ZEC – – Bible en mashi du Congo

Munkwa munene oku barhumisi ba Yezu na Ekleziya

Bakolaga na C.D.P.C.L., Bukavu bulya omu EBIBLIYA NTAGATIFU,

Verbum Bible, Kinshasa 1992, rhudomire binwa binji bya mashi

ZAKARIYA זכריה

Enshokolezi

Zakariya ayigîrîze kurhenga omu mwâka gwa 520 kuhika omu mwâka gwa 518 embere ly’okuburhwa kwa Yezu Kristu, nk’oku bidesirwe omu cigabi cirhanzi c’ecitabu câge (cigabi ca 1-8). Ecigabi ca kabirhi c’ecitabu câge (c. 9-14) cirhuyigîriza bwenêne bwenêne ebiyêrekire amango g’Omucunguzi n’obworhere bw’Omucunguzi yene: Obûko bwa Daudi bwâyish’iyinamulwa kandi. Omucunguzi âyish’ibà mwirhohye (9,9-10), âyish’ilibuzibwa, âyish’inigwa (12,10), âyish’iba ntwâli. Obwo bworhere buli nk’obwa Yezu Kristu. Endagâno Mpyahya ebâmwo ebyo bigabi by’ecitabu ca Zakariya (Mt 21,4-5; 27,9; 26,31; Yn 19,37).

Omu cigabi cinene cirhanzi, enshokolezi (1,1-6) ekulikirwa n’okubonekerwa kwa Zakariya kani. Aka Hageyo, Zakariya al’irhindibukire bwenêne okuyûbaka aka-Nyamuzinda kahyahya n’okuhêka ecihugo enyanya. Nyamuzinda amanyisize bunyi bunyi obworhere bw’Omucunguzi wâyish’iba Mwâmi na Mudâhwa Mukulu.

EBIRIMWO

1. Okubonekerwa kwa Zakariya: mugalukire Nyakasane: cigabi 1-8

2. Okundi kubonekerwa: Omucunguzi ayishire: cigabi 9-11

3. Okubonekerwa kuzinda: Amalagânyo Mahyahya oku bantu boshi: ci gabi 12-14

1

Ecigabi ca burhanzi

Okuba n’olugendo lwinja

1 Omu mwâka gwa kabirhi gw’obwâmi bwa Dariyusi, mwêzi gwa kali munani^a, akanwa ka Nyakasane kanacirhindakwo omulêbi Zakariya, mugala wa Barakiya mwene Ido. 2 Amurhegeka mpu abwîre bene Israheli, erhi: «Nyakasane w’Emirhwe al’ikunirire bashakulûza binyu bwenêne. 3 Nyakasane w’Emi­rhwe adesire ntya: Mugaluke emunda ndi -Nyakasane okudesire – nani nâshubira emunda muli. 4 Murhabâga aka bashakulûza binyu. Bo abalêbi ba mîra bàbwiraga, erhi: Nyakasane Ogala byoshi adesire ntya: Muleke olugendo lwinyu lubî n’ebijiro binyu bigalugalu, cikwône barhalonzagya okunyumva n’okushimba oluderho lwâni, Nyakasane okudesire. 5 Bashakulûza binyu ngahi baligi? Ka n’abalêbi banalama burhafà? 6 Cikwône ebinwa n’amarhegeko nàl’ihire abalêbi bambali bàni ka birhahikagakwo bashakulûza binyu? Bahindula olugendo lwâbo banaderha, erhi: «Nyakasane w’amashanja arhujirîre nk’oku anal’ihizire okurhujirira, nk’oku olugendo n’ebijiro birhu byàl’ikwânîne.»

Okubonekerwa kurbanzi: abashonyire oko biterosi

7 Omu mwâka gwa kabirhi gw’obwâmi bwa Dariyusi, omu nsiku makumi abirhi n’ini z’omwêzi gwa kal’ikumi na muguma^b, gwo mwêzi gwa Shebati, Nyakasane àshambâza omulêbi Zakariya, mugala wa Barakiya mwene Ido. Ntya kwo Zakariya ashambîre, erhi: 8 «Ene budufu nakâg’ilôrha. Nabona omuntu oshonyire oku citerusi c’akaduku. Al’iyimanzire ekarhî k’ecishakashaka c’emilukuluku yàl’imezire omu lubanda. Enyuma zâge yali ebindi biteru­si, eby’akaduku, eby’akakumbi n’eby’akêru. 9 Nanacimudôsa, nti: «Muhânyi, ebyo biterusi kwo kuderha kuci?» Naye malahika wàl’irhumirwe okunderheza ànshuza, erhi: «Nakuhugûlirabyo.» 10 Oyo muntu wàli omu karhî k’emilukuluku, ashuza erhi: «Ebyo biterusi byo Nyakasane arhumire mpu bigere omu igulu lyoshi.» 11 Balya bàl’ishonyire oku biterusi bànacirhûla obugo bwâho emwa o­lya malahika wa Nyakasane wàli omu karhî k’emilukuluku, bamubwîra, mpu: «Rhwagezire omo igulu lyoshi, rhurhabwinemwo hidûndo: kahwenyenye ko­nene.» 12 Malahika ànaciyakûza, erhi: «Nyakasane w’Emirbwe, ekola myâka makumi gali nda eyi erhi obêrire Yeruzalemu burhe haguma n’ebishagala bya Yuda. Mangacigi wabahabalira?» 13 Okubundi Nyakasane ashuz’omu binwa bi­njinja by’okurhûliriza oyo malahika wakaginshambâza. 14 Naye malahika wakaginshambaza àntegeka ebi binwa bya Nyakasane w’Emirhwe ntya: ·Ngwe­rhe obuzigire bunene kuli Yeruzalemu na kuli Siyoni, 15 cikwone oburhe bune­ne bungwerhe erhi mashanja g’obucîbone garhuma. Bulya amango oburhe bwâni bwaciri busungunu kuli Israheli, gohe gashangîra oku kumusherêza. 16 Co cirhumire, kwo ndesire, niono Nyakasane w’Emirhwe, nâshubira e Yeruzalemu, nyêrekanireyo olukogo lwâni. Enyumpa yâni yashub’iyûbakwa e Yeruzalemu, banashub’iyûbakulula ecishagala bwinja.» 17 Okubundi malahika àmbwîra mpu nyâkûze nderhe ebi bindi binwa, erhi: «Ebishagala byâni byâshub’ihirhira, kwo Nyakasane w’Emirbwe adesire, nashub’icîshoga Yeruzalemu, mbabalire Siyoni n’okumurhabâla.»

2

Okubonekerwa kwa kabirhi: amahembe n’abatuzi

1 Oku nalambula amasu, nànacibonekerwa. Okubundi nànacibona mabe­ mbe ani. 2 Nànacidôsa malahika wàl’irhumirwe okunderheza, nti: «Aga mahembe kwo kuderha kuci?» Anshuza, erhi: «Ago mahembe go gàshândaba­nyagya abantu ba Yuda (bo b’Israheli), n’ab’e Yeruzalemu.» 3 Okubundi Nya­kasane ànyêreka batuzi bani. 4 Nànacidôsa, nti: «Bici bal’ijira?» Anshuza, e­rhi: «Ago mahembe go galya gàshândazagya ecihugo ca Yuda kuhika nta mu­ntu ciru n’omuguma wacifukunyize; cikwône abo batuzi bayishîre okugajugu­mya, okugaherêrekeza.»

Okubonekerwa kwa kasharhu: omugozi gw’okugèra

5 Kandi oku nagalamula amasu, nànacibonekerwa. Nabona omuntu afu­mbîrhe omugozi gw’okugèra. 6 Nàmudôsa, nti: «Ngabi waja?» Anshuza, erhi: «E Yeruzalemu, nagend’igèra obulì n’obugali bwâyo.» 7 Olya malahika wàl’i­rhumirwe okunderheza anacishegûka n’owundi amushokolera. 8 Abwîra oyo wâbo, erhi: «Libirha obwîre ogwo musole gudwîrhe omugozi, erhi: «Yeruzale­mu arhazungulusîbwe côgo, bulya abantu n’ebintu birimwo biri binji bweneêne». 9 Ntya kwo Nyakasane adesirage, erhi: «Nienene nàbêra e Yeruzalemu nka côgo ca muliro cizungulusire ecishagala, nnanyêrekanireyo irenge lyâni linene.»

Nyakasane ahamagala abalulize kabirhi koshi

10 Ntya kwo Nyakasane ammubwîzire, erhi: «Mwe nàshandabanyagya e­mpande zoshi z’igulu, lero muyâkage, murhenge omu bihugo by’enya­nya! 11 Mwe bantu b’e Yeruzalemu mwàlulizibagwa e Babiloni, muyâke dubadu­ba.» 12 Nyakasane w’Emirhwe wàntumaga, ntya kwo aderhîre amashanja gà­mmuhagulaga, erhi: «Ngasi yeshi wàmmuhizirekwo olunu, erhi n’ornu isu ampumire. 13 Nani nkolaga nàhana amashanja: gakolaga nago gâhagulwa na balya bo­shi gàkâg’ilibuza.» Amango okwo kwâbà, lyo mwamanya bwinja oku Nyakasane w’Emirhwe ye wàntumaga. 14 Nyakasane ashubir’iderha, erhi: «Shembuki n’omwishingo, mwe bantu b’e Yeruzalemu, niene nyishir’ibêra ekarhî kinyu. 15 Kurhengaga ago mango nyishir’ibêra ekarhî kinyu, mashanja manji gâci­shwekera kuli nie Nyakasane, ganahinduke lubaga lwâni. Cikwône erhi n’ekarhî kinyu yo nabêra.» Amango okwo kwâbà lyo mwâmanya oku kwo binali Nyakasane w’Emirhwe ye wàntumaga emunda muli. 16 Yuda ashub’ihinduka birugu bya Nyakasane muli cirya cihugo câge cita­gatifu na Yeruzalemu abe cishagala câge acîshozire. 17 Ngasi muguma ahulike embere za Nyakasane, bulya akola ahuluka bwo na buno omu ndâro yâge ntagatifu.

3

Okubonekerwa kwa kani: omudâhwa mukulu Yozwè

1 Nyakasane ànacinyêreka omudâhwa mukulu Yozwè, erhi ayimanzire e­mbere za malahika wa Nyakasane. Shetani naye erhi ayimanzire ekulyo kwa Yozwè mpu amushobeke. 2 Malahika àbwîra Shetani – camwanzè, erhi: «Nyakasane akuhulise, wâni Shetani, neci mâshi, akuhulise, ye wàcishogaga Yeruzalemu! Ka Yozwè arhaligi ye isèsè lyakûlagwa omu muliro?» 3 Obwo erhi Yozwè ayimanzire embere za malahika anayambîrhe emyambalo ezinzire. 4 Malahika àrhegeka abàlimulusize mpu bamuhogole eyo myambalo. Okubundi ànacibwîra Yozwè, erhi: «Namàkurhenzakwo obubi bwâwe, nnankolaga nâkuyambika emyambalo y’olusiku lukulu.» 5 Ahâna n’irhegeko ly’okuhira ishungwè licîre bwinja oku irhwe lya Yozwè. Banacimuhirakwo ishungwè obwo n’emyambalo minja ecîre, erhi na malahika adwîrhe asinza. 6 Cazinda malahika abwîra Yozwè ebi binwa, erhi: 7 «Yumvagya eciragâne ca Nyakasane w’Emirhwe: Okâyumva amarhegeko gâni, okakulikira bwinja amahano gâni, wâshuba mukulu w’omu nyumpa yâni n’ow’ebyôgo byâyo, nnankuhe ecikono ciyumânîne n’ec’abakâyimanga muno».

Nyamuzinda âlerha omurhumisi wâge

8 «Yumvagya wani Yozwè, weri mudâhwa mukulu, muyumve ninyu, mwe bâbo badâbwa, mwe muli cimanyiso c’obucire bwâyisha. Nkola nayêrekana omurhumisi wâni, izino lyâge ye Muzî Mumerêrera. 9 Mpizire ibuye embere za Yozwè, liri ibuye liguma lirikwo masu nda galangashana. Nienene nâtâkakwo ogwâgo mwandiko, n’omu lusiku luguma nârhenza obubî buzinza eci cihugo, kwo niono Nyakasane w’Emirhwe ndesire ntyo. 10 Hano olwo lusiku luyisha, mweshi na mweshi mwâkaz’ilâlikana mucîshingire omurhûla ngasi muguma idako ly’omuzâbîbu n’omuzeti gwâge.»

4

Okubouekerwa kwa karhanu: Akamole n’emizeti

1 Malahika wàlirhumirwe okunderheza ayish’insisimula nka kula batula omuntu omu iro. 2 Andôsa, erhi: «Bici obwîne?» Nàshuza, nti: «Mbwine akamole k’amasholo gone gone, galikwo omuloko gw’okujâmwo amavurha olunda lw’enyanya. Kagwerhe rhumole nda na miloko nda y’okujâmwo mavurha g’okukolêza ngasi kaguma. 3 Eburhambi bw’omuloko eri mizeti ibi­rhi, muguma ekulyo ogundi ekulembe.» 4 Lero nakaz’idôsa malahika wàli­rhumirwe okunderheza, nti: «Waliha, ebyo byoshi kwo kuderha kuci?» 5 A­mbwira, erhi: «K’orhamanyiri byo bici ebyo?» Nàmushuza nti: «Nanga».

Binwa bisharhu biyêrekire Zorobabeli

6 Malahika ànacimbwira mpu mpisekwo Zorobabeli ebi binwa, erhi: Ntya kwo Nyakasane w’Emirhwe adesire: «Arhali oku buhashe erhi misi yâwe wenene wâyukìrizamwo omukolo gwâwe, ci n’Omûka gwâni.» 7 Ayushûla, erhi: «Eyi ntondo nènènè k’eri cihanzo? Yâhinduka cibandâna embere za Zorobabeli. Ayikûlakwo ibuye lyâyish’ihirwa oku kanshônsho k’aka-Nyamuzinda. Bakaz’iderha obwo, mpu: «Ala nka lyayinjiha, ala nka lyayinjiha wâni!» 8 Nyakasane ashub’imbwira ebi bindi binwa, erhi: 9 «Zorobabeli àbanzire eciriba c’aka-Nyamuzinda, ye wânashwinja okukayubaka.» Hano okwo kubà lyo mwâmanya bwinja oku Nyakasane w’Emirhwe ye wantumaga emunda muli.

10 Kurhakwanini okugayaguza obunyinyi bw’emikolo mirhangiriza. Bacìshinge erhikwo okubona oku Zorobabeli ashubir’iyûbaka aka-Nyamuzi­nda. Okubundi anacimpugûlira ntya, erhi: «Orhwo rhumole nda go masu ga Nyakasane gakaz’ilola ngasi byoshi bigera omu igulu;»

11 Nashub’imudôsa, nti: «Eyo mizeti ibirhi eri ekulyo n’ekulembe kw’akamole byo birigi bici?» 12 Nà­shub’iyushûla erindi idôso, nti: «Aga mashami abirhi g’emizeti gali eburhambi bw’emiloko ibirhi y’amasholo ekaz’irhengamwo amavurha g’amasholo byo bici?» 13 Ambwira, erhi: «K’orhamanyiri byo bici ebyo?» Nàshuza, nti: «Na­nga, Waliha!» 14 Lero ampugûlira, erhi: «Bali bantu babirhi abo bàshîzirwe amavurha mpu lyo bakaz’irhumikira Nyakasane w’igulu lyoshi.»

5

Okubonekerwa kwa kali ndarhu: ecitabu c’obuhanya

1 Kandi nashub’igalamula amasu nabona ecitabu ciri nka cizingo caja caba­lala emalunga. 2 Malahika andôsa, erhi: «Bici obwîne?» Nashuza, nti: «Mbwîne ecitabu cibalire emalunga: cigwerhe buli bwa makoro ikumi na bugali bwa makoro arhanu.» 3 Okuhandi ambwîra, erhi: «Luli lwandiko lw’obuhanya bwâja omu cihugo coshi obwo: lunda luguma lw’ecitabu luyandisirwekwo oku ebishambo byoshi byalibirhwakwo omu cihugo, n’olundi lunda oku na ngasi bacigasha ebîrà boshi kwo na kwo. 4 Nyakasane w’Emirhwe adesire oku yene orhumire obwo buhanya: «bwâja omu nyumpa ya ngasi cishambo n’eya ngasi muntu ocîgasha ebîrà oku izino lyâni; bwâbêra muli yo bunasherêze byoshi, ciru n’emitungo n’amabuye gâyo.»

Okubonekerwa kwa kali nda: omukazi nna-huhanya

5 Malahika wàlirhumirwe okunderheza àyish’imbwîra, erhi: «Lola! Bici o­bwîne biyishire era munda?» 6 Namudôsa, nti: «Bici ebyo’!» Ashuza, erhi: «Cirhimbiri eco ciyishire» Ayushûla erhi: «Mabî gâbo ago omu cihugo coshi!» 7 Ago mango, omurhemere gw’amarhale gwàli kw’eco cirhimbiri gwàfûnuka, nàbona omukazi aciburhamîremwo. 8 Malahika ambwîra, erhi: «Buhanya obwo.» Okubundi ashub’imusunika mulya cirhimbiri anacihirakwo omu­rhemere. 9 Erhi ngalamula amasu nàbona kwayisha bakazi babirhi babalîre, baja bahêkwa n’empûsi: bàli bagwerhe ebyûbi bishushire eby’omuhangâli. Bà­rhôla cirya cirhimbiri bacihêka emalunga. 10 Nàdôsa malahika nti ngahi bâcihêka. 11 Anshuza, erhi: «E Mezopotamiya, yo baciyûbakira engombe, bâcijirira n’oburhalulè, bakaz’icidêkerezakwo.»

6

Okubonekerwa kwa kali munani: engâlè

1 Kandi oku nàgalamula amasu, nànacibonekerwa. Nabona ngâlè ini zahubuka ekarhî ka ntondo ibirhi za mulinga. 2 Oku ngâlè ya burhanzi kwàli ebiterusi bidukula, oku ya kabirhi ebiterusi by’ecibogo, 3 oku ya ka­sharhu ebiterusi by’ecirhale n’oku ya kani ebiterusi by’emisengo. 4 Lero nànacidôsa malahika wàlirhumirwe okunderheza, erhi: «Waliha, ebyo byo­shi kwo kuderha kuci?» 5 Anshuza, erhi: «Ezo zo mpûsi ini. Zàli aha burha­mbi bwa Nyakasane w’igulu lyoshi, lero buno zamàmurhengagabwo.» 6 E­ngâlè yàlikulwîrwe n’ebiterusi by’ecibogo yàja ebwa cihugo c’obulembe, ebiterusi by’ecirhale byàja ebuzikira-zûba, n’ebiterusi by’emisengu byàja e­ bwa cihugo c’ebulyo. 7 Ebiterusi by’akakumbi byashegûka byahûna okugend’igera omu igulu lyoshi. Nyakasane àbibwîra, erhi: «Gendi mugere omu igulu.» Kwo byànajizirage. 8 Lero Nyakasane ànacimpamagala anambwîra, erhi: «Lola, ebyo bijîre olunda lw’ebulembe bikolaga byâj’iyandagaliza Omûka gwâni kw’eco cihugo.»

Obulêbi bw’okuyambika Yozwè akashala

9 Akanwa ka Nyakasane kanacintindakwo erhi: 10 «Oyankirire entûlo zi­dwîrhwe na Heldeyi, Tobiya na Yedaya zarhenga emwa balya bàlilulizîbwe. Ene lyonênè oje omu nyumpa ya Yoshiya mugala wa Sefaniya, mwo abo bantu bàjîre erhi barhenga e Babiloni. 11 Orhôle ensaranga n’amasholo, ojiremwo ecimanè, co wayish’ihira oku irhwe ly’omudâhwa mukulu Yozwè, mugala wa Yehosadaka, 12 onamubwire, erhi: «Ntya kwo Nyakasane w’Emirhwe adesire: Hano hali omuntu izîno lyage ye Muzi-Mumerêra, akalamo kâmera ngasi hoshi anagezire, ye wânashub’iyûbaka aka-Nyamuzinda kâni. 13 Neci, ye wâshub’ikayûbaka. Akaz’iyambala ebimanyiso by’obwâmi. Atamala oku ntebe anarhegeke. Omudâhwa akaz’ibêra aha burhambi bwâge: abo bantu bombi bayish’iyumvikanya bwenêne. 14 Ecimanè ciyish’ibêra omu ka-Nyamuzinda ci­be ca kukengêza Heldayi, Tobiya, Yedaya n’obuhânyi bwa mugala wa Sefa­niya.» 15 Abantu bârhenga ihanga bayish’irhabâla oku kuyûbaka aka-Nyamuzi­nda ka Nyakasane. Okubandi mumanye bwinja obwo oku Nyakasane w’Emi­rhwe ye wantumaga emunda muli. Okwo kwoshi kwâbà mukayumva bwinjinja Nyakasane Nyamuzinda winyu.

7

Okucîshalisa kukengezize okuhongoka kwa Yeruzalemu

1 Omu mwâka gwa kani gw’obwâmi bwa Dariyusi, olusiku lwa kani lw’o­ mwêzi gwa kali mwenda, Kisleyu, akanwa ka Nyakasane kàntindakwo. 2 Abantu b’e Beteli bàli barhumire Sareseri na Regemi-Meleki na bambali babo omu ka-Nyamuzinda ka Nyakasane w’Emirhwe. Bàli barhumirwe okuge­nd’ihûna obwonjo bwa Nyakasane, 3 n’okudôsa abadâhwa n’abalêbi ntya, mpu: «Ka kukwânîne rhushub’ikâyushûla okulaka n’okucishalisa ngasi mwêzi gwa karhanu nk’oku rhunayôrha rhujira kurhenga mîra?»

Okugalukira ebyagezire omu cihugo

4 Lero Nyakasane ànacintegeka, 5 mpu mpêkere abadâhwa n’abantu b’omu cihugo ishuzo lyage, erhi: «Mukola muli myâka makumi gali nda erhi mucìîshalisa n’okucîduduma ngasi mwêzi gwa karhanu n’ogwa kali nda, ci kurhabà kuderha mpu munsimîse kurhuma îokwa bene okwo. 6 N’amango mudwîrhe mwalya munadwîrhe mwanywa, kubà kucisimîsa^c kwinyu kurhuma mwajira ntyo!» 7 Ka murhamanyiri ebinwa Nyakasane ayalizagya omu kanwa k’abalêbi ba mîra, amango abantu b’e Yeruzalemu n’ab’omu bishagala by’ebu­rhambi erhi balamire omu murhûla, n’ago mango erhi Negebu n’ecibandâna biyûbasirwemwo n’abantu. 8 Akanwa ka Nyakasane w’Emirhwe kanacirhindakwo Zaka­riya. 9 Nyakasane w’Emirhwe adesire, erhi: «Mukaz’icirânula okushinganine, munakaz’ibêrana obwonjo n’olukogo mwene na nnene. 10 Murhakâg’ilibuza abakana n’enfûzi, ebigolo n’abakenyi. Nta bumvu ciru n’obuguma mwahîraga mwajirirana mwene na nnene.» 11 Cikwône abantu bàlahira bwayumva: bàhi­ndula omugongo banafuka amarhwiri mpu lyo balek’iyumva. 12 Bàjira omu­rhima gwâbo muzibuzibu nka nshangabuye; barhàlonzagya okuyankirira e­ nyigîrizo za Nyakasane w’Emirhwe, ezi Omûka gwâge gwàkâg’ibabwîriza omu nderho z’abalêbi ba mîra. Lero oburhe bunene bwa Nyakasane bwàbirînduka, ànaciderha, erhi: 13 «Bulya barhàlonzagya okuyumva amango nabahamagalaga nti bayumve nani nàkaz’ilahira okubashuza amango bàkâg’impamagala mpu mbarhabâle. 14 Nàbashandabanya omu mbaga za ngasi lubero barhayishigi. Basiga ecihugo câbo ciri bwâmwà, n’enyumpa zâbo, cirhacijibwamwo erhi ku­rhengwamwo na ndi. Ecihugo cabo càli cinjinja c’okulamwamwo bàcihindula irungu.»

8

Amalaganyo g’omurhûla n’ag’okuyêza

1 Akanwa ka Nyakasane w’Emirhwe kanacintindakwo, erhi: 2 Niono Nyakasane ngwerhe oburhe bunêne kuli Yeruzalemu, nyumvirhe ngwerhe n’obumvu bunene kuli ye. 3 Co cirhumire ndesire nti nshubir’igaluka e Yeruzalemu, kandi nâbêra e Siyoni. Yeruzalemu âkaz’iderhwa mpu «Cishagala c’obushinganyanya», naye Siyoni, era ntondo yâni, êkaz’iderhwa «Ntondo ntagatifu.» 4 Neci, nkudesire, abashosi n’abagikulu babwârhala omu muhanda gwa Yeruzalemu, ngasi muguma n’ecikoma câge omu nfune, erhi nsiku zâge zirhuma. 5 Ahôla, emihanda y’ecishagala yâyunjula lukirikiri lw’abana, abarhabana n’abanyere bâsharhira omu ngo.» 6 Ntya kwo Nyakasane w’Emirhwe adesire: «Akaba okwo ciri cisômerine omu masu g’emisigala y’olubaga lw’Israheli, ka nani ciri co emwâni? Cikwone niehe nanahash’ijira ntyo, niono Nyakasane w’Emirhwe. 7 Niene mmulaganyize, nâgalukira olubaga lwâni lwàlulizibwe omu bihugo by’ebushoshokero bw’izûba n’eby’ebuzikira-zûba. 8 Nabagalula mbakûle eyo munda, bayish’ibêra e Yeruzalemu. Babe luba­ga lwâni nani mbe Nyamzinda wâbo. Nârhegeka ekarhî kâbo omu bu­shinganyanya n’omu bwimâna.» 9 Ntya kwo Nyakasane w’Emirhwe adesire: «Mushub’izibûha, mwe muli mwayumva amalaganyo gâni abalêbi bàdesire kurhenga amango bàbandaga eciriba mpu bashub’iyûbaka aka-Nyamuzinda kâni. 10 Embere ly’aho ntaye wàhembaga omukolo gw’abantu erhi gwa bintu. Ntaye wàkâg’ijira aha aja anagaluke buzira kuyôboha abashombanyi omu njira, bulya nàlinisire abantu boshi kuli bo bône na nnene. 11 Cikwone lero, ndesire n’obwalagale, omusigala gw’olu lubaga ntakacigujirira bundi nk’okwo kwa mîra. 12 Nabadubulirakwo^d omurhûla: emirhi yayâna emizâbîbu, obudaka bwayêra emhurho, enkuba yârhoga nyinji bwenêne emalunga. Ago minja goshi nâgashobôza omusigala gw’olubaga lwâni. 13 Mwe bwâmi bwa Yuda n’obw’lsraheli, mwe mwàli nka bahehêrere ekarhî k’amashanja, !ero nkolaga mmugalukîre buno. Mukola mwâbâ lubaga lugishe. Murhaciyôbohaga: Ci musêre, muhire omurhima omu nda!» 14 Ntya kwo Nyakasane w’Emirhwe adesire, erhi: «Amango nàlihizire okumuhonda omu buhanya, bulya basho hàlingayisize, ntàshubaga omu muhi­go gwâni. 15 Lero nahizirage kundi kundi, mwe bantu b’e Yeruzalemu n’ab’o­mu cihugo ca Yuda coshi, nkola nammubumba minja gâni. Kuziga mu­rhaciyôbohaga. 16 Alagi oku mukwânîne mukaz’ijira: Ngasi muguma âkaz’ibwîra mulungu wage okuli. Orhugombe rhwinyu rhukaz’itwa emmanja okushingânîne, rhu­nayimanike omurhûla! 17 Nta mabî mukâg’ibwîrana mwene na nnene, muleke okukaz’icigasha ebîrà, bulya ntahimwa kushologorhwa n’ebijiro bya bene ebyo niono Nyakasane.»

Ensiku z’okucishalisa zâhinduka nsiku za mwishingo

18 Nyakasane w’Emirhwe ànacimbwîra erhi binwa, erhi: 19 «Mmubwizire nti okucishalisa kw’omwêzi gwa karhanu, okw’ogwa kali nda n’okw’ogwa kal’ikumi, kurhenga ene kukola kwahinduka nsiku nkulu ziyunjwire masîma n’omwishingo oku lubaga lwa Yuda. Cikwône kulusha byo­shi mulongereze okuli n’omurhûla.»

Okulangalira omucunguzi

20 Nnâmahanga w’Emirhwe adesire, ntya: «Hayisha amashanja n’abantu bayûbaka omu bishagala bikulu.» 21 Abantu b’ebyo bishagala bakâbwîrana ngasi muguma, mpu: «Rhugende, rhushenge Nyakasane, rhulonze Nnâmaha­nga w’Emirhwe; niehe yo njîre.» 22 Mashanja manji na bantu mwandu, zinali ntwâli, bayisha balilongeza Nnâmahanga w’Emirhwe e Yeruzalemu, bâyisha balishenga Nyamuzinda. 23 Nnâmahanga w’Emirhwe adesire ntya: «Mw’ezo nsiku, bantu ikumi b’amashanja ga ngasi lulimi bâgwarhira Omuyahudi oku cikwi c’ecirondo, baderhe, mpu: «Rhwâkukulikira, bulya rhwâyumvîrhe oku Nyamuzinda ali haguma ninyu.»

9

Ecigabi ca kabirhi

1 Obuyâlize

lsraheli n’agandi mashanja: Ecihugo cihyahya

Akanwa ka Nnâmahanga kahika omu cihugo ca Hadraki, kamasimika omu Damasi. Bulya iriba^e lya Aramu liri lya Nnâmahanga, ciru n’amashanja g’Israheli goshi. 2 Ciru na Hamati babibikînwe, ciru na Tiri na Sidoni bw’obulenga bunji. 3 Tiri àciyûbakîre olugurhu luzibu, alunda kw’amarhale nka luvu, n’ama­sholo nka bijondo by’omu njira. 4 Mumanye oku Nyakasane ârhambula Tiri, alohe obugale bwâge omu nyanja n’ecihugo naco cisingônoke n’omuliro. 5 Hano Askeloni naye abona ntyo, ajajuguma n’obwôba, na Gaza ahinde musisi omu birumba byâge byoshi na Ekroni kwo na kwo bulya obu­rhwâli bwâge bwamahirigirha. Mwâmi aherêrekera omu Gaza na A­skeloni ashube bigûkà^f. 6 Mwana w’ifunzè^g wâyish’iyûbaka omu Ashdodi. Nâyish’ikabya obucîbone bw’Abafilistini, 7 nâmulahìza okulya omwamba^h n’enyama zihanzîbwe, lyo naye ashuba wa muli balya bishôgwa ba Nnâmahanga. Ayish’ibà nka mulala gwa Yuda. Ekroni âyish’ihinduka Muyebusi. 8 Nakaz’ibêra hofi n’enyumpa yâni nka mulanzi, na ntyo nta mubisha waciyiyegêra, bulya kurhenga ene nalolêrîze obuhanya erimwo.

Masiha

9 We munyere w’e Siyoni, ocishinge n’emisi yâwe yoshi: nâwe we munyere w’e Yeruzalemu, obande empûndu y’omwishingo. Lola oku mwâmi wâwe ayishire emunda oli, mutûdu na muhimanyi, ashonyire oku ndo­gomi, oku mucûkà gwa ndogomi, mucûkà gwa ndogomi-kazi. 10 Ye warhenze engâlè z’ebîrha omu Efrayimu, akûle n’ebihesi omu Yeruza­lemu, n’omuherho gw’ebîrha gwâmanikwa. Amanyisa omurhûla omu karhî k’amashanja goshi, obwâmi bwâge bwalumîra kurhenga oku nya­nja kuhika oku yindi, na kurhenga oku lwîshi lunene kuhika oku kafendefende k’igulu.

Israheli ashub’itugûlwa

11 Nawe, nâlike abashweke bâwe, mbakûle omu mpamikwa eshushire ccîna cirhabâmwo mîshi erhi gulya muko rhwànywânaga gurhuma. 12 Mwâli wa Siyoni, abashweke badwîrhe balingûza, bâyish’igaluka emunda oli, nâkugalulìre lyo nkujuha ensiku zoshi z’obujà bwâwe. 13 Neci, nâgoka omuherho gwâni: Yuda na Efrayimu bo bâhinduka itumu lyâni. Nankoze abana ba Siyoni kuli bene Yavani, nakujira ngôrho ya ntwâli. 14 Nyakasane âyish’icîyêrekana embere zâbo, n’omwampi gwâge gwâyi­sh’ibarabanya nka mulazo. Nyakasane ayish’ibûha omushekera anayi­she nka cihonzi cahubuka ebuzikiro. 15 Nyakasane w’Emirhwe ye wâbalanga, bâyish’inywa omuko nk’idivayi. 16 Nyakasane Nyamuzinda wâbo yene wâbayokola olwo lusiku; ayi­sh’iyâbula olubaga lwâge n’igulu, bânashushe nka magerha marhunge ganali mashoneke. 17 Neci mushâna! ayish’iyunjula busîme! âyish’ibà mwinja! Engano yâyinji­hya abanarhabana n’idivayi ly’ecibabè lisimîse abananyere.

10

Kukwânîne okuhûna Nyakasane ci arhali enshushano z’abazimu

1 Hûni Nyakasane enkuba amango g’empondo nzindazinda: Kali ye wàjiraga emilazo ye nalerha enkuba: ammuhà enkuba nyinji anana­ze ishwa lya ngasi muguma muli mwe. 2 Bulya abazimu b’omu nyumpa banaderhe ebinwa by’obunywesi, n’ahashonga bananywerhe mpu hali ebi babwîne; bajage bahamîri­za ebilorho birhagwerhi nda na mugongo, balêbe eby’obunywesi, abo bo bahabuka nka buso, bahuzagure, bulya barhagwerhi mu­ngere.

Okulikwa n’okugaluka kw’Israheli

3 Oburhe buli obunsiriza erhi balungere barhuma, nayisha erhi bihebe nyishîreⁱ. Neci, Nyakasane w’Emirhwe arhangula obuso bwâge, e­nyumpa ya Yuda ayijira nka nfarasi yâge y’obwâmi oku bîrha. 4 Muli ye mwârhenga abarhambo^j ba ngasi lubero, bazibuzibu nk’ibuye kaboko ka nyumpa, bantâdundwe nka kwîra y’ihêma, badârhi nka muherho gwa bîrha. Bâkaz’igenda nka barhabâzi ntwâli baje balabarhanya ababalwîsa nka bijondo by’omu njira. 5 Bâyish’ilwa ntyo, bulya niono Nyakasane ndi haguma nabo. N’aba­shombanyi bashonyire oku biterusi enshonyi zâyish’ibabumba. 6 Nâzibubya olubaga lwa Yuda, nâlikuza olubaga lw’Israbeli. Nâba­shubiza emwabo nnambayêreke obuzigire bwâni, mbe nka kuno nta mango nsag’ibakabulira. Niene Nyakasane Nyamuzinda wâbo nâyumvirhiza omusengero gwâbo. 7 Abantu b’omu Efrayimu bâcîyêrekana bazibu nka barhabâzi, ba nsha­gali nk’abanywîre oku mamvu. Abana bâbo bayish’ikalola n’amasu g’obusîme, n’omurhima gwâbo guyunjule mwishingo erhi Nyakasa­ne orhumire. 8 Nahamagala olubaga lwâni nnandushubûze, bulya nàhizire okulucungula. Bâshub’ibà banji nk’okwa burhanzi. 9 Nabashandâzize omu mashanja nka kula banamira emburho, cikwône bâkaz’inkengera mw’ebyo bihugo by’ihanga. Bâlama eyo munda baguma n’abana bâbo, buzinda babuligaluka. 10 Niene nâbakula e Misiri n’omu Asuru, mbalerhe emwâbo, mbaheke n’e Galadi^k n’e Libano, ciru n’eyo munda yâbe hafunda. 11 Bâyikira enyanja y’e Misiri, niene Nyakasane nie nâtwa empimbi z’amîshi, ciru n’omuhengere gwa Nili^l gwâyumûka. Obucîbone bwa Asuru bwâmuhwêra, Misiri naye âheza obuhashe bwâge boshi. 12 Nâzibuhya olubaga lwâni, bâkaz’ishimba enjira zâni. Kwo Nyakasane adesire!

11

1 Hamûla enyumvi zâwe, : Abasaka ebimasha n’abarhûnzi bwo banyabuhashe e Buyahudi. Ensaranga n’obulyâlya bwâbo byabahire ohurhegesi oku barhamho b’olubaga.wâni Libano, olwihîra lusingônole ensindani^m zâwe. 2 Mulake, mwe nsindani, enduluma zahongosire, erya mirhi minjinja yatubirwe. Mulake, mwe nduluma z’e Bashani, omuzirhu gwinyu gurhârhulagwa gwabire bwerûlè. 3 Ebyana by’entale bidwîrhe byalumba bulya irenge lya Yordani, gulya muzirhu gwâge bagukondire.

Balungere babirhi

4 Ntya kwo Nyakasane Nyamuzinda wâni ambwizire, erhi: «Obe lungere w’ebibuzi by’okugend’ibâgwa, 5 ebi abasaka ebimashaⁿ babâga buzira kuhanwa. N’abarhunzi b’ebibuzi baderhe, mpu: «Nnâmahanga agânze! Rhwono rhwa­magala. Ciru na balungere b’ebibuzi barhabifungira. 6 Niono Nyakasane ndesi­re oku ntakacibabalira abantu ba hano igulu. Nkola nâkaz’ihana ngasi muntu omu buhashe bwa mulungu wâge n’obwa mwâmi wâge. Abâmi bâsherêza igulu ntanalikûze muntu ciru n’omuguma omu maboko gâbo.» 7 Nanaciyabula ebi­ buzi by’okubâgwa. Nàtwa rhurhi rhubirhi rhwa mungere. Higuma nàhiyîrika «Luzigirwa» ehindi nti ye «Buguma», nàkeza ebibuzi. 8 Omu mwêzi muguma nàkûlaho balya bangere^o bâbo basharhu. Nabirya bibuzi byantenga emurhima, byantwa amasikosiko. 9 Okubundi nanaciderha, nti: «Ntacimuyâbule. Ebibuzi byankafà, bifè; n’ebyakahera, bihere; n’ebya kalama bijemwo akavulindi. 10 Nàrhola kalya karhi «Luzigirwa» nakavunangula nti mvune eciragâne Nya­kasane afundikaga n’amashanja goshi. 11 Muli olo lusiku eciragâne càvunika. Abarhunzi b’ebibuzi bakâg’indolêreza bayumva oku kanwa ka Nnâmahanga ako. 12 Lero nanacibabwîra, nti: «Mukalonza mumpe oluhembo lwâni, n’akaba nanga, mulekere aho.» Banaciganja mikabûlè makumi asharhu ya magerha, mpu luhembo lwâni. 13 Nyakasane ambwîra, erhi: Nkaba bamanyire mpu ntalushiri aho. Hêka ogwo mubalè gw’ensaranga emw’omutuzi. Nànacirhôla cerya mikabûlè makumi asharhu y’ensaranga, nayihêka emw’omutuzi omu ka-Nyamuzinda ka Nyakasane. 14 Okubundi nànacivuna kalya kandi karhi^p, ak’obuguma, lyo mvuna ecinyabugumà ekarhì k’abantu ba Yuda na bene Israheli. 15 Nyakasane àshub’imbwîra, erhi: «Ocijirage nka !ungere wa cinganyi. 16 Bulya nalonza okurhuma omungere muhyahya mw’eci cihugo: ârhaka­shibirira ebibuzi biri bufà, ârhakalonza ebihabusire, ârhakarhuba ebiyâgalisire, ârhakanalîsa ebicizibuhire. Ci ahali b’okujira ntyo, âkazirya enyama z’ebishu­shagîre anakaz’ibivuna ensênyi. 17 Buhanya bwâge oyo !ungere w’ecinganyi olekêrera obuso bwâge! Ebîrha bimushangule emisi y’amaboko n’okubona kw’amasu gâge: okuboko kwâge kuhole n’isu lyâge liryo lirhacifâga lyabwîne!»

12

Okulikûzibwa kwa Yeruzalemu

1 Akanwa ka Nyakasane kuli Israheli. Ntya kwo Nyakasane adesire, olya wàbungulaga amalunga, àgwika eciriba c’igulu ye nahà omuntu obuzîne: 2 Yeruzalemu nkola nâmujira kabehe kayunjwire idivayi ly’obukunizi bwâni: amashanja gali eburhambi bâgahiramwo enzungulira. Eyo nzungulira yâyish’ihika omu lya Yuda lyoshi hano Yeruzalemu agorhwa. 3 Mw’ago mango, Yeruzalemu nâmuhindula nk’ibuye, amashanja goshi gakaz’ilonza okulilengeza. Ngasi bagereze bayagalike. Okubundi amashanja g’igulu goshi gacilunge haguma gamurhêre.» 4 Mw’olwo lusiku, kwo Nyakasa­ne adesire, ebiterusi byâbo nâbilalusa n’entemu, n’ababishonyirekwo mbasira­hye n’obwôba. Cikwône nâyish’ilanga Yuda, ci ebiterusi by’agandi mashanja, nâbihindula mihûrha. 5 Abarhambo ba Yuda bâkaz’ibwîrana bône na nnene, mpu: «Muli Nyamuzinda, Nyakasane w’Emirhwe, mwo abantu b’e Yeruzale­mu bakula emisi.» 6 Mw’ago mango, nâyish’ijira abarhambo ba Yuda nka lujo batwânîre ibekênga ly’omuliro aha nteberhebe, nka ngulumira ya bukere; bâyish’isherêza amashanja gabali enyunda zoshi. Ci kurharhume abantu b’e Yeruzalemu barhacilamira omu cishagala câbo. 7 Nyakasane arhabâla burha­ngiriza emilala ya Yuda, lyo obûko bwa Daudi n’abantu b’e Yeruzalemu ba­rhakaz’icikebwa mpu bo balushire omusigala gw’olubaga lwa Yuda. 8 Mw’ago mango, Nyakasane âlanga abantu b’e Yeruzalemu; âbazamba bwenêne muli bo bâshuba bazibu aka Daudi, n’obûko bwa Daudi bubahêre nka Nyamuzinda, nka malahika wa Nyakasane obashokolire. 9 Mw’ago mango nârhangira okuvungunyula ngasi mashanja gâyishe mpu galirhêra Ycruzalcmu. 10 Nâlumiza Omûka gw’olukogo n’obushibirizi omu nyumpa ya Daudi n’emwa abashizi b’e Yeruzalemu. Okuhandi bânagalamira emunda ndi, erhi olya bàtumirhaga orhumire. Bâmulakire nka nfula, baje omu mishibo yâge, nka kula banajirira omwana w’enfula. 11 Olwo lusiku aha Yeru­zalemu hâzûka endûlù eri nk’erya yàzukaga muli Hadadi-Rimoni omu lubanda lwa Megido. 12 Ecihugo coshi câyish’ilaka na ngasi mulala: omulala gw’enyumpa ya Daudi hâgo na bakâbo hâbo; omulala gw’cnyumpa ya Natani hago na bakabo lwabo lunda. 13 Omulala. gw’enyumpa ya Levi hâgohâgo na bakâbo hâbo; omulala gw’e­ nyumpa ya Shimeyi^q hâbo na bakâbo hâbo. 14 Kwo n’okwo eyindi milala yoshi yâyish’ikalakira ngasi baguma hâbo na bakâbo lwâbo lunda.

13

1 Mw’ago mango, enshôko yâyish’ihulula eshuke ebyâha n’amabî g’ab’o­bûko bwa Daudi n’obw’abantu b’e Yeruzalemu. 2 Olwo lusiku, kwo Nyakasane adesire, nârhenza enshushano z’abazimu omu cihugo na ntâye wâcife adesire izîno lyâbo. Nâherêrekeza na balya boshi bacîderha balêbi, mpeze n’iralà linyu ly’okuharâmya abazimu. 3 Na ngasi yeshi wâciderhe mpu alêba, ishe na nnina bamuburha bo bâmubwire, mpu: Okwânîne okufà, bulya odwîrhe wacîkebwa mpu oku izîno lya Nnâmahanga odesire, n’obwo kuli ku­nywerha. N’ababusi bâge bâyish’imutumirha obwo hano akola adwîrhe alêba. 4 Mw’ago mango, abalêbi bâkaz’igwârhwa n’enshonyi z’okulêba n’okulôrholola ebilôrho, barhakacigerêreza okurheba abantu na kula kuyambala eci­shûli c’obwôya c’abalêbi. 5 Ngasi muguma âyish’ikâcîhakanula aderhe, erhi: Niehe ntali mulêbi, ncîbêrire muhinzi, nyôrha njira amashwa kurhenga eburho bwâni!» 6 N’erhi hakajira owamudôsa, erhi: Ebi bibande bikulikwo oku cifuba birigi bya bici? Naye anashuza, erhi: Nàbikûlaga emw’abira bâni.

Engôrho yâkola emyônè: olubaga luhyahya

7 Ntya kwo Nyakasane w’Emirhwe adesire: «Wa-ngôrho zûka, orhêre lungere, olya nàjiraga w’okunyegêra, yirha lungere, ebibuzi bisha­ndabane hoshi hoshi, na ntyo mpindulire akarhi olunda abana-buzi bali.» 8 Kandi àmashub’iderha, erhi: «Bihimbi bibirhi oku bisharhu by’abantu b’eci cihugo byâfà, cihimbi ciguma ca muli bo cônene câsigala. 9 N’olwo lubero luguma lwâsigala, nâbarhalika oku muliro lyo mbanûbula kula omuliro gunùbula amasholo n’amarhale. Okubundi bâkaz’i­nyêrekeza omusengero gwâbo nani mbayumvirhize. Nâkaz’ibabwîra nti: «Lubaga lwâni, banayemêre, mpu: Nyakasane ye Nyamuzinda wi­rhu.»

14

Entambala nzinda n’okuyisha kwa Nyakasane

1 Olusiku lw’obukunizi bwa Nyakasane luli hofi. Bagabâna ebirugu bi­nyu erhi mwanasinza, wâni bantu b’e Yeruzalemu. 2 Nyakasane âyi­sh’ihamagala amashanja mpu garhêre Yeruzalemu: ecishagala câgwarhwa, e­nyumpa zihagulwe n’abakazi bakolêrwe ebikongo, ecigabi c’abantu câlulizi­bwa, cikwône omusigala gw’olubaga gwâbêra omu cishagala. 3 Okubundi Nyakasane arhêre ago mashanja, anagalwise nk’oku ànayôrhaga ajira amango g’ebîrha. 4 Mw’ago mango àyish’ihira okugulu oku ntondo y’emizeti, hofi n’e Yeruzalemu, ebushoshôkero bw’izûba. Entondo y’emizeti yâyish’iberekamwo kabirhi kurhenga ebushoshôkero kuhika ebuzikiro, hâyish’ibà akabanda kanênênè kayêrekîre ebushoshôkero n’ebuzikiro bw’izûba. Cigabi ciguma c’eyo ntondo càcitundugurhira olunda lw’ebulembe n’ecindi cigabi ebulyo. 5 Ciru olubanda lwa Hinomi lwâyish’iyunjuzibwa kurhenga e Gowa kuhika e Yazali; lwâyish’ifukâla nka kulya lwàbâga kandi oku musisi gwàgeraga omu nsiku za mwâmi Oziyasi^r w’e Yuda. Nyakasane Nyamuzinda wâwe yene ayishire ali n’abishogwa bâge boshi.

 6 Mw’ago mango nta bulagirire bwa bumoleke bwâcibe, harhakacibà mboho erhi cìtumbiriri. 7 Zâyish’ibà nsiku za bisômerîne, Nyakasane yehe a­rhahabiri! Bwâyish’ibà buce-kabirhi: amango g’ebijingo kacibêre kalengerere. 8 Go mango enyîshi nshongôle zâyish’ikâhululira omu nyanja y’ebushoshokero bw’izûba, n’ezindi zicîkwebe omu nyanja emunda lizikira, ezo nyishi nta ma­ngo zârhwange, ebe mpondo, cibè canda, zâciyorhere zishongwîre. 9 Naye Nyakasane ânabe mwâmi muno igulu lyoshi. Mw’ago mango mwânayôrhe Nyamubâho muguma, n’izîno lyâge liguma. 10 Ecihugo coshi cashub’icibêra lubanda kurhenga e Geba kuhika e Rimoni ya Negebu, Yeruzalemu âja asogoroka ayimange aha anali, kurhenga aha muhango gwa Benyamini kuhika aha muhango murhanzi, kwo kuderha aha lumvi lw’Amakoranè, kurhenga aha lumvi lwa Hananeli kuhika aha lukandiro lwa mwâmi, 11 ho abantu bâcitwire ecirâlo. Hobe ayish’ihwa omu cihugo n’abantu bâcibêrera omu Yeruzalemu n’omurhûla.

 12 Lolagi ebibande Nyakasane âyish’ihebakwo balya balwisagya Yeruzale­mu: Omubiri gwâbo gwâyish’ihonyôka erhi banayimanzire; amasu gâbo gâyish’ibolera omu byanga, olulimi lubabolere omu kanwa. 13 Mw’ago mango Nyakasane ayish’ibalerhera bihogêro binji, ngasi muguma âyish’ikâyâbabira okuboko kw’owâbo banahimbagulizanye. 14 Yuda naye ayish’ilwira muli Yeru­zalemu. Obuhirhi bw’amashanja goshi gamuli eburhambi bwâyish’ishubizibwa: amasholo, ensaranga, emyambalo, nnundo erhali nyi. 15 Ntyo kwo n’ebiterusi, ebihêsi, endogomi n’ebirhungwa byâbo byoshi byâyish’ibêra mw’eci cishagala.

16 Ngasi bâfulumuke ba ngasi ishanja lyàlwisagya Yeruzalemu, bâyish’ikàârherekêra ngasi mwâka, bâyish’ikomera Nyakasane kagasha, banajire olusiku lukulu lw’Ebihando. 17 Omulala gw’igulu gwânabè gurharheremeraga e Yeru­zalemu mpu gugend’iharâmya Mwami Nyamubâho w’Emirhwe, gurhakacifa gwânierirwekwo enkuba. 18 Akaba bene Misiri barharheremiri e Yeruzalemu, bajakw’obuhanya Nyakasane ahebakwo galya gandi mashanja galahire okurheremera yo mpu gagend’ijira olusiku lw’Ebihando. 19 Bwo bwâyish’ibà buha­ne bwa Misiri obwo na ngasi bihugo byoshi byàlahire okusôka n’okugend’ijira olusiku lukulu lw’Ebihando.

 20 Olwo lusiku, orhudende rhw’ebiterusi rhwâyish’ikayandikwakwo ntya: «Birugu bîmâna bya Nyamubâho», n’omu ka-Nyamuzinda ka Nyakasane, o­rhunoga rhwâyish’iba nka rhubêhe rhwa bwangà embere z’oluhêrero. 21 Na ngasi kabindi ka muli Yeruzalemu erhi ka muli Yuda kâyish’ibà cirugu ca Nyakasane w’Emirhwe; ngasi yeshi walonza okuhâna enterekêro, anakolese ebyo birugu oku kuyenderamwo enyama. Amango okwo kwâbà, nta murhunzi wacigulize omu ka-Nyamuzinda ka Nyakasane w’Emirhwe.

---

 ^a1.1 : Muhaho na nàcêze mwâka gwa 520 embere z’okuburhwa kwa Mwami Yezu; myêzi ibirhi enyuma ly’ohulêbi hwa Hageyo; rhwanaganja ntyo bulya burhanzi abayahudi bakagirhangira omwaka omu mezi gwa Nisan, gwa kasharhu erhi gwa kani gw’Abazungu e Bulaya. Buno bakola barhangira omwaka omu Septembri, cambasè, kwo kushokola myêzi isharhu oku mwaka gwa ONU; Bene Cina, bohe barhangira omwaka myezi ibiri enyuma za ONU, kwo kuderha omu kasi-kiru kazinda. Ntyo abantu ba mîra b’ebushoshokero, bakagiganja emyâka amango omwâmi muhyahya anayîmaga

 ^b1.7 :Omwêzi gw’11 yàli ekarhî ka kasikiru kazinda, bulya bakagishokola myêzi isharhu oku kuganja kw’ene, mwâka gwa 519 embere z’okuburhwa kwa Mwami Yezu.

 ^c7.6 : Kubire kucîshalisa erhi kujira idinyè, bunguke bwâbo bone balonza.

 ^d8.12 Kudubula: co cinwa cikwânîne amango rhwaderha enshokano ya nyamuzinda, bulya okubulaga kuba kushereza erhi kukabulira. Kudubula co cinnwa ciyêrekîne oku Nyamuzinda arhuhà ci arhakabulira ebi arhuhîre.

 ^e9.1 : «Iriba ly’Aramu» kwo kuderha isu ly’omuntu omu lulimi lw’Ecihabraniya, ‘ayin: iriba, isu.

 ^f9.5 Amarhale gahwera Askeloni, Gaza na Ekroni bulya Nnâmahanga ashàba Tiri. Cishagala cikulu ebyo byoshi byàli bishagala byàkâg’irhimbûliramwo.

 ^g9.6 : Omwana w’ifunzè kwo kuderha ishanja lya ngushè-ngushè. Eryo ishanja lirimwo Abayahudi n’abapagani; lwo lukolaga nka lukoma lw’enshangîre, gwarhi ciberegè .

 ^h9.7 : Amarhegeko g’Abayahudi gàli galahizize okulya omwamba erhì ngasi nyama yacîhozagya. Hali n’ezindi nyama barhankalire nk’enyama y’engulube… -Abayebusi bali bantu balamaga omu bwalungwè n’Israheli, hala Yeruzalemu ali ene.

 ⁱ10.3 : Nâyisha erhi na bihebe nyishîre: kwo kuderha oku Nyakasane ayish’ihana abâmi b’emahanga harhambule olubaga lw’lsraheli.

 ^j10.4 : Abarhambo bâyìsh’icîshogwa omu lubaga.

 ^k10.10 : Asuru na Misiri kuli kuderha ebihugo byarhindibuzanyagya olubaga lwishogwa. Galadi càli cihugo cìrhanzi okurhêrwa enyuma ly’olubungo.

 ^l10.11 : Nili: lwîshi lunene lubà e Misiri.

 ^m11.1 : Ensindani z’e Libano zimanyisize irenge ly’ecihugo c’e Libano.

 ⁿ11.5 : Abasaka ebimasha n’abarhûnzi bwo banyabuhashe e Buyahudi. Ensaranga n’obulyâlya bwâbo byabahire ohurhegesi oku barhamho b’olubaga.

 ^o11.8 : Bangere basharhu kwo kuderha barhambo basharhu b’Israheli.

 ^p11.14 : Okuvuna orhurhi rhubirhi kwanakengêza okurhêrwa kw’lsraheli n’abashombanyì, ka­ndi kwanakengêza okucîberulamwo kwa Yuda n’lsraheli.

 ^q12.13 : Shimeyi, bûko bwa Gershoni, mwene Levi.

 ^r14.5 Oziyasi ye Uziyahu omu cihebraniya ci ecigereki n’enfarasè byarhumire eri izîno lyasôme ntyo