Obwanga gwo na mugisho omu mashi
Kwa bworhere, Abashi bakomera okuhûna omugisho olusiku lw’okusheba. Banahamagale ennama, bo bashakulwe bafire mpu barhusengerere emwa Nyamuzinda. Bajirira ebyo omu nyumpa yabo omurhabana. N’akaba omunyere ali amarherekerwa omuzimu Lyangombe banajirire obwanga omu mwabo, barhume Lyangombe abasengerere emwa Nyamuzinda. Eyi myanzi rhuyidômire emwa P. Colle , Missionnaire d’Afrique wajaga e Kivu omu 1913 , afira aha Katana omu 1961, mulole : P. Colle parle des Bashi, du mashi et du Bushi, in nyabangere.com (18.05.2020)
Kwa bworhere, ngasi ishe w’omulala e Bushi , nkoku biyôrha omu bibliya, ye wanali muâhwa, prêtre, na mufumu, médecin, w’omulala gwoshi. Ye murhanzi okulonza obufumu n’okulonza omugisho omu mwage. Ye wahana obwanga na Nnmamahanga abusegereze n’omugisho. Amango endwala ekalihire omu mulala, ishe w’omulala anahamagale omufumu (féticheur qui est plus expert) . Obwanga n’omugisho bihunwa emwa Nyamuzinda kugerera oku bulagizi bwa ennama, bo bashakuluza na bamugaka barhenzire en’igulu, baja emwa Nyamuzinda ebyo bihûnwa amango g’okusheba, amango omukazi akola ali izimi, amango omwana amaburhwa na ngasi mango hali ecirhumire cinene omu mulala. Obwanga oku cihugo coshi buhanwa na Mwami n’ Abajinji, bo basengera Nyamuzinda oku bulagizi bw’Ennama z’Abami barhenzire en’igulu. Obwanga n’omugisho kwo biri nka kula engoko n’iji bilusanya. Orhakadosa mpu ka ngoko erhenga omw’iji erhi iji lyo lirhenga omu ngoko ? Bulya nta iji lirharhengaga omu ngoko na nta ngokoerharhengaga omu iji. Ntyo kwo na kuguma, nta mugisho buzira bwanga na nta bwanga nka nta mugisho. Omuntu anahane obwanga, nka mwifinjo na musengero, ci Nnâmahanga ohindula o bwanga gube mugisho.Omugisho gubonekera omu binja Nnâmahanga ashobozize abantu. Mulole aho idako oku abantu bali mwandu oku mubandè, go mango Mwami agisha olubaga n’ emburho. Go mango ayankirira eciragane c’Abarhambo oku barhakamuhemukira. Abagabulira emburho bahekera olubaga.
lola okubajira omubandè
Abbé Karhalya Makiro ayandisire ehitabu hinja oku bworhere bw’ABashi, L’Âme zairoise Mushi, Owalonza okumanya Abashi akwanine ahisome . Omu cigabi ca III, ayandisire, erhi:
« Rhuderhe oku, Omushi ayôrha aba mwemezi. Idini lyage, lirhali nka kula abarhamuyishi baderhaga, liyerekine oku ayishi Muguma dolodolo nka ye « Nyamuzinda ». Anamukuze oku ye murhangiro na nshoko y’obuzine, na kandi oku oyo Muguma dolodolo anaciyerekane omu bijiro n’ebyahira byanahiruka omu kalamo k’abantu. Omushi ahire oyo Muguma dolodolo mazino manji : Nyamuzinda, Nnâmahanga, Lungwe, Lulema, Lugabaigagana…ci ago mazino gadesire Nyamubâho yenene. Omushi arhaderha ngahi ngahi Nyamuzinda, Murhangiro na Buzinda bwa byoshi abêra. Co cakag’irhuma Omushi arhamuhûndera n’okumudesa buzira mulagizi. Ciru akaba hali nterekêro nguma omu mwaka ehanwa, buzira mulagizi, omushi akomereraga okurhuma abalagizi emwa Nyamuzinda, bo bazimu« . Ouzimu ye muntu warhenzire en’igulu aja emwa Nyamuzinda. Abazimu balimwo abinja (abagashanyire) n’ababi (abarhagashanaga). Abinja bo basengerera abacizine emwa Nyamuzinda. Ababi bo bakasholoshonza abacizine n’okubahiramwo ecikango Ngasi muntu ofa, anabe muzimu, aje omu binja erhi omu babi. Abashi banaderhe oku owaligwerhe amakwanane n’oburhumisi bw’olubaga, ab’e omu mulala erhi omu cihugo, ciru akafa arhakayibagira abaciri en’igulu. Oku omushi abona aha bwami, kwo acikebwa kuba n’empingu : Nyamuzinda ye mwami mukulu, ci kula aha bwami haba abalezi n’abalagizi, ntyo emwa Nyamuzinda eri abalega abazine n’ababasengerera.. Nyamuzinda arhahalalira ndi, abo bazimu bo bakashereza. Ceux Co cirhuma omushi ahumbiza enkuba emalunga oku erhacimuhikakwo. Nkaba côba carhumire ajira enterekêro oku bazimu. Nyamuzinda yehe arhali muzimu, ali dolodolo ye wanalemaga ngasi bihaba. Burhanzi Abashi bakag’imanya mpu omuzimu arhakajira bici aha arhalimanyirwe erhi aciri en’igulu. Ci erhi Ekleziya Katolika elerha abazimu binja b’Abakristu bo Batagatifu, rhwayumva oku omuzimu arhaciri wa muguma nka amango aciri en’igulu »
. Abazimu binja bo batagatifu banarhabala, banasengerera ow’omu mwabo, ow’omu ishanja lyabo, cihugo cabo na ngasi muntu omw’igulu lyoshi.(Aha rhwanarhola enyigirizo omu Heb 12, 22-24)
« Ala amazino g’abazimu balimanyikine e Bushi: Lyangombe, alimanyirwe hanji e Bushi, e Rwanda n’e Burundi; Muhima na Maheshe, balimanyikine bwenene oku Ijwi; Cilunga ye muzimu w’abashweka ebintu; Nabinji, ye muzimu w’olukoma n’omunago; Kangerè ye wakag’ilola ebigera omu nyanja; Namukumba, ye hekera abageremwa emyanzi, yeri nka Gabrieli omu Bibliya; Bihêko, muzimu wa munyere w’ifunwe wafiraga e Ndorwa e Buganda; Kalemêra erhi Kadaga, ali mulezi wa Mwami Kamome,e Kabare bamukaga lero ahinduka muzimu aja oku ntondo e Kaziba, anakahusa ashaba ebi bamunyagaga, enkoma n’enyumpa. Mulirima, ye muzimu ohekwa na mushoho. Bindula ye muzimu oyubakirwa oluhêro lywa mahembe ani, Cihangahanga ye rhula oku bakazi b’oluhali ». Wa kadali oyo.
Bulya Nnâmahanga arhumire Omugal (Yn 1, 14 ; 3, 16) enyuma z’oku ciyerekana kanji kanji omu njira nyinji (Heb 1,1-2), obuyemere burhuhizire omu mulungano munene (Heb 12, 22-24), ci omulagizi akola muguma (1Tm 2, 5) na nterekêro nguma (Heb 9). Ngasi mango rhuderha zigashane rhukengere oku nabo emwa Lelema Nyamuzinda Nyamubâho, barhôla ehirhenga ebwira ebundi hija. Ogwo mulungano guli omu Heb bigabi 11 kuhika 12 gwone gwakarhu ma rhwakarhuma abzimu binja barhusengerere.
En français
Généralement la bénédiction s’obtenait pendant les fiançailles lors de consultation des ancêtres défunts chez le garçon ou du grand muzimu Lyangombe chez la fille si elle a été vouée à Lyangombe à sa naissance. Je prends l’information de P. Colle venu au Kivu en 1913 et mort à Katana en 1961, P. Colle parle des Bashi, du mashi et du Bushi, in nyabangere.com (18.05.2020)
En générale chaque père de famille chez les Bashi, comme dans la Bible, était le prêtre et le médecin de sa famille. Il se référait aux ancêtres de la famille pour qu’ils intercèdent auprès de Dieu. Pour le cas compliqués de maladie en famille, il devait recourir à un mufumu (féticheur qui plus expert) . Les bwanga et mugisho sont sollicité à Dieu à travers les inter,édirmédiaire, les mânes, ancêtres défunts partis auprès de Dieu : lors du mariage, à la grossesse, à la naissance de l’enfant et à chaque événements important. Pour le culte de tout le pays c’est le Mwami et le Bajinji, aui intercèdent toujours è travers les ancêtres de la dynastie royale qui intercède auprès de Dieu. Le bwanga est au mugisho ce qu’est la poule à l’œuf. Est-ce la poule qui vient de l’œuf ou l’œuf aui vient de la poule ? L’homme donne le bwanga qui est un souhait prière et Dieu , Nyamuzinda accorde la bénédiction comme les effets du bwanga.
lola okubajira omubandè
Abbé Karhalya Makiro a écrit un chef d’oeuvre sur la culture Bashi, L’Âme zairoise Mushi, qui mérite une lecture de contact à la culture de Bashi. Au chapitre III, il écrit:
« On peut le dire, le Mushi est naturellement religieux. Sa religion, contrairement à ce que les observateurs pressés ont pu avancer, consiste dans la reconnaissance d’un Etre suprême unique « Nyamuzinda » qu’il honore comme principe et source de toute vie, et à qui il se réfère dans toutes les manifestations de sa vie. Il est vrai qu’il lui donne des noms différents: Nyamuzinda, Nnâmahanga, Lungwe, Lulema, Lugabaigana… mais ces noms ne désignent q’un seul et même Être. Pour un Mushi, Dieu-Nyamuzinda « le Premier et le Dernier » n’est pas localisé. Et parce qu’on ne sait pas où il demeure et il est trop haut, inaccessible, le Mushi ne va pas, la plupart du temps, s’adresser directement à Nyamuzinda. Bien qu’il soit dans les habitudes d’offrir un sacrifice à Nyamuzinda au mois une fois, par an, le Mushi pour atteidre Nyamuzinda passe ordinairement par des intermédiaire, les bazimu« . Un Muzimu est un homme qui a quitté la terre et allé chez Nyamuzinda. Il ya les bons (abagashanyire et les mauvais (abarhagashanaga). Les bons interviennent en faveur des vivants auprès de Nyamuzinda. Les mauvais intervienne pour ennuyer et tourmenter les vivants. Tout homme aui meurt devien muzimu et acquiert un rôle. Le Mushi croit que celui qui avait une responabilité pendant sa vie terrestre ne restera pas indifférents aux siens après sa mort. Le Mushi se faitde Dieu la conception analogue à celle du bwami, la cour du roi. Comme le roi agit sur instigation des favoris, suivants et intercesseurs. La cour céleste serait analogue à la cour terrestre où jouent tant d’intercessions et tant d’intrigues. Dieu n’a pas de malice et n’a besoin de rien. Ceux qui font les mal ce sont les bazimu. Alors il faut se protéger. C’est ainsi que le Mushi a institué le sacrifice aux bazimu, aux mânes des ancêtres. Nyamuzinda n’étant pas un muzimu, est l’Unique, l’auteur de tout ce qui existe. L’influence des bazimu se limitait à leur contrée ou leur domaine qu’ils occupaient quand ils étaient en vie. Il fallait attendre l’Eglise Catholique pour comprendre que les bons bazimu, les saints, peuvent intervenir au-delà de leur, famille, leur clan, leur tribu ou leur nation.
Quelques nom des bazimu étaient bien connus: Lyangombe, le héros national; Muhima et Maheshe, à Ijwi; Cilunga pour l’élévage; Nabinji, pour la bananeraie et l’abondance; Kangerè qui controle le lac; Namukumba, poerteur des messages; Bihêko, muzimu wa munyere w’ifunwe wafiraga e Ndorwa e Buganda; Kalemêra ou Kadaga, ali mulezi wa Mwami Kamome, bamukaga lero ahinduka muzimu aja oku ntondo e Kaziba, anakahusa ashaba ebi bamunyagaga, enkoma n’enyumpa. Mulirima, ye muzimu ohekwa na mushoho. Bindula ye muzimu oyubakirwa oluhêro lywa mahemba ani, Cihangahanga ye rhula oku bakazi b’oluhali.