oshimbe amarhegeko. 18 Anacimubwîra, erhi: «Gahi?». Yezu naye amushuza, erhi: «Orhahîra okanigana, orhahîra okuhusha, orhahîra okazimba, orhahîra okahamîriza obunywesi. 19 Okakenga sho na nyoko, onazi­gire abinyu bantu nka oku ocîzigira wenene». 20 Nyamusole gwanacimubwîra, erhi: «Ebyo byoshi nabijizire kurhenga eburho bwâni; bici bicinsigalire?» 21 Yezu amubwîra, erhi: «Okalonza okuba mwimâna, ogende, oguze ebi ogwêrhe byoshi, ohe abakenyi, oyish’ibona obuhirhi omu mpingu; okubundi oyishe, onkulikire». 22 Erhi gulya musole guyumva ako kanwa oburhe bwaguhêka, bu­lya gwàli gugwêrhe birugu binji.

Okuhika omu mpingu kw’omugale kuli kudârhi (Mk 10, 23-27; Lk 18, 24-27)

23 Obwo Yezu anacibwîra abaganda bâge, erhi: «Mmubwire okuli, okuhika omu Bwâmi bw’empingu kw’omugale kuli kudârhi. 24 Nshubir’immubwîra: okugeza engamiya^z omu murhule gw’ensinge kuli kulembu kulusha okuhisa omugale omu Bwâmi bw’empingu». 25 Lero, erhi abambali baciyumva ntyo, basômerwa bwenêne, banakacîdôsa, mpu: «Ndi wacungukage obwo? 26 Yezu abalolêreza, anababwîra, erhi: «Emwa bantu, okwo kurhankahashikana; ci e­mwa Nnâmahanga, byoshi byanahashikana».

Oluhembo lw’abalesire eby’en’igulu (Mk 10, 28-31; Lk /8 28-30)

27 Petro amushuza, anamubwîra, erhi: «Obu rhuli aha, rhwàlesire byoshi, rhwakushimba, bici rhwânahâbagwe obwo?» 28 Yezu naye anacibabwîra, erhi: «Okuli, mmubwîre, mwe mwanshimbire, olusiku luhyahya^a, amango Mwene-omuntu abwârhala oku ntebe y’irenge, ninyu mwâbwârhale oku ntebe ikumi n’ibiri mukola mwatwa olubanja lw’emilala ikumi n’ibiri y’Israheli. 29 Na ngasi yeshi wâleke aha mwage, erhi bene wâbo, erhi bâli babo, erhi ishe, erhi nnina, erhi abana bâge, erhi amashwa gâge, nie ntuma, âhâbwa kali igana kulusha, anayish’ibona obuzîne bw’ensiku n’amango. 30 Banji omu barhanzi bâbe bazinda, na banji omu bazinda bâbe barhanzi».

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 19

Teaching about Divorce (Mk 10.1‑12)

1 Καὶ ἐγένετο ὅτε ἐτέλεσεν ὁ Ἰησοῦς τοὺς λόγους τούτους, μετῆρεν ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας καὶ ἦλθεν εἰς τὰ ὅρια τῆς Ἰουδαίας πέραν τοῦ Ἰορδάνου. 2 καὶ ἠκολούθησαν αὐτῷ ὄχλοι πολλοί, καὶ ἐθεράπευσεν αὐτοὺς ἐκεῖ. 3 Καὶ προσῆλθον αὐτῷ Φαρισαῖοι πειράζοντες αὐτὸν καὶ λέγοντες, Εἰ ἔξεστιν ἀνθρώπῳ ἀπολῦσαι τὴν γυναῖκα αὐτοῦ κατὰ πᾶσαν αἰτίαν; 4 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Οὐκ ἀνέγνωτε ὅτι ὁ κτίσας ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄρσεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς; 5 καὶ εἶπεν, Ἕνεκα τούτου καταλείψει ἄνθρωπος τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα καὶ κολληθήσεται τῇ γυναικὶ αὐτοῦ, καὶ ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν. 6 ὥστε οὐκέτι εἰσὶν δύο ἀλλὰ σὰρξ μία. ὃ οὖν ὁ θεὸς συνέζευξεν ἄνθρωπος μὴ χωριζέτω. 7 λέγουσιν αὐτῷ, Τί οὖν Μωϋσῆς ἐνετείλατο δοῦναι βιβλίον ἀποστασίου καὶ ἀπολῦσαι [αὐτήν] ; 8 λέγει αὐτοῖς ὅτι Μωϋσῆς πρὸς τὴν σκληροκαρδίαν ὑμῶν ἐπέτρεψεν ὑμῖν ἀπολῦσαι τὰς γυναῖκας ὑμῶν, ἀπ᾽ ἀρχῆς δὲ οὐ γέγονεν οὕτως. 9 λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι ὃς ἂν ἀπολύσῃ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ μὴ ἐπὶ πορνείᾳ καὶ γαμήσῃ ἄλλην μοιχᾶται .. 10 λέγουσιν αὐτῷ οἱ μαθηταὶ [αὐτοῦ], Εἰ οὕτως ἐστὶν ἡ αἰτία τοῦ ἀνθρώπου μετὰ τῆς γυναικός, οὐ συμφέρει γαμῆσαι. 11 ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Οὐ πάντες χωροῦσιν τὸν λόγον [τοῦτον] ἀλλ᾽ οἷς δέδοται. 12 εἰσὶν γὰρ εὐνοῦχοι οἵτινες ἐκ κοιλίας μητρὸς ἐγεννήθησαν οὕτως, καὶ εἰσὶν εὐνοῦχοι οἵτινες εὐνουχίσθησαν ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων, καὶ εἰσὶν εὐνοῦχοι οἵτινες εὐνούχισαν ἑαυτοὺς διὰ τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. ὁ δυνάμενος χωρεῖν χωρείτω.

Little Children Blessed (Mk 10.13‑16; Lk 18.15‑17)

13 Τότε προσηνέχθησαν αὐτῷ παιδία ἵνα τὰς χεῖρας ἐπιθῇ αὐτοῖς καὶ προσεύξηται· οἱ δὲ μαθηταὶ ἐπετίμησαν αὐτοῖς. 14 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν, Ἄφετε τὰ παιδία καὶ μὴ κωλύετε αὐτὰ ἐλθεῖν πρός με, τῶν γὰρ τοιούτων ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν. 15 καὶ ἐπιθεὶς τὰς χεῖρας αὐτοῖς ἐπορεύθη ἐκεῖθεν.

The Rich Young Man (Mk 10.17‑31; Lk 18.18‑30)

16 Καὶ ἰδοὺ εἷς προσελθὼν αὐτῷ εἶπεν, Διδάσκαλε, τί ἀγαθὸν ποιήσω ἵνα σχῶ ζωὴν αἰώνιον; 17 ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ, Τί με ἐρωτᾷς περὶ τοῦ ἀγαθοῦ; εἷς ἐστιν ὁ ἀγαθός · εἰ δὲ θέλεις εἰς τὴν ζωὴν εἰσελθεῖν, τήρησον τὰς ἐντολάς. 18 λέγει αὐτῷ, Ποίας; ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν, Τὸ Οὐ φονεύσεις, Οὐ μοιχεύσεις, Οὐ κλέψεις, Οὐ ψευδομαρτυρήσεις, 19 Τίμα τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα, καί, Ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν. 20 λέγει αὐτῷ ὁ νενίσκος, Πάντα ταῦτα ἐφύλαξα · τί ἔτι ὑστερῶ; 21 ἔφη αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Εἰ θέλεις τέλειος εἶναι, ὕπαγε πώλησόν σου τὰ ὑπάρχοντα καὶ δὸς [τοῖς] πτωχοῖς, καὶ ἕξεις θησαυρὸν ἐν οὐρανοῖς, καὶ δεῦρο ἀκολούθει μοι. 22 ἀκούσας δὲ ὁ νεανίσκος τὸν λόγον ἀπῆλθεν λυπούμενος· ἦν γὰρ ἔχων κτήματα πολλά. 23 Ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι πλούσιος δυσκόλως εἰσελεύσεται εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. 24 πάλιν δὲ λέγω ὑμῖν, εὐκοπώτερόν ἐστιν κάμηλον διὰ τρυπήματος ῥαφίδος διελθεῖν ἢ πλούσιον εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ. 25 ἀκούσαντες δὲ οἱ μαθηταὶ ἐξεπλήσσοντο σφόδρα λέγοντες, Τίς ἄρα δύναται σωθῆναι; 26 ἐμβλέψας δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Παρὰ ἀνθρώποις τοῦτο ἀδύνατόν ἐστιν, παρὰ δὲ θεῷ πάντα δυνατά. 27 Τότε ἀποκριθεὶς ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ, Ἰδοὺ ἡμεῖς ἀφήκαμεν πάντα καὶ ἠκολουθήσαμέν σοι· τί ἄρα ἔσται ἡμῖν; 28 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ὑμεῖς οἱ ἀκολουθήσαντές μοι ἐν τῇ παλιγγενεσίᾳ, ὅταν καθίσῃ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐπὶ θρόνου δόξης αὐτοῦ, καθήσεσθε καὶ ὑμεῖς ἐπὶ δώδεκα θρόνους κρίνοντες τὰς δώδεκα φυλὰς τοῦ Ἰσραήλ. 29 καὶ πᾶς ὅστις ἀφῆκεν οἰκίας ἢ ἀδελφοὺς ἢ ἀδελφὰς ἢ πατέρα ἢ μητέρα ἢ τέκνα ἢ ἀγροὺς ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός μου, ἑκατονταπλασίονα λήμψεται καὶ ζωὴν αἰώνιον κληρονομήσει. 30 Πολλοὶ δὲ ἔσονται πρῶτοι ἔσχατοι καὶ ἔσχατοι πρῶτοι.

20

Abakozi b’ishwa ly’emizâbîbu abarhanzi n’abazinda luhembo luyumânîne

1 «Obwâmi bw’empingu bushushînc na nnakà wazûkaga mucêracêra mpu aj’ilalika abamukolera omu lukoma lwâge lw’emizâbîbu. 2 Erhi aba amalagana n’abakozi oku abaha igerha Iiguma oku Iusiku, abarhuma omu lukoma lwâge. 3 Erhi amashî gakala^b, mpu ahuluka, alangira abandi babwârhîre oku irango buzira mukolo. 4 Anacìbahwira, erhi: «Gendi ninyu ekwâni, nayi­sh’immuhà oluhembo Iummukwânîne». 5 Nabo banacigenda. Ashub’ihuluka e­rhi izûba liyimanga n’erhi izûba liyêrêra^c, ashub’ijira nk’oku ajiraga burhanzi. 6 Erhi enkafu zirya ebizîzi^d, ashub’ihuluka, ashimana abandi bayimanzire, aba­bwîra, erhi: «Kurhi mwayimangaga omulegerege gwoshi buzira mukolo?» 7 Banacimushuza, mpu: «Bulya ntâye warhulalisire». Anacibabwîra, erhi: «Ji ninyu ekwâni». 8 Erhi kuciba bijingo, nnakà abwîra omwambali, erhi: «Hama­ gala abakozi, obahe oluhembo, orhangirire oku bazinda kuhika oku barhanzi­rhanzi». 9 Erhi balya barhondêraga enkafu zirya ebizîzi bayisha, bahâbwa ngasi muguma igerha Iiguma. 10 Erhi abarhanzi baciyisha, bamanya mpu bahâbwa kulusha; ci nabo bahâbwa ngasi muguma igerha. 11 Obwo bakaz’iliyanka erhi banayîzire banagayire nnakà. 12 Bakacidesa, mpu: «Ewâni! aba ba nyuma kasa­nzi katya kônc bakozire, wamanarhuyumanyanya nabo, rhwe rhwalegirire rhwakoya n’omukolo oku izûba n’idurhu ly’omûshi». 13 Lero naye erhi ashuza mugurna muli bo, amubwîra, erhi: «Yaga mwîra wâni, ntakuzimbiri: ka lirhali igerha Iiguma rhwalagânanaga? 14 Yanka ebyawe, ogende. Nalonza okuha owi­nyu wa buzinda nkawe. 15 Ka ntankajira cbyani oku nalonza? Nisi nkaba isù lyawe lyo libi bulya ndi mwinja?» 16 Ntyo kwo abazinda bayish’iba barhanzi, n’abarhanzi babe bazinda.

Yezu abwîra Entumwa obwa kasharhu oku ayish’ibabazibwa (Mk 10, 32-34; Lk 18, 31-33)

17 Erhi akola arheremera e Yeruzalemu, arhôla balya ikumi na babiri bône bône, n’erhi bakola bali omu njira, ababwîra, erhi: 18 «Rhw’ono rhwarhereme­ra e Yeruzalernu; obwo Mwene-omuntu ahânwa omu maboko g’abajinji n’aba­shamuka b’ihano: bamutwîra olufu. 19 Bayish’imuhâ abapagani mpu bamu­shekere, bamushûrhe emikoba banamubambe oku musalaba; ci olusiku lwa ka­sharhu ayish’ifûka».

Nnina wa bene Zebedeyo (Mk 10, 35-40)

20 Okuhandi nnina wa bene Zebedeyo anacimujaho bo n’abagala, amuharâmya, anamusengera akantu. 21 Naye anacimubwîra, erhi: «Bici walonza?» Amushuza, erhi: «Abana bâni aba oku bali babiri; orhegeke babwârhale omu Bwâmi bwâwe, muguma ekulyo kwâwe, owundi ekumusho». 22 Yezu anaci­shuza, aderha, erhi: «Murhamanyiri ebi muhûnyire. Ka mwankahash’inywa omulengo^e nayish’inywa?» Banacimubwîra, mpu: «Rhwanahasha». 23 Anaciba­ bwîra, erhi: «Omulengo gwani gwôhe mwâgunywe, ci okubwârhala ekulyo kwâni erhi ekumosho, arhali nie nâmmuhekwo, ci Larha okuha aba àkurhega­nyîze».

Abakulu barhegesirwe okuba barhumisi b’abâbo (Mk 10, 41-45; Lk 22, 25-27)

24 Erhi balya ikumi bayumva okwo, bakunirira balya bâbo babiri. 25 Okuhandi Yezu anacibahamagala hofi naye, ababwîra, erhi: «Muyishi oku e­mwa abapagani, abâmi banabayereke obuhashe bwâbo, n’abakulu obukulu bwâbo. 26 Ci arhali kwo byâba ntyo muli mwe; owalonz’iba mukulu muli mwe, acijire murhumisi winyu; 27 n’owalonz’iba wa burhanzi muli mwe, acijire mwambali winyu. 28 Nk’oku Mwene-omuntu arhayishaga mpu akolerwe, ci akolere ahandi, anahâne obuzîne bwâge mpu lyo acungula banji».

Mihurha ibiri y’e Yeriko (Mk 10, 46-52; Lk 18, 35-43)

29 Erhi bacirhenga e Yeriko, nyamugege w’abantu amukulikira. 30 Ho n’aho mihurha ibiri yali ebwârhîre oku njira, yayumva oku Yezu wagera; yanaciha­magala, yaderha, erhi: «Muciza w’abantu, Mwene Daudi, orhubêre ohwonjo!» 31 Kalya katu k’abantu kanacikaz’iyikalihira mpu ehulike. Lero yôhe yanaciyiâma, yalushisa, yanaderha, mpu: «Muciza w’abantu, Mwene Daudi, orhubêre obwonjo!» 32 Obwo Yezu anaciyimanga, abahamagala, anababwîra, erhi: «Bici mwalonza mmujirire». 33 Banacimushuza, mpu: «Muciza, nti nirhu rhubone!» 34 Okubundi Yezu anacigwârhwa n’olukogo, abahuma oku masù: ho na halya babona, banamukulikira.

The Workers in the Vineyard

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 20

1 Ὁμοία γάρ ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ οἰκοδεσπότῃ, ὅστις ἐξῆλθεν ἅμα πρωῒ μισθώσασθαι ἐργάτας εἰς τὸν ἀμπελῶνα αὐτοῦ. 2 συμφωνήσας δὲ μετὰ τῶν ἐργατῶν ἐκ δηναρίου τὴν ἡμέραν ἀπέστειλεν αὐτοὺς εἰς τὸν ἀμπελῶνα αὐτοῦ. 3 καὶ ἐξελθὼν περὶ τρίτην ὥραν εἶδεν ἄλλους ἑστῶτας ἐν τῇ ἀγορᾷ ἀργοὺς 4 καὶ ἐκείνοις εἶπεν, Ὑπάγετε καὶ ὑμεῖς εἰς τὸν ἀμπελῶνα, καὶ ὃ ἐὰν ᾖ δίκαιον δώσω ὑμῖν. 5 οἱ δὲ ἀπῆλθον. πάλιν [δὲ] ἐξελθὼν περὶ ἕκτην καὶ ἐνάτην ὥραν ἐποίησεν ὡσαύτως. 6 περὶ δὲ τὴν ἑνδεκάτην ἐξελθὼν εὗρεν ἄλλους ἑστῶτας καὶ λέγει αὐτοῖς, Τί ὧδε ἑστήκατε ὅλην τὴν ἡμέραν ἀργοί; 7 λέγουσιν αὐτῷ, Ὅτι οὐδεὶς ἡμᾶς ἐμισθώσατο. λέγει αὐτοῖς, Ὑπάγετε καὶ ὑμεῖς εἰς τὸν ἀμπελῶνα. 8 ὀψίας δὲ γενομένης λέγει ὁ κύριος τοῦ ἀμπελῶνος τῷ ἐπιτρόπῳ αὐτοῦ, Κάλεσον τοὺς ἐργάτας καὶ ἀπόδος αὐτοῖς τὸν μισθὸν ἀρξάμενος ἀπὸ τῶν ἐσχάτων ἕως τῶν πρώτων. 9 καὶ ἐλθόντες οἱ περὶ τὴν ἑνδεκάτην ὥραν ἔλαβον ἀνὰ δηνάριον. 10 καὶ ἐλθόντες οἱ πρῶτοι ἐνόμισαν ὅτι πλεῖον λήμψονται· καὶ ἔλαβον [τὸ] ἀνὰ δηνάριον καὶ αὐτοί. 11 λαβόντες δὲ ἐγόγγυζον κατὰ τοῦ οἰκοδεσπότου 12 λέγοντες, Οὗτοι οἱ ἔσχατοι μίαν ὥραν ἐποίησαν, καὶ ἴσους ἡμῖν αὐτοὺς ἐποίησας τοῖς βαστάσασιν τὸ βάρος τῆς ἡμέρας καὶ τὸν καύσωνα. 13 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς ἑνὶ αὐτῶν εἶπεν, Ἑταῖρε, οὐκ ἀδικῶ σε· οὐχὶ δηναρίου συνεφώνησάς μοι; 14 ἆρον τὸ σὸν καὶ ὕπαγε. θέλω δὲ τούτῳ τῷ ἐσχάτῳ δοῦναι ὡς καὶ σοί 15 [ἢ] οὐκ ἔξεστίν μοι ὃ θέλω ποιῆσαι ἐν τοῖς ἐμοῖς; ἢ ὁ ὀφθαλμός σου πονηρός ἐστιν ὅτι ἐγὼ ἀγαθός εἰμι; 16 Οὕτως ἔσονται οἱ ἔσχατοι πρῶτοι καὶ οἱ πρῶτοι ἔσχατοι.

A Third Time Jesus Foretells His Death and Resurrection (Mk 10.32‑34; Lk 18.31‑34)

17 Καὶ ἀναβαίνων ὁ Ἰησοῦς εἰς Ἱεροσόλυμα παρέλαβεν τοὺς δώδεκα [μαθητὰς] κατ᾽ ἰδίαν καὶ ἐν τῇ ὁδῷ εἶπεν αὐτοῖς, 18 Ἰδοὺ ἀναβαίνομεν εἰς Ἱεροσόλυμα, καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδοθήσεται τοῖς ἀρχιερεῦσιν καὶ γραμματεῦσιν, καὶ κατακρινοῦσιν αὐτὸν θανάτῳ 19 καὶ παραδώσουσιν αὐτὸν τοῖς ἔθνεσιν εἰς τὸ ἐμπαῖξαι καὶ μαστιγῶσαι καὶ σταυρῶσαι, καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἐγερθήσεται.

The Request of James and John (Mk 10.35‑45)

20 Τότε προσῆλθεν αὐτῷ ἡ μήτηρ τῶν υἱῶν Ζεβεδαίου μετὰ τῶν υἱῶν αὐτῆς προσκυνοῦσα καὶ αἰτοῦσά τι ἀπ᾽ αὐτοῦ. 21 ὁ δὲ εἶπεν αὐτῇ, Τί θέλεις; λέγει αὐτῷ, Εἰπὲ ἵνα καθίσωσιν οὗτοι οἱ δύο υἱοί μου εἷς ἐκ δεξιῶν σου καὶ εἷς ἐξ εὐωνύμων σου ἐν τῇ βασιλείᾳ σου. 22 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Οὐκ οἴδατε τί αἰτεῖσθε. δύνασθε πιεῖν τὸ ποτήριον ὃ ἐγὼ μέλλω πίνειν; λέγουσιν αὐτῷ, Δυνάμεθα. 23 λέγει αὐτοῖς, Τὸ μὲν ποτήριόν μου πίεσθε, τὸ δὲ καθίσαι ἐκ δεξιῶν μου καὶ ἐξ εὐωνύμων οὐκ ἔστιν ἐμὸν [τοῦτο] δοῦναι, ἀλλ᾽ οἷς ἡτοίμασται ὑπὸ τοῦ πατρός μου. 24 Καὶ ἀκούσαντες οἱ δέκα ἠγανάκτησαν περὶ τῶν δύο ἀδελφῶν. 25 ὁ δὲ Ἰησοῦς προσκαλεσάμενος αὐτοὺς εἶπεν, Οἴδατε ὅτι οἱ ἄρχοντες τῶν ἐθνῶν κατακυριεύουσιν αὐτῶν καὶ οἱ μεγάλοι κατεξουσιάζουσιν αὐτῶν. 26 οὐχ οὕτως ἔσται ἐν ὑμῖν, ἀλλ᾽ ὃς ἐὰν θέλῃ ἐν ὑμῖν μέγας γενέσθαι ἔσται ὑμῶν διάκονος, 27 καὶ ὃς ἂν θέλῃ ἐν ὑμῖν εἶναι πρῶτος ἔσται ὑμῶν δοῦλος 28 ὥσπερ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἦλθεν διακονηθῆναι ἀλλὰ διακονῆσαι καὶ δοῦναι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ λύτρον ἀντὶ πολλῶν.

The Healing of Two Blind Men (Mk 10.46‑52; Lk 18.35‑43)

29 Καὶ ἐκπορευομένων αὐτῶν ἀπὸ Ἰεριχὼ ἠκολούθησεν αὐτῷ ὄχλος πολύς. 30 καὶ ἰδοὺ δύο τυφλοὶ καθήμενοι παρὰ τὴν ὁδὸν ἀκούσαντες ὅτι Ἰησοῦς παράγει, ἔκραξαν λέγοντες, Ἐλέησον ἡμᾶς, [κύριε,] υἱὸς Δαυίδ. 31 ὁ δὲ ὄχλος ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα σιωπήσωσιν· οἱ δὲ μεῖζον ἔκραξαν λέγοντες, Ἐλέησον ἡμᾶς, κύριε, υἱὸς Δαυίδ. 32 καὶ στὰς ὁ Ἰησοῦς ἐφώνησεν αὐτοὺς καὶ εἶπεν, Τί θέλετε ποιήσω ὑμῖν; 33 λέγουσιν αὐτῷ, Κύριε, ἵνα ἀνοιγῶσιν οἱ ὀφθαλμοὶ ἡμῶν. 34 σπλαγχνισθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἥψατο τῶν ὀμμάτων αὐτῶν, καὶ εὐθέως ἀνέβλεψαν καὶ ἠκολούθησαν αὐτῷ.

21

Yezu aja omu Yeruzalemu (Mk 11. 1-11; Lk 19, 28-38)

1 Erhi bacihika hofi h’e Yeruzalemu, oku ntondo y’Emizeti, e Betefaje, Yezu arhuma baganda bâge babiri. 2 Ababwîra, erhi: «Jimwo cira ci­shagala cimmuyêrekire: ho n’aho mwashimâna endogomi nshwêke n’omucukà gwâyo haguma nayo; muyishwêkûle, mubinderhere. 3 Hakayish’ijira owammu­bwîra, mpu: «Kurhi oku?» munamubwîre oku Nyakasane abilonza; ho n’aho anabirîka». 4 Ebyo byoshi byanaciba ntyo mpu lyo kulya kwaderhagwa n’Omu­lêbi kuba, erhi: 5 Mubwîre omunyere w’e Siyoni, erhi: Lola oku Mwâmi wâwe ayishire emunda oli; ayishire mutûdu, abwârhire oku ndogomi n’omucukà gwayo. 6 Obwo abaganda bagenda, bajira okwo Yezu ali arhegesire. 7 Banacilerha erya ndogomi n’omucukà gwayo. Babibambakwo ebishûli byâbo, bamuburhamazakwo. 8 Engabo y’abantu yakabamba ebishûli byâbo omu njira; n’abandi bakaz’itwa amashami g’emirhi, banagabamba omu njira. 9 O­rhutù rhwàli rhushokwire n’orhwàli enyuma rhwakaz’ibanda orhuhababo, rhwanaderha, mpu: Aganze Mwene Daudi! Agishwe oyu oyishire oku izino lya Nyakasane! Hozana^f omu mpingu enyanya!» 10 Erhi acija omu Yeruzalemu, ecishagala coshi cageramw’omusisi. Bakacîdôsa, mpu: «Ye ndi oyu wa?» 11 Olubaga nalo lwakaz’ishuza, mpu: «Oyo ye Yezu, mulêbi w’e Nazareti omu Galileya».

Yezu ahulusa abakag’ikaguliza omu ka-Nyamuzinda (Mk 11, 11.15-17; Lk 19,45-46; Yn 2, 14-16)

12 Obwo Yezu anacija omu ka-Nyamuzinda, anacikahulusa abakag’ikaguli­za n’abàli badwîrhe bagulira omu nyumpa ya Nnâmahanga: anacikulumbya oburhalule bw’abakag’ikâba amagerha, anahirimya entebe z’abarhunzi b’e­ngûkù. 13 Anacibabwîra, erhi: «Kuyandisirwe ntya: Enyumpa yâni yâderhwe nyumpa ya kushenga; ci mwehe mwamayijiraga lukunda lwa bishambo!» 14 Emihûrha n’ab’amagulu gahozire bamushegeraho omu ka-Nyamuzinda; anacibafumya. 15 Erhi abakulu b’abadâhwa n’abashamuka b’ihano babona ebi­sômerîne amajira, n’abana badwîrhe bayamira omu ka-Nyamuzinda, banade­rha, mpu: «Aganze Mwene Daudi!» bagwârhwa n’obumvu. 16 Banacimubwîra, mpu: «K’oyumvirhe ebi aba badwîrhe baderha?» Yezu naye anacibashuza, e­rhi: «Neci! Ci nkaba nta mango muzig’isoma ezi nderho: Omu kanwa k’abana barho n’orhubonjo, mwo wakûzire obukuze?» 17 Okubundi, anacibaleka, arhe­nga omu cishagala, acijira e Betaniya, atwayo icumbi.

Yezu aheherera omurhi gw’amalebe. Obwêmêre n’ensengero (Mk 111-14.20-24)

18 Lero erhi kuba sêzi, akola ashub’igaluka omu cishagala, anacishalika. 19 Erhi acibona omurhi gw’amalehe eburhambi bw’enjira, agujaho; ci arhagu­shimânagakwo bici, agarhali mâsi gône. Anacigubwîra, erhi: «Mâshi irbondo orhacifaga wayanyirekwo irehe!» Ho n’aho gulya murhi gwanaciyûma. 20 Abaganda erhi babona okwo, banacisômerwa, banakaz’iderha, mpu: «Kurhi gulya murhi gw’amalehe gwamayûma bunobuno wâni?» 21 Yezu naye aba­shuza, ababwîra, erhi: «Okuli, mmubwîre, nka mugwêrhe obuyemêre na nka murharhindîri, arhali okwo njirîre omurhi gw’amalebe kwône mwankajira; ciru erhi mwankabwîra eyi ntondo, erhi: «Yimuka, ocikwêbe omu nyanja, kwanaba». 22 Na ngasi coshi mwâhûne n’obuyemêre omu nsengero zinyu mwâcihâbwe».

Abayahudi badôsa Yezu ngahi obuhashe bwâge burhenga (Mk 11, 27-33; Lk 20, 1-8)

23 Erhi acihika omu ka-Nyamuzinda, arhondêra okuyigîriza. Lero abakulu b’abadâhwa n’abagula b’olubaga bamujaho; banacimubwîra, mpu: «Oku buhashe buhi oji amwo ebi byoshi? Na ndi wakuhâga obu buhashe?» 24 Yezu a­shuza, ababwîra, erhi: «Nani nammudôsa kanwa kaguma la! Mukakambwîra, nani nammubwîra oku buhashe buhi njiramwo ebi. 25 Obubatizo bwa Yowane ngahi bwarhengaga? K’empingu erhi emwa abantu?» Obwo bacîjamwo, bakaderha, mpu: «Rhukaderha nti empingu, akola arhudôsa, erhi: «Ca­rhumaga murhacimuyemêra?» 26 Na rhukaderha nti emwa abantu, aba bantu barhuyirha, bulya boshi kwo bakag’ilola Yowane Mubatiza nka mulêbi!» 27 Le­ro erhi bacishuza Yezu, bamubwîra mpu: «Rhurhamanyiri la». Naye anaciba­bwîra, erhi: «Nani ntacimmubwîre oku buhashe buhi njiramwo ebyo».

Omugani gw’abana babiri

28 «Mbwîragi kurhi mubwîne? Omulume ali agwêrhe bagala babiri. Anaci­bwîra enfula, erhi: «Mwana wâni, ene ogend’ihinga ekwâni». 29 Naye erhi a­shuza, aderha, erhi: «Ntalonza». Ci erhi kuba kasanzi, acîyunjuza, ayija. 30 Anacija aha wa kabiri, amubwîra nka oku abwîraga owâbo. Erhi ashuza, aderha. erhi: «Ngenzire, waliha»; ci arhayijaga. 31 Ndi muli abo babiri wajizire obulonza bw’ishe?» Banacimushuza, mpu: «Omurhanzi». Yezu anacibabwîra, erhi: «Okuli, mmubwizire oku abanyabyâha n’abakazi bagonyi bâmmurhange omu Bwâmi bwa Nyamuzinda. 32 Bulya Yowane ayishire muli mwe omu njira y’obushinganyanya, murhanamuyemeraga; abanya-byâha bôhe n’abakazi bagonyi bamuyemêra; ci mwehe erhi mubona olwo lwiganyo lwâbo, ciru mu­rhacîyunjuzaya buzinda mpu muyemêre.

Omugani bw’abahinzi babi (Mk 12, 1-12; Lk 20, 9-19)

: 33 «Yumvi ogundi mugani. Hàli nnakà; anacigwîka olukoma lw’emizâbîbu; aluyûbakira olugurhu, ahebamwo omukenzi, agwîkamwo omutungo; !ero erhi aciba amalusigira abahinzi, acibalamira. 34 Erhi amango g’okurhalika gaciba hofi, arhuma bambali bâge emw’abahinzi, mpu bayanke emizâbîbu yâge. 35 Abahinzi bôhe banacigwârha balya bashi, bashangula muguma, owundi bamuyirha, owundi naye bamubanda anabuye. 36 Ashub’irhuma abandi ba­mbali banji kulusha abarhanzi; nabo babajira nk’oku bajiraga abandi. 37 Buzi­nda-zinda abarhumira omugala, anaderha, erhi: «Bakenga mugala wâni yehe». 38 Ci erhi abahinzi babona oyo mwana, babwîrana, mpu: «Enfula yâge eyi: muyishe, rhuyiyirhe, rhuciyîmire muli byo!» 39 Obwo banacimurhuluba, bamu­rhenza omu ishwa, bamuniga. 40 Lero amango nna-lulya lukoma ayisha, bici ayajirire balya bahinzi?» 41 Banacimushuza, mpu: «Kuheza anaheze abo babî la, n’olukoma aluhiremwo abandi bahinzi bamurhengezamwo emizâbîbu ama­ngo gâyo». 42 Yezu anacibabwîra, erhi: «Ka murhasag’isoma ntya omu Ma­ndiko: lbuye abûbasi bagayaguzagya, lyayish’iba kaboko ka nyumpa; Nyakasa­ne yêne wakolaga ebyo, byanaba bisômerîne omu masù girhu! 43 Co cirhumire mmubwîra nti: «Mwanyagwa Obwâmi bwa Nyamuzinda, buhâbwe abantu bâbukolera». [ 44 Owâkulumbe kuli eryo ibuye^g, kuvunika anavunike n’oyu lyâkulumbekwo, kushanguka anashanguke.] 45 Lero erhi abakulu b’abadâhwa n’Abafarizeyi bayumva eyo migani, bamanya oku bo aderhaga. 46 Erhi bacilo­nza oku bamugwârha, bayôboha olubaga, bulya lwakag’imulola nka mulêbi.

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 21

The Triumphal Entry into Jerusalem (Mk 11.1‑11; Lk 19.28‑38; Jn 12.12‑19) 1 Καὶ ὅτε ἤγγισαν εἰς Ἱεροσόλυμα καὶ ἦλθον εἰς Βηθφαγὴ εἰς τὸ Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν, τότε Ἰησοῦς ἀπέστειλεν δύο μαθητὰς 2 λέγων αὐτοῖς, Πορεύεσθε εἰς τὴν κώμην τὴν κατέναντι ὑμῶν, καὶ εὐθέως εὑρήσετε ὄνον δεδεμένην καὶ πῶλον μετ᾽ αὐτῆς· λύσαντες ἀγάγετέ μοι. 3 καὶ ἐάν τις ὑμῖν εἴπῃ τι, ἐρεῖτε ὅτι Ὁ κύριος αὐτῶν χρείαν ἔχει εὐθὺς δὲ ἀποστελεῖ αὐτούς. 4 Τοῦτο δὲ γέγονεν ἵνα πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ τοῦ προφήτου λέγοντος, 5 Εἴπατε τῇ θυγατρὶ Σιών· Ἰδοὺ ὁ βασιλεύς σου ἔρχεταί σοι πραῢς καὶ ἐπιβεβηκὼς ἐπὶ ὄνον καὶ ἐπὶ πῶλον υἱὸν ὑποζυγίου. 6πορευθέντες δὲ οἱ μαθηταὶ καὶ ποιήσαντες καθὼς συνέταξεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς 7 ἤγαγον τὴν ὄνον καὶ τὸν πῶλον καὶ ἐπέθηκαν ἐπ᾽ αὐτῶν τὰ ἱμάτια, καὶ ἐπεκάθισεν ἐπάνω αὐτῶν. 8 ὁ δὲ πλεῖστος ὄχλος ἔστρωσαν ἑαυτῶν τὰ ἱμάτια ἐν τῇ ὁδῷ, ἄλλοι δὲ ἔκοπτον κλάδους ἀπὸ τῶν δένδρων καὶ ἐστρώννυον ἐν τῇ ὁδῷ. 9 οἱ δὲ ὄχλοι οἱ προάγοντες αὐτὸν καὶ οἱ ἀκολουθοῦντες ἔκραζον λέγοντες, Ὡσαννὰ** τῷ υἱῷ Δαυίδ **Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι κυρίου· **Ὡσαννὰ** ἐν τοῖς ὑψίστοις. 10 καὶ εἰσελθόντος αὐτοῦ εἰς Ἱεροσόλυμα ἐσείσθη πᾶσα ἡ πόλις λέγουσα, Τίς ἐστιν οὗτος; 11 οἱ δὲ ὄχλοι ἔλεγον, Οὗτός ἐστιν ὁ προφήτης Ἰησοῦς ὁ ἀπὸ Ναζαρὲθ τῆς Γαλιλαίας.

The Cleansing of the Temple (Mk 11.15‑19; Lk 19.45‑48; Jn 2.13‑22)

12 Καὶ εἰσῆλθεν Ἰησοῦς εἰς τὸ ἱερὸν καὶ ἐξέβαλεν πάντας τοὺς πωλοῦντας καὶ ἀγοράζοντας ἐν τῷ ἱερῷ, καὶ τὰς τραπέζας τῶν κολλυβιστῶν κατέστρεψεν καὶ τὰς καθέδρας τῶν πωλούντων τὰς περιστεράς, 13 καὶ λέγει αὐτοῖς, Γέγραπται, Ὁ οἶκός μου οἶκος προσευχῆς κληθήσεται, ὑμεῖς δὲ αὐτὸν ποιεῖτε σπήλαιον λῃστῶν. 14 Καὶ προσῆλθον αὐτῷ τυφλοὶ καὶ χωλοὶ ἐν τῷ ἱερῷ, καὶ ἐθεράπευσεν αὐτούς. 15 ἰδόντες δὲ οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ γραμματεῖς τὰ θαυμάσια ἃ ἐποίησεν καὶ τοὺς παῖδας τοὺς κράζοντας ἐν τῷ ἱερῷ καὶ λέγοντας, Ὡσαννὰ τῷ υἱῷ Δαυίδ, ἠγανάκτησαν 16 καὶ εἶπαν αὐτῷ, Ἀκούεις τί οὗτοι λέγουσιν; ὁ δὲ Ἰησοῦς λέγει αὐτοῖς, Ναί. οὐδέποτε ἀνέγνωτε ὅτι Ἐκ στόματος νηπίων καὶ θηλαζόντων κατηρτίσω αἶνον; 17 Καὶ καταλιπὼν αὐτοὺς ἐξῆλθεν ἔξω τῆς πόλεως εἰς Βηθανίαν καὶ ηὐλίσθη ἐκεῖ.

The Cursing of the Fig Tree (Mk 11.12‑14, 20‑24)

18 Πρωῒ δὲ ἐπανάγων εἰς τὴν πόλιν ἐπείνασεν. 19 καὶ ἰδὼν συκῆν μίαν ἐπὶ τῆς ὁδοῦ ἦλθεν ἐπ᾽ αὐτὴν καὶ οὐδὲν εὗρεν ἐν αὐτῇ εἰ μὴ φύλλα μόνον, καὶ λέγει αὐτῇ, Μηκέτι ἐκ σοῦ καρπὸς γένηται εἰς τὸν αἰῶνα. καὶ ἐξηράνθη παραχρῆμα ἡ συκῆ. 20 καὶ ἰδόντες οἱ μαθηταὶ ἐθαύμασαν λέγοντες, Πῶς παραχρῆμα ἐξηράνθη ἡ συκῆ; 21 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐὰν ἔχητε πίστιν καὶ μὴ διακριθῆτε, οὐ μόνον τὸ τῆς συκῆς ποιήσετε, ἀλλὰ κἂν τῷ ὄρει τούτῳ εἴπητε, Ἄρθητι καὶ βλήθητι εἰς τὴν θάλασσαν, γενήσεται 22 καὶ πάντα ὅσα ἂν αἰτήσητε ἐν τῇ προσευχῇ πιστεύοντες λήμψεσθε.

The Authority of Jesus Questioned (Mk 11.27‑33; Lk 20.1‑8)

23 Καὶ ἐλθόντος αὐτοῦ εἰς τὸ ἱερὸν προσῆλθον αὐτῷ διδάσκοντι οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι τοῦ λαοῦ λέγοντες, Ἐν ποίᾳ ἐξουσίᾳ ταῦτα ποιεῖς; καὶ τίς σοι ἔδωκεν τὴν ἐξουσίαν ταύτην; 24 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Ἐρωτήσω ὑμᾶς κἀγὼ λόγον ἕνα, ὃν ἐὰν εἴπητέ μοι κἀγὼ ὑμῖν ἐρῶ ἐν ποίᾳ ἐξουσίᾳ ταῦτα ποιῶ 25 τὸ βάπτισμα τὸ Ἰωάννου πόθεν ἦν; ἐξ οὐρανοῦ ἢ ἐξ ἀνθρώπων; οἱ δὲ διελογίζοντο ἐν ἑαυτοῖς λέγοντες, Ἐὰν εἴπωμεν, Ἐξ οὐρανοῦ, ἐρεῖ ἡμῖν, Διὰ τί οὖν οὐκ ἐπιστεύσατε αὐτῷ; 26 ἐὰν δὲ εἴπωμεν, Ἐξ ἀνθρώπων, φοβούμεθα τὸν ὄχλον, πάντες γὰρ ὡς προφήτην ἔχουσιν τὸν Ἰωάννην. 27 καὶ ἀποκριθέντες τῷ Ἰησοῦ εἶπαν, Οὐκ οἴδαμεν. ἔφη αὐτοῖς καὶ αὐτός, Οὐδὲ ἐγὼ λέγω ὑμῖν ἐν ποίᾳ ἐξουσίᾳ ταῦτα ποιῶ.

The Parable of the Two Sons

28 Τί δὲ ὑμῖν δοκεῖ; ἄνθρωπος εἶχεν τέκνα δύο. καὶ προσ­ελθὼν τῷ πρώτῳ εἶπεν, Τέκνον, ὕπαγε σήμερον ἐργάζου ἐν τῷ ἀμπελῶνι. 29 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Οὐ θέλω, ὕστερον δὲ μεταμεληθεὶς ἀπῆλθεν. 30 προσελθὼν δὲ τῷ ἑτέρῳ εἶπεν ὡσαύτως. ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Ἐγώ, κύριε, καὶ οὐκ ἀπῆλθεν. 31 τίς ἐκ τῶν δύο ἐποίησεν τὸ θέλημα τοῦ πατρός; λέγουσιν, Ὁ πρῶτος. λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι οἱ τελῶναι καὶ αἱ πόρναι προάγουσιν ὑμᾶς εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ. 32 ἦλθεν γὰρ Ἰωάννης πρὸς ὑμᾶς ἐν ὁδῷ δικαιοσύνης, καὶ οὐκ ἐπιστεύσατε αὐτῷ, οἱ δὲ τελῶναι καὶ αἱ πόρναι ἐπίστευσαν αὐτῷ· ὑμεῖς δὲ ἰδόντες οὐδὲ μετεμελήθητε ὕστερον τοῦ πιστεῦσαι αὐτῷ.

The Parable of the Vineyard and the Tenants (Mk 12.1‑12; Lk 20.9‑19)

33 Ἄλλην παραβολὴν ἀκούσατε. Ἄνθρωπος ἦν οἰκοδεσπότης ὅστις ἐφύτευσεν ἀμπελῶνα καὶ φραγμὸν αὐτῷ περιέθηκεν καὶ ὤρυξεν ἐν αὐτῷ ληνὸν καὶ ᾠκοδόμησεν πύργον καὶ ἐξέδετο αὐτὸν γεωργοῖς καὶ ἀπεδήμησεν. 34 ὅτε δὲ ἤγγισεν ὁ καιρὸς τῶν καρπῶν, ἀπέστειλεν τοὺς δούλους αὐτοῦ πρὸς τοὺς γεωργοὺς λαβεῖν τοὺς καρποὺς αὐτοῦ. 35 καὶ λαβόντες οἱ γεωργοὶ τοὺς δούλους αὐτοῦ ὃν μὲν ἔδειραν, ὃν δὲ ἀπέκτειναν, ὃν δὲ ἐλιθοβόλησαν. 36 πάλιν ἀπέστειλεν ἄλλους δούλους πλείονας τῶν πρώτων, καὶ ἐποίησαν αὐτοῖς ὡσαύτως. 37 ὕστερον δὲ ἀπέστειλεν πρὸς αὐτοὺς τὸν υἱὸν αὐτοῦ λέγων, Ἐντραπήσονται τὸν υἱόν μου. 38 οἱ δὲ γεωργοὶ ἰδόντες τὸν υἱὸν εἶπον ἐν ἑαυτοῖς, Οὗτός ἐστιν ὁ κληρονόμος· δεῦτε ἀποκτείνωμεν αὐτὸν καὶ σχῶμεν τὴν κληρονομίαν αὐτοῦ, 39 καὶ λαβόντες αὐτὸν ἐξέβαλον ἔξω τοῦ ἀμπελῶνος καὶ ἀπέκτειναν. 40 ὅταν οὖν ἔλθῃ ὁ κύριος τοῦ ἀμπελῶνος, τί ποιήσει τοῖς γεωργοῖς ἐκείνοις; 41 λέγουσιν αὐτῷ, Κακοὺς κακῶς ἀπολέσει αὐτοὺς καὶ τὸν ἀμπελῶνα ἐκδώσεται ἄλλοις γεωργοῖς, οἵτινες ἀποδώσουσιν αὐτῷ τοὺς καρποὺς ἐν τοῖς καιροῖς αὐτῶν. 42 λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Οὐδέποτε ἀνέγνωτε ἐν ταῖς γραφαῖς, Λίθον ὃν ἀπεδοκίμασαν οἱ οἰκοδομοῦντες, οὗτος ἐγενήθη εἰς κεφαλὴν γωνίας· παρὰ κυρίου ἐγένετο αὕτη καὶ ἔστιν θαυμαστὴ ἐν ὀφθαλμοῖς ἡμῶν; 43 διὰ τοῦτο λέγω ὑμῖν ὅτι ἀρθήσεται ἀφ᾽ ὑμῶν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ καὶ δοθήσεται ἔθνει ποιοῦντι τοὺς καρποὺς αὐτῆς. 44 Καὶ ὁ πεσὼν ἐπὶ τὸν λίθον τοῦτον συνθλασθήσεται· ἐφ᾽ ὃν δ᾽ ἂν πέσῃ λικμήσει αὐτόν.] 45 Καὶ ἀκούσαντες οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι τὰς παραβολὰς αὐτοῦ ἔγνωσαν ὅτι περὶ αὐτῶν λέγει 46 καὶ ζητοῦντες αὐτὸν κρατῆσαι ἐφοβήθησαν τοὺς ὄχλους, ἐπεὶ εἰς προφήτην αὐτὸν εἶχον.

22

Omugani gw’olusiku lukulu lw’obuhya (Lk 14, 16-24)

1 Yezu ashub’ibatwa omugani, erhi: 2 «Obwâmi bw’empingu bwanagere­rwa oku mwâmi wajiraga olusiku lukulu lw’obuhya bw’omugala. 3 Anacirhuma abambali mpu bahamagale abalalike oku buhya, ci bôhe bacîlahirira okuyisha. 4 Ashub’irhuma abandi bashi, erhi: «Mubwîre abalalike ntya: «Loli oku narheganyize olusiku lukulu; empanzi zani n’ebibuzi bya­ gwânîne orhwêre, byoshi byarheganyîbwe: muyishe oku buhya». 5 Bôhe obwo barhumvagya, bacigendera, baguma ebwa mashwa gâbo, abandi omu burhunzi bwâbo. 6 Abasigalaga nabo bagwârha balya baganda, n’erhi baba bamabakole­ra amabî, babayirha. 7 Erhi mwâmi ayumva okwo, akunira, anacirîka engabo zâge, amalîra balya bisi, n’olugo lwâbo aludulika muliro. 8 Anacibwîra aba­mbali, erhi: «Olusiku lukulu lw’obuhya Iuli lurheganye, ci abàli balalike barhàli bakwânîne. 9 Ci mugendage, muje omu mashanganyizo g’enjira, na ngasi yeshi mwankashimâna, mumuhamagale ayishe oku buhya». 10 Abambali banacige­nda, n’erhi bahika omu njira, bahamagala aba bashimanyire boshi, ababi n’abi­nja; olurhambà lwadudûsa. 11 Obwo mwâmi anacija omu nyumpa mpu alole abalalike; !ero anacibonamwo omuntu orhayambirhi emyambalo y’obuhya. 12 Anacimubwîra, erhi: «Mwîra wâni, kurhi wahisire muno, orhanagwêrhi omwambalo gw’obuhya?» Naye anaciguguma. 13 Okubundi mwâmi anacibwîra abaganda bâge, erhi: «Mumushwêke amagulu n’amaboko, mukwêbe embuga omu mwizimya; yo yaba ecimorogo n’okukenyeza amîno». 14 Bulya banji bali bahamagale, ci enshagi ziri nyi».

Okuvurhira Sezari (Mk 12, 13-17; Lk 20, 20-26)

15 Okubundi Abafarizeyi banacijaho, baja omu ihano mpu bamugwârhe omu nderho. 16 Banacirhuma abaganda bâbo n’aba Herodi mpu bamubwîre, mpu: «Muyigîriza, rhuyishi oku oderha okuli n’oku enjira ya Nyamuzinda onayiyigîrize nka oku enali, orhanajira kabôlo kuli ndi, bulya orhalola ola ye ndi omu bantu. 17 Ci orhubwîrage kurhi obwîne: ka kukwânîne rhukavurhira Sezari erhi nanga?» 18 Yezu amanya obubi bwâbo, ababwîra, erhi: «Ezi ndyâlya! Carhuma mwantega? 19 Nyereki olusaranga muvurha». Nabo banacimuha idinari. 20 Yezu anacibabwîra, erhi: «Ya ndi eyi nshusho n’aga mandiko?» 21 Bamushuza, mpu: «Bya Sezari». Yezu anacibabwîra, erhi: «Ahoo! ebya Sezari bigaluliragi Sezari, n’ebya Nyamuzinda mubihe Nyamuzinda». 22 Erhi bayumva ntyo, basômerwa, bamuleka, bagenda.

Yezu ashuza Abasaduceyi lugenda okufûka kw’abafire (Mk 12, 18-27; Lk 20, 27-40)

23 Olwo lusiku lwonene, Abasaduceyi, balya bakaderha mpu nta bufûke bw’abafire banacimujaho, bamudôsa, mpu: 24 «Muyigîriza, Musa adesire mpu irhondo omuntu akafa arhanasiziri mwana, mwene wâbo anayanke mukage, lyo aha mwene wâbo iburha. 25 Emwirhu yali ba-nda-nguma nda. Owa burha­ nzi erhi aba amaja omu buhya, anacifa arhanasiziri mwana, alekera omulumu­na mukâge. 26 Owa kabiri naye kwo n’okwo, n’owa kasharhu, kuhika oku wa kali nda. 27 Enyuma ya boshi nyamukazi naye anacifa. 28 Aha kufûka kw’abafu, ayish’iba muka ndi muli balya nda? Ci boshi bàli bamugwêrhe.» 29 Yezu erhi acibashuza, ababwîra, erhi: «Muhabusire erhi kuhaba Amandiko n’obuhashe bwa Nyamuzinda kurhuma. 30 Aha kufûka kw’abafu, ntaye washebe na ntaye washebwe, ci bacibêra nka Bamalahika omu mpingu. 31 N’oku bufûke bw’aba­fu, ka murhazig’isoma aka kanwa Nyamuzinda ammubwîraga, erhi aderha: 32 Nie Nyamuzinda w’Abrahamu, Nyamuzinda w’Izaki na Nyamuzinda wa Yakobo? Arhali Nyamuzinda wa mifu, ci wa bagumaguma!» 33 Erhi orhutu rhw’abantu rhuyumva okwo, rhwasômerwa n’enyigîrizo zâge.

lrhegeko likulu omu marhegeko goshi (Mk 12, 28-31; Lk 10, 25-28; Yn 13, 34-35)

34 Abafarizeyi erhi bayumva oku anadumize Abasaduceyi, baciheba hagu­ ma. 35 Muguma muli bo, mulenga omu Marhegeko. alonza okumurhcga, anaci­ mudôsa, erhi: 36 «Mwigiriza, irhegeko lihi tiri likulu omu Marhegeko goshi? 37 Yezu anacimushuza, erhi: Okâzigira Nyakasane Nyamuzinda wâwe n’omu­rhima gwâwe goshi, n’omûka gwâwe gwoshi, n’obukengere bwâwe boshi. 38 E­ryo lyo likulu lyo n’irhegeko lirhanzi. 39 Erya kabiri nalyo lishushîne n’eryo: Okazigira owinyu nk’oku ocizigira wenene. 40 Ago marhegeko abiri go gali­ mwo Amarhegeko goshi n’Abalêbi».

Kristu mugala wa Daudi na Nnawabo (Mk 1, 35-37: Lk 20. 41-44)

41 Lero erhi Abafarizeyi baciba balì haguma, Yezu abadôsa, erhi: 42 «Kurhi mulola Kristu? Ali mwene ndi?» Banacimubwîra, mpu: «Mwene Daudi». 43 Anacibabwîra, erhi: «Kurhi Daudi, omu bulêbi bwâge, acimuyirikaga Nnâhamwâbo, erhi aderha, erhi: 44 Nyakasane abwîzire Nnâhamwirhu: Bwârhala ebwa kulyo kwâni, kuhika abanzi bâwe mbayandaze burhaba aha magulu gâwe? 45 Akaba Daudi amudesire mpu ye Nnawâbo, kurhi Kristu ankaciba mugala?» 46 Ntâye wahashir’imushuza. Na kurhenga olo lusiku, ntâye wacihali­zize mpu amudôse.

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 22

The Parable of the Marriage Feast (Lk 14.15‑24)

1 Καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς πάλιν εἶπεν ἐν παραβολαῖς αὐτοῖς λέγων, 2 Ὡμοιώθη ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ βασιλεῖ, ὅστις ἐποίησεν γάμους τῷ υἱῷ αὐτοῦ. 3 καὶ ἀπέστειλεν τοὺς δούλους αὐτοῦ καλέσαι τοὺς κεκλημένους εἰς τοὺς γάμους, καὶ οὐκ ἤθελον ἐλθεῖν. 4 πάλιν ἀπέστειλεν ἄλλους δούλους λέγων, Εἴπατε τοῖς κεκλημένοις, Ἰδοὺ τὸ ἄριστόν μου ἡτοίμακα, οἱ ταῦροί μου καὶ τὰ σιτιστὰ τεθυμένα καὶ πάντα ἕτοιμα· δεῦτε εἰς τοὺς γάμους. 5 οἱ δὲ ἀμελήσαντες ἀπῆλθον, ὃς μὲν εἰς τὸν ἴδιον ἀγρόν, ὃς δὲ ἐπὶ τὴν ἐμπορίαν αὐτοῦ 6 οἱ δὲ λοιποὶ κρατήσαντες τοὺς δούλους αὐτοῦ ὕβρισαν καὶ ἀπέκτειναν. 7 ὁ δὲ βασιλεὺς ὠργίσθη καὶ πέμψας τὰ στρατεύματα αὐτοῦ ἀπώλεσεν τοὺς φονεῖς ἐκείνους καὶ τὴν πόλιν αὐτῶν ἐνέπρησεν. 8 τότε λέγει τοῖς δούλοις αὐτοῦ, Ὁ μὲν γάμος ἕτοιμός ἐστιν, οἱ δὲ κεκλημένοι οὐκ ἦσαν ἄξιοι 9 πορεύεσθε οὖν ἐπὶ τὰς διεξόδους τῶν ὁδῶν καὶ ὅσους ἐὰν εὕρητε καλέσατε εἰς τοὺς γάμους. 10 καὶ ἐξελθόντες οἱ δοῦλοι ἐκεῖνοι εἰς τὰς ὁδοὺς συνήγαγον πάντας οὓς εὗρον, πονηρούς τε καὶ ἀγαθούς· καὶ ἐπλήσθη ὁ γάμος ἀνακειμένων. 11 εἰσελθὼν δὲ ὁ βασιλεὺς θεάσασθαι τοὺς ἀνακειμένους εἶδεν ἐκεῖ ἄνθρωπον οὐκ ἐνδεδυμένον ἔνδυμα γάμου, 12 καὶ λέγει αὐτῷ, Ἑταῖρε, πῶς εἰσῆλθες ὧδε μὴ ἔχων ἔνδυμα γάμου; ὁ δὲ ἐφιμώθη. 13 τότε ὁ βασιλεὺς εἶπεν τοῖς διακόνοις, Δήσαντες αὐτοῦ πόδας καὶ χεῖρας ἐκβάλετε αὐτὸν εἰς τὸ σκότος τὸ ἐξώτερον· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων. 14 πολλοὶ γάρ εἰσιν κλητοί, ὀλίγοι δὲ ἐκλεκτοί.

Paying Taxes to Caesar (Mk 12.13‑17; Lk 20.20‑26

) 15 Τότε πορευθέντες οἱ Φαρισαῖοι συμβούλιον ἔλαβον ὅπως αὐτὸν παγιδεύσωσιν ἐν λόγῳ. 16 καὶ ἀποστέλλουσιν αὐτῷ τοὺς μαθητὰς αὐτῶν μετὰ τῶν Ἡρῳδιανῶν λέγοντες, Διδάσκαλε, οἴδαμεν ὅτι ἀληθὴς εἶ καὶ τὴν ὁδὸν τοῦ θεοῦ ἐν ἀληθείᾳ διδάσκεις καὶ οὐ μέλει σοι περὶ οὐδενός· οὐ γὰρ βλέπεις εἰς πρόσωπον ἀνθρώπων. 17 εἰπὲ οὖν ἡμῖν τί σοι δοκεῖ· ἔξεστιν δοῦναι κῆνσον Καίσαρι ἢ οὔ; 18 γνοὺς δὲ ὁ Ἰησοῦς τὴν πονηρίαν αὐτῶν εἶπεν, Τί με πειράζετε, ὑποκριταί; 19 ἐπιδείξατέ μοι τὸ νόμισμα τοῦ κήνσου. οἱ δὲ προσήνεγκαν αὐτῷ δηνάριον. 20 καὶ λέγει αὐτοῖς, Τίνος ἡ εἰκὼν αὕτη καὶ ἡ ἐπιγραφή; 21 λέγουσιν αὐτῷ, Καίσαρος. τότε λέγει αὐτοῖς, Ἀπόδοτε οὖν τὰ Καίσαρος Καίσαρι καὶ τὰ τοῦ θεοῦ τῷ θεῷ. 22 καὶ ἀκούσαντες ἐθαύμασαν, καὶ ἀφέντες αὐτὸν ἀπῆλθαν.

The Question about the Resurrection (Mk 12.18‑27; Lk 20.27‑40)

23 Ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ προσῆλθον αὐτῷ Σαδδουκαῖοι, λέγοντες μὴ εἶναι ἀνάστασιν, καὶ ἐπηρώτησαν αὐτὸν 24 λέγοντες, Διδάσκαλε, Μωϋσῆς εἶπεν, Ἐάν τις ἀποθάνῃ μὴ ἔχων τέκνα, ἐπιγαμβρεύσει ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ καὶ ἀναστήσει σπέρμα τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ. 25 ἦσαν δὲ παρ᾽ ἡμῖν ἑπτὰ ἀδελφοί· καὶ ὁ πρῶτος γήμας ἐτελεύτησεν, καὶ μὴ ἔχων σπέρμα ἀφῆκεν τὴν γυναῖκα αὐτοῦ τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ 26 ὁμοίως καὶ ὁ δεύτερος καὶ ὁ τρίτος ἕως τῶν ἑπτά. 27ὕστερον δὲ πάντων ἀπέθανεν ἡ γυνή. 28 ἐν τῇ ἀναστάσει οὖν τίνος τῶν ἑπτὰ ἔσται γυνή; πάντες γὰρ ἔσχον αὐτήν 29 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Πλανᾶσθε μὴ εἰδότες τὰς γραφὰς μηδὲ τὴν δύναμιν τοῦ θεοῦ 30 ἐν γὰρ τῇ ἀναστάσει οὔτε γαμοῦσιν οὔτε γαμίζονται, ἀλλ᾽ ὡς ἄγγελοι ἐν τῷ οὐρανῷ εἰσιν. 31 περὶ δὲ τῆς ἀναστάσεως τῶν νεκρῶν οὐκ ἀνέγνωτε τὸ ῥηθὲν ὑμῖν ὑπὸ τοῦ θεοῦ λέγοντος, 32 Ἐγώ εἰμι ὁ θεὸς Ἀβραὰμ καὶ ὁ θεὸς Ἰσαὰκ καὶ ὁ θεὸς Ἰακώβ; οὐκ ἔστιν [ὁ] θεὸς νεκρῶν ἀλλὰ ζώντων. 33 καὶ ἀκούσαντες οἱ ὄχλοι ἐξεπλήσσοντο ἐπὶ τῇ διδαχῇ αὐτοῦ.

The Great Commandment (Mk 12.28‑34; Lk 10.25‑28)

34 Οἱ δὲ Φαρισαῖοι ἀκούσαντες ὅτι ἐφίμωσεν τοὺς Σαδδουκαίους συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτό, 35 καὶ ἐπηρώτησεν εἷς ἐξ αὐτῶν [νομικὸς] πειράζων αὐτόν, 36 Διδάσκαλε, ποία ἐντολὴ μεγάλη ἐν τῷ νόμῳ; 37 ὁ δὲ ἔφη αὐτῷ, Ἀγαπήσεις κύριον τὸν θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ ψυχῇ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ διανοίᾳ σου 38 αὕτη ἐστὶν ἡ μεγάλη καὶ πρώτη ἐντολή. 39 δευτέρα δὲ ὁμοία αὐτῇ, Ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν. 40 ἐν ταύταις ταῖς δυσὶν ἐντολαῖς ὅλος ὁ νόμος κρέμαται καὶ οἱ προφῆται.

The Question about David’s Son (Mk 12.35‑37; Lk 20.41‑44)

41 Συνηγμένων δὲ τῶν Φαρισαίων ἐπηρώτησεν αὐτοὺς ὁ Ἰησοῦς 42 λέγων, Τί ὑμῖν δοκεῖ περὶ τοῦ Χριστοῦ; τίνος υἱός ἐστιν; λέγουσιν αὐτῷ, Τοῦ Δαυίδ. 43 λέγει αὐτοῖς, Πῶς οὖν Δαυὶδ ἐν πνεύματι καλεῖ αὐτὸν κύριον λέγων, 44 Εἶπεν κύριος τῷ κυρίῳ μου, Κάθου ἐκ δεξιῶν μου, ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποκάτω τῶν ποδῶν σου; 45 εἰ οὖν Δαυὶδ καλεῖ αὐτὸν κύριον, πῶς υἱὸς αὐτοῦ ἐστιν; 46 καὶ οὐδεὶς ἐδύνατο ἀποκριθῆναι αὐτῷ λόγον οὐδὲ ἐτόλμησέν τις ἀπ᾽ ἐκείνης τῆς ἡμέρας ἐπερωτῆσαι αὐτὸν οὐκέτι.

23

Obulyâlya n’obucibone bw’Abafarizeyi n’abashamuka b’ihano

1 Okuhandi Yezu anacibwîra olubaga n’abaganda bâge, erhi: 2 «Aba­shamuka b’ihano n’Abafarizeyi babwârhala oku ntebe ya Musa. 3 Kuzi­ ga ngasi byoshi bammubwire, mubishimbe munabijire; ci mumanye mu­rhajiraga ebijiro byâbo: bulya banakaderha, ci barhajira^h. 4 Banakashwêka emizigo mizirho, banayibarhuze abantu, ci okuyidundaganya n’omunwe barha­ nkakulonza. 5 Ebijiro byâbo byoshi babijira mpu babonwe n’abantu. Co ci­rhuma bayambala amahêmbe manene banasîma emishumi mirîrî. 6 Basîma ebi­bwârhalo bya burhanzi oku cìbo n’entebe ntanzi omu masinagogi. 7 Basîma okulamusibwa oku mmâna n’okubwirwa n’abantu mpu «Muyigîriza». 8 Ci mwehe murhakag’ilonza bammubwîre mpu «Muyigîriza», bulya Omuyigîriza winyu ali muguma, ninyu muli baguma mweshi. 9 Mumanye murhakag’ibwîra ndi mpu «Larha» en’igulu, bulya Sho ali muguma yenene, ye Sho w’empingu. 10 Murhakag’ilonza bammubwîre mpu «Waliha», bulya Nnâhamwinyu ali mu­guma, ye Kristu. 11 Ommukulire acîjire mwambali winyu. 12 Ngasi wacîkuze, ayish’irhôhibwa, na ngasi wacîrhohye, ayish’ikuzibwa.

Yezu alongoza abashamuka b’ihano n’Abafarizeyi (Lk li. 39-48, 52)

13 «Yajowe mweki, bashamuka b’ihano ninyu Bafarizeyi, ezi ndyâlya zi­ kayigalira abantu Obwâmi bw’empingu! Mumanyire oku murhakabubalala­mwo n’abalonza okubujamwo mudwîrhe mwabahanza. [ 14 Muli bahanya, ba­shamuka b’ihano ninyu Bafarizeyi, ezi ndyâlya zikaja zalya eby’abakana zanaderha amasala malîmalî. Okwo kwârhume mwayagîrizibwa omu lubanja.] 15 Muli bahanya mwe bashamuka b’ihano ninyu Bafarizeyi, ezi ndyâlya zikahinduka enyanja n’ebihugo mpu zilonze omupagani zayigîriza, na hano ziba zamamubona, zimujire mwana wa nyenga y’omuliro, mubî kuzilusha. 16 Muli bahanya mwe balanguzi b’emihûrha mukaderha, mpu: «Olahîre oku izîno ly’aka-Nymuzinda erhi ntâco; ci olahîre okw’izîno ly’isholo limuli, a­gwâsirwe n’endahiro yâge». 17 Yajowe! aba banyakasirhye n’eyi mihurha! cici cilushire, isholo erhi aka-Nyamuzinda kalijira litagatifu? 18 «Erhi ngasi walahiire oku izîno ly’olutare, erhi ntâco; ci owalahire oku nterekêro erikwo, erhi a­gwâsirwe n’endahiro yage». 19 Eyi mihûrha! cici cilushire, erhi enterekêro erhi olutare luyijira ntagatifu? 20 Ci mbona olahira olutare, alulahira alahire n’ebi­ kuli byoshi. 21 Okucigasha ahantu hatagatifu, kuli kucigasha ye na kucigasha Nnaho. 22 N’olahira empingu, alahira entebe ya Nyamuzinda analahira Olya oyibwarhalakwo. 23 Muli bahanya mwe bashamuka b’ihano ninyu Bafarizeyi, ezi ndyâlya zikalyûla entûlo y’emento, n’eneto, n’ecimino, mugal’ivuna amarhegekoⁱ ma­kulu: okutwa kwinja olubanja, obwonjo n’okurhalyaliha. Murhegesirwe okuji­ra ebyo byoshi buzira okuleka ebirhanzi. 24 Ezi nnongozi mpûrha zidokôla ehihuka omu mîshi, zigaligorhomera enjavu!^j 25 Muli bahanya, mwe bashamuka b’ihano ninyu Bafarizeyi, ezi ndyâlya zi­shuka emugongo gw’akahe n’akazinzi, n’obwo omu nda muyunjwire bushambo n’obudambi! 26 Mufarizeyi w’omuhûrha! orhang’icêsa ehiri omu nda y’akahe n’akazinzi, lyo ehiri emugongo bica. 27 Muli hahanya, mwe bashamuka h’ihano ninyu Bafarizeyi, ezi ndyâlya zi­shushire enshinda nyêru: embuga zibonekana nyinja, n’obwo omu nda ziyu­njwîre mavuha g’abafu n’ebibolereza. 28 Kwo ninyu abantu bammubona ntyo embuga nka bashinganya, ci omu nda obulyâlya n’obubî bwammuyunjulirîne. 29 Muli bahanya, mwe bashamuka b’ihano ninyu Bafarizeyi, ezi ndyâlya zikayûbaka enshinda z’abalêbi, zinakakombêza ebyûsho by’abanya-bushinga­nyanya, 30 n’okuderha erhi: «nka rhwaliho amango ga balarha, rhurhanka­jir’irhigi nabu ry’okubulaga omuko gw’abalêbi». 31 Na ntyo munahamirize mwêne oku muli bagala b’abanigaga abalêbi! 32 Ninyu muyunjuzagye olugero lwa basho!

Obubi n’obuhane bw’abashamuka b’ihano n’ Abafarizeyi (Lk Il, 49-51)

33 Ezi njoka, bûko bwa cibugusha, kurhi mwafume obuhane bw’enyenga y’omuliro? 34 Lero mushub’ilola: nammurhumira abalêbi, abanya-bushinganya n’abigîriza; ci mwayirhemwo baguma munababambe oku musalaba, n’abandi mubashurhire emikoba omu masinagogi ginyu, munabashimbûlule omu ngasi cishagala. 35 mpu lyo mubarhuzibwa ngasi muko mwêru-kwêru gwàjire omu budaka, kurhenga omuko mwêrukwêru gw’Abeli kuhika oku muko gwa Zaka­riya, mugala wa Barakiya, mwayirhiraga omu ka-Nyamuzinda embere z’oluta­re! 36 Okuli, mmubwîre, ebyo byoshi byâbarhuzibwa ogu mulala!

Yeruzalemu! Yeruzalemu! (Lk 13, 34-35)

37 «Yeruzalemu! Yeruzalemul we oyirha abalêbi, n’abarhumirwe emwâwe obabande amabuye, kanga nalonzize okukukumakuma nka kulya engoko eku­makuma abanagoko bâyo omu byûbi, orhanayemêraga! 38 Obu mukola mwâlekerwa enyumpa yinyu mushaka^k. 39 Lero mmubwîre: murhakacishub’i­mbona, kuhika olusiku mwaderhe, mpu: Aganze oyishire oku izîno lya Nyaka­sane!»

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 23

The Denouncing of the Scribes and Pharisees (Mk 12.38‑40; Lk 11.37‑52; 20.45‑47)

1 Τότε ὁ Ἰησοῦς ἐλάλησεν τοῖς ὄχλοις καὶ τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ 2 λέγων, Ἐπὶ τῆς Μωϋσέως καθέδρας ἐκάθισαν οἱ γραμματεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι. 3 πάντα οὖν ὅσα ἐὰν εἴπωσιν ὑμῖν ποιήσατε καὶ τηρεῖτε, κατὰ δὲ τὰ ἔργα αὐτῶν μὴ ποιεῖτε· λέγουσιν γὰρ καὶ οὐ ποιοῦσιν. 4 δεσμεύουσιν δὲ φορτία βαρέα [καὶ δυσβάστακτα] καὶ ἐπιτιθέασιν ἐπὶ τοὺς ὤμους τῶν ἀνθρώπων, αὐτοὶ δὲ τῷ δακτύλῳ αὐτῶν οὐ θέλουσιν κινῆσαι αὐτά. 5 πάντα δὲ τὰ ἔργα αὐτῶν ποιοῦσιν πρὸς τὸ θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις· πλατύνουσιν γὰρ τὰ φυλακτήρια αὐτῶν καὶ μεγαλύνουσιν τὰ κράσπεδα, 6 φιλοῦσιν δὲ τὴν πρωτοκλισίαν ἐν τοῖς δείπνοις καὶ τὰς πρωτοκαθεδρίας ἐν ταῖς συναγωγαῖς 7 καὶ τοὺς ἀσπασμοὺς ἐν ταῖς ἀγοραῖς καὶ καλεῖσθαι ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων, Ῥαββί. 8 ὑμεῖς δὲ μὴ κληθῆτε, Ῥαββί· εἷς γάρ ἐστιν ὑμῶν ὁ διδάσκαλος, πάντες δὲ ὑμεῖς ἀδελφοί ἐστε. 9 καὶ πατέρα μὴ καλέσητε ὑμῶν ἐπὶ τῆς γῆς, εἷς γάρ ἐστιν ὑμῶν ὁ πατὴρ ὁ οὐράνιος. 10 μηδὲ κληθῆτε καθηγηταί, ὅτι καθηγητὴς ὑμῶν ἐστιν εἷς ὁ Χριστός. 11 ὁ δὲ μείζων ὑμῶν ἔσται ὑμῶν διάκονος. 12 ὅστις δὲ ὑψώσει ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται καὶ ὅστις ταπεινώσει ἑαυτὸν ὑψωθήσεται. 13 Οὐαὶ δὲ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι κλείετε τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων· ὑμεῖς γὰρ οὐκ εἰσέρχεσθε οὐδὲ τοὺς εἰσερχομένους ἀφίετε εἰσελθεῖν. 15 Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι περιάγετε τὴν θάλασσαν καὶ τὴν ξηρὰν ποιῆσαι ἕνα προσήλυτον, καὶ ὅταν γένηται ποιεῖτε αὐτὸν υἱὸν γεέννης διπλότερον ὑμῶν. 16 Οὐαὶ ὑμῖν, ὁδηγοὶ τυφλοὶ οἱ λέγοντες, Ὃς ἂν ὀμόσῃ ἐν τῷ ναῷ, οὐδέν ἐστιν· ὃς δ᾽ ἂν ὀμόσῃ ἐν τῷ χρυσῷ τοῦ ναοῦ, ὀφείλει. 17 μωροὶ καὶ τυφλοί, τίς γὰρ μείζων ἐστίν, ὁ χρυσὸς ἢ ὁ ναὸς ὁ ἁγιάσας τὸν χρυσόν; 18 καί, Ὃς ἂν ὀμόσῃ ἐν τῷ θυσιαστηρίῳ, οὐδέν ἐστιν· ὃς δ᾽ ἂν ὀμόσῃ ἐν τῷ δώρῳ τῷ ἐπάνω αὐτοῦ, ὀφείλει. 19 τυφλοί, τί γὰρ μεῖζον, τὸ δῶρον ἢ τὸ θυσιαστήριον τὸ ἁγιάζον τὸ δῶρον; 20 ὁ οὖν ὀμόσας ἐν τῷ θυσιαστηρίῳ ὀμνύει ἐν αὐτῷ καὶ ἐν πᾶσιν τοῖς ἐπάνω αὐτοῦ 21 καὶ ὁ ὀμόσας ἐν τῷ ναῷ ὀμνύει ἐν αὐτῷ καὶ ἐν τῷ κατοικοῦντι αὐτόν, 22 καὶ ὁ ὀμόσας ἐν τῷ οὐρανῷ ὀμνύει ἐν τῷ θρόνῳ τοῦ θεοῦ καὶ ἐν τῷ καθημένῳ ἐπάνω αὐτοῦ. 23 Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι ἀποδεκατοῦτε τὸ ἡδύοσμον καὶ τὸ ἄνηθον καὶ τὸ κύμινον καὶ ἀφήκατε τὰ βαρύτερα τοῦ νόμου, τὴν κρίσιν καὶ τὸ ἔλεος καὶ τὴν πίστιν· ταῦτα [δὲ] ἔδει ποιῆσαι κἀκεῖνα μὴ ἀφιέναι. 24 ὁδηγοὶ τυφλοί, οἱ διϋλίζοντες τὸν κώνωπα, τὴν δὲ κάμηλον καταπίνοντες. 25 Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι καθαρίζετε τὸ ἔξωθεν τοῦ ποτηρίου καὶ τῆς παροψίδος, ἔσωθεν δὲ γέμουσιν ἐξ ἁρπαγῆς καὶ ἀκρασίας. 26 Φαρισαῖε τυφλέ, καθάρισον πρῶτον τὸ ἐντὸς τοῦ ποτηρίου, ἵνα γένηται καὶ τὸ ἐκτὸς αὐτοῦ καθαρόν. 27 Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι παρομοιάζετε τάφοις κεκονιαμένοις, οἵτινες ἔξωθεν μὲν φαίνονται ὡραῖοι, ἔσωθεν δὲ γέμουσιν ὀστέων νεκρῶν καὶ πάσης ἀκαθαρσίας. 28 οὕτως καὶ ὑμεῖς ἔξωθεν μὲν φαίνεσθε τοῖς ἀνθρώποις δίκαιοι, ἔσωθεν δέ ἐστε μεστοὶ ὑποκρίσεως καὶ ἀνομίας. 29 Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι οἰκοδομεῖτε τοὺς τάφους τῶν προφητῶν καὶ κοσμεῖτε τὰ μνημεῖα τῶν δικαίων, 30 καὶ λέγετε, Εἰ ἤμεθα ἐν ταῖς ἡμέραις τῶν πατέρων ἡμῶν, οὐκ ἂν ἤμεθα αὐτῶν κοινωνοὶ ἐν τῷ αἵματι τῶν προφητῶν. 31 ὥστε μαρτυρεῖτε ἑαυτοῖς ὅτι υἱοί ἐστε τῶν φονευσάντων τοὺς προφήτας. 32 καὶ ὑμεῖς πληρώσατε τὸ μέτρον τῶν πατέρων ὑμῶν. 33 ὄφεις, γεννήματα ἐχιδνῶν, πῶς φύγητε ἀπὸ τῆς κρίσεως τῆς γεέννης; 34 διὰ τοῦτο ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω πρὸς ὑμᾶς προφήτας καὶ σοφοὺς καὶ γραμματεῖς· ἐξ αὐτῶν ἀποκτενεῖτε καὶ σταυρώσετε καὶ ἐξ αὐτῶν μαστιγώσετε ἐν ταῖς συναγωγαῖς ὑμῶν καὶ διώξετε ἀπὸ πόλεως εἰς πόλιν 35 ὅπως ἔλθῃ ἐφ᾽ ὑμᾶς πᾶν αἷμα δίκαιον ἐκχυννόμενον ἐπὶ τῆς γῆς ἀπὸ τοῦ αἵματος Ἅβελ τοῦ δικαίου ἕως τοῦ αἵματος Ζαχαρίου υἱοῦ Βαραχίου, ὃν ἐφονεύσατε μεταξὺ τοῦ ναοῦ καὶ τοῦ θυσιαστηρίου. 36 ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἥξει ταῦτα πάντα ἐπὶ τὴν γενεὰν ταύτην. The Lament over Jerusalem (Lk 13.34‑35) 37 Ἰερουσαλὴμ Ἰερουσαλήμ, ἡ ἀποκτείνουσα τοὺς προφήτας καὶ λιθοβολοῦσα τοὺς ἀπεσταλμένους πρὸς αὐτήν, ποσάκις ἠθέλησα ἐπισυναγαγεῖν τὰ τέκνα σου, ὃν τρόπον ὄρνις ἐπισυνάγει τὰ νοσσία αὐτῆς ὑπὸ τὰς πτέρυγας, καὶ οὐκ ἠθελήσατε. 38 ἰδοὺ ἀφίεται ὑμῖν ὁ οἶκος ὑμῶν ἔρημος. 39 λέγω γὰρ ὑμῖν, οὐ μή με ἴδητε ἀπ᾽ ἄρτι ἕως ἂν εἴπητε, Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι κυρίου.

24

1 Erhi Yezu acihuluka omu ka-Nyamuzinda n’erhi aba akola agenda, abaganda bâge banacimujabo mpu bamuyêreke obûbake bw’aka-Nya­ muzinda. 2 Naye erhi acibashuza, ababwîra, erhi: «Ka mubwine ebyo byoshi! Mmubwîre okuli, aha, nta ibuye lyasigale oku lindi lirhanashandazîbwi». 3 Erhi aciba akola abwârhire oku ntondo y’Emizeti, abaganda bâge bamushegeraho bufundafunda, bamubwîra, mpu: «Orhubwire mangaci ebyo byâba^l, n’ecâbe cimanyîso c’okuyisha kwâwe n’eca okuhwa kw’igulu»

Omurhondero gw’amalibuko (Mk 13. 5-13; Lk 21, 8-19)

4 Naye Yezu anacibashuza, ababwîra, erhi: «Mumanye ntaye ommu­rhebage. 5 Bulya banji bâyishe oku izîno lyâni, baderhe, mpu: «Nie Kristu», banarhebe banji. 6 Mwâyumve baderha ebîrha n’emihigo y’ebîrhà; mumanye murhayôbohaga bulya kukwânîne ebyo birhang’iyisha, ci erhi burhaciba buzi­nda. 7 Ecihugo câyimukire ecindi, n’obwâmi obundi bwâmi. Ecizombo n’omu­sisi byayisb’iba hanji. 8 Ebyo byoshi, gwo murhondêro gw’amalibuko. 9 Obwo bâmmubabaze banammuyirhe: mwâshombwe na boshi erhi izîno lyâni li­rhuma. 10 Banji obwo bâhirime; banji bâhânane bône na nnene, bânasho­mbane bône na nnene. 11 Abalêbi b’obunywesi babe banji banarhebe bantu ba­njì. 12 Na bulya amabî gayish’iyushûka, obuzigire bwa banji bwânyihe. 13 Ci owayôrhe ali mwinja kuhika olusiku luzinda, oyo ye wâcunguke. 14 Eyi Myanzi minja y’Obwâmi yayish’ihanûlwa omu igulu lyoshi, ebe cimanyîso oku masha­nja goshi. Obwo lyo olusiku luzinda lwâyishe.

Amalibuko ga Yeruzalemu (Mk 13, 13-23; Lk 21, 20-24)

15 Amango mukabona birya bibî bibî byalêbagwa na Daniyeli biri omu ha­ntu batagatifu (owasoma ayumve)! 16 Obwo abali omu cihugo c’e Yudeya bâyakire oku ntondo, 17 n’oli oku burhungiri bw’enyumpa arhamanukaga mpu arhôle ebintu byâge omu nyumpa; 18 n’oli omw’ishwa arhashubirag’eka mpu a­rhôle omwambalo gwâge. 19 Abakazi bali izimi n’abayonsa ago mango, basômerwa! 20 Mushenge murhag’iyish’iyaka omu mango g’e mpondo erhi omu luzira lwa sabato. 21 Bulya ezo nsiku zâba za malibuko garhazig’iboneka kurhe­nga okulemwa kw’igulu kuhika buno, garhakanaciboneka bundi. 22 Acibaga ezo nsiku zirhali zinyihîbwe, nta muntu wankacizire; ci abishogwa barhuma, ezo nsiku zanyihibwa. 23 Ago mango erhi mwankabwîrwa n’omuntu, mpu: «Lola, Kristu oyo oli hano, nisi erhi hala», murhemêraga. 24 Bulya bayish’iyi­sha ba-Kristu bw’obwihambi n’abalêbi bw’obunywesi, bayish’ijira ebimanyîso n’ebirhangâzo binji ebyankarheba ciru n’abishogwa aciba kwankahashikana. 25 Ninyu mumanyage, mmulêbire byoshi.

Mwene-omuntu ayish’iyisha n’obwalagale (Lk 17, 23-24)

26 Kuziga amango bammubwîre, mpu: «Y’oyo omu irungu», murhayijaga, mpu: «Acifulisire omu nyumpa» murhemêraga. 27 Nka kulya omulazo gunahu­buka ehushoshôkero bw’izûba gubonekere emunda lizikira, kwo Mwene-omu­ntu ayish’iyisha ntyo. 28 Aha omurhumba gwabe ho n’enyunda zâshubukire.

lgulu lyoshi lyâgeremwo omusisi (Mk 13, 24-27; Lk 21, 25-27)

29 Enyuma ly’amalibuko g’ezo nsiku, izûba lyâba mwizizi, n’omwezi gu­rhâcibashe, n’enyenyêzi zanamanuka oku nkuba, n’eby’oku nkuba byâgera­ mwo omusisi. 30 Okuhandi ecimanyîso ca Mwene-omuntu canabonekana emalunga; n’amashanja g’en’igulu goshi ganabanda endûlù; go mango bâbona Mwene-omuntu ayishire omu bitù n’obuhashe n’irenge linji. 31 Obwo ana­rhuma bamalahika bâge n’omushekera gw’izù linene, bashubûze abarhôle bâge b’empande ini z’igulu, kurhenga emalunga bwenêne kuhika ah’igulu lihekîre.

Amango okwo kwâbe (Mk 13, 28-32; Lk 21, 29-33)

32 Mulolere olwiganyo oku mulehe. Amashami gâgwo erhi gashabûka n’e­rhi ebibabi bikumera, munamanye oku ecanda ciri hofi. 33 Ninyu ntyo, amango mwâbone ebyo, mumanye oku ali hofi, oku ahika aha luso. 34 Mmubwire okuli, eri iburha lirhagere n’ebyo byoshi birhaba. 35 lrunga n’igulu byâgere, ci enderho zâni zirhakagera. 36 Ci olwo lusiku n’ako kasanzi ntâye omanyire, ciru na bamalahika b’empingu, ciru n’Omugala, nta wundi aha nyuma ly’lshe yenene.

Okuba masù n’okucirheganya (Lk 17, 26-27; 34-35)

37 Nka kulya omu mango ga Nuhu, ntyo kwo Mwene-omuntu ayish’iyisha. 38 Muli ezo nsiku zashokoleraga ecihonzi, bakag’ilya banaywe, bakag’isheba banashebwe kuhika olusiku Nuhu ajaga omu bwârho. 39 Abantu barhakengêraga bici, kuhika ecihonzi cayisha, cabahêka boshi. Ntyola kwo Mwene-omuntu ayish’iyisha. 40 Bantu babiri bâbe bali omu ishwa: muguma ahêkwe n’owabo alekwe. 41 Bakazi babirhi bâbe badwîrhe bashwa: muguma ahêkwe n’owabo alekwe. 42 Kuziga mube masù, bulya murhamanyiri olusiku Nnawinyu ayisha. 43 Yumvi bwinja: acibaga nnakà ankamanya obudufu ecishambo cayishamwo, analalira, arhankanaleka bamurhulira enyumpa. 44 Kuziga ninyu mube masù, bulya Mwene-omuntu ayish’iyisha amango murhakengiri.

Omugani gw’omukulu w’enyumpa (Lk 12, 42-46)

45 Mushi ohi oli mwinkubagirwa na mwirhonzi, oyu nnâhamwabo ahâga obukulu oku bantu b’enyumpa yâge mpu abagabulire ebiryo omu mango ga kwânîne? 46 Iragi lyâge oyo mushi, hano nnâhamwabo ayisha, akamushimâna adwîrhe ajira ntyo! 47 Mmubwîre okuli, anamujira mukulu w’ebirugu byâge byoshi. 48 Ci oyo mushi mubî erhi ankaderha omu murhima, erhi: «Nnâhamwirhu arhishiri duba». 49 Arhangire ashurha abâbo bashi, analye ananywe haguma n’abalalwe, 50 nnâhamwâbo oyo mushi ayisha olusiku arhagererizi n’amango arhamanyiri. 51 Okuhandi amukage, anamuhebe ebwa luhande lw’endyâlya: ho hayish’iba ecimorogo n’okuhenkenya amîno.

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 24

The Destruction of the Temple Foretold (Mk 13.1‑2; Lk 21.5‑6)

1 Καὶ ἐξελθὼν ὁ Ἰησοῦς ἀπὸ τοῦ ἱεροῦ ἐπορεύετο, καὶ προσῆλθον οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἐπιδεῖξαι αὐτῷ τὰς οἰκοδομὰς τοῦ ἱεροῦ. 2 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς, Οὐ βλέπετε ταῦτα πάντα; ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐ μὴ ἀφεθῇ ὧδε λίθος ἐπὶ λίθον ὃς οὐ καταλυθήσεται.

The Beginning of Woes (Mk 13.3‑13; Lk 21.7‑19)

3 Καθημένου δὲ αὐτοῦ ἐπὶ τοῦ Ὄρους τῶν Ἐλαιῶν προσ­ῆλθον αὐτῷ οἱ μαθηταὶ κατ᾽ ἰδίαν λέγοντες, Εἰπὲ ἡμῖν, πότε ταῦτα ἔσται καὶ τί τὸ σημεῖον τῆς σῆς παρουσίας καὶ συντελείας τοῦ αἰῶνος; 4 καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Βλέπετε μή τις ὑμᾶς πλανήσῃ 5 πολλοὶ γὰρ ἐλεύσονται ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου λέγοντες, Ἐγώ εἰμι ὁ Χριστός, καὶ πολλοὺς πλανήσουσιν. 6 μελλήσετε δὲ ἀκούειν πολέμους καὶ ἀκοὰς πολέμων· ὁρᾶτε μὴ θροεῖσθε· δεῖ γὰρ γενέσθαι, ἀλλ᾽ οὔπω ἐστὶν τὸ τέλος. 7 ἐγερθήσεται γὰρ ἔθνος ἐπὶ ἔθνος καὶ βασιλεία ἐπὶ βασιλείαν καὶ ἔσονται λιμοὶ καὶ σεισμοὶ κατὰ τόπους 8 πάντα δὲ ταῦτα ἀρχὴ ὠδίνων. 9 τότε παραδώσουσιν ὑμᾶς εἰς θλῖψιν καὶ ἀποκτενοῦσιν ὑμᾶς, καὶ ἔσεσθε μισούμενοι ὑπὸ πάντων τῶν ἐθνῶν διὰ τὸ ὄνομά μου. 10 καὶ τότε σκανδαλισθήσονται πολλοὶ καὶ ἀλλήλους παραδώσουσιν καὶ μισήσουσιν ἀλλήλους 11 καὶ πολλοὶ ψευδοπροφῆται ἐγερθήσονται καὶ πλανήσουσιν πολλούς 12 καὶ διὰ τὸ πληθυνθῆναι τὴν ἀνομίαν ψυγήσεται ἡ ἀγάπη τῶν πολλῶν. 13 ὁ δὲ ὑπομείνας εἰς τέλος οὗτος σωθήσεται. 14 καὶ κηρυχθήσεται τοῦτο τὸ εὐαγγέλιον τῆς βασιλείας ἐν ὅλῃ τῇ οἰκουμένῃ εἰς μαρτύριον πᾶσιν τοῖς ἔθνεσιν, καὶ τότε ἥξει τὸ τέλος.

The Great Tribulation (Mk 13.14‑23; Lk 21.20‑24)

15 Ὅταν οὖν ἴδητε τὸ βδέλυγμα τῆς ἐρημώσεως τὸ ῥηθὲν διὰ Δανιὴλ τοῦ προφήτου ἑστὸς ἐν τόπῳ ἁγίῳ, ὁ ἀναγινώσκων νοείτω, 16 τότε οἱ ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ φευγέτωσαν εἰς τὰ ὄρη, 17 ὁ ἐπὶ τοῦ δώματος μὴ καταβάτω ἆραι τὰ ἐκ τῆς οἰκίας αὐτοῦ, 18καὶ ὁ ἐν τῷ ἀγρῷ μὴ ἐπιστρεψάτω ὀπίσω ἆραι τὸ ἱμάτιον αὐτοῦ. 19 οὐαὶ δὲ ταῖς ἐν γαστρὶ ἐχούσαις καὶ ταῖς θηλαζούσαις ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις. 20 προσεύχεσθε δὲ ἵνα μὴ γένηται ἡ φυγὴ ὑμῶν χειμῶνος μηδὲ σαββάτῳ. 21 ἔσται γὰρ τότε θλῖψις μεγάλη οἵα οὐ γέγονεν ἀπ᾽ ἀρχῆς κόσμου ἕως τοῦ νῦν οὐδ᾽ οὐ μὴ γένηται. 22 καὶ εἰ μὴ ἐκολοβώθησαν αἱ ἡμέραι ἐκεῖναι, οὐκ ἂν ἐσώθη πᾶσα σάρξ· διὰ δὲ τοὺς ἐκλεκτοὺς κολοβωθήσονται αἱ ἡμέραι ἐκεῖναι. 23 τότε ἐάν τις ὑμῖν εἴπῃ, Ἰδοὺ ὧδε ὁ Χριστός, ἤ, Ὧδε, μὴ πιστεύσητε 24 ἐγερθήσονται γὰρ ψευδόχριστοι καὶ ψευδοπροφῆται καὶ δώσουσιν σημεῖα μεγάλα καὶ τέρατα ὥστε πλανῆσαι, εἰ δυνατόν, καὶ τοὺς ἐκλεκτούς. 25 ἰδοὺ προείρηκα ὑμῖν. 26 ἐὰν οὖν εἴπωσιν ὑμῖν, Ἰδοὺ ἐν τῇ ἐρήμῳ ἐστίν, μὴ ἐξέλθητε· Ἰδοὺ ἐν τοῖς ταμείοις, μὴ πιστεύσητε 27 ὥσπερ γὰρ ἡ ἀστραπὴ ἐξέρχεται ἀπὸ ἀνατολῶν καὶ φαίνεται ἕως δυσμῶν, οὕτως ἔσται ἡ παρουσία τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου 28 ὅπου ἐὰν ᾖ τὸ πτῶμα, ἐκεῖ συναχθήσονται οἱ ἀετοί.

The Coming of the Son of Man (Mk 13.24‑27; Lk 21.25‑28)

29 Εὐθέως δὲ μετὰ τὴν θλῖψιν τῶν ἡμερῶν ἐκείνων ὁ ἥλιος σκοτισθήσεται, καὶ ἡ σελήνη οὐ δώσει τὸ φέγγος αὐτῆς, καὶ οἱ ἀστέρες πεσοῦνται ἀπὸ τοῦ οὐρανοῦ, καὶ αἱ δυνάμεις τῶν οὐρανῶν σαλευθήσονται. 30 καὶ τότε φανήσεται τὸ σημεῖον τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου ἐν οὐρανῷ, καὶ τότε κόψονται πᾶσαι αἱ φυλαὶ τῆς γῆς καὶ ὄψονται τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἐρχόμενον ἐπὶ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ μετὰ δυνάμεως καὶ δόξης πολλῆς 31 καὶ ἀποστελεῖ τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ μετὰ σάλπιγγος μεγάλης, καὶ ἐπισυνάξουσιν τοὺς ἐκλεκτοὺς αὐτοῦ ἐκ τῶν τεσσάρων ἀνέμων ἀπ᾽ ἄκρων οὐρανῶν ἕως [τῶν] ἄκρων αὐτῶν.

The Lesson of the Fig Tree (Mk 13.28‑31; Lk 21.29‑33)

32 Ἀπὸ δὲ τῆς συκῆς μάθετε τὴν παραβολήν· ὅταν ἤδη ὁ κλάδος αὐτῆς γένηται ἁπαλὸς καὶ τὰ φύλλα ἐκφύῃ, γινώσκετε ὅτι ἐγγὺς τὸ θέρος 33 οὕτως καὶ ὑμεῖς, ὅταν ἴδητε πάντα ταῦτα, γινώσκετε ὅτι ἐγγύς ἐστιν ἐπὶ θύραις. 34 ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι οὐ μὴ παρέλθῃ ἡ γενεὰ αὕτη ἕως ἂν πάντα ταῦτα γένηται. 35 ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ παρελεύσεται, οἱ δὲ λόγοι μου οὐ μὴ παρέλθωσιν.

The Unknown Day and Hour (Mk 13.32‑37; Lk 17.26‑30, 34‑36)

36 Περὶ δὲ τῆς ἡμέρας ἐκείνης καὶ ὥρας οὐδεὶς οἶδεν, οὐδὲ οἱ ἄγγελοι τῶν οὐρανῶν οὐδὲ ὁ υἱός, εἰ μὴ ὁ πατὴρ μόνος. 37 ὥσπερ γὰρ αἱ ἡμέραι τοῦ Νῶε, οὕτως ἔσται ἡ παρουσία τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου. 38 ὡς γὰρ ἦσαν ἐν ταῖς ἡμέραις [ἐκείναις] ταῖς πρὸ τοῦ κατακλυσμοῦ τρώγοντες καὶ πίνοντες, γαμοῦντες καὶ γαμίζοντες, ἄχρι ἧς ἡμέρας εἰσῆλθεν Νῶε εἰς τὴν κιβωτόν, 39 καὶ οὐκ ἔγνωσαν ἕως ἦλθεν ὁ κατακλυσμὸς καὶ ἦρεν ἅπαντας, οὕτως ἔσται [καὶ] ἡ παρουσία τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου. 40 τότε δύο ἔσονται ἐν τῷ ἀγρῷ, εἷς παραλαμβάνεται καὶ εἷς ἀφίεται 41 δύο ἀλήθουσαι ἐν τῷ μύλῳ, μία παραλαμβάνεται καὶ μία ἀφίεται. 42 γρηγορεῖτε οὖν, ὅτι οὐκ οἴδατε ποίᾳ ἡμέρᾳ ὁ κύριος ὑμῶν ἔρχεται. 43 ἐκεῖνο δὲ γινώσκετε ὅτι εἰ ᾔδει ὁ οἰκοδεσπότης ποίᾳ φυλακῇ ὁ κλέπτης ἔρχεται, ἐγρηγόρησεν ἂν καὶ οὐκ ἂν εἴασεν διορυχθῆναι τὴν οἰκίαν αὐτοῦ. 44διὰ τοῦτο καὶ ὑμεῖς γίνεσθε ἕτοιμοι, ὅτι ᾗ οὐ δοκεῖτε ὥρᾳ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἔρχεται. The Faithful or the Unfaithful Servant (Lk 12.41‑48) 45 Τίς ἄρα ἐστὶν ὁ πιστὸς δοῦλος καὶ φρόνιμος ὃν κατέστησεν ὁ κύριος ἐπὶ τῆς οἰκετείας αὐτοῦ τοῦ δοῦναι αὐτοῖς τὴν τροφὴν ἐν καιρῷ; 46 μακάριος ὁ δοῦλος ἐκεῖνος ὃν ἐλθὼν ὁ κύριος αὐτοῦ εὑρήσει οὕτως ποιοῦντα 47 ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἐπὶ πᾶσιν τοῖς ὑπάρχουσιν αὐτοῦ καταστήσει αὐτόν. 48 ἐὰν δὲ εἴπῃ ὁ κακὸς δοῦλος ἐκεῖνος ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ, Χρονίζει μου ὁ κύριος, 49 καὶ ἄρξηται τύπτειν τοὺς συνδούλους αὐτοῦ, ἐσθίῃ δὲ καὶ πίνῃ μετὰ τῶν μεθυόντων, 50 ἥξει ὁ κύριος τοῦ δούλου ἐκείνου ἐν ἡμέρᾳ ᾗ οὐ προσδοκᾷ καὶ ἐν ὥρᾳ ᾗ οὐ γινώσκει, 51 καὶ διχοτομήσει αὐτὸν καὶ τὸ μέρος αὐτοῦ μετὰ τῶν ὑποκριτῶν θήσει· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων.

25

Omugani gwa banyere ikumi bajaga buhya

1 Obwâmi bw’empingu bwayish’isbushana banyere ikumi barhôlaga o­rhumole rhwâbo mpu baj’ishimâna^m omuhya-mulume n’omuhya. 2 Ba­rhanu muli bo bàli bingolongolo, na barhanu bàli benge. 3 Balya barhanu b’ebi­ ngolongolo, erhi baba bamafumbarha orhumole rhwâbo, barbacihekaga mavu­ rha. 4 Abenge bôhe, erhi baba bamayanka orbumole rhwâbo, bahêka n’ama­vurha omu rhulaha. 5 Lero erhi omuhya-mulume aciba arhishiri duba, bagwi­shira boshi banahunga. 6 Aba karhî k’obudufu bayumva olubi embuga, mpu: «Omuhya-mulume oyo oyiruka! huluki mushigânane!» 7 Balya banyere boshi banacizûka, barheganya orhumole rhwâbo. 8 Balya b’ebingolongobo babwîra abenge, mpu: «Murhuhe nirhu oku mavurha ginyu, bulya orhumole rhwa­rhuzimîre». 9 Balya benge erhi bashuza, bababwîra, mpu: «Lyo garhag’irhu­nyihira n’oli mwe, kukwânîne muje emw’abarhunzi, mugule aginyu». 10 Erhi bakola bàli omu njira bagend’igula, omuhya-mulume ayisha; abàli bacirhega­nyize baja omu k’obuhya haguma naye, okubundi olumvi lwahamikwa. 11 Buzi­nda balya bandi banyere bayisha, baderha, mpu: «Waliha, Waliha, o­rhuyigulire!» 12 Naye ashuza, ababwîra, erhi: «Okuli, mmubwîre, ntammuma­nyiri». 13 Kuziga mube masù, bulya murhamanyiri ciru n’olusiku ciru n’ama­ngo.

Omugani gw’amagerha (Lk 19, 12-27)

14 Nka kulya omuntu wabalamaga, ahamagala abambali, abagabira ebintu byâge. 15 Anaciha muguma magerha mafundo arhanu, owundi abiri, n’owa ka­sharhu liguma, ngasi muguma nka obuhashe bwâge; anacigenda. 16 Ho n’abo, olya wahâbagwa magerba mafundo arhanu, anacigend’igakolêsa, ayungukira­ kwo gandi arhanu. 17 Owahâbagwa abiri naye kwo n’okwo, ayungukirakwo ga­ndi abiri. 18 Ci nyakuhâbwa liguma yebe, agend’ibumba omwina omw’idaho, afulikamwo ifundo ly’amagerha ga nnâhamwâbo. 19 Erhi ensiku ziciba zamage­ra, nnâbamwâbo balya bashi ayisha, anacibabwîra mpu bamuyêreke kurhi bakozire. 20 Olya nyakuhâbwa magerha mafundo arhanu anacimujaho, amu­rhûla gandi arhanu, anamubwîra erhi: «Muhanyi, magerha mafundo arhanu wampaga: obonerage aho, gandi arhanu gano nayungukîrekwo!» 21 Nnâha­mwâbo anacimubwîra, erhi: «Ntyo, murhumisi mwinja na mwikubagirwa, obu omu binyi wàbîre mwikubagirwa, nâkujira rnurhambo omu binji; cijire omu masîrna g’enyumpa ya nnâhamwinyu». 22 Olya wahâbagwa magerha mafundo abiri naye anaciyisha, aderha, erhi: «Muhanyi, magerha mafundo abiri wa­mpaga; gandi abiri gano nayunguk’îrekwo». 23 Nnâhamwâbo anacimubwîra, e­rhi: «Kwokwo, murhumìsi mwinja na mwikubagirwa, ene oba mwikubagirwa omu binyi, nakujira murhambo omu binji, cijire omu nyumpa ya nnâhamwi­nyu». 24 Lero naye nyakuhâbwa ifundo liguma erhi amujaho, amubwîra, erhi: «Waliha, nyishi oku oli muntu wa kajiji, onasârûle aha orharhweraga, onahaki­re aha orhamîraga. 25 Erhi nciyôboha, nagend’ihumbira ifundo ly’amagerha gâwe omu mwîna; ly’eri, liri cirugu câwe». 26 Obwo nnâhamwâbo amushuza, amubwîra, erhi: «Murhumisi mubî na mwolo! Wali oyishi oku nansârûla aha ntarhweraga, n’oku nampake aba ntamîraga? 27 Kuziga wali okwânîne okuhèêka er’ifundo ly’amagerha gâni omu mbîko, n’aha kugaluka, nankaliyansire nie nnalyo n’obunguke bwâlyo, 28 Ji mumuyanke er’igerha, mulihe ogwêrhe mafu­ndo ikumi. 29 Bulya ngasi ogwêrhe ye wahâbwa, acihirhirire: ci orhagwêrhi, n’ehi âgwarhe, bâmunyagusahyo. 30 N’oyo nyakubura w’omushizi, mumu­kwêbe omu mwizimya embuga: mwo mwaba ecimorogo n’okukenyeza amîno».

Olubanja luzinda

31 Amango Mwene-omuntu âyisha omu bukuze bwâge, na bamalahika bo­shi haguma naye, anatamala oku ntebe yâge y’irenge, 32 Obwo abantu b’ebihu­go byoshi bashimânane embere zâge, naye ayish’ibasâbanula nka kulya omu­ngere asâbanula emisâhene n’ebihebe. 33 Emisahene anayibugire ebwa kulyo, n’ebihebe ebwa kumosho. 34 Obwo Mwâmi anâbwîre abali ekulyo kwâge erhi: «Yishi, mwe mwàgishirwe na Larha, mucigandalize omu Bwâmi mwarhega­nyizîbwe kurhenga okulemwa kw’igulu. 35 Bulya nal’inshalisire, mwampa eci nalya; enyôrha yangwârha, mwampa eci nanywa; nali cigolo, mwampa ecirâlo; 36 nali mushugunu, mwampa eci nayambala; nali mulwâla, mwayish’ikanta­ngula; nali omu mugozi, mwayish’ikandola». 37 Okuhandi obwo abashinganya bâmushuze, bamubwîre. mpu: «Nyamwagirwa, mangaci rhwakubonaga o­shalisire, rhwakuha eci walya; oli nyôrha, rhwakuha eci wanywa? 38 (Mangaci ago rhwakubonaga oli) cigolo, rhwakuhandisa; oli mushugunu, rhwakuya­ mbika? 39 (Erhi mangaci) wali mulwala erhi omu mugozi, rhwaj’ikurhangula? 40 Mwâmi naye ayish’ibashuza, ababwîre, erhi: «Okuli, mmubwîre, ngasi kantu mwajirîre muguma muli aba balumuna bani barhorho, niene mwakajirîre». 41 Okubundi anacibwîre abali ebwa kumosho kwâge nabo, erhi: «Ntengiho, mwe bakagwa, muje omu muliro gurhazima, gwarheganyizibagwa shetani na bamalahika bâge. 42 Bulya nal’inshalisire, murhanampaga eci nalya; nal’ingweêrhwe n’enyôrha, murhanampaga eci nanywa; 43 nali cigolo, murhanampaga cirâlo; nali mushugunu, murhananyambikaga; nali mulwâla, nali omu mugozi, murhanishig’intangula», 44 Obwo nabo banâmushuze banaderbe, mpu: «Wa­liha, mangaci rhwakubonaga oshalisire, erhi ogwêrhwe n’enyôrha, oli cigolo e­rhi mushugunu, oli mulwâla erhi omu mugozi, rhurhanakurhabâlaga?» 45 Obo anâbashuze, ababwire, erhi: «Okuli, mmubwîre, ngasi hyoshi murhajiriraga muguma muli aba balumuna bani barhorho, nani murhahinjiriraga». 46 Okuha­ndi abo banaja omu malumwa garhahwa, n’abashinganya baje omu buzîne bw’ensiku n’amango».

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 25

The Parable of the Ten Maidens

1 Τότε ὁμοιωθήσεται ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν δέκα παρθένοις, αἵτινες λαβοῦσαι τὰς λαμπάδας ἑαυτῶν ἐξῆλθον εἰς ὑπάντησιν τοῦ νυμφίου. 2 πέντε δὲ ἐξ αὐτῶν ἦσαν μωραὶ καὶ πέντε φρόνιμοι. 3 αἱ γὰρ μωραὶ λαβοῦσαι τὰς λαμπάδας αὐτῶν οὐκ ἔλαβον μεθ᾽ ἑαυτῶν ἔλαιον. 4 αἱ δὲ φρόνιμοι ἔλαβον ἔλαιον ἐν τοῖς ἀγγείοις μετὰ τῶν λαμπάδων ἑαυτῶν. 5 χρονίζοντος δὲ τοῦ νυμφίου ἐνύσταξαν πᾶσαι καὶ ἐκάθευδον. 6 μέσης δὲ νυκτὸς κραυγὴ γέγονεν, Ἰδοὺ ὁ νυμφίος, ἐξέρχεσθε εἰς ἀπάντησιν [αὐτοῦ]. 7 τότε ἠγέρθησαν πᾶσαι αἱ παρθένοι ἐκεῖναι καὶ ἐκόσμησαν τὰς λαμπάδας ἑαυτῶν. 8 αἱ δὲ μωραὶ ταῖς φρονίμοις εἶπαν, Δότε ἡμῖν ἐκ τοῦ ἐλαίου ὑμῶν, ὅτι αἱ λαμπάδες ἡμῶν σβέννυνται. 9 ἀπεκρίθησαν δὲ αἱ φρόνιμοι λέγουσαι, Μήποτε οὐ μὴ ἀρκέσῃ ἡμῖν καὶ ὑμῖν· πορεύεσθε μᾶλλον πρὸς τοὺς πωλοῦντας καὶ ἀγοράσατε ἑαυταῖς. 10 ἀπερχομένων δὲ αὐτῶν ἀγοράσαι ἦλθεν ὁ νυμφίος, καὶ αἱ ἕτοιμοι εἰσῆλθον μετ᾽ αὐτοῦ εἰς τοὺς γάμους καὶ ἐκλείσθη ἡ θύρα. 11 ὕστερον δὲ ἔρχονται καὶ αἱ λοιπαὶ παρθένοι λέγουσαι, Κύριε κύριε, ἄνοιξον ἡμῖν. 12 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐκ οἶδα ὑμᾶς. 13 Γρηγορεῖτε οὖν, ὅτι οὐκ οἴδατε τὴν ἡμέραν οὐδὲ τὴν ὥραν.

The Parable of the Talents (Lk 19.11‑27)

14 Ὥσπερ γὰρ ἄνθρωπος ἀποδημῶν ἐκάλεσεν τοὺς ἰδίους δούλους καὶ παρέδωκεν αὐτοῖς τὰ ὑπάρχοντα αὐτοῦ, 15 καὶ ᾧ μὲν ἔδωκεν πέντε τάλαντα, ᾧ δὲ δύο, ᾧ δὲ ἕν, ἑκάστῳ κατὰ τὴν ἰδίαν δύναμιν, καὶ ἀπεδήμησεν. εὐθέως 16 πορευθεὶς ὁ τὰ πέντε τάλαντα λαβὼν ἠργάσατο ἐν αὐτοῖς καὶ ἐκέρδησεν ἄλλα πέντε 17 ὡσαύτως ὁ τὰ δύο ἐκέρδησεν ἄλλα δύο. 18 ὁ δὲ τὸ ἓν λαβὼν ἀπελθὼν ὤρυξεν γῆν καὶ ἔκρυψεν τὸ ἀργύριον τοῦ κυρίου αὐτοῦ. 19 μετὰ δὲ πολὺν χρόνον ἔρχεται ὁ κύριος τῶν δούλων ἐκείνων καὶ συναίρει λόγον μετ᾽ αὐτῶν. 20 καὶ προσ­ελθὼν ὁ τὰ πέντε τάλαντα λαβὼν προσήνεγκεν ἄλλα πέντε τάλαντα λέγων, Κύριε, πέντε τάλαντά μοι παρέδωκας· ἴδε ἄλλα πέντε τάλαντα ἐκέρδησα. 21 ἔφη αὐτῷ ὁ κύριος αὐτοῦ, Εὖ, δοῦλε ἀγαθὲ καὶ πιστέ, ἐπὶ ὀλίγα ἦς πιστός, ἐπὶ πολλῶν σε καταστήσω· εἴσελθε εἰς τὴν χαρὰν τοῦ κυρίου σου. 22 προσ­ελθὼν [δὲ] καὶ ὁ τὰ δύο τάλαντα εἶπεν, Κύριε, δύο τάλαντά μοι παρέδωκας· ἴδε ἄλλα δύο τάλαντα ἐκέρδησα. 23 ἔφη αὐτῷ ὁ κύριος αὐτοῦ, Εὖ, δοῦλε ἀγαθὲ καὶ πιστέ, ἐπὶ ὀλίγα ἦς πιστός, ἐπὶ πολλῶν σε καταστήσω· εἴσελθε εἰς τὴν χαρὰν τοῦ κυρίου σου. 24 προσελθὼν δὲ καὶ ὁ τὸ ἓν τάλαντον εἰληφὼς εἶπεν, Κύριε, ἔγνων σε ὅτι σκληρὸς εἶ ἄνθρωπος, θερίζων ὅπου οὐκ ἔσπειρας καὶ συνάγων ὅθεν οὐ διεσκόρπισας, 25 καὶ φοβηθεὶς ἀπελθὼν ἔκρυψα τὸ τάλαντόν σου ἐν τῇ γῇ· ἴδε ἔχεις τὸ σόν. 26 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ κύριος αὐτοῦ εἶπεν αὐτῷ, Πονηρὲ δοῦλε καὶ ὀκνηρέ, ᾔδεις ὅτι θερίζω ὅπου οὐκ ἔσπειρα καὶ συνάγω ὅθεν οὐ διεσκόρπισα; 27 ἔδει σε οὖν βαλεῖν τὰ ἀργύριά μου τοῖς τραπεζίταις, καὶ ἐλθὼν ἐγὼ ἐκομισάμην ἂν τὸ ἐμὸν σὺν τόκῳ. 28 ἄρατε οὖν ἀπ᾽ αὐτοῦ τὸ τάλαντον καὶ δότε τῷ ἔχοντι τὰ δέκα τάλαντα 29 τῷ γὰρ ἔχοντι παντὶ δοθήσεται καὶ περισσευθήσεται, τοῦ δὲ μὴ ἔχοντος καὶ ὃ ἔχει ἀρθήσεται ἀπ᾽ αὐτοῦ. 30 καὶ τὸν ἀχρεῖον δοῦλον ἐκβάλετε εἰς τὸ σκότος τὸ ἐξώτερον· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων. The Judgment of the Nations 31 Ὅταν δὲ ἔλθῃ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ δόξῃ αὐτοῦ καὶ πάντες οἱ ἄγγελοι μετ᾽ αὐτοῦ, τότε καθίσει ἐπὶ θρόνου δόξης αὐτοῦ 32 καὶ συναχθήσονται ἔμπροσθεν αὐτοῦ πάντα τὰ ἔθνη, καὶ ἀφορίσει αὐτοὺς ἀπ᾽ ἀλλήλων, ὥσπερ ὁ ποιμὴν ἀφορίζει τὰ πρόβατα ἀπὸ τῶν ἐρίφων, 33 καὶ στήσει τὰ μὲν πρόβατα ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ, τὰ δὲ ἐρίφια ἐξ εὐωνύμων. 34 τότε ἐρεῖ ὁ βασιλεὺς τοῖς ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ, Δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός μου, κληρονομήσατε τὴν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ καταβολῆς κόσμου. 35 ἐπείνασα γὰρ καὶ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα καὶ ἐποτίσατέ με, ξένος ἤμην καὶ συνηγάγετέ με, 36 γυμνὸς καὶ περιεβάλετέ με, ἠσθένησα καὶ ἐπεσκέψασθέ με, ἐν φυλακῇ ἤμην καὶ ἤλθατε πρός με. 37 τότε ἀποκριθήσονται αὐτῷ οἱ δίκαιοι λέγοντες, Κύριε, πότε σε εἴδομεν πεινῶντα καὶ ἐθρέψαμεν, ἢ διψῶντα καὶ ἐποτίσαμεν; 38 πότε δέ σε εἴδομεν ξένον καὶ συνηγάγομεν, ἢ γυμνὸν καὶ περιεβάλομεν; 39πότε δέ σε εἴδομεν ἀσθενοῦντα ἢ ἐν φυλακῇ καὶ ἤλθομεν πρός σε; 40 καὶ ἀποκριθεὶς ὁ βασιλεὺς ἐρεῖ αὐτοῖς, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐφ᾽ ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοὶ ἐποιήσατε. 41 Τότε ἐρεῖ καὶ τοῖς ἐξ εὐωνύμων, Πορεύεσθε ἀπ᾽ ἐμοῦ [οἱ] κατηραμένοι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον τὸ ἡτοιμασμένον τῷ διαβόλῳ καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ. 42 ἐπείνασα γὰρ καὶ οὐκ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα καὶ οὐκ ἐποτίσατέ με, 43 ξένος ἤμην καὶ οὐ συνηγάγετέ με, γυμνὸς καὶ οὐ περιεβάλετέ με, ἀσθενὴς καὶ ἐν φυλακῇ καὶ οὐκ ἐπεσκέψασθέ με. 44 τότε ἀποκριθήσονται καὶ αὐτοὶ λέγοντες, Κύριε, πότε σε εἴδομεν πεινῶντα ἢ διψῶντα ἢ ξένον ἢ γυμνὸν ἢ ἀσθενῆ ἢ ἐν φυλακῇ καὶ οὐ διηκονήσαμέν σοι; 45 τότε ἀποκριθήσεται αὐτοῖς λέγων, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐφ᾽ ὅσον οὐκ ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἐλαχίστων, οὐδὲ ἐμοὶ ἐποιήσατε. 46 καὶ ἀπελεύσονται οὗτοι εἰς κόλασιν αἰώνιον, οἱ δὲ δίκαιοι εἰς ζωὴν αἰώνιον.

26

VII. Amababale, okufa n’okufuka kwa Yezu

Abashombanyi ba Yezu balagânana okumuyirha (Mk 14, 1-2; Lk 22, 1-2)

1 Byanaciba ntyo! Erhi Yezu ayûs’iderha ezo nderho zoshi, abwîra abaganda bâge, erhi: 2 «Mumanyire oku lisirhondo Basâka aba, na Mwene-omuntu ahâwa mpu abambwe oku musalaba». 3 Okuhandi abajinji b’abadâhwa n’abagula b’olubaga bashimânana omu côgo c’omudabwa mukulu, oderhwa Kayifa. 4 Banacisingira Yezu ibano, mpu bamugwârhe n’obwenge banamuyirhe. 5 cikwônene bakaderha, mpu: «Arhali oku lusiku lukulu, akadugundu kalek’izûka omu lubaga».

Yezu abulagirwa omugavu omw’irhwe (Mk 14, 3-9; Yn 12, 1-8)

6 Erhi Yezu aciba ali e Betaniya omu mwa Simoni mushomyo, 7 hayisha mukazi muguma wali odwîrhe enjebe y’amavurha g’omugavu gw’engulo ndârhi; anacimudubulira gulya mugavu oku irhwe, erhi ali oku cîbo. 8 Erhi babona ntyo, abaganda bagwârhwa n’omutula, baderha, mpu: «Cirhumire asherêza ogu mugavu? 9 Gwankaguzirwe birugu binji, binahâbwe abakenyi». 10 Ci erhi Yezu acimanya, ababwîra, erhi: «Cirhumire mwabêra oyu mukazi emitula? Cijiro cinja anjirîre obu. 11 Abakenyi, ensiku zoshi muli haguma nabo, ci niehe arhali ensiku zoshi mwambona. 12 Ene ashîga omubiri gwâni n’ogu mugavu, abîre agurhenganya okubishwa. 13 Okuli mmubwîre, ngasi hoshi ogu Mwanzi mwinja gw’Akalembe gwâyigîrizibwe en’igulu lyoshi, eci cijiro c’oyu mukazi câganîrwe oku kumukengêra».

Yuda ahâna Nnawâbo (Mk 14, 10-11; Lk 22, 3-6)

14 Okubundi, muguma muli balya Ikumi-na-babiri, y’erigi Yuda w’e Keriyo­ti, anacija emwa abajinji b’abadâhwa. 15 Anacibabwîra, erhi: «Ci mwakampa mmuheye?» Nabo banacimuha magerha mafundo asharhu. 16 Obwo kurhe­ng’aho akaz’ilonza kurhi abona ah’amuhânira.

Amarheganyo ga Basâka (Mk 14, 12-16; Lk 22, 7-13)

17 Omu lusiku lurhanzi lw’emigati erhalimwo lwango, abaganda banacijaho Yezu, bamubwîra, mpu: «Ngahi olonzize rhurheganye okulya Basâka?» 18 Anacibashuza, erhi: «Muje omu cishagala, emwa lebe, munamubwire, mpu: «Omwigîriza adesire ntya: «Amango gâni gali hofi, omu mwâwe najirira Basâka nie n’abaganda bâni». 19 Abaganda banacijira oku Yezu arhegekaga, ba­rheganya Basâka.

Yezu abwîra abaganda bâge oku Yuda amuhâna (Mk 14, 17-21; Lk 22, 21-23; Yn 13,21-30)

20 Erhi biba bijingo, baba bali oku cìbo bona balya lkumi-na-babiri. 21 Erhi baba badwîrhe balya, ababwîra, erhi: «Okuli, mmubwîre, muguma muli mwe ampâna». 22 Omutula gwanacibagwârha bwenêne, barhangira bamudôsa, ngasi muguma, erhi: «Waliha, ka nie? 23 Naye anacibashuza, erhi: «Oyu ohebire okuboko omu nambi rhwe naye, ye wampâna! 24 Neci, Mwene-omuntu aciko­lera nk’oku ayandikîrwe, ci kwônene buhanya bw’oyu muntu Mwene-omuntu ahânwa naye! Kwakabîre kukulu oyu muntu arhaburhwe!» 25 Naye Yuda wamulenganyagya amudôsa, erhi: «Ka nie, Muyigîriza?» Naye Yezu anacimu­shuza, erhi: «Wakudesire».

Yezu ajira Obukaristiya (Mk 14, 22-25; Lk 22, 19-20; 1 Kr 11, 23-25)

26 Erhi baba badwîrhe balya, Yezu ayanka omugati, n’erhi aba amagugisha, agubega, ahà abaganda bâge, aderha, erhi: «Yanki, mulye eci guli mubiri­ gwâni». 27 Ashubiyanka akahe, avuga omunkwa, abahà, anaderha, erhi: «Mu­nyweko mweshi; 28 bulya eci guli muko gwâni gw’endagâno mpyahya, o­gwabulagwa banji barhumire, mpu bakulirwe ebyâha. 29 Okuli, mmubwizire, ntakacishub’inywa kuli eyi mburho y’omuzâbîbu, kuhika olusiku nanâyinywe mpyahya haguma ninyu omu Bwâmi bwa Larha».

Yezu alêba oku Petro amuhakana kasharhu (Mk 14, 26-31; Lk 22, 31-34; Yn 13, 26-38; 16-32)

30 Erhi bayus’iyimba, barheremera oku ntondo y’Emizeti. 31 Yezu anaciba­bwîra, erhi: «Obudufu bw’ene mweshi mwâsârhala erhi nie ntuma; bulya kuya­ndisirwe, mpu: «Nashurha lungere, ebibuzi bishandabane. 32 Ci hano nyus’ifuûka, nammushokolera e Galileya». 33 Petro amubwîra, erhi: «Ciru boshi ba­ nkasârhala erhi we orhuma, nta mango niehe nankasârhala». 34 Yezu anacimu­shuza, erhi: «Okuli, nkubwîre: ene muli obu budufu, oluhazi lurhacibika, wa­ mpakana kasharhu». 35 Petro anacimubwîra, erhi: «Ciru kwankaba kufa hagu­ma nawe, ntakakuhakana». N’abandi baganda bakuderha boshi.

Yezu abona oburhe bw’amaganya e Jetesemani l (Mk 14, 32-42; Lk 22, 40-46; Yn 18,1)

36 Obwo Yezu anacihika omu ishwa liderhwa Jetesemaniⁿ ye n’abaganda bâge; ababwîra, erhi: «Bêragi aha oku naja hala ngend’ishenga». 37 Ayanka Petro na bene Zebedeyo bombi, anacirhondêra okuyumva oburhe n’amaganya. 38 Obwo anacibabwîra, erhi: «Omurhima gwâni guyunjwîre burhe bw’okulo­nz’ifa; bêri aha, muyîze haguma nani». 39 Erhi ashegûka, acîrhimba oku idaho, ashenga anaderha, erhi: «Larha akaba kwankahashikana, aka kabehe kangere kuli! Ci kwônene arhali nk’oku nalonza, ci nk’oku walonza wenene». 40 Anaci­shubira aha bambali, ashimâna bahunzire; abwîra Petro, erhi: «Ka ciru mu­rhahashire okuyîza haguma nani nsà nguma yône? 41 Mube masù munashenge, mulek’ishumikwa: bulya omurhima guba mwangu, ci omubiri guba muzamba». 42 Ashub’igend’ishenga obwa kabiri, aderha, erhi: «Larha, akaba aka kabehe karhankagera ntanakanywîri, oku walonza kubâge!» 43 Erhi agaluka, ashimâna kandi bali îro, bulya amasù gabo gàli mazirho. 44 Abaleka, agend’ishenga obwa kasharhu, anaderha zirya nderho ntanzi. 45 Okuhandi ashubira emunda aba­mbali bàli, ababwîra, erhi: «Lero mwankagwîshiraga munarhamûke! Amango gahisire; Mwene-omuntu akol’ihânwa omu maboko g’abanya-byâha. 46 Zûki, rhugende! Owampâna oyu oyiruka».

Yezu agwârhwa (Mk 14, 43-52; Lk 22. 27-53; Yn 18, 2-11)

47 Oku acidwîrhe aderha, Yuda, muguma muli balya Ikumi-na-babiri, y’ono y’ono, adwîrhe ngabo nyinji efumbasire engôrho n’amahiri, erhumirwe n’abajinji b’abadâhwa n’abagula b’olubaga. 48 Owamulenganyagya erhi ana­bahire ecimanyîso, erhi: «Oyu nakanûnugurha, erhi ye, mumugwârhe». 49 Oku anayisha ntya, ayirukira ayegera Yezu, amubwîra, erhi: «Mpanyire omusingo, Muyigîriza!» Anacimunûnugurha. 50 Yezu anacimubwîra, erhi: «Mwîra wâni, bici bikudwîrhe?» Okuhandi banacimushegerera, bamuhirako amaboko, bamugwârha. 51 Obwo muguma muli balya bàli haguma na Yezu alikira okubo­ko ebirhugo, ayômola engôrho yâge, ayirhimba mwambali w’Omudâhwa mu­kulu, amushishimbula okurhwiri. 52 Yezu anacimubwîra, erhi: «Shubiza engoôrho yâwe omu lûba; bulya ngasi yeshi wakolêse engôrho, ngôrho yamuyirhe. 53 Ka omanyire mpu ntankahunyire Larha antumire ho n’aho rhutu ikumi na rhubiri rhwa bamalahika? 54 Kurhi Amandiko gankaciyunjulaga obwo, agade­sire mpu bikwânîne bibe ntyo?» 55 Yezu anacibwîra zirya ngabo, erhi: «Ewe, kurhi kuno muyishire nka bantu bashimbire ecishungu, muherhe engôrho n’amahiri, mul’ingwârha? Ngasi lusiku nakag’iyigîriza omu ka-Nyamuzinda, murhanangwârhaga». 56 Okwo kwoshi kwàba ntyo mpu lyo Amandiko g’abalêbi gayunjula. Obwo abaganda bâge banacimuleka.

Yezu ahêkwa emwa Kayifa (Mk 14, 53-65; Lk 22, 54-55; 66-71; Yn 18, 24)

57 Balya bantu bagwârhaga Yezu, bamuhêka emwa Kayifa, ye Mukulu w’abadâhwa; nabo bashamuka b’ihano n’abagula b’olubaga bayishubûkira. 58 Naye Petro amuguma omu cirali, kuhika omu côgo c’Omukulu w’abadâhwa; anacija omu lugo, abwârhala haguma n’abalalizi, mpu abone oku byâba. 59 Abajinji b’abadâhwa n’ihano lyoshi bakalonza abashobeka Yezu eby’obunywesi, mpu lyo bamuyirha. 60 Lero banacibabula, n’obwo abahamîrizi b’obu­nywesi bàli bayishire banji. Buzinda hayisha babiri. 61 Banaciderha, mpu: «Oyu muntu adesire ntya: mpu: «Nanashaba aka ka-Nyamuzinda, na­ nshub’ikayubaka omu nsiku isharhu», 62 Obwo Omukulu w’abadâhwa ayimu­ka, amubwîra, erhi: «Ci orhashuza? Kurhi okwo aba bantu bakuderhîre?» 63 Yezu acihulikira. Omukulu w’abadâhwa anacimubwîra, erhi: «Nkulahirîze kuli Nyamuzinda ozîne, orhubwîre erhi we Kristu Mugala wa Nnâmahanga», 64 Yezu anacimushuza. erhi: «Wakudesire. Ciru mmubwizire n’obwalagale oku mwacibona Mwene-omuntu abwârhire ekulyo kw’Ogala-byoshi, anayishire omu bitù by’emalunga», 65 Aho Omukulu w’abadâhwa asharhula emyambalo yâge, anaderha, erhi: «Amalogorha! Bici rhwacilongeza abahamîrizi! Mwayu­mvirhe oku alogorha! 66 Kurhi mubwîne?» Nabo, mpu: «Kufa anafa la!» 67 Okubundi banacimutwîra ebusù n’okumurhimba ebifundo abandi bamushuûrha empi, 68 banaderha, mpu: «Lêbaga, Kristu: rhubwîre ndi okushûsire».

Petro ahakana Nnawâbo (Mk 14, 66-72; Lk 22, 56,62; Yn 18, 17, 25-27)

69 Obwo Petro naye erhi aburhamîre embuga omu côgo. Muja-nyere mugu­ma anacimujaho, amubwîra, erhi: «Nawe wàli haguma na Yezu w’e Galileya». 70 Naye anacihakana embere za boshi, erhi: «Ntamanyiri ebi odesire!» 71 Mpu ahulukage aj’emuhanda, owundi muja-nyere anacibwîra abahali, erhi: «N’oyu naye ali haguma na Yezu w’e Nazareti». 72 Ashub’ilahira, anyw’embuli, erhi: «Mâshi ntishi oyo muntu», 73 Erhi hagera kashanzi kanyi, abàli halya bajaho Petro, bamubwîra, mpu: «Mâshi nawe oli wa muli bo, ciru n’iderha lyâwe lyône likuhânyire», 74 Okuhandi arhondêr’alahira analahiriza, mpu: «Mâshi ntishi oyo muntu», Ho na halya oluhazi lwabika, 75 Obwo Petro akengêra kalya kanwa Yezu amubwîraga, erhi: «Embere oluhazi lubike, wampakana kasha­rhu». N’erhi acihuluka, arhondêra okuvugumula emirenge.

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 26

The Plot to Kill Jesus (Mk 14.1‑2; Lk 22.1‑2; Jn 11.45‑53)

1 Καὶ ἐγένετο ὅτε ἐτέλεσεν ὁ Ἰησοῦς πάντας τοὺς λόγους τούτους, εἶπεν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, 2 Οἴδατε ὅτι μετὰ δύο ἡμέρας τὸ πάσχα γίνεται, καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοται εἰς τὸ σταυρωθῆναι. 3 Τότε συνήχθησαν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι τοῦ λαοῦ εἰς τὴν αὐλὴν τοῦ ἀρχιερέως τοῦ λεγομένου Καϊάφα 4 καὶ συνεβουλεύσαντο ἵνα τὸν Ἰησοῦν δόλῳ κρατήσωσιν καὶ ἀποκτείνωσιν 5 ἔλεγον δέ, Μὴ ἐν τῇ ἑορτῇ, ἵνα μὴ θόρυβος γένηται ἐν τῷ λαῷ. The Anointing at Bethany (Mk 14.3‑9; Jn 12.1‑8) 6 Τοῦ δὲ Ἰησοῦ γενομένου ἐν Βηθανίᾳ ἐν οἰκίᾳ Σίμωνος τοῦ λεπροῦ, 7 προσῆλθεν αὐτῷ γυνὴ ἔχουσα ἀλάβαστρον μύρου βαρυτίμου καὶ κατέχεεν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ ἀνακειμένου. 8 ἰδόντες δὲ οἱ μαθηταὶ ἠγανάκτησαν λέγοντες, Εἰς τί ἡ ἀπώλεια αὕτη; 9ἐδύνατο γὰρ τοῦτο πραθῆναι πολλοῦ καὶ δοθῆναι πτωχοῖς. 10 γνοὺς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Τί κόπους παρέχετε τῇ γυναικί; ἔργον γὰρ καλὸν ἠργάσατο εἰς ἐμέ 11 πάντοτε γὰρ τοὺς πτωχοὺς ἔχετε μεθ᾽ ἑαυτῶν, ἐμὲ δὲ οὐ πάντοτε ἔχετε 12 βαλοῦσα γὰρ αὕτη τὸ μύρον τοῦτο ἐπὶ τοῦ σώματός μου πρὸς τὸ ἐνταφιάσαι με ἐποίησεν. 13 ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὅπου ἐὰν κηρυχθῇ τὸ εὐαγγέλιον τοῦτο ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ, λαληθήσεται καὶ ὃ ἐποίησεν αὕτη εἰς μνημόσυνον αὐτῆς.

Judas’ Agreement to Betray Jesus (Mk 14.10‑11; Lk 22.3‑6)

14 Τότε πορευθεὶς εἷς τῶν δώδεκα, ὁ λεγόμενος Ἰούδας Ἰσκαριώτης, πρὸς τοὺς ἀρχιερεῖς 15 εἶπεν, Τί θέλετέ μοι δοῦναι, κἀγὼ ὑμῖν παραδώσω αὐτόν; οἱ δὲ ἔστησαν αὐτῷ τριάκοντα ἀργύρια. 16 καὶ ἀπὸ τότε ἐζήτει εὐκαιρίαν ἵνα αὐτὸν παραδῷ.

The Passover with the Disciples (Mk 14.12‑21; Lk 22.7‑14, 21‑23; Jn 13.21‑30)

17 Τῇ δὲ πρώτῃ τῶν ἀζύμων προσῆλθον οἱ μαθηταὶ τῷ Ἰησοῦ λέγοντες, Ποῦ θέλεις ἑτοιμάσωμέν σοι φαγεῖν τὸ πάσχα; 18 ὁ δὲ εἶπεν, Ὑπάγετε εἰς τὴν πόλιν πρὸς τὸν δεῖνα καὶ εἴπατε αὐτῷ, Ὁ διδάσκαλος λέγει, Ὁ καιρός μου ἐγγύς ἐστιν, πρὸς σὲ ποιῶ τὸ πάσχα μετὰ τῶν μαθητῶν μου. 19 καὶ ἐποίησαν οἱ μαθηταὶ ὡς συνέταξεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς καὶ ἡτοίμασαν τὸ πάσχα. 20 Ὀψίας δὲ γενομένης ἀνέκειτο μετὰ τῶν δώδεκα. 21 καὶ ἐσθιόντων αὐτῶν εἶπεν, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι εἷς ἐξ ὑμῶν παραδώσει με. 22 καὶ λυπούμενοι σφόδρα ἤρξαντο λέγειν αὐτῷ εἷς ἕκαστος, Μήτι ἐγώ εἰμι, κύριε; 23 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Ὁ ἐμβάψας μετ᾽ ἐμοῦ τὴν χεῖρα ἐν τῷ τρυβλίῳ οὗτός με παραδώσει. 24 ὁ μὲν υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ὑπάγει καθὼς γέγραπται περὶ αὐτοῦ, οὐαὶ δὲ τῷ ἀνθρώπῳ ἐκείνῳ δι᾽ οὗ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοται· καλὸν ἦν αὐτῷ εἰ οὐκ ἐγεννήθη ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος. 25 ἀποκριθεὶς δὲ Ἰούδας ὁ παραδιδοὺς αὐτὸν εἶπεν, Μήτι ἐγώ εἰμι, ῥαββί; λέγει αὐτῷ, Σὺ εἶπας.

The Institution of the Lord’s Supper (Mk 14.22‑26; Lk 22.15‑20; 1 Cor 11.23‑25)

26 Ἐσθιόντων δὲ αὐτῶν λαβὼν ὁ Ἰησοῦς ἄρτον καὶ εὐλογήσας ἔκλασεν καὶ δοὺς τοῖς μαθηταῖς εἶπεν, Λάβετε φάγετε, τοῦτό ἐστιν τὸ σῶμά μου. 27 καὶ λαβὼν ποτήριον καὶ εὐχαριστήσας ἔδωκεν αὐτοῖς λέγων, Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες, 28 τοῦτο γάρ ἐστιν τὸ αἷμά μου τῆς διαθήκης τὸ περὶ πολλῶν ἐκχυννόμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν. 29 λέγω δὲ ὑμῖν, οὐ μὴ πίω ἀπ᾽ ἄρτι ἐκ τούτου τοῦ γενήματος τῆς ἀμπέλου ἕως τῆς ἡμέρας ἐκείνης ὅταν αὐτὸ πίνω μεθ᾽ ὑμῶν καινὸν ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ πατρός μου. 30 Καὶ ὑμνήσαντες ἐξῆλθον εἰς τὸ Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν. 31 Τότε λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Πάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ, γέγραπται γάρ,

Peter’s Denial Foretold (Mk 14.27‑31; Lk 22.31‑34; Jn 13.36‑38)

Πατάξω τὸν ποιμένα, καὶ διασκορπισθήσονται τὰ πρόβατα τῆς ποίμνης. 32 μετὰ δὲ τὸ ἐγερθῆναί με προάξω ὑμᾶς εἰς τὴν Γαλιλαίαν. 33 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ, Εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί, ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαι. 34 ἔφη αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Ἀμὴν λέγω σοι ὅτι ἐν ταύτῃ τῇ νυκτὶ πρὶν ἀλέκτορα φωνῆσαι τρὶς ἀπαρνήσῃ με. 35 λέγει αὐτῷ ὁ Πέτρος, Κἂν δέῃ με σὺν σοὶ ἀποθανεῖν, οὐ μή σε ἀπαρνήσομαι. ὁμοίως καὶ πάντες οἱ μαθηταὶ εἶπαν.

The Prayer in Gethsemane (Mk 14.32‑42; Lk 22.39‑46)

36 Τότε ἔρχεται μετ᾽ αὐτῶν ὁ Ἰησοῦς εἰς χωρίον λεγόμενον Γεθσημανὶ καὶ λέγει τοῖς μαθηταῖς, Καθίσατε αὐτοῦ ἕως [οὗ] ἀπελθὼν ἐκεῖ προσεύξωμαι. 37 καὶ παραλαβὼν τὸν Πέτρον καὶ τοὺς δύο υἱοὺς Ζεβεδαίου ἤρξατο λυπεῖσθαι καὶ ἀδημονεῖν. 38 τότε λέγει αὐτοῖς, Περίλυπός ἐστιν ἡ ψυχή μου ἕως θανάτου· μείνατε ὧδε καὶ γρηγορεῖτε μετ᾽ ἐμοῦ. 39 καὶ προελθὼν μικρὸν ἔπεσεν ἐπὶ πρόσωπον αὐτοῦ προσευχόμενος καὶ λέγων, Πάτερ μου, εἰ δυνατόν ἐστιν, παρελθάτω ἀπ᾽ ἐμοῦ τὸ ποτήριον τοῦτο· πλὴν οὐχ ὡς ἐγὼ θέλω ἀλλ᾽ ὡς σύ. 40 καὶ ἔρχεται πρὸς τοὺς μαθητὰς καὶ εὑρίσκει αὐτοὺς καθεύδοντας, καὶ λέγει τῷ Πέτρῳ, Οὕτως οὐκ ἰσχύσατε μίαν ὥραν γρηγορῆσαι μετ᾽ ἐμοῦ; 41 γρηγορεῖτε καὶ προσεύχεσθε, ἵνα μὴ εἰσέλθητε εἰς πειρασμόν· τὸ μὲν πνεῦμα πρόθυμον ἡ δὲ σὰρξ ἀσθενής. 42 πάλιν ἐκ δευτέρου ἀπελθὼν προσηύξατο λέγων, Πάτερ μου, εἰ οὐ δύναται τοῦτο παρελθεῖν ἐὰν μὴ αὐτὸ πίω, γενηθήτω τὸ θέλημά σου. 43 καὶ ἐλθὼν πάλιν εὗρεν αὐτοὺς καθεύδοντας, ἦσαν γὰρ αὐτῶν οἱ ὀφθαλμοὶ βεβαρημένοι. 44 καὶ ἀφεὶς αὐτοὺς πάλιν ἀπελθὼν προσηύξατο ἐκ τρίτου τὸν αὐτὸν λόγον εἰπὼν πάλιν. 45 τότε ἔρχεται πρὸς τοὺς μαθητὰς καὶ λέγει αὐτοῖς, Καθεύδετε [τὸ] λοιπὸν καὶ ἀναπαύεσθε ἰδοὺ ἤγγικεν ἡ ὥρα καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοται εἰς χεῖρας ἁμαρτωλῶν. 46 ἐγείρεσθε ἄγωμεν· ἰδοὺ ἤγγικεν ὁ παραδιδούς με.

The Betrayal and Arrest of Jesus (Mk 14.43‑50; Lk 22.47‑53; Jn 18.3‑12)

47 Καὶ ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος ἰδοὺ Ἰούδας εἷς τῶν δώδεκα ἦλθεν καὶ μετ᾽ αὐτοῦ ὄχλος πολὺς μετὰ μαχαιρῶν καὶ ξύλων ἀπὸ τῶν ἀρχιερέων καὶ πρεσβυτέρων τοῦ λαοῦ. 48 ὁ δὲ παραδιδοὺς αὐτὸν ἔδωκεν αὐτοῖς σημεῖον λέγων, Ὃν ἂν φιλήσω αὐτός ἐστιν, κρατήσατε αὐτόν. 49 καὶ εὐθέως προσελθὼν τῷ Ἰησοῦ εἶπεν, Χαῖρε, ῥαββί, καὶ κατεφίλησεν αὐτόν. 50 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ, Ἑταῖρε, ἐφ᾽ ὃ πάρει. τότε προσελθόντες ἐπέβαλον τὰς χεῖρας ἐπὶ τὸν Ἰησοῦν καὶ ἐκράτησαν αὐτόν. 51 καὶ ἰδοὺ εἷς τῶν μετὰ Ἰησοῦ ἐκτείνας τὴν χεῖρα ἀπέσπασεν τὴν μάχαιραν αὐτοῦ καὶ πατάξας τὸν δοῦλον τοῦ ἀρχιερέως ἀφεῖλεν αὐτοῦ τὸ ὠτίον. 52 τότε λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Ἀπόστρεψον τὴν μάχαιράν σου εἰς τὸν τόπον αὐτῆς· πάντες γὰρ οἱ λαβόντες μάχαιραν ἐν μαχαίρῃ ἀπολοῦνται. 53 ἢ δοκεῖς ὅτι οὐ δύναμαι παρακαλέσαι τὸν πατέρα μου, καὶ παραστήσει μοι ἄρτι πλείω δώδεκα λεγιῶνας ἀγγέλων; 54 πῶς οὖν πληρωθῶσιν αἱ γραφαὶ ὅτι οὕτως δεῖ γενέσθαι; 55 Ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ εἶπεν ὁ Ἰησοῦς τοῖς ὄχλοις, Ὡς ἐπὶ λῃστὴν ἐξήλθατε μετὰ μαχαιρῶν καὶ ξύλων συλλαβεῖν με; καθ᾽ ἡμέραν ἐν τῷ ἱερῷ ἐκαθεζόμην διδάσκων καὶ οὐκ ἐκρατήσατέ με. 56 τοῦτο δὲ ὅλον γέγονεν ἵνα πληρωθῶσιν αἱ γραφαὶ τῶν προφητῶν. Τότε οἱ μαθηταὶ πάντες ἀφέντες αὐτὸν ἔφυγον.

Jesus before the Council (Mk 14.53‑65; Lk 22.54‑55, 63‑71; Jn 18.13‑14, 19‑24)

57 Οἱ δὲ κρατήσαντες τὸν Ἰησοῦν ἀπήγαγον πρὸς Καϊάφαν τὸν ἀρχιερέα, ὅπου οἱ γραμματεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι συνήχθησαν. 58 ὁ δὲ Πέτρος ἠκολούθει αὐτῷ ἀπὸ μακρόθεν ἕως τῆς αὐλῆς τοῦ ἀρχιερέως καὶ εἰσελθὼν ἔσω ἐκάθητο μετὰ τῶν ὑπηρετῶν ἰδεῖν τὸ τέλος. 59 οἱ δὲ ἀρχιερεῖς καὶ τὸ συνέδριον ὅλον ἐζήτουν ψευδομαρτυρίαν κατὰ τοῦ Ἰησοῦ ὅπως αὐτὸν θανατώσωσιν, 60 καὶ οὐχ εὗρον πολλῶν προσελθόντων ψευδομαρτύρων. ὕστερον δὲ προσελθόντες δύο 61 εἶπαν, Οὗτος ἔφη, Δύναμαι καταλῦσαι τὸν ναὸν τοῦ θεοῦ καὶ διὰ τριῶν ἡμερῶν οἰκοδομῆσαι. 62 καὶ ἀναστὰς ὁ ἀρχιερεὺς εἶπεν αὐτῷ, Οὐδὲν ἀποκρίνῃ τί οὗτοί σου καταμαρτυροῦσιν; 63 ὁ δὲ Ἰησοῦς ἐσιώπα. καὶ ὁ ἀρχιερεὺς εἶπεν αὐτῷ, Ἐξορκίζω σε κατὰ τοῦ θεοῦ τοῦ ζῶντος ἵνα ἡμῖν εἴπῃς εἰ σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ. 64 λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Σὺ εἶπας πλὴν λέγω ὑμῖν, ἀπ᾽ ἄρτι ὄψεσθε **τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου** καθήμενον ἐκ δεξιῶν τῆς δυνάμεως καὶ **ἐρχόμενον ἐπὶ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ.** 65 τότε ὁ ἀρχιερεὺς διέρρηξεν τὰ ἱμάτια αὐτοῦ λέγων, Ἐβλασφήμησεν· τί ἔτι χρείαν ἔχομεν μαρτύρων; ἴδε νῦν ἠκούσατε τὴν βλασφημίαν 66 τί ὑμῖν δοκεῖ; οἱ δὲ ἀποκριθέντες εἶπαν, Ἔνοχος θανάτου ἐστίν. 67Τότε ἐνέπτυσαν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ καὶ ἐκολάφισαν αὐτόν, οἱ δὲ ἐράπισαν 68 λέγοντες, Προφήτευσον ἡμῖν, Χριστέ, τίς ἐστιν ὁ παίσας σε;

Peter’s Denial of Jesus (Mk 14.66‑72; Lk 22.56‑62; Jn 18.15‑18, 25‑27)

69 Ὁ δὲ Πέτρος ἐκάθητο ἔξω ἐν τῇ αὐλῇ· καὶ προσῆλθεν αὐτῷ μία παιδίσκη λέγουσα, Καὶ σὺ ἦσθα μετὰ Ἰησοῦ τοῦ Γαλιλαίου. 70 ὁ δὲ ἠρνήσατο ἔμπροσθεν πάντων λέγων, Οὐκ οἶδα τί λέγεις. 71 ἐξελθόντα δὲ εἰς τὸν πυλῶνα εἶδεν αὐτὸν ἄλλη καὶ λέγει τοῖς ἐκεῖ, Οὗτος ἦν μετὰ Ἰησοῦ τοῦ Ναζωραίου. 72 καὶ πάλιν ἠρνήσατο μετὰ ὅρκου ὅτι Οὐκ οἶδα τὸν ἄνθρωπον. 73 μετὰ μικρὸν δὲ προσελθόντες οἱ ἑστῶτες εἶπον τῷ Πέτρῳ, Ἀληθῶς καὶ σὺ ἐξ αὐτῶν εἶ, καὶ γὰρ ἡ λαλιά σου δῆλόν σε ποιεῖ. 74 τότε ἤρξατο καταθεματίζειν καὶ ὀμνύειν ὅτι Οὐκ οἶδα τὸν ἄνθρωπον. καὶ εὐθέως ἀλέκτωρ ἐφώνησεν. 75 καὶ ἐμνήσθη ὁ Πέτρος τοῦ ῥήματος Ἰησοῦ εἰρηκότος ὅτι Πρὶν ἀλέκτορα φωνῆσαι τρὶς ἀπαρνήσῃ με· καὶ ἐξελθὼν ἔξω ἔκλαυσεν πικρῶς.

27

Yezu ahêkwa emwa Bilato (Mk 15, 1; Lk 22, 66; 23, 1)

1 Erhi buca, abajinji boshi n’abagula b’olubaga bajîra Yezu ihano, mpu bamuyîrhe, 2 N’erhi baba bamamushwêka, bamuhêkera Bilato, ye mu­rhegesi.

Yuda acîmanika

3 Obwo erhi Yuda wamulenganyagya abona atwîrwa okufa, omurhima gwamulya, agalulira abajinji n’abagula galya magerha mafundo asharhu, erhi: 4 «Najizire kubi ene mpâna omuko mwêru-kwêru». Nabo banacimushuza, mpu: «Kurhi kwarhujira? Wêne wamanya!» 5 Akwêba galya magerha omu ka-Nyamuzinda, agenda, acimanika, 6 Erhi abajinji bayanka galya magerha, banaciderha, mpu: «Kurhemerirwi okugahira omu mbîko, bulya gali ngulo ya muko». 7 Erhi baciba bamaj’ihano, bagagula ishwa ly’omubumbi, mpu bakâbi­shamwo ebigolo. 8 Co carhumire eryo ishwa liyirikwa, kuhik’ene, Ishwa lya Muko, 9 Ntyo kwanaciba kulya kwalêbagwa n’omulêbi Yeremiya, erhi: Bana­ ciyanka galya magerha mafundo asharhu, yo ngulo batwiraga oyu abana b’Israheli bâgerekaga, 10 Banacigagula ishwa ly’omubumbi, nk’oku Nyakasane a­ntegekaga.

Yezu embere za Bilato (Mk 15, 2-15; Lk 23, 2-5, 18-25; Yn 18, 28-40; 19, 4-16)

11 Yezu anacihêkwa embere z’omurhegesi, n’omurhegesi amudôsa, erhi: «Ka we mwâmi w’Abayahudi?» Yezu amushuza, erhi: «Wakudesire». 12 Ci erhi abajinji n’abagula bakâmulega, arhashuzagya cici. 13 Bilato anacimubwîra, e­rhi: «Ka orhumvirhi ebyo byoshi badwîrhe bakuderhera?» 14 Arhashuzagya oku kanwa ciru n’akaguma, kuhika nyamurhegesi asômerwa bwenêne. 15 Ngasi lusiku lukulu, bwàli bworhere bw’omurhegesi okubalikira mushwêkwa muguma, oyu banacîshozire. 16 Hàli mushwêkwa muguma wali wajire irenge, ye wali Baraba. 17 Obwo erhi olubaga luciba lulundumîne haguma, Bilato ababwîra, e­rhi: Ndi mwalonza mmulikire, ka Baraba erhi Yezu, oderhwa Kristu?» 18 Erhi anamanyire obwo oku bwagalwa bamuhâniraga. 19 Erhi aciba akola abwârhire ekagombe, mukâge arhuma emunda ali, mpu bamubwîre, erhi: «Omanye o­rhacîhiraga omu lubanja lw’oyo mushinganyanya, bulya ene budufu nababîre bwenêne omu bilorho erhi ye orhuma». 20 Ci abajinji b’abadâhwa n’abagula bashumika olubaga mpu bahûne Baraba banayîse Yezu. 21 Omurhegesi a­shub’ibadôsa, erhi: «Ndi mulonzize ndîke muli aba bombi?» Banacishuza, mpu: «Baraba». 22 Bilato anacibabwîra, erhi: «Kurhi najiraga Yezu oderhwa Kristu?» Boshi bashuza, mpu: «Abambwe oku musalaba». 23 Ashub’idôsa olu­baga, erhi: «Kubi kuci ajizire?» Banaciyâma kulusha, mpu: «Abambwe oku musalaba!» 24 Erhi Bilato abona oku nta luderho lwaciyumvibwa n’oku ehidugundu hyayisha hyayushûka, kwo kuyanka amîshi, acikalaba enfune e­mbere z’olubaga, anaderha, erhi: «Ndi mwêru-kwêru oku muko g’oyu muntu; oku bwinyu!» 25 Olubaga lwoshi lwashuza, lwaderha, mpu: «Omuko gwâge kuli rhwe n’oku bana birhu!» 26 Okubundi anacibalikira Baraba, n’erhi aba amashuûrha Yezu emikoba, abahâye mpu abambwe oku musalaba.

Ecimanè c’emishûgi (Mk 15, 16-20; Yn 19, 1-3)

27 Abasirika b’omurhegesi banaciyanka Yezu, bamujâna omu lurhamba, bamuhirakwo olugamba lw’abasirika lwoshi. 28 Banacimuhogola emyambalo yâge, bamuyambika ecishûli cidukula. 29 N’erhi baba bamaluka ecimanè c’emi­shûgi, bamuhiraco omu irhwe, bamufumbasa olusheke omu kuboko kulyo. Bafukama embere zâge, banamushekera n’okuderha, mpu: «Asinge, mwâmi w’Abayahudi»! 30 Banakamukâyirakwo, n’erhi barhôla lulya lusheke, bakamu­shûrhalo oku irhwe. 31 Okuhandi erhi bayûs’imucinaguza, banacimuhogola ci­lya cishûli, bamuyambika emyambalo yâge, bamuhulukana, baj’imubamba oku musalaba.

Yezu abambwa oku musalaba (Mk 15, 21-27; Lk23, 26-34, 38)

32 Erhi bahika omu njira, barhimâna omuntu w’e Kirena, ye Simoni; bamu­gwârha mpu arhwâze Yezu okubarhula omusalaba, 33 Erhi bahika ahantu haderhwa Gologota^o, kwo kuderha mpu hantu h’empanga, 34 banacimuha amavu galimwo endulwe mpu anywe; ci erhi ayus’ilabula, arhacilonzagya okuganywa. 35 Erhi baba bamamubamba oku musalaba, bagabâna emyambalo yâge, bayiyesha cigole^p. 36 Banaciburhamala mpu bamulange. 37 Banaciyandika aha nyanya ly’irhwe lyâge igwârhiro ly’olufu lwâge, mpu: «Oyu ye Yezu, Mwâmi w’Abayahudi». 38 Banacibamba haguma naye bishumûsi bibiri, ciguma ekulyo, ecindi ekumosho kwâge.

Yezu ashekerwa anajacirwa oku musalaba (Mk 15. 29-32; Lk 23, 35-37)

39 Abakag’igera bakamujacira banadunda irhwe, 40 mpu: «We shâba aka­-Nyamuzinda, onashub’ikayunjuza omu nsiku isharhu, cirikuzagye wenene aka­ba oli Mwene-Nnâmahanga, onahonekwo ogu musalaba!» 41 Nabo abajinji b’abadâhwa bakag’imushekera, banakag’iderha haguma n’abashamuka b’iha­no n’abagula, mpu: 42 «Acizize abandi arhankanahash’icîciza yenene! Akaba ali Mwâmi w’Israheli, !ero amanukage kuli ogu musalaba, nirhu rhumuyemêre! 43 Mpu alangalira Nyamuzinda: lero Nyamuzinda amulikuzagye akaba amuzigi­ra! Akazag’iderha, erhi: «Ndi Mwene-Nnâmahanga!» 44 Ciru na birya bi­shumusi byàli bibambirwe oku musalaba haguma naye byakâg’imujacira.

Yezu afa oku musalaba (Mk 15. 33-41; Lk 23. 44-59; Yn 19-29)

45 Kurhenga izûba liyimanga^q, omwizîzi gwabwîka ecihugo coshi kuhika amafuluko. 46 Erhi kuba mafuluko, Yezu anaciyâma n’izu linene, erhi: «Eli, Eli, lama sahaktani?» Kwo kuderha: «Nyamuzinda wâni, Nyamuzinda wâni, carhumire ondeka?» 47 Baguma muli balya bàhali erhi bayumva, banaciderha, mpu: «Amayakûza Eliya». 48 Ho na halya, muguma muli bo alibirha, ayanka ecihôrholo, acivumvuliza, omu nkalishi, acishwêkera oku lusheke, amuha mpu anywe. 49 Ci abandi bamubwîra, mpu: «Muleke rhulole erhi Eliya ayi­sh’imuciza!» 50 Obwo Yezu ashub’iyâma n’izu linene, arhengamwo omûka. 51 Okubundi omwenda gw’olusîka gwàli mumanike aha karhî k’aka-Nyamuzi­nda mpu gusike ahatagatifu h’ebitagatifu gwalalanguka mpande ibiri kurhe­ng’enyanya kuhik’ahanshi; igulu lyanacigeramwo omusisi, amabuye gàhahanyuka. 52 Enshinda zàfunuka, mibiri minji y’abatagatifu bàli bafìre yafûka. 53 N’erhi Yezu ayûs’ifûka, barhenga omu nshinda, baja omu Cishagala Citaga­tifu, banji bababona. 54 Omukulu w’abasirika n’abandi bantu bakag’ilanga Yezu haguma naye erhi babona igulu ligeramwo omusisi n’ebindi byabîre byo­shi, bayôboha bwenêne, banaderha, mpu: «Neci, kwo binali oyu muntu anali Mugala wa Nyamuzinda!» 55 Hàli abakazi bakag’ilâbira kuli, balya bàli bashi­mbire Yezu kurheng’e Galileya mpu baje bamukolera. 56 Muli bo mwàli Ma­riya Magadalena, na Mariya nnina wa Yakobo na Yozefu, na nnina wa bene Zebedeyo.

Yezu abishwa (Mk 15, 42-47; Lk 23, 50-55; Yn 19, 38-42)

57 Erhi kuciba bijingo, muntu muhirhi muguma w’e Arimatiya anaciyisha, izîno lyâge ye Yozefu, naye àli mushimbulizi wa Yezu. 58 Anacija emwa Bilato, amuhûna omubiri gwa Yezu. Bilato arhegeka obwo mpu bamuhêgo. 59 Okuha­ndi Yozefu anaciyanka gulya mubiri, aguboha omu mwenda mwêru, 60 agubi­sha omu nshinda mpyahya àli acîhumbire omu lwâla; n’erhi aba amahirika ibuye linene omu luso lw’enshinda, agenda. 61 Obwo erhi Mariya Magadalena n’owundi Mariya bahali, baburhamîre embere z’ecusho.

Abalanzi b’ecusho

62 Erhi kuca, lwo lusiku lukulikira amarheganyo^r, abajinji n’Abafarizeyi ba­ shubuzanya, baj’emwa Bilato. 63 Banacimubwîra, mpu: «Waliha, rhwakengire oku erya ndyâlya yaderhaga, erhi ecizîne, erhi: «Hano kugera nsiku isharhu, nâfûka!» 64 Ci orhegeke ecusho cilangwe kuhika olwa kasharhu, abaganda bâge barhag’iyish’imuzimba, irhondo babwîre olubaga, mpu: «Anafûsire omu bafù!» Na ntyo obwo bulyâlya buzinda bulushe oburhanzi». 65 Bilato anacibashuza, erhi: «Abalanzi aba, gendi mulange nk’oku mwalonza». 66 Banacigenda, ecusho bacihamika, banahira ibuye kw’ecimannyiso, banahasiga abalanzi.

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 27

Jesus Brought before Pilate (Mk 15.1; Lk 23.1‑2; Jn 18.28‑32)

1 Πρωΐας δὲ γενομένης συμβούλιον ἔλαβον πάντες οἱ ἀρχ­ιερεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι τοῦ λαοῦ κατὰ τοῦ Ἰησοῦ ὥστε θανατῶσαι αὐτόν 2 καὶ δήσαντες αὐτὸν ἀπήγαγον καὶ παρ­έδωκαν Πιλάτῳ τῷ ἡγεμόνι.

The Death of Judas (Ac 1.18‑19)

3 Τότε ἰδὼν Ἰούδας ὁ παραδιδοὺς αὐτὸν ὅτι κατεκρίθη, μεταμεληθεὶς ἔστρεψεν τὰ τριάκοντα ἀργύρια τοῖς ἀρχιερεῦσιν καὶ πρεσβυτέροις 4 λέγων, Ἥμαρτον παραδοὺς αἷμα ἀθῷον. οἱ δὲ εἶπαν, Τί πρὸς ἡμᾶς; σὺ ὄψῃ. 5 καὶ ῥίψας τὰ ἀργύρια εἰς τὸν ναὸν ἀνεχώρησεν, καὶ ἀπελθὼν ἀπήγξατο. 6 οἱ δὲ ἀρχιερεῖς λαβόντες τὰ ἀργύρια εἶπαν, Οὐκ ἔξεστιν βαλεῖν αὐτὰ εἰς τὸν κορβανᾶν, ἐπεὶ τιμὴ αἵματός ἐστιν. 7 συμβούλιον δὲ λαβόντες ἠγόρασαν ἐξ αὐτῶν τὸν ἀγρὸν τοῦ κεραμέως εἰς ταφὴν τοῖς ξένοις. 8 διὸ ἐκλήθη ὁ ἀγρὸς ἐκεῖνος Ἀγρὸς Αἵματος ἕως τῆς σήμερον. 9 τότε ἐπληρώθη τὸ ῥηθὲν διὰ Ἰερεμίου τοῦ προφήτου λέγοντος, Καὶ ἔλαβον τὰ τριάκοντα ἀργύρια, τὴν τιμὴν τοῦ τετιμημένου ὃν ἐτιμήσαντο ἀπὸ υἱῶν Ἰσραήλ, 10 καὶ ἔδωκαν αὐτὰ εἰς τὸν ἀγρὸν τοῦ κεραμέως, καθὰ συνέταξέν μοι κύριος.

Jesus Questioned by Pilate (Mk 15.2‑5; Lk 23.3‑5; Jn 18.33‑38)

11 Ὁ δὲ Ἰησοῦς ἐστάθη ἔμπροσθεν τοῦ ἡγεμόνος· καὶ ἐπηρώτησεν αὐτὸν ὁ ἡγεμὼν λέγων, Σὺ εἶ ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων; ὁ δὲ Ἰησοῦς ἔφη, Σὺ λέγεις. 12 καὶ ἐν τῷ κατηγορεῖσθαι αὐτὸν ὑπὸ τῶν ἀρχιερέων καὶ πρεσβυτέρων οὐδὲν ἀπεκρίνατο. 13 τότε λέγει αὐτῷ ὁ Πιλᾶτος, Οὐκ ἀκούεις πόσα σου καταμαρτυροῦσιν; 14 καὶ οὐκ ἀπεκρίθη αὐτῷ πρὸς οὐδὲ ἓν ῥῆμα, ὥστε θαυμάζειν τὸν ἡγεμόνα λίαν.

Jesus Sentenced to Die (Mk 15.6‑15; Lk 23.13‑25; Jn 18.39–19.16)

15 Κατὰ δὲ ἑορτὴν εἰώθει ὁ ἡγεμὼν ἀπολύειν ἕνα τῷ ὄχλῳ δέσμιον ὃν ἤθελον. 16 εἶχον δὲ τότε δέσμιον ἐπίσημον λεγόμενον [Ἰησοῦν] Βαραββᾶν. 17 συνηγμένων οὖν αὐτῶν εἶπεν αὐτοῖς ὁ Πιλᾶτος, Τίνα θέλετε ἀπολύσω ὑμῖν, [Ἰησοῦν τὸν] Βαραββᾶν ἢ Ἰησοῦν τὸν λεγόμενον Χριστόν; 18 ᾔδει γὰρ ὅτι διὰ φθόνον παρέδωκαν αὐτόν. 19 Καθημένου δὲ αὐτοῦ ἐπὶ τοῦ βήματος ἀπέστειλεν πρὸς αὐτὸν ἡ γυνὴ αὐτοῦ λέγουσα, Μηδὲν σοὶ καὶ τῷ δικαίῳ ἐκείνῳ· πολλὰ γὰρ ἔπαθον σήμερον κατ᾽ ὄναρ δι᾽ αὐτόν. 20 Οἱ δὲ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι ἔπεισαν τοὺς ὄχλους ἵνα αἰτήσωνται τὸν Βαραββᾶν, τὸν δὲ Ἰησοῦν ἀπολέσωσιν. 21 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ ἡγεμὼν εἶπεν αὐτοῖς, Τίνα θέλετε ἀπὸ τῶν δύο ἀπολύσω ὑμῖν; οἱ δὲ εἶπαν, Τὸν Βαραββᾶν. 22 λέγει αὐτοῖς ὁ Πιλᾶτος, Τί οὖν ποιήσω Ἰησοῦν τὸν λεγόμενον Χριστόν; λέγουσιν πάντες, Σταυρωθήτω. 23 ὁ δὲ ἔφη, Τί γὰρ κακὸν ἐποίησεν; οἱ δὲ περισσῶς ἔκραζον λέγοντες, Σταυρωθήτω. 24 ἰδὼν δὲ ὁ Πιλᾶτος ὅτι οὐδὲν ὠφελεῖ ἀλλὰ μᾶλλον θόρυβος γίνεται, λαβὼν ὕδωρ ἀπενίψατο τὰς χεῖρας ἀπέναντι τοῦ ὄχλου λέγων, Ἀθῷός εἰμι ἀπὸ τοῦ αἵματος τούτου · ὑμεῖς ὄψεσθε. 25 καὶ ἀποκριθεὶς πᾶς ὁ λαὸς εἶπεν, Τὸ αἷμα αὐτοῦ ἐφ᾽ ἡμᾶς καὶ ἐπὶ τὰ τέκνα ἡμῶν. 26 τότε ἀπέλυσεν αὐτοῖς τὸν Βαραββᾶν, τὸν δὲ Ἰησοῦν φραγελλώσας παρέδωκεν ἵνα σταυρωθῇ.

The Soldiers Mock Jesus (Mk 15.16‑20; Jn 19.2‑3)

27 Τότε οἱ στρατιῶται τοῦ ἡγεμόνος παραλαβόντες τὸν Ἰησοῦν εἰς τὸ πραιτώριον συνήγαγον ἐπ᾽ αὐτὸν ὅλην τὴν σπεῖραν. 28 καὶ ἐκδύσαντες αὐτὸν χλαμύδα κοκκίνην περιέθηκαν αὐτῷ, 29 καὶ πλέξαντες στέφανον ἐξ ἀκανθῶν ἐπέθηκαν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ καὶ κάλαμον ἐν τῇ δεξιᾷ αὐτοῦ, καὶ γονυπετήσαντες ἔμπροσθεν αὐτοῦ ἐνέπαιξαν αὐτῷ λέγοντες, Χαῖρε, βασιλεῦ τῶν Ἰουδαίων, 30 καὶ ἐμπτύσαντες εἰς αὐτὸν ἔλαβον τὸν κάλαμον καὶ ἔτυπτον εἰς τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ. 31 καὶ ὅτε ἐνέπαιξαν αὐτῷ, ἐξέδυσαν αὐτὸν τὴν χλαμύδα καὶ ἐνέδυσαν αὐτὸν τὰ ἱμάτια αὐτοῦ καὶ ἀπήγαγον αὐτὸν εἰς τὸ σταυρῶσαι.

The Crucifixion of Jesus (Mk 15.21‑32; Lk 23.26‑43; Jn 19.17‑27)

32 Ἐξερχόμενοι δὲ εὗρον ἄνθρωπον Κυρηναῖον ὀνόματι Σίμωνα, τοῦτον ἠγγάρευσαν ἵνα ἄρῃ τὸν σταυρὸν αὐτοῦ. 33 Καὶ ἐλθόντες εἰς τόπον λεγόμενον Γολγοθᾶ, ὅ ἐστιν Κρανίου Τόπος λεγόμενος, 34 ἔδωκαν αὐτῷ πιεῖν οἶνον μετὰ χολῆς μεμιγμένον· καὶ γευσάμενος οὐκ ἠθέλησεν πιεῖν. 35 σταυρώσαντες δὲ αὐτὸν διεμερίσαντο τὰ ἱμάτια αὐτοῦ βάλλοντες κλῆρον, 36 καὶ καθήμενοι ἐτήρουν αὐτὸν ἐκεῖ. 37 καὶ ἐπέθηκαν ἐπάνω τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ τὴν αἰτίαν αὐτοῦ γεγραμμένην· Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων. 38 Τότε σταυροῦνται σὺν αὐτῷ δύο λῃσταί, εἷς ἐκ δεξιῶν καὶ εἷς ἐξ εὐωνύμων. 39 Οἱ δὲ παραπορευόμενοι ἐβλασφήμουν αὐτὸν κινοῦντες τὰς κεφαλὰς αὐτῶν 40 καὶ λέγοντες, Ὁ καταλύων τὸν ναὸν καὶ ἐν τρισὶν ἡμέραις οἰκοδομῶν, σῶσον σεαυτόν, εἰ υἱὸς εἶ τοῦ θεοῦ, [καὶ] κατάβηθι ἀπὸ τοῦ σταυροῦ. 41 ὁμοίως καὶ οἱ ἀρχιερεῖς ἐμπαίζοντες μετὰ τῶν γραμματέων καὶ πρεσβυτέρων ἔλεγον, 42 Ἄλλους ἔσωσεν, ἑαυτὸν οὐ δύναται σῶσαι βασιλεὺς Ἰσραήλ ἐστιν, καταβάτω νῦν ἀπὸ τοῦ σταυροῦ καὶ πιστεύσομεν ἐπ᾽ αὐτόν. 43 πέποιθεν ἐπὶ τὸν θεόν, ῥυσάσθω νῦν εἰ θέλει αὐτόν· εἶπεν γὰρ ὅτι Θεοῦ εἰμι υἱός. 44 τὸ δ᾽ αὐτὸ καὶ οἱ λῃσταὶ οἱ συσταυρωθέντες σὺν αὐτῷ ὠνείδιζον αὐτόν.

The Death of Jesus (Mk 15.33‑41; Lk 23.44‑49; Jn 19.28‑30)

45 Ἀπὸ δὲ ἕκτης ὥρας σκότος ἐγένετο ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἕως ὥρας ἐνάτης. 46 περὶ δὲ τὴν ἐνάτην ὥραν ἀνεβόησεν ὁ Ἰησοῦς φωνῇ μεγάλῃ λέγων, Ηλι ηλι λεμα σαβαχθανι; τοῦτ᾽ ἔστιν, Θεέ μου θεέ μου, ἱνατί με ἐγκατέλιπες; 47 τινὲς δὲ τῶν ἐκεῖ ἑστηκότων ἀκούσαντες ἔλεγον ὅτι Ἠλίαν φωνεῖ οὗτος. 48 καὶ εὐθέως δραμὼν εἷς ἐξ αὐτῶν καὶ λαβὼν σπόγγον πλήσας τε ὄξους καὶ περιθεὶς καλάμῳ ἐπότιζεν αὐτόν. 49 οἱ δὲ λοιποὶ ἔλεγον, Ἄφες ἴδωμεν εἰ ἔρχεται Ἠλίας σώσων αὐτόν. 50 ὁ δὲ Ἰησοῦς πάλιν κράξας φωνῇ μεγάλῃ ἀφῆκεν τὸ πνεῦμα. 51 Καὶ ἰδοὺ τὸ καταπέτασμα τοῦ ναοῦ ἐσχίσθη ἀπ᾽ ἄνωθεν ἕως κάτω εἰς δύο καὶ ἡ γῆ ἐσείσθη καὶ αἱ πέτραι ἐσχίσθησαν, 52 καὶ τὰ μνημεῖα ἀνεῴχθησαν καὶ πολλὰ σώματα τῶν κεκοιμημένων ἁγίων ἠγέρθησαν, 53 καὶ ἐξελθόντες ἐκ τῶν μνημείων μετὰ τὴν ἔγερσιν αὐτοῦ εἰσῆλθον εἰς τὴν ἁγίαν πόλιν καὶ ἐνεφανίσθησαν πολλοῖς. 54 Ὁ δὲ ἑκατόνταρχος καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ τηροῦντες τὸν Ἰησοῦν ἰδόντες τὸν σεισμὸν καὶ τὰ γενόμενα ἐφοβήθησαν σφόδρα, λέγοντες, Ἀληθῶς θεοῦ υἱὸς ἦν οὗτος. 55 Ἦσαν δὲ ἐκεῖ γυναῖκες πολλαὶ ἀπὸ μακρόθεν θεωροῦσαι, αἵτινες ἠκολούθησαν τῷ Ἰησοῦ ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας διακονοῦσαι αὐτῷ 56 ἐν αἷς ἦν Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ Μαρία ἡ τοῦ Ἰακώβου καὶ Ἰωσὴφ μήτηρ καὶ ἡ μήτηρ τῶν υἱῶν Ζεβεδαίου.

The Burial of Jesus (Mk 15.42‑47; Lk 23.50‑56; Jn 19.38‑42)

57 Ὀψίας δὲ γενομένης ἦλθεν ἄνθρωπος πλούσιος ἀπὸ Ἁριμαθαίας, τοὔνομα Ἰωσήφ, ὃς καὶ αὐτὸς ἐμαθητεύθη τῷ Ἰησοῦ 58 οὗτος προσελθὼν τῷ Πιλάτῳ ᾐτήσατο τὸ σῶμα τοῦ Ἰησοῦ. τότε ὁ Πιλᾶτος ἐκέλευσεν ἀποδοθῆναι. 59 καὶ λαβὼν τὸ σῶμα ὁ Ἰωσὴφ ἐνετύλιξεν αὐτὸ [ἐν] σινδόνι καθαρᾷ 60 καὶ ἔθηκεν αὐτὸ ἐν τῷ καινῷ αὐτοῦ μνημείῳ ὃ ἐλατόμησεν ἐν τῇ πέτρᾳ καὶ προσκυλίσας λίθον μέγαν τῇ θύρᾳ τοῦ μνημείου ἀπῆλθεν. 61 ἦν δὲ ἐκεῖ Μαριὰμ ἡ Μαγδαληνὴ καὶ ἡ ἄλλη Μαρία καθήμεναι ἀπέναντι τοῦ τάφου.

The Guard at the Tomb

62 Τῇ δὲ ἐπαύριον, ἥτις ἐστὶν μετὰ τὴν παρασκευήν, συνήχθησαν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι πρὸς Πιλᾶτον 63 λέγοντες, Κύριε, ἐμνήσθημεν ὅτι ἐκεῖνος ὁ πλάνος εἶπεν ἔτι ζῶν, Μετὰ τρεῖς ἡμέρας ἐγείρομαι. 64 κέλευσον οὖν ἀσφαλισθῆναι τὸν τάφον ἕως τῆς τρίτης ἡμέρας, μήποτε ἐλθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ κλέψωσιν αὐτὸν καὶ εἴπωσιν τῷ λαῷ, Ἠγέρθη ἀπὸ τῶν νεκρῶν, καὶ ἔσται ἡ ἐσχάτη πλάνη χείρων τῆς πρώτης. 65 ἔφη αὐτοῖς ὁ Πιλᾶτος, Ἔχετε κουστωδίαν· ὑπάγετε ἀσφαλίσασθε ὡς οἴδατε. 66 οἱ δὲ πορευθέντες ἠσφαλίσαντο τὸν τάφον σφραγίσαντες τὸν λίθον μετὰ τῆς κουστωδίας.

28

Okufûka kwa Yezu (Mk 16, 1-8; Lk 24, 1-10)

1 Erhi olwa-Sabato lugera, oku mucêracêra gw’olusiku lurhanzi lw’omu­gobe, Mariya Magadalena n’owundi Mariya banaciyisha mpu barhangule ecusho. 2 Obwo igulu lyanacigeramwo omusisi munji, Malahika wa Nya­kasane anaciyandagala arheng’emalunga, anaciyisha, ahirimya lirya ibuye analibwârhalakwo. 3 Erhi ashushire omulazo, n’enyambalo yâge eri myêru nka lubula. 4 Abalanzi erhi bamubona, bageramwo omusisi erhi bwoba burhuma, banaba nka mirhumba. 5 Malahika abwîra balya bakazi, erhi: «Mwehe murhayôbohaga; mmanyire oku mwalonza Yezu wabambagwa oku musalaba. 6 Arhaciri hano, bulya afûsire nka kulya aderhaga. Yishi mulole aha bàli bamuhizire. 7 Munagende duba, mubwîre abaganda bâge, erhi: «Anafûsire omu bafù, anammushokolîr’e Galileya; yo mwamubonera. Mbire mmu­bwîzire». 8 Banacirhenga bimbirimbiri ebwa cusho n’omurhima gubangalîre banasîire bwenêne; kwo kulibirh’ibwîra abaganda bâge.

Yezu abonekera abakazi batagatifu

9 Yezu anacibashigâna omu njira, ababwîra, erhi: «Asingi». Nabo bamu­jaho, bamugwârha amagulu, baharâmya. 10 Yezu anacibabwîra, erhi: «Mu­rhayôbohaga, mugend’ibwîra balumuna^s bani baj’e Galileya, yo bambonera».

Obulyâlya bw’abakulu b’Abayahudi

11 Erhi baba bamagenda, balanzi baguma baja omu cishagala, bashambalira abajinji b’abadâhwa ebyabîre byoshi. 12 Nabo bashubûzanya n’abagula, n’erhi baba bamaj’ihano, baha abasirika ebirugu bîrhankaganjwa. 13 Banababwîra, mpu: «Muderhe oku abaganda bâge bayishire budufu, bamuzimba ene muli îro. 14 N’omurhegesi akayish’imanya, rhwene rhwamubwîra, arhammujire ku­rhi». 15 Nabo abasirika bayanka birya birugu, banajira oku babwîragwa; n’o­bwo bunywesi bwanacilumizibwa omu Bayabudi boshi kuhika buno.

Yezu abonekera Entumwa e Galileya anazirhuma omu igulu lyoshi

16 Balya baganda ikumi na muguma bôhe baj’e Galileya, oku ntondo Yezu abalaganyagya. 17 Erhi bamubona, bamuharâmya; ci baguma barhindira. 18 Yezu anacibashegeraho, ababwîra, erhi: «Obuhashe bwoshi bw’omu mpingu n’obw’igulu nabuhîrwe. 19 Gendagi, muyigîrize abantu b’amasbanja goshi, mu­babatize oku izîno ly’Ishe n’Omugala na Mûka Mutagatifu. 20 Mubayigîrize okushimba ngasi hyoshi nammurhegesire. Nani ndi haguma ninyu ensiku zoshi kuhika aha kuyurha kw’igulu».

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ 28

The Resurrection of Jesus (Mk 16.1‑8; Lk 24.1‑12; Jn 20.1‑10)

1 Ὀψὲ δὲ σαββάτων, τῇ ἐπιφωσκούσῃ εἰς μίαν σαββάτων ἦλθεν Μαριὰμ ἡ Μαγδαληνὴ καὶ ἡ ἄλλη Μαρία θεωρῆσαι τὸν τάφον. 2 καὶ ἰδοὺ σεισμὸς ἐγένετο μέγας· ἄγγελος γὰρ κυρίου καταβὰς ἐξ οὐρανοῦ καὶ προσελθὼν ἀπεκύλισεν τὸν λίθον καὶ ἐκάθητο ἐπάνω αὐτοῦ. 3 ἦν δὲ ἡ εἰδέα αὐτοῦ ὡς ἀστραπὴ καὶ τὸ ἔνδυμα αὐτοῦ λευκὸν ὡς χιών. 4 ἀπὸ δὲ τοῦ φόβου αὐτοῦ ἐσείσθησαν οἱ τηροῦντες καὶ ἐγενήθησαν ὡς νεκροί. 5 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ ἄγγελος εἶπεν ταῖς γυναιξίν, Μὴ φοβεῖσθε ὑμεῖς, οἶδα γὰρ ὅτι Ἰησοῦν τὸν ἐσταυρωμένον ζητεῖτε 6 οὐκ ἔστιν ὧδε, ἠγέρθη γὰρ καθὼς εἶπεν· δεῦτε ἴδετε τὸν τόπον ὅπου ἔκειτο. 7 καὶ ταχὺ πορευθεῖσαι εἴπατε τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ὅτι Ἠγέρθη ἀπὸ τῶν νεκρῶν, καὶ ἰδοὺ προάγει ὑμᾶς εἰς τὴν Γαλιλαίαν, ἐκεῖ αὐτὸν ὄψεσθε ἰδοὺ εἶπον ὑμῖν. 8 καὶ ἀπελθοῦσαι ταχὺ ἀπὸ τοῦ μνημείου μετὰ φόβου καὶ χαρᾶς μεγάλης ἔδραμον ἀπαγγεῖλαι τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ. 9 καὶ ἰδοὺ Ἰησοῦς ὑπήντησεν αὐταῖς λέγων, Χαίρετε. αἱ δὲ προσ­ελθοῦσαι ἐκράτησαν αὐτοῦ τοὺς πόδας καὶ προσεκύνησαν αὐτῷ. 10 τότε λέγει αὐταῖς ὁ Ἰησοῦς, Μὴ φοβεῖσθε· ὑπάγετε ἀπαγγείλατε τοῖς ἀδελφοῖς μου ἵνα ἀπέλθωσιν εἰς τὴν Γαλιλαίαν, κἀκεῖ με ὄψονται.

The Report of the Guard

11 Πορευομένων δὲ αὐτῶν ἰδού τινες τῆς κουστωδίας ἐλθόντες εἰς τὴν πόλιν ἀπήγγειλαν τοῖς ἀρχιερεῦσιν ἅπαντα τὰ γενόμενα. 12 καὶ συναχθέντες μετὰ τῶν πρεσβυτέρων συμβούλιόν τε λαβόντες ἀργύρια ἱκανὰ ἔδωκαν τοῖς στρατιώταις 13 λέγοντες, Εἴπατε ὅτι Οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ νυκτὸς ἐλθόντες ἔκλεψαν αὐτὸν ἡμῶν κοιμωμένων. 14 καὶ ἐὰν ἀκουσθῇ τοῦτο ἐπὶ τοῦ ἡγεμόνος, ἡμεῖς πείσομεν [αὐτὸν] καὶ ὑμᾶς ἀμερίμνους ποιήσομεν. 15 οἱ δὲ λαβόντες τὰ ἀργύρια ἐποίησαν ὡς ἐδιδάχθησαν. Καὶ διεφημίσθη ὁ λόγος οὗτος παρὰ Ἰουδαίοις μέχρι τῆς σήμερον [ἡμέρας].

The Commissioning of the Disciples (Mk 16.14‑18; Lk 24.36‑49; Jn 20.19‑23; Ac 1.6‑8) 16 Οἱ δὲ ἕνδεκα μαθηταὶ ἐπορεύθησαν εἰς τὴν Γαλιλαίαν εἰς τὸ ὄρος οὗ ἐτάξατο αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, 17 καὶ ἰδόντες αὐτὸν προσεκύνησαν, οἱ δὲ ἐδίστασαν. 18 καὶ προσελθὼν ὁ Ἰησοῦς ἐλάλησεν αὐτοῖς λέγων, Ἐδόθη μοι πᾶσα ἐξουσία ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ [τῆς] γῆς. 19 πορευθέντες οὖν μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ πατρὸς καὶ τοῦ υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος, 20 διδάσκοντες αὐτοὺς τηρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν· καὶ ἰδοὺ ἐγὼ μεθ᾽ ὑμῶν εἰμι πάσας τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος.

---

 ^a1.1 : Mutagatifu Mateyo, erhi ayandika omulala gwa Yezu Krìstu, arhangirira kuli Abrabamu kuhika Yezu. Luka yehe, erhi aguyandika, arhonderera kuli Yezu kubika Adamu, ishe w’abantu boshi. Na ntyo emilala eyandisirwe na Mateyo erhalì miguma n’eyi Luka ayandisire. Kurhenga Daudi kuhika Yozefu muli mazino abiri gône gashushine. Mateyo ayandisire emilala y’abâmi bône; Luka yehe ayandisire n’emilala erhali ya bami. Ntyo ngasi muguma akulikira eyage njira. Ci kwône bombi bahisire kuli Yozefu, ishe-mulezi wa Mwâmi Yezu (Lk 3, 23-38).

 ^b1.9 Aga mazîno g’Abayahudi ecigereki n’enfarasè bya gahindwîre bwenêne n’obwo amashi gayegire ecihebraniya kulusha enfarasè na kulusha ecigereki Yozafati rhwanamuderha YEHOSHAFAT, kwo kuderha Nyakasane otwa emanja;Yokoziyasi rhwanamuderha AHAZIYAHU; Yowasi rhwanamuderha YOWASH; Amaziyasi rhwanamuderha AMAZIYAHU; Azariyasi rhwanamuderha AZARIYAHU; Akaz rhwanamuderha AKHAZ erhi AHAZ; Yezekiyahu rhwanamuderha HIZEKIYAHU; Manasè rhwanamuderha MENASHè; Yoziasi rhwanamuderha YOSHIYAHU; Sedekiyasi rhwanamuderha SEDEKIYAHU; Yoyakimu rhwanamuderha YEHOYAKIMU; Yekoniyasi rhwanamuderha YEKONYAHU; Ezekiyasi rhwanamuderha YEHIZEKIYAHU; Oziyasi rhwanamuderha UZIYAHU, Yozwè rhwanamuderha YEHOSHUWA, YESHUWA; Yezu rhwanamuderha YEHOSHUWA, YESHUWA; Musa rhwanamuderha MOSHE; Rebeka rhwanamuderha RIVKA; Yeremiya rhwanamuderha YEREMIYA erhi YERMIYAHU erhi YEREMIYAHU erhi YIRMIYAHU; Ezekiyeli rhwanamuderha YEHEZEKIYELI, kuderha « Nyamuzinda ohâna emisi »

 ^c1.25 Yozefu Mutagatifu arhali ishe wa Mwami Yezu, ci ali Mulezi wâge kwône! Mwâmi Yezu aburhagwa na Bikira Mariya oku buzibu bwa Mûka Mutagatifu. Eco ciri cisômerîne n’ihwe rhurha­nkayumva n’obukengêre bwirhu.

 ^d2.1 amango Herodi ali mwâmi, erhi Kristu aburhwa: Omu mwâka gwa 5 erhi gwa 4 embere lya Kristu.

 ^e2.4 : Abajinji bo bakulu b’abadahwa. Abashamuka b’ihano bo bayigiriza erhi bayandisi

 ^f2.11 :Obuhirhi bwâbo: Ago masholo, enshangi n’obuku gali mahirhi g’e Arabiya. Abakula-mbere b’Ekleziya bayigirizize oku amasholo gàli ga kumanyisa oku Nnawirhu Yezu ali Mwâmi, enshangi oku ali Nyamuzinda, n’obuku oku ayish’ibabazibwa.

 ^g2.18 :Abana Rakeli alakira, bali bene Efrayimu na Manase na Benyamini. Erhi baguma bani­gwa n’abandì bahêkwa omu bujà. Rakeli ali nnakululu w’abo bana, n’ecusho cage ciba hofi h’e Betelehemu.

 ^h3.7 : Ahafarizeyi gwàli murhwe gw’Abayahudi bakag’ishimba amarhegeko na ngasi kanwa k’abamîra kulusha olugero, na ntyo bône bayabirwa banarhuma abantu bayabirwa n’amarhegeko. Ebijiro byâbo bakagiyêreka abantu byahinduka bya bulyâlya. Abasaduceyi bôhe barhàyemeraga agarhali marhegeko mayandi­ke, bakacilahirira okushimba engeso z’abamîra.

 ⁱ3.11 : Obubatizo bwa Yowane burhàli isakrarnenta, ci bwàli bwa kurheganya abantu okuya­nkirira isakramenta ly’Obubatizo bwa Mwâmi Yezu.

 ^j4.15 Omu cigereki Γαλιλαία τῶν ἐθνῶν Galileya tôn Etnôn, kuli kuderha : Galileya ishubûkiro ly’embaga, ciru n’abarhali Bayahudi menemene, bulya eyo myanzi yahisire e Sîriya; ci aha nkaba Zabuloni na Nefutali zo mbaga badesire,.

 ^k4.24 : Kuli kuderha ecihugo c’e Galileya n’ebishagala by’eburhambi. Abahinânge erhi b’enji­ngo zihozire.

 ^l5.12 : Entumwa zayîmire ahali h’abalêbi.

 ^m5.18 : i nsigiri: kwo kuderha mpu ciru n’ecinwa ciguma c’omu Marhegeko.

 ⁿ5.22 : Akagombe: ihano likulu ly’e Yeruzalemu.

 ^o5.23 : Lutare: lwo luhêrero

 ^p5.32 : Lola amahugulo 19, 9.

 ^q5.40 : Aciyanke mpu cibe cikinja.

 ^r5.46 Ebishungu: Abavurhisa, bulya omukolo gwâbo gwakag’ibahira omu kanga k’okulya ebya bene. E­ mw’Abayahudi, okuderha muvurhisa erhi muhôza n’okuderha cishungu, kwàli kuguma.

 ^s6.13 : Kandi erhi «orhulikuze omu kubî».

 ^t6.26 : Omu cigereki , «kai» wa ntya, ashushine na «waw» kantalingânana w’ecihebraniya baderha «inversif» omu nfarasè. Ntyo ahâli h’okuderha «na Sho w’empingu ye orhulîsa », rhwanaderha «cikwône Sho w’empingu ye orhulîsa», okurhahinga ogalibona ebiwalya, kali kantalingânana.

 ^u8.18 : Nyanja y’e Tiberiyade.

 ^v9.1 : E Kafarnaumu.

 ^w9.2 : Burhanzi Yezu afumya omûka, bulya endwâla y’iroho yo mbi kulusha ey’omubiri.

 ^x9.15 : Omuhya-mulume ye Yezu. Kuziga abaganda bâge barharhegesirwi okucîshalisa anacibalimwo. Ako kanwa kayêrekire okufa kwa Yezu.

 ^y10.20 : Omûka gwa Nyamuzinda: Mûka Mutagatifu.

 ^z10.41 : Omushinganyanya erhi mulêbi, ngasi oyigîriza ebinwa bya Nnâmahanga, abe mudâhwa erhi mukristu kwône.

 ^a11.25 ahali ha «na», rhuderhe «ci», bulya oyu «kai» ashusha «waw» kantalinganâna w’ecihebraniya, ogezire omu cigereke; lola amahugûlo kuli Mt 6, 26

 ^b12.1 : luzira: kwo kuderha lwa sabato, lwo lwa kali nda omu mugobe gw’e Buyahudi

 ^c12.4 : obuntu: mugati ogwo emw’Abayahudi

 ^d12.18 Omurhumisi alikwo Omûka gwa Nyamuzinda: Mùka Mutagatifu.

 ^e12.32 : Lola amahugulo: Mk 3, 29.

 ^f12.34 : Omwana arhaderha ecirhwe c’enshenzi cirhali omu mwâbo.

 ^g13.19 Omubî: shetani oyo badesire.

 ^h13.54 Cishagala câge: e Nazareti eyo

 ⁱ13.55 Bene wâbo Yezu, aha kuli kuderha balya boshi b’omulala gwa Bikira Mariya na Yozefu. Abayahudi kwo balolaga emilala nk’eno mwirhu: mwene wâbo Omushi na mwâli wâbo, barhali balya barhenga nda nguma erhi bana b’ishe muguma bonene, ci ngasi baburhwa na mwishe erhi munninà. enfarasè n’endimi w’e Bulaya zohe zirhayôrha ntyo.

 ^j14.33 Nyanja ederhwa Jenezareti, erhi Kinereti, erhi nyanja y’e Galileya

 ^k14.36 ogu mulongo gurhali omu cigereki ca Mateyo, ci Marko 6, 56, kandi gurhenzire omu Vulgata: 36 et rogabant eum ut vel fimbriam vestimenti eius tangerent et quicumque tetigerunt salvi facti sunt, https:www.academic-bible.com/en/online-bibles/biblia-sacra-vulgata/read-the-bible-text/bibel/text/lesen/stelle/50/140001/149999/ch/3c16bd59e0cd8a81548006805576b857/ (12/04/2021).

 ^l16.3 : Ebimanyîso by’amango ga Masiha, biri bisômerîne.

 ^m16.12 : Nka kulya engezo erhunza omugati ci erhi enagwêrhe ohuhashe bw’okuguboza, ntyo enyigîrizo mbî z’abakulu b’ecihugo c’Abayahudi zanahash’iboza abantu bâbo boshi. Co cirhumire Mwâmi Yezu abwîra abalalizi bâge mpu bacîrange oku ngezo y’Abafarizeyi n’Abasaduceyi.

 ⁿ16.17 : Omubiri n’omuko: kuli kuderha obuhashe bw’omuntu nka arharhabirwi n’inema lya Nyamuzinda.

 ^o16.18 : Petro erhi Kefa omu cihAramiya: kuli kuderha «ibuye». Ekleziya: mulungano, mulala gw’abemezi,«kallein» omu cigereki kuli kuderha: «kuhamagalwa omu ndeko» .

 ^p17.1 Eyo ntondo ederhwa Tabor

 ^q17.23 n’olusiku lwa kasharhu, rhwanaderha:«ci olusiku lwa kasharhu», kandi kai ashusha wawu ‘kantalingânana, lola amahugûlo ga Mt 6,26.

 ^r18.9 : Okuboko, okugulu erhi isù: co ngasi cintu na ngasi muntu wankarhushumika okugayisa Nnâmahanga. Ahali h’okujira ecaha, erhi h’okurhakulikira obulonza bwa Nyamuzinda ebyo bintu erhi abo hantu harhumire, kukwânîne rhukabulire ebyo bintu erhi rhuleke abo bantu lyo rhu­rhagayisa Nnâmahanga.

 ^s18.11 : Lola muli Lk 19, 20.

 ^t18.17 : Eklezjya erhi omulungaoo gw’abemêzi.

 ^u18.22 : Kwo kuderha buzira Iugero, ensiku zoshi.

 ^v18.24 : Kwàli mîra, italenta yankafire nka magerha ikumi: lyo ifundo liguma. Magerha igana erhi mafundo ikumi: lwo lugoyi. Nazo ngoyi ikumi erhi magerha cihumbi: co cinôno. Oyo muntu wali omu mwenda gwa binôno igana, àli omu mafundo bihumbi ikumi, go magerha bihumbi igana.

 ^w18.10 Omulongo gwa 11 gurhali omu cigereki; gurhenwire omu Vulgata.

 ^x19.9 : Mîra, amango ga Musa, erhi omulume ashombanaga na mukâge, anamuhe aceree c’okumuhulusa. Ci kwône erhi Nnâmahanga alema abantu, arhahânaga obwo buyemêre. Co cirhumire Mwâmi Yezu ashub’igalula irhegeko ly’obuhya nk’oku lyàli burhanzi. Kuziga omulume n’omukazi nka bayânkine, barhankacivuna obuhya ciru n’eliguma. Ci abacishwêkera haguma, burhanali buhya bw’okuli, barhegesirwe okulekana.

 ^y19.12 : Hali abantu harhankahash’ija omu buhya, bulya ntyo kwo balemirwe; abandi barha­nkahasha, bulya bakujizirwe n’abantu (nk’empira zakag’igwârhwa omu bîrha); haligi n’abandi ba­nkahasha, ci obuzigire bwa Nnâmahanga n’abâbo bantu burhume baleka: abo bo badâhwa, ababikira, abalamba batagatifu, na ngasi bandi, ciru bankabêra omu igulu, baleka amasîma g’obu­hya lyo basimîsa Nyamuzinda.

 ^z19.24 : Engamiya co c’erubala cinene kulusha Abayahudi bàli bayishi, nka kulya eno mwirhu Bushi, e­njavu elusha ebindi by’erubala obunene.

 ^a19.28 Olusiku luhyahya, lusiku lwa kushashula byoshi erhi Murhondêro Muhyahya, gwarhi ecigreki.

 ^b20.3 : Erhi amashî gakala: Omu nsà isharhu.

 ^c20.5 : izûba liyimanga: Omu nsà ndarhu; izûba liyêrêra: Omu nsà mwenda.

 ^d20.6 : erhi enkafu zirya ebizîzi: Omu nsà ikumi na nguma.

 ^e20.22 Omulengo kuli kuderha mababale.

 ^f21.9 : Hozana, kuli kuderha: «irenge», «aganze»!

 ^g21.44 : Eryo ibuye liri ihwe, ali Yezu yenênè. Abakulu b’Abayahudi n’Abafarizeyi bamulekerîre, ci Nyamuzinda amujira kaboko ka nyumpa, bulya ntâye wankacunguka buzira ye. Na ngasi mu­ntu wacishomye mpu acihukula kuli ye, anavunika erhi ashanguke; rhunayumve omu nganiro ya bihugo binji oku ngasi mwami walonzize okushâba izîno lya Kristu , kusherêra asherêra buzinda.

 ^h23.3 : Banakaderha ci barhajira, nka bayigîriza enyigìrizo Musa ahâbagwa na Nnàmahanga.

 ⁱ23.23 : Emento, eneto n’ecimino: ziri mhurho za citwiro ca ntyantya. 23, 32: Aho Yezu àli akengire okufa kwage.

 ^j23.24 : Enjavu: engamiya eyo bulya emw’Abayahudi yo nsimba elusha ezindi bunene.

 ^k23.38 : Yezu ayirhwa n’Abayahudi, acigendere, na Nyamuzinda aleka Yeruzalemu n’aka-Nya­ muzimla kâge.

 ^l24.3 : Lola Mk 13. 1-4; Lk 21, 5-7.

 ^m25.1 : Abo banyere ikumi bo bali nka abêmezi balinga okugaluka kw’omuhya-mulume, Kristu. Ciru ankalegerera, akamole kirhu karhakwânîni kazime ciru n’eliguma; ci kukwânîne rhube masù ngasi kasanzi, rhulange inema ly’obucêse omu mirhima yirhu, lyo amango Mwâmi Yezu ayish’ir­hutwira olubanja, ashimâne akamole kirhu katwanyire.

 ⁿ26.36 – 26, 36: Jetesemani kuli kuderha «cengero» ca mavurha. Jetesemani aba omu lubanda lwa Sederoni, ah’idako ly’entondo y’Emizeti. Kandi rhwanaderha, Getsemani, bulya «shêmen» go mavurha omu cihebraniya, omu cihebraniya ca mîra muna g ci murhaba j.

 ^o27.32 : Hantu h’empanga, erhi Kalvariyo.

 ^p27.35 :Mpu lyo akanwa k’omulêbi kayunjula, erhi: Bagabîne emyambalo yâni n’ecishûli câni baciyesha cigole (Lul 21, 19; Yn 19, 24).

 ^q27.45 kurhenga izûba liyimanga: Kurhenga nsà ndarhu kuhika nsà mwenda.

 ^r27.62 : Lwa karhanu, olusiku bakag’irheganya Sabato.

 ^s28.10 : Balumuna ba Yezu, zo Ntumwa zâge na ngasi boshi bashimba enyigîrizo zâge.