SIR – – DRC MASHI HEBREW BIBLE and MASHI GREEK

1

OBURHIMANYA BWA MWENE-SIRA

Enshokolezi

Oburhimanya Mwene-Sira ayigiriza burhenga kuli Nyamuzinda, buyigiriza okukenga Nyamuzinda bunalerha akalamo kinja. Eci citabu c’oburhimanya bwa Mwene-Sira cayandikagwa na Yezu, mugala wa Sira (50, 27). Omwinjikulu acihugula omu Cigereki erhi ali alama e Misiri. Erhi ali e Yeruzalemu abona n’amasu gage kurhi Abayahudi banji bali bamavu­na amarhegeko g’idini erhi bantu bayishig’iyîma omu cihugo câbo barhuma.

Nyamuzinda amumolekera mpu ayandike eco citabu Iyo Abayahudi ba­rhag’iheza obuyemêre bwâbo, mpu Iyo bashimba Amarhegeko n’enyigirizo z’oburhimanya bwa kurhenga mîra. Abakengeza akalamo k’lsraheli n’a k’aba­rhegesi bâge Iyo abarhwalihya omu mango g’amalibuko.

Mwene-Sira akengeza ebisomerine Nyamuzinda ajira­ga. Nyamuzinda ajira eciragâne na Nuhu, Abrahamu, Yakobo, Musa, Aroni na Daudi; ciragâne n’olubaga lwîshogwa, ci cinayerekire milala miguma miguma, nshokano ya nsiku nyinji.

Bulya ali mwirhonzi w’okuli, Mwene-Sira alangalira oku olubaga !wâge lwa­rhenga omu buja. Okurhenga omu buja lwayish’iba luhembo lwa Nyamuzinda nka lwankashimba amarhegeko gage.

EBIRIMWO

1. Oburhimanya omu kalamo kw’omuntu: cigabi 1-42, 14^a

2. Oburhimanya en’igulu n’omu ngasi mango: c. 42, 15-50

3. Okuyushula: c. 51, 1-30

Akanwa k’omuhinduzi

1 Abandisi b’ecitabu c’ Amarhegeko; Abalebi 2 n’abandi bandisi bali e­nyuma zabo barhusigire enyigirizo nkulu bwenpene ziyerekine obumanye n’oburhimanya bw’Israheli. 3 Co cirhumire Israheli akonkwa. 4 Na bulya omu­ntu akwânîne ayirigîrire n’okusoma, 5 na hano akola ayigîrîre, naye arhondêre okuyigîriza abandi b’embuga, 6 omu nderho n’omu myandiko yage: 7 naye shakulûza wani Yezu, erhi aba amasimika omu kuciyigîriza 8 ecitabu c’Ama­rhegeko, 9 Abalebi, 10 n’ebindi bitabu bya bashakulûza, 11 abona akol’âhalûsire kurhali kunyi, 12 arhondêra naye okuyandika binwa biguma-by’okuyigîriza n’okurhimanya, 13 mpu ly’abantu balonza okuyigîrira n’omurhima nkana, banalonzize okushimba aga mahano, 14 babone kurhi balama n’okushimba i­rhegeko bwinja. 15 Nkuhûnyirage nani we musomi, 16 osome eci citabu bwinja, 17 omanye! olole bwinja, ¹⁸ onabe wa lukogo 19 aha wakabona 20 ntamanyir’ihindula olulimi omu lundi, ciru akaba mpu ncisêzize. 21 Kuli kuderha oku birhagenda kuguma, 22 ebinwa byarhanzir’iderhwa omu cihabraniya, ntako wakabiderha omu lundi lulimi; 23 ciru, 24 n’erhi wankalola ecitabu c’lrhegeko oku ciri, Abalêbi, 25 n’ebi­ndi bitabu; 26 erhi bihindulwa omu lindi iderha birhaciyumananaga lwoshi lwo­shi n’iderha lirhanzi-rhanzi. 27 Omu mwaka gwa makumi asharhu na munani, nyakufa mwâmi Yergeti ali oku ntebe, 28 naja e Misiri, n’oku ndi eyo, 29 narhimâna ecitabu cirimwo enyigirizo nkulu bwenêne, . 30 nani nacîsêza, nacîshwêkerera n’emisi yoshi nti kuhika mpindule eci citahu. 31 Nacisêzize obudufu n’omûshi haguma n’obulcenga bwoshi, 32 ago mango nti 33 Iyo nyukiriza omukolo nanguyerekane, 34 nti abandi nabo, balya bali kuli, ihanga, banalonzize okuciyigîriza, 35 babone kurhi bayinjihya engeso zabo, banalame nk’oku Irhegeko linarhegesire.

Ebiderhwa biluga

lhwe ly’oburhimanya

1 Oburhimanya bwoshi emwa Nyamuzinda burhenga^b hofi naye buba ensiku n’amango. 2 Ndi wankahasha okuganja omushenyi gw’enyanja, emirhonyi y’enkuba erhi ensiku ziba ensiku n’amango? 3 Ndi okola ohisire aha amalunga gahekera, ndi oyishi obugali bw’igulu, nisi ndi okola ojirisagarha aha okuzimu kuhekîre? 4 Oburhimanya bwalemirwe embere !ya byoshi, obukengêre-burhimanya burhali bwa mango n’ene. 5 Enshôko y’obushinganyanya, kaba kanwa ka Nnâmahanga omu mpingu; n’enjira zâge go marhegeko g’ensiku n’amango. 6 Ndi wafululîrwe ecisiki c’obumanye? Obuhirhi bwâge ndi obumanyire? 7 Ndi bafululîre obumanye bw’obushinganyanya? n’obuhirhi bw’enjira zâge, ndi obumanyire? 8 Omurhimanya anali muguma, ali na wa kuyôbohwa nk’atamire oku ntebe yâge. 9 Nyamuzinda ly’izîno lyage, ye walemaga oburhimanya, àbulola anabukereka, àbugabanya emikolo yage yoshi, 10 àbuhira omu ngasi ciremwa nk’oku analonzize, àbugabira abantu bamuzigira.

Okurhînya Nyamuzinda

11 Okurhînya Nyamuzinda^c kuli kulimba kuli na kuj’irenge, buli bushagaluke eri na nsirha ya busîme. 12 Okurhînya Nyamuzinda kushagalusa omurhima, kusimîse omuntu amwemwerhwe, kunamuhe akalamo karhali kanyi. 13 Omuntu orhînya Nyamuzinda, obuzinda bwage murhûla, olusiku lw’okufà kwage mugisho, 14 Omurhondêro gw’oburhimanya kuli kurhînya Nyamuzinda; oburhimanya bwàlemirwe n’abemêzi, buli nâbo kurhenga omu nda ya bannina. 15 Oburhimanya bwayûbasire ekarhî k’abantu, bwagwika eciriba c’ensiku n’amango, bwanacishwekera oku buko bw’abantu. 16 Okurhînya Nyamuzinda bwo bushwinjiro bw’oburhimanya, bujira n’amalehe galalusa abantu. 17 Bunahire obugale omu nyumpa zâbo, n’enguli zâbo buzibumbe muhako. 18 Obushwinjiro bw’oburhimanya kuli kurhînya Nyamuzinda, kunahâne omurhûla n’amagala. 19 Nyamuzinda abwine, abubwine anabukereka, adubula obumanye n’obukengêre, àlengeza irenge ly’abarhimanya. 20 Omuzi gw’oburhimanya, kurhînya Nyamuzinda, ebibabi byabwo kalamo kanene. 21 Okurhînya Nyamuzinda kunarhenze ebyâha, omuntu ocihangâna muli okwo, anacikûlekwo oburhe bwa Nyamuzinda. 22 Amagene g’omubi garhamuha lubanja, obuzirho bwâgo ekuzimu buhêka. 23 Omuntu w’omurhima gurhulwire kulinda alinda amango, n’erhi gayisha gube mwishingo. 24 Arhabadukira omu binwa, n’abandi banabone oku ali wa bukengere.

Oburhimanya n’obwimâna

25 Omu cibîkiro c’oburhimanya muba bizibu binji by’obumanye, ci omunya-byâha arhakwirirwa obukunda-Lulema. 26 K’ohubîre oburhimanya? Shimba amarhegeko, Nyamuzinda akushobôza-bwo. 27 Bulya okurhînya Nyamuzinda buli burhimanya zinali nyigîrizo, eci Nyamuzinda azigira bwikubagirwa n’obutûdu. 28 Orhabâga ntumwa omu biyerekire okurhînya Nyamuzinda, n’omu kukulikira okurhînya Nyamuzinda, orhabâga wa mirhima ihiri. 29 Orhabâga ndyâlya omu masù g’igulu, onalange akanwa kâwe. 30 Orhacîhiraga enyanya, bulya warhoga, enshonyi zikugwârhe, bulya Nyamuzinda anakajalûla ebikuli emurhima, omu karhî k’endêko, akushenye oku idaho, Ntyo kumanyîkane oku orharhînya Nyamuzinda, n’oku omurhima gwâwe guyunjwire bulyâlya^d.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 1

1 Πᾶσα σοφία παρὰ κυρίου καὶ μετ᾽ αὐτοῦ ἐστιν εἰς τὸν αἰῶνα. 2 ἄμμον θαλασσῶν καὶ σταγόνας ὑετοῦ καὶ ἡμέρας αἰῶνος τίς ἐξαριθμήσει; 3 ὕψος οὐρανοῦ καὶ πλάτος γῆς καὶ ἄβυσσον καὶ σοφίαν τίς ἐξιχνιάσει; 4 προτέρα πάντων ἔκτισται σοφία καὶ σύνεσις φρονήσεως ἐξ αἰῶνος. 5 6 ῥίζα σοφίας τίνι ἀπεκαλύφθη; καὶ τὰ πανουργεύματα αὐτῆς τίς ἔγνω; 7 8 εἷς ἐστιν σοφός, φοβερὸς σφόδρα, καθήμενος ἐπὶ τοῦ θρόνου αὐτοῦ. 9 κύριος αὐτὸς ἔκτισεν αὐτὴν καὶ εἶδεν καὶ ἐξηρίθμησεν αὐτὴν καὶ ἐξέχεεν αὐτὴν ἐπὶ πάντα τὰ ἔργα αὐτοῦ, 10 μετὰ πάσης σαρκὸς κατὰ τὴν δόσιν αὐτοῦ, καὶ ἐχορήγησεν αὐτὴν τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν.

11 Φόβος κυρίου δόξα καὶ καύχημα καὶ εὐφροσύνη καὶ στέφανος ἀγαλλιάματος. 12 φόβος κυρίου τέρψει καρδίαν καὶ δώσει εὐφροσύνην καὶ χαρὰν καὶ μακροημέρευσιν. 13 τῷ φοβουμένῳ τὸν κύριον εὖ ἔσται ἐπ᾽ ἐσχάτων, καὶ ἐν ἡμέρᾳ τελευτῆς αὐτοῦ εὐλογηθήσεται. 14 ᾿Αρχὴ σοφίας φοβεῖσθαι τὸν κύριον, καὶ μετὰ πιστῶν ἐν μήτρᾳ συνεκτίσθη αὐτοῖς. 15 μετὰ ἀνθρώπων θεμέλιον αἰῶνος ἐνόσσευσεν καὶ μετὰ τοῦ σπέρματος αὐτῶν ἐμπιστευθήσεται. 16 πλησμονὴ σοφίας φοβεῖσθαι τὸν κύριον καὶ μεθύσκει αὐτοὺς ἀπὸ τῶν καρπῶν αὐτῆς· 17 πάντα τὸν οἶκον αὐτῶν ἐμπλήσει ἐπιθυμημάτων καὶ τὰ ἀποδοχεῖα ἀπὸ τῶν γενημάτων αὐτῆς. 18 στέφανος σοφίας φόβος κυρίου ἀναθάλλων εἰρήνην καὶ ὑγίειαν ἰάσεως. 19 καὶ εἶδεν καὶ ἐξηρίθμησεν αὐτήν, ἐπιστήμην καὶ γνῶσιν συνέσεως ἐξώμβρησεν καὶ δόξαν κρατούντων αὐτῆς ἀνύψωσεν. 20 ῥίζα σοφίας φοβεῖσθαι τὸν κύριον, καὶ οἱ κλάδοι αὐτῆς μακροημέρευσις. 21  22 Οὐ δυνήσεται θυμὸς ἄδικος δικαιωθῆναι· ἡ γὰρ ῥοπὴ τοῦ θυμοῦ αὐτοῦ πτῶσις αὐτῷ. 23 ἕως καιροῦ ἀνθέξεται μακρόθυμος, καὶ ὕστερον αὐτῷ ἀναδώσει εὐφροσύνη· 24 ἕως καιροῦ κρύψει τοὺς λόγους αὐτοῦ, καὶ χείλη πολλῶν ἐκδιηγήσεται σύνεσιν αὐτοῦ.

25 ᾿Εν θησαυροῖς σοφίας παραβολαὶ ἐπιστήμης, βδέλυγμα δὲ ἁμαρτωλῷ θεοσέβεια. 26 ἐπιθυμήσας σοφίαν διατήρησον ἐντολάς, καὶ κύριος χορηγήσει σοι αὐτήν. 27 σοφία γὰρ καὶ παιδεία φόβος κυρίου, καὶ ἡ εὐδοκία αὐτοῦ πίστις καὶ πραότης. 28 μὴ ἀπειθήσῃς φόβῳ κυρίου καὶ μὴ προσέλθῃς αὐτῷ ἐν καρδίᾳ δισσῇ. 29 μὴ ὑποκριθῇς ἐν στόμασιν ἀνθρώπων καὶ ἐν τοῖς χείλεσίν σου πρόσεχε. 30 μὴ ἐξύψου σεαυτόν, ἵνα μὴ πέσῃς καὶ ἐπαγάγῃς τῇ ψυχῇ σου ἀτιμίαν, καὶ ἀποκαλύψει κύριος τὰ κρυπτά σου καὶ ἐν μέσῳ συναγωγῆς καταβαλεῖ σε, ὅτι οὐ προσῆλθες φόβῳ κυρίου καὶ ἡ καρδία σου πλήρης δόλου. 36 ἐννόμως βιοτεύειν.

2

Okurhînya Nyamuzinda omu malibuko

1 Mwana wâmi, okacihambira okukolera Nyamuzinda, ocîrheganye n’oku malibuko. 2 Bâ n’omurhima gushingânîne, obe na ntwâli, orhazigaga bakuhabula amango g’amalibuko. 3 Omusere-mwo, orhamujâga kuli, ly’okuzibwa omu lusiku luzinda. 4 Ngasi ebi akurhumire, obiyankirire, omu buzamba bwâwe, okazibirembera, 5 bulya amasholo muliro bagarhangulamwo, n’abashinganyanya omu cibêye c’obwirhohye barhangulirwa. 6 Langalira Nyamuzinda, akurhabâla, jâ n’obulangalire omu njira ekubûsire. 7 Mwe murhînya Nyamuzinda, mulangalire obwonjo bwâge, murharhengaga omu njira yâge lyo mulekihirima. 8 Mwe murhînya Nyamuzinda mumulangalire n’oluhembo lwinyu lurharhêreke. 9 Mwe murhînya Nyamuzinda, mulangalire aminja gâge, mulangalire obusîme bw’ensiku n’amango n’obwonjo bwâge. 10 Mulole amaburhwa ga mîra, mubone: Ndi mwàyumvirhe olangalire Nyamuzinda agalibulabula? Erhi ndi rnwàyumvirhe amusêzire-kwo, Nyamuzinda agalimurhiba? Erhi ndi wàmulakire, abula kumuyumva? 11 Nyamuzinda arhahimwa lukogo, abâ wa bwonjo, anakule ebyâha, acize n’amango g’amalibuko. 12 Buhanya bw’ab’emirhima myôba, n’ab’amaboko gahozire, buhanya bw’omunya-byâha w’olugendo lw’okurhebana. 13 Buhanya bw’omuntu w’omurhima mwôlo n’orhajira buyeêre, bulyala arhakabona câfungira. 14 Buhanya bwinyu mwe mwàrhibire omurhima, kurhi mwajira amango Nyamuzinda ayishimmurhangula? 15 Abarhînya Nyamuzinda barhavuna omu kanwa kage, njira yâge abamuzigira bakulikira. 16 Abarhînya Nyamuzinda balonza okumusîmîsa, amarhegeko^e gâge luba lûma lw’abamuzigira. 17 Abarhînya Nyamuzinda, omurhima gwabo yene guyôrha gulinga, banayish’icîrhohya omu masu gâge. 18 Rhuyakire omu maboko ga Nyamuzindaa, ahâli h’okucîkweba omu g’abantu, oku obukulu bwâge buli kwo n’obwonjo bwâge buli.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 2

1 Τέκνον, εἰ προσέρχῃ δουλεύειν κυρίῳ, ἑτοίμασον τὴν ψυχήν σου εἰς πειρασμόν· 2 εὔθυνον τὴν καρδίαν σου καὶ καρτέρησον καὶ μὴ σπεύσῃς ἐν καιρῷ ἐπαγωγῆς· 3 κολλήθητι αὐτῷ καὶ μὴ ἀποστῇς, ἵνα αὐξηθῇς ἐπ᾽ ἐσχάτων σου. 4 πᾶν, ὃ ἐὰν ἐπαχθῇ σοι, δέξαι καὶ ἐν ἀλλάγμασιν ταπεινώσεώς σου μακροθύμησον· 5 ὅτι ἐν πυρὶ δοκιμάζεται χρυσὸς καὶ ἄνθρωποι δεκτοὶ ἐν καμίνῳ ταπεινώσεως. 6 πίστευσον αὐτῷ, καὶ ἀντιλήμψεταί σου· εὔθυνον τὰς ὁδούς σου καὶ ἔλπισον ἐπ᾽ αὐτόν. 7 Οἱ φοβούμενοι τὸν κύριον, ἀναμείνατε τὸ ἔλεος αὐτοῦ καὶ μὴ ἐκκλίνητε, ἵνα μὴ πέσητε. 8 οἱ φοβούμενοι κύριον, πιστεύσατε αὐτῷ, καὶ οὐ μὴ πταίσῃ ὁ μισθὸς ὑμῶν. 9 οἱ φοβούμενοι κύριον, ἐλπίσατε εἰς ἀγαθὰ καὶ εἰς εὐφροσύνην αἰῶνος καὶ ἔλεος. 10 ἐμβλέψατε εἰς ἀρχαίας γενεὰς καὶ ἴδετε· τίς ἐνεπίστευσεν κυρίῳ καὶ κατῃσχύνθη; ἢ τίς ἐνέμεινεν τῷ φόβῳ αὐτοῦ καὶ ἐγκατελείφθη; ἢ τίς ἐπεκαλέσατο αὐτόν, καὶ ὑπερεῖδεν αὐτόν; 11 διότι οἰκτίρμων καὶ ἐλεήμων ὁ κύριος καὶ ἀφίησιν ἁμαρτίας καὶ σῴζει ἐν καιρῷ θλίψεως. 12 Οὐαὶ καρδίαις δειλαῖς καὶ χερσὶν παρειμέναις καὶ ἁμαρτωλῷ ἐπιβαίνοντι ἐπὶ δύο τρίβους. 13 οὐαὶ καρδίᾳ παρειμένῃ, ὅτι οὐ πιστεύει· διὰ τοῦτο οὐ σκεπασθήσεται. 14 οὐαὶ ὑμῖν τοῖς ἀπολωλεκόσιν τὴν ὑπομονήν· καὶ τί ποιήσετε ὅταν ἐπισκέπτηται ὁ κύριος; 15 οἱ φοβούμενοι κύριον οὐκ ἀπειθήσουσιν ῥημάτων αὐτοῦ, καὶ οἱ ἀγαπῶντες αὐτὸν συντηρήσουσιν τὰς ὁδοὺς αὐτοῦ. 16 οἱ φοβούμενοι κύριον ζητήσουσιν εὐδοκίαν αὐτοῦ, καὶ οἱ ἀγαπῶντες αὐτὸν ἐμπλησθήσονται τοῦ νόμου. 17 οἱ φοβούμενοι κύριον ἑτοιμάσουσιν καρδίας αὐτῶν καὶ ἐνώπιον αὐτοῦ ταπεινώσουσιν τὰς ψυχὰς αὐτῶν. 18 ἐμπεσούμεθα εἰς χεῖρας κυρίου καὶ οὐκ εἰς χεῖρας ἀνθρώπων· ὡς γὰρ ἡ μεγαλωσύνη αὐτοῦ, οὕτως καὶ τὸ ἔλεος αὐτοῦ.

3

Sho na Nyoko

1 Bana bâni, munyumve, nie sho, mushimbe oku mrnubwizire, mwacira. 2 Nyamuzinda nk’aha omushamuka irenge, anamuhe abana, yenazibuhya obuhashe bw’omuzire omu bagala. 3 Omwana okenga ishe erhi mwenda alyuzire, 4 omwana okuza nnina erhi buhirhi abisire. 5 Okenga ishe, naye âbona obusîme omu bâge bana, olusiku lw’okushenga, Nyamuzinda ayumva omusengero gwâge. 6 Okuza ishe, âbona akalamo k’ensiku n’ensiku, osîmîsa nnina erhi Nyamuzinda akenzire. 7 Ababusi bâge kw’abakolera nk’owakolera Nyakasane. 8 Okenge sho omubijiro n’omu nderho zâwe, wabona oku omugisho gwâge gwakuhikako. 9 Obwanga bw’omushamuka kuyûbaka buyûbakira abana bâge, enfûlago ya nnina wa muntu yôhe kushâba eshâba. 10 Sho akabiha, orhacîshingaga, bulya nt’irenge warhenza omu bubi bwa sho. 11 Irenge ly’ishe wa muntu erhi ry’omuntu yene, nnina wa muntu akashekerwa erhi omuntu yene oshekirwe. 12 Mwana wâni, rhabâla sho omu bushosi bwâge, orhamujiraga burhe amango acizîne. 13 Ciru obukengere bwâge bwakazambaha, obe n’omurhima gw’olukogo, orhamugayaguzagya w’eciri musole. 14 Aminja wâjirire sho garhakayibagirwa, garhuma wabona ciru n’obwonjo oku byâha byâwe. 15 Nyamuzinda âkukengêra olusiku lw’amalibuko, ebyâha byâwe kwo byâhirigirha kul’olubula lujonga oku izuba. 16 Kw’ali nk’ojacire Nyamuzinda omwana oyibagîre ishe, n’ôjira nnina mungo, ali mwana wahehêrirwe emwa Nyakasane.

Obwirhohye

17 Mwana wâni, okole n’obutûdu omukolo gwâwe, wârhona kulusha omurhonyi. 18 Oku obukulu bwâwe buli, kwo n’obwirhohye^f bwâwe bunabâge, ly’orhona emwa Nyamuzinda. 19 Abantu b’obuîibone n’abany’irenge bali banji, cikwône abirhohye bwo amanyisa amahwe gage. 20 Bulya Nyamuzinda aba mukulu, ci birhohye bamuharamya. 21 Orhakâgicihambira ebi orhagale, orhasingirizagya ebikulushire misi. 22 Akanwa wabwizirwe, okasêzeko omurhima, ebiciri mahwe byôhe, orhacirhamagya mpu wabisagarha. 23 Orhacirhamagya n’ebilushire obukengere bwâwe, ciru ebi wàyigîrizibwe bikola binji oku bukengêre bw’omuntu. 24 Bantu banji bahabusire n’obucîbone, okucîkunga kwâbo kwabahabula enkengêro.

Obucîbone

25 Okubula emmonyi kwo na kubula obulangashane, okabula obumanye, orhacîshomagya mpu wayigîriza. 26 Murhima-arhumva buhanya afâna, n’osima entambala arhayihumba^g. 27 Murhima-arhumva arhahwa burhe, n’osîma ebyâha bindi abona. 28 Obuhanya bwa cibone burhabukwa, bulyal’obubi bwàmumezizemwo emizi. 29 Omuntu mwenge emurhima adôkeza omugani, n’okubwira owayumva, kw’omuntu murhimanya acifinja. · Okurhabâla ab’obuligo 30 Amîshi ganazimye engulumira, n’okuhâ ow’obuligo kunazaze ebyâha. 31 Kujira-bwinja ali mubîsi, olusiku abâ buligo, arhabule carhabâla.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 3

1 ᾿Εμοῦ τοῦ πατρὸς ἀκούσατε, τέκνα, καὶ οὕτως ποιήσατε, ἵνα σωθῆτε· 2 ὁ γὰρ κύριος ἐδόξασεν πατέρα ἐπὶ τέκνοις καὶ κρίσιν μητρὸς ἐστερέωσεν ἐφ᾽ υἱοῖς. 3 ὁ τιμῶν πατέρα ἐξιλάσκεται ἁμαρτίας, 4 καὶ ὡς ὁ ἀποθησαυρίζων ὁ δοξάζων μητέρα αὐτοῦ. 5 ὁ τιμῶν πατέρα εὐφρανθήσεται ὑπὸ τέκνων καὶ ἐν ἡμέρᾳ προσευχῆς αὐτοῦ εἰσακουσθήσεται. 6 ὁ δοξάζων πατέρα μακροημερεύσει, καὶ ὁ εἰσακούων κυρίου ἀναπαύσει μητέρα αὐτοῦ· 7 καὶ ὡς δεσπόταις δουλεύσει ἐν τοῖς γεννήσασιν αὐτόν. 8 ἐν ἔργῳ καὶ λόγῳ τίμα τὸν πατέρα σου, ἵνα ἐπέλθῃ σοι εὐλογία παρ᾽ αὐτοῦ· 9 εὐλογία γὰρ πατρὸς στηρίζει οἴκους τέκνων, κατάρα δὲ μητρὸς ἐκριζοῖ θεμέλια. 10 μὴ δοξάζου ἐν ἀτιμίᾳ πατρός σου, οὐ γάρ ἐστίν σοι δόξα πατρὸς ἀτιμία· 11 ἡ γὰρ δόξα ἀνθρώπου ἐκ τιμῆς πατρὸς αὐτοῦ, καὶ ὄνειδος τέκνοις μήτηρ ἐν ἀδοξίᾳ. 12 τέκνον, ἀντιλαβοῦ ἐν γήρᾳ πατρός σου καὶ μὴ λυπήσῃς αὐτὸν ἐν τῇ ζωῇ αὐτοῦ· 13 κἂν ἀπολείπῃ σύνεσιν, συγγνώμην ἔχε καὶ μὴ ἀτιμάσῃς αὐτὸν ἐν πάσῃ ἰσχύι σου. 14 ἐλεημοσύνη γὰρ πατρὸς οὐκ ἐπιλησθήσεται καὶ ἀντὶ ἁμαρτιῶν προσανοικοδομηθήσεταί σοι. 15 ἐν ἡμέρᾳ θλίψεώς σου ἀναμνησθήσεταί σου· ὡς εὐδία ἐπὶ παγετῷ, οὕτως ἀναλυθήσονταί σου αἱ ἁμαρτίαι. 16 ὡς βλάσφημος ὁ ἐγκαταλιπὼν πατέρα, καὶ κεκατηραμένος ὑπὸ κυρίου ὁ παροργίζων μητέρα αὐτοῦ.

17 Τέκνον, ἐν πραΰτητι τὰ ἔργα σου διέξαγε, καὶ ὑπὸ ἀνθρώπου δεκτοῦ ἀγαπηθήσῃ. 18 ὅσῳ μέγας εἶ, τοσούτῳ ταπείνου σεαυτόν, καὶ ἔναντι κυρίου εὑρήσεις χάριν· 19 20 ὅτι μεγάλη ἡ δυναστεία τοῦ κυρίου καὶ ὑπὸ τῶν ταπεινῶν δοξάζεται. 21 χαλεπώτερά σου μὴ ζήτει καὶ ἰσχυρότερά σου μὴ ἐξέταζε· 22 ἃ προσετάγη σοι, ταῦτα διανοοῦ, οὐ γάρ ἐστίν σοι χρεία τῶν κρυπτῶν. 23 ἐν τοῖς περισσοῖς τῶν ἔργων σου μὴ περιεργάζου· πλείονα γὰρ συνέσεως ἀνθρώπων ὑπεδείχθη σοι. 24 πολλοὺς γὰρ ἐπλάνησεν ἡ ὑπόλημψις αὐτῶν, καὶ ὑπόνοια πονηρὰ ὠλίσθησεν διανοίας αὐτῶν.

25 26 καρδία σκληρὰ κακωθήσεται ἐπ᾽ ἐσχάτων, καὶ ὁ ἀγαπῶν κίνδυνον ἐν αὐτῷ ἀπολεῖται. 27 καρδία σκληρὰ βαρυνθήσεται πόνοις, καὶ ὁ ἁμαρτωλὸς προσθήσει ἁμαρτίαν ἐφ᾽ ἁμαρτίαις. 28 ἐπαγωγῇ ὑπερηφάνου οὐκ ἔστιν ἴασις· φυτὸν γὰρ πονηρίας ἐρρίζωκεν ἐν αὐτῷ. 29 καρδία συνετοῦ διανοηθήσεται παραβολήν, καὶ οὖς ἀκροατοῦ ἐπιθυμία σοφοῦ.

30 πῦρ φλογιζόμενον ἀποσβέσει ὕδωρ, καὶ ἐλεημοσύνη ἐξιλάσεται ἁμαρτίας. 31 ὁ ἀνταποδιδοὺς χάριτας μέμνηται εἰς τὰ μετὰ ταῦτα καὶ ἐν καιρῷ πτώσεως αὐτοῦ εὑρήσει στήριγμα.

4

1 Mwana wâni, orhayîmaga omukenyi ehyamubîka, orhalungumarhazagya abali buligo. 2 Orhalibuzagya omushalye, ow’obuligo orhahîraga okamulisa n’amagala. 3 Orharhindibuzagya owarhindibusire, orhalegerezagya n’omukenyi olikuhûna. 4 Orhakumîraga omukenyi orhindibwire, orhakengulaga omukenyi. 5 Orhakengulaga omuntu olagirîre, omanye irhondo orharhumaga bakusigira enfûlago. 6 Bulya erhi omuntu olagirire akakusigira enfûlago omu bulagirire bwâge, Nyamuzinda wamulemaga anamuyumva. 7 Obe musîmwa eka, okazikenga abakulu. 8 Orhege omukenyi okurhwiri, akakulamusa, nâwe omulamuse n’obutûdu. 9 Ofungire oyu badwirhe barhindibuza, orhabâga mwôba nka watwa olubanja. 10 Obe ishe w’enfûzi, orhabâle abakana. Ntyo wabâ nka mwene Ow’Enyanya, akusîma kulusha oku nyoko akusîma.

Oburhimanya kulera bulera

11 Oburhimanya bunalere abana bâbwo^h, bushibirire ababulonza. 12 Omuntu ozigira oburhimanya erhi buzîne azigire, abantu babukulikira kurhenga sêzi, bayumva obusîme. 13 Owabuhisirekwo, ayîma omu irenge, ngasi hantu akaja, ajâne n’omugisho gwa Nyamuzinda. 14 Abakolera oburhimanya, Nyamuzinda bakolera, n’ababusîma, basîmwa naye. 15 Omuntu oyumva izu ly’oburhimanya, bwinja atwa olubanja, omwîra wâbwo agwerhe eciyimangîre. 16 Ocîkubagira oburhimanya kushobôla abushobôlako, n’iburha lyage libuyimemwo. 17 Kulya kuba bwimarhangimuheka omu njira y’ebinzongonzongo, bumuyobohye yeshi ashukume, bumulibuzc, bumukome yeshi, kuhika abe wa kucikubagirwa, yeshi akangavukc, 18 buzinda, bumugalulc obwo, bumushubize omu njira ekubllsire, bumumanyisc amahwe gabwo. 19 Omuntu akacikenyagula, bunamurhibe, bumuleke agende lwage.

Hali enshonyi n’enshonyi

20 Mwana wclni, Iola eburhambi n’obundi, ocizibuke amabi, orhacigayaga kulya kw’obuho. 21 Bulya hali enshonyi ziheka omuntu omu caha, hali n’enshonyi ziri irenge n’inema. 22 Orhabiiga mukali kuli we wene okurhalusire, oleke n’okuba nshonyi kwarhuma wacihcza. 23 Orhamiraga akanwa kankaciza, orhafulikaga oburhimanya bwawe. 24 Bulya binwa bimanyisa oburhimanya, n’ekanwa yo erhenga ihano. 25 Orhaderhaga okurhali, ci oyumve enshonyi z’okubii muhwinja. 26 Orhabiiga nshonyi z’okuyemera ecâha cawe, orhahiraga okaheka muhusi gw’olwishi kwo ebikanyiili. 27 Orhacirhegaga omusirhe, orhahiraga okazimbira omugale olubanja. 28 Olwire obushinganyanya kuhika okufa, nawe Nyakasane Nyamuzinda akulwira. 29 Orhabiiga ntwiili omu binwa, ogaliba mwolo na mwoba omu bijiro. 30 Orhabiiga nka ntale omu mwawe ogalibii mwoba embere za bambali bawe. 31 Okuboko kwawe kurhabiduhiraga okuhiibwa, kukanazidohera okugalula.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 4

1 Τέκνον, τὴν ζωὴν τοῦ πτωχοῦ μὴ ἀποστερήσῃς καὶ μὴ παρελκύσῃς ὀφθαλμοὺς ἐπιδεεῖς. 2 ψυχὴν πεινῶσαν μὴ λυπήσῃς καὶ μὴ παροργίσῃς ἄνδρα ἐν ἀπορίᾳ αὐτοῦ. 3 καρδίαν παρωργισμένην μὴ προσταράξῃς καὶ μὴ παρελκύσῃς δόσιν προσδεομένου. 4 ἱκέτην θλιβόμενον μὴ ἀπαναίνου καὶ μὴ ἀποστρέψῃς τὸ πρόσωπόν σου ἀπὸ πτωχοῦ. 5 ἀπὸ δεομένου μὴ ἀποστρέψῃς ὀφθαλμὸν καὶ μὴ δῷς τόπον ἀνθρώπῳ καταράσασθαί σε· 6 καταρωμένου γάρ σε ἐν πικρίᾳ ψυχῆς αὐτοῦ τῆς δεήσεως αὐτοῦ ἐπακούσεται ὁ ποιήσας αὐτόν. 7 προσφιλῆ συναγωγῇ σεαυτὸν ποίει καὶ μεγιστᾶνι ταπείνου τὴν κεφαλήν σου. 8 κλῖνον πτωχῷ τὸ οὖς σου καὶ ἀποκρίθητι αὐτῷ εἰρηνικὰ ἐν πραΰτητι. 9 ἐξελοῦ ἀδικούμενον ἐκ χειρὸς ἀδικοῦντος καὶ μὴ ὀλιγοψυχήσῃς ἐν τῷ κρίνειν σε. 10 γίνου ὀρφανοῖς ὡς πατὴρ καὶ ἀντὶ ἀνδρὸς τῇ μητρὶ αὐτῶν· καὶ ἔσῃ ὡς υἱὸς ὑψίστου, καὶ ἀγαπήσει σε μᾶλλον ἢ μήτηρ σου.

11 ῾Η σοφία υἱοὺς αὐτῆς ἀνύψωσεν καὶ ἐπιλαμβάνεται τῶν ζητοῦντων αὐτήν. 12 ὁ ἀγαπῶν αὐτὴν ἀγαπᾷ ζωήν, καὶ οἱ ὀρθρίζοντες πρὸς αὐτὴν ἐμπλησθήσονται εὐφροσύνης. 13 ὁ κρατῶν αὐτῆς κληρονομήσει δόξαν, καὶ οὗ εἰσπορεύεται, εὐλογεῖ κύριος. 14 οἱ λατρεύοντες αὐτῇ λειτουργήσουσιν ἁγίῳ, καὶ τοὺς ἀγαπῶντας αὐτὴν ἀγαπᾷ ὁ κύριος. 15 ὁ ὑπακούων αὐτῆς κρινεῖ ἔθνη, καὶ ὁ προσέχων αὐτῇ κατασκηνώσει πεποιθώς. 16 ἐὰν ἐμπιστεύσῃ, κατακληρονομήσει αὐτήν, καὶ ἐν κατασχέσει ἔσονται αἱ γενεαὶ αὐτοῦ· 17 ὅτι διεστραμμένως πορεύσεται μετ᾽ αὐτοῦ ἐν πρώτοις, φόβον καὶ δειλίαν ἐπάξει ἐπ᾽ αὐτὸν καὶ βασανίσει αὐτὸν ἐν παιδείᾳ αὐτῆς, ἕως οὗ ἐμπιστεύσῃ τῇ ψυχῇ αὐτοῦ, καὶ πειράσει αὐτὸν ἐν τοῖς δικαιώμασιν αὐτῆς· 18 καὶ πάλιν ἐπανήξει κατ᾽ εὐθεῖαν πρὸς αὐτὸν καὶ εὐφρανεῖ αὐτὸν καὶ ἀποκαλύψει αὐτῷ τὰ κρυπτὰ αὐτῆς. 19 ἐὰν ἀποπλανηθῇ, ἐγκαταλείψει αὐτὸν καὶ παραδώσει αὐτὸν εἰς χεῖρας πτώσεως αὐτοῦ.

20 Συντήρησον καιρὸν καὶ φύλαξαι ἀπὸ πονηροῦ καὶ περὶ τῆς ψυχῆς σου μὴ αἰσχυνθῇς· 21 ἔστιν γὰρ αἰσχύνη ἐπάγουσα ἁμαρτίαν, καὶ ἔστιν αἰσχύνη δόξα καὶ χάρις. 22 μὴ λάβῃς πρόσωπον κατὰ τῆς ψυχῆς σου καὶ μὴ ἐντραπῇς εἰς πτῶσίν σου. 23 μὴ κωλύσῃς λόγον ἐν καιρῷ χρείας· 24 ἐν γὰρ λόγῳ γνωσθήσεται σοφία καὶ παιδεία ἐν ῥήματι γλώσσης. 25 μὴ ἀντίλεγε τῇ ἀληθείᾳ καὶ περὶ τῆς ἀπαιδευσίας σου ἐντράπηθι. 26 μὴ αἰσχυνθῇς ὁμολογῆσαι ἐφ᾽ ἁμαρτίαις σου καὶ μὴ βιάζου ῥοῦν ποταμοῦ. 27 καὶ μὴ ὑποστρώσῃς ἀνθρώπῳ μωρῷ σεαυτὸν καὶ μὴ λάβῃς πρόσωπον δυνάστου. 28 ἕως θανάτου ἀγώνισαι περὶ τῆς ἀληθείας, καὶ κύριος ὁ θεὸς πολεμήσει ὑπὲρ σοῦ. 29 μὴ γίνου θρασὺς ἐν γλώσσῃ σου καὶ νωθρὸς καὶ παρειμένος ἐν τοῖς ἔργοις σου. 30 μὴ ἴσθι ὡς λέων ἐν τῷ οἴκῳ σου καὶ φαντασιοκοπῶν ἐν τοῖς οἰκέταις σου. 31 μὴ ἔστω ἡ χείρ σου ἐκτεταμένη εἰς τὸ λαβεῖν καὶ ἐν τῷ ἀποδιδόναι συνεσταλμένη.

5

Obuhirhi n’obucîbone

1 Orhacîkubagiraga obuhirhiⁱ, orhaderhaga, erhi: «Nalamirako ebi». 2 Orhayemêraga enyifinjo n’emisi yawe yakuhêka omu magene g’omurhima. 3 Orhaderhaga, erhi: «Ndi wampasha?», bulya Nyamuzinda arhabule kwakuhana. 4 Orhaderhaga. erhi: «Ci nàbwine najira ecâha, kurhigi nabire?», bulya Nyamuzinda ayishivumbika gwahalâla. 5 Orhacîkubagiraga okubabalirwa, olinde oyushula ebyâha oku bindi. 6 Orhaderhaga. erhi: «Nyamuzinda arhahimwa bwonjo, k’arhambabalira?» bulya neci ali wa bwonjo, ci ye lumbikunira, n’obukunizi bwâge kurhibuka burhibukira abanya-byâha. 7 Orharhindiraga bwashubirira Nyakasane, orhalindaga ensiku zacikonya, bulyala oburhe bwâge ye cirhibuka, wakabona wamagenda omu nsanya olusiku lw’obuhane. 8 Orhacîkubagiraga ebirugu bizimbano, birhakucize hano obuhanya buyisha.

Ogwarhe obuzibu onasimike

9 Orhakagiyerulira ngasi mpûsi, orhakulikiraga ngasi njira, (omunya-byâha w’enderhera-habiri yeki ojira ntyo). 10 osêze buzibu ebikuli emurhima, obe na kanwa kaguma. 11 Obe mûmvirhiza mubidu, ci orhabâga wa kuhalabuka omu kushuza. 12 Akaba omanyire eci washuza, oshuze owinyu, ci âkaba nanga, obumbe akanwa. 13 Ekanwa erhenga obukuze, erhenge n’enshonyi, n’olulimi lunayîse nnalwo. 14 Oleke okuja kwaderha abandi, orhabaga murhimbuzi wa kalimi, bulya oku enshonyi zigwârha omushambo, kwo n’obuhane bugwârha endyâlya. 15 Omu hinene n’omu hinyi ocilange oku byâha, orhahindukaga mushombanyi n’obwo wali mwîra.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 5

1 Μὴ ἔπεχε ἐπὶ τοῖς χρήμασίν σου καὶ μὴ εἴπῃς Αὐτάρκη μοί ἐστιν. 2 μὴ ἐξακολούθει τῇ ψυχῇ σου καὶ τῇ ἰσχύι σου πορεύεσθαι ἐν ἐπιθυμίαις καρδίας σου· 3 καὶ μὴ εἴπῃς Τίς με δυναστεύσει; ὁ γὰρ κύριος ἐκδικῶν ἐκδικήσει. 4 μὴ εἴπῃς ῞Ημαρτον, καὶ τί μοι ἐγένετο; ὁ γὰρ κύριός ἐστιν μακρόθυμος. 5 περὶ ἐξιλασμοῦ μὴ ἄφοβος γίνου προσθεῖναι ἁμαρτίαν ἐφ᾽ ἁμαρτίαις· 6 καὶ μὴ εἴπῃς ῾Ο οἰκτιρμὸς αὐτοῦ πολύς, τὸ πλῆθος τῶν ἁμαρτιῶν μου ἐξιλάσεται· ἔλεος γὰρ καὶ ὀργὴ παρ᾽ αὐτῷ, καὶ ἐπὶ ἁμαρτωλοὺς καταπαύσει ὁ θυμὸς αὐτοῦ. 7 μὴ ἀνάμενε ἐπιστρέψαι πρὸς κύριον καὶ μὴ ὑπερβάλλου ἡμέραν ἐξ ἡμέρας· ἐξάπινα γὰρ ἐξελεύσεται ὀργὴ κυρίου, καὶ ἐν καιρῷ ἐκδικήσεως ἐξολῇ. 8 Μὴ ἔπεχε ἐπὶ χρήμασιν ἀδίκοις· οὐδὲν γὰρ ὠφελήσει σε ἐν ἡμέρᾳ ἐπαγωγῆς. 9 μὴ λίκμα ἐν παντὶ ἀνέμῳ καὶ μὴ πορεύου ἐν πάσῃ ἀτραπῷ· οὕτως ὁ ἁμαρτωλὸς ὁ δίγλωσσος. 10 ἴσθι ἐστηριγμένος ἐν συνέσει σου, καὶ εἷς ἔστω σου ὁ λόγος. 11 Γίνου ταχὺς ἐν ἀκροάσει σου καὶ ἐν μακροθυμίᾳ φθέγγου ἀπόκρισιν. 12 εἰ ἔστιν σοι σύνεσις, ἀποκρίθητι τῷ πλησίον· εἰ δὲ μή, ἡ χείρ σου ἔστω ἐπὶ τῷ στόματί σου. 13 δόξα καὶ ἀτιμία ἐν λαλιᾷ, καὶ γλῶσσα ἀνθρώπου πτῶσις αὐτῷ. 14 Μὴ κληθῇς ψίθυρος καὶ τῇ γλώσσῃ σου μὴ ἐνέδρευε ἐπὶ γὰρ τῷ κλέπτῃ ἐστὶν αἰσχύνη καὶ κατάγνωσις πονηρὰ ἐπὶ διγλώσσου. 15 ἐν μεγάλῳ καὶ ἐν μικρῷ μὴ ἀγνόει καὶ ἀντὶ φίλου μὴ γίνου ἐχθρός· ὄνομα γὰρ πονηρὸν αἰσχύνην καὶ ὄνειδος κληρονομήσει· οὕτως ὁ ἁμαρτωλὸς ὁ δίγλωσσος.

6

1 Bulya okuderhwa kubi n’olubaga lwoshi, ziri nshonyi bwenêne, kw’ali ntyo omunya-byâha w’enderha-kubirhi. 2 Orhaîrekêreraga ebwa murhima gw’amagene, gwakanakuyâgaza nka mpanzi nkali, 3 erhi gukuyône, gukunînibuze gurhakusigire ehishulo, obone wamacibêra karhi-kumu. 4 Murhima guli magene, lushilmyo oku muntu, gunarhume abashombanyi bâwe bakushekera.

Obwîra

5 Akanwa kinja kanalerhere omuntu bîra banji, oluderho lw’obutûdu lunarhume omuntu ashuzibwa bwinja. 6 Okômere bantu banji, ci nka muhanûzi walonza, orhôle muguma omu cihumhi. 7 Nka walonza omwîra, orhangimurhangula, orhayirukiraga wâmubwira amahwe gâwe. 8 Bulya omwîra w’ebijingo, anakurhibemwo sêzi ehibanja hikujakwo. 9 Mwîra-ngwerhe anahinduke mushombanyi-ngwerhc, akubcre enda, enshonyi zikugwarhe. 10 Mwira-ngwerhe, analire oku meza gawe, hano ohanyagala, akuyâke. 11 Amango ogwerhe, we ye aha mwâwe erhi aha mwâge, 12 lindag’okene, obe mubisha omu babisha, akuyâke wakanamulola omu masù. 13 Ocîzibuke abashombanyi bâwe, ci omanye n’abîra bawe. 14 Burhabâle bunene, omwîra nkana, okumubona kuli kuhirhira. 15 Omwîra nkana arhagulwa, ntaye wankabona ebi amugula. 16 Mavurha ga buzîne, omwîra mwinja, abarhînya Nyamuzinda bone bamubona. 17 Omuntu orhînya Nyamuzinda, alonza abîra binja, bulya oku omuntu ali kw’anayinjibana.

Okuyiga oburhimanya

18 Mwana wiâni, kurhenga eburho bwâwe, osîme okuciyigîriza, kuhika obe wa mvi, wabona oburhimanya. 19 Kul’omuhinzi n’omurhwezi banajira, nâwe oshibirire oburhimanya, olingûze oku bwayêra, warhama nsiku nsungunu z’okuhinga, ci amango g’okusarûla, wâyumva osîmire. 20 Kurhamya barhamya abahwinja, ecingolongolo cirhabukwirirwa. 21 Kuzidoha buzidohera nk’ibuye lizirho, arhimangibukabulira. 22 Bulya neci ihano likwânîne izîno lyalyo, lirhabona ngasi ye. 23 Yumva, mwana wâni, enkengero zani, orhalahiraga ihano lyâni, 24 Oyemere emigozi y’oburhimanya ekushweke amagulu, n’empogo yabwo ekuje omu igosi. 25 Oburhege ecirhugo buzidoherekwo, orhacîdirhibulaga mpu bwakushweka. 26 Obuje hofi n’omurhima gwoshi, oje omu njira yabwo n’emisi yoshi. 27 Okulikire amashando gabwo, obulongereze, wâbona oku bwacimanyisa, orhacihulikaga hano obuhikakwo. 28 Bulya aha buzinda wâburhamukiramwo, gube mwishingo gwâwe. 29 Eyàli migozi eshube mpenzi, n’ezàli mpogo gabe magerha ga mulimbo. 30 Ogwàli muzigo gw’obuja guhe mwambalo gw’irenge, eyàli migozi ya kushweka zibe nnigi za mulimbo. 31 Okubundi oburhimanya obuyambale nka mwamhalo gwa lusiku lukulu, ohwinje bwinja, obuyambale buny’ishungwe ly’ebwâmi. 32 Mwana wâni, erhi wankalonza wanacîyîgîriza, n’obutûdu bwâwe bwakuhisa oku bukengêre. 33 Wâyiga akaba osîma okuyumvirhiza, akaba oyishirhega amarhwiri, wâba murhimanya. 34 Osîme okuja ah’abashosi bali, n’okabona omurhimanya, omukomekwo obwîra. 35 Oyumvirhize ngasi kanwa karhengako Nyamuzinda, emigani mizibu erhakufumaga. 36 Mang’okabona omuntu murhimanya, onalamukire aha burhambi bwâge, amagulu gâwe gamutwire ec’oluso. 37 Amarhegeko ga Nyamuzinda okazigagerêreza, okazigashîbirira bwaca bwayira. Ye wakuzibuhya omurhima, n’oburhimanya odwirhe wacîfinja wâbu­shobola.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 6

1 2 Μὴ ἐπάρῃς σεαυτὸν ἐν βουλῇ ψυχῆς σου, ἵνα μὴ διαρπαγῇ ὡς ταῦρος ἡ ψυχή σου· 3 τὰ φύλλα σου καταφάγεσαι καὶ τοὺς καρπούς σου ἀπολέσεις καὶ ἀφήσεις σεαυτὸν ὡς ξύλον ξηρόν. 4 ψυχὴ πονηρὰ ἀπολεῖ τὸν κτησάμενον αὐτὴν καὶ ἐπίχαρμα ἐχθρῶν ποιήσει αὐτόν.

5 Λάρυγξ γλυκὺς πληθυνεῖ φίλους αὐτοῦ, καὶ γλῶσσα εὔλαλος πληθυνεῖ εὐπροσήγορα. 6 οἱ εἰρηνεύοντές σοι ἔστωσαν πολλοί, οἱ δὲ σύμβουλοί σου εἷς ἀπὸ χιλίων. 7 εἰ κτᾶσαι φίλον, ἐν πειρασμῷ κτῆσαι αὐτὸν καὶ μὴ ταχὺ ἐμπιστεύσῃς αὐτῷ. 8 ἔστιν γὰρ φίλος ἐν καιρῷ αὐτοῦ καὶ οὐ μὴ παραμείνῃ ἐν ἡμέρᾳ θλίψεώς σου. 9 καὶ ἔστιν φίλος μετατιθέμενος εἰς ἔχθραν καὶ μάχην ὀνειδισμοῦ σου ἀποκαλύψει. 10 καὶ ἔστιν φίλος κοινωνὸς τραπεζῶν καὶ οὐ μὴ παραμείνῃ ἐν ἡμέρᾳ θλίψεώς σου· 11 καὶ ἐν τοῖς ἀγαθοῖς σου ἔσται ὡς σὺ καὶ ἐπὶ τοὺς οἰκέτας σου παρρησιάσεται· 12 ἐὰν ταπεινωθῇς, ἔσται κατὰ σοῦ καὶ ἀπὸ τοῦ προσώπου σου κρυβήσεται. 13 ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν σου διαχωρίσθητι καὶ ἀπὸ τῶν φίλων σου πρόσεχε. 14 φίλος πιστὸς σκέπη κραταιά, ὁ δὲ εὑρὼν αὐτὸν εὗρεν θησαυρόν. 15 φίλου πιστοῦ οὐκ ἔστιν ἀντάλλαγμα, καὶ οὐκ ἔστιν σταθμὸς τῆς καλλονῆς αὐτοῦ. 16 φίλος πιστὸς φάρμακον ζωῆς, καὶ οἱ φοβούμενοι κύριον εὑρήσουσιν αὐτόν. 17 ὁ φοβούμενος κύριον εὐθυνεῖ φιλίαν αὐτοῦ, ὅτι κατ᾽ αὐτὸν οὕτως καὶ ὁ πλησίον αὐτοῦ.

18 Τέκνον, ἐκ νεότητός σου ἐπίλεξαι παιδείαν, καὶ ἕως πολιῶν εὑρήσεις σοφίαν. 19 ὡς ὁ ἀροτριῶν καὶ ὁ σπείρων πρόσελθε αὐτῇ καὶ ἀνάμενε τοὺς ἀγαθοὺς καρποὺς αὐτῆς· ἐν γὰρ τῇ ἐργασίᾳ αὐτῆς ὀλίγον κοπιάσεις καὶ ταχὺ φάγεσαι τῶν γενημάτων αὐτῆς. 20 ὡς τραχεῖά ἐστιν σφόδρα τοῖς ἀπαιδεύτοις, καὶ οὐκ ἐμμενεῖ ἐν αὐτῇ ἀκάρδιος· 21 ὡς λίθος δοκιμασίας ἰσχυρὸς ἔσται ἐπ᾽ αὐτῷ, καὶ οὐ χρονιεῖ ἀπορρῖψαι αὐτήν. 22σοφία γὰρ κατὰ τὸ ὄνομα αὐτῆς ἐστιν καὶ οὐ πολλοῖς ἐστιν φανερά. 23 ῎Ακουσον, τέκνον, καὶ ἔκδεξαι γνώμην μου καὶ μὴ ἀπαναίνου τὴν συμβουλίαν μου· 24 καὶ εἰσένεγκον τοὺς πόδας σου εἰς τὰς πέδας αὐτῆς καὶ εἰς τὸν κλοιὸν αὐτῆς τὸν τράχηλόν σου· 25 ὑπόθες τὸν ὦμόν σου καὶ βάσταξον αὐτὴν καὶ μὴ προσοχθίσῃς τοῖς δεσμοῖς αὐτῆς· 26 ἐν πάσῃ ψυχῇ σου πρόσελθε αὐτῇ καὶ ἐν ὅλῃ δυνάμει σου συντήρησον τὰς ὁδοὺς αὐτῆς· 27 ἐξίχνευσον καὶ ζήτησον, καὶ γνωσθήσεταί σοι, καὶ ἐγκρατὴς γενόμενος μὴ ἀφῇς αὐτήν· 28 ἐπ᾽ ἐσχάτων γὰρ εὑρήσεις τὴν ἀνάπαυσιν αὐτῆς, καὶ στραφήσεταί σοι εἰς εὐφροσύνην· 29 καὶ ἔσονταί σοι αἱ πέδαι εἰς σκέπην ἰσχύος καὶ οἱ κλοιοὶ αὐτῆς εἰς στολὴν δόξης. 30 κόσμος γὰρ χρύσεός ἐστιν ἐπ᾽ αὐτῆς, καὶ οἱ δεσμοὶ αὐτῆς κλῶσμα ὑακίνθινον· 31 στολὴν δόξης ἐνδύσῃ αὐτὴν καὶ στέφανον ἀγαλλιάματος περιθήσεις σεαυτῷ. 32 ᾿Εὰν θέλῃς, τέκνον, παιδευθήσῃ, καὶ ἐὰν ἐπιδῷς τὴν ψυχήν σου, πανοῦργος ἔσῃ· 33 ἐὰν ἀγαπήσῃς ἀκούειν, ἐκδέξῃ, καὶ ἐὰν κλίνῃς τὸ οὖς σου, σοφὸς ἔσῃ. 34 ἐν πλήθει πρεσβυτέρων στῆθι· καὶ τίς σοφός; αὐτῷ προσκολλήθητι. 35 πᾶσαν διήγησιν θείαν θέλε ἀκροᾶσθαι, καὶ παροιμίαι συνέσεως μὴ ἐκφευγέτωσάν σε. 36 ἐὰν ἴδῃς συνετόν, ὄρθριζε πρὸς αὐτόν, καὶ βαθμοὺς θυρῶν αὐτοῦ ἐκτριβέτω ὁ πούς σου. 37 διανοοῦ ἐν τοῖς προστάγμασιν κυρίου καὶ ἐν ταῖς ἐντολαῖς αὐτοῦ μελέτα διὰ παντός· αὐτὸς στηριεῖ τὴν καρδίαν σου, καὶ ἡ ἐπιθυμία τῆς σοφίας δοθήσεταί σοι.

7

Amahano ga ngasi lubero

1 Oleke okujira amabi, n’amabi garhakuyâlule; 2 oyâke obulyâlya, n’obulyâlya bwâkuyâka. 3 Mwana wâni, oleke okurhwêra omu mpinga y’obulyâlya, ly’olek’isarûla akal’ibala. 4 Orhasengeraga Nyamuzinda entebe ya burhanzi, orhahûnaga na mwâmi ecikono c’irenge. 5 Orhacikungaga mushinganyanya embcre za Nyamuzinda, n’embere za mwâmi orhahimhaga amarhimanya. 6 Mwana wâni, orhahambiraga omukolo gw’obucirânuzi akaba orhankahashimanyula obulyâlya, bulya omugale anakuhira olunda !wâge, obone wamaba ndyâlya nâwe. 7 Orhacîshubulaga omu ndêko y’olugo, orhabâga wa busha embere z’olubaga. 8 Orhayemêraga bakukulula kabiri mpu ojire amabi, bulya n’eliguma orhalifume. 9 Orhaderhaga, erhi: «Ka Nyamuzinda arhâlola entûlo zâni, erhi k’arhâziyankirire hano nzirhûla emund’ali». 10 Nka washenga oleke okucîdirhibula, orhalekaga n’okuhâna entûlo y’omukenyi. 11 Oleke okushekera omuntu ohanyagire, bulya hali amango ôwamuhebagakwo^j obwo buhanya ankacimuzûsa. 12 Orhakazagisingira mwene winyu obunywesi, n’omwîra wawe kwo n’okwo. 13 Omanye okunywerha, bulya nta minja garhengamwo. 14 Orhabaga muvole omu ndêko y’ahashosi, oleke n’orhunwa rhunji-rhunji omu masâla. 15 Orhayâkaga emikolo mizibu, ciru n’omukolo gw’enfuka, bulya Ow’Enyanya ye wagujiraga. 16 Orhacîhiraga oku lukere lw’abanya-byâha, omanye oku obukunizi burhâlegame 17 Obe mwirhohye bwenêne, bulya omuliro n’emivunyu bwo buhane bw’enkola-maligo. 18 Omanyceomwîra wankamugera ebirugu, nîsi erhi mwene winyu omugere amasholo g’e Yofiri. 19 Omukazi nkana na murhimanya, orhahîra okamushomba, obwinja bwâge bulushire amasholo cicîro. 20 Oleke okurhindibuza omuja okozire bwinja, nîsi erhi mwambali wâwe ocîhanganyire. 21 Ozigire omuja^k w’obukengêre nk’oku ocîzigira wene, orhabulaga bwacîmwirikira.

Abana

22 K’ojira amaso^l? Ogashibirire; akaba galimwo obunguke, ogalange bwinja. 23 K’ojira abana? Obalere bwinja, obagombye kurheng’eburho bwâbo. 24 K’ojira abanyere? Obashîbirire bwinja, ci kwone obayêreke obusu bukali. 25 Oyâluse mwâli wâwe, kuli kwinja bwenêne, ci omuhe omulume mwinja. 26 Ka mukazi nkana ojira? Omanye wankamuhulusa, n’akaba oyu ogwerhe arhali ye, orhacîkubagiraga-ye.

Ababusi

27 Okenge sho n’omurhima gwoshi, n’amalibuko nyoko abwine orhahîra okagayîbagira. 28 Gerêreza oku bo bakuburhaga: mbwiraga bici wàbagalulire oku minja bàkujirire?

Abadahwa

29 Orhînye Nyamuzinda n’omûka gwawe gwoshi, okenge n’abadâhwa bâge. 30 Owakulemaga omuzigire necmisi yâwe yoshi, n’abarhumisi bage orhabahabaga. 31 Orhînye Nyamuzinda, okenge n’omudâhwa, omuhe omwanya gwâge bamutwirîre: omwâka muhyahya, enterekêro y’okucîyunjuza, entûlo y’oluziha, enterekêro y’okushukûlwa, n’ebirhanzi n’ebitagatifu.

Abakenyi n’abahanyagire

32 Olambûle enfune, ohe omukenyi, ly’obona omugisho mwimâna. 33 Ohe ngasi oyisa omûka, ciru n’abafire nabo orhabayîbagiraga. 34 Orhayâkag’abadwirhe balaka, ofe mûmgo gw’abalaka. 35 Orhayôbohaga okushibirira abalwâla, okwo kwarhuma nâwe wâsîmwa. 36 Omu bijiro byâwe byoshi, kengêra obuzinda bwâwe, na ntyo wayâka ebyâha.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 7

1 Μὴ ποίει κακά, καὶ οὐ μή σε καταλάβῃ κακόν· 2 ἀπόστηθι ἀπὸ ἀδίκου, καὶ ἐκκλινεῖ ἀπὸ σοῦ. 3 υἱέ, μὴ σπεῖρε ἐπ᾽ αὔλακας ἀδικίας, καὶ οὐ μὴ θερίσῃς αὐτὰ ἑπταπλασίως. 4 μὴ ζήτει παρὰ κυρίου ἡγεμονίαν μηδὲ παρὰ βασιλέως καθέδραν δόξης. 5 μὴ δικαιοῦ ἔναντι κυρίου καὶ παρὰ βασιλεῖ μὴ σοφίζου. 6 μὴ ζήτει γενέσθαι κριτής, μὴ οὐκ ἰσχύσεις ἐξᾶραι ἀδικίας, μήποτε εὐλαβηθῇς ἀπὸ προσώπου δυνάστου καὶ θήσεις σκάνδαλον ἐν εὐθύτητί σου. 7 μὴ ἁμάρτανε εἰς πλῆθος πόλεως καὶ μὴ καταβάλῃς σεαυτὸν ἐν ὄχλῳ. 8 μὴ καταδεσμεύσῃς δὶς ἁμαρτίαν· ἐν γὰρ τῇ μιᾷ οὐκ ἀθῷος ἔσῃ. 9 μὴ εἴπῃς Τῷ πλήθει τῶν δώρων μου ἐπόψεται καὶ ἐν τῷ προσενέγκαι με θεῷ ὑψίστῳ προσδέξεται. 10 μὴ ὀλιγοψυχήσῃς ἐν τῇ προσευχῇ σου καὶ ἐλεημοσύνην ποιῆσαι μὴ παρίδῃς. 11 μὴ καταγέλα ἄνθρωπον ὄντα ἐν πικρίᾳ ψυχῆς αὐτοῦ· ἔστιν γὰρ ὁ ταπεινῶν καὶ ἀνυψῶν. 12 μὴ ἀροτρία ψεῦδος ἐπ᾽ ἀδελφῷ σου μηδὲ φίλῳ τὸ ὅμοιον ποίει. 13 μὴ θέλε ψεύδεσθαι πᾶν ψεῦδος· ὁ γὰρ ἐνδελεχισμὸς αὐτοῦ οὐκ εἰς ἀγαθόν. 14 μὴ ἀδολέσχει ἐν πλήθει πρεσβυτέρων καὶ μὴ δευτερώσῃς λόγον ἐν προσευχῇ σου. 15 μὴ μισήσῃς ἐπίπονον ἐργασίαν καὶ γεωργίαν ὑπὸ ὑψίστου ἐκτισμένην. 16 μὴ προσλογίζου σεαυτὸν ἐν πλήθει ἁμαρτωλῶν· μνήσθητι ὅτι ὀργὴ οὐ χρονιεῖ. 17 ταπείνωσον σφόδρα τὴν ψυχήν σου, ὅτι ἐκδίκησις ἀσεβοῦς πῦρ καὶ σκώληξ. 18 Μὴ ἀλλάξῃς φίλον ἕνεκεν διαφόρου μηδὲ ἀδελφὸν γνήσιον ἐν χρυσίῳ Σουφιρ. 19 μὴ ἀστόχει γυναικὸς σοφῆς καὶ ἀγαθῆς· ἡ γὰρ χάρις αὐτῆς ὑπὲρ τὸ χρυσίον. 20 μὴ κακώσῃς οἰκέτην ἐργαζόμενον ἐν ἀληθείᾳ μηδὲ μίσθιον διδόντα τὴν ψυχὴν αὐτοῦ· 21 οἰκέτην συνετὸν ἀγαπάτω σου ἡ ψυχή, μὴ στερήσῃς αὐτὸν ἐλευθερίας.

22 κτήνη σοί ἐστιν; ἐπισκέπτου αὐτά· καὶ εἰ ἔστιν σοι χρήσιμα, ἐμμενέτω σοι. 23 τέκνα σοί ἐστιν; παίδευσον αὐτὰ καὶ κάμψον ἐκ νεότητος τὸν τράχηλον αὐτῶν. 24 θυγατέρες σοί εἰσιν; πρόσεχε τῷ σώματι αὐτῶν καὶ μὴ ἱλαρώσῃς πρὸς αὐτὰς τὸ πρόσωπόν σου. 25 ἔκδου θυγατέρα, καὶ ἔσῃ τετελεκὼς ἔργον μέγα, καὶ ἀνδρὶ συνετῷ δώρησαι αὐτήν. 26 γυνή σοί ἐστιν κατὰ ψυχήν; μὴ ἐκβάλῃς αὐτήν· καὶ μισουμένῃ μὴ ἐμπιστεύσῃς σεαυτόν.

27 ᾿Εν ὅλῃ καρδίᾳ σου δόξασον τὸν πατέρα σου καὶ μητρὸς ὠδῖνας μὴ ἐπιλάθῃ· 28 μνήσθητι ὅτι δι᾽ αὐτῶν ἐγεννήθης, καὶ τί ἀνταποδώσεις αὐτοῖς καθὼς α

ὐτοὶ σοί; 29 ἐν ὅλῃ ψυχῇ σου εὐλαβοῦ τὸν κύριον καὶ τοὺς ἱερεῖς αὐτοῦ θαύμαζε. 30 ἐν ὅλῃ δυνάμει ἀγάπησον τὸν ποιήσαντά σε καὶ τοὺς λειτουργοὺς αὐτοῦ μὴ ἐγκαταλίπῃς. 31 φοβοῦ τὸν κύριον καὶ δόξασον ἱερέα καὶ δὸς τὴν μερίδα αὐτῷ, καθὼς ἐντέταλταί σοι, ἀπαρχὴν καὶ περὶ πλημμελείας καὶ δόσιν βραχιόνων καὶ θυσίαν ἁγιασμοῦ καὶ ἀπαρχὴν ἁγίων.

32 Καὶ πτωχῷ ἔκτεινον τὴν χεῖρά σου, ἵνα τελειωθῇ ἡ εὐλογία σου. 33 χάρις δόματος ἔναντι παντὸς ζῶντος, καὶ ἐπὶ νεκρῷ μὴ ἀποκωλύσῃς χάριν. 34 μὴ ὑστέρει ἀπὸ κλαιόντων καὶ μετὰ πενθούντων πένθησον. 35 μὴ ὄκνει ἐπισκέπτεσθαι ἄρρωστον ἄνθρωπον· ἐκ γὰρ τῶν τοιούτων ἀγαπηθήσῃ. 36 ἐν πᾶσι τοῖς λόγοις σου μιμνῄσκου τὰ ἔσχατά σου, καὶ εἰς τὸν αἰῶνα οὐχ ἁμαρτήσεις.

8

Okucîrhonda n’okugerêreza

1 Orhalwisagya omukulu, bulya akanakulagîriza. 2 Orhalwâga mwe n’omugale, bulya ankakuhima kuhonga: omanye oku amasholo gahezize banji, galembya ciru n’omurhima gw’abâmi. 3 Orhajâga kadali mwe na kadegende, kuli kuhira enshâli oku cîko. 4 Orhajiraga obuzâla mwe n’omuntu walezirwe kubî, bulya yehe anajâcira na bashakulûza b’omuntu. 5 Orhakalihiraga omunya-byâha ociyunjuzize, kengêra oku rhweshi rhwabîhire. 6 Orhagâyaguzagya omushosi, bulya nirhu rhwankacîshosihala. 7 Orhacishingiraga okufà kw’owundi, kengêra oku olufu luli lwirhu rhweshi.

Okw’abakulûkulu

8 Orhagayaguzagya akanwa k’abakulukulu, kanji-kanji ogaluke omu binwa byâbo, bulya bo bakuyigîriza oyîgirire, omanye n’obulenga abantu bashigamo. 9 Orhakengulaga ebinwa by’abashosi, bulya bo barhanziriyîgira oku babusi bâbo, bo wâyîgirakwo okucirhonda, n’obulenga bw’okushuza nka mugula.

Okucirhonda

10 Orhakolêzagya enshali z’omunya-byâha, bulya engulumira y’omuliro gwâge yakuyôca. 11 Omanye obukali bw’owundi muntu bwakakuhabisa, gwakanaba murhego gwarhuma walogorha. 12 Orhahaga omuntu okulenzire misi akantu mpu wamuhoza, n’okamuhoza oderhe oku wanahezirwe. 7. 36: Wayaka ebyâha: oyôrhe oli mwinja ngasi lusiku ly’obà n’iragi ly’okuha mwinja olusiku luzinda. 13 Orhayîmangiraga owâlya omwenda gukulenzire buli, okamuyîmangira onacirheganyagye n’okulyûla. 14 Orhajâga lubanja mwe n’omucîrânuzi, bulya hano balutwa, ye baluhà. 15 Orhabalamaga mwe n’ecishungu, bulya akuhêka olunda orhishi: okw’ali kw’anagenda, arhabwirwa: isirhe lyâge lyânakuyîrhira omu mpinga mwe naye. 16 Orhajâga kadali mwe n’omuntu okunira duba, orhanageraga mwe naye aharhaba nyumpa, bulya akômerire okubulaga omuko. 17 Ihwe lyâwe orhalibwiraga encinganyi, bulyala cirhakamanyibîka ihwe lyâwe. 18 Ecijiro c’okuyôrha ciri mahwe-mahwe, orhacikolaga embere z’ow’e­ mbuga, bulyala orhamanyiri bici akakusingira. 19 Orhabohôleraga ngasi yeshi omurhima gwâwe, orhacîkebagwa n’iduba mpu akola wâwe.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 8

1 Μὴ διαμάχου μετὰ ἀνθρώπου δυνάστου, μήποτε ἐμπέσῃς εἰς τὰς χεῖρας αὐτοῦ. 2 μὴ ἔριζε μετὰ ἀνθρώπου πλουσίου, μήποτε ἀντιστήσῃ σου τὴν ὁλκήν· πολλοὺς γὰρ ἀπώλεσεν τὸ χρυσίον καὶ καρδίας βασιλέων ἐξέκλινεν. 3 μὴ διαμάχου μετὰ ἀνθρώπου γλωσσώδους καὶ μὴ ἐπιστοιβάσῃς ἐπὶ τὸ πῦρ αὐτοῦ ξύλα. 4 μὴ πρόσπαιζε ἀπαιδεύτῳ, ἵνα μὴ ἀτιμάζωνται οἱ πρόγονοί σου. 5 μὴ ὀνείδιζε ἄνθρωπον ἀποστρέφοντα ἀπὸ ἁμαρτίας· μνήσθητι ὅτι πάντες ἐσμὲν ἐν ἐπιτίμοις. 6 μὴ ἀτιμάσῃς ἄνθρωπον ἐν γήρᾳ αὐτοῦ· καὶ γὰρ ἐξ ἡμῶν γηράσκουσιν. 7 μὴ ἐπίχαιρε ἐπὶ νεκρῷ· μνήσθητι ὅτι πάντες τελευτῶμεν.

8 μὴ παρίδῃς διήγημα σοφῶν καὶ ἐν ταῖς παροιμίαις αὐτῶν ἀναστρέφου· ὅτι παρ᾽ αὐτῶν μαθήσῃ παιδείαν καὶ λειτουργῆσαι μεγιστᾶσιν. 9 μὴ ἀστόχει διηγήματος γερόντων, καὶ γὰρ αὐτοὶ ἔμαθον παρὰ τῶν πατέρων αὐτῶν· ὅτι παρ᾽ αὐτῶν μαθήσῃ σύνεσιν καὶ ἐν καιρῷ χρείας δοῦναι ἀπόκρισιν.

10 μὴ ἔκκαιε ἄνθρακας ἁμαρτωλοῦ, μὴ ἐμπυρισθῇς ἐν πυρὶ φλογὸς αὐτοῦ. 11 μὴ ἐξαναστῇς ἀπὸ προσώπου ὑβριστοῦ, ἵνα μὴ ἐγκαθίσῃ ὡς ἔνεδρον τῷ στόματί σου. 12 μὴ δανείσῃς ἀνθρώπῳ ἰσχυροτέρῳ σου· καὶ ἐὰν δανείσῃς, ὡς ἀπολωλεκὼς γίνου. 13 μὴ ἐγγυήσῃ ὑπὲρ δύναμίν σου· καὶ ἐὰν ἐγγυήσῃ, ὡς ἀποτείσων φρόντιζε. 14 μὴ δικάζου μετὰ κριτοῦ· κατὰ γὰρ τὴν δόξαν αὐτοῦ κρινοῦσιν αὐτῷ. 15 μετὰ τολμηροῦ μὴ πορεύου ἐν ὁδῷ, ἵνα μὴ βαρύνηται κατὰ σοῦ· αὐτὸς γὰρ κατὰ τὸ θέλημα αὐτοῦ ποιήσει, καὶ τῇ ἀφροσύνῃ αὐτοῦ συναπολῇ. 16 μετὰ θυμώδους μὴ ποιήσῃς μάχην καὶ μὴ διαπορεύου μετ᾽ αὐτοῦ τὴν ἔρημον· ὅτι ὡς οὐδὲν ἐν ὀφθαλμοῖς αὐτοῦ αἷμα, καὶ ὅπου οὐκ ἔστιν βοήθεια, καταβαλεῖ σε. 17 μετὰ μωροῦ μὴ συμβουλεύου· οὐ γὰρ δυνήσεται λόγον στέξαι. 18 ἐνώπιον ἀλλοτρίου μὴ ποιήσῃς κρυπτόν· οὐ γὰρ γινώσκεις τί τέξεται. 19 παντὶ ἀνθρώπῳ μὴ ἔκφαινε σὴν καρδίαν, καὶ μὴ ἀναφερέτω σοι χάριν.

9

Abakazi

1 Orhayagalagwa na mukâwe, orhamuhaga enkengêro z’okukujirira kubi. 2 Orhacîhanaga emw’omukazi, wakanabona yekola okukulire. 3 Orhashimbaga omukazi w’ecishungu, wakanagwa omu mirhego yâge^m. 4 Orhakômeraga omukazi mwîmbiza, wakanagwarhwa omu menge gâge. 5 Orhasingirizagya omunyere, wankanahanirwa haguma nâye. 6 Orhacîhiraga omu nfune z’embaraga, yakanakuyusa ebirugu. 7 Orhasingirizagya hoshi-hoshi omu lugo, orhakômeraga n’enra zàhômbire. 8 Omuhya mwinja, orhahîra okamukonolera amasu, orhanahîraga okasingiriza muka bene. Banji barhebirwe n’iranga ly’omukazi, amagene gâbo gayaka nka muliro. 9 Oleke amazâla haguma n’omukazi ogwerhe omu mwâge, omurhima gwâwe gwankanahya n’obwinja bwâge, obone amagene gamakuhira ecîko.

Oku omuntu ayôrha omu bandi

10 Orhalekaga omwîra wa mîra, omuhyahya arhamulushe. Omwira muhyahya, mavu ga cibabe, linda gahole ly’oganywa bwinja. 11 Orhayagalagwa n’okubêrwa kw’omubi, orhamanyiri obuzinda bwâge. 12 Orhakungaga okubêrwa kw’ababi, kengêra oku barhabule bwahanirwa hano igulu. 13 Oyakire omwîsi w’abantu kuli, ntyo ecôba c’olufu cakurhengamwo. N’erhi wankamuyêgêra, omulabe bwinja, omanye akurhenzamwo omûka. Omanye bwinja oku emirhego ekuzonzire, n’oku elugerêro oli. 14 Okomerane mwe n’omulungu wâwe nk’oku onahashire, onakazidôsa abagula ihano. 15 Olonze okukashambâla mweshi n’abantu nkana, n’enshambâlo yâwe eyêrekere irhegeko ly’Ow’Enyanya. 16 Abashinganyanya babe bo bîra mulîra haguma, orhanalimbiraga okurhali kurhînya Nyamuzinda. 17 Bushanja bwa mulenga bukengwa, yehe muntu okulîre olubaga akwânîne abe mulenga omu binwa. 18 Kishiderha kuyôbohwa ayôbohwa eka, na kadegende arhabonwakwo.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 9

1 Μὴ ζήλου γυναῖκα τοῦ κόλπου σου μηδὲ διδάξῃς ἐπὶ σεαυτὸν παιδείαν πονηράν. 2 μὴ δῷς γυναικὶ τὴν ψυχήν σου ἐπιβῆναι αὐτὴν ἐπὶ τὴν ἰσχύν σου. 3 μὴ ὑπάντα γυναικὶ ἑταιριζομένῃ, μήποτε ἐμπέσῃς εἰς τὰς παγίδας αὐτῆς. 4 μετὰ ψαλλούσης μὴ ἐνδελέχιζε, μήποτε ἁλῷς ἐν τοῖς ἐπιχειρήμασιν αὐτῆς. 5 παρθένον μὴ καταμάνθανε, μήποτε σκανδαλισθῇς ἐν τοῖς ἐπιτιμίοις αὐτῆς. 6 μὴ δῷς πόρναις τὴν ψυχήν σου, ἵνα μὴ ἀπολέσῃς τὴν κληρονομίαν σου. 7 μὴ περιβλέπου ἐν ῥύμαις πόλεως καὶ ἐν ταῖς ἐρήμοις αὐτῆς μὴ πλανῶ. 8 ἀπόστρεψον ὀφθαλμὸν ἀπὸ γυναικὸς εὐμόρφου καὶ μὴ καταμάνθανε κάλλος ἀλλότριον· ἐν κάλλει γυναικὸς πολλοὶ ἐπλανήθησαν, καὶ ἐκ τούτου φιλία ὡς πῦρ ἀνακαίεται. 9 μετὰ ὑπάνδρου γυναικὸς μὴ κάθου τὸ σύνολον καὶ μὴ συμβολοκοπήσῃς μετ᾽ αὐτῆς ἐν οἴνῳ, μήποτε ἐκκλίνῃ ἡ ψυχή σου ἐπ᾽ αὐτὴν καὶ τῷ πνεύματί σου ὀλίσθῃς εἰς ἀπώλειαν. 10 Μὴ ἐγκαταλίπῃς φίλον ἀρχαῖον, ὁ γὰρ πρόσφατος οὐκ ἔστιν ἔφισος αὐτῷ· οἶνος νέος φίλος νέος· ἐὰν παλαιωθῇ, μετ᾽ εὐφροσύνης πίεσαι αὐτόν. 11 μὴ ζηλώσῃς δόξαν ἁμαρτωλοῦ· οὐ γὰρ οἶδας τί ἔσται ἡ καταστροφὴ αὐτοῦ. 12 μὴ εὐδοκήσῃς ἐν εὐδοκίᾳ ἀσεβῶν· μνήσθητι ὅτι ἕως ᾅδου οὐ μὴ δικαιωθῶσιν. 13 μακρὰν ἄπεχε ἀπὸ ἀνθρώπου, ὃς ἔχει ἐξουσίαν τοῦ φονεύειν, καὶ οὐ μὴ ὑποπτεύσῃς φόβον θανάτου· κἂν προσέλθῃς, μὴ πλημμελήσῃς, ἵνα μὴ ἀφέληται τὴν ζωήν σου· ἐπίγνωθι ὅτι ἐν μέσῳ παγίδων διαβαίνεις καὶ ἐπὶ ἐπάλξεων πόλεως περιπατεῖς. 14 κατὰ τὴν ἰσχύν σου στόχασαι τοὺς πλησίον καὶ μετὰ σοφῶν συμβουλεύου. 15 μετὰ συνετῶν ἔστω ὁ διαλογισμός σου καὶ πᾶσα διήγησίς σου ἐν νόμῳ ὑψίστου. 16 ἄνδρες δίκαιοι ἔστωσαν σύνδειπνοί σου, καὶ ἐν φόβῳ κυρίου ἔστω τὸ καύχημά σου. 17 ἐν χειρὶ τεχνιτῶν ἔργον ἐπαινεσθήσεται, καὶ ὁ ἡγούμενος λαοῦ σοφὸς ἐν λόγῳ αὐτοῦ. 18 φοβερὸς ἐν πόλει αὐτοῦ ἀνὴρ γλωσσώδης, καὶ ὁ προπετὴς ἐν λόγῳ αὐτοῦ μισηθήσεται.

10

Abarhegesi

1 Omurhegesi murhimanya kulanga alanga ecihugo omu njira nyinja, n’obukulu bw’omurhimanya bunarhindc bwinja. 2 Oku mwâmi ayimire, kw’anashigwa, n’oku omurhambo ali, kwo n’abantu bâge banahimba. 3 Mwâmi muhwinja, buhanya oku bambali, bukengêre bwa barhegesi buyinamula ecihugo. 4 Nyamuzinda ye nn’oburhegesi bw’igulu, amango abwine go anagoshôla omurhegesi okwânîne. 5 Okubêrwa kw’omuntu emwa Nyamuzinda kurhenga, ye ha abajira amarhegeko irenge.

Okulwîsa obucîbone

6 Oleke okubîkira owinyu akarhinda ciru ankabiha, oleke okuhingira omujina. 7 Obucîbone bugayisa Nyamuzinda n’omuntu, bombi kandi barhabona oku bulyâlya. 8 Ecihugo cinalye ecabo oburhegesi, ohulyâlya, okuniga n’ensaranga birhumire. 9 Cirhuma obudaka n’oluvu bicîbona, n’obwo oku acizine erhi n’obula mîra bwàbayaga? 10 Endwâla y’omujânyi erhumva bufumu, mwâmi ene, irhondo erhi afîre. 11 Owafire gukola munyama gwa bigûku, nsimba na mivunyu. 12 Okuleka Nyamuzinda, n’okurhenzako Lulema omurhima, yo ntangiriro y’ohucîbone. 13 Omurhondêro gw’obucîbone co câha. Bulyala ecâha lyo igwarhiro ly’ohucîbone, n’omwîra waco buhanya alerha eka. Co carhumire Nyamuzinda amuhà obuhane budârhi, amujira bu­sha. 14 Nyamuzinda arhenzize abagale oku ntebe, ahebakwo ahatûdu. 15 Nyamuzinda àkûzire abacîbonyi. n’aha mwabo ahiraho abirhohye. 16 Nyamuzinda ashâbire ebihugo by’amashanja, abishâba kuhika oku ciriba ciri omu idaho. 17 Hali n’amango abimanywire, abishâba lwoshi, abizâza omu igulu birekikengêrwa. 18 Ohucibone burhali bulume, n’obukunizi bw’okuyîrha burhali bw’oku bûko bw’omukazi.

Abantu bakwânîne olukengwa

19 Bûko buhi bukwânîne olukengwa? Bûko bw’omuntu. Bûko buhi bukwaninc olukengwa? Bûko bw’abarhînya Nyamuzi­ nda. Bûko buhi bukwânîne okugaywa? Bûko bw’omuntu. Bûko buhi bukwânîne okugaywa? Bûko bw’abavuna irhegeko. 20 Omurhegesi anakengwe na bene wâbo, n’abarhînya Nyamuzinda banakuzibwe naye. 21 Okurhînya Nyakasane gw’omurhondêro gw’okuzihwa; obucibone n’obuzibu bw’omurhima gw’omurhondêro gw’okugaya­guzibwa. 22 Omugale, omurhonyi, nîsi erhi omukenyi, alimbîre okurhînya Nyamuzinda. 23 Kurhakwânîni okugayaguza omukenyi w’obukengêre, kurhashigânîni kandi okuhâ enkola-maligo okukengwa. 24 Omurhegesi, omucirâmuzi bali bakulu, kukwaninc okubakenga, ci nta mukulu olushire omuntu orhînya Nyamuzinda. 25 Omuja murhimanya anashigwe n’abalengerîre, n’omuntu wayigîrizibwe bwinja arhacîduduma

Obwirhohye n’okuli

26 Omanye wakacîbona bwenge nka oli omu mukolo, omanye wakacîkunga n’obwo oli omu bulagirire. 27 Omuntu wâkola, abe mugale ye mukulu, aba muntu ocîkùnga n’obwo ntyo alâla. 28 Mwana wâni, oîkùnge n’olugero, olole oli wa lugero lunganaci. 29 Omuntu ocîbihire yene, ndi wakamunywêra emizimu? nîsi ndi wankakenga ocîgayire yene? 30 Omukenyi akengerwa murhima gwâge, n’omugale bamukengere ebirugu byâge. 31 Mukenge omu bukenyi, hano agala lyohe kurhi? Mugaywa omu bugale, lyohe hano akena kurhi?

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 10

1 Κριτὴς σοφὸς παιδεύσει τὸν λαὸν αὐτοῦ, καὶ ἡγεμονία συνετοῦ τεταγμένη ἔσται. 2 κατὰ τὸν κριτὴν τοῦ λαοῦ οὕτως καὶ οἱ λειτουργοὶ αὐτοῦ, καὶ κατὰ τὸν ἡγούμενον τῆς πόλεως πάντες οἱ κατοικοῦντες αὐτήν. 3 βασιλεὺς ἀπαίδευτος ἀπολεῖ τὸν λαὸν αὐτοῦ, καὶ πόλις οἰκισθήσεται ἐν συνέσει δυναστῶν. 4 ἐν χειρὶ κυρίου ἡ ἐξουσία τῆς γῆς, καὶ τὸν χρήσιμον ἐγερεῖ εἰς καιρὸν ἐπ᾽ αὐτῆς. 5 ἐν χειρὶ κυρίου εὐοδία ἀνδρός, καὶ προσώπῳ γραμματέως ἐπιθήσει δόξαν αὐτοῦ. 6 ᾿Επὶ παντὶ ἀδικήματι μὴ μηνιάσῃς τῷ πλησίον καὶ μὴ πρᾶσσε μηδὲν ἐν ἔργοις ὕβρεως. 7 μισητὴ ἔναντι κυρίου καὶ ἀνθρώπων ὑπερηφανία, καὶ ἐξ ἀμφοτέρων πλημμελὴς ἡ ἀδικία. 8 βασιλεία ἀπὸ ἔθνους εἰς ἔθνος μετάγεται διὰ ἀδικίας καὶ ὕβρεις καὶ χρήματα. 9 τί ὑπερηφανεύεται γῆ καὶ σποδός; ὅτι ἐν ζωῇ ἔρριψα τὰ ἐνδόσθια αὐτοῦ. 10 μακρὸν ἀρρώστημα, σκώπτει ἰατρός· καὶ βασιλεὺς σήμερον, καὶ αὔριον τελευτήσει. 11 ἐν γὰρ τῷ ἀποθανεῖν ἄνθρωπον κληρονομήσει ἑρπετὰ καὶ θηρία καὶ σκώληκας. 12 ᾿Αρχὴ ὑπερηφανίας ἀνθρώπου ἀφίστασθαι ἀπὸ κυρίου, καὶ ἀπὸ τοῦ ποιήσαντος αὐτὸν ἀπέστη ἡ καρδία αὐτοῦ. 13 ὅτι ἀρχὴ ὑπερηφανίας ἁμαρτία, καὶ ὁ κρατῶν αὐτῆς ἐξομβρήσει βδέλυγμα· διὰ τοῦτο παρεδόξασεν κύριος τὰς ἐπαγωγὰς καὶ κατέστρεψεν εἰς τέλος αὐτούς. 14 θρόνους ἀρχόντων καθεῖλεν ὁ κύριος καὶ ἐκάθισεν πραεῖς ἀντ᾽ αὐτῶν· 15 ῥίζας ἐθνῶν ἐξέτιλεν ὁ κύριος καὶ ἐφύτευσεν ταπεινοὺς ἀντ᾽ αὐτῶν· 16 χώρας ἐθνῶν κατέστρεψεν ὁ κύριος καὶ ἀπώλεσεν αὐτὰς ἕως θεμελίων γῆς· 17 ἐξῆρεν ἐξ αὐτῶν καὶ ἀπώλεσεν αὐτοὺς καὶ κατέπαυσεν ἀπὸ γῆς τὸ μνημόσυνον αὐτῶν. 18 οὐκ ἔκτισται ἀνθρώποις ὑπερηφανία οὐδὲ ὀργὴ θυμοῦ γεννήμασιν γυναικῶν. 19 Σπέρμα ἔντιμον ποῖον; σπέρμα ἀνθρώπου. σπέρμα ἔντιμον ποῖον; οἱ φοβούμενοι τὸν κύριον. σπέρμα ἄτιμον ποῖον; σπέρμα ἀνθρώπου. σπέρμα ἄτιμον ποῖον; οἱ παραβαίνοντες ἐντολάς. 20 ἐν μέσῳ ἀδελφῶν ὁ ἡγούμενος αὐτῶν ἔντιμος, καὶ οἱ φοβούμενοι κύριον ἐν ὀφθαλμοῖς αὐτοῦ. 21  22 πλούσιος καὶ ἔνδοξος καὶ πτωχός, τὸ καύχημα αὐτῶν φόβος κυρίου. 23 οὐ δίκαιον ἀτιμάσαι πτωχὸν συνετόν, καὶ οὐ καθήκει δοξάσαι ἄνδρα ἁμαρτωλόν. 24 μεγιστὰν καὶ κριτὴς καὶ δυνάστης δοξασθήσεται, καὶ οὐκ ἔστιν αὐτῶν τις μείζων τοῦ φοβουμένου τὸν κύριον. 25 οἰκέτῃ σοφῷ ἐλεύθεροι λειτουργήσουσιν, καὶ ἀνὴρ ἐπιστήμων οὐ γογγύσει. 26 Μὴ σοφίζου ποιῆσαι τὸ ἔργον σου καὶ μὴ δοξάζου ἐν καιρῷ στενοχωρίας σου. 27 κρείσσων ἐργαζόμενος καὶ περισσεύων ἐν πᾶσιν ἢ περιπατῶν δοξαζόμενος καὶ ἀπορῶν ἄρτων. 28 τέκνον, ἐν πραΰτητι δόξασον τὴν ψυχήν σου καὶ δὸς αὐτῇ τιμὴν κατὰ τὴν ἀξίαν αὐτῆς. 29 τὸν ἁμαρτάνοντα εἰς τὴν ψυχὴν αὐτοῦ τίς δικαιώσει; καὶ τίς δοξάσει τὸν ἀτιμάζοντα τὴν ζωὴν αὐτοῦ; 30 πτωχὸς δοξάζεται δι᾽ ἐπιστήμην αὐτοῦ, καὶ πλούσιος δοξάζεται διὰ τὸν πλοῦτον αὐτοῦ. 31 ὁ δεδοξασμένος ἐν πτωχείᾳ, καὶ ἐν πλούτῳ ποσαχῶς; καὶ ὁ ἄδοξος ἐν πλούτῳ, καὶ ἐν πτωχείᾳ ποσαχῶς;

---

 ^a1.0 Ngasi habulisire omulongo omu LXX, rhuli rhwahazâbûla n’oburhabâle bwa Vulgata (https:www.academic-bible.com/en/online-bibles/biblia-sacra-vulgata/read-the-bible-text/bibel/text/lesen/stelle/43/220001/229999/ch/549aad1a89fa5e1a4109a70598f4606e/) na Ebibliya Ntagatifu, Verbum Bible, Kinshasa, 1992

 ^b1.1 Olwîko lw’omuzi gw’oburhimanya ndi ogumanyire, Nyamuzinda yene oyishi ebyâge, yênène onabimanyisa abalonzize: Iola Ayu 28, 12-28.

 ^c1.11 Okurhînya Nyamuzinda kurhali kurhînya kwa bwôba, ntemu ya kumuyâka, ci kurhînya kwa bukenge, kula omuntu arhînya ababusi bage, erhi nnawâbo n’obwo abazigire, bulya ahali nku­lwe, harhakulwa.

 ^d1.30 nani nacîsêza, nacîshwêkerera n’emisi yoshi nti kuhika mpindule eci citahu, kuli kuderha oku ecitabu c’Oburhimanya cali ciyandike omu ciherbraniya, hali abaderha oku babwine ehisharhi hya kulico omu cihebraniya aha Masada, hofi n’Enyanja y’Omunyu.

 ^e2.16 Amarhegeko: omuntu ozigira Nyamuzinda arharhama acidôsa mpu kàshimba irhegeko lirebe erhi nanga, bulya okuzigira Nyamuzinda n’okumuyumva byo biguma.

 ^f3.18 Ly’arhona emwa Nyamuzinda: omukulu walonza okusîmîsa Nyamuzinda abe mwirho­hye, amanye endalwe y’obukulu: Iola Mt 20, 26-28.

 ^g3.26 Kunazâze ebyâha: ojira bwinja bundi ajirwa, omuntu ojirira owâbo aminja Nyamuzinda orhumire, naye Nyamuzinda amubabalira, Iola 1 Pt 4,8. 4.

 ^h4.11 Ababulonza: Oburhimanya budesirwe nka muntu, Iola Mig 1,25; 8,12; Lk 7,35.

 ⁱ5.1 5, 1: Lola 11, 24; Lk 12, 15-21.

 ^j7.11 Owamuhebagakwo: hali amango Nyamuzinda arhangula omuntu n’amalibuko, Iola Ayubu.

 ^k7.21 Obuhuru bwage: omuja ocîkenzire akwânîne alolwe nk’abandi bantu, ahabwe okuba ntagengwa kwâge nk’akola amanyire obuhuru co cici. Lola Filemoni.

 ^l7.22 7. 22: Amasô: masô ga bintu, nkafu, bihuzi…

11

Embuga: galangala erhi na malunde

1 Omukenyi nk’ali murhimanya, irhwe ayînamula, n’ekarhî k’abakulu abwârhala. 2 Orhakùngiraga omuntu mubi obulî, orhanagayiraga omuntu amagala manyi. 3 Olujuci luba lunyi omu bibalala ci ebi lujira birhahimwa bununu. 4 Orhalimbiraga emyambalo yâwe, orhacîbonaga bamakukùnga: bulya emikolo ya Nyamuzinda erhahimwa bwinja, ci kwone eri mifulike omu masù g’abantu. 5 Kanji abâmi barhenzibwe oku ntebe, n’ecigolo cayambala ishungwe lyâbo. 6 Kanji baciri-rnisi bayandazibwe burhaba, na bannahano bakulu bashuba bashizi.

Okugerêreza n’okuyisha bunyi-bunyi

7 Orhaganyagya embere orhangule bwinja, gerêreza burhanzi, obuliganya. 8 Orhashuzagya orhanaciyumva, orhatwiraga owinyu omu binwa. 9 Orhakalihiraga olubanja lurhakuyerekîri. orhajâga omu ntambala y’abanya-byâha. 10 Mwana wâni, oleke okuhambalikanya emanja, zikalugirira orhazifume, ciru wankalibirha, orhashegûke, n’okuyâka kurhakufumye. 11 Abacîkanangula ho bali: barhame, balibirhe, ci oku balibisire, kwo n’emunda baja yabayâka.

Okulangalira Nyamuzinda

12 Hali abazamba bahûna oburhabâle: bakenyi ba birugu ci bakenyi bagale, Nyamuzinda kurhonya abarhonya, anabayînamule omu buligo bwâbo. 13 Nyamuzinda anarhume bashubiyînamula amalanga, abandi hasômerwe obwo. 14 Aminja n’amabi, akalamo n’olufu, obukenyi n’obugale byoshi emwa Nyamuzinda birhenga. 15 Obushinganyanya. obwenge n’okumanya irhegeko rhubihâbwa na Nyakasane, obuzigire n’ebijiro binja byoshi emwâge birhenga, 16 isirhe n’obumînya byalemeragwa abanya-byâha, banyankola-maligo, obuhanya buli bwâbo. 17 Enshokano za Nyamuzinda zishohôlwa n’ahamukunda, n’oburhonyi bwâge bubalusize ensiku zoshi. 18 Hali abantu bagala erhi kubîkirira okujinika kurhumire, lolaga oluhembo lwâboⁿ: 19 Olusiku baderha, erhi: «Nakarhamukaga, birhali binyi ebi, nâlamira aha», barhamanyiri nsiku inga zisigîre: bàbisiga, bafe , abandi babirye. 20 Mwana wâni, ocisêgereze oku mukolo gwâwe, okazigushîbirira, olinde oshosihaliramwo. 21 Orhayâgalagwa n’emikolo y’omunya-byâha, ocîkubagire Nyamuzinda, osêre oku mukolo gwâwe. Bulya kuli kulembu emwa Nyamuzinda, okugaza omukenyi bunobuno, mwa kano kanya. 22 Omugisho gwa Nyamuzinda lwo luhembo lw’omuntu omurhînya, kano kanya, omugisho gwa Nyamuzinda gwamanajako obwâso. 23 Orhaderhaga, erhi: «Bici ndagirirekwo? kurhenga ene, ebyâni biri binganaci bulya?» 24 Orhaderhaga, erhi: «Ka ntakola mugale, kurhi naciba?» 25 Olusiku lw’iragi omuntu arhakengêra amalibuko, n’olusiku lw’obuhanya, omuntu anayibagire iragi. 26 Kwo kuderha oku, emwa Nyamuzinda, kuli kulembu, olusiku lw’okufù, anahembe ngasi muntu nk’oku ebijiro byâge binali. 27 Hisanzi hitya hya malibuko hinayibagize obwîgusi, n’omu kanya kazinda k’omuntu mwo emikolo yage ebonekera. 28 Orhakùngaga iragi ly’owundi anacizine, bulya omuntu amanyirwa aha buzinda bwâge^o.

Okucilanga oku mubi

29 Enyumpa yâwe erhabaga ishubûkiro lya ngasi yeshi, bulya amenge g’omubî gali manji. 30 Kula bagwârha enkwale, bayihira omu irhonga, kwo guli omurhima gw’omucîbonyi, ye mujishamba walinda oku wafa. 31 Omunywcsi anahindule chinja hihi, n’ehinja hirhabula ishembo emund’ali. 32 Isasi ly’omuliro linayâse ecibêye, omubî anaîbundike àkol’alingihuma omuko. 33 Omanye omubî bulya ye kabindi-afunikira-obubî, omanye akuhirakwo akafinjo. 34 Ow’e,buga omuhire aha mwawe, kuyôkêra ohayôkire, wabona oku akukoza oku ba-aha-mwâwe.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 11

1 σοφία ταπεινοῦ ἀνυψώσει κεφαλὴν αὐτοῦ καὶ ἐν μέσῳ μεγιστάνων καθίσει αὐτόν. 2 Μὴ αἰνέσῃς ἄνδρα ἐν κάλλει αὐτοῦ καὶ μὴ βδελύξῃ ἄνθρωπον ἐν ὁράσει αὐτοῦ. 3 μικρὰ ἐν πετεινοῖς μέλισσα, καὶ ἀρχὴ γλυκασμάτων ὁ καρπὸς αὐτῆς. 4 ἐν περιβολῇ ἱματίων μὴ καυχήσῃ καὶ ἐν ἡμέρᾳ δόξης μὴ ἐπαίρου· ὅτι θαυμαστὰ τὰ ἔργα κυρίου, καὶ κρυπτὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ ἀνθρώποις. 5 πολλοὶ τύραννοι ἐκάθισαν ἐπὶ ἐδάφους, ὁ δὲ ἀνυπονόητος ἐφόρεσεν διάδημα. 6 πολλοὶ δυνάσται ἠτιμάσθησαν σφόδρα, καὶ ἔνδοξοι παρεδόθησαν εἰς χεῖρας ἑτέρων.

7 Πρὶν ἐξετάσῃς, μὴ μέμψῃ· νόησον πρῶτον καὶ τότε ἐπιτίμα. 8 πρὶν ἢ ἀκοῦσαι μὴ ἀποκρίνου καὶ ἐν μέσῳ λόγων μὴ παρεμβάλλου. 9 περὶ πράγματος, οὗ οὐκ ἔστιν σοι χρεία, μὴ ἔριζε καὶ ἐν κρίσει ἁμαρτωλῶν μὴ συνέδρευε. 10 Τέκνον, μὴ περὶ πολλὰ ἔστωσαν αἱ πράξεις σου· ἐὰν πληθύνῃς, οὐκ ἀθῳωθήσῃ· καὶ ἐὰν διώκῃς, οὐ μὴ καταλάβῃς· καὶ οὐ μὴ ἐκφύγῃς διαδράς. 11 ἔστιν κοπιῶν καὶ πονῶν καὶ σπεύδων, καὶ τόσῳ μᾶλλον ὑστερεῖται.

12 ἔστιν νωθρὸς προσδεόμενος ἀντιλήμψεως, ὑστερῶν ἰσχύι καὶ πτωχείᾳ περισσεύει· καὶ οἱ ὀφθαλμοὶ κυρίου ἐπέβλεψαν αὐτῷ εἰς ἀγαθά, καὶ ἀνώρθωσεν αὐτὸν ἐκ ταπεινώσεως αὐτοῦ 13 καὶ ἀνύψωσεν κεφαλὴν αὐτοῦ, καὶ ἀπεθαύμασαν ἐπ᾽ αὐτῷ πολλοί. 14 ἀγαθὰ καὶ κακά, ζωὴ καὶ θάνατος, πτωχεία καὶ πλοῦτος παρὰ κυρίου ἐστίν. 15  16  17 δόσις κυρίου παραμένει εὐσεβέσιν, καὶ ἡ εὐδοκία αὐτοῦ εἰς τὸν αἰῶνα εὐοδωθήσεται. 18 ἔστιν πλουτῶν ἀπὸ προσοχῆς καὶ σφιγγίας αὐτοῦ, καὶ αὕτη ἡ μερὶς τοῦ μισθοῦ αὐτοῦ· 19 ἐν τῷ εἰπεῖν αὐτόν Εὗρον ἀνάπαυσιν καὶ νῦν φάγομαι ἐκ τῶν ἀγαθῶν μου, καὶ οὐκ οἶδεν τίς καιρὸς παρελεύσεται καὶ καταλείψει αὐτὰ ἑτέροις καὶ ἀποθανεῖται. 20 Στῆθι ἐν διαθήκῃ σου καὶ ὁμίλει ἐν αὐτῇ καὶ ἐν τῷ ἔργῳ σου παλαιώθητι.

21 μὴ θαύμαζε ἐν ἔργοις ἁμαρτωλοῦ, πίστευε δὲ κυρίῳ καὶ ἔμμενε τῷ πόνῳ σου· ὅτι κοῦφον ἐν ὀφθαλμοῖς κυρίου διὰ τάχους ἐξάπινα πλουτίσαι πένητα. 22 εὐλογία κυρίου ἐν μισθῷ εὐσεβοῦς, καὶ ἐν ὥρᾳ ταχινῇ ἀναθάλλει εὐλογίαν αὐτοῦ. 23 μὴ εἴπῃς Τίς ἐστίν μου χρεία, καὶ τίνα ἀπὸ τοῦ νῦν ἔσται μου τὰ ἀγαθά; 24 μὴ εἴπῃς Αὐτάρκη μοί ἐστιν, καὶ τί ἀπὸ τοῦ νῦν κακωθήσομαι; 25 ἐν ἡμέρᾳ ἀγαθῶν ἀμνησία κακῶν, καὶ ἐν ἡμέρᾳ κακῶν οὐ μνησθήσεται ἀγαθῶν· 26 ὅτι κοῦφον ἔναντι κυρίου ἐν ἡμέρᾳ τελευτῆς ἀποδοῦναι ἀνθρώπῳ κατὰ τὰς ὁδοὺς αὐτοῦ. 27 κάκωσις ὥρας ἐπιλησμονὴν ποιεῖ τρυφῆς, καὶ ἐν συντελείᾳ ἀνθρώπου ἀποκάλυψις ἔργων αὐτοῦ. 28 πρὸ τελευτῆς μὴ μακάριζε μηδένα, καὶ ἐν τέκνοις αὐτοῦ γνωσθήσεται ἀνήρ.

29 Μὴ πάντα ἄνθρωπον εἴσαγε εἰς τὸν οἶκόν σου· πολλὰ γὰρ τὰ ἔνεδρα τοῦ δολίου. 30 πέρδιξ θηρευτὴς ἐν καρτάλλῳ, οὕτως καρδία ὑπερηφάνου, καὶ ὡς ὁ κατάσκοπος ἐπιβλέπει πτῶσιν· 31 τὰ γὰρ ἀγαθὰ εἰς κακὰ μεταστρέφων ἐνεδρεύει καὶ ἐν τοῖς αἱρετοῖς ἐπιθήσει μῶμον. 32 ἀπὸ σπινθῆρος πυρὸς πληθύνεται ἀνθρακιά, καὶ ἄνθρωπος ἁμαρτωλὸς εἰς αἷμα ἐνεδρεύει. 33 πρόσεχε ἀπὸ κακούργου, πονηρὰ γὰρ τεκταίνει, μήποτε μῶμον εἰς τὸν αἰῶνα δῷ σοι. 34 ἐνοίκισον ἀλλότριον, καὶ διαστρέψει σε ἐν ταραχαῖς καὶ ἀπαλλοτριώσει σε τῶν ἰδίων σου.

12

Aminja

1 Okajira aminja, omanye na ndi ogajirire, galeke okuhera busha. 2 Aminja. ogajirire omuntu orhînya Nyamuzinda, bulya akugalulirago, yene erhi Nyamuzinda . 3 Orhajiriraga entagoyola omu bubi aminja, n’omuntu orhakwîrirwa okujira ehy’obuzigire. 4 Ohe omuntu ozigira Nyamuzinda, oleke enkola-maligo, orhayirhabâlaga. 5 Aminja ogajirire omwirhohye, oleke cîbone ojacira Nyamuzinda. Omuyime ciru ebi alya, orhamuhâga, ankanakulenga misi; bulya omunkwa gwâge mabî kabiri, oku minja goshi wamujirire. 6 Ciru Nyamuzinda naye arhabona oku banya-byâha, ababî kuhana abahana. 7 Ohe omuntu mwinja, oleke omubî.

Abîra n’abarhali bo

8 Amango oli mugale, kuli kuzibu okumanya omwîra w’okuli, ci linda okene, omushombanyi arhacifulike. 9 Amango omuntu ali omu iragi, abashombanyi bage banadikîrire, hano ajâkwo obuhanya, ciru n’omwîra anamuyâke. 10 Orhacîkubagiraga omushomhanyi, kul’ecûma cijâkwo engisha, kwo n’obubî bwâge buli, 11 Ciru akacirhohya akanayisha abunda-bunda, omanye orhacîkubagiragaye. Omuyôrhekwo kula bakombeza ecilolero, kengêra oku engisha zâge zirhayimangirhenge. 12 Orhamuhiraga hofi nawe, bulya anakurhenzaho, ahaje. Orhamubwarhazagya ekulyo kwâwe, bulya anakunyaga entebe, obone buzinda ly’okola wayumva ebinwa byâni, ociyunjuze obwo, aka kanwa okakengêre. 13 Mbwira ndi wakabêra omugwasi w’enjoka lukogo nka yamamuluma, erhi ndi wankalubêra abaja balwisa ebiryanyi? 14 Kwo biri ntyo oku muntu oyinjibana omubî, n’oshangîra obubî bwâge. 15 Amango ociyimanzire buzibu, arhankacîyerekana, oleke obe nka warherera obone oku akujira. 16 Omumînya anajire ebinwa by’olubohôlolo, ci emurhima gwage bulyo bwa kukukweha omu nyenga adwirhe alo­nza. Omubisha anarhoze emirenge, ci amango ahashire, arhashukira. 17 Amango olikwo obuhanya, onamubone ye murhanzi, omanye mpu kurhabâla ali, n’obwo kuholêreza. 18 Anadunde irhwe, akome na kagasha, ci arhahundmula binwa, n’obusu bwâge nzinzibalè.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 12

1 ᾿Εὰν εὖ ποιῇς, γνῶθι τίνι ποιεῖς, καὶ ἔσται χάρις τοῖς ἀγαθοῖς σου. 2 εὖ ποίησον εὐσεβεῖ, καὶ εὑρήσεις ἀνταπόδομα, καὶ εἰ μὴ παρ᾽ αὐτοῦ, ἀλλὰ παρὰ τοῦ ὑψίστου. 3 οὐκ ἔσται ἀγαθὰ τῷ ἐνδελεχίζοντι εἰς κακὰ καὶ τῷ ἐλεημοσύνην μὴ χαριζομένῳ. 4 δὸς τῷ εὐσεβεῖ καὶ μὴ ἀντιλάβῃ τοῦ ἁμαρτωλοῦ. 5 εὖ ποίησον ταπεινῷ καὶ μὴ δῷς ἀσεβεῖ· ἐμπόδισον τοὺς ἄρτους αὐτοῦ καὶ μὴ δῷς αὐτῷ, ἵνα μὴ ἐν αὐτοῖς σε δυναστεύσῃ· διπλάσια γὰρ κακὰ εὑρήσεις ἐν πᾶσιν ἀγαθοῖς, οἷς ἂν ποιήσῃς αὐτῷ. 6 ὅτι καὶ ὁ ὕψιστος ἐμίσησεν ἁμαρτωλοὺς καὶ τοῖς ἀσεβέσιν ἀποδώσει ἐκδίκησιν. 7 δὸς τῷ ἀγαθῷ καὶ μὴ ἀντιλάβῃ τοῦ ἁμαρτωλοῦ. 8 Οὐκ ἐκδικηθήσεται ἐν ἀγαθοῖς ὁ φίλος, καὶ οὐ κρυβήσεται ἐν κακοῖς ὁ ἐχθρός. 9 ἐν ἀγαθοῖς ἀνδρὸς οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ ἐν λύπῃ, καὶ ἐν τοῖς κακοῖς αὐτοῦ καὶ ὁ φίλος διαχωρισθήσεται. 10 μὴ πιστεύσῃς τῷ ἐχθρῷ σου εἰς τὸν αἰῶνα· ὡς γὰρ ὁ χαλκὸς ἰοῦται, οὕτως ἡ πονηρία αὐτοῦ· 11 καὶ ἐὰν ταπεινωθῇ καὶ πορεύηται συγκεκυφώς, ἐπίστησον τὴν ψυχήν σου καὶ φύλαξαι ἀπ᾽ αὐτοῦ καὶ ἔσῃ αὐτῷ ὡς ἐκμεμαχὼς ἔσοπτρον καὶ γνώσῃ ὅτι οὐκ εἰς τέλος κατίωσεν. 12 μὴ στήσῃς αὐτὸν παρὰ σεαυτῷ, μὴ ἀνατρέψας σε στῇ ἐπὶ τὸν τόπον σου· μὴ καθίσῃς αὐτὸν ἐκ δεξιῶν σου, μήποτε ζητήσῃ τὴν καθέδραν σου καὶ ἐπ᾽ ἐσχάτων ἐπιγνώσῃ τοὺς λόγους μου καὶ ἐπὶ τῶν ῥημάτων μου κατανυγήσῃ. 13 τίς ἐλεήσει ἐπαοιδὸν ὀφιόδηκτον καὶ πάντας τοὺς προσάγοντας θηρίοις; 14 οὕτως τὸν προσπορευόμενον ἀνδρὶ ἁμαρτωλῷ καὶ συμφυρόμενον ἐν ταῖς ἁμαρτίαις αὐτοῦ. 15 ὥραν μετὰ σοῦ διαμενεῖ, καὶ ἐὰν ἐκκλίνῃς, οὐ μὴ καρτερήσῃ. 16 καὶ ἐν τοῖς χείλεσιν αὐτοῦ γλυκανεῖ ὁ ἐχθρὸς καὶ ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ βουλεύσεται ἀνατρέψαι σε εἰς βόθρον· ἐν ὀφθαλμοῖς αὐτοῦ δακρύσει ὁ ἐχθρός, καὶ ἐὰν εὕρῃ καιρόν, οὐκ ἐμπλησθήσεται ἀφ᾽ αἵματος. 17 κακὰ ἐὰν ὑπαντήσῃ σοι, εὑρήσεις αὐτὸν πρότερον ἐκεῖ σου, καὶ ὡς βοηθῶν ὑποσχάσει πτέρναν σου· 18 τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ κινήσει καὶ ἐπικροτήσει ταῖς χερσὶν αὐτοῦ καὶ πολλὰ διαψιθυρίσει καὶ ἀλλοιώσει τὸ πρόσωπον αὐτοῦ.

13

Okuja haguma n’abinyu

1 Omuntu akahuma oku bulembo, bunamunanîrekwo, n’okômera omucîbonyi anamushushe. 2 Orhabarhulaga omuzigo orhagale, orhayinjibanaga omuzibu n’omugale kulusha we. Cici cankarhuma wahira enyungu y’ibumba haguma n’ey’ecûma? n’obwo erhi zankahukulana, ey’ibumba yanabereka? 3 Omugale anahe amanyagana abulinalîmbirana, omukenyi ananyagwe ehyâge, abulihisengera. 4 Omugale amango omukwânîne anakukolêse. n’amango wamanyihya obushiru anakujandike, 5 amango ocigwerhe ehyawe, buciri bwîra, ci erhi analinzire, buzira nshonyi, mpu akunyagehyo. 6 Amango alagirire oku burhabâle bwâwe, anakurhonye, akuyereke amasheka, olangalire, akubwire ebinwa binja, mpu: «bici olagîrîrekwo?» 7 Kurhâhanga arhakubonêsa nshonyi hano akol’agaba, ciru anakunyage kabiri-kasharhu, na buzinda akuhe ebinioko. Hano akulangira, akuyâke, adunde irhwe acîzongere. 8 Omanye orharhebagwa, balekikubonêsa nshonyi erhi buhwinja bwâwe burhuma. 9 Okabona omugale akuhamagala, onabe nk’orhumvîrhi, wabona oku akuyimbîrira. 10 Orhacîhunikaga bulya banakugalula nyuma, kandi orhabêraga kuli bwenene bulya banakuyîbagira. 11 Orhakômeraga omugale, omanye ebinwa byâge binji-binji. Ebinwa byâge binji-binji byo biri bya murhego, oku ali mpu ashagalusire, n’obwo alikwo akuyenja. 12 Omanye omurhûnzi w’ebinwa, arhakushurhîsa, akushwekêse. 13 Omanye-omanye, bulya obuhanya bukulusize omu njira. 14 Erhi wankayumva okwo amango ol’iro, onazûke; omu kalamo kâwe koshi, ozigire Nyakasane onamuyakûze akuciza.

Omugale n’omukenyi

15 Ngasi cintu cizîne coshi cisîma ecâbo, na ngasi muntu kwo n’okwo. 16 Ensimba erhahambarha erhali ya bûko bwâyo, n’omuntu naye wâbo muntu ayinjibana. 17 K’onabwine oku eciryanyi cakayumvanya n’omwana-buzi? omuntu mubî n’orhînya Nyamuzinda, nabo kwo na kuguma. 18 K’onabwine oku omurhûla gwankaba ekarhî ka mpunga n’akabwa? kwo-na-kuguma nta murhûla ekarhi k’omugale n’omukenyi. 19 Ensimha nto byo biryo by’entale emuzirhu, ntyo, abakenyi yo minyama y’abagale. 20 Emw’omucîbonyi obwirhohye kuli kushûbuka, ntyo, omugale naye arhabona oku mukenyi. 21 Omugale abe nk’asarhala kwone, abîra hage banamugwarhirire, ow’obuligo akahirima, ciru n’abîra bage banamusige. 22 Omugale àkasarhala, banamugwarhirire banji, akaderha ebirhali byo, banakongôrheze. Ow’obuligo akasârhala, banamulongôze, na ciru akaderha ebinwa binja, barhabihiramwo izu. 23 Omugale akabumbula akanwa, boshi banahwekêre, n’akanwa kâge kamanyikane hoshi-hoshi. Omukenyi akabumbula akanwa, banaderhe, mpu: «hya ngahi ehi?». Akasârhala banamususunike oku idaho. 24 Obugale buli bwinja nka burhalikwo câha, omu iderha ly’enkola-maligo obukenyi buli bubî. 25 Murhima guhà omuntu iranga, gulijire linja erhi libî. 26 Omurhima mwinja bwo na busù bwinja, okusinga emigani guba mukolo muzibu.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 13

1 ῾Ο ἁπτόμενος πίσσης μολυνθήσεται, καὶ ὁ κοινωνῶν ὑπερηφάνῳ ὁμοιωθήσεται αὐτῷ. 2 βάρος ὑπὲρ σὲ μὴ ἄρῃς καὶ ἰσχυροτέρῳ σου καὶ πλουσιωτέρῳ μὴ κοινώνει. τί κοινωνήσει χύτρα πρὸς λέβητα; αὕτη προσκρούσει, καὶ αὕτη συντριβήσεται. 3 πλούσιος ἠδίκησεν, καὶ αὐτὸς προσενεβριμήσατο· πτωχὸς ἠδίκηται, καὶ αὐτὸς προσδεηθήσεται. 4 ἐὰν χρησιμεύσῃς, ἐργᾶται ἐν σοί· καὶ ἐὰν ὑστερήσῃς, καταλείψει σε. 5 ἐὰν ἔχῃς, συμβιώσεταί σοι καὶ ἀποκενώσει σε, καὶ αὐτὸς οὐ πονέσει. 6 χρείαν ἔσχηκέν σου, καὶ ἀποπλανήσει σε καὶ προσγελάσεταί σοι καὶ δώσει σοι ἐλπίδα· λαλήσει σοι καλὰ καὶ ἐρεῖ Τίς ἡ χρεία σου; 7 καὶ αἰσχυνεῖ σε ἐν τοῖς βρώμασιν αὐτοῦ, ἕως οὗ ἀποκενώσῃ σε δὶς ἢ τρίς, καὶ ἐπ᾽ ἐσχάτων καταμωκήσεταί σου· μετὰ ταῦτα ὄψεταί σε καὶ καταλείψει σε καὶ τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ κινήσει ἐπὶ σοί. 8 πρόσεχε μὴ ἀποπλανηθῇς καὶ μὴ ταπεινωθῇς ἐν ἀφροσύνῃ σου. 9 Προσκαλεσαμένου σε δυνάστου ὑποχωρῶν γίνου, καὶ τόσῳ μᾶλλόν σε προσκαλέσεται· 10 μὴ ἔμπιπτε, μὴ ἀπωσθῇς, καὶ μὴ μακρὰν ἀφίστω, ἵνα μὴ ἐπιλησθῇς. 11 μὴ ἔπεχε ἰσηγορεῖσθαι μετ᾽ αὐτοῦ καὶ μὴ πίστευε τοῖς πλείοσιν λόγοις αὐτοῦ· ἐκ πολλῆς γὰρ λαλιᾶς πειράσει σε καὶ ὡς προσγελῶν ἐξετάσει σε. 12 ἀνελεήμων ὁ μὴ συντηρῶν λόγους καὶ οὐ μὴ φείσηται περὶ κακώσεως καὶ δεσμῶν. 13 συντήρησον καὶ πρόσεχε σφοδρῶς, ὅτι μετὰ τῆς πτώσεώς σου περιπατεῖς. 14 

15 Πᾶν ζῷον ἀγαπᾷ τὸ ὅμοιον αὐτῷ καὶ πᾶς ἄνθρωπος τὸν πλησίον αὐτοῦ· 16 πᾶσα σὰρξ κατὰ γένος συνάγεται, καὶ τῷ ὁμοίῳ αὐτοῦ προσκολληθήσεται ἀνήρ. 17 τί κοινωνήσει λύκος ἀμνῷ; οὕτως ἁμαρτωλὸς πρὸς εὐσεβῆ. 18 τίς εἰρήνη ὑαίνῃ πρὸς κύνα; καὶ τίς εἰρήνη πλουσίῳ πρὸς πένητα; 19 κυνήγια λεόντων ὄναγροι ἐν ἐρήμῳ· οὕτως νομαὶ πλουσίων πτωχοί. 20 βδέλυγμα ὑπερηφάνῳ ταπεινότης· οὕτως βδέλυγμα πλουσίῳ πτωχός. 21 πλούσιος σαλευόμενος στηρίζεται ὑπὸ φίλων, ταπεινὸς δὲ πεσὼν προσαπωθεῖται ὑπὸ φίλων. 22 πλουσίου σφαλέντος πολλοὶ ἀντιλήμπτορες· ἐλάλησεν ἀπόρρητα, καὶ ἐδικαίωσαν αὐτόν. ταπεινὸς ἔσφαλεν, καὶ προσεπετίμησαν αὐτῷ· ἐφθέγξατο σύνεσιν, καὶ οὐκ ἐδόθη αὐτῷ τόπος. 23 πλούσιος ἐλάλησεν, καὶ πάντες ἐσίγησαν καὶ τὸν λόγον αὐτοῦ ἀνύψωσαν ἕως τῶν νεφελῶν. πτωχὸς ἐλάλησεν καὶ εἶπαν Τίς οὗτος; κἂν προσκόψῃ, προσανατρέψουσιν αὐτόν. 24 ἀγαθὸς ὁ πλοῦτος, ᾧ μή ἐστιν ἁμαρτία, καὶ πονηρὰ ἡ πτωχεία ἐν στόματι ἀσεβοῦς. 25 Καρδία ἀνθρώπου ἀλλοιοῖ τὸ πρόσωπον αὐτοῦ, ἐάν τε εἰς ἀγαθὰ ἐάν τε εἰς κακά. 26 ἴχνος καρδίας ἐν ἀγαθοῖς πρόσωπον ἱλαρόν, καὶ εὕρεσις παραβολῶν διαλογισμοὶ μετὰ κόπων.

14

lragi ly’okuli

1 Iragi ly’omuntu orhasagijira ecâha omu nderho, n’orhayumva omurhima gw’ebyâha byâge gwamulya. 2 Iragi lyâge omuntu orhacîtumuzizi cici, omuntu orharhiba murhima.

Okuyâgalwa n’obujinisi

3 Obugale burhakwânana nshahu, n’oku muntu w’amagene, ebirugu binji birigi bya cici? 4 Ohaka n’ishali lyamuyîrha, bandi ahakira, ebyâge byalîbwa n’abandi. 5 Owaciyîrha yene, ndi akaciza? owayôboha ciru okuhuma oku byâge. 6 Nta mwîsi mubî kulusha ocîyîrha yene, lwo luhembo lw’okumînya kwâge. 7 Okujira aminja kwâge kunabe nka kuhugwa, buzinda anayêrekane obumînya bwage. 8 Ali mumînya omuntu w’amasu g’oluhubo, kukengula akengula n’okugayaguza abandi. 9 Omuyâgalwa arhasîma ehi agwerhe, amagene kuyumya gayumya omurhima. 10 Omujinisi arhalîka bulye, n’amêza gâge cizombo. 11 Mwana wâni, nk’ogwerhe onalye, orhule na Nyamuzinda entûlo ahûnyire. 12 Orhayibagiraga oku olufu omu njira luli, n’oku omulâli gw’ab’ekuzimu ntâye osagikubwirago. 13 Ojirire abîra bawe aminja oku orhacifa, ohâne nk’oku onahashire. 14 Orhalahiraga iragi lya buno, orhanenaga ehinja omurhima gucifinjire. 15 Kâli obugale bwâwe bandi wabusigire? n’ebirugu byâwe kâli iragi lyâbigaba? 16 Ohûne, onahâbwe. osîme, arhali ekuzimu yo balongeza obusîme. 17 Ngasi mubiri kwo gukoya nka bwikunje, okufa liri irhegeko ly’ensiku n’amango. 18 Kul’obona orhwasi rhw’omurhi gujagalire, rhurhaliholoka rhurhali­ shoga, kwo n’amaburhwa g’omubiri, n’omu gali, oku baguma bafà abandi bâburhwa. 19 Ngasi bushanja bukoya kuhwa bunahwa, na nnabwo bombi bagendanwa.

Iragi ly’omuntu murhimanya

20 Iragi lyage omuntu okengêra oburhimanya, n’orhimanya n’obukengêre bwage, 21 agerêreze emurhima enjira z’oburhimanya, anakulikire amahwe gabwo. 22 Kw’abushimba nka muhivi, oku njira yabwo alingûkiza; 23 anaje ah’idirisha lyabwo, atamale aha luso lwâbwo; 24 acumbike eburhambi bwâbwo, agwike omulindizo omu côgo câbwo; 25 ayûbake eburhambi bwâbwo, abwârhale omu kahwenyenye k’omurhûla. 26 Abuyûbuze abana bage, naye yene ayakire omu mashami gâbwo. 27 Omu cihôho câbwo mwo akaziyakira idûrhu, na ntyo aje omu irenge lyâbwo.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 14

1 μακάριος ἀνήρ, ὃς οὐκ ὠλίσθησεν ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ καὶ οὐ κατενύγη ἐν λύπῃ ἁμαρτιῶν· 2 μακάριος οὗ οὐ κατέγνω ἡ ψυχὴ αὐτοῦ, καὶ ὃς οὐκ ἔπεσεν ἀπὸ τῆς ἐλπίδος αὐτοῦ.

3 ᾿Ανδρὶ μικρολόγῳ οὐ καλὸς ὁ πλοῦτος, καὶ ἀνθρώπῳ βασκάνῳ ἵνα τί χρήματα; 4 ὁ συνάγων ἀπὸ τῆς ψυχῆς αὐτοῦ συνάγει ἄλλοις, καὶ ἐν τοῖς ἀγαθοῖς αὐτοῦ τρυφήσουσιν ἕτεροι. 5 ὁ πονηρὸς ἑαυτῷ τίνι ἀγαθὸς ἔσται; καὶ οὐ μὴ εὐφρανθήσεται ἐν τοῖς χρήμασιν αὐτοῦ. 6 τοῦ βασκαίνοντος ἑαυτὸν οὐκ ἔστιν πονηρότερος, καὶ τοῦτο ἀνταπόδομα τῆς κακίας αὐτοῦ· 7 κἂν εὖ ποιῇ, ἐν λήθῃ ποιεῖ, καὶ ἐπ᾽ ἐσχάτων ἐκφαίνει τὴν κακίαν αὐτοῦ. 8πονηρὸς ὁ βασκαίνων ὀφθαλμῷ, ἀποστρέφων πρόσωπον καὶ ὑπερορῶν ψυχάς. 9 πλεονέκτου ὀφθαλμὸς οὐκ ἐμπίπλαται μερίδι, καὶ ἀδικία πονηρὰ ἀναξηραίνει ψυχήν. 10 ὀφθαλμὸς πονηρὸς φθονερὸς ἐπ᾽ ἄρτῳ καὶ ἐλλιπὴς ἐπὶ τῆς τραπέζης αὐτοῦ. 11 Τέκνον, καθὼς ἐὰν ἔχῃς, εὖ ποίει σεαυτὸν καὶ προσφορὰς κυρίῳ ἀξίως πρόσαγε· 12 μνήσθητι ὅτι θάνατος οὐ χρονιεῖ καὶ διαθήκη ᾅδου οὐχ ὑπεδείχθη σοι· 13 πρίν σε τελευτῆσαι εὖ ποίει φίλῳ καὶ κατὰ τὴν ἰσχύν σου ἔκτεινον καὶ δὸς αὐτῷ. 14 μὴ ἀφυστερήσῃς ἀπὸ ἀγαθῆς ἡμέρας, καὶ μερὶς ἐπιθυμίας ἀγαθῆς μή σε παρελθάτω. 15 οὐχὶ ἑτέρῳ καταλείψεις τοὺς πόνους σου καὶ τοὺς κόπους σου εἰς διαίρεσιν κλήρου; 16 δὸς καὶ λαβὲ καὶ ἀπάτησον τὴν ψυχήν σου, ὅτι οὐκ ἔστιν ἐν ᾅδου ζητῆσαι τρυφήν. 17 πᾶσα σὰρξ ὡς ἱμάτιον παλαιοῦται· ἡ γὰρ διαθήκη ἀπ᾽ αἰῶνος Θανάτῳ ἀποθανῇ. 18 ὡς φύλλον θάλλον ἐπὶ δένδρου δασέος, τὰ μὲν καταβάλλει, ἄλλα δὲ φύει, οὕτως γενεὰ σαρκὸς καὶ αἵματος, ἡ μὲν τελευτᾷ, ἑτέρα δὲ γεννᾶται. 19 πᾶν ἔργον σηπόμενον ἐκλείπει, καὶ ὁ ἐργαζόμενος αὐτὸ μετ᾽ αὐτοῦ ἀπελεύσεται.

20 Μακάριος ἀνήρ, ὃς ἐν σοφίᾳ μελετήσει καὶ ὃς ἐν συνέσει αὐτοῦ διαλεχθήσεται, 21 ὁ διανοούμενος τὰς ὁδοὺς αὐτῆς ἐν καρδίᾳ αὐτοῦ καὶ ἐν τοῖς ἀποκρύφοις αὐτῆς ἐννοηθήσεται. 22 ἔξελθε ὀπίσω αὐτῆς ὡς ἰχνευτὴς καὶ ἐν ταῖς ὁδοῖς αὐτῆς ἐνέδρευε. 23 ὁ παρακύπτων διὰ τῶν θυρίδων αὐτῆς καὶ ἐπὶ τῶν θυρωμάτων αὐτῆς ἀκροάσεται, 24 ὁ καταλύων σύνεγγυς τοῦ οἴκου αὐτῆς καὶ πήξει πάσσαλον ἐν τοῖς τοίχοις αὐτῆς, 25 στήσει τὴν σκηνὴν αὐτοῦ κατὰ χεῖρας αὐτῆς καὶ καταλύσει ἐν καταλύματι ἀγαθῶν, 26 θήσει τὰ τέκνα αὐτοῦ ἐν τῇ σκέπῃ αὐτῆς καὶ ὑπὸ τοὺς κλάδους αὐτῆς αὐλισθήσεται, 27 σκεπασθήσεται ὑπ᾽ αὐτῆς ἀπὸ καύματος καὶ ἐν τῇ δόξῃ αὐτῆς καταλύσει.

15

1 Kw’ajira ntyo omuntu orhînya Nyamuzinda; ôyankirira irhegeko burhimanya ashobôla. 2 Kwo bumuyankirira nka kula nnina wa muntu amuyankirira, bumuyankirire nka muhya wayankirira iba; 3 bumulise akalyo k’obwirhonzi, bumunywese amîshi g’oburhimanya; 4 abuyegemere, arhanacidundagane, abusêrekwo, arhanacibulabule. 5 Bumulengereze enyanya ly’ababo, omu karhî k’endêko, bumubumbûle akanwa. 6 Ayumve omurhûla anabone ecimanè c’obusîme, ahabwe irenge ly’ensiku n’amango. 7 Abasirhe nta mango babuhikekwo, n’abanya-byâha barhakabubona. 8 Oburhimanya burhabonanako n’obucîbone, n’abanywesi barhabukwîrirwa. 9 Obukuze burhaba omu kanwa k’omubî, bulya Nyamuzinda arhamuhiribwo. 10 Bulya oburhimanya bwo buyêrekana obukuze, na Nyazmuzinda ye bulangûla enjira.

Obuhuru bw’omuntu

11 Orhaderhaga, erhi: «Nyamuzinda warhumire najira ecâha», bulya Nyamuzinda arhankajira ebi ashomba^p. 12 Orhaderhaga, erhi: «Nyamuzinda warhumire nahabuka», bulya ntaco ajira n’omunya-byâha. 13 Nta bikabulirwa Nyamuzinda akwîrirwa, n’abantu bamurhînya barhabikwîrirwa… 14 Kurheng’aha murhondêro ye walemaga omuntu, anamuleka omurhima gwâge gumuhe. 15 Nk’olonzize, amarhegcko wanagakulikira, okubêra omu njira nyinja okuhashire. 16 Embere zâwe, ahebireyo omuliro n’amîshi, lambûla okuboko, orhole eci olonzize. 17 Embere z’abantu, eri obuzîne n’olufu, muli byombi, eci balonzize co banacîshoga. 18 Bulya oburhimanya bwa Nyamuzinda burhajira lugero, byoshi ahashire na byoshi abona. 19 Amasù gâge gayerekire balya bamurhînya, amanyire yene emikolo yoshi y’abantu. 20 Ntaye akol’arhegesire mpu abe nkola-maligo, na ntaye akola ayemêrire mpu abe mugoma.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 15

1 ῾Ο φοβούμενος κύριον ποιήσει αὐτό, καὶ ὁ ἐγκρατὴς τοῦ νόμου καταλήμψεται αὐτήν· 2 καὶ ὑπαντήσεται αὐτῷ ὡς μήτηρ καὶ ὡς γυνὴ παρθενίας προσδέξεται αὐτόν· 3 ψωμιεῖ αὐτὸν ἄρτον συνέσεως καὶ ὕδωρ σοφίας ποτίσει αὐτόν· 4 στηριχθήσεται ἐπ᾽ αὐτὴν καὶ οὐ μὴ κλιθῇ, καὶ ἐπ᾽ αὐτῆς ἐφέξει καὶ οὐ μὴ καταισχυνθῇ· 5 καὶ ὑψώσει αὐτὸν παρὰ τοὺς πλησίον αὐτοῦ καὶ ἐν μέσῳ ἐκκλησίας ἀνοίξει τὸ στόμα αὐτοῦ· 6 εὐφροσύνην καὶ στέφανον ἀγαλλιάματος εὑρήσει καὶ ὄνομα αἰῶνος κατακληρονομήσει. 7 οὐ μὴ καταλήμψονται αὐτὴν ἄνθρωποι ἀσύνετοι, καὶ ἄνδρες ἁμαρτωλοὶ οὐ μὴ ἴδωσιν αὐτήν· 8 μακράν ἐστιν ὑπερηφανίας, καὶ ἄνδρες ψεῦσται οὐ μὴ μνησθήσονται αὐτῆς. 9 Οὐχ ὡραῖος αἶνος ἐν στόματι ἁμαρτωλοῦ, ὅτι οὐ παρὰ κυρίου ἀπεστάλη· 10 ἐν γὰρ σοφίᾳ ῥηθήσεται αἶνος, καὶ ὁ κύριος εὐοδώσει αὐτόν.

11 μὴ εἴπῃς ὅτι Διὰ κύριον ἀπέστην· ἃ γὰρ ἐμίσησεν, οὐ ποιήσει. 12 μὴ εἴπῃς ὅτι Αὐτός με ἐπλάνησεν· οὐ γὰρ χρείαν ἔχει ἀνδρὸς ἁμαρτωλοῦ. 13 πᾶν βδέλυγμα ἐμίσησεν ὁ κύριος, καὶ οὐκ ἔστιν ἀγαπητὸν τοῖς φοβουμένοις αὐτόν. 14 αὐτὸς ἐξ ἀρχῆς ἐποίησεν ἄνθρωπον καὶ ἀφῆκεν αὐτὸν ἐν χειρὶ διαβουλίου αὐτοῦ. 15 ἐὰν θέλῃς, συντηρήσεις ἐντολὰς καὶ πίστιν ποιῆσαι εὐδοκίας. 16 παρέθηκέν σοι πῦρ καὶ ὕδωρ· οὗ ἐὰν θέλῃς, ἐκτενεῖς τὴν χεῖρά σου. 17 ἔναντι ἀνθρώπων ἡ ζωὴ καὶ ὁ θάνατος, καὶ ὃ ἐὰν εὐδοκήσῃ, δοθήσεται αὐτῷ. 18 ὅτι πολλὴ ἡ σοφία τοῦ κυρίου· ἰσχυρὸς ἐν δυναστείᾳ καὶ βλέπων τὰ πάντα, 19 καὶ οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ ἐπὶ τοὺς φοβουμένους αὐτόν, καὶ αὐτὸς ἐπιγνώσεται πᾶν ἔργον ἀνθρώπου. 20 οὐκ ἐνετείλατο οὐδενὶ ἀσεβεῖν καὶ οὐκ ἔδωκεν ἄνεσιν οὐδενὶ ἁμαρτάνειν.

16

Obuhanya bw’ababî

1 Orhacîfinjaga okuburha ha-bunji-bwa-busha, orhacîshingiraga abana b’ebyâbi. 2 Orhacîshingaga ciru bankaluga, nka barharhînya Nyamuzinda. 3 Orhalangaliraga okulama kwâbo, orhalangaliraga n’enjira balimwo, bulya muguma nkana ye mukulu aha cihumbi, n’aha omuntu akaburha enkola-maligo, akacîfira buzira mwana. 4 Omuntu muguma nkana anabumbe olugo, iburha ly’ababî kuhwa linahwa. 5 Niene nabwine n’amasù gani bintu binji bishushana; nanayumva n’amarhwiri gâni ebiri bizibu. 6 Omuliro gucîtuzire omu ndêko y’endyâlya, n’obukunizi buzûsire omu ngabo y’abagoma. 7 Nyamuzinda arhahabaliraga balya ba ciri-misi ha mîra, bagomaga erhi kulimbira emisi kurhuma^q. 8 Arhababaliraga olugo Loti^r aliyûhasiremwo, erhi obucîbone bwa bene-lwo bwamamugayisa. 9 Arhabaga bwonjo oku bûko bw’emihera^s, boshi baholoka erhi byâha byâho birhuma. 10 Akujirira n’engabo ya bihumbi magana galindarhu^t, balya bacîhindulaga^u erhi buzibu bwa mirhima yâbo burhuma. 11 Ciru ankabire muntu muguma cikanyi-cirhagomba, okumuleka arhahanyirwi kwanasômerana, bulya obwonjo n’obukunizi biri bya Nyamuzinda, nn’olukogo ye na nn’oburhè. 12 Obwonjo bwâge buluga, ci n’obukali bwâge burhali bunyi, anatwe olubanja lw’abantu nk’oku emikolo yâbo enali. 13 Arhaleka buzira kuhana omunya-byâha n’amabî gâge, arhanalindisa busha omuntu omurhînya. 14 Aba wa lukogo lunji, ci ngasi muguma ashobôla nk’oku ebijiro byâge binali. 15 Nyamuzinda adundaguzize omurhima gwa Faraoni mpu Iyo amanyisa emikolo yâge hano igulu. 16 Obwonjo bwâge bucîyêrekana oku biremwa byoshi, obulangashane n’omwizimya abijirire abantu boshi.

Oluhemho ho luli

17 Orhaderhaga, erhi: «Ka ntacîfulika oyo Nyamuzinda, eyo nyanya ndi wânkengêra?» «Ndi waja anfukula omu karhî k’entuliri y’abantu?» «Ndi ntaye ekarhî k’ebiremwa binji^v ntya». 18 Lola: empingu, enyanya kurhaluka amalunga, ekuzimu n’igulu, okuyisha kwâge kwamabigezamwo omusisi. 19 Caligumiza entondo n’eciriba c’igulu, byamageramwo ogwa nyugunyu embere zâge. 20 Ci kwône barhakengêra ebyo byoshi, ndi ogerêreza ogw’enjira zâge? 21 Ciru n’omusirûla gurhabonekana, hofi emikolo yâge yoshi gali mahwe. 22 «Emikolo y’obushingnyanya^w, ndi wayimanyisa? Ndi wayirinda? Bulya endagâno eri kuli». 23 Zo nkengcro z’omuntu w’obukengere bwofi ezo, omuhwinja n’omuhabà barhalôrha elirhali isirhe.

Omuntu omu biremwa

24 Nyumva, mwana wâni, oyigîrire, ebinwa nakubwira obirhege omurhima. 25 Nakuyêreka olugero lw’enjira, nacîhangana nkuyumvise omanye. 26 aha murhondêro, erhi Nyamuzinda alema ebiremwa byâge^x, oku ayusirema, agabira ngasi ciguma aha cabêra. 27 Ebiremwa byâge abiha olukere lw’ensiku n’amango, kurheng’emurhondêro gwabyo kuhika okuli kw’amango. Ebiremwa byâge birhafà ishali, birhafà murhamo, na nta mango bireka omukolo gwâbyo. 28 Ntaco cisagihukula ecâbo, na nta mango bibula kumuyumva. 29 Nyamuzinda asinza igulu obwo, aliyunjuza ebinja byâge. 30 Alihiramwo ngasi bûko bwa nsimba, n’omu idaho zânâshubire.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 16

1 Μὴ ἐπιθύμει τέκνων πλῆθος ἀχρήστων μηδὲ εὐφραίνου ἐπὶ υἱοῖς ἀσεβέσιν· 2 ἐὰν πληθύνωσιν, μὴ εὐφραίνου ἐπ᾽ αὐτοῖς, εἰ μή ἐστιν φόβος κυρίου μετ᾽ αὐτῶν. 3 μὴ ἐμπιστεύσῃς τῇ ζωῇ αὐτῶν καὶ μὴ ἔπεχε ἐπὶ τὸ πλῆθος αὐτῶν· κρείσσων γὰρ εἷς ἢ χίλιοι καὶ ἀποθανεῖν ἄτεκνον ἢ ἔχειν τέκνα ἀσεβῆ. 4 ἀπὸ γὰρ ἑνὸς συνετοῦ συνοικισθήσεται πόλις, φυλὴ δὲ ἀνόμων ἐρημωθήσεται. 5 Πολλὰ τοιαῦτα ἑόρακεν ὁ ὀφθαλμός μου, καὶ ἰσχυρότερα τούτων ἀκήκοεν τὸ οὖς μου. 6 ἐν συναγωγῇ ἁμαρτωλῶν ἐκκαυθήσεται πῦρ, καὶ ἐν ἔθνει ἀπειθεῖ ἐξεκαύθη ὀργή. 7 οὐκ ἐξιλάσατο περὶ τῶν ἀρχαίων γιγάντων, οἳ ἀπέστησαν τῇ ἰσχύι αὐτῶν· 8 οὐκ ἐφείσατο περὶ τῆς παροικίας Λωτ, οὓς ἐβδελύξατο διὰ τὴν ὑπερηφανίαν αὐτῶν· 9 οὐκ ἠλέησεν ἔθνος ἀπωλείας τοὺς ἐξηρμένους ἐν ἁμαρτίαις αὐτῶν 10 καὶ οὕτως ἑξακοσίας χιλιάδας πεζῶν τοὺς ἐπισυναχθέντας ἐν σκληροκαρδίᾳ αὐτῶν. 11 Κἂν ᾖ εἷς σκληροτράχηλος, θαυμαστὸν τοῦτο εἰ ἀθῳωθήσεται· ἔλεος γὰρ καὶ ὀργὴ παρ᾽ αὐτῷ, δυνάστης ἐξιλασμῶν καὶ ἐκχέων ὀργήν. 12 κατὰ τὸ πολὺ ἔλεος αὐτοῦ, οὕτως καὶ πολὺς ὁ ἔλεγχος αὐτοῦ· ἄνδρα κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ κρινεῖ. 13 οὐκ ἐκφεύξεται ἐν ἁρπάγματι ἁμαρτωλός, καὶ οὐ μὴ καθυστερήσει ὑπομονὴ εὐσεβοῦς. 14 πάσῃ ἐλεημοσύνῃ ποιήσει τόπον, ἕκαστος κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ εὑρήσει. 15  16  17 Μὴ εἴπῃς ὅτι ᾿Απὸ κυρίου κρυβήσομαι, καὶ ἐξ ὕψους τίς μου μνησθήσεται; ἐν λαῷ πλείονι οὐ μὴ γνωσθῶ, τίς γὰρ ἡ ψυχή μου ἐν ἀμετρήτῳ κτίσει; 18 ἰδοὺ ὁ οὐρανὸς καὶ ὁ οὐρανὸς τοῦ οὐρανοῦ, ἄβυσσος καὶ γῆ ἐν τῇ ἐπισκοπῇ αὐτοῦ σαλευθήσονται· 19 ἅμα τὰ ὄρη καὶ τὰ θεμέλια τῆς γῆς ἐν τῷ ἐπιβλέψαι εἰς αὐτὰ τρόμῳ συσσείονται. 20 καὶ ἐπ᾽ αὐτοῖς οὐ διανοηθήσεται καρδία, καὶ τὰς ὁδοὺς αὐτοῦ τίς ἐνθυμηθήσεται; 21 καὶ καταιγίς, ἣν οὐκ ὄψεται ἄνθρωπος, τὰ δὲ πλείονα τῶν ἔργων αὐτοῦ ἐν ἀποκρύφοις. 22 ἔργα δικαιοσύνης τίς ἀναγγελεῖ; ἢ τίς ὑπομενεῖ; μακρὰν γὰρ ἡ διαθήκη. 23 ἐλαττούμενος καρδίᾳ διανοεῖται ταῦτα, καὶ ἀνὴρ ἄφρων καὶ πλανώμενος διανοεῖται μωρά.

24 ῎Ακουσόν μου, τέκνον, καὶ μάθε ἐπιστήμην καὶ ἐπὶ τῶν λόγων μου πρόσεχε τῇ καρδίᾳ σου· 25 ἐκφανῶ ἐν σταθμῷ παιδείαν καὶ ἐν ἀκριβείᾳ ἀπαγγελῶ ἐπιστήμην. 26 ᾿Εν κρίσει κυρίου τὰ ἔργα αὐτοῦ ἀπ᾽ ἀρχῆς, καὶ ἀπὸ ποιήσεως αὐτῶν διέστειλεν μερίδας αὐτῶν. 27 ἐκόσμησεν εἰς αἰῶνα τὰ ἔργα αὐτοῦ καὶ τὰς ἀρχὰς αὐτῶν εἰς γενεὰς αὐτῶν· οὔτε ἐπείνασαν οὔτε ἐκοπίασαν καὶ οὐκ ἐξέλιπον ἀπὸ τῶν ἔργων αὐτῶν· 28 ἕκαστος τὸν πλησίον αὐτοῦ οὐκ ἐξέθλιψεν, καὶ ἕως αἰῶνος οὐκ ἀπειθήσουσιν τοῦ ῥήματος αὐτοῦ. 29 καὶ μετὰ ταῦτα κύριος εἰς τὴν γῆν ἐπέβλεψεν καὶ ἐνέπλησεν αὐτὴν τῶν ἀγαθῶν αὐτοῦ· 30 ψυχῇ παντὸς ζῴου ἐκάλυψεν τὸ πρόσωπον αὐτῆς, καὶ εἰς αὐτὴν ἡ ἀποστροφὴ αὐτῶν.

17

1 Nyamuzinda arhenzize omuntu omu budaka, na buzinda omu idaho amushubiza^y. 2 Abantu àbatwirîre ensiku n’amango gagerêrîre, abaha obuhashe oku byoshi^z biri en’igulu. 3 Nk’oku yene ali, abahà emisi, abalema bamushushire^a. 4 Ahà ngasi ciremwa okuyôboha omuntu, ly’omuntu akulira ensimba n’ebinyunyi. 5 Bashobôla okukolêsa mahashe arhanu ga Nyakasane, nka buhashe bwa kalindarhu, bahabwa okukolêsa obwenge n’obushinganyanya nka buhashe bwa kalinda, buhugûla ago mahashe gâge. 6 Abalema bagwerhe akanwa, olulimi, amasu, amarhwiri, abahà omurhima gw’oburhimanya. 7 Abayunjuza bumanye n’obukengere, abamanyisa ehibî n’ehinja. 8 Abahir’obumoleke omu murhima, mpu babone obunji bw’emikolo^b yâge. 9 Anabaha okujira obukuze bw’ebisomerine byâge, ensiku n’amango. 10 Bakuze izino lyage limâna, baganire obunji bw’ebi ajizire. 11 Anabahe obumanye, kandi anabamanyise irhegeko ly’akalamo. 12 Ajira haguma nabo endagano y’ensiku n’amango, abamanyisa enkengero^c zâge. 13 amasù gâbo gabona obunji bw’irenge lyage, amarhwiri gâbo gayumva obunene n’obwinja bw’izù lyâge. 14 Ababwira, erhi: «Mucilange oku bubî bwoshi», abahà amarhegeko bakulikira ngasi muguma oku wâbo.

Nyamuzinda mutwi w’emmanja

15 Olugendo lwâbo kubona alubona ensiku zoshi, nta mango lucîfulike aha arhalubone. 16 Kurhenga oburho bwâbo, enjira yabo erhabayêreecza oburhali bubî, ciru barhanahashaga okuhindula omurhima gwâbo guli nk’ibâle, gube murhima gwa muntu. 17 Ngasi lubaga aluhîre omurhambo wâlurhegeka, Israheli yehe guli mwanya gwa Nyamuzinda yene. 18 Bulya ye murhanzi, amulera omu bworhere nkana, omu kuba amuyunjuzize bulangashane bw’obuzigire bwâge, arhacimulikiriraga. 19 Ebijiro byâbo byoshi biri nk’izûba embere zâge, amasu gâge garhahusa kwalola olugendo lwâbo. 20 Obulyâlya bwâbo burhacifulisiri amasù gâge, ebyâha byâbo byoshi biri embere za Nyamuzinda. 21 Cikwône Nyakasane aba mwinja, ayishi n’eciremwa câge, Arhabiherêrekeza erhi kubilîkirira, ci kulanga abilanga. 22 Okuhâna kw’obuzigire kuli kubîka kw’omuntu, kunalange ecijiro cinja nka mbonyi y’isù. 23 Olusiku Nyamuzinda abahemba ho luciri, abavangulire omugisho gw’oluhembo lwâbo. 24 Abacîyunjuzize anabahe omurhima gw’okugaluka, arhûlirize abacîzigulusire.

Muciyunjuze

25 Ogaluke emunda Nyamuzinda ali, oleke ebyâha byâwe, omushenge bwinja, oleke okumugayisa. 26 Oshubire Ow’Enyanya, oleke obulyâlya, oshomhe lwoshi lwoshi obulenzi. 27 Bulya ndigi wankajikuza Nyamuzinda ekuzimu, akaba abazîne barhamukuzizi, bamuhà irenge lyâge? 28 Obukuze burhaba emw’emifù nk’oku burhaba emw’abarhahali, ozîne agwerhe n’amagala ye Nyamuzinda. 29 Neci, obwonjo bwa Nyamuzinda bubà bunji, olukogo lwage oku bantu bayerekire emund’ali. 30 bulya omuntu arhankaba na byoshi, mwene-omuntu arhali karhafà. 31 Bici bimoleka kulusha izûba? Kurhahanga lirhafulikwa n’ecitû. Omubiri n’omuko maligo byaka­ nakola. 32 Nyamuzinda ye Iola ngasi buhashe buli enyanya emalunga, abantu boshi bunaba budaka na luvu.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 17

1 Κύριος ἔκτισεν ἐκ γῆς ἄνθρωπον καὶ πάλιν ἀπέστρεψεν αὐτὸν εἰς αὐτήν. 2 ἡμέρας ἀριθμοῦ καὶ καιρὸν ἔδωκεν αὐτοῖς καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς ἐξουσίαν τῶν ἐπ᾽ αὐτῆς. 3 καθ᾽ ἑαυτὸν ἐνέδυσεν αὐτοὺς ἰσχὺν καὶ κατ᾽ εἰκόνα αὐτοῦ ἐποίησεν αὐτούς. 4 ἔθηκεν τὸν φόβον αὐτοῦ ἐπὶ πάσης σαρκὸς καὶ κατακυριεύειν θηρίων καὶ πετεινῶν. 5  6 διαβούλιον καὶ γλῶσσαν καὶ ὀφθαλμούς, ὦτα καὶ καρδίαν ἔδωκεν διανοεῖσθαι αὐτοῖς. 7 ἐπιστήμην συνέσεως ἐνέπλησεν αὐτοὺς καὶ ἀγαθὰ καὶ κακὰ ὑπέδειξεν αὐτοῖς. 8 ἔθηκεν τὸν ὀφθαλμὸν αὐτοῦ ἐπὶ τὰς καρδίας αὐτῶν δεῖξαι αὐτοῖς τὸ μεγαλεῖον τῶν ἔργων αὐτοῦ, 9  10 καὶ ὄνομα ἁγιασμοῦ αἰνέσουσιν, ἵνα διηγῶνται τὰ μεγαλεῖα τῶν ἔργων αὐτοῦ. 11 προσέθηκεν αὐτοῖς ἐπιστήμην καὶ νόμον ζωῆς ἐκληροδότησεν αὐτοῖς. 12 διαθήκην αἰῶνος ἔστησεν μετ᾽ αὐτῶν καὶ τὰ κρίματα αὐτοῦ ὑπέδειξεν αὐτοῖς. 13 μεγαλεῖον δόξης εἶδον οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτῶν, καὶ δόξαν φωνῆς αὐτοῦ ἤκουσεν τὸ οὖς αὐτῶν. 14 καὶ εἶπεν αὐτοῖς Προσέχετε ἀπὸ παντὸς ἀδίκου· καὶ ἐνετείλατο αὐτοῖς ἑκάστῳ περὶ τοῦ πλησίον. 15 Αἱ ὁδοὶ αὐτῶν ἐναντίον αὐτοῦ διὰ παντός, οὐ κρυβήσονται ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτοῦ. 16  17 ἑκάστῳ ἔθνει κατέστησεν ἡγούμενον, καὶ μερὶς κυρίου Ισραηλ ἐστίν. 18  19 ἅπαντα τὰ ἔργα αὐτῶν ὡς ὁ ἥλιος ἐναντίον αὐτοῦ, καὶ οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ ἐνδελεχεῖς ἐπὶ τὰς ὁδοὺς αὐτῶν. 20 οὐκ ἐκρύβησαν αἱ ἀδικίαι αὐτῶν ἀπ᾽ αὐτοῦ, καὶ πᾶσαι αἱ ἁμαρτίαι αὐτῶν ἔναντι κυρίου. 21  22 ἐλεημοσύνη ἀνδρὸς ὡς σφραγὶς μετ᾽ αὐτοῦ, καὶ χάριν ἀνθρώπου ὡς κόρην συντηρήσει. 23 μετὰ ταῦτα ἐξαναστήσεται καὶ ἀνταποδώσει αὐτοῖς καὶ τὸ ἀνταπόδομα αὐτῶν εἰς κεφαλὴν αὐτῶν ἀποδώσει· 24 πλὴν μετανοοῦσιν ἔδωκεν ἐπάνοδον καὶ παρεκάλεσεν ἐκλείποντας ὑπομονήν. 25 ᾿Επίστρεφε ἐπὶ κύριον καὶ ἀπόλειπε ἁμαρτίας, δεήθητι κατὰ πρόσωπον καὶ σμίκρυνον πρόσκομμα· 26 ἐπάναγε ἐπὶ ὕψιστον καὶ ἀπόστρεφε ἀπὸ ἀδικίας καὶ σφόδρα μίσησον βδέλυγμα. 27 ὑψίστῳ τίς αἰνέσει ἐν ᾅδου ἀντὶ ζώντων καὶ διδόντων ἀνθομολόγησιν; 28 ἀπὸ νεκροῦ ὡς μηδὲ ὄντος ἀπόλλυται ἐξομολόγησις· ζῶν καὶ ὑγιὴς αἰνέσει τὸν κύριον. 29 ὡς μεγάλη ἡ ἐλεημοσύνη τοῦ κυρίου καὶ ἐξιλασμὸς τοῖς ἐπιστρέφουσιν ἐπ᾽ αὐτόν. 30 οὐ γὰρ δύναται πάντα εἶναι ἐν ἀνθρώποις, ὅτι οὐκ ἀθάνατος υἱὸς ἀνθρώπου. 31 τί φωτεινότερον ἡλίου; καὶ τοῦτο ἐκλείπει· καὶ πονηρὸν ἐνθυμηθήσεται σὰρξ καὶ αἷμα. 32 δύναμιν ὕψους οὐρανοῦ αὐτὸς ἐπισκέπτεται, καὶ ἄνθρωποι πάντες γῆ καὶ σποδός.

18

Nyamuzinda abà mukulu

1 Nyamubaho ensiku n’amango ye walemaga byoshi. 2 Nyamuzinda yene mushinganyanya. 3 Nta wundi omulushire, yerhegeka igulu n’akashanashanwe, byoshi bikenga obulonza bwage, bulya ye mwâmi wa byoshi, oku buhashe bwage ye berûla ebitagatifu n’ebirhali bitagatifu. 4 Ndi àhîre obuhashe bw’okuderha ebijiro byâge, na ndi wankavûlula ebinja byâge? 5 Ndi wankagera obuhashe bw’obwâmi bwâge, na ndi wankaganira obwonjo bwâge? 6 Ntaco omuntu ankanyihyakwo na ntaco ankayushûlakwo, ntaye wankavûlula ebinja bya Nyamuzinda byoshi. 7 Erhi omuntu ayûsa, gwo gukola murhondêro, erhi kwo kukola kurha­ngira, n’erhi ahusa kube kurhângâla^d.

Omuntu aba ntaye

8 Omuntu aba cici? Abà wa bici? Ngahi ayinjihira na ngahi abihira? 9 Akalamo kage? Emyâka igana nk’eri minji. 10 Murhônyi gudômwa omu nyanja, mbeke ya mushenyi, kwo eyo myâka eri embere z’ensiku n’amango. 11 Co cirhuma Nyamuzinda alember’abantu, co cinarhuma anabarhulirako olukogo lwâge 12 Abwine, amanyire oku obuzinda bwâbo bubà buligo, co cirhuma aluza obwonjo. 13 Omuntu ababalira omulungu wâge, ci Nyamuzinda yehe ababalira ngasi muntu yeshi, anahanûle, akubûle, ayîgîrize, arhange kul’omungere anajira obuso bwâge^e. 14 Olukogo !wage luba oku bantu bakulikire enjira yâge, balya balongereza okushimba amarhegeko gâge.

Okuhâna kulimwo kubiri

15 Mwana wâni, aminja ojirire omuntu orhagakulikizagyako bijaci, n’ebi wahâna, orhabihânaga wanacîduduma. 16 Olume lunanyihye idûrhu bulya? Akanwa kinja kalushire okuhâna. 17 Neci, akanwa kinja kalushire okuhâna, ci omuntu nkana byombi haguma abihira. 18 Omusirhe anabe arhahâna anabulijâcirana, n’omwâgalwa anahâne ehi alakira.

Okucirhonda n’okulalira

19 Embere oje lubanja, orhangidôsa emirhima, ocîbuke oku orhacilwâla. 20 Ocîyâze embere oje lubanja, hano oluja, bakulîka. 21 Ocîrhohye embere olwâle, yerekana oku ocîyunjuzize nka wamajira ecâha. 22 Harhajiraga ecakuhanza kwayûkiriza eciragâne câwe bwacibona, orhalindaga olufù mpu Iyo obà mwinja. 23 Gerêreza embere olaganye Nyamuzinda, olekiyôrha nk’owarhangula Nyamuzinda. 24 Kengera obukunizi bw’ensiku nzinda, amango g’okucihôla, amango Nyamuzinda akengulana. 25 Amango oyezize, kengêra ecizomho, n’amango ohirhire, kengera obukenyi n’obuligo. 26 Kurhenga sêzi kuhika bijingo, akasanzi karhayimanga, byoshi kugera bigera duba embere za Nyamuzinda. 27 Omurhimanya kucîlanga acîlanga muli byoshi, omu nsiku z’obugoma, anacilange oku bulenzi. 28 Omuntu w’obukengêre yeshi ayishi oburhimanya; owabuhisirekwo kukûnga abukûnga. 29 Abantu b’obukengêre n’abadesi nkana nabo bashibirire oburhimanya, n’ebi baganira eri migani ekwânîne obushinganyanya.

Okucîrhegeka kw’omuntu

30 Orhayemêraga amagene g’àbakulula, oshube oku nyifinjo zâwe. 31 Okushimba enshumi z’amagene gâwe, kwanarhuma abashombanyi bâwe bakushekera. 32 Omanye wakarhonya obunùnîrizi bw’amasîma, orhayinjibanaga ab’enkomedu ziri ntyo. 33 Orhajiraga ensiku nkulu n’ensaranga mpozanyo, amango enshoho yâwe eri nyûmu.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 18

1 ῾Ο ζῶν εἰς τὸν αἰῶνα ἔκτισεν τὰ πάντα κοινῇ· 2 κύριος μόνος δικαιωθήσεται. 3  4 οὐθενὶ ἐξεποίησεν ἐξαγγεῖλαι τὰ ἔργα αὐτοῦ· καὶ τίς ἐξιχνεύσει τὰ μεγαλεῖα αὐτοῦ; 5 κράτος μεγαλωσύνης αὐτοῦ τίς ἐξαριθμήσεται; καὶ τίς προσθήσει ἐκδιηγήσασθαι τὰ ἐλέη αὐτοῦ; 6 οὐκ ἔστιν ἐλαττῶσαι οὐδὲ προσθεῖναι, καὶ οὐκ ἔστιν ἐξιχνιάσαι τὰ θαυμάσια τοῦ κυρίου· 7 ὅταν συντελέσῃ ἄνθρωπος, τότε ἄρχεται· καὶ ὅταν παύσηται, τότε ἀπορηθήσεται. 8 Τί ἄνθρωπος, καὶ τί ἡ χρῆσις αὐτοῦ; τί τὸ ἀγαθὸν αὐτοῦ, καὶ τί τὸ κακὸν αὐτοῦ; 9 ἀριθμὸς ἡμερῶν ἀνθρώπου πολλὰ ἔτη ἑκατόν· 10 ὡς σταγὼν ὕδατος ἀπὸ θαλάσσης καὶ ψῆφος ἄμμου, οὕτως ὀλίγα ἔτη ἐν ἡμέρᾳ αἰῶνος. 11 διὰ τοῦτο ἐμακροθύμησεν κύριος ἐπ᾽ αὐτοῖς καὶ ἐξέχεεν ἐπ᾽ αὐτοὺς τὸ ἔλεος αὐτοῦ. 12 εἶδεν καὶ ἐπέγνω τὴν καταστροφὴν αὐτῶν ὅτι πονηρά· διὰ τοῦτο ἐπλήθυνεν τὸν ἐξιλασμὸν αὐτοῦ. 13 ἔλεος ἀνθρώπου ἐπὶ τὸν πλησίον αὐτοῦ, ἔλεος δὲ κυρίου ἐπὶ πᾶσαν σάρκα· ἐλέγχων καὶ παιδεύων καὶ διδάσκων καὶ ἐπιστρέφων ὡς ποιμὴν τὸ ποίμνιον αὐτοῦ. 14 τοὺς ἐκδεχομένους παιδείαν ἐλεᾷ καὶ τοὺς κατασπεύδοντας ἐπὶ τὰ κρίματα αὐτοῦ. 15 Τέκνον, ἐν ἀγαθοῖς μὴ δῷς μῶμον καὶ ἐν πάσῃ δόσει λύπην λόγων. 16 οὐχὶ καύσωνα ἀναπαύσει δρόσος; οὕτως κρείσσων λόγος ἢ δόσις. 17 οὐκ ἰδοὺ λόγος ὑπὲρ δόμα ἀγαθόν; καὶ ἀμφότερα παρὰ ἀνδρὶ κεχαριτωμένῳ. 18 μωρὸς ἀχαρίστως ὀνειδιεῖ, καὶ δόσις βασκάνου ἐκτήκει ὀφθαλμούς. 19 Πρὶν ἢ λαλῆσαι μάνθανε καὶ πρὸ ἀρρωστίας θεραπεύου. 20 πρὸ κρίσεως ἐξέταζε σεαυτόν, καὶ ἐν ὥρᾳ ἐπισκοπῆς εὑρήσεις ἐξιλασμόν. 21 πρὶν ἀρρωστῆσαί σε ταπεινώθητι καὶ ἐν καιρῷ ἁμαρτημάτων δεῖξον ἐπιστροφήν. 22 μὴ ἐμποδισθῇς τοῦ ἀποδοῦναι εὐχὴν εὐκαίρως καὶ μὴ μείνῃς ἕως θανάτου δικαιωθῆναι. 23 πρὶν εὔξασθαι ἑτοίμασον σεαυτὸν καὶ μὴ γίνου ὡς ἄνθρωπος πειράζων τὸν κύριον. 24 μνήσθητι θυμοῦ ἐν ἡμέραις τελευτῆς καὶ καιρὸν ἐκδικήσεως ἐν ἀποστροφῇ προσώπου. 25 μνήσθητι καιρὸν λιμοῦ ἐν καιρῷ πλησμονῆς, πτωχείαν καὶ ἔνδειαν ἐν ἡμέραις πλούτου. 26 ἀπὸ πρωίθεν ἕως ἑσπέρας μεταβάλλει καιρός, καὶ πάντα ἐστὶν ταχινὰ ἔναντι κυρίου. 27 ῎Ανθρωπος σοφὸς ἐν παντὶ εὐλαβηθήσεται καὶ ἐν ἡμέραις ἁμαρτιῶν προσέξει ἀπὸ πλημμελείας. 28πᾶς συνετὸς ἔγνω σοφίαν καὶ τῷ εὑρόντι αὐτὴν δώσει ἐξομολόγησιν. 29 συνετοὶ ἐν λόγοις καὶ αὐτοὶ ἐσοφίσαντο καὶ ἀνώμβρησαν παροιμίας ἀκριβεῖς. 30 ᾿Οπίσω τῶν ἐπιθυμιῶν σου μὴ πορεύου καὶ ἀπὸ τῶν ὀρέξεών σου κωλύου· 31 ἐὰν χορηγήσῃς τῇ ψυχῇ σου εὐδοκίαν ἐπιθυμίας, ποιήσει σε ἐπίχαρμα τῶν ἐχθρῶν σου. 32 μὴ εὐφραίνου ἐπὶ πολλῇ τρυφῇ, μὴ προσδεθῇς συμβολῇ αὐτῆς. 33 μὴ γίνου πτωχὸς συμβολοκοπῶν ἐκ δανεισμοῦ, καὶ οὐδέν σοί ἐστιν ἐν μαρσιππίῳ.

19

1 Omuntu ojira ntyo arhakagala, n’ogaya ehinyi agwerhe, bukenyi ahingira. 2 amamvu n’abakazi b’ebishungu byo bihûsa abalume omurhima, n’omwîra w’embaraga arhabâ nshonyi^f. 3 Oyo muntu guli munyama gw’ebigûku n’emivunyu, n’ecirala cirhafuma aho.

Omanye okudegenda

4 Oyemêra dudaduba erhi wa murhima mwangu, n’ojira ecâha yene ocîkolera amabî. 5 Osîma amabî ayishihanwa. 6 Orhakwîrirwa kalimi afuma lunji. 7 Omwanzi gwa bene orhagubwiraga owundi, ntaye wakushombera okwo. 8 Gwa bene orhagubwira ndi: oli omwîra wâwe, oli omushombanyi wâwe, nkaba libe irhegeko emund’oli ly’okuderha. 9 Bânakurhega amarhwiri, bâkukemerane, buzinda bakushombe. 10 Ka bakubwizire omwanzi? Ocibêre nshinda. Yaah! Orhabashe! 11 Mwanzi musungunu baguhe omwerûzi, gumuheke nka mukazi wabiga-bigwa n’emikero mibishi. 12 Omwanzi babwira ecinganyi, guli nka mwampi bamulashire omu cibero.

Wayumvirhe, gendaga olole wene

13 J’emw’omwîra wâwe: kwankanaba ntako anajizire, n’akaba hali oku anajijire, arhacishubirire. 14 J’emw’omulungu wâwe, kwankanaba ntakwo anadesire, n’akabâhali oku anadesire, arhacikuderhe. 15 Ja wene emw’omwîra wâwe: bulya abantu barhahimwa kunywerha, orhayemêrezagya ngasi coshi bakubwizire. 16 Kanji olulimi lufuma omuntu n’obwo arhakulonzagya, ndi akanwa karhasâgifuma? 17 Genda oshambâze mulungu wâwe embere omujise luhanja, kulikira amarhegeko g’Ow’Enyanya orhajira burhe. 18 Amarhegeko ga Nyamuzinda gwo guba murhwe gw’olukogo lwâge, n’obushinganyanya buyunguka obuzigire bwâge. 19 Okumanya amarhegeko ga Nyamuzinda^g n’okugakulikira yo njira y’a­ kalamo, abajira ebimusîmîsa banahumbûle oku murhi gw’obuzîne bw’ensiku n’amango.

Oburhimanya bw’okuli n’oburhali bwo

20 Ngasi burhimanya kubâ kurhînya Nyamuzinda, na ngasi burhimanya bubâmo okuyûkiriza irhegeko n’okumanya obuhashe bwage. 21 Omushizi obwira nnawabo erhi: «Ntajire ehi walonza». ciru ankahijira buzinda, kugayîsa agayîsa omuha eci alya. 22 Okumanya amabî burhaba burhimanya, n’ihano ly’abanya-byâha burhaba bwirhonzi. 23 Hali obulenga burhali bwo, musirhe, omuntu orhajira burhimanya. 24 Owaba na bwenge bunyi akanarhînya Nyamuzinda, ye mukulu aha mwenge-mwenge wavuna irhegeko. 25 Hali obulungu bw’obulyalya, hali abanywerha mpu Iyo babona eci balonza. 26 Hali abantu bagenda bajonjoboka n’omûngo, n’obwo kwa bwengûza. 27 Obone akube igosi, abe nka wa bihuli, ye na murhanzikola amaligo hano abona obulyo. 28 Hali onunirwa n’obuzamha bw’okujira ecâha, hano abona akasanzi k’okucijira erhi na yeshi oyo. 29 Ebusu omuntu amanyirwa, omuntu nkana abonekana emalanga. 30 Myamhalo y’omuntu emanyisa omukolo gwage, n’olugendo lwâge luyêrekane al muntu muci^h.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 19

1 ἐργάτης μέθυσος οὐ πλουτισθήσεται· ὁ ἐξουθενῶν τὰ ὀλίγα κατὰ μικρὸν πεσεῖται. 2 οἶνος καὶ γυναῖκες ἀποστήσουσιν συνετούς, καὶ ὁ κολλώμενος πόρναις τολμηρότερος ἔσται· 3 σήπη καὶ σκώληκες κληρονομήσουσιν αὐτόν, καὶ ψυχὴ τολμηρὰ ἐξαρθήσεται. 4 ῾Ο ταχὺ ἐμπιστεύων κοῦφος καρδίᾳ, καὶ ὁ ἁμαρτάνων εἰς ψυχὴν αὐτοῦ πλημμελήσει. 5 ὁ εὐφραινόμενος καρδίᾳ καταγνωσθήσεται, 6 καὶ ὁ μισῶν λαλιὰν ἐλαττονοῦται κακίᾳ. 7 μηδέποτε δευτερώσῃς λόγον, καὶ οὐθέν σοι οὐ μὴ ἐλαττονωθῇ. 8 ἐν φίλῳ καὶ ἐχθρῷ μὴ διηγοῦ, καὶ εἰ μή ἐστίν σοι ἁμαρτία, μὴ ἀποκάλυπτε· 9 ἀκήκοεν γάρ σου καὶ ἐφυλάξατό σε, καὶ ἐν καιρῷ μισήσει σε. 10 ἀκήκοας λόγον; συναποθανέτω σοι· θάρσει, οὐ μή σε ῥήξει. 11 ἀπὸ προσώπου λόγου ὠδινήσει μωρὸς ὡς ἀπὸ προσώπου βρέφους ἡ τίκτουσα. 12 βέλος πεπηγὸς ἐν μηρῷ σαρκός, οὕτως λόγος ἐν κοιλίᾳ μωροῦ. 13 ῎Ελεγξον φίλον, μήποτε οὐκ ἐποίησεν, καὶ εἴ τι ἐποίησεν, μήποτε προσθῇ. 14 ἔλεγξον τὸν πλησίον, μήποτε οὐκ εἶπεν, καὶ εἰ εἴρηκεν, ἵνα μὴ δευτερώσῃ. 15 ἔλεγξον φίλον, πολλάκις γὰρ γίνεται διαβολή, καὶ μὴ παντὶ λόγῳ πίστευε. 16 ἔστιν ὀλισθάνων καὶ οὐκ ἀπὸ ψυχῆς, καὶ τίς οὐχ ἥμαρτεν ἐν τῇ γλώσσῃ αὐτοῦ; 17 ἔλεγξον τὸν πλησίον σου πρὶν ἢ ἀπειλῆσαι καὶ δὸς τόπον νόμῳ ὑψίστου. 18  19  20 Πᾶσα σοφία φόβος κυρίου, καὶ ἐν πάσῃ σοφίᾳ ποίησις νόμου· 21  22 καὶ οὐκ ἔστιν σοφία πονηρίας ἐπιστήμη, καὶ οὐκ ἔστιν ὅπου βουλὴ ἁμαρτωλῶν φρόνησις. 23 ἔστιν πανουργία καὶ αὕτη βδέλυγμα, καὶ ἔστιν ἄφρων ἐλαττούμενος σοφίᾳ· 24 κρείττων ἡττώμενος ἐν συνέσει ἔμφοβος ἢ περισσεύων ἐν φρονήσει καὶ παραβαίνων νόμον. 25 ἔστιν πανουργία ἀκριβὴς καὶ αὕτη ἄδικος, καὶ ἔστιν διαστρέφων χάριν τοῦ ἐκφᾶναι κρίμα. 26 ἔστιν πονηρευόμενος συγκεκυφὼς μελανίᾳ, καὶ τὰ ἐντὸς αὐτοῦ πλήρη δόλου· 27 συγκρύφων πρόσωπον καὶ ἐθελοκωφῶν, ὅπου οὐκ ἐπεγνώσθη, προφθάσει σε· 28 καὶ ἐὰν ὑπὸ ἐλαττώματος ἰσχύος κωλυθῇ ἁμαρτεῖν, ἐὰν εὕρῃ καιρόν, κακοποιήσει. 29 ἀπὸ ὁράσεως ἐπιγνωσθήσεται ἀνήρ, καὶ ἀπὸ ἀπαντήσεως προσώπου ἐπιγνωσθήσεται νοήμων· 30 στολισμὸς ἀνδρὸς καὶ γέλως ὀδόντων καὶ βήματα ἀνθρώπου ἀναγγελεῖ τὰ περὶ αὐτοῦ. 31 πολλὴν ἀγρυπνίαν καὶ ἐπιστήμην προσενεγκάμενος 32 ἐν τῷ διαστήματι τοῦ χρόνου 33 πρὸς τὸ ἐπὶ πέρας ἀγαγόντα τὸ βιβλίον ἐκδόσθαι 34 καὶ τοῖς ἐν τῇ παροικίᾳ βουλομένοις φιλομαθεῖν 35 προκατασκευαζομένους τὰ ἤθη

20

Okuhulika n’okuderha

1 Hali ebinwa by’obukali birhalusire, hali n’okuhulika kuyêrekana omuntu w’obukengere. 2 Okukaliha kwo kukulu aha kubîka obukunizi. 3 Omuntu ocîshobeka yene erhi buhane afumire. 4 Kw’ali nk’enshahu yashimba okugwarha omunyere, omuntu wacîhambira okutwa olubanja n’akadali. 5 Lebe acihulikire, abonekana murhimanya, oku lebe w’engamîzi acîshombanya n’omuvovo gwâge. 6 Lebe ahulisire kubula eci aderha, na lebe ahulisire kulinda agâge mango g’okuderha. 7 Omurhimanya mango agera g’okuhulika, ci kadegende n’omusirhe barhishigera mango. 8 Kadesi acîshombanya, n’omanya mpu yene oyishiderha, nshombo acizûkiza.

Ebisômeza biluga

9 Lebe ânacirira omu buhanya; hali oyu obuhanya buciza, haligi n’amango obucire bulerha nyamanja. 10 Hali okuhâna kurhayûguka, haligi n’okuhâna kuyunguka kabiri, 11 Hali amango irenge lirhohya omuntu, haligi n’abantu balengerera omu buligo bwâbo. 12 Hali ogula birugu binji n’ensaranga nsungunu, n’obwo bamukanzire kali nda kulusha. 13 Omurhimanya anasîmirwe ebinwa byâge, n’okuhâna kw’omuhwinja kuhere busha. 14 Ebi omusirhe ahâna birhaciza, bulya abikonolire amasu mpu omugalulire kali kangana halya. 15 Oku arhahanyiri bici, abulihûna kulusha, anahâne nk’owahamagaza, ene akuhoze, irhondo ayishikulyûza: aba wa kukobwa. 16 Omusirhe anaderhe, erhi: «Ntajira mwiîa, mbona mpâna ci ntabona cavuga omunkwa, 17 abalya ebyani bajira akalimi kabi». Owa bene oyo barhahwa barhamushekera.

Akanwa kabi

18 Okusârhala n’amagulu kwo kukulu aha kusârhala n’olulimi; isârhala !ya bene eryo lirhahumba mubi. 19 Omuhwinja kw’ali nka lulibi, ebinganyi bilujire lwimbo. 20 Ecihwinja cirhatwa mugani gwâkûngwa, cihabe amango abandi bagutwa. 21 Hali oyu obukenyi bubera mpenzi ya kurhanga ecâha, amango g’okurhamûka, omurhima gurhamulya. 22 Hali ociheza erhi nshonyi zirhuma, aciheze mpu akenga omusirhe. 23 Hali olaganyiza omwîra wâge omu bwâba, hayishizûka enshombo y’obumâma.

Obunywesi

24 Okunywerha kuba kucîshûbula bwenêne, kurhahwa ekanwa k’ebinganyi. 25 Ecishambo co cikulu aha munywesi mukulu, cikwône bombi kuhera banahera. 26 Enkomedu y’okunywerha bubâ buhanya, n’omunywesi nshonyi zirhahwa zirhamubumbiri.

Obukulu n’embaka z’omurhimanya

27 Omurhimanya acikengêsa n’ebinwa byâge, n’omuntu mwenge ye abakulu basîma. 28 Omuhinzi kusârûla asârûla, n’osîmwa n’abakulu, anatumule anabuli babalirwa. 29 Okushegulwa n’okurhûlwa binarhume abagula bahurha amasù, kube kubashweka akanwa mpu bakanaderha. 30 Oburhimanya bufulike n’obuhirhi bubishe, bunguke buci bijira? 31 Omuntu wafulika isirhe lyage, ye mukulu oku wafulika oburhimanya bwâge.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 20 1 ῎Εστιν ἔλεγχος ὃς οὐκ ἔστιν ὡραῖος, καὶ ἔστιν σιωπῶν καὶ αὐτὸς φρόνιμος. 2 ὡς καλὸν ἐλέγξαι ἢ θυμοῦσθαι, 3 καὶ ὁ ἀνθομολογούμενος ἀπὸ ἐλαττώσεως κωλυθήσεται. 4 ἐπιθυμία εὐνούχου ἀποπαρθενῶσαι νεάνιδα, οὕτως ὁ ποιῶν ἐν βίᾳ κρίματα. 5 ἔστιν σιωπῶν εὑρισκόμενος σοφός, καὶ ἔστιν μισητὸς ἀπὸ πολλῆς λαλιᾶς. 6 ἔστιν σιωπῶν, οὐ γὰρ ἔχει ἀπόκρισιν, καὶ ἔστιν σιωπῶν εἰδὼς καιρόν. 7 ἄνθρωπος σοφὸς σιγήσει ἕως καιροῦ, ὁ δὲ λαπιστὴς καὶ ἄφρων ὑπερβήσεται καιρόν. 8 ὁ πλεονάζων λόγῳ βδελυχθήσεται, καὶ ὁ ἐνεξουσιαζόμενος μισηθήσεται. 9 ῎Εστιν εὐοδία ἐν κακοῖς ἀνδρί, καὶ ἔστιν εὕρεμα εἰς ἐλάττωσιν. 10 ἔστιν δόσις, ἣ οὐ λυσιτελήσει σοι, καὶ ἔστιν δόσις, ἧς τὸ ἀνταπόδομα διπλοῦν. 11 ἔστιν ἐλάττωσις ἕνεκεν δόξης, καὶ ἔστιν ὃς ἀπὸ ταπεινώσεως ἦρεν κεφαλήν. 12 ἔστιν ἀγοράζων πολλὰ ὀλίγου καὶ ἀποτιννύων αὐτὰ ἑπταπλάσιον. 13 ὁ σοφὸς ἐν λόγοις ἑαυτὸν προσφιλῆ ποιήσει, χάριτες δὲ μωρῶν ἐκχυθήσονται. 14 δόσις ἄφρονος οὐ λυσιτελήσει σοι, οἱ γὰρ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ ἀνθ᾽ ἑνὸς πολλοί 15 ὀλίγα δώσει καὶ πολλὰ ὀνειδίσει καὶ ἀνοίξει τὸ στόμα αὐτοῦ ὡς κῆρυξ· σήμερον δανιεῖ καὶ αὔριον ἀπαιτήσει, μισητὸς ἄνθρωπος ὁ τοιοῦτος. 16 μωρὸς ἐρεῖ Οὐχ ὑπάρχει μοι φίλος, καὶ οὐκ ἔστιν χάρις τοῖς ἀγαθοῖς μου· 17 οἱ ἔσθοντες τὸν ἄρτον αὐτοῦ φαῦλοι γλώσσῃ, ποσάκις καὶ ὅσοι καταγελάσονται αὐτοῦ; 18 ᾿Ολίσθημα ἀπὸ ἐδάφους μᾶλλον ἢ ἀπὸ γλώσσης, οὕτως πτῶσις κακῶν κατὰ σπουδὴν ἥξει. 19 ἄνθρωπος ἄχαρις, μῦθος ἄκαιρος· ἐν στόματι ἀπαιδεύτων ἐνδελεχισθήσεται. 20 ἀπὸ στόματος μωροῦ ἀποδοκιμασθήσεται παραβολή· οὐ γὰρ μὴ εἴπῃ αὐτὴν ἐν καιρῷ αὐτῆς. 21 ῎Εστιν κωλυόμενος ἁμαρτάνειν ἀπὸ ἐνδείας, καὶ ἐν τῇ ἀναπαύσει αὐτοῦ οὐ κατανυγήσεται. 22 ἔστιν ἀπολλύων τὴν ψυχὴν αὐτοῦ δι᾽ αἰσχύνην, καὶ ἀπὸ ἄφρονος προσώπου ἀπολεῖ αὐτήν. 23 ἔστιν χάριν αἰσχύνης ἐπαγγελλόμενος φίλῳ, καὶ ἐκτήσατο αὐτὸν ἐχθρὸν δωρεάν. 24 Μῶμος πονηρὸς ἐν ἀνθρώπῳ ψεῦδος, ἐν στόματι ἀπαιδεύτων ἐνδελεχισθήσεται. 25 αἱρετὸν κλέπτης ἢ ὁ ἐνδελεχίζων ψεύδει, ἀμφότεροι δὲ ἀπώλειαν κληρονομήσουσιν. 26 ἦθος ἀνθρώπου ψευδοῦς ἀτιμία, καὶ ἡ αἰσχύνη αὐτοῦ μετ᾽ αὐτοῦ ἐνδελεχῶς. 27 ῾Ο σοφὸς ἐν λόγοις προάξει ἑαυτόν, καὶ ἄνθρωπος φρόνιμος ἀρέσει μεγιστᾶσιν. 28 ὁ ἐργαζόμενος γῆν ἀνυψώσει θημωνιὰν αὐτοῦ, καὶ ὁ ἀρέσκων μεγιστᾶσιν ἐξιλάσεται ἀδικίαν. 29 ξένια καὶ δῶρα ἀποτυφλοῖ ὀφθαλμοὺς σοφῶν καὶ ὡς φιμὸς ἐν στόματι ἀποτρέπει ἐλεγμούς. 30 σοφία κεκρυμμένη καὶ θησαυρὸς ἀφανής, τίς ὠφέλεια ἐν ἀμφοτέροις; 31 κρείσσων ἄνθρωπος ἀποκρύπτων τὴν μωρίαν αὐτοῦ ἢ ἄνθρωπος ἀποκρύπτων τὴν σοφίαν αὐτοῦ.

---

 ⁿ11.18 Oluhembo lwâbo: en’igulu emwa mugulûza, nta kucîbona. lolà Ayu 27, 16 … Lk 12, 16..

 ^o11.28 buzinda bwâge: okufà bwinja ly’iragi, ofe oli murhonyi emwa Nyamuzinda; ah’obugale bwankakurhanga, bwankakuzinda.

 ^p15.11 15, 11: Ebi ashomba: omuntu agwerhe obuhuru, anacîshoga ehi omurhima gumuhire; yene anacijâmwo, aderhe «nalonza hirebe, najira hirebe; ntâlonza, ntâjire … » buzira kusêzibwa na ndi, Omuntu arhankashobeka Nyamuzinda mpu ye wamujirîsize amabî: lola Yk 1, 13-14.

 ^q16.7 Muhimbo gwa busha: Iola Murh 6, 1-7.

 ^r16.8 Loti: mwene wâbo Ahrahamu: Iola Murh 19. 1-29.

 ^s16.9 Emihera: ab’e Kanâni barhanzi, balya barhashangîraga na Nyamuzinda w’okuli:

 ^t16.10 murhima gwabo mubi: Iola Lub 12, 37.

 ^u16.9 Emihera: ab’e Kanâni barhanzi, balya barhashangîraga na Nyamuzinda w’okuli.

 ^v16.17 Binji ntya: Iola Murh 3, 10; 4, 9.

 ^w16.22 Eri kuli: owalinda endagâno ya Nyamuzinda ahire omurhima omu nda, nta kuderha mpu ama!egama. arhâciyishe!

 ^x16.26 Ebiremwa byage: Iola Murh 1, 1: okulemwa kw’igulu.

 ^y17.1 Amushubiza: Iola Murh 2: omuntu kufà afà.

 ^z17.2 byoshi: Iola Murh 1, 28.

 ^a17.3 Bamushushire: Iola Murh 2, 27.

 ^b17.8 Emikolo yâge: lola Rm 1. 19-20.

 ^c17.12 Enkengêro zage: Marhegeko Nyamuzinda ahâga Musa.

 ^d18.7 Kurhângâla: ebya Nyamuzinda birhaheka, omuntu akwânîne alole, asômerwe, kandi aharamye owabijiraga.

 ^e18.13 Obuso bwâge: Nyamuzinda arhahimwa lukogo oku bantu, Iola 2 Mak 6, 13; Bush 12,19…

 ^f19.2 Omu kukulikira La bible de Jérusalem, otremolet.free.fr, rhukûzire emilongo yalijire yashubirirwa kabiri n’okuleka emihenge y’olukere lukûlisirwe kuli milongo miguma miguma omu mandiko g’ecigereki garhenga muli LXX

 ^g19.19 Okashimba amarhegeko gâge waba n’olukogo lwâge, n’obushinganyanya bwâwe bwâkulêrhera obuzigire bwâge.

 ^h19.30 Rhwamayimangira oku milongo 30 eri omu Ebibliya Ntagatifu , Verbum Bible, Kinshasa , 1992, n’obwo LXX ahisire oku milongo 35

21

Embero z’ebyâha

1 Mwana wâni, ka wajizire ecâha? orhacishubiriraga, ohûne obwonjo oku byâha byâwe byoshi bya mîra. 2 Oyâke ecâha kula onayâka enjoka: okaciyegera, cakuluma, amino gâco gali nka ga mpangaza, go gazigulula abalume. 3 Ngasi câha eba ngôrho ya môji abiri, aha yatwâga hanaje akafinjo. 4 Obukali n’entambala, kwo n’enyumpa ya cibone eshâbûka ntyo. 5 Omusengero gw’omukenyi omu marhwiri ga Nyamuzinda guhika, n’okushuza kwâge kurhalegama. 6 Orhasîma bamukalihire, kajira ka banya-byâha akulikira, orhînya Nyamuzinda yehe murhima agalula. 7 Kishiderha anaje irenge hoshi-hoshi, ci omuntu w’obukengere arhahabiri obuzamba bw’okwo. 8 Okuyûbaka aha mwâwe n’ebirugu bya bene, kuli kucîhumbira enshinda wanabona. 9 Endêko y’ababî, nsinga ya muliro, obuzinda bwâyo kukwebwa ecîko. 10 Enjira y’ababî erhahimwa kukoma, ci ekuzimuⁱ ehêka.

Omurhimanya n’omusirhe

11 Omuntu oshibirira irhegeko kushuba ashuba oku magene gâge, obwimâna bw’okurhînya Nyamuzinda buba burhimanya. 12 Hali oyâbirwa n’okucîyigîriza, kubula irhwe kurhuma, ci haligi n’oba agwerhe eyo nshokano y’irhwe emurhindibuze. 13 Omurhimanya eba nyenga ya bumanye, n’obulonza bwâge, iriba lya nshongôle. 14 Omurhima gw’omusirhe, ndaha mbere, yo erhabîka bici. 15 Omuntu mwenge akayumva akanwa kinja, anakabîke emurhima, ayushulekwo n’akâge; leka omusirhe akayumve, asheke, kwo na kuyîbagira. 16 Ebinwa by’omusirhe biba nka muzigo guyâbire omubalama, ci ekanwa k’omurhimanya binja biyirhenga. 17 Akanwa k’omuntu nkana basîma okukayumva omu ndêko, oku adesire, ngasi muguma anakuhire emurhima. 18 Nyumpa ya mushaka bwo burhimanya bw’ecihwinja, n’obumanye bw’omusirhe, binwa birhagwerhi nda na mugongo. 19 Emw’omusirhe, enjira ly’akalamo gubà mugozi emagulu, kabangiro emaboko. 20 Omusirhe nk’asheka, analinzi basha, ocikenzire yehe kugera agera amasheka gâge. 21 Emw’omuntu nkana, irhegeko gali masholo ga bulimbi, ngolo ekuboko kulyo. 22 Ecinganyi cinacishokoze okudâha, omuntu mwenge arhangiba nk’alinda; 23 ecinganyi cinakâhêngûliza oku lumvi, omuntu ocikenzire anabe nk’aciyegûla. 24 Okuyumvirhiza aha lumvi kuba kwa muntu orhaleragwa, nshonyi kubonêsa omuntu. 25 Akanwa ka bakadegende karhahwa kujumbulusa ebinwa bya bene, enderho z’abarhimanya zôhe zijira olugero. 26 Omurhima gw’ebinganyi ekanwa guba, ci akanwa k’abarhimanya, murhima gwâbo. 27 Omubî anahehêrere omushombanyi wâge, n’obwo yene ocihehêrire. 28 Omuntu ohambara abâbo, yene ocîkolera amabî, kushombwa ashombwa n’abalungu bâge.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 21

1 Τέκνον, ἥμαρτες; μὴ προσθῇς μηκέτι καὶ περὶ τῶν προτέρων σου δεήθητι. 2 ὡς ἀπὸ προσώπου ὄφεως φεῦγε ἀπὸ ἁμαρτίας· ἐὰν γὰρ προσέλθῃς, δήξεταί σε· ὀδόντες λέοντος οἱ ὀδόντες αὐτῆς ἀναιροῦντες ψυχὰς ἀνθρώπων. 3 ὡς ῥομφαία δίστομος πᾶσα ἀνομία, τῇ πληγῇ αὐτῆς οὐκ ἔστιν ἴασις. 4 καταπληγμὸς καὶ ὕβρις ἐρημώσουσιν πλοῦτον· οὕτως οἶκος ὑπερηφάνου ἐρημωθήσεται. 5 δέησις πτωχοῦ ἐκ στόματος ἕως ὠτίων αὐτοῦ, καὶ τὸ κρίμα αὐτοῦ κατὰ σπουδὴν ἔρχεται. 6 μισῶν ἐλεγμὸν ἐν ἴχνει ἁμαρτωλοῦ, καὶ ὁ φοβούμενος κύριον ἐπιστρέψει ἐν καρδίᾳ. 7 γνωστὸς μακρόθεν ὁ δυνατὸς ἐν γλώσσῃ, ὁ δὲ νοήμων οἶδεν ἐν τῷ ὀλισθάνειν αὐτόν. 8 ὁ οἰκοδομῶν τὴν οἰκίαν αὐτοῦ ἐν χρήμασιν ἀλλοτρίοις ὡς συνάγων αὐτοῦ τοὺς λίθους εἰς χειμῶνα. 9 στιππύον συνηγμένον συναγωγὴ ἀνόμων, καὶ ἡ συντέλεια αὐτῶν φλὸξ πυρός. 10 ὁδὸς ἁμαρτωλῶν ὡμαλισμένη ἐκ λίθων, καὶ ἐπ᾽ ἐσχάτων αὐτῆς βόθρος ᾅδου. 11 ῾Ο φυλάσσων νόμον κατακρατεῖ τοῦ ἐννοήματος αὐτοῦ, καὶ συντέλεια τοῦ φόβου κυρίου σοφία. 12 οὐ παιδευθήσεται ὃς οὐκ ἔστιν πανοῦργος, ἔστιν δὲ πανουργία πληθύνουσα πικρίαν. 13 γνῶσις σοφοῦ ὡς κατακλυσμὸς πληθυνθήσεται καὶ ἡ βουλὴ αὐτοῦ ὡς πηγὴ ζωῆς. 14 ἔγκατα μωροῦ ὡς ἀγγεῖον συντετριμμένον καὶ πᾶσαν γνῶσιν οὐ κρατήσει. 15 λόγον σοφὸν ἐὰν ἀκούσῃ ἐπιστήμων, αἰνέσει αὐτὸν καὶ ἐπ᾽ αὐτὸν προσθήσει· ἤκουσεν ὁ σπαταλῶν, καὶ ἀπήρεσεν αὐτῷ, καὶ ἀπέστρεψεν αὐτὸν ὀπίσω τοῦ νώτου αὐτοῦ. 16 ἐξήγησις μωροῦ ὡς ἐν ὁδῷ φορτίον, ἐπὶ δὲ χείλους συνετοῦ εὑρεθήσεται χάρις. 17 στόμα φρονίμου ζητηθήσεται ἐν ἐκκλησίᾳ, καὶ τοὺς λόγους αὐτοῦ διανοηθήσονται ἐν καρδίᾳ. 18 ῾Ως οἶκος ἠφανισμένος οὕτως μωρῷ σοφία, καὶ γνῶσις ἀσυνέτου ἀδιεξέταστοι λόγοι. 19 πέδαι ἐν ποσὶν ἀνοήτου παιδεία καὶ ὡς χειροπέδαι ἐπὶ χειρὸς δεξιᾶς. 20 μωρὸς ἐν γέλωτι ἀνυψοῖ φωνὴν αὐτοῦ, ἀνὴρ δὲ πανοῦργος μόλις ἡσυχῇ μειδιάσει. 21 ὡς κόσμος χρυσοῦς φρονίμῳ παιδεία καὶ ὡς χλιδὼν ἐπὶ βραχίονι δεξιῷ. 22 ποὺς μωροῦ ταχὺς εἰς οἰκίαν, ἄνθρωπος δὲ πολύπειρος αἰσχυνθήσεται ἀπὸ προσώπου. 23 ἄφρων ἀπὸ θύρας παρακύπτει εἰς οἰκίαν, ἀνὴρ δὲ πεπαιδευμένος ἔξω στήσεται. 24 ἀπαιδευσία ἀνθρώπου ἀκροᾶσθαι παρὰ θύραν, ὁ δὲ φρόνιμος βαρυνθήσεται ἀτιμίᾳ. 25 χείλη ἀλλοτρίων ἐν τούτοις διηγήσονται, λόγοι δὲ φρονίμων ἐν ζυγῷ σταθήσονται. 26 ἐν στόματι μωρῶν ἡ καρδία αὐτῶν, καρδία δὲ σοφῶν στόμα αὐτῶν. 27 ἐν τῷ καταρᾶσθαι ἀσεβῆ τὸν σατανᾶν αὐτὸς καταρᾶται τὴν ἑαυτοῦ ψυχήν. 28 μολύνει τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν ὁ ψιθυρίζων καὶ ἐν παροικήσει μισηθήσεται.

22

Omwolo

1 Omwôlo kwo ali nk’ibuye banîrekwo, ngasi wagera na kuheba olushungûrho. 2 Omwôlo kwo ali nka camvu ca njalira, mazingonoko, ngasi ogahumakwo kuhôrhola anahôrhola enfume.

Emifiriri y’abana

3 Zibâ nshonyi z’omulume okuburha ecirala c’omurhabana, ci okuburha ecirala c’omunyere kôhe kulengana bwenêne. 4 Omunyere nkana, buhirhi bw’owamuyanka, ci omunyere mubî, mûngo gw’owamuburhaga. 5 Cikala-nshonyi w’omunyere, ishe na nnina azibonêsa, bombi kukaga bamukaga. 6 Obukali burhagwerhi lugero, lwimbo lwa mishîbo, ci okushûrha n’okuhanûla buba burhimanya bukwânîne. 7 Abana bagwerhe ecibâlya banali birhonzi, banabuke ababusi bâbo omungo. 8 Abana bagayanyi na mbula bukenge, banajâcize obwôrhere bwinja bw’omulala gwâbo.

Oburhimanya n’isirhe

9 Okuyigîriza omusirhe kuba kuhanga orhujo, kuba kuzusa omuntu wafîre n’iro. 10 Okuhanûla omusirhe, kuba kuhanûla omuntu oli iro, buzinda akudôse, mpu: «Bici ebyo?» 11 Olakire ofire: agenzire, arhakàcibona izûba, olakire omusirhe: arhacigwerhi murhima, gwàhûsire; kunyi wâlakira ofire, bulya kurhamûka ajire, ci kuli omusirhe, olufu lwo lukulu aha kalamo kâge. 12 Emishîbo y’ofire ziba nsiku nda, ey’omusirhe n’omubî, nsiku zoshi z’akalamo kâbo. 13 Orhabwîraga omusirhe binwa binji-binji, orhajâga ciru emund’ali, omanye akulerhera embaka za busha, omanye akuzinza. Omuyâke, wabona omurhûla, ebihenyango byâge birhacikulibuze. 14 Bicigi bizirho kulusha amabuye? Kurhi biderhwa? Cingolongolo. 15 Omushenyi, omunyu, enundo y’ebyuma, byo byangu by’okubarhulwa aha cingolongolo. 16 Oburhungiri buyûbake n’emirhi mizibu, burhagagajwa na musisi, omurhima gurhanziricidôsa gubulihiga, gurhahomhagana ornu mango g’entambala. 17 Omurhima guyêgemire enkengêro z’oburhimanya, guli nka kulya bayinjihya olukuta n’irangi lyananira bwinja. 18 Orhubuye rhutya-rhutya ah’irhwerhwe ly’olukuta, rhurhalindira mpûsi, omurhima gw’ecingolongolo ebi gugerêreza byo binaguyôbohy.

Obwîra

19 Bakashûrha isu, linadwe emirenge, bakahika omuntu oku nyomvu y’omurhima, banamanye ecikuli. 20 Obanda irongo, abalaza orhunyunyi, ohângala omwîra, bwîra ayirha. 21 Akaba wayômolire omwîra engôrho, orharhâga omurhima, kwankanaba acigaluka; 22 akaba waderhire omwira kubî, orhayôbohaga, mwanaciyumvanya; ci omuhe rubanda, hoshi aho, obwîra bunafe. 23 Mulungu wâwe akenyire, mulole bwinja, hano agala, wasîma haguma nâye; akajakwo obuhanya, orhamurhibagamwo, hano afuma olwo, mwe naye mwagabana ebyâge. 24 Engulumira mugi guyishokolera, kwo n’okwo bijâci bishokolera omuko. 25 Ntakaba nshonyi z’okufungira omwîra, ntakanacîfulika ye. 26 Akabâga ye n’enganya, abandi bakuyumva bamujire ndyâlya.

Obe masu

27 Lero ndi wakampira omulanzi oku kanwa, ahire omu binwa byâni ecinwa c’obukengêre, Iyo ndekisârhala byo birhumire, olulimi lulekimpeza?

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 22

1 Λίθῳ ἠρδαλωμένῳ συνεβλήθη ὀκνηρός, καὶ πᾶς ἐκσυριεῖ ἐπὶ τῇ ἀτιμίᾳ αὐτοῦ. 2 βολβίτῳ κοπρίων συνεβλήθη ὀκνηρός, πᾶς ὁ ἀναιρούμενος αὐτὸν ἐκτινάξει χεῖρα. 3 αἰσχύνη πατρὸς ἐν γεννήσει ἀπαιδεύτου, θυγάτηρ δὲ ἐπ᾽ ἐλαττώσει γίνεται. 4 θυγάτηρ φρονίμη κληρονομήσει ἄνδρα αὐτῆς, καὶ ἡ καταισχύνουσα εἰς λύπην γεννήσαντος· 5 πατέρα καὶ ἄνδρα καταισχύνει ἡ θρασεῖα καὶ ὑπὸ ἀμφοτέρων ἀτιμασθήσεται. 6 μουσικὰ ἐν πένθει ἄκαιρος διήγησις, μάστιγες δὲ καὶ παιδεία ἐν παντὶ καιρῷ σοφίας. 7 ^j 8  9 συγκολλῶν ὄστρακον ὁ διδάσκων μωρόν, ἐξεγείρων καθεύδοντα ἐκ βαθέος ὕπνου. 10 διηγούμενος νυστάζοντι ὁ διηγούμενος μωρῷ, καὶ ἐπὶ συντελείᾳ ἐρεῖ Τί ἐστιν; 11 ἐπὶ νεκρῷ κλαῦσον, ἐξέλιπεν γὰρ φῶς, καὶ ἐπὶ μωρῷ κλαῦσον, ἐξέλιπεν γὰρ σύνεσιν· ἥδιον κλαῦσον ἐπὶ νεκρῷ, ὅτι ἀνεπαύσατο, τοῦ δὲ μωροῦ ὑπὲρ θάνατον ἡ ζωὴ πονηρά. 12 πένθος νεκροῦ ἑπτὰ ἡμέραι, μωροῦ δὲ καὶ ἀσεβοῦς πᾶσαι αἱ ἡμέραι τῆς ζωῆς αὐτοῦ. 13 μετὰ ἄφρονος μὴ πληθύνῃς λόγον καὶ πρὸς ἀσύνετον μὴ πορεύου· φύλαξαι ἀπ᾽ αὐτοῦ, ἵνα μὴ κόπον ἔχῃς καὶ οὐ μὴ μολυνθῇς ἐν τῷ ἐντιναγμῷ αὐτοῦ· ἔκκλινον ἀπ᾽ αὐτοῦ καὶ εὑρήσεις ἀνάπαυσιν καὶ οὐ μὴ ἀκηδιάσῃς ἐν τῇ ἀπονοίᾳ αὐτοῦ. 14 ὑπὲρ μόλιβον τί βαρυνθήσεται; καὶ τί αὐτῷ ὄνομα ἀλλ᾽ ἢ μωρός; 15 ἄμμον καὶ ἅλα καὶ βῶλον σιδήρου εὔκοπον ὑπενεγκεῖν ἢ ἄνθρωπον ἀσύνετον. 16 ῾Ιμάντωσις ξυλίνη ἐνδεδεμένη εἰς οἰκοδομὴν ἐν συσσεισμῷ οὐ διαλυθήσεται· οὕτως καρδία ἐστηριγμένη ἐπὶ διανοήματος βουλῆς ἐν καιρῷ οὐ δειλιάσει. 17 καρδία ἡδρασμένη ἐπὶ διανοίας συνέσεως ὡς κόσμος ψαμμωτὸς τοίχου ξυστοῦ. 18 χάρακες ἐπὶ μετεώρου κείμενοι κατέναντι ἀνέμου οὐ μὴ ὑπομείνωσιν· οὕτως καρδία δειλὴ ἐπὶ διανοήματος μωροῦ κατέναντι παντὸς φόβου οὐ μὴ ὑπομείνῃ. 19 ῾Ο νύσσων ὀφθαλμὸν κατάξει δάκρυα, καὶ νύσσων καρδίαν ἐκφαίνει αἴσθησιν. 20 βάλλων λίθον ἐπὶ πετεινὰ ἀποσοβεῖ αὐτά, καὶ ὁ ὀνειδίζων φίλον διαλύσει φιλίαν. 21 ἐπὶ φίλον ἐὰν σπάσῃς ῥομφαίαν, μὴ ἀφελπίσῃς, ἔστιν γὰρ ἐπάνοδος· 22 ἐπὶ φίλον ἐὰν ἀνοίξῃς στόμα, μὴ εὐλαβηθῇς, ἔστιν γὰρ διαλλαγή· πλὴν ὀνειδισμοῦ καὶ ὑπερηφανίας καὶ μυστηρίου ἀποκαλύψεως καὶ πληγῆς δολίας, ἐν τούτοις ἀποφεύξεται πᾶς φίλος. 23 πίστιν κτῆσαι ἐν πτωχείᾳ μετὰ τοῦ πλησίον, ἵνα ἐν τοῖς ἀγαθοῖς αὐτοῦ ὁμοῦ πλησθῇς· ἐν καιρῷ θλίψεως διάμενε αὐτῷ, ἵνα ἐν τῇ κληρονομίᾳ αὐτοῦ συγκληρονομήσῃς. 24 πρὸ πυρὸς ἀτμὶς καμίνου καὶ καπνός· οὕτως πρὸ αἱμάτων λοιδορίαι. 25 φίλον σκεπάσαι οὐκ αἰσχυνθήσομαι καὶ ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ οὐ μὴ κρυβῶ, 26 καὶ εἰ κακά μοι συμβήσεται δι᾽ αὐτόν, πᾶς ὁ ἀκούων φυλάξεται ἀπ᾽ αὐτοῦ. 27 Τίς δώσει ἐπὶ στόμα μου φυλακὴν καὶ ἐπὶ τῶν χειλέων μου σφραγῖδα πανοῦργον, ἵνα μὴ πέσω ἀπ᾽ αὐτῆς καὶ ἡ γλῶσσά μου ἀπολέσῃ με;

23

1 Yagirwa Nyamuzinda, we Larha we na Nnawâbo akalamo kâni, orhandekaga omu magene gâhyo, orhayemêraga nasârhala muli byo. 2 Lero ndi wayereka enkengêro zâni ornu za omurhima gwâni, aguyêreke ihano ly’oburhimanya, aleke okuntogoza amango mpabusire, ndekiyûbakwa n’ebyâha. 3 Ntyo, amabî gâni garhayushuke, ebyâha byâni birhaluge, ndeke okuhirima omu maboko g’ahashomhanyi bâni, omushombanyi wâni abule aha angwarhira. 4 Nyakasane-k’emirenge, Larha na Nyamuzinda w’akalamo kâni, ontabâle nyâke obucîbone. 5 Oncînge oku bwâgalwa, 6 amagene n’amîru mabî garhampimaga, orhanampanaga emunda enyifinjo mbî ziri.

Endahiro

7 Mwe bâna, muyumve ebinwa byâni, obikulikîre arhakabulabula. 8 Omunya-byâha yene ocishweka n’ebinwa byage, byo bihirimya omuhambûzi n’omucîbonyi. 9 Lek’enkômedu y’okucîgasha, orhakômerere okulahira izîno ly’Omwimâna. 10 Kul’omubôyi barhangula ngasi kasanzi arhafuma mpimbo, kwo n’omuntu ocîgasha n’okuderhaderha izino lya Nyamuzinda, arhafuma ecâha. 11 Omuntu osîrna okucîgasha ali mubî, obuhanya burharhenga aha mwâge. Akajira ecâha, ecâha câge cimuhonerc; akaderha mpu ahalîza, abîhire kabiri; akalahira ebirà, arhafungirwe, obuhanya bwamuhandira aha ka.

Ebinwa bibî

12 Hali iderha liyâkuza olufu, okwo nta mango kubâge muli bene Yakobo, bulya abantu nkana barhakwîrirwa ntyo, barhacîjandika n’omu câha. 13 Orhakomerezagya akanwa kâwe eby’obûmaguza, byo bibamo akanwa k’ecâha. 14 Kengêra sho na nyoko amango oli ekarhî k’abakulu, omanye wacîjandaga embere zâbo, kube kuyôrha nka cingolongolo, obone wamacînfinja abarhaburhagwa, otumuze olusiku waburhagwa. 15 Omuntu wakômerire ebinwa bibî arhakubûlwa. 16 Hali bibiri biluza ebyâha, n’ecâha kasharhu cilerhe oburhe; 17 gala mîru gayôca nka muliro, garhatwîka garhanayîgusiri, omuntu ocîfinja omubiri gwage yene, arhalèkè n’omuliro gurhacimuyôca, oku muntu mûmaguza, ngasi biryo erhi binunu, lufu lwo lwamutwa arnîru. 18 Omuntu ojirira ecâha aha ncingo yâge, n’okuderha, erhi: «Ndi wambona’? Omwizimya gundi eburhambi, ebizimbero bincîkirize, ntaye wambona, bicigi nayôboha? Ow’Enyanya arhankakengera ebyâha byâni». 19 Oyo masù ga bantu gône ayobohire, arhamanyiri oku amasù ga Nyamuzinda, galushire izûba bumolcke kali bihumbi ikumi, oku ganabône ebijiro by’abantu byoshi, gahike n’omu ngasi hyongobana. 20 Embere aleme, ali ayishi ebintu byoshi, n’erhi ayûsa kwo n’okwo. 21 Oya muntu omu lugo ahanirwa 1 obuhanya bwamamurhibukira amango arhalaliri.

Omukazi mugonyi

22 Omukazi ohemukira iba naye kw’ali ntyo, anamulerhere omwâna w’embuga mpu yo nfula. 23 Burhanzi avunyire irhegeko lya Nyamuzinda, kandi abîhîre iba; n’obwa kasharhu. acîshûbwîre n’okuhusha, haguma n’okwola kujishunda abâna embuga. 24 Omu ndêko bâheka olubanja !wâge, n’abâna bâge babasingirize. 25 Abâna bage barhâmerekwo muzi, amashami gâge garhajekwo hiciza. 26 Bakazimukengêrera okuhehêrerwa ahehêrîrwe, na ntâye wamukûle enshonyi. 27 Ntyo, abali enyuma zâge bamanya oku okurhînya Nyamuzinda kwône kushingânine, n’oku nta cinja cilushire okushimba amarhegeko gâge.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 23

1 κύριε πάτερ καὶ δέσποτα ζωῆς μου, μὴ ἐγκαταλίπῃς με ἐν βουλῇ αὐτῶν, μὴ ἀφῇς με πεσεῖν ἐν αὐτοῖς. 2 τίς ἐπιστήσει ἐπὶ τοῦ διανοήματός μου μάστιγας καὶ ἐπὶ τῆς καρδίας μου παιδείαν σοφίας, ἵνα ἐπὶ τοῖς ἀγνοήμασίν μου μὴ φείσωνται καὶ οὐ μὴ παρῇ τὰ ἁμαρτήματα αὐτῶν, 3 ὅπως μὴ πληθυνθῶσιν αἱ ἄγνοιαί μου καὶ αἱ ἁμαρτίαι μου πλεονάσωσιν καὶ πεσοῦμαι ἔναντι τῶν ὑπεναντίων καὶ ἐπιχαρεῖταί μοι ὁ ἐχθρός μου; 4 κύριε πάτερ καὶ θεὲ ζωῆς μου, μετεωρισμὸν ὀφθαλμῶν μὴ δῷς μοι 5 καὶ ἐπιθυμίαν ἀπόστρεψον ἀπ᾽ ἐμοῦ· 6 κοιλίας ὄρεξις καὶ συνουσιασμὸς μὴ καταλαβέτωσάν με, καὶ ψυχῇ ἀναιδεῖ μὴ παραδῷς με. 7 Παιδείαν στόματος ἀκούσατε, τέκνα, καὶ ὁ φυλάσσων οὐ μὴ ἁλῷ. 8 ἐν τοῖς χείλεσιν αὐτοῦ καταληφθήσεται ἁμαρτωλός, καὶ λοίδορος καὶ ὑπερήφανος σκανδαλισθήσονται ἐν αὐτοῖς. 9 ὅρκῳ μὴ ἐθίσῃς τὸ στόμα σου καὶ ὀνομασίᾳ τοῦ ἁγίου μὴ συνεθισθῇς· 10 ὥσπερ γὰρ οἰκέτης ἐξεταζόμενος ἐνδελεχῶς ἀπὸ μώλωπος οὐκ ἐλαττωθήσεται, οὕτως καὶ ὁ ὀμνύων καὶ ὀνομάζων διὰ παντὸς ἀπὸ ἁμαρτίας οὐ μὴ καθαρισθῇ. 11 ἀνὴρ πολύορκος πλησθήσεται ἀνομίας, καὶ οὐκ ἀποστήσεται ἀπὸ τοῦ οἴκου αὐτοῦ μάστιξ· ἐὰν πλημμελήσῃ, ἁμαρτία αὐτοῦ ἐπ᾽ αὐτῷ, κἂν ὑπερίδῃ, ἥμαρτεν δισσῶς· καὶ εἰ διὰ κενῆς ὤμοσεν, οὐ δικαιωθήσεται, πλησθήσεται γὰρ ἐπαγωγῶν ὁ οἶκος αὐτοῦ. 12 ῎Εστιν λέξις ἀντιπαραβεβλημένη θανάτῳ, μὴ εὑρεθήτω ἐν κληρονομίᾳ Ιακωβ· ἀπὸ γὰρ εὐσεβῶν ταῦτα πάντα ἀποστήσεται, καὶ ἐν ἁμαρτίαις οὐκ ἐγκυλισθήσονται. 13 ἀπαιδευσίαν ἀσυρῆ μὴ συνεθίσῃς τὸ στόμα σου· ἔστιν γὰρ ἐν αὐτῇ λόγος ἁμαρτίας. 14 μνήσθητι πατρὸς καὶ μητρός σου, ἀνὰ μέσον γὰρ μεγιστάνων συνεδρεύεις, μήποτε ἐπιλάθῃ ἐνώπιον αὐτῶν καὶ τῷ ἐθισμῷ σου μωρανθῇς καὶ θελήσεις εἰ μὴ ἐγεννήθης καὶ τὴν ἡμέραν τοῦ τοκετοῦ σου καταράσῃ. 15 ἄνθρωπος συνεθιζόμενος λόγοις ὀνειδισμοῦ ἐν πάσαις ταῖς ἡμέραις αὐτοῦ οὐ μὴ παιδευθῇ. 16 Δύο εἴδη πληθύνουσιν ἁμαρτίας, καὶ τὸ τρίτον ἐπάξει ὀργήν· 17 ψυχὴ θερμὴ ὡς πῦρ καιόμενον, οὐ μὴ σβεσθῇ ἕως ἂν καταποθῇ· ἄνθρωπος πόρνος ἐν σώματι σαρκὸς αὐτοῦ, οὐ μὴ παύσηται ἕως ἂν ἐκκαύσῃ πῦρ· ἀνθρώπῳ πόρνῳ πᾶς ἄρτος ἡδύς, οὐ μὴ κοπάσῃ ἕως ἂν τελευτήσῃ. 18 ἄνθρωπος παραβαίνων ἀπὸ τῆς κλίνης αὐτοῦ λέγων ἐν τῇ ψυχῇ αὐτοῦ Τίς με ὁρᾷ; σκότος κύκλῳ μου, καὶ οἱ τοῖχοί με καλύπτουσιν, καὶ οὐθείς με ὁρᾷ· τί εὐλαβοῦμαι; τῶν ἁμαρτιῶν μου οὐ μὴ μνησθήσεται ὁ ὕψιστος. 19 καὶ ὀφθαλμοὶ ἀνθρώπων ὁ φόβος αὐτοῦ, καὶ οὐκ ἔγνω ὅτι ὀφθαλμοὶ κυρίου μυριοπλασίως ἡλίου φωτεινότεροι ἐπιβλέποντες πάσας ὁδοὺς ἀνθρώπων καὶ κατανοοῦντες εἰς ἀπόκρυφα μέρη. 20 πρὶν ἢ κτισθῆναι τὰ πάντα ἔγνωσται αὐτῷ, οὕτως καὶ μετὰ τὸ συντελεσθῆναι. 21 οὗτος ἐν πλατείαις πόλεως ἐκδικηθήσεται, καὶ οὗ οὐχ ὑπενόησεν, πιασθήσεται. 22 Οὕτως καὶ γυνὴ καταλιποῦσα τὸν ἄνδρα καὶ παριστῶσα κληρονόμον ἐξ ἀλλοτρίου. 23 πρῶτον μὲν γὰρ ἐν νόμῳ ὑψίστου ἠπείθησεν, καὶ δεύτερον εἰς ἄνδρα αὐτῆς ἐπλημμέλησεν, καὶ τὸ τρίτον ἐν πορνείᾳ ἐμοιχεύθη καὶ ἐξ ἀλλοτρίου ἀνδρὸς τέκνα παρέστησεν. 24 αὕτη εἰς ἐκκλησίαν ἐξαχθήσεται, καὶ ἐπὶ τὰ τέκνα αὐτῆς ἐπισκοπὴ ἔσται. 25 οὐ διαδώσουσιν τὰ τέκνα αὐτῆς εἰς ῥίζαν, καὶ οἱ κλάδοι αὐτῆς οὐκ οἴσουσιν καρπόν. 26 καταλείψει εἰς κατάραν τὸ μνημόσυνον αὐτῆς, καὶ τὸ ὄνειδος αὐτῆς οὐκ ἐξαλειφθήσεται, 27 καὶ ἐπιγνώσονται οἱ καταλειφθέντες ὅτι οὐθὲν κρεῖττον φόβου κυρίου καὶ οὐθὲν γλυκύτερον τοῦ προσέχειν ἐντολαῖς κυρίου.

24

Oburhimanya bwaderha nka muntu

1 Oburhimanya bukolaga bwacivuga, bukolaga bwarhangifekembera omu karhî k’olubaga^k. 2 Bwamàderha ntya omu ndêko y’Ow’enyanya, bwàmilyerekana irenge lyabwo embere z’Obuhashe, erhi: 3 «Ndi nkonôka y’oku Kanwa k’Ow’Enyanya, nàyisha nacibulula nka lwikungu nàbwikira igulu. 4 Aha mwâni, emalunga, entebe yâni gwàli mulunga gwa bitû. 5 Niene, kuno na ndi, nazungulusire engo y’emalunga, nàjire kuli kuhika ekuzimu. 6 Obwâmi bwâmi bwàgandazize omu nyanja, omu igulu, oku ngasi lubaga n’oku ngasi cihugo. 7 Emwa boshi nàlonzize ahantu nâdêkerera, nàlonzize ngahi nâgwike icumbi lyâni. 8 Lero Lulema w’igulu ànacimpa irhegeko, owàndemaga angwikîsa ihêma lyâni, àmbwira, erhi: «Yûbaka muli Yakobo, oje omu kashambala k’Israheli». 9 Embere ly’amango, kurhenga omurhondêro ly’andemaga, ensiku n’amango erhi ho mba. 10 Omu cihando citagatifu, embere zâge nagashâniza, na ntyo nacumbika omu Siyoni^l, 11 nàbêra omu Kinja k’olugo, omu Yeruzalemu mwo obuhashe bwâni buba. 12 Nàmezire emizi emw’olubaga lw’irenge, omu kwa Nyamuzinda, omu cishumba câge. 13 Nàkuliremwo nka nduluma y’e Libano, nka murhi oku ntondo ya Hermoni. 14 Nakula nka mubô gw’En-Gadi, nka mirhô ya bwâso bw’e Yeriko, nka muzeti gunagirîre omu lubanda, nakula nkanduluma ya murhi. 15 Obwehe bwâni buli nk’ obw’ecinamoma na nk’obw’omusipalata, akisununu kâni kali nk’ak’enshângi ntumîrira, nk’ak’egalbanumo, onikisi n’obubâni, nka cidûrhu ca nshângi omu Cihando. 16 Nàlandiza amashami nka murhi gwa terbenta, mashami ga bwinja n’irenge. 17 Kwo ndi nka muzabibu gulandizize emirhô minja-minja, n’obwâso bwâni eba mburho y’irenge n’obuhirhi. 18 [Nie nnina w’obuzigire nkana, nie nnina w’olukengwa, nnina w’obumanye n’obulangalire; nahîrwe lwoshi abâna bâni bo­shi, balya Yene agoshôlaga kurhenga ensiku n’amango.]^m 19 Muyishe emwâni, mwe mucînyifinja, mulye oku mburho yâni. 20 Bulya okunkengêra kulushire obununu bw’obûci, akashambala kâni ko kinja aha cigukulu c’obûci. 21 Abandya barhakaleka okushwira emunda ndi, n’abanywa barhakàgambwa. 22 Oyumva ebi mmubwîra, arhankabibêra burhe, n’abajira emikolo yâni barhakàhirima omu câha.

Oburhimanya n’lrhegeko

23 Ebyo byoshi citabu c’Endagâno ya Nyamuzinda w’Enyanya eco. Irhegeko lyàmanyisibagwa na Musa, ko kashambala kàsigiragwa endêko za Yakobo. 24 Murhalekaga okucîzibuhya muli Nyakasane, mumusêrekwo Iyo amu­zibuhya, Nyakasane w’Emirhwe yene Nyamuzinda, buziraye, ntawundi mu­ciza. 25 Er’lrhegeko Iyo liluza oburhimanya nka mîshi ga Fizone, nka kula olwîshi lwa Tigre luyunjula amango emyâka eyezire; 26 Iyo liluza obukengêre nka mîshi g’Efrati, nk’aga Yordani amango bakalala; 27 Iyo lihûna enjira nk’olwîshi lwa Nili, na nka Gihini omu nsiku bahumbûla emizabibu. 28 Oku omurhanzi arhaciyûsa okulimya, kwo n’omuzinda aciri kulî nalyo. 29 Bulya obukengêre bwalyo bulushire enyanja bunji, n’emihigo yalyo yo miri kulusha enyenga. 30 Niono, kwo ndi nka mubunda gwârhenga omu lwîshi, nka hîshi hihesire omu ishwa ly’amasîma. 31 Nâdesire, nti: «Nkola nadômerera omu kwâni, ngeze amîshi omu ishwa lyâni». Lero nabona omubunda gwâni gwahinduka lwîshi, n’olwîshi yashuba nyanja. 32 Nkolaga nalomeka enjira kurhenga sêzi, akamole kabone kuhika emahanga. 33 Navangula enyigîrizo nka bulêbi, zihike n’oku maburhwa gali nyuma. 34 K’obwîne: arhali nie nacîlongeza, ci nakolera balya boshi bazilonza.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 24

1 ῾Η σοφία αἰνέσει ψυχὴν αὐτῆς καὶ ἐν μέσῳ λαοῦ αὐτῆς καυχήσεται· 2 ἐν ἐκκλησίᾳ ὑψίστου στόμα αὐτῆς ἀνοίξει καὶ ἔναντι δυνάμεως αὐτοῦ καυχήσεται 3 ᾿Εγὼ ἀπὸ στόματος ὑψίστου ἐξῆλθον καὶ ὡς ὁμίχλη κατεκάλυψα γῆν· 4 ἐγὼ ἐν ὑψηλοῖς κατεσκήνωσα, καὶ ὁ θρόνος μου ἐν στύλῳ νεφέλης· 5 γῦρον οὐρανοῦ ἐκύκλωσα μόνη καὶ ἐν βάθει ἀβύσσων περιεπάτησα· 6 ἐν κύμασιν θαλάσσης καὶ ἐν πάσῃ τῇ γῇ καὶ ἐν παντὶ λαῷ καὶ ἔθνει ἐκτησάμην. 7 μετὰ τούτων πάντων ἀνάπαυσιν ἐζήτησα καὶ ἐν κληρονομίᾳ τίνος αὐλισθήσομαι. 8 τότε ἐνετείλατό μοι ὁ κτίστης ἁπάντων, καὶ ὁ κτίσας με κατέπαυσεν τὴν σκηνήν μου καὶ εἶπεν ᾿Εν Ιακωβ κατασκήνωσον καὶ ἐν Ισραηλ κατακληρονομήθητι. 9 πρὸ τοῦ αἰῶνος ἀπ᾽ ἀρχῆς ἔκτισέν με, καὶ ἕως αἰῶνος οὐ μὴ ἐκλίπω. 10 ἐν σκηνῇ ἁγίᾳ ἐνώπιον αὐτοῦ ἐλειτούργησα καὶ οὕτως ἐν Σιων ἐστηρίχθην· 11 ἐν πόλει ἠγαπημένῃ ὁμοίως με κατέπαυσεν, καὶ ἐν Ιερουσαλημ ἡ ἐξουσία μου· 12 καὶ ἐρρίζωσα ἐν λαῷ δεδοξασμένῳ, ἐν μερίδι κυρίου, κληρονομίας αὐτοῦ. 13 ὡς κέδρος ἀνυψώθην ἐν τῷ Λιβάνῳ καὶ ὡς κυπάρισσος ἐν ὄρεσιν Αερμων· 14 ὡς φοῖνιξ ἀνυψώθην ἐν Αιγγαδοις καὶ ὡς φυτὰ ῥόδου ἐν Ιεριχω, ὡς ἐλαία εὐπρεπὴς ἐν πεδίῳ, καὶ ἀνυψώθην ὡς πλάτανος. 15 ὡς κιννάμωμον καὶ ἀσπάλαθος ἀρωμάτων δέδωκα ὀσμὴν καὶ ὡς σμύρνα ἐκλεκτὴ διέδωκα εὐωδίαν, ὡς χαλβάνη καὶ ὄνυξ καὶ στακτὴ καὶ ὡς λιβάνου ἀτμὶς ἐν σκηνῇ. 16 ἐγὼ ὡς τερέμινθος ἐξέτεινα κλάδους μου, καὶ οἱ κλάδοι μου κλάδοι δόξης καὶ χάριτος. 17 ἐγὼ ὡς ἄμπελος ἐβλάστησα χάριν, καὶ τὰ ἄνθη μου καρπὸς δόξης καὶ πλούτου. 18  19 προσέλθετε πρός με, οἱ ἐπιθυμοῦντές μου, καὶ ἀπὸ τῶν γενημάτων μου ἐμπλήσθητε· 20 τὸ γὰρ μνημόσυνόν μου ὑπὲρ τὸ μέλι γλυκύ, καὶ ἡ κληρονομία μου ὑπὲρ μέλιτος κηρίον. 21 οἱ ἐσθίοντές με ἔτι πεινάσουσιν, καὶ οἱ πίνοντές με ἔτι διψήσουσιν. 22 ὁ ὑπακούων μου οὐκ αἰσχυνθήσεται, καὶ οἱ ἐργαζόμενοι ἐν ἐμοὶ οὐχ ἁμαρτήσουσιν. 23 Ταῦτα πάντα βίβλος διαθήκης θεοῦ ὑψίστου, νόμον ὃν ἐνετείλατο ἡμῖν Μωυσῆς κληρονομίαν συναγωγαῖς Ιακωβ, 24  25 ὁ πιμπλῶν ὡς Φισων σοφίαν καὶ ὡς Τίγρις ἐν ἡμέραις νέων, 26 ὁ ἀναπληρῶν ὡς Εὐφράτης σύνεσιν καὶ ὡς Ιορδάνης ἐν ἡμέραις θερισμοῦ, 27 ὁ ἐκφαίνων ὡς φῶς παιδείαν, ὡς Γηων ἐν ἡμέραις τρυγήτου. 28 οὐ συνετέλεσεν ὁ πρῶτος γνῶναι αὐτήν, καὶ οὕτως ὁ ἔσχατος οὐκ ἐξιχνίασεν αὐτήν· 29 ἀπὸ γὰρ θαλάσσης ἐπληθύνθη διανόημα αὐτῆς καὶ ἡ βουλὴ αὐτῆς ἀπὸ ἀβύσσου μεγάλης. 30 Κἀγὼ ὡς διῶρυξ ἀπὸ ποταμοῦ καὶ ὡς ὑδραγωγὸς ἐξῆλθον εἰς παράδεισον· 31 εἶπα Ποτιῶ μου τὸν κῆπον καὶ μεθύσω μου τὴν πρασιάν· καὶ ἰδοὺ ἐγένετό μοι ἡ διῶρυξ εἰς ποταμόν, καὶ ὁ ποταμός μου ἐγένετο εἰς θάλασσαν. 32 ἔτι παιδείαν ὡς ὄρθρον φωτιῶ καὶ ἐκφανῶ αὐτὰ ἕως εἰς μακράν· 33 ἔτι διδασκαλίαν ὡς προφητείαν ἐκχεῶ καὶ καταλείψω αὐτὴν εἰς γενεὰς αἰώνων. 34 ἴδετε ὅτι οὐκ ἐμοὶ μόνῳ ἐκοπίασα, ἀλλ᾽ ἅπασιν τοῖς ἐκζητοῦσιν αὐτήν.

25

Emigani

1 Hali bisharhu omurhima gwâni gucîfinja, birhahimwa kusîmisa Nyamuzinda n’abantu; okuyumvanya kw’abaguma, enyumpa omulume na mukage bayumvanyamwo. 2 Haligi na bantu basharhu omurhima gwâni gurhabonakwo, na nkayumva oku ho bacibâ nnânshologorhwe; omukenyi w’obucîbone, omugale munywesi, omushosi w’enkonola-masu bagwârha omu mwa bene.

Abashosi

3 Amango orhabikaga ociri musole, bici wabonage okola mushosi? 4 Ala nka zayinjiha emvi zigwerhe ihano! Okumanya ihano kw’abakulukulu nako kuyinjiha. 5 Ala nka bwayinjiha oburhimanya bw’abashosi, n’obukengêre bwinja bw’abakulu b’er’igulu. 6 Irenge ly’abashosi kuli kulya kuba «Babwine binji», okulimba kwâbo kunali kulya «Babwine binji», okulimba kwâbo kunali kulya kurhînya Nyamuzinda. Okurhînya Nyamuzinda bwône bukulu 7 Hali bintu mwenda nkengireⁿ, nambwine oku birimwo iragi, n’eca kali ikumi nakubwiraco: Omuntu obona omwishingo omw’iburha lyâge, ye obona omu kalamo kâge oku abashombanyi bâge baherêrekera; 8 Iragi lyâge ojira omukazi mwirhonzi, omuntu orhahingan’empanzi na punda, omuntu orhasagijira ecâha omu nderho, omuntu wabwine omushigo mwinja. 9 Iragi lyâge owahisire oku bwirhonzi, n’obwîra owayumva. 10 Neci, ali mukulu owahisire oku burhimanya, ci ntaye ocilushire orhînya Nyamuzinda. 11 Okurhînya Nyamuzinda kurhalusire byoshi, owahisire aho, bici ankagererwakwo?

Abakazi babî

12 Okurhînya Nyakasane gwo guba murhondêro gw’obuzigire bwâge, ci, oku buyemêre barhondêrera n’okumusêrako. 13 Oyâgalike ci orhayâgalikaga omurhima! oshimbe obumînya, ci orhashimânaga obumînya bw’omukazi! 14 Bube buhanya, ci burhabâga bwa kuhubuka emw’omubisha! bube bulyâlya, ci burhabâga bwa kuhubuka emw’omushomhanyi! 15 Nta bwêge bubî kulusha amanjokanjoka, nta nshombo nkulu kulusha ey’omubisha. 16 Okubêra haguma n’empangaza erhi enkuba-joka, kwo kukulu aha kubêra nyumpa nguma n’omukazi mumînya. 17 Obumînya bw’omukazi bunamuhindule obusu, abange enzizi, omanye rnpu akola ciryanyi. 18 Oku iba ali oku mêza haguma n’abalungu bâge, erhi adwirhe adwira n’omu nda nk’ihiri. 19 Obumînya bwoshi ntabwo buhisire oku buminya bw’omukazi: mâshi! abona eci abanya-byâha babona! 20 Nsinga ya mushenyi omu magulu g’omushosi, ye mukazi w’akalimi aha mw’omulume w’omurhûla. 21 Omanye warhebwa n’iranga ly’omukazi, orhahîra okaleka omukazi akubuza murhima. 22 Kurhahimwa kujira omuntu burhe, kumubulise obukenge, kunamubonêse nshonyi, okuyumva mpu muka lebè yekola obîka iba. 23 Burhe omu murhima, burhe emalanga, cibande cifulike, gwo mukolo gw’omukazi mumînya. Maboko gahozire, madwi gakomanya, ye mukazi ohanyagaza iba. 24 Ecâha oku mukazi càrhondêreraga, na mukazi warhumire rhweshi rhukafa. 25 Orhasîkûliraga amîshi, orhahâga n’omukazi mumînya oluhya lw’okuderha. 26 Akaba arhayumvirhiri oku munwe erhi omu masù, omuyâke.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 25

1 ᾿Εν τρισὶν ὡραΐσθην καὶ ἀνέστην ὡραία ἔναντι κυρίου καὶ ἀνθρώπων· ὁμόνοια ἀδελφῶν, καὶ φιλία τῶν πλησίον, καὶ γυνὴ καὶ ἀνὴρ ἑαυτοῖς συμπεριφερόμενοι. 2 τρία δὲ εἴδη ἐμίσησεν ἡ ψυχή μου καὶ προσώχθισα σφόδρα τῇ ζωῇ αὐτῶν· πτωχὸν ὑπερήφανον, καὶ πλούσιον ψεύστην, γέροντα μοιχὸν ἐλαττούμενον συνέσει. 3 ᾿Εν νεότητι οὐ συναγείοχας, καὶ πῶς ἂν εὕροις ἐν τῷ γήρᾳ σου; 4 ὡς ὡραῖον πολιαῖς κρίσις καὶ πρεσβυτέροις ἐπιγνῶναι βουλήν. 5 ὡς ὡραία γερόντων σοφία καὶ δεδοξασμένοις διανόημα καὶ βουλή. 6 στέφανος γερόντων πολυπειρία, καὶ τὸ καύχημα αὐτῶν φόβος κυρίου. 7 ᾿Εννέα ὑπονοήματα ἐμακάρισα ἐν καρδίᾳ καὶ τὸ δέκατον ἐρῶ ἐπὶ γλώσσης· ἄνθρωπος εὐφραινόμενος ἐπὶ τέκνοις, ζῶν καὶ βλέπων ἐπὶ πτώσει ἐχθρῶν· 8 μακάριος ὁ συνοικῶν γυναικὶ συνετῇ, καὶ ὃς ἐν γλώσσῃ οὐκ ὠλίσθησεν, καὶ ὃς οὐκ ἐδούλευσεν ἀναξίῳ ἑαυτοῦ· 9 μακάριος ὃς εὗρεν φρόνησιν, καὶ ὁ διηγούμενος εἰς ὦτα ἀκουόντων· 10 ὡς μέγας ὁ εὑρὼν σοφίαν· ἀλλ᾽ οὐκ ἔστιν ὑπὲρ τὸν φοβούμενον τὸν κύριον· 11 φόβος κυρίου ὑπὲρ πᾶν ὑπερέβαλεν, ὁ κρατῶν αὐτοῦ τίνι ὁμοιωθήσεται; 12  13 Πᾶσαν πληγὴν καὶ μὴ πληγὴν καρδίας, καὶ πᾶσαν πονηρίαν καὶ μὴ πονηρίαν γυναικός· 14πᾶσαν ἐπαγωγὴν καὶ μὴ ἐπαγωγὴν μισούντων, καὶ πᾶσαν ἐκδίκησιν καὶ μὴ ἐκδίκησιν ἐχθρῶν. 15 οὐκ ἔστιν κεφαλὴ ὑπὲρ κεφαλὴν ὄφεως, καὶ οὐκ ἔστιν θυμὸς ὑπὲρ θυμὸν ἐχθροῦ. 16 συνοικῆσαι λέοντι καὶ δράκοντι εὐδοκήσω ἢ συνοικῆσαι μετὰ γυναικὸς πονηρᾶς. 17 πονηρία γυναικὸς ἀλλοιοῖ τὴν ὅρασιν αὐτῆς καὶ σκοτοῖ τὸ πρόσωπον αὐτῆς ὡς ἄρκος· 18 ἀνὰ μέσον τῶν πλησίον αὐτοῦ ἀναπεσεῖται ὁ ἀνηρ αὐτῆς καὶ ἀκουσίως ἀνεστέναξεν πικρά. 19 μικρὰ πᾶσα κακία πρὸς κακίαν γυναικός, κλῆρος ἁμαρτωλοῦ ἐπιπέσοι αὐτῇ. 20 ἀνάβασις ἀμμώδης ἐν ποσὶν πρεσβυτέρου, οὕτως γυνὴ γλωσσώδης ἀνδρὶ ἡσύχῳ. 21 μὴ προσπέσῃς ἐπὶ κάλλος γυναικὸς καὶ γυναῖκα μὴ ἐπιποθήσῃς. 22 ὀργὴ καὶ ἀναίδεια καὶ αἰσχύνη μεγάλη γυνὴ ἐὰν ἐπιχορηγῇ τῷ ἀνδρὶ αὐτῆς. 23 καρδία ταπεινὴ καὶ πρόσωπον σκυθρωπὸν καὶ πληγὴ καρδίας γυνὴ πονηρά· χεῖρες παρειμέναι καὶ γόνατα παραλελυμένα ἥτις οὐ μακαριεῖ τὸν ἄνδρα αὐτῆς. 24 ἀπὸ γυναικὸς ἀρχὴ ἁμαρτίας, καὶ δι᾽ αὐτὴν ἀποθνῄσκομεν πάντες. 25 μὴ δῷς ὕδατι διέξοδον μηδὲ γυναικὶ πονηρᾷ παρρησίαν· 26 εἰ μὴ πορεύεται κατὰ χεῖράς σου, ἀπὸ τῶν σαρκῶν σου ἀπότεμε αὐτήν.

26

Omukazi mwinja n’omubî

1 Iragi lyâge omulume ojira omukazi nkana, omubalè gw’ensiku zâge gwayushûka kabiri. 2 Omukazi nkana busîme emw’iba, iba alama n’omurhûla emyâka yâge yoshi. 3 Omukazi nkana eba nshokano yâgoyâgo, eshobâlwa n’abalume barhînya Nyamuzinda. 4 Babe bagale erhi bakenyi, busîme buli emurhima gwâbo, ensiku zoshi busù bwa nshagali. 5 Hali bisharhu nyôboha: n’eca kani musisi cingezâmwo: obunywesi bulumira eka, okunyagwa kw’olubaga, okuhêka owundi lubanja oku busha: ebyo bibâ bibi kulusha olufù; 6 ci kuli nka kurhîngamira omuntu, gali malumwa omukazi okuyâgalwa n’owâbo, okwo kwoshi abâ nyamanjà olerhwa n’akalimi. 7 Omukazi mumînya, murhamba gwa mpanzi bashwesire kubî; okacihamba mpu wamugomhya kuli kugwârha cilumira-habiri. 8 Omukazi mulalwe ali wakujira omuntu burhe, enshonyi acibonêsa zirhayibagirwa. 9 Omukazi w’ecirala omu masù ahonekera, kukema-kema kwage kumuyêrekana. 10 Omanye omunyere oyengehusire kubî, orhamufume hano abona obuzamba bwâwe. 11 Omanye amasuù gahwîremwo enshonyi, orhacisômeragwa hano gakuhira omu mashumi. 12 Kw’ayâshama aka mubalama enyôrha egwerhe, amîshi ashimanyire go ananywa, obugonyi bwâge ntaho arhabuhêka, omubiri gwâge agurhege ngasi izinga. 13 Obwinja bw’omukazi busîme bulerhera iba, obukengêre bwâge misi bumuyûshûlira. 14 Omukazi orhaderhera eba ngalo ya Nyamuzinda, oyu balezire bwinja ntaco ankagererwakwo. 15 Omukazi ocîkenga aba mwinja kabiri, ow’omurhima gucîre arhagwerhi buhirhi akagererwako. 16 Kul’izûba lishoshoka oku ntondo za Nyamuzinda, kwo n’obwinja bw’omukazi buyôrha omu nyumpa alimo. 17 Kula akamole kanayôrha emugamba omu ka-Nyamuzinda, kwo n’iranga linja linayôrha oku mubiri gw’omwana hya. 18 Mitungo ya masholo omu ciriba c’ebyûma, amagulu minja oku rhunsisirha rhuzibu. 19 «Mwana wâni, omanye wahemula obusole bwâwe n’emisi yawe orhayihaga abanya-mahanga. 20 Hano oba wamalonza ishwa liyêra kulusha agandi g’omu cihugo, orhwêremwo emburho yâwe, kucîkubagira oburhwa bw’obûko bwâwe kurhumire. 21 Ntyo, abâna wânasige bayishikâcîkunga, bulya bamanyire oku ziri ntwâli. 22 Omukazi omuntu arhizagya arhali ciru nka bikâyiza, omukazi w’obuyumpa aba muzibu nka mulunga (gwa lufu). 23 Omukazi w’ecishungu ayishigabirwa omunya-byâha, omukazi mwirhonzi ayishihâbwa omuntu orhînya Nyakasane. 24 Omukazi mûmaguza wahwîre kw’enshonyi kuzigira azigira okuhemu­ka, omukazi orhayûmaguza bwinja ayôrha, ciru na nk’ali n’iba. 25 Entwâli y’omukazi erhakengwa kulusha akabwa, cikwône omukazi mwirhohye kuyôboha ayôboha Nyakasane. 26 Omukazi okengêsa iba abâ murhimanya omu masù ga boshi, cikwône obonêsa iba nshonyi, kugayaguzibwa agayaguzibwa omu bucibone bwage. Ali muny’iragi omulume ojira omukazi nkana, bulya omubale gw’ensiku zage hano igulu gwayushuka kabirhi. 27 Omukazi oderhaderha na w’akajamwe guba mushekera gutula enta­mbala, ngasi mulume ojira owamwen’oyo arhahwa ntambala omu kalamo kâge.»

Ebintu by’oburhe

28 Hali bibiri nyumva bindumire n’eca kasharhu candwâza ecirungula: okubona owafungiraga ecihugo afà bushosi omu buligo, okubona abantu barhimanya bahirwâkwo akagayo, omuntu ocirhenza omu njira nyinja aja omu y’ecâha, yehe ngôrho ya Nyamuzinda yamuyîrha.

Oburhunzi

29 Oku murhunzi, okuhima amashumi kuli kuzibu, omugulirwa, kuzibu okuyâka ecâha.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 26

1 Γυναικὸς ἀγαθῆς μακάριος ὁ ἀνήρ, καὶ ἀριθμὸς τῶν ἡμερῶν αὐτοῦ διπλάσιος. 2 γυνὴ ἀνδρεία εὐφραίνει τὸν ἄνδρα αὐτῆς, καὶ τὰ ἔτη αὐτοῦ πληρώσει ἐν εἰρήνῃ. 3 γυνὴ ἀγαθὴ μερὶς ἀγαθή, ἐν μερίδι φοβουμένων κύριον δοθήσεται· 4 πλουσίου δὲ καὶ πτωχοῦ καρδία ἀγαθή, ἐν παντὶ καιρῷ πρόσωπον ἱλαρόν. 5 ᾿Απὸ τριῶν εὐλαβήθη ἡ καρδία μου, καὶ ἐπὶ τῷ τετάρτῳ προσώπῳ ἐδεήθην· διαβολὴν πόλεως, καὶ ἐκκλησίαν ὄχλου, καὶ καταψευσμόν, ὑπὲρ θάνατον πάντα μοχθηρά. 6 ἄλγος καρδίας καὶ πένθος γυνὴ ἀντίζηλος ἐπὶ γυναικὶ καὶ μάστιξ γλώσσης πᾶσιν ἐπικοινωνοῦσα. 7 βοοζύγιον σαλευόμενον γυνὴ πονηρά, ὁ κρατῶν αὐτῆς ὡς ὁ δρασσόμενος σκορπίου. 8 ὀργὴ μεγάλη γυνὴ μέθυσος καὶ ἀσχημοσύνην αὐτῆς οὐ συγκαλύψει. 9 πορνεία γυναικὸς ἐν μετεωρισμοῖς ὀφθαλμῶν καὶ ἐν τοῖς βλεφάροις αὐτῆς γνωσθήσεται. 10 ἐπὶ θυγατρὶ ἀδιατρέπτῳ στερέωσον φυλακήν, ἵνα μὴ εὑροῦσα ἄνεσιν ἑαυτῇ χρήσηται· 11 ὀπίσω ἀναιδοῦς ὀφθαλμοῦ φύλαξαι καὶ μὴ θαυμάσῃς, ἐὰν εἰς σὲ πλημμελήσῃ· 12 ὡς διψῶν ὁδοιπόρος τὸ στόμα ἀνοίξει καὶ ἀπὸ παντὸς ὕδατος τοῦ σύνεγγυς πίεται, κατέναντι παντὸς πασσάλου καθήσεται καὶ ἔναντι βέλους ἀνοίξει φαρέτραν. 13 Χάρις γυναικὸς τέρψει τὸν ἄνδρα αὐτῆς, καὶ τὰ ὀστᾶ αὐτοῦ πιανεῖ ἡ ἐπιστήμη αὐτῆς. 14 δόσις κυρίου γυνὴ σιγηρά, καὶ οὐκ ἔστιν ἀντάλλαγμα πεπαιδευμένης ψυχῆς· 15 χάρις ἐπὶ χάριτι γυνὴ αἰσχυντηρά, καὶ οὐκ ἔστιν σταθμὸς πᾶς ἄξιος ἐγκρατοῦς ψυχῆς. 16 ἥλιος ἀνατέλλων ἐν ὑψίστοις κυρίου καὶ κάλλος ἀγαθῆς γυναικὸς ἐν κόσμῳ οἰκίας αὐτῆς· 17 λύχνος ἐκλάμπων ἐπὶ λυχνίας ἁγίας καὶ κάλλος προσώπου ἐπὶ ἡλικίᾳ στασίμῃ· 18 στῦλοι χρύσεοι ἐπὶ βάσεως ἀργυρᾶς καὶ πόδες ὡραῖοι ἐπὶ στέρνοις εὐσταθοῦς. 19  20  21  22  23  24  25  26  27  28 ᾿Επὶ δυσὶ λελύπηται ἡ καρδία μου, καὶ ἐπὶ τῷ τρίτῳ θυμός μοι ἐπῆλθεν· ἀνὴρ πολεμιστὴς ὑστερῶν δι᾽ ἔνδειαν, καὶ ἄνδρες συνετοὶ ἐὰν σκυβαλισθῶσιν, ἐπανάγων ἀπὸ δικαιοσύνης ἐπὶ ἁμαρτίαν· ὁ κύριος ἑτοιμάσει εἰς ῥομφαίαν αὐτόν. 29 Μόλις ἐξελεῖται ἔμπορος ἀπὸ πλημμελείας, καὶ οὐ δικαιωθήσεται κάπηλος ἀπὸ ἁμαρτίας.

27

1 Banji bahirima omu câha erhi kusîma obunguke kurhuma, owalonza obugale arhafa bwonjo. 2 Banafunde omurhi ekarhî k’amabuye gagwarhîne, ekarhî k’okugula n’okuguza ecâha ciyija. 3 Omuntu orhasêzizi okurhînya Nyamuzinda, enyumpa yâge erhi yanajire oku idaho.

Enderho

4 Nka bashebula ensheke zinasigale oku kayungiro, kwo n’okwo binwa bya muntu bimanyisa ishembo lyâge. 5 Omubumbi muliro arhangulamwo obuzibu bw’enyungu zâge, omuntu naye binwa byâge bamurhangulamwo. 6 Ishwa limanyirwa oku mburho yarhengamwo, kwo n’okwo ebinwa by’omuntu bimanyisa eciri emurhima gwâge. 7 Orhakûngaga omuntu embere oyumve eci adesire, aho ho wamugwârhira.

Obushinganyanya

8 Erhi wakakulikira obushinganyanya, wanabuhikakwo, obuyambale obwo nka mwambalo gwa lusiku lukulu. 9 Ecihungu cirhagwa aharhali câbo, obushinganyanya bulonza obukulikire. 10 Entale kulingûza eringûza omunyama gwâyo, ecâha naco cisîma abalyâlyânya. 11 Ebinwa by’omuntu nkana ensiku zoshi kurhimanya, ci ecingolongolo kwo cihinduka nka mwêzi. 12 Nk’oli mwe n’ebingolongolo, onagere amango, ci nk’oli mwe n’abantu nkana, ogende buzira bwôba. 13 Ebinwa by’abahwinja bibî bya kushologosa, okusheka kwâbo erhi kucishingira byâha. 14 Ebinwa by’osîma okucîgasha, binarhume emviri ziri oku irhwe ly’omu­ntu zagurumanwa. Okulongôla kwâge kunafuke abantu amarhwiri. 15 Okulongôla kw’abacibonyi muko kubulaga, n’ebijâci byâbo bibî bya kushaza.

Amahwe

16 Omuntu obera amahwe arhalangalirwa, na nta mwîra nkana abona. 17 Osîme onalangalire omwîa wâwe, ci olusiku wâbera amahwe gâge, erhi na hoshi aho obwîra bwamafa; 18 bulya kwo wayisire obwîra nka kula bayîrha omubisha. 19 Kul’omuntu akanalîka akanyunyi afumbirhe, kacîbalalira, kwo nâwe walîsire omwîra, orhâcimubone. 20 Orhamukulikiraga, mira akol’ali kulî, acigendire kula akashafu kayâka omurhego. 21 Banarhube ecihulu, bababalire n’ecijâci, ci omuntu wàbasize ihwe, nanga.

Obulyâlya

22 Omuntu okomakomya erhi bulyâlya adwirhe asinga, na ntaye wamurhanga. 23 Amango ali embere zâwe. ye Iûbika, ebinwa byawe binamurhwe yeshi, buzinda akunioke, akuderhere oku orhadesire, aderhe mpu wajâcire lebè. 24 Nshomba binji, ci oyo muntu ntamubonakwo, na Nyamuzinda arhamusîma. 25 Obanda ibuye emalunga, ah’irhwe acibandalyo, olibandira obulenzi yene ocîrenganya. 26 Ohumba omwîna, agurhogeramwo, orhega omurhego gunamugwârhe. 27 Ecibi cirha nnaco, arhamanya ciru olunda cahubuka. 28 Akanege n’ebijâci biba bya mucîbonyi, ci kwône olwihôlo lumulingûzize nka ntale. 29 Omu murhego bagwa abantu bacîshingira okuhanyagala kw’abantu bi­nja, abôla amagala gabalya embere bafe.

Obumvu

30 Obumvu n’obukunizi nabyo bindi bikabulirwa, bimera omu ishwa ly’e­ nkola-maligo.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 27

1 χάριν διαφόρου πολλοὶ ἥμαρτον, καὶ ὁ ζητῶν πληθῦναι ἀποστρέψει ὀφθαλμόν. 2 ἀνὰ μέσον ἁρμῶν λίθων παγήσεται πάσσαλος, καὶ ἀνὰ μέσον πράσεως καὶ ἀγορασμοῦ συντριβήσεται ἁμαρτία. 3 ἐὰν μὴ ἐν φόβῳ κυρίου κρατήσῃ κατὰ σπουδήν, ἐν τάχει καταστραφήσεται αὐτοῦ ὁ οἶκος. 4 ᾿Εν σείσματι κοσκίνου διαμένει κοπρία, οὕτως σκύβαλα ἀνθρώπου ἐν λογισμῷ αὐτοῦ. 5 σκεύη κεραμέως δοκιμάζει κάμινος, καὶ πειρασμὸς ἀνθρώπου ἐν διαλογισμῷ αὐτοῦ. 6 γεώργιον ξύλου ἐκφαίνει ὁ καρπὸς αὐτοῦ, οὕτως λόγος ἐνθυμήματος καρδίας ἀνθρώπου. 7 πρὸ λογισμοῦ μὴ ἐπαινέσῃς ἄνδρα· οὗτος γὰρ πειρασμὸς ἀνθρώπων.

8 ᾿Εὰν διώκῃς τὸ δίκαιον, καταλήμψῃ καὶ ἐνδύσῃ αὐτὸ ὡς ποδήρη δόξης. 9 πετεινὰ πρὸς τὰ ὅμοια αὐτοῖς καταλύσει, καὶ ἀλήθεια πρὸς τοὺς ἐργαζομένους αὐτὴν ἐπανήξει. 10 λέων θήραν ἐνεδρεύει, οὕτως ἁμαρτία ἐργαζομένους ἄδικα. 11 διήγησις εὐσεβοῦς διὰ παντὸς σοφία, ὁ δὲ ἄφρων ὡς σελήνη ἀλλοιοῦται. 12 εἰς μέσον ἀσυνέτων συντήρησον καιρόν, εἰς μέσον δὲ διανοουμένων ἐνδελέχιζε. 13 διήγησις μωρῶν προσόχθισμα, καὶ ὁ γέλως αὐτῶν ἐν σπατάλῃ ἁμαρτίας. 14 λαλιὰ πολυόρκου ἀνορθώσει τρίχας, καὶ ἡ μάχη αὐτῶν ἐμφραγμὸς ὠτίων. 15 ἔκχυσις αἵματος μάχη ὑπερηφάνων, καὶ ἡ διαλοιδόρησις αὐτῶν ἀκοὴ μοχθηρά.

16 ῾Ο ἀποκαλύπτων μυστήρια ἀπώλεσεν πίστιν καὶ οὐ μὴ εὕρῃ φίλον πρὸς τὴν ψυχὴν αὐτοῦ. 17 στέρξον φίλον καὶ πιστώθητι μετ᾽ αὐτοῦ· ἐὰν δὲ ἀποκαλύψῃς τὰ μυστήρια αὐτοῦ, μὴ καταδιώξῃς ὀπίσω αὐτοῦ. 18 καθὼς γὰρ ἀπώλεσεν ἄνθρωπος τὸν νεκρὸν αὐτοῦ, οὕτως ἀπώλεσας τὴν φιλίαν τοῦ πλησίον· 19 καὶ ὡς πετεινὸν ἐκ χειρός σου ἀπέλυσας, οὕτως ἀφῆκας τὸν πλησίον καὶ οὐ θηρεύσεις αὐτόν. 20 μὴ αὐτὸν διώξῃς, ὅτι μακρὰν ἀπέστη καὶ ἐξέφυγεν ὡς δορκὰς ἐκ παγίδος. 21 ὅτι τραῦμα ἔστιν καταδῆσαι, καὶ λοιδορίας ἔστιν διαλλαγή, ὁ δὲ ἀποκαλύψας μυστήρια ἀφήλπισεν.

22 Διανεύων ὀφθαλμῷ τεκταίνει κακά, καὶ οὐδεὶς αὐτὰ ἀποστήσει ἀπ᾽ αὐτοῦ· 23 ἀπέναντι τῶν ὀφθαλμῶν σου γλυκανεῖ τὸ στόμα αὐτοῦ καὶ ἐπὶ τῶν λόγων σου ἐκθαυμάσει, ὕστερον δὲ διαστρέψει τὸ στόμα αὐτοῦ καὶ ἐν τοῖς λόγοις σου δώσει σκάνδαλον. 24 πολλὰ ἐμίσησα καὶ οὐχ ὡμοίωσα αὐτῷ, καὶ ὁ κύριος μισήσει αὐτόν. 25 ὁ βάλλων λίθον εἰς ὕψος ἐπὶ κεφαλὴν αὐτοῦ βάλλει, καὶ πληγὴ δολία διελεῖ τραύματα. 26 ὁ ὀρύσσων βόθρον εἰς αὐτὸν ἐμπεσεῖται, καὶ ὁ ἱστῶν παγίδα ἐν αὐτῇ ἁλώσεται. 27 ὁ ποιῶν πονηρά, εἰς αὐτὸν κυλισθήσεται, καὶ οὐ μὴ ἐπιγνῷ πόθεν ἥκει αὐτῷ. 28 ἐμπαιγμὸς καὶ ὀνειδισμὸς ὑπερηφάνῳ, καὶ ἡ ἐκδίκησις ὡς λέων ἐνεδρεύσει αὐτόν. 29 παγίδι ἁλώσονται οἱ εὐφραινόμενοι πτώσει εὐσεβῶν, καὶ ὀδύνη καταναλώσει αὐτοὺς πρὸ τοῦ θανάτου αὐτῶν.

30 Μῆνις καὶ ὀργή, καὶ ταῦτά ἐστιν βδελύγματα, καὶ ἀνὴρ ἁμαρτωλὸς ἐγκρατὴς ἔσται αὐτῶν.

28

1 Omuntu ocihôla naye arhâfume olwihôlo lwa Nyamuzinda, Nyamuzi­nda ye yishi oku ebyâha biganjwa. 2 Babalira owinyu obubi bwâge, Iyo nâwe, hano oshenga, obabalirwa. 3 Kurhi omuntu obikîre owabo obumvu akashenga mpu Nyamuzinda amufumye? 4 Omuntu orhaba bwonjo oku wâbo, kurhi akashenga mpu yehe abâge ye babalirwa? 5 Ye muntu kwône abikîre owâbo omujina, ndigi yeki abwine wamubabalira? 6 Kengêra obuzinda, oleke okushombana, kengêra okufà n’okubola, oshimbe n’amarhegeko. 7 Kengêra amarhegeko, oleke okubîka omujina, oyîbagire ecijâci.

Entambala

8 Oyâke entambala, wayâka ecâha, omuntu w’amagene ye nyankozi omu babo. 9 Omubî kavango ahira omu bîra, ye côkêza-malambo ekarhî k’abantu barhulwire. 10 Oku enshâli ziri kwo n’omuliro gugulumira, oku entambala ekozîbwe, kw’enaluga. Omuntu arukûza nk’oku emisi yâge enali, n’oku obu­gale bwâge buli, kw’anakunira. 11 Entambala y’obushâlashâla enazûse omuliro, ennongwe y’obuhwinja enabulage omuko. 12 Bûha oku isese omuliro guyâke, ogutwireko guzime, obonereho obuhashe bw’akanwa kâwe.

Olulimi

13 Omanye kadegende n’enderhera-habiri, abo bombi bahezize abantu balicîberire omu murhûla. 14 Akalimi kàyimusize bantu banji, kabashandâza cihugo omu cindi; kahongwîre ebishagala bizibuzibu, kashâbira n’abarhwâli. 15 Akalimi kahulusize abakazi omu mwâbo, kabanyagisa cmyâka yabo. 16 Oyumvirhiza omudesi-wagwo arhaja iro, anabule omurhûla. 17 Bashûrhe omuntu akarhî, kasiga omubambu, bamushûrhe akalimi, kamujonjaga yeshi. 18 Bantu banji bafire n’engôrho, ci abafire n’akalimi bo banji kulusha. 19 Iragi lyâge oyu karhasâgihikakwo, oyu karhali omu njira yâge, oyu karhasâgijira muja wâko, oyu karhasâgiziriringa n’emigozi yako. 20 Obuja bwâko buha buja buzibu, n’emigozi yako, migozi ya budagule. 21 Olufù lwâko, lufù lubi bwenêne, ekuzimu yo nkulu kuli lwo. 22 Akalimi karhahasha abantu barhînya Nyamuzinda, engulumira yako erhabayâsha. 23 Abacîrhenza kuli Nyamuzinda, yo minyama yako, engulumira yako e­rhazima muli bo, kwo kabahiva nka ntale, kabashangule nka ngwi. 24 Yumva: oyubake ecogo c’emishllgi aha mwâwe, oseze ebirugu n’obu­ gale bwâwe. 25 Ohire enderho zâwe oku munzani, ozigere, ohire omurhemere n’igu­fuli oku kanwa. 26 Omanye wakasârhalira ekanwa, olekigwa omu maboko g’okugu­ngezize.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 28

1 ὁ ἐκδικῶν παρὰ κυρίου εὑρήσει ἐκδίκησιν, καὶ τὰς ἁμαρτίας αὐτοῦ διατηρῶν διατηρήσει. 2 ἄφες ἀδίκημα τῷ πλησίον σου, καὶ τότε δεηθέντος σου αἱ ἁμαρτίαι σου λυθήσονται. 3 ἄνθρωπος ἀνθρώπῳ συντηρεῖ ὀργήν, καὶ παρὰ κυρίου ζητεῖ ἴασιν; 4 ἐπ᾽ ἄνθρωπον ὅμοιον αὐτῷ οὐκ ἔχει ἔλεος, καὶ περὶ τῶν ἁμαρτιῶν αὐτοῦ δεῖται; 5 αὐτὸς σὰρξ ὢν διατηρεῖ μῆνιν, τίς ἐξιλάσεται τὰς ἁμαρτίας αὐτοῦ; 6 μνήσθητι τὰ ἔσχατα καὶ παῦσαι ἐχθραίνων, καταφθορὰν καὶ θάνατον, καὶ ἔμμενε ἐντολαῖς. 7 μνήσθητι ἐντολῶν καὶ μὴ μηνίσῃς τῷ πλησίον, καὶ διαθήκην ὑψίστου καὶ πάριδε ἄγνοιαν.

8 ᾿Απόσχου ἀπὸ μάχης, καὶ ἐλαττώσεις ἁμαρτίας· ἄνθρωπος γὰρ θυμώδης ἐκκαύσει μάχην, 9 καὶ ἀνὴρ ἁμαρτωλὸς ταράξει φίλους καὶ ἀνὰ μέσον εἰρηνευόντων ἐμβαλεῖ διαβολήν. 10 κατὰ τὴν ὕλην τοῦ πυρὸς οὕτως ἐκκαυθήσεται, καὶ κατὰ τὴν στερέωσιν τῆς μάχης ἐκκαυθήσεται· κατὰ τὴν ἰσχὺν τοῦ ἀνθρώπου ὁ θυμὸς αὐτοῦ ἔσται, καὶ κατὰ τὸν πλοῦτον ἀνυψώσει ὀργὴν αὐτοῦ. 11 ἔρις κατασπευδομένη ἐκκαίει πῦρ, καὶ μάχη κατασπεύδουσα ἐκχέει αἷμα. 12 ἐὰν φυσήσῃς εἰς σπινθῆρα, ἐκκαήσεται, καὶ ἐὰν πτύσῃς ἐπ᾽ αὐτόν, σβεσθήσεται· καὶ ἀμφότερα ἐκ τοῦ στόματός σου ἐκπορεύεται.

13 Ψίθυρον καὶ δίγλωσσον καταράσασθε· πολλοὺς γὰρ εἰρηνεύοντας ἀπώλεσεν. 14 γλῶσσα τρίτη πολλοὺς ἐσάλευσεν καὶ διέστησεν αὐτοὺς ἀπὸ ἔθνους εἰς ἔθνος καὶ πόλεις ὀχυρὰς καθεῖλεν καὶ οἰκίας μεγιστάνων κατέστρεψεν. 15 γλῶσσα τρίτη γυναῖκας ἀνδρείας ἐξέβαλεν καὶ ἐστέρεσεν αὐτὰς τῶν πόνων αὐτῶν. 16 ὁ προσέχων αὐτῇ οὐ μὴ εὕρῃ ἀνάπαυσιν οὐδὲ κατασκηνώσει μεθ᾽ ἡσυχίας. 17 πληγὴ μάστιγος ποιεῖ μώλωπα, πληγὴ δὲ γλώσσης συγκλάσει ὀστᾶ. 18 πολλοὶ ἔπεσαν ἐν στόματι μαχαίρας, καὶ οὐχ ὡς οἱ πεπτωκότες διὰ γλῶσσαν. 19 μακάριος ὁ σκεπασθεὶς ἀπ᾽ αὐτῆς, ὃς οὐ διῆλθεν ἐν τῷ θυμῷ αὐτῆς, ὃς οὐχ εἵλκυσεν τὸν ζυγὸν αὐτῆς καὶ ἐν τοῖς δεσμοῖς αὐτῆς οὐκ ἐδέθη· 20 ὁ γὰρ ζυγὸς αὐτῆς ζυγὸς σιδηροῦς, καὶ οἱ δεσμοὶ αὐτῆς δεσμοὶ χάλκειοι· 21 θάνατος πονηρὸς ὁ θάνατος αὐτῆς, καὶ λυσιτελὴς μᾶλλον ὁ ᾅδης αὐτῆς. 22 οὐ μὴ κρατήσῃ εὐσεβῶν, καὶ ἐν τῇ φλογὶ αὐτῆς οὐ καήσονται. 23 οἱ καταλείποντες κύριον ἐμπεσοῦνται εἰς αὐτήν, καὶ ἐν αὐτοῖς ἐκκαήσεται καὶ οὐ μὴ σβεσθῇ· ἐπαποσταλήσεται αὐτοῖς ὡς λέων καὶ ὡς πάρδαλις λυμανεῖται αὐτούς. 24 ἰδὲ περίφραξον τὸ κτῆμά σου ἀκάνθαις, τὸ ἀργύριόν σου καὶ τὸ χρυσίον κατάδησον· 25 καὶ τοῖς λόγοις σου ποίησον ζυγὸν καὶ σταθμὸν καὶ τῷ στόματί σου ποίησον θύραν καὶ μοχλόν. 26 πρόσεχε μήπως ὀλίσθῃς ἐν αὐτῇ, μὴ πέσῃς κατέναντι ἐνεδρεύοντος.

29

Okuhoza

1 Okuhoza owinyu kuli kumufà lukogo, okumurhabâla kuli kushimba amarhegeko. 2 Kuli kwinja okuhoza owinyu amango alagîrîre, ci kukwânîne okulyûla amango mwalagânîne. 3 Orhatwâga omu kanwa kâwe, onayumvanye n’abandi, n’amango wa­ lagîrira, wabona oburhabâle. 4 Banji bahoza bamanye mpu kubêrwa, bayumîrize balya babàhozagya. 5 Embere ly’okuhoza, kurhângishisha nyakuhozibwa, kukunga obugalc bwâge, olusiku lw’okulyûla lulegerere, lube lwa mirongwe, oyumve mpu amango gali mabî! 6 Ka balyûla Nyakulyûza akabona ecihimbi c’ebyâge erhi abirîrwe. Akaba arhalyûzirwi, ebirugu bimuhere. kandi abe n’omushombanyi w’obumâma, oku alyûla ajâcira n’okutulagula, ebijâci gube gwo munkwa bwo na bukenge. 7 Bantu banji –burhali bulonza bubî – balahira kuhoza, barhalonza cebyâbo bihere.

Okuhâna

8 Obe wa lukogo oku b’obuligo, orhabayumukizagya aha mwâwe bali­nda oburhabâle. 9 Oshimbe irhegeko, orhabâle omukenyi; alagîrîre, orhamugalulaga maboko mumu. 10 Ebirugu byâwe bije emwa mwene winyu n’omwîra, birhaboleraga e­ mwîna busha. 11 Okolêse obugale bwâwe nk’oku Nyamuzinda arhegesire, wâgala kulu­sha. 12 Okuhâna guli muhako gwawe, gwakuciza amango g’obuhanya. 13 Okuhâna kwo kukulu aha mpenzi nzibu, ah’itumu lyôji, kwâkulwira e­mbere z’omushombanyi.

Okucîhâna cikinja

14 Omuntu nkana anacihâne cikinja erhi wâbo orhuma, bulya okumuliki­rira ziri nshonyi nkulu. 15 Orhayibagiraga aminja g’owakufungiraga, acihâna yene ahali hâwe. 16 Omubî arhakengêra obwinja bw’omufungizi, n’omugâmbanyi anayi­bagire omuciza. 17 Ecikinja cakenyize àbali bagale, cabahêka eyi n’eyi nka mulaba gw’o­mu nyanja. 18 Caluliza abantu banênênè, bahabukira omu bihugo, emahanga. 19 Omuminya anashwire okucihâna cikinja, mpu ly’ayunguka, n’obwo buhanya ashwirîre. 20 Orhabâle owinyu nk’oku onahashire, ci omanye nawe wâhirima.

Okuba cigolo

21 Akantu karhanzi k’okulama: mîshi, kalyo, mwambalo n’enyumpa y’o­ kulâla. 22 Okubêra mukenyi aha mwâwe, omu nyumpa yâwe y’obukere, kwo kukulu aha kukâyigurhira omu nyumpa nyinja ya bene. 23 Ogale erhi okene, osîme, orhacijiraga cigolo. 24 Kalamo kabî, okuhandûla ene n’irhondo, aha wankaja, nta kubu­mbûla akanwa; 25 oli ho cigolo, n’enshonyi zâwe haguma, n’ebinwa bakubwira, bya kanego: 26 «Bwîra oyo w’ekuli, ayishe arheganye amêza. arhujirire ebi rhwâlya». 27 «Ewâni sho! orhenge omwo, bulya mwâja owundi: mwene wirhu a­mbalamîre, mwo nanamuhandisa omwo». 28 Nshonyi ezo muntu w’obukengere okucinaguzibwa ntyo oku cihando, n’okulolwa nka muntu oli omu mwenda.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 29

1 ῾Ο ποιῶν ἔλεος δανιεῖ τῷ πλησίον, καὶ ὁ ἐπισχύων τῇ χειρὶ αὐτοῦ τηρεῖ ἐντολάς. 2 δάνεισον τῷ πλησίον ἐν καιρῷ χρείας αὐτοῦ καὶ πάλιν ἀπόδος τῷ πλησίον εἰς τὸν καιρόν· 3 στερέωσον λόγον καὶ πιστώθητι μετ᾽ αὐτοῦ, καὶ ἐν παντὶ καιρῷ εὑρήσεις τὴν χρείαν σου. 4 πολλοὶ ὡς εὕρεμα ἐνόμισαν δάνος καὶ παρέσχον κόπον τοῖς βοηθήσασιν αὐτοῖς. 5 ἕως οὗ λάβῃ, καταφιλήσει χεῖρας αὐτοῦ καὶ ἐπὶ τῶν χρημάτων τοῦ πλησίον ταπεινώσει φωνήν· καὶ ἐν καιρῷ ἀποδόσεως παρελκύσει χρόνον καὶ ἀποδώσει λόγους ἀκηδίας καὶ τὸν καιρὸν αἰτιάσεται. 6 ἐὰν ἰσχύσῃ, μόλις κομίσεται τὸ ἥμισυ καὶ λογιεῖται αὐτὸ ὡς εὕρεμα· εἰ δὲ μή, ἀπεστέρησεν αὐτὸν τῶν χρημάτων αὐτοῦ, καὶ ἐκτήσατο αὐτὸν ἐχθρὸν δωρεάν· κατάρας καὶ λοιδορίας ἀποδώσει αὐτῷ καὶ ἀντὶ δόξης ἀποδώσει αὐτῷ ἀτιμίαν. 7 πολλοὶ οὐ χάριν πονηρίας ἀπέστρεψαν, ἀποστερηθῆναι δωρεὰν εὐλαβήθησαν. 8 Πλὴν ἐπὶ ταπεινῷ μακροθύμησον καὶ ἐπ᾽ ἐλεημοσύνῃ μὴ παρελκύσῃς αὐτόν. 9 χάριν ἐντολῆς ἀντιλαβοῦ πένητος καὶ κατὰ τὴν ἔνδειαν αὐτοῦ μὴ ἀποστρέψῃς αὐτὸν κενόν. 10 ἀπόλεσον ἀργύριον δι᾽ ἀδελφὸν καὶ φίλον, καὶ μὴ ἰωθήτω ὑπὸ τὸν λίθον εἰς ἀπώλειαν. 11 θὲς τὸν θησαυρόν σου κατ᾽ ἐντολὰς ὑψίστου, καὶ λυσιτελήσει σοι μᾶλλον ἢ τὸ χρυσίον. 12 σύγκλεισον ἐλεημοσύνην ἐν τοῖς ταμιείοις σου, καὶ αὕτη ἐξελεῖταί σε ἐκ πάσης κακώσεως· 13 ὑπὲρ ἀσπίδα κράτους καὶ ὑπὲρ δόρυ ὁλκῆς κατέναντι ἐχθροῦ πολεμήσει ὑπὲρ σοῦ. 14 ᾿Ανὴρ ἀγαθὸς ἐγγυήσεται τὸν πλησίον, καὶ ὁ ἀπολωλεκὼς αἰσχύνην ἐγκαταλείψει αὐτόν. 15 χάριτας ἐγγύου μὴ ἐπιλάθῃ· ἔδωκεν γὰρ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ὑπὲρ σοῦ. 16 ἀγαθὰ ἐγγύου ἀνατρέψει ἁμαρτωλός, καὶ ἀχάριστος ἐν διανοίᾳ ἐγκαταλείψει ῥυσάμενον. 17 ἐγγύη πολλοὺς ἀπώλεσεν κατευθύνοντας καὶ ἐσάλευσεν αὐτοὺς ὡς κῦμα θαλάσσης· 18 ἄνδρας δυνατοὺς ἀπῴκισεν, καὶ ἐπλανήθησαν ἐν ἔθνεσιν ἀλλοτρίοις. 19 ἁμαρτωλὸς ἐμπεσὼν εἰς ἐγγύην καὶ διώκων ἐργολαβίας ἐμπεσεῖται εἰς κρίσεις. 20 ἀντιλαβοῦ τοῦ πλησίον κατὰ δύναμίν σου καὶ πρόσεχε σεαυτῷ μὴ ἐμπέσῃς. 21 ᾿Αρχὴ ζωῆς ὕδωρ καὶ ἄρτος καὶ ἱμάτιον καὶ οἶκος καλύπτων ἀσχημοσύνην. 22 κρείσσων βίος πτωχοῦ ὑπὸ σκέπην δοκῶν ἢ ἐδέσματα λαμπρὰ ἐν ἀλλοτρίοις. 23 ἐπὶ μικρῷ καὶ μεγάλῳ εὐδοκίαν ἔχε, καὶ ὀνειδισμὸν παροικίας οὐ μὴ ἀκούσῃς. 24 ζωὴ πονηρὰ ἐξ οἰκίας εἰς οἰκίαν, καὶ οὗ παροικήσεις, οὐκ ἀνοίξεις στόμα· 25 ξενιεῖς καὶ ποτιεῖς εἰς ἀχάριστα καὶ πρὸς ἐπὶ τούτοις πικρὰ ἀκούσῃ 26 Πάρελθε, πάροικε, κόσμησον τράπεζαν, καὶ εἴ τι ἐν τῇ χειρί σου, ψώμισόν με· 27 ἔξελθε, πάροικε, ἀπὸ προσώπου δόξης, ἐπεξένωταί μοι ὁ ἀδελφός, χρεία τῆς οἰκίας. 28 βαρέα ταῦτα ἀνθρώπῳ ἔχοντι φρόνησιν, ἐπιτίμησις οἰκίας καὶ ὀνειδισμὸς δανειστοῦ.

30

Okulera

1 Omubusi ozigira omwana wâge arhamurhogoza, irhondo erhi olya mwana yekola cimala-mungo. 2 Olera bwinja omwana wâge âsîma, bâmukûnga ekarhî k’abîra bâge. 3 Oyigîriza bwinja omwana wâge, buyâgalwa azukiza omushombanyi wâge, ci busîme ekarhî k’abîra bâge. 4 Ciru ishe w’omwana mulere akafà, kurhali kufà afire, bulya asizire oli nka ye. 5 Acizîne, abwîne obusîme muli ye, buno akol’afà, nta burhe. 6 Asizire entwâli y’okucîhôla oku bashomhanyi, asigîre abîra bâge owa­bavuga omunkwa oku minja bamujirîre. 7 Orhogoza ornwana wâge, acirheganye n’okukârhuba ebibande, ngasi kuyâma, omurhima gumukangalale. 8 Enfarasi nshwêke kubî enagâmbane, karhagobaga naye kubî akula. 9 Nêci, orhogoze omwana, kwône acikukanga, omushâse kwône, wâci­cîlakira. 10 Orhashekaga mwe naye âkaba orhalonza okulaka mwe naye, wâcizi­nzibala obusù. 11 Orhamulekêreraga amango acikula, orhazibaga mpu orhagibona obu­bî bwâge. 12 Omuyumvise bwinja oku acikula, ciru n’okumushûrha amango aciri mwana, bulya cikaba cigamba arhakàkuyumva, n’oburhe bukugwaârhe. 13 Lera onaherhe bwinja omwana, ly’oleka okuyishirhindibuka n’obuga­mba bwâge.

Amagala minja

14 Omukenyi muzibu w’amagala minja, ye mukulu aha mugale w’amaga­la magalu-galu. 15 Amagala minja n’emisi bilushire obuhirhi bwoshi bw’igulu, amagala mazibu galushire obugale. 16 Nta buhirhi bulushire amagala, na nta bugale hulushire obusîmc bw’omurhima. 17 Olufù lwo lukulu aha kalamo k’omutula, obuluhûke bw’ensiku n’ama­ngo bwo bwinja aha ndwâla erhafuma. 18 Okuhira entûlo aha nshinda, kwo kuguma n’okuhira ebiryo oku kanwa kabumbe, 19 Ebi barhûla ensalamu êrhalya erhanahinya, bibâ bya cici? Ntyo kw’ali omuntu Nyamuzinda ashimhire. 20 Analabaganye, ayise mutya. Kw’ali nka kulya bashahula omuntu ba­bulimuha omukazi, abande enani.

Obusime

21 Orhabâga we nnaburhe, orhacirhegega entânya zilerha omutula. 22 Busîme bw’omurhima ko kalamo k’omuntu, bushagaluke kwo kuyu­shûla ensiku zâge. 23 Orhebe entanya zâwe, orhûlirize omurhima, ohive oburhe: bulya omugungunu gwâyîsire banji, nta bûnguke gwankalerha. 24 Amagene n’obukunizi binanyihye akalamo, entanya zinabiduhye obu­shosi. 25 Nka omurhima gushagalusire, ebiryo binazigire omuntu, ehi omuntu àlyaga himugwe bwinja.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 30

1 ῾Ο ἀγαπῶν τὸν υἱὸν αὐτοῦ ἐνδελεχήσει μάστιγας αὐτῷ, ἵνα εὐφρανθῇ ἐπ᾽ ἐσχάτων αὐτοῦ· 2 ὁ παιδεύων τὸν υἱὸν αὐτοῦ ὀνήσεται ἐπ᾽ αὐτῷ καὶ ἀνὰ μέσον γνωρίμων ἐπ᾽ αὐτῷ καυχήσεται· 3 ὁ διδάσκων τὸν υἱὸν αὐτοῦ παραζηλώσει τὸν ἐχθρὸν καὶ ἔναντι φίλων ἐπ᾽ αὐτῷ ἀγαλλιάσεται. 4 ἐτελεύτησεν αὐτοῦ ὁ πατήρ, καὶ ὧς οὐκ ἀπέθανεν· ὅμοιον γὰρ αὐτῷ κατέλιπεν μετ᾽ αὐτόν. 5 ἐν τῇ ζωῇ αὐτοῦ εἶδεν καὶ εὐφράνθη καὶ ἐν τῇ τελευτῇ αὐτοῦ οὐκ ἐλυπήθη· 6 ἐναντίον ἐχθρῶν κατέλιπεν ἔκδικον καὶ τοῖς φίλοις ἀνταποδιδόντα χάριν. 7 περιψύχων υἱὸν καταδεσμεύσει τραύματα αὐτοῦ, καὶ ἐπὶ πάσῃ βοῇ ταραχθήσεται σπλάγχνα αὐτοῦ. 8 ἵππος ἀδάμαστος ἐκβαίνει σκληρός, καὶ υἱὸς ἀνειμένος ἐκβαίνει προαλής. 9 τιθήνησον τέκνον, καὶ ἐκθαμβήσει σε· σύμπαιξον αὐτῷ, καὶ λυπήσει σε. 10 μὴ συγγελάσῃς αὐτῷ, ἵνα μὴ συνοδυνηθῇς, καὶ ἐπ᾽ ἐσχάτων γομφιάσεις τοὺς ὀδόντας σου. 11 μὴ δῷς αὐτῷ ἐξουσίαν ἐν νεότητι· 12 θλάσον τὰς πλευρὰς αὐτοῦ, ὡς ἔστιν νήπιος, μήποτε σκληρυνθεὶς ἀπειθήσῃ σοι. 13 παίδευσον τὸν υἱόν σου καὶ ἔργασαι ἐν αὐτῷ, ἵνα μὴ ἐν τῇ ἀσχημοσύνῃ αὐτοῦ προσκόψῃς. 14 Κρείσσων πτωχὸς ὑγιὴς καὶ ἰσχύων τῇ ἕξει ἢ πλούσιος μεμαστιγωμένος εἰς σῶμα αὐτοῦ. 15 ὑγίεια καὶ εὐεξία βελτίων παντὸς χρυσίου, καὶ σῶμα εὔρωστον ἢ ὄλβος ἀμέτρητος. 16 οὐκ ἔστιν πλοῦτος βελτίων ὑγιείας σώματος, καὶ οὐκ ἔστιν εὐφροσύνη ὑπὲρ χαρὰν καρδίας. 17 κρείσσων θάνατος ὑπὲρ ζωὴν πικρὰν καὶ ἀνάπαυσις αἰῶνος ἢ ἀρρώστημα ἔμμονον. 18 ἀγαθὰ ἐκκεχυμένα ἐπὶ στόματι κεκλεισμένῳ θέματα βρωμάτων παρακείμενα ἐπὶ τάφῳ. 19 τί συμφέρει κάρπωσις εἰδώλῳ; οὔτε γὰρ ἔδεται οὔτε μὴ ὀσφρανθῇ· οὕτως ὁ ἐκδιωκόμενος ὑπὸ κυρίου. 20 βλέπων ἐν ὀφθαλμοῖς καὶ στενάζων ὥσπερ εὐνοῦχος περιλαμβάνων παρθένον καὶ στενάζων. 21 Μὴ δῷς εἰς λύπην τὴν ψυχήν σου καὶ μὴ θλίψῃς σεαυτὸν ἐν βουλῇ σου. 22 εὐφροσύνη καρδίας ζωὴ ἀνθρώπου, καὶ ἀγαλλίαμα ἀνδρὸς μακροημέρευσις. 23 ἀπάτα τὴν ψυχήν σου καὶ παρακάλει τὴν καρδίαν σου καὶ λύπην μακρὰν ἀπόστησον ἀπὸ σοῦ· πολλοὺς γὰρ ἀπώλεσεν ἡ λύπη, καὶ οὐκ ἔστιν ὠφέλεια ἐν αὐτῇ. 24 ζῆλος καὶ θυμὸς ἐλαττοῦσιν ἡμέρας, καὶ πρὸ καιροῦ γῆρας ἄγει μέριμνα. 25λαμπρὰ καρδία καὶ ἀγαθὴ ἐπὶ ἐδέσμασιν τῶν βρωμάτων αὐτῆς ἐπιμελήσεται.

---

 ⁱ21.10 Ekuzimu: Iola Mt 7, 13.

22. 6: Bukwânîne: okuhana n’okushûrha: Iola Mig 13,24; 19,18; 22,15; 23, 13-14; 29, 15-17,

 ^j22.7 Ngasi habulisire omulongo omu LXX, rhuli rhwahazabûla n’oburhabâle bwa Vulgata (https:www.academic-bible.com/en/online-bibles/biblia-sacra-vulgata/read-the-bible-text/bibel/text/lesen/stelle/43/220001/229999/ch/549aad1a89fa5e1a4109a70598f4606e/) na Ebibliya Ntagatifu, Verbum Bible, Kinshasa, 1992

 ^k24.1 Ohurhimanya bwaderha: ahâla oburhimanya kwo buli nka muntu, n’eci cigabi kwo ciri nka murhima gw’eci citabu. Lola Mig 8, 22. Omu Liturjiya katolika. ebi binwa Ekleziya ebiyereke­zize Bikira Mariya.

 ^l24.10 Nàrhumikire omukolo omu ka-Nyamuzinda guli mukolo gwa Burhimanya: lola 24, 23…

 ^m24.18 Ohushinganyanya bwayishigererwako Yezu Kristu. Lola Yn l4, 6.

 ⁿ25.7 Abashombanyi bahirime: Nnawirhu Yezu Kristu arhegesire rhuzigire abantu boshi, ciru n’abashombanyi birhu, Iola Mt 5, 44; 9-40: Lk 6, 27-35.

31

Obuhirhi

1 Okubula iro buhirhi bukulerha, kurhamya kunarhamya, entanya z’obuhirhi iro zihiva. 2 Entanya z’omûshi zinarhume omuntu arhaja iro, endwâla nkali enaha­nze îro. 3 Omugale akola mpu ly’ebirugu byâge biluga, n’okurhamûka kwage e­rhi kucîsîmîsa; 4 omukenyi akola mpu ly’abona eci alya, n’okurhamûka kwâge bushube buligo. 5 Osîma ensaranga arhafuma câha, ohubira obunguke bwo bunamuhubya. 6 Banji ensaranga zayîsire, lufù bàlimo, barhakabuzire bufà. 7 Guba murhego oku bantu bazisîma, n’abahwinja boshi mo bahwêra. 8 lragi lyâge omugale oyôsire buzira izabyo, n’orhashimbulula masholo. 9 Ye ndi oyo rhumusîme? ajirire olubaga aminja garhankaderhwa. 10 Ndi wajire muli ebyo anarhengamwo mugumaguma? ndi oyo wabula­ga bujira ecâha n’obwo ali akuhashire? abula bujirira abandi amabi, n’obwo àkagajizire? 11 Obugale bwâge burhahuligane, n’endêko yâmanyisa aminja àjizire.

Ebiryo

12 K’amêza olikwo gahirhîre? orhaderhaga n’okucîkunga, mpu: «Neci, ene nayîgurha, byamâluga!» 13 Kengêra obubî bw’amasù g’obudambyè: ka hali eciremwa cibi kulusha isù? erilakira obusha! 14 Orhalikiraga okuboko ah’okulalisire ayêrekîze okwâge, orhaci­rhunikaga oku cibo kuguma nâye. 15 Manyira owinyu kuli we wene, na muli byoshi obe murhimanya. 16 Olye nka mugula ehi bakuhîre, oleke okuvûkuza amarhama, n’okuci­ bonesa nshonyi. 17 Obe we rhangireka okulya, bugula obwo, orhahùbaga zakanaba nsho­nyi. 18 Akaba muli banji oku mêza, orhacîhaga embere z’abandi. 19 Hitya hiyîgusa omulume! erhi agwishira, ayise bwinja. 20 Hunga bwinja. ntalya-binene, omuntu asagizûka duba, anayumve i­rhwe liri lyangu. Enkananga, olushalo, okulumwa omu nda, lwo luhembo lw’omudambyè. 21 Kwankanaba wasezîbwe okudambiha, yîmuka, oje embuga, oshale, wayumva okola mwangu. 22 Nyumva, mwana wâni, orhangayaga, buzinda Iyo wayumva ebi nku­bwizire. Obe n’olugero omu ngasi mukolo wakola, wabona oku nta mango endwâla yakuhikeko. 23 Omushamuka olalikîne akaluza ebiryo bwenêne asîmwa, banajire nsi­ku baderha okuhâna kwâge. 24 Ci kwone olalikîne akabijinikira kushekerwa ashekerwa omu lugo, n’obujinisi bwâge kuderhwa buderhwa.

Amamvu

25 Orhabâga ntwâli y’amamvu, amamvu gahezize banji. 26 Eluganda, muliro barhangulamwo ecûma, ntyo kw’amamvu garha­ngula emirhima aha abalume banywera. 27 Amamvu ko kalamo k’omulume, casinga omuntu anywe galya g’oluge­ro. 28 Bushagaluke bwa murhima, busîme bw’omuntu, go mamvu omuntu a­nywa ensa nyinja, n’omu lugero lwinja. 29 Kaheza, go mamvu omuntu anywa nk’ahagula, aganywere amîru n’o­ mujina. 30 Endalwe enazûkize omuhwinja enongwe yamuheza, emuheze, emisi ­enyihe n’okulwa kuhaje, evune enjingo abulilerha amalwa. 31 Muli oku mêza, orhasholoshonzagya owinyu, orhamushekeraga akaja­ mwo orukara, orhamubonesagya nshonyi, orhanamujiraga burhe mpu akulyûlage.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 31

1 ᾿Αγρυπνία πλούτου ἐκτήκει σάρκας, καὶ ἡ μέριμνα αὐτοῦ ἀφιστᾷ ὕπνον. 2 μέριμνα ἀγρυπνίας ἀποστήσει νυσταγμόν, καὶ ἀρρώστημα βαρὺ ἐκνήψει ὕπνον. 3 ἐκοπίασεν πλούσιος ἐν συναγωγῇ χρημάτων καὶ ἐν τῇ ἀναπαύσει ἐμπίμπλαται τῶν τρυφημάτων αὐτοῦ. 4 ἐκοπίασεν πτωχὸς ἐν ἐλαττώσει βίου καὶ ἐν τῇ ἀναπαύσει ἐπιδεὴς γίνεται. 5 ῾Ο ἀγαπῶν χρυσίον οὐ δικαιωθήσεται, καὶ ὁ διώκων διάφορα ἐν αὐτοῖς πλανηθήσεται. 6 πολλοὶ ἐδόθησαν εἰς πτῶμα χάριν χρυσίου, καὶ ἐγενήθη ἡ ἀπώλεια αὐτῶν κατὰ πρόσωπον αὐτῶν. 7 ξύλον προσκόμματός ἐστιν τοῖς ἐνθουσιάζουσιν αὐτῷ, καὶ πᾶς ἄφρων ἁλώσεται ἐν αὐτῷ. 8 μακάριος πλούσιος, ὃς εὑρέθη ἄμωμος καὶ ὃς ὀπίσω χρυσίου οὐκ ἐπορεύθη· 9 τίς ἐστιν; καὶ μακαριοῦμεν αὐτόν· ἐποίησεν γὰρ θαυμάσια ἐν λαῷ αὐτοῦ. 10 τίς ἐδοκιμάσθη ἐν αὐτῷ καὶ ἐτελειώθη; καὶ ἔσται αὐτῷ εἰς καύχησιν. τίς ἐδύνατο παραβῆναι καὶ οὐ παρέβη, καὶ ποιῆσαι κακὰ καὶ οὐκ ἐποίησεν; 11 στερεωθήσεται τὰ ἀγαθὰ αὐτοῦ, καὶ τὰς ἐλεημοσύνας αὐτοῦ ἐκδιηγήσεται ἐκκλησία.

12 ᾿Επὶ τραπέζης μεγάλης ἐκάθισας; μὴ ἀνοίξῃς ἐπ᾽ αὐτῆς φάρυγγά σου καὶ μὴ εἴπῃς Πολλά γε τὰ ἐπ᾽ αὐτῆς· 13 μνήσθητι ὅτι κακὸν ὀφθαλμὸς πονηρός. πονηρότερον ὀφθαλμοῦ τί ἔκτισται; διὰ τοῦτο ἀπὸ παντὸς προσώπου δακρύει. 14 οὗ ἐὰν ἐπιβλέψῃ, μὴ ἐκτείνῃς χεῖρα καὶ μὴ συνθλίβου αὐτῷ ἐν τρυβλίῳ. 15 νόει τὰ τοῦ πλησίον ἐκ σεαυτοῦ καὶ ἐπὶ παντὶ πράγματι διανοοῦ. 16 φάγε ὡς ἄνθρωπος τὰ παρακείμενά σοι καὶ μὴ διαμασῶ, μὴ μισηθῇς. 17 παῦσαι πρῶτος χάριν παιδείας καὶ μὴ ἀπληστεύου, μήποτε προσκόψῃς· 18 καὶ εἰ ἀνὰ μέσον πλειόνων ἐκάθισας, πρότερος αὐτῶν μὴ ἐκτείνῃς τὴν χεῖρά σου. 19 ῾Ως ἱκανὸν ἀνθρώπῳ πεπαιδευμένῳ τὸ ὀλίγον, καὶ ἐπὶ τῆς κοίτης αὐτοῦ οὐκ ἀσθμαίνει. 20 ὕπνος ὑγιείας ἐπὶ ἐντέρῳ μετρίῳ· ἀνέστη πρωί, καὶ ἡ ψυχὴ αὐτοῦ μετ᾽ αὐτοῦ. πόνος ἀγρυπνίας καὶ χολέρας καὶ στρόφος μετὰ ἀνδρὸς ἀπλήστου· 21 καὶ εἰ ἐβιάσθης ἐν ἐδέσμασιν, ἀνάστα ἔμεσον πόρρω, καὶ ἀναπαύσῃ. 22 ἄκουσόν μου, τέκνον, καὶ μὴ ἐξουδενήσῃς με, καὶ ἐπ᾽ ἐσχάτων εὑρήσεις τοὺς λόγους μου· ἐν πᾶσι τοῖς ἔργοις σου γίνου ἐντρεχής, καὶ πᾶν ἀρρώστημα οὐ μή σοι ἀπαντήσῃ. 23 λαμπρὸν ἐπ᾽ ἄρτοις εὐλογήσει χείλη, καὶ ἡ μαρτυρία τῆς καλλονῆς αὐτοῦ πιστή. 24 πονηρῷ ἐπ᾽ ἄρτῳ διαγογγύσει πόλις, καὶ ἡ μαρτυρία τῆς πονηρίας αὐτοῦ ἀκριβής.

25 ᾿Εν οἴνῳ μὴ ἀνδρίζου· πολλοὺς γὰρ ἀπώλεσεν ὁ οἶνος. 26 κάμινος δοκιμάζει στόμωμα ἐν βαφῇ, οὕτως οἶνος καρδίας ἐν μάχῃ ὑπερηφάνων. 27 ἔφισον ζωῆς οἶνος ἀνθρώποις, ἐὰν πίνῃς αὐτὸν ἐν μέτρῳ αὐτοῦ. τίς ζωὴ ἐλασσουμένῳ οἴνῳ; καὶ αὐτὸς ἔκτισται εἰς εὐφροσύνην ἀνθρώποις. 28 ἀγαλλίαμα καρδίας καὶ εὐφροσύνη ψυχῆς οἶνος πινόμενος ἐν καιρῷ αὐτάρκης· 29 πικρία ψυχῆς οἶνος πινόμενος πολὺς ἐν ἐρεθισμῷ καὶ ἀντιπτώματι. 30 πληθύνει μέθη θυμὸν ἄφρονος εἰς πρόσκομμα ἐλαττῶν ἰσχὺν καὶ προσποιῶν τραύματα. 31 ἐν συμποσίῳ οἴνου μὴ ἐλέγξῃς τὸν πλησίον καὶ μὴ ἐξουθενήσῃς αὐτὸν ἐν εὐφροσύνῃ αὐτοῦ· λόγον ὀνειδισμοῦ μὴ εἴπῃς αὐτῷ καὶ μὴ αὐτὸν θλίψῃς ἐν ἀπαιτήσει.

32

Ebiryo by’olusiku lukulu

1 Bakujizire mukulu w’amêza, orhajiraga bucîbone, obere ekarhî k’abi­nyu nka muntu akâbo, obagabulire obulibwârhala nâwe. 2 Wamajira emikolo yâwe yoshi oku enali, bwârhalaga, nâwe osîme haguma n’abinyu, bakusîme, lwo luhembo lw’omukolo mwinja wa­kozire. 3 We mushosi, derhaga, kuli kwinja emund’oli, ci bunyi-bunyi, o­rhahulisagya enyimbo. 4 Amango bali bayumvirhiza oluzihwa, orhaluzagya olubî, oleke okuhahàbuka. 5 Amango bali oku mêza, olulanga aba namulisa, kuli nka kula bayu­shûla enjuma nyinja-nyinja oku magerha. 6 Cifungo ca hibuye hinjinja omu burhunge bw’amasholo, lwo lulanga lw’omulya mwinja amango banywa orhwamvu rhwinja. 7 Derhaga, nawe musole, akaba kwa bulagirire, akabiri karhali kanyi e­rhi bakàkudosa. 8 Oyofihye ebinwa byâwe, oderhe binji omu bisungunu, obe wa kuhulika-kwa-muhya^o. 9 Orhaderhezagya abakulu nka binyu mûmanîne mweshi, owundi mu­ntu akaderha, oshube oku byâwe binwa. 10 Mukemezo gushokolera omukungulo, inêma lishokolera omuntu mu­rhimanya. 11 Amango gâwe gamahika, gendaga, orhacilegerere, libirhira eka, oleke okula kusharhira omu njira. 12 Aha ka, ocîmîmise, oshârhe, orhabihaga omu kuderha buzira lugero. 13 Ovuge Lulema omunkwa kuli byoshi, ye kushobôza aminja gâge.

Okurhînya Nyamuzinda

14 Omuntu orhînya Nyamuzinda, ayumva akanwa kâge, abamulonza ku­rhona barhona emwâge. 15 Omuntu odôkereza irhegeko kuyîgusa limuyîgusa, ci endyâlya kusa­rhaza liyîsârhaza. 16 Abarhînya Nyamuzinda banajirwe bashinganyanya, ebijiro byôbo bi­nja kwo bimoleka nka kamole. 17 Omubi arhaziga bamuhanûla, arhabula igwarhiro ly’okujira obulonza bwâge. 18 Omuntu nkana arhagaya ihano, mubi-ogayana yehe arhaba lugwêgwè. 19 Orhajiraga bici buzira kugerêreza, ntyo orhacîyunjuze kw’ebi wàjizire. 20 Orhageraga omu njira y’ebikunguzo, orhagija wasârhala. 21 Orhacîkubagiraga enjira ekubûsire, 22 n’abana bâwe nabo orhacîkubagiragabo. 23 Ocîlange wene muli byoshi, okwo nakwo kuli kushimba amarhegeko. 24 Omuntu ocîkubagire irhegeko, kushimba ashimba ebi lirhegesire, olangalira Nyamuzinda arhabulabula.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 32

1 ῾Ηγούμενόν σε κατέστησαν; μὴ ἐπαίρου· γίνου ἐν αὐτοῖς ὡς εἷς ἐξ αὐτῶν, φρόντισον αὐτῶν καὶ οὕτω κάθισον· 2 καὶ πᾶσαν τὴν χρείαν σου ποιήσας ἀνάπεσε, ἵνα εὐφρανθῇς δι᾽ αὐτοὺς καὶ εὐκοσμίας χάριν λάβῃς στέφανον. 3 Λάλησον, πρεσβύτερε, πρέπει γάρ σοι, ἐν ἀκριβεῖ ἐπιστήμῃ καὶ μὴ ἐμποδίσῃς μουσικά. 4 ὅπου ἀκρόαμα, μὴ ἐκχέῃς λαλιὰν καὶ ἀκαίρως μὴ σοφίζου. 5 σφραγὶς ἄνθρακος ἐπὶ κόσμῳ χρυσῷ σύγκριμα μουσικῶν ἐν συμποσίῳ οἴνου· 6 ἐν κατασκευάσματι χρυσῷ σφραγὶς σμαράγδου μέλος μουσικῶν ἐφ᾽ ἡδεῖ οἴνῳ. 7 Λάλησον, νεανίσκε, εἰ χρεία σου, μόλις δὶς ἐὰν ἐπερωτηθῇς· 8 κεφαλαίωσον λόγον, ἐν ὀλίγοις πολλά· γίνου ὡς γινώσκων καὶ ἅμα σιωπῶν. 9 ἐν μέσῳ μεγιστάνων μὴ ἐξισάζου καὶ ἑτέρου λέγοντος μὴ πολλὰ ἀδολέσχει. 10 πρὸ βροντῆς κατασπεύδει ἀστραπή, καὶ πρὸ αἰσχυντηροῦ προελεύσεται χάρις. 11 ἐν ὥρᾳ ἐξεγείρου καὶ μὴ οὐράγει, ἀπότρεχε εἰς οἶκον καὶ μὴ ῥᾳθύμει· 12 ἐκεῖ παῖζε καὶ ποίει τὰ ἐνθυμήματά σου καὶ μὴ ἁμάρτῃς λόγῳ ὑπερηφάνῳ. 13 καὶ ἐπὶ τούτοις εὐλόγησον τὸν ποιήσαντά σε καὶ μεθύσκοντά σε ἀπὸ τῶν ἀγαθῶν αὐτοῦ.

14 ῾Ο φοβούμενος κύριον ἐκδέξεται παιδείαν, καὶ οἱ ὀρθρίζοντες εὑρήσουσιν εὐδοκίαν. 15 ὁ ζητῶν νόμον ἐμπλησθήσεται αὐτοῦ, καὶ ὁ ὑποκρινόμενος σκανδαλισθήσεται ἐν αὐτῷ. 16 οἱ φοβούμενοι κύριον εὑρήσουσιν κρίμα καὶ δικαιώματα ὡς φῶς ἐξάψουσιν. 17 ἄνθρωπος ἁμαρτωλὸς ἐκκλινεῖ ἐλεγμὸν καὶ κατὰ τὸ θέλημα αὐτοῦ εὑρήσει σύγκριμα. 18 ᾿Ανὴρ βουλῆς οὐ μὴ παρίδῃ διανόημα, ἀλλότριος καὶ ὑπερήφανος οὐ καταπτήξει φόβον. 19 ἄνευ βουλῆς μηθὲν ποιήσῃς καὶ ἐν τῷ ποιῆσαί σε μὴ μεταμελοῦ. 20 ἐν ὁδῷ ἀντιπτώματος μὴ πορεύου καὶ μὴ προσκόψῃς ἐν λιθώδεσιν. 21 μὴ πιστεύσῃς ἐν ὁδῷ ἀπροσκόπῳ 22 καὶ ἀπὸ τῶν τέκνων σου φύλαξαι. 23 ἐν παντὶ ἔργῳ πίστευε τῇ ψυχῇ σου· καὶ γὰρ τοῦτό ἐστιν τήρησις ἐντολῶν. 24 ὁ πιστεύων νόμῳ προσέχει ἐντολαῖς, καὶ ὁ πεποιθὼς κυρίῳ οὐκ ἐλαττωθήσεται.

33

1 Orhînya Nyamuzinda, obubî bunamugere kulî, ciru n’amarhangulo gabwo anagafume. 2 Oshomba irhegeko arhali murhimanya, n’oli mpu alishimbire a­rhanalishimbiri kw’ali nka bwârho omu mulaba. 3 Omuntu w’obukengêre kucîkubagira acîkubagira irhegeko, oku bwaâge likwânîne okuyemerwa nka mulêbi. 4 Ogerêreze eci waderha Iyo bakuyumva, ocije emurhifma embere oshuze. 5 Ebiba emurhima gw’ecinganyi kwo biyôrha nka mizizi ya ngâlè, obukengêre bwâge kwo buzunguluka nka masini 6 Enfarasi nto kw’eri nka mwîra olimbira amasheka, bakagerêreza mpu bayishonakwo, eyâne.

Birhûmâna

7 Cirhuma ensiku zirhayûmânana? n’obwo omwâka gwoshi, omûshi oku izûba gurhenga? 8 Kuli kuderha oku Nyamuzinda arhayûmânyanyagya ensiku: ye wajira- ga ecanda n’empondo n’ensiku nkulu. 9 Akuza anayîminika nguma-nguma, ezindi azijira nsiku kwône. 10 Abantu boshi barhenga omu budaka, Adamu budaka àlemagwamwo. 11 Nyamuzinda omu burhimanya bwâge ababerûla, abagerera ngasi muguma kwâge-kwâge. 12 Hali baguma agishire, abahira enyanya, abagoshôla, abahira hofi naye, hali n’aba àkazire, àbarhanya, àbakaga aha bàli. 13 Kul’ibumba liyôrha omu nfune z’omubumbi, alibûmbe oku alonzize, kwo n’abantu bayôsire omu masù ga Lulema, ye bagabira n’obushi­nganyanya bwâge. 14 Obwinja buyîmanzire omu masù g’obubî, n’obuzîne buyîmanzire omu masù g’olufù, ntyo n’omunya-byâha omu masù g’omuntu nkana. 15 Osingirize ebiremwa by’Ow’Enyanya byoshi, byoshi bigenda bibiri­ bibiri biyerekerîne^p. 16 Niono, nie muzindiyisha, nàyirîrwe, naba nk’omurholigozi wayisha e­nyuffia z’âbasarûla. 17 Omugisho gwa Nyamuzinda gwanjira wa burhanzi, nka musarûzi, nabûmba olurhanda. 18 Omanye kwône oku ntakoleraga bûnguke bwani bwône, ci n’obwa ba­lya boshi basîma okuyîgîrira. 19 Munyumve, mweshi bakulu b’olubaga, mwe mukulire endêko, mu­rhege amarhwiri.

Okuba ntagengwa kw’omuntu

20 Aha mwawe, mango ocizîne, orhalekaga mpu omwana wawe, muka­ we, mene winyu, omwîra wâwe akurhegeke. Orhahaga owundi ebirugu byâwe, kwanaba kucîyunjuza buzinda mango wabihûna. 21 Oku ocizîne onacidwirhe wayîsa omûka, orhacîjiraga muja wa ndi. 22 Okuhûnwa n’abana bâwe, kwo kukulu aha kuyerekera abana oburha wabahûna. 23 Ngasi kantu wajira koshi, oyôrhe we nnako, omanye wankacîshubula. 24 Amango waba wamayunjuza ensiku z’akalamo kâwe, lwo kusiku lw’o­kufa, ogabe ebyawe.

Abaja

25 Ecihêsi ciri ca byahirwa, karhi na mizigo, omuja ali wa biryo, buhane^q na mukolo. 26 Okolese omuja wâwe, wabona omurhûla, omuleke buzira mukolo, wabona oku naye alonza kurhi ankarhenga omu buja. 27 Omurhamba n’olukoba, binagombye ecihêsi, obukali n’akarhi binatwe ifêka, ly’omushizi mubî. 28 Omuhe omukolo, akole, aleke okuyôloha, bulya kuyôloha kuyîgîriza amenge mabî. 29 Omuhe omukolo gumukwânîne, n’akakalahira, omuhogeke omugozi. 30 Ci oleke obukali bw’okumînya oku bantu, okulikire obushinganyanya. 31 K’ogwerhe muja muguma yene? omulole nka ye we, bulya wamulibukîre. 32 Ka muja muguma yene ogwerhe? omulole nka mwene winyu, bulya omulagîrirekwo. 33 Bulya okamukolêsa kubî, akuyâka, ngahi wacimurhangira?

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 33

1 Τῷ φοβουμένῳ κύριον οὐκ ἀπαντήσει κακόν, ἀλλ᾽ ἐν πειρασμῷ καὶ πάλιν ἐξελεῖται. 2 ἀνὴρ σοφὸς οὐ μισήσει νόμον, ὁ δὲ ὑποκρινόμενος ἐν αὐτῷ ὡς ἐν καταιγίδι πλοῖον. 3 ἄνθρωπος συνετὸς ἐμπιστεύσει νόμῳ, καὶ ὁ νόμος αὐτῷ πιστὸς ὡς ἐρώτημα δήλων. 4 ἑτοίμασον λόγον καὶ οὕτως ἀκουσθήσῃ, σύνδησον παιδείαν καὶ ἀποκρίθητι. 5 τροχὸς ἁμάξης σπλάγχνα μωροῦ, καὶ ὡς ἄξων στρεφόμενος ὁ διαλογισμὸς αὐτοῦ. 6 ἵππος εἰς ὀχείαν ὡς φίλος μωκός, ὑποκάτω παντὸς ἐπικαθημένου χρεμετίζει.

7 Διὰ τί ἡμέρα ἡμέρας ὑπερέχει, καὶ πᾶν φῶς ἡμέρας ἐνιαυτοῦ ἀφ᾽ ἡλίου; 8 ἐν γνώσει κυρίου διεχωρίσθησαν, καὶ ἠλλοίωσεν καιροὺς καὶ ἑορτάς· 9 ἀπ᾽ αὐτῶν ἀνύψωσεν καὶ ἡγίασεν καὶ ἐξ αὐτῶν ἔθηκεν εἰς ἀριθμὸν ἡμερῶν. 10 καὶ ἄνθρωποι πάντες ἀπὸ ἐδάφους, καὶ ἐκ γῆς ἐκτίσθη Αδαμ· 11 ἐν πλήθει ἐπιστήμης κύριος διεχώρισεν αὐτοὺς καὶ ἠλλοίωσεν τὰς ὁδοὺς αὐτῶν· 12 ἐξ αὐτῶν εὐλόγησεν καὶ ἀνύψωσεν καὶ ἐξ αὐτῶν ἡγίασεν καὶ πρὸς αὐτὸν ἤγγισεν· ἀπ᾽ αὐτῶν κατηράσατο καὶ ἐταπείνωσεν καὶ ἀνέστρεψεν αὐτοὺς ἀπὸ στάσεως αὐτῶν. 13 ὡς πηλὸς κεραμέως ἐν χειρὶ αὐτοῦ— πᾶσαι αἱ ὁδοὶ αὐτοῦ κατὰ τὴν εὐδοκίαν αὐτοῦ—, οὕτως ἄνθρωποι ἐν χειρὶ τοῦ ποιήσαντος αὐτοὺς ἀποδοῦναι αὐτοῖς κατὰ τὴν κρίσιν αὐτοῦ. 14 ἀπέναντι τοῦ κακοῦ τὸ ἀγαθόν, καὶ ἀπέναντι τοῦ θανάτου ἡ ζωή, οὕτως ἀπέναντι εὐσεβοῦς ἁμαρτωλός· 15 καὶ οὕτως ἔμβλεψον εἰς πάντα τὰ ἔργα τοῦ ὑψίστου, δύο δύο, ἓν κατέναντι τοῦ ἑνός. 16 Κἀγὼ ἔσχατος ἠγρύπνησα ὡς καλαμώμενος ὀπίσω τρυγητῶν· 17 ἐν εὐλογίᾳ κυρίου ἔφθασα καὶ ὡς τρυγῶν ἐπλήρωσα ληνόν. 18 κατανοήσατε ὅτι οὐκ ἐμοὶ μόνῳ ἐκοπίασα, ἀλλὰ πᾶσιν τοῖς ζητοῦσιν παιδείαν. 19 ἀκούσατέ μου, μεγιστᾶνες λαοῦ, καὶ οἱ ἡγούμενοι ἐκκλησίας, ἐνωτίσασθε.

20 Υἱῷ καὶ γυναικί, ἀδελφῷ καὶ φίλῳ μὴ δῷς ἐξουσίαν ἐπὶ σὲ ἐν ζωῇ σου· καὶ μὴ δῷς ἑτέρῳ τὰ χρήματά σου, ἵνα μὴ μεταμεληθεὶς δέῃ περὶ αὐτῶν. 21 ἕως ἔτι ζῇς καὶ πνοὴ ἐν σοί, μὴ ἀλλάξῃς σεαυτὸν ἐν πάσῃ σαρκί· 22 κρεῖσσον γάρ ἐστιν τὰ τέκνα δεηθῆναί σου ἢ σὲ ἐμβλέπειν εἰς χεῖρας υἱῶν σου. 23 ἐν πᾶσι τοῖς ἔργοις σου γίνου ὑπεράγων, μὴ δῷς μῶμον ἐν τῇ δόξῃ σου. 24 ἐν ἡμέρᾳ συντελείας ἡμερῶν ζωῆς σου καὶ ἐν καιρῷ τελευτῆς διάδος κληρονομίαν.

25 Χορτάσματα καὶ ῥάβδος καὶ φορτία ὄνῳ, ἄρτος καὶ παιδεία καὶ ἔργον οἰκέτῃ. 26 ἔργασαι ἐν παιδί, καὶ εὑρήσεις ἀνάπαυσιν· ἄνες χεῖρας αὐτῷ, καὶ ζητήσει ἐλευθερίαν. 27 ζυγὸς καὶ ἱμὰς τράχηλον κάμψουσιν, καὶ οἰκέτῃ κακούργῳ στρέβλαι καὶ βάσανοι· 28 ἔμβαλε αὐτὸν εἰς ἐργασίαν, ἵνα μὴ ἀργῇ, πολλὴν γὰρ κακίαν ἐδίδαξεν ἡ ἀργία· 29 εἰς ἔργα κατάστησον, καθὼς πρέπει αὐτῷ, κἂν μὴ πειθαρχῇ, βάρυνον τὰς πέδας αὐτοῦ. 30 καὶ μὴ περισσεύσῃς ἐπὶ πάσῃ σαρκὶ καὶ ἄνευ κρίσεως μὴ ποιήσῃς μηδέν. 31 Εἰ ἔστιν σοι οἰκέτης, ἔστω ὡς σύ, ὅτι ἐν αἵματι ἐκτήσω αὐτόν· 32 εἰ ἔστιν σοι οἰκέτης, ἄγε αὐτὸν ὡς ἀδελφόν, ὅτι ὡς ἡ ψυχή σου ἐπιδεήσεις αὐτῷ· 33 ἐὰν κακώσῃς αὐτὸν καὶ ἀπάρας ἀποδρᾷ, ἐν ποίᾳ ὁδῷ ζητήσεις αὐτόν;

34

Ebilôrho

1 Okulangalira obusha n’ebirhaboneke, kuli kwa musirhe, n’ebingolo­ngolo byo birhambira ebilôrho. 2 Kuli kugwârha ecizunguzungu na kushimba empûsi, okulegerera oku bilôrho. 3 Ecilolero n’ebilôrho bishushîne, ociloleremwo, wabona obusu bwâwe. 4 Cinja cici cirhenga omu izinga? K’okuli kunarhenge omu bunywesi? 5 Okulagula, okukera engoko, ebilôrho, byoshi busha, kahalalo ka mukazi oli izîmi. 6 Akaba arhali Nyamuzinda obirhumire, orhabishibiriraga. 7 Ebilôrho byarhebire banji, banji balibilangalîre bahona. 8 Amarhegeko garhanywerha, Irhegeko lyôhe linakulikirwe buzira ku­rhebana, oburhimanya nabo buba bwimâna burhabêsha.

Okubalama

9 Okubalama kuyigîriza binji, owagezire omu bihugo binji anamanye na binji, n’omuntu wabwîne binji yenayishiganîra. 10 Omuntu orhasâgija omu malibuko, arhishi binji, ci owàgenzire ayishi orhunjirhunji. 11 Nabwine binji ebwa kubalama, ebi nayumvirhe byo binji kulusha ebi nakamanyiderha. 12 Olufù lwampushire kanji kanji, nanatwa oku isî, alagi kurhi: 13 Abarhînya Nyamuzinda balama, bulya bamulangalîre, bulya baciku­bagîre owakanabaciza. 14 Orhînya Nyamuzinda arhayôboha cici, arhajuguma, Nyamuzinda ye aba acîkubagîre. 15 lragi ly’omuntu orhînya Nyamuzinda, ndi ayimangîrekwo? ndi ayege­mîre?

16 Amasù ga Nyakasane, gayerekîre balya bamusîma, ye mulikûza, mu­tuga muzibu, ye mâkiro, omu mpûsi y’omu irungu, ye mbohôlolo oku idûrhu ly’akasirahinga^r, ye mucika-ntambala, ye na muko­ma-afungira-abali-bhirima. 17 Kulengereza alengereza emirhima, azibûle amasù, ahûne amagala, akalamo n’omugisho.

Enterekêro

18 Okurhûla Nyamuzinda ebizimbano kuli kumushekera, entûlo z’ababî zirhamusimîsa. 19 Ow’Enyanya arhabona oku ntûlo z’ababî, arhali bunji bwa mbâgwa burhuma ababalira ebyâha^s. 20 Kuli kuniga omwana n’ishe asinza, okurhûla Nyamuzinda ebi wa­ nyagaga abakenyi. 21 Ehitya hy’omukenyi ko kalamo kâge, okumunyagahyo kuli kumuyîrha. 22 Kuli kuniga owinyu okumunyaga ehi alamirakwo, oyîma omukozi oluhembo lwâge erhi mwîsi wa bantu. 23 Muguma ayûbake, owundi ashâbe, bunguke buci barhenzamwo aha nyuma ly’oburhe. 24 Muguma agishe, owundi ahehêrere: muguma ohi Nyakasane ayumva? 25 Owacîshuka kulya kuba anahumire omurhumba akanashubiguhuma­ko, erhi cici acîshukirage? 26 Kw’ali ntyo omuntu ocîshalisa oku byâha byâge, buzinda kandi abi­shubîrire! ndi okolaga ayumva omusengero gwâge? bunguke buci burhenzirage muli okwo kucîrhohya?

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 34

1 Κεναὶ ἐλπίδες καὶ ψευδεῖς ἀσυνέτῳ ἀνδρί, καὶ ἐνύπνια ἀναπτεροῦσιν ἄφρονας. 2 ὡς δρασσόμενος σκιᾶς καὶ διώκων ἄνεμον οὕτως ὁ ἐπέχων ἐνυπνίοις· 3 τοῦτο κατὰ τούτου ὅρασις ἐνυπνίων, κατέναντι προσώπου ὁμοίωμα προσώπου. 4 ἀπὸ ἀκαθάρτου τί καθαρισθήσεται; καὶ ἀπὸ ψευδοῦς τί ἀληθεύσει; 5 μαντεῖαι καὶ οἰωνισμοὶ καὶ ἐνύπνια μάταιά ἐστιν, καὶ ὡς ὠδινούσης φαντάζεται καρδία· 6 ἐὰν μὴ παρὰ ὑψίστου ἀποσταλῇ ἐν ἐπισκοπῇ, μὴ δῷς εἰς αὐτὰ τὴν καρδίαν σου· 7 πολλοὺς γὰρ ἐπλάνησεν τὰ ἐνύπνια, καὶ ἐξέπεσον ἐλπίζοντες ἐπ᾽ αὐτοῖς. 8ἄνευ ψεύδους συντελεσθήσεται νόμος, καὶ σοφία στόματι πιστῷ τελείωσις.

9 ᾿Ανὴρ πεπλανημένος ἔγνω πολλά, καὶ ὁ πολύπειρος ἐκδιηγήσεται σύνεσιν· 10 ὃς οὐκ ἐπειράθη, ὀλίγα οἶδεν, ὁ δὲ πεπλανημένος πληθυνεῖ πανουργίαν. 11 πολλὰ ἑώρακα ἐν τῇ ἀποπλανήσει μου, καὶ πλείονα τῶν λόγων μου σύνεσίς μου· 12 πλεονάκις ἕως θανάτου ἐκινδύνευσα καὶ διεσώθην τούτων χάριν. 13 πνεῦμα φοβουμένων κύριον ζήσεται· ἡ γὰρ ἐλπὶς αὐτῶν ἐπὶ τὸν σῴζοντα αὐτούς. 14 ὁ φοβούμενος κύριον οὐδὲν εὐλαβηθήσεται καὶ οὐ μὴ δειλιάσῃ, ὅτι αὐτὸς ἐλπὶς αὐτοῦ. 15 φοβουμένου τὸν κύριον μακαρία ἡ ψυχή· τίνι ἐπέχει; καὶ τίς αὐτοῦ στήριγμα; 16 οἱ ὀφθαλμοὶ κυρίου ἐπὶ τοὺς ἀγαπῶντας αὐτόν, ὑπερασπισμὸς δυναστείας καὶ στήριγμα ἰσχύος, σκέπη ἀπὸ καύσωνος καὶ σκέπη ἀπὸ μεσημβρίας, φυλακὴ ἀπὸ προσκόμματος καὶ βοήθεια ἀπὸ πτώσεως, 17 ἀνυψῶν ψυχὴν καὶ φωτίζων ὀφθαλμούς, ἴασιν διδούς, ζωὴν καὶ εὐλογίαν.

18 Θυσιάζων ἐξ ἀδίκου προσφορὰ μεμωμημένη, καὶ οὐκ εἰς εὐδοκίαν δωρήματα ἀνόμων. 19 οὐκ εὐδοκεῖ ὁ ὕψιστος ἐν προσφοραῖς ἀσεβῶν οὐδὲ ἐν πλήθει θυσιῶν ἐξιλάσκεται ἁμαρτίας. 20 θύων υἱὸν ἔναντι τοῦ πατρὸς αὐτοῦ ὁ προσάγων θυσίαν ἐκ χρημάτων πενήτων. 21 ἄρτος ἐπιδεομένων ζωὴ πτωχῶν, ὁ ἀποστερῶν αὐτὴν ἄνθρωπος αἱμάτων. 22 φονεύων τὸν πλησίον ὁ ἀφαιρούμενος ἐμβίωσιν, καὶ ἐκχέων αἷμα ὁ ἀποστερῶν μισθὸν μισθίου. 23 εἷς οἰκοδομῶν, καὶ εἷς καθαιρῶν· τί ὠφέλησαν πλεῖον ἢ κόπους; 24 εἷς εὐχόμενος, καὶ εἷς καταρώμενος· τίνος φωνῆς εἰσακούσεται ὁ δεσπότης; 25 βαπτιζόμενος ἀπὸ νεκροῦ καὶ πάλιν ἁπτόμενος αὐτοῦ, τί ὠφέλησεν ἐν τῷ λουτρῷ αὐτοῦ; 26 οὕτως ἄνθρωπος νηστεύων ἐπὶ τῶν ἁμαρτιῶν αὐτοῦ καὶ πάλιν πορευόμενος καὶ τὰ αὐτὰ ποιῶν· τῆς προσευχῆς αὐτοῦ τίς εἰσακούσεται; καὶ τί ὠφέλησεν ἐν τῷ ταπεινωθῆναι αὐτόν;

34, 19: Ebyaha: Iola Am 5,21..

35

Amarhegeko n’enterekêro

1 Okushimba irhegeko kuli kuluza entûlo, okusêra oku marhegeko^t kuli kuhâna enterekêro y’omurhûla. 2 Okujira akantu k’obuzigire kuli kurhûla obwâso bw’enshâno, oku­rhabala abakenyi kuli kuhâna enterekêro y’obukuze. 3 Ecisimisa Nyamuzinda kuli kuleka amabî, okuyâka obulyâlya kuli kuhâna enterekêro y’okubabalirwa ebyâha. 4 Orhajaga embere za Nyakasane maboko mûmu, ojire ebyo byoshi bu­lya birhegesirwe. 5 Entûlo y’omushinganyanya ebâ nyinja aha luhêro, akisununu kâyo e­ mw’Ow’Enyanya kayînamukira. 6 Enterekêro y’omushinganyanya erhahimwa kusîmwa, nta mango yayîbagirwe. 7 Kuza Nyamuzinda n’obushiru, orhayâgalagwa n’omwâka muhyahya warhûla. 8 Nka warhûla, orhûle oshagalusire, n’entûlo y’abakenyi oyihâne n’obu­sîme. 9 Orhûle Nyamuzinda nk’oku ànakuhîre, ohâne n’obushiru nk’oku ona­gwerhe. 10 Bulya Nyamuzinda kalembu ahâna, washobôla kali nda kali nk’oku ohânyire.

Ohushinganyanya bwa Nyamuzinda

11 Omanye wankagèreza mpu wahôngera Nyamuzinda, arhakaziga; o­rhacîkubagiraga enterekero y’obushambo. 12 Bulya Nyamuzinda abâ mutwi wa mmanja. yehe arhajira kabôlo omu bantu. 13 Nyamuzinda arhajira kabôlo ka kulenganya omukenyi, kuyumvirhiza ayumvirhiza omulenge gw’oyu badwirhe bâlibuza. 14 Arhakengula enfûzi emulakire, arhayîbagira n’emirenge y’omukana. 15 K’emirenge y’omukana erhahulula omu marhama gâge bulya, k’e­ndûlù yâge erhabonêsa nshonyi owamulasagya? 16 Omuntu okolera Nyamuzinda n’omurhima gwoshi kurhona arhona, n’izu lyâge enyanya lihika. 17 Omusengero gw’omwirhohye bitû gurhulukânya. arharhûlirira gu­rhanacihika. 18 Arhagoheka na Nyamuzinda arhacimushuza, nka Nyamuzinda arhacitwa olubanja lw »abashinganyanya, n’okukubûla enjira y’obushinga­nyanya. 19 Nyamuzinda arhâlegame, arhâlembere emihera, 20 kuhika avune ezo ncuku omugongo, acihôe oku mashanja; 21 kuhika aherêrekeze bacibone boshi, avune akarhi k’oburhegesi bw’e­ ndyâlya; 22 kuhika ahembe ngasi muguma nk’oku ebijiro byâge binali, atwire aba­ntu olubanja nk’oku emirhima yâbo eri; 23 kuhika atwire olubaga !wâge olubanja lw’obushinganyanya, alu­shobôze obusîme bw’obwonjo bwâge. 24 Obwonjo burhahimwa kuyinjiha amango g’amalibuko, nka kula ecitû c’enkuba cinaboneka canda.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 35

1 ῾Ο συντηρῶν νόμον πλεονάζει προσφοράς, θυσιάζων σωτηρίου ὁ προσέχων ἐντολαῖς. 2 ἀνταποδιδοὺς χάριν προσφέρων σεμίδαλιν, καὶ ὁ ποιῶν ἐλεημοσύνην θυσιάζων αἰνέσεως. 3 εὐδοκία κυρίου ἀποστῆναι ἀπὸ πονηρίας, καὶ ἐξιλασμὸς ἀποστῆναι ἀπὸ ἀδικίας. 4μὴ ὀφθῇς ἐν προσώπῳ κυρίου κενός· πάντα γὰρ ταῦτα χάριν ἐντολῆς. 5 προσφορὰ δικαίου λιπαίνει θυσιαστήριον, καὶ ἡ εὐωδία αὐτῆς ἔναντι ὑψίστου. 6 θυσία ἀνδρὸς δικαίου δεκτή, καὶ τὸ μνημόσυνον αὐτῆς οὐκ ἐπιλησθήσεται. 7 ἐν ἀγαθῷ ὀφθαλμῷ δόξασον τὸν κύριον καὶ μὴ σμικρύνῃς ἀπαρχὴν χειρῶν σου. 8 ἐν πάσῃ δόσει ἱλάρωσον τὸ πρόσωπόν σου καὶ ἐν εὐφροσύνῃ ἁγίασον δεκάτην. 9 δὸς ὑψίστῳ κατὰ τὴν δόσιν αὐτοῦ καὶ ἐν ἀγαθῷ ὀφθαλμῷ καθ᾽ εὕρεμα χειρός· 10 ὅτι κύριος ἀνταποδιδούς ἐστιν καὶ ἑπταπλάσια ἀνταποδώσει σοι.

11 Μὴ δωροκόπει, οὐ γὰρ προσδέξεται, καὶ μὴ ἔπεχε θυσίᾳ ἀδίκῳ· 12 ὅτι κύριος κριτής ἐστιν, καὶ οὐκ ἔστιν παρ᾽ αὐτῷ δόξα προσώπου. 13 οὐ λήμψεται πρόσωπον ἐπὶ πτωχοῦ καὶ δέησιν ἠδικημένου εἰσακούσεται· 14 οὐ μὴ ὑπερίδῃ ἱκετείαν ὀρφανοῦ καὶ χήραν, ἐὰν ἐκχέῃ λαλιάν· 15 οὐχὶ δάκρυα χήρας ἐπὶ σιαγόνα καταβαίνει καὶ ἡ καταβόησις ἐπὶ τῷ καταγαγόντι αὐτά; 16 θεραπεύων ἐν εὐδοκίᾳ δεχθήσεται, καὶ ἡ δέησις αὐτοῦ ἕως νεφελῶν συνάψει· 17 προσευχὴ ταπεινοῦ νεφέλας διῆλθεν, καὶ ἕως συνεγγίσῃ, οὐ μὴ παρακληθῇ· 18 καὶ οὐ μὴ ἀποστῇ, ἕως ἐπισκέψηται ὁ ὕψιστος καὶ κρινεῖ δικαίοις καὶ ποιήσει κρίσιν. 19 καὶ ὁ κύριος οὐ μὴ βραδύνῃ οὐδὲ μὴ μακροθυμήσῃ ἐπ᾽ αὐτοῖς, 20 ἕως ἂν συντρίψῃ ὀσφὺν ἀνελεημόνων καὶ τοῖς ἔθνεσιν ἀνταποδώσει ἐκδίκησιν, 21 ἕως ἐξάρῃ πλῆθος ὑβριστῶν καὶ σκῆπτρα ἀδίκων συντρίψει, 22 ἕως ἀνταποδῷ ἀνθρώπῳ κατὰ τὰς πράξεις αὐτοῦ καὶ τὰ ἔργα τῶν ἀνθρώπων κατὰ τὰ ἐνθυμήματα αὐτῶν, 23 ἕως κρίνῃ τὴν κρίσιν τοῦ λαοῦ αὐτοῦ καὶ εὐφρανεῖ αὐτοὺς ἐν τῷ ἐλέει αὐτοῦ. 24 ὡραῖον ἔλεος ἐν καιρῷ θλίψεως αὐτοῦ ὡς νεφέλαι ὑετοῦ ἐν καιρῷ ἀβροχίας.

36

Omusengero gw’okulikûza n’okuyûbaka Israheli buhyâhya

1 Orhubabalire, Nyamwagirwa, Nyamuzinda w’igulu, Iola, ojugumye amashanja goshi. 2 Oshunge amashanja g’ihanga okuboko, gabone oku buhashe onajira. 3 Kulya wabayêrekaga oku oli Mwimâna, warhulibuza banasinza, kw’ojirage buno, nirhu orhuyêreke obukulu bwâwe kuli bo. 4 Bakumanye nk’oku nirhu rhwamanyaga oku nta wundi Nyamuzinda kuleka We, Nyamwagirwa. 5 Oshubirire okujira ebirhangâzo, ojire cbindi bisômerîne, oyêrekane obukulu bwâwe, okengêse okuboko kwâwe, okulyo kwâwe kuj’ire­ nge. 6 Ozuse omungo, obulage omutula, oyîrhe omubisha, oherêrekeze omushombanyi. 7 Obiduhye ago mango, kengera ecihango, ojire rhukuze ebijiro byâwe by’oburhwâli. 8 Omuliro gwâwe gw’olwihôlo gusingônole abasigîre, balya barhi­ndibuza olubaga lwâwe bahererekere. 9 Otuntume amarhwe ga balya bakulu b’ihanga, baderha, mpu: «Mâshi rhwêne!» 10 Oshubûze emilala ya Yakobo yoshi, oyigalulire omwanya gwayo nk’o­ku byâli burhanzi. 11 Nyakasane k’emirenge, babalira olubaga luderhwa izîno lyawe: babali­ra Israheli, we wamujiraga nfula yâwe. 12 Olukogo lw’ecishagala câwe citagatifu lukugwârhe, lukogo lwa Yeruzalemi, ho mwâwe orhamûkira. 13 Siyoni, omuyunjuze bukuze bwâwe, n’akarhwa-bwâmi kâwe okajire kayunjule irenge. 14 Oyîmangire ebiremwa byâwe birhanzi: oyêrekane okuli kw’obulêbi bwajiragwa oku izîno lyâwe. 15 Orhimûle abakulangalira, kubonekane oku abalêbi bâwe bo ba­ nyamuderha-kuba. 16 Nyakasane, oyumvirhize omusengero gwa bambali bâwe, kulyala kw’omugisho gwa Aroni oku lubaga lwâwe. 17 Boshi, en’igulu, bamanye oku we Nyakasane, Nyamuzinda w’ensiku n’amango.

Okuhugûkwa

18 Olurholero luyankirira ngasi kalyo luhabirwe, ci hali ebiryo binja kulu­sha ebindi. 19 Olulimi lumanyira ehisimbi-simbi oku bwehe bwahyo, kwo n’okwo omurhima murhonde gurhahaba ebinwa by’obunywesi. 20 Omurhima mubî gunayîrhe mutula, ci omuntu wâbona kucîlanga acîla­nga kuli gô.

Okulonza omukazi

21 Omukazi arhayîra mulume, ci abanyere babamwo bamunyere nkana na bacinyere kwone. 22 Obwinja bw’omukazi kusîmîsa busimisa amasù, kwo n’omurhima gw’omulume gulakira. 23 Omukazi ogwerhe ohwinja n’obutûdu ekanwa, iba ali w’iragi ekarhî k’abandi. 24 Okuyanka omukazi guba murhondêro gw’obuhirhi, ye murhabâzi oli akâge, nyamwegemerwa wâge. 25 Ishwa lirhajira côgo lirhahwa kuyônwa, buzira mukazi, omulume ye milumbo na muhabuka. 26 Kurhi wakacîkubagira cishamho-ali-magala. Orhali eyo arhali n’eno? 27 Ntyo kw’ali omulume orhajira aha abâ, olâla ah’obudufu bunamu­shimanyire.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 36

1 ᾿Ελέησον ἡμᾶς, δέσποτα ὁ θεὸς πάντων, καὶ ἐπίβλεψον καὶ ἐπίβαλε τὸν φόβον σου ἐπὶ πάντα τὰ ἔθνη· 2 ἔπαρον τὴν χεῖρά σου ἐπὶ ἔθνη ἀλλότρια, καὶ ἰδέτωσαν τὴν δυναστείαν σου. 3ὥσπερ ἐνώπιον αὐτῶν ἡγιάσθης ἐν ἡμῖν, οὕτως ἐνώπιον ἡμῶν μεγαλυνθείης ἐν αὐτοῖς· 4 καὶ ἐπιγνώτωσάν σε, καθάπερ καὶ ἡμεῖς ἐπέγνωμεν ὅτι οὐκ ἔστιν θεὸς πλὴν σοῦ, κύριε. 5 ἐγκαίνισον σημεῖα καὶ ἀλλοίωσον θαυμάσια, δόξασον χεῖρα καὶ βραχίονα δεξιόν· 6 ἔγειρον θυμὸν καὶ ἔκχεον ὀργήν, ἔξαρον ἀντίδικον καὶ ἔκτριψον ἐχθρόν. 7 σπεῦσον καιρὸν καὶ μνήσθητι ὁρκισμοῦ, καὶ ἐκδιηγησάσθωσαν τὰ μεγαλεῖά σου. 8 ἐν ὀργῇ πυρὸς καταβρωθήτω ὁ σῳζόμενος, καὶ οἱ κακοῦντες τὸν λαόν σου εὕροισαν ἀπώλειαν. 9 σύντριψον κεφαλὰς ἀρχόντων ἐχθρῶν λεγόντων Οὐκ ἔστιν πλὴν ἡμῶν. 10 συνάγαγε πάσας φυλὰς Ιακωβ καὶ κατακληρονόμησον αὐτοὺς καθὼς ἀπ᾽ ἀρχῆς. 11 ἐλέησον λαόν, κύριε, κεκλημένον ἐπ᾽ ὀνόματί σου καὶ Ισραηλ, ὃν πρωτογόνῳ ὡμοίωσας. 12 οἰκτίρησον πόλιν ἁγιάσματός σου, Ιερουσαλημ τόπον καταπαύματός σου· 13 πλῆσον Σιων ἀρεταλογίας σου καὶ ἀπὸ τῆς δόξης σου τὸν λαόν σου. 14 δὸς μαρτύριον τοῖς ἐν ἀρχῇ κτίσμασίν σου καὶ ἔγειρον προφητείας τὰς ἐπ᾽ ὀνόματί σου· 15 δὸς μισθὸν τοῖς ὑπομένουσίν σε, καὶ οἱ προφῆταί σου ἐμπιστευθήτωσαν. 16 εἰσάκουσον, κύριε, δεήσεως τῶν ἱκετῶν σου κατὰ τὴν εὐλογίαν Ααρων περὶ τοῦ λαοῦ σου, 17 καὶ γνώσονται πάντες οἱ ἐπὶ τῆς γῆς ὅτι κύριος εἶ ὁ θεὸς τῶν αἰώνων. 18 Πᾶν βρῶμα φάγεται κοιλία, ἔστιν δὲ βρῶμα βρώματος κάλλιον. 19 φάρυγξ γεύεται βρώματα θήρας, οὕτως καρδία συνετὴ λόγους ψευδεῖς. 20 καρδία στρεβλὴ δώσει λύπην, καὶ ἄνθρωπος πολύπειρος ἀνταποδώσει αὐτῷ. 21 πάντα ἄρρενα ἐπιδέξεται γυνή, ἔστιν δὲ θυγάτηρ θυγατρὸς κρείσσων. 22 κάλλος γυναικὸς ἱλαρύνει πρόσωπον καὶ ὑπὲρ πᾶσαν ἐπιθυμίαν ἀνθρώπου ὑπεράγει· 23 εἰ ἔστιν ἐπὶ γλώσσης αὐτῆς ἔλεος καὶ πραΰτης, οὐκ ἔστιν ὁ ἀνὴρ αὐτῆς καθ᾽ υἱοὺς ἀνθρώπων. 24 ὁ κτώμενος γυναῖκα ἐνάρχεται κτήσεως, βοηθὸν κατ᾽ αὐτὸν καὶ στῦλον ἀναπαύσεως. 25 οὗ οὐκ ἔστιν φραγμός, διαρπαγήσεται κτῆμα· καὶ οὗ οὐκ ἔστιν γυνή, στενάξει πλανώμενος. 26 τίς γὰρ πιστεύσει εὐζώνῳ λῃστῇ ἀφαλλομένῳ ἐκ πόλεως εἰς πόλιν; 27οὕτως ἀνθρώπῳ μὴ ἔχοντι νοσσιὰν καὶ καταλύοντι οὗ ἐὰν ὀψίσῃ.

37

Irumhi mpu bîra

1 Ngasi mwîa anaderhe: «Nani ndi mwîra wâwe», ci hali omwîra w’iziîno kwône. 2 Ka gurhali mutula munene oku muntu okubona owinyu erhi mwîra ahinduka mushombanyi? 3 Aye! murhima mubî, kurhi weki walemirwe, mpu ohire obuminya o­mw’igulu? 4 Winyu kwône ali mwîra amango ayôsire bwinja, hano ensiku zici­kwihindulira, naye acihindule. 5 Winyu kwône ali mwîra amango akulinzirekwo akantu, amango g’e­ntambala akutulikekwo amatumu. 6 Orhayîbagiraga omwîra w’okuli omu ntambala, omubîke emurhima omu bugale bwâwe.

Abahanûzi

7 Ngasi muhanûzi mahano ahâna, ci hali abagahânira okulonza obu­nguke. 8 Omanye omuhanûzi. burhanzi cidôse bulagirire buci bumugwerhe – kwankanaba bûnguke bwâge bwône alonza, – alekikuhirakwo aka­rhunzi. 9 Arhakubwiraga erhi «njira nyinja eyo olimo, abule na bwaja ebulabi akabona oku byâba. 10 Orhadôsagya ihano emw’orhakusîma, n’abayâgalwa nawe orhaba­ bwîraga emihigo yâwe. 11 Orhadôsagya omukazi ihano liyerekire mukîba, n’omwôba orhamudôsagya ihano ly’okulwa, n’omurhunzi orhamudôsagya ery’okurhiîmbûla, n’owagula orhamudôsagya ery’okuguza, n’omuyâgalwa o­rhamudôsagya ery’okuvuga omunkwa, n’omujinisi orhamudôsagya ery’okuhâna, n’omwôlo orhamudôsagya ery’okukola, n’omulimya orhamudôsagya ery’okuyûsa omukolo, omushizi mwôlo o­rhamudôsagya ery’omukolo muzibu; abo nt’ihano bankakuhà. 12 Ci ohûne ihano emw’omuntu orhînya Nyamuzinda, olya omanyire oku ashimba amarhegeko, olya omurhima guli nk’ogwâwe, olya wakufà lukogo erhi wankayâbirwa. 13 Buzinda, osêre oku ihano ly’omurhima gwâwe, bulya nta mwîra ôku­rhonya kugulusha. 14 Kanji kanji omurhima gw’omuntu gunamurhonde bwinja, kulusha bajishamba nda bali oku ntondo. 15 Kulushisa aho, oshenge Nyamuzinda: ayerekeze amagulu gâwe omu njira y’okuli.

Oburhimanya: obw’okuli n’obw’obunywesi

16 Omurhondêro gwa ngasi cijiro, bukengêre, gerêreza embere orho­ndêre omukolo. 17 Omuzi gw’enkengêro, murhima, gugwerhe mashami ani: 18 aminja n’amabî, obuzîne n’olufù, n’ensiku zoshi olulimi luyôsire lubiyimangire. 19 Wanabona ali mulenga w’okuyigîriza abandi, n’obwo kuli ye yene ali wa busha; 20 lebè: w’akalimi, ye nyamakobwa, azinda erhi ishali lyamuyîrha, 21 bulya Nyakasane arhamurhonyizi, nta burhimanya agwerhe. 22 Lebè abà murhimanya omu nkengêro zâge yene, n’omu iderha lyâge, obukengere bwâge liri ishwa liyêra. 23 Omurhimanya w’okuli lubaga !wâge ayigîriza, n’emikolo y’obukoengêre bwâge esêzire. 24 Omurhimanya abà ayunjwire mugisho, abamubona boshi bamuderha w’iragi. 25 Ensiku z’akalamo k’omuntu ziri nganje, ci ez’lsraheli zoki zirhankaga­njwa. 26 Omurhimanya, ekarhî k’olubaga, ali mwikubagirwa, izîno lyâge lya­ bâho ensiku n’amango.

Onyihye oku mîru gâwe

27 Mwana wâni, amango ocizîne, omanye ohworhere bwâwe, hi­rhakujîri, orhahîhambiraga. é8 Bulya arhali ngasi kantu kakwânana hoshi arhali na ngasi muntu okômera byoshi. 29 Orhahubiraga ngasi hyanuna, oleke okuziga ebiryo, 30 bulya obudambye buli bubî, nda-ya-byo arhahwa kulumwa omu nda. 31 Banji balîre n’obudambye, omuntu ocîlanga bwinja anayushûla akalamo kâge.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 37

1 Πᾶς φίλος ἐρεῖ ᾿Εφιλίασα κἀγώ· ἀλλ᾽ ἔστιν φίλος ὀνόματι μόνον φίλος. 2 οὐχὶ λύπη ἔνι ἕως θανάτου ἑταῖρος καὶ φίλος τρεπόμενος εἰς ἔχθραν; 3 ὦ πονηρὸν ἐνθύμημα, πόθεν ἐνεκυλίσθης καλύψαι τὴν ξηρὰν ἐν δολιότητι; 4 ἑταῖρος φίλου ἐν εὐφροσύνῃ ἥδεται καὶ ἐν καιρῷ θλίψεως ἔσται ἀπέναντι· 5 ἑταῖρος φίλῳ συμπονεῖ χάριν γαστρός, ἔναντι πολέμου λήμψεται ἀσπίδα. 6 μὴ ἐπιλάθῃ φίλου ἐν τῇ ψυχῇ σου καὶ μὴ ἀμνημονήσῃς αὐτοῦ ἐν χρήμασίν σου. 7 Πᾶς σύμβουλος ἐξαίρει βουλήν, ἀλλ᾽ ἔστιν συμβουλεύων εἰς ἑαυτόν. 8 ἀπὸ συμβούλου φύλαξον τὴν ψυχήν σου καὶ γνῶθι πρότερον τίς αὐτοῦ χρεία— καὶ γὰρ αὐτὸς ἑαυτῷ βουλεύσεται—, μήποτε βάλῃ ἐπὶ σοὶ κλῆρον 9 καὶ εἴπῃ σοι Καλὴ ἡ ὁδός σου, καὶ στήσεται ἐξ ἀναντίας ἰδεῖν τὸ συμβησόμενόν σοι. 10 μὴ βουλεύου μετὰ τοῦ ὑποβλεπομένου σε καὶ ἀπὸ τῶν ζηλούντων σε κρύψον βουλήν, 11 μετὰ γυναικὸς περὶ τῆς ἀντιζήλου αὐτῆς καὶ μετὰ δειλοῦ περὶ πολέμου, μετὰ ἐμπόρου περὶ μεταβολίας καὶ μετὰ ἀγοράζοντος περὶ πράσεως, μετὰ βασκάνου περὶ εὐχαριστίας καὶ μετὰ ἀνελεήμονος περὶ χρηστοηθείας, μετὰ ὀκνηροῦ περὶ παντὸς ἔργου καὶ μετὰ μισθίου ἐφετείου περὶ συντελείας, οἰκέτῃ ἀργῷ περὶ πολλῆς ἐργασίας, μὴ ἔπεχε ἐπὶ τούτοις περὶ πάσης συμβουλίας· 12 ἀλλ᾽ ἢ μετὰ ἀνδρὸς εὐσεβοῦς ἐνδελέχιζε, ὃν ἂν ἐπιγνῷς συντηροῦντα ἐντολάς, ὃς ἐν τῇ ψυχῇ αὐτοῦ κατὰ τὴν ψυχήν σου, καὶ ἐὰν πταίσῃς, συναλγήσει σοι. 13 καὶ βουλὴν καρδίας στῆσον, οὐ γὰρ ἔστιν σοι πιστότερος αὐτῆς· 14 ψυχὴ γὰρ ἀνδρὸς ἀπαγγέλλειν ἐνίοτε εἴωθεν ἢ ἑπτὰ σκοποὶ ἐπὶ μετεώρου καθήμενοι ἐπὶ σκοπῆς. 15 καὶ ἐπὶ πᾶσι τούτοις δεήθητι ὑψίστου, ἵνα εὐθύνῃ ἐν ἀληθείᾳ τὴν ὁδόν σου. 16 ᾿Αρχὴ παντὸς ἔργου λόγος, καὶ πρὸ πάσης πράξεως βουλή. 17 ἴχνος ἀλλοιώσεως καρδίας τέσσαρα μέρη ἀνατέλλει, 18 ἀγαθὸν καὶ κακόν, ζωὴ καὶ θάνατος, καὶ ἡ κυριεύουσα ἐνδελεχῶς αὐτῶν γλῶσσά ἐστιν. 19 ἔστιν ἀνὴρ πανοῦργος πολλῶν παιδευτής, καὶ τῇ ἰδίᾳ ψυχῇ ἐστιν ἄχρηστος. 20 ἔστιν σοφιζόμενος ἐν λόγοις μισητός, οὗτος πάσης τροφῆς καθυστερήσει· 21 οὐ γὰρ ἐδόθη αὐτῷ παρὰ κυρίου χάρις, ὅτι πάσης σοφίας ἐστερήθη. 22 ἔστιν σοφὸς τῇ ἰδίᾳ ψυχῇ, καὶ οἱ καρποὶ τῆς συνέσεως αὐτοῦ ἐπὶ στόματος πιστοί. 23 ἀνὴρ σοφὸς τὸν ἑαυτοῦ λαὸν παιδεύσει, καὶ οἱ καρποὶ τῆς συνέσεως αὐτοῦ πιστοί. 24 ἀνὴρ σοφὸς πλησθήσεται εὐλογίας, καὶ μακαριοῦσιν αὐτὸν πάντες οἱ ὁρῶντες. 25 ζωὴ ἀνδρὸς ἐν ἀριθμῷ ἡμερῶν, καὶ αἱ ἡμέραι τοῦ Ισραηλ ἀναρίθμητοι. 26 ὁ σοφὸς ἐν τῷ λαῷ αὐτοῦ κληρονομήσει πίστιν, καὶ τὸ ὄνομα αὐτοῦ ζήσεται εἰς τὸν αἰῶνα. 27 Τέκνον, ἐν ζωῇ σου πείρασον τὴν ψυχήν σου καὶ ἰδὲ τί πονηρὸν αὐτῇ καὶ μὴ δῷς αὐτῇ· 28 οὐ γὰρ πάντα πᾶσιν συμφέρει, καὶ οὐ πᾶσα ψυχὴ ἐν παντὶ εὐδοκεῖ. 29 μὴ ἀπληστεύου ἐν πάσῃ τρυφῇ καὶ μὴ ἐκχυθῇς ἐπὶ ἐδεσμάτων· 30 ἐν πολλοῖς γὰρ βρώμασιν ἔσται νόσος, καὶ ἡ ἀπληστία ἐγγιεῖ ἕως χολέρας· 31 δι᾽ ἀπληστίαν πολλοὶ ἐτελεύτησαν, ὁ δὲ προσέχων προσθήσει ζωήν.

38

Omufumu (Munganga), amafumu n’endwâla

1 Okenge munganga, nk’oku akwânîne okukengwa erhi mikolo yâge e­rhuma, bulya nâye Nyamuzinda wamulemaga. 2 Okufuma emwa Ow’Enyanya kurhenga, kwo kuyîsha nka nshokano y’ebwmami. 3 Obumanye bwa munganga bwo burhuma akananda, bwo bunasômeza abagale. 4 Nyamuzinda analengeze abanyinyi, omuntu wabona arhabagayaguza. 5 Kali karhi lushâli kayinjihagya amîshi^u, kayêrekana obuhashe. 6 Nyamuzinda ye hà kandi abantu obukengêre, kandi ye hà abantu obuhashe, mpu bacitakîrire ebinja by’obuhashe bwâge. 7 Anabikolêse, oku kubuka n’okurhûliriza, omufumu anarhôle atu­nturnîre haguma kwône. 8 Ntyo emikoio yâge erhahwa, ye lumiza n’aminja omu igulu. 9 Mwana wâni, mango walwâla, oleke okulumbwîja, shenga Nyamuzinda akafumya. 10 Oleke obubi bwâwe, onalange n’enfune zâwe omu bucêse, onashuke omurhima gwâwe ko ebyâha. 11 N’akakengêzo k’obwâso bw’enshâno, orhûle nk’oku obugale bwâwe bunali. 12 Kandi oje emwa munganga, bulya naye Nyamuzinda wamulemaga, orhamulahiraga, omulagirîrekwo. , 13 Hali amango okufuma kuli omu maboko ga bamuganga. 14 Nabo bakolaga bashenga Nyamuzinda, mpu abashobôze engalo y’oku­rhuliriza, n’ey’okufumya Iyo bamanyigalukira abandi. 15 Omuntu ojira ecâha omu masù ga Lulema, akumbe omu maboko ga muganga.

Olufù n’emishîbo

16 Mwana wâni, olakire owâwe ofire, olake omutula gwâwe, o­rhayîbagiraga n’okukâkenga ecusho câge. 17 Olake bwenêne, olake omutula gwâwe, oshîbe nk’oku nyakufa ana­kwanîne^v, lusiku luguma erhi ibiri, bulya ekanwa k’abantu ebabwa, buzinda omutula gwâwe gurhûlirire. 18 Bulya omutula gunayîrhe, omurhima gwamarhoga nta buzibu guci­gwerhe. 19 Wamabisha omuntu wâwe, oyîbagirage omutula gwâwe, omutula gu­rhalamirwakwo. 20 Orhabîkiriraga omutula emurhima, ogurhenze, kengêra okuhwa kw’a­ kalamo kawe. 21 Orhayîbagiraga, ejibwa ci erharhengwa^w, emirenge yâwe erhagalule nyakufa: nâwe wene kucîbabaza ocîbabazize. 22 Kengêra aka kanwa kani, kaba kâwe nâwe: «injo erhi nie ene ali we». 23 Mango wamabisha omuntu wâwe, orhingiba nka waleka okumuke­ngera, obu omûka gwamurhenziremwo, orhûlirirage nâwe.

Obushanja bw’amaboko

24 Oburhimanya bw’omwandisi buyîgwa amango g’okurhamuka, n’o­rhaliko mmanja yeba murhimanya. 25 Kurhi akaba murhimanya omuntu ozukira oku ngâlè y’okuhinga, omu­ntu irenge lyâge lyoshi liri omu kufumbarha akarhi k’okuyâbula, omuntu oja atunda empanzi anaziregerereko, ôrhaderha ogurhali gwa nkafu!^x 26 Omurhima gwâge guli omu by’okuhinga, n’ebijingo byoshi erhi ayahi­rira amanina. 27 Kwo na kuguma n’abanyakasi n’abanya bushanja boshi, bali oku kasi buca-buyira, barhagoheka, abajira obulonga bw’okubinja ebima­nyiso^y, bahindulage ene n’irhondo ecimanyiso babijirire: mpu Iyo bayumanyanya n’ecisiki, balale oku ciko mpu Iyo bashwinja obushanja bwâbo. 28 Kwo na kuguma n’abatuzi eluganda: obone arhole ecûma, idûrhu ly’omuliro limuyûdukire, yeshi arhubanukirwe; okutôrha kw’enyundo kumufuke amarhwiri, arhasinza handi, cirya cûma cône; omu­rhima gwoshi kwa gulya mukolo gunali, oku ciko alala mpu Iyo ayûnjuza. 29 Kwo na kugurna na nababômbi, aha bushanja bwâge, ayôkoleze n’a­magulu; obushanja bumuli aha nyomvu, n’okucîbûnda guli mulâli; 30 amaboko gabûmbe ibûmba, amagulu galilabarhe, emurhima kuko­mbeza bwinja kwône, na ngasi bijingo kuhyajira amasiga. 31 Abo bantu boshi bacîkubagire amaboko gabo, ngasi muguma ali mule­nga omu bushanja bwâge. 32 Buzira bo, nta lugo lwankayûbakwa, ntaye wankabalama erhi kujiyuûbaka handi. 33 Ci kwône orhabashimâne omu ihano ly’ecihugo, barhali n’omu lugero lw’abakulu b’endêko. Barhali bazûzi, barhanayumva irhegeko oku ligenda. 34 Barhali bayigîriza, barhali ba kugerêreza bwenêne, barhali b’omu mu­rhwe gw’abajizi b’emigani. Ci kwône bali mutungo omu igulu, n’omusengero gwâbo guba guyerekire obushanja-bwâbo.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 38

1 Τίμα ἰατρὸν πρὸς τὰς χρείας αὐτοῦ τιμαῖς αὐτοῦ, καὶ γὰρ αὐτὸν ἔκτισεν κύριος· 2 παρὰ γὰρ ὑψίστου ἐστὶν ἴασις, καὶ παρὰ βασιλέως λήμψεται δόμα. 3 ἐπιστήμη ἰατροῦ ἀνυψώσει κεφαλὴν αὐτοῦ, καὶ ἔναντι μεγιστάνων θαυμασθήσεται. 4 κύριος ἔκτισεν ἐκ γῆς φάρμακα, καὶ ἀνὴρ φρόνιμος οὐ προσοχθιεῖ αὐτοῖς. 5 οὐκ ἀπὸ ξύλου ἐγλυκάνθη ὕδωρ εἰς τὸ γνωσθῆναι τὴν ἰσχὺν αὐτοῦ; 6 καὶ αὐτὸς ἔδωκεν ἀνθρώποις ἐπιστήμην ἐνδοξάζεσθαι ἐν τοῖς θαυμασίοις αὐτοῦ· 7 ἐν αὐτοῖς ἐθεράπευσεν καὶ ἦρεν τὸν πόνον αὐτοῦ, μυρεψὸς ἐν τούτοις ποιήσει μεῖγμα, 8 καὶ οὐ μὴ συντελεσθῇ ἔργα αὐτοῦ, καὶ εἰρήνη παρ᾽ αὐτοῦ ἐστιν ἐπὶ προσώπου τῆς γῆς. 9 Τέκνον, ἐν ἀρρωστήματί σου μὴ παράβλεπε, ἀλλ᾽ εὖξαι κυρίῳ, καὶ αὐτὸς ἰάσεταί σε· 10 ἀπόστησον πλημμέλειαν καὶ εὔθυνον χεῖρας καὶ ἀπὸ πάσης ἁμαρτίας καθάρισον καρδίαν· 11 δὸς εὐωδίαν καὶ μνημόσυνον σεμιδάλεως καὶ λίπανον προσφορὰν ὡς μὴ ὑπάρχων. 12 καὶ ἰατρῷ δὸς τόπον, καὶ γὰρ αὐτὸν ἔκτισεν κύριος, καὶ μὴ ἀποστήτω σου, καὶ γὰρ αὐτοῦ χρεία. 13 ἔστιν καιρὸς ὅτε καὶ ἐν χερσὶν αὐτῶν εὐοδία· 14 καὶ γὰρ αὐτοὶ κυρίου δεηθήσονται, ἵνα εὐοδώσῃ αὐτοῖς ἀνάπαυσιν καὶ ἴασιν χάριν ἐμβιώσεως. 15 ὁ ἁμαρτάνων ἔναντι τοῦ ποιήσαντος αὐτὸν ἐμπέσοι εἰς χεῖρας ἰατροῦ. 16 Τέκνον, ἐπὶ νεκρῷ κατάγαγε δάκρυα καὶ ὡς δεινὰ πάσχων ἔναρξαι θρήνου, κατὰ δὲ τὴν κρίσιν αὐτοῦ περίστειλον τὸ σῶμα αὐτοῦ καὶ μὴ ὑπερίδῃς τὴν ταφὴν αὐτοῦ. 17 πίκρανον κλαυθμὸν καὶ θέρμανον κοπετὸν καὶ ποίησον τὸ πένθος κατὰ τὴν ἀξίαν αὐτοῦ ἡμέραν μίαν καὶ δύο χάριν διαβολῆς καὶ παρακλήθητι λύπης ἕνεκα· 18 ἀπὸ λύπης γὰρ ἐκβαίνει θάνατος, καὶ λύπη καρδίας κάμψει ἰσχύν. 19ἐν ἐπαγωγῇ παραμένει καὶ λύπη, καὶ βίος πτωχοῦ κατὰ καρδίας. 20 μὴ δῷς εἰς λύπην τὴν καρδίαν σου, ἀπόστησον αὐτὴν μνησθεὶς τὰ ἔσχατα· 21 μὴ ἐπιλάθῃ, οὐ γάρ ἐστιν ἐπάνοδος, καὶ τοῦτον οὐκ ὠφελήσεις καὶ σεαυτὸν κακώσεις. 22 μνήσθητι τὸ κρίμα μου, ὅτι οὕτως καὶ τὸ σόν· ἐμοὶ ἐχθὲς καὶ σοὶ σήμερον. 23 ἐν ἀναπαύσει νεκροῦ κατάπαυσον τὸ μνημόσυνον αὐτοῦ καὶ παρακλήθητι ἐν αὐτῷ ἐν ἐξόδῳ πνεύματος αὐτοῦ. 24 Σοφία γραμματέως ἐν εὐκαιρίᾳ σχολῆς, καὶ ὁ ἐλασσούμενος πράξει αὐτοῦ σοφισθήσεται. 25 τί σοφισθήσεται ὁ κρατῶν ἀρότρου καὶ καυχώμενος ἐν δόρατι κέντρου, βόας ἐλαύνων καὶ ἀναστρεφόμενος ἐν ἔργοις αὐτῶν, καὶ ἡ διήγησις αὐτοῦ ἐν υἱοῖς ταύρων; 26 καρδίαν αὐτοῦ δώσει ἐκδοῦναι αὔλακας, καὶ ἡ ἀγρυπνία αὐτοῦ εἰς χορτάσματα δαμάλεων. 27 οὕτως πᾶς τέκτων καὶ ἀρχιτέκτων, ὅστις νύκτωρ ὡς ἡμέρας διάγει· οἱ γλύφοντες γλύμματα σφραγίδων, καὶ ἡ ἐπιμονὴ αὐτοῦ ἀλλοιῶσαι ποικιλίαν· καρδίαν αὐτοῦ δώσει εἰς ὁμοιῶσαι ζωγραφίαν, καὶ ἡ ἀγρυπνία αὐτοῦ τελέσαι ἔργον. 28 οὕτως χαλκεὺς καθήμενος ἐγγὺς ἄκμονος καὶ καταμανθάνων ἔργα σιδήρου· ἀτμὶς πυρὸς τήξει σάρκας αὐτοῦ, καὶ ἐν θέρμῃ καμίνου διαμαχήσεται· φωνῇ σφύρης κλινεῖ τὸ οὖς αὐτοῦ, καὶ κατέναντι ὁμοιώματος σκεύους οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ· καρδίαν αὐτοῦ δώσει εἰς συντέλειαν ἔργων, καὶ ἡ ἀγρυπνία αὐτοῦ κοσμῆσαι ἐπὶ συντελείας. 29 οὕτως κεραμεὺς καθήμενος ἐν ἔργῳ αὐτοῦ καὶ συστρέφων ἐν ποσὶν αὐτοῦ τροχόν, ὃς ἐν μερίμνῃ κεῖται διὰ παντὸς ἐπὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ, καὶ ἐναρίθμιος πᾶσα ἡ ἐργασία αὐτοῦ· 30 ἐν βραχίονι αὐτοῦ τυπώσει πηλὸν καὶ πρὸ ποδῶν κάμψει ἰσχὺν αὐτοῦ· καρδίαν ἐπιδώσει συντελέσαι τὸ χρῖσμα, καὶ ἡ ἀγρυπνία αὐτοῦ καθαρίσαι κάμινον. 31 Πάντες οὗτοι εἰς χεῖρας αὐτῶν ἐνεπίστευσαν, καὶ ἕκαστος ἐν τῷ ἔργῳ αὐτοῦ σοφίζεται· 32 ἄνευ αὐτῶν οὐκ οἰκισθήσεται πόλις, καὶ οὐ παροικήσουσιν οὐδὲ περιπατήσουσιν. 33 ἀλλ᾽ εἰς βουλὴν λαοῦ οὐ ζητηθήσονται καὶ ἐν ἐκκλησίᾳ οὐχ ὑπεραλοῦνται· ἐπὶ δίφρον δικαστοῦ οὐ καθιοῦνται καὶ διαθήκην κρίματος οὐ διανοηθήσονται. 34 οὐδὲ μὴ ἐκφάνωσιν παιδείαν καὶ κρίμα καὶ ἐν παραβολαῖς οὐχ εὑρεθήσονται, ἀλλὰ κτίσμα αἰῶνος στηρίσουσιν, καὶ ἡ δέησις αὐτῶν ἐν ἐργασίᾳ τέχνη

39

Omwandisi

1 Kundi kundi ayôrha omuntu osêgeza omurhima n’enkengêro oku i­rhegeko ly’Ow’Enyanya. Kulongereza alongereza oburhimanya bw’abakulukulu boshi, amango gâge g’okurhamûka, arhamûkire oku bulêbi. 2 Kubîka abîkirira emyanzi y’abantu bajire irenge, asheshere omu rhwonga-rhwonga rhw’emigani. 3 Analongereze okuhundûla omugani, ayumve irala ly’amahwe g’emi­gani. 4 Ekarhî k’abakulu yo akolera, wamushimâna haguma n’abarhegesi. Abalame, aj’ihanga, abwine ebinja n’ebibi bibâ omu bantu. 5 Kurhenga sêzi, n’omurhima gwoshi, emwa Nyamuzinda, Lulema wâge ayêrekera, ayinamulîre omurhima emw’Ow’Enyanya, arhenge omu kanwa, ashenge, ahûne obwonjo oku byâha byâge yene. 6 Omukulu Nyamuzinda akalonza, amuyunjuza mûka gwa bukengere. Naye yene aderha ebinwa by’oburhimanya, ashenga avuge Nyamuzinda omunkwa. 7 Abona obumanye n’ihano lishingânîne n’amahwe mafulike aga­shwêkere oku murhima. 8 Ebi ayigîrizîbwe abiyêrekana, analimbire irhegeko ly’endagâno ya Nyamuzinda. 9 Banji bakunga obukengêre bwâge, na nta mango ayîbagirwe. Barhakahusa kumukengera, izîno lyâge lyâlama omu ngasi maburhwa. 10 Amashanja gâganira oburhimanya bwâge, n’endêko ekuze irenge lyaâge. 11 Erhi akalama bwenêne, izîno lyâge lyaj’irenge kulusha ecihumbi, n’cerhi akafà duba, gurhali muhona.

Mukuze Nyamuzinda

12 Nnonzire okushubiderha enkengêro zâni, omurhima gwâni guyunjwire nka mwêzi mukulu. 13 Munyumve bana bâni, mukule nka roza ntwêre oku cikunguzo c’olwlîshi. 14 Murhengemwo akisûnunu kinja nka nshangi, muyâse nka mburho, o­bwehe bwinyu buyudûke, muyimbe olwimbo, mukuze Nyamuzinda oku mikolo yâge. 15 Mukuze izîno lyâge, muyâlize irenge lyâge, muyimbe muzihe, mude­rhe mpu: 16 Neci mushâna, erhahimwa kuyinjiha emikolo ya Nyamuzinda! oku adesire kwo binabâ. Nta kuderha mpu: Byo bici ebyo? Cirhumire bibâ ntyo? Ngasi kantu kayîgwa omu mango gâko. 17 Oluderho !wâge lwône lunasike amîshi, lugasingike, izu lyâge linafu­kule amîshi, 18 oku adesire kunabe, ntaye wankacika ecijiro câge c’okuciza. 19 Ebi abantu bajira byoshi abimanyire, kurhankahashikana habe eci a­rhabona. 20 Kubona abona kurhenga ensiku n’amango, ntaco cimusômera. 21 Nta kuderha mpu: Co cici eco? Cirhumire bibà ntyo? ngasi kantu ka­gwerhe eci kalemîrwe. 22 Kul’omugisho gwâge gwalumiraga byoshi nka lwîshi, gwajomya idaho nka nkuba y’ecihonzi, 23 kw’agabira amashanja obukunizi bwâge, ntyo kw’ahindulaga amîshi^z mûnyu. 24 Oku enjira zâge zishinganyire oku bantu bamurhînya, kwo zinali za bikunguzo oku bantu babî. 25 Ebinja byàlemîrwe abinja kurhenga emurhondêro, n’ebibî ababî. 26 Akantu karhanzi k’obulagirire omu kalamo k’omuntu: mîshi, muliro, cûma c’omûnyu, nshâno, marha n’obûci, murhobo gw’oku muzabiîbu, mavurha n’omwambalo. 27 Ebyo byoshi bibâ binja oku binja, ci oku babî, binahinduke bibî. 28 Hali empûsi balemeraga okuhâna, oku bukunizi bwage ayijira buha­nya. amango g’obuhane enayishe n’omuhûsi gwâyo, ejire omukolo obukunizi bwa Lulema buyirhumire. 29 Omuliro, olubula, ecizombo n’olufù, ebyo byoshi byalemirwe okuba buhane. 30 Amîno g’ebiryanyi, endumira-mucira, enjoka engôrho y’olwihôlo lw’okuheza ababî, 31 byoshi ebà nganda yâge y’okujira oku adesire, biri en’igulu byalinga okurhumwa, hano amango gahika, birharhenguhe. 32 Co carhumaga nyanka omuhigo kurhenga emurhondêro. nagerêreza nanayandika nti: 33 «Emikolo ya Nyamuzinda yoshi eba minja aha nsa ekwânîne, ana­shobôze olagirîre. 34 Nta kuderha mpu: ehi hirhali hinja nka hira, bulya ngasi kantu kali ki­nja omu mango gâko. 35 Bun6ôa, n’omurhima gwoshi muyashamage, muyimbe, mukuze izîno lya Nyamuzinda!»

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 39

1 Πλὴν τοῦ ἐπιδιδόντος τὴν ψυχὴν αὐτοῦ καὶ διανοουμένου ἐν νόμῳ ὑψίστου, σοφίαν πάντων ἀρχαίων ἐκζητήσει καὶ ἐν προφητείαις ἀσχοληθήσεται, 2 διήγησιν ἀνδρῶν ὀνομαστῶν συντηρήσει καὶ ἐν στροφαῖς παραβολῶν συνεισελεύσεται, 3 ἀπόκρυφα παροιμιῶν ἐκζητήσει καὶ ἐν αἰνίγμασι παραβολῶν ἀναστραφήσεται. 4 ἀνὰ μέσον μεγιστάνων ὑπηρετήσει καὶ ἔναντι ἡγουμένων ὀφθήσεται· ἐν γῇ ἀλλοτρίων ἐθνῶν διελεύσεται, ἀγαθὰ γὰρ καὶ κακὰ ἐν ἀνθρώποις ἐπείρασεν. 5 τὴν καρδίαν αὐτοῦ ἐπιδώσει ὀρθρίσαι πρὸς κύριον τὸν ποιήσαντα αὐτὸν καὶ ἔναντι ὑψίστου δεηθήσεται· καὶ ἀνοίξει στόμα αὐτοῦ ἐν προσευχῇ καὶ περὶ τῶν ἁμαρτιῶν αὐτοῦ δεηθήσεται. 6 ἐὰν κύριος ὁ μέγας θελήσῃ, πνεύματι συνέσεως ἐμπλησθήσεται· αὐτὸς ἀνομβρήσει ῥήματα σοφίας αὐτοῦ καὶ ἐν προσευχῇ ἐξομολογήσεται κυρίῳ· 7 αὐτὸς κατευθυνεῖ βουλὴν αὐτοῦ καὶ ἐπιστήμην καὶ ἐν τοῖς ἀποκρύφοις αὐτοῦ διανοηθήσεται· 8 αὐτὸς ἐκφανεῖ παιδείαν διδασκαλίας αὐτοῦ καὶ ἐν νόμῳ διαθήκης κυρίου καυχήσεται. 9 αἰνέσουσιν τὴν σύνεσιν αὐτοῦ πολλοί, καὶ ἕως τοῦ αἰῶνος οὐκ ἐξαλειφθήσεται· οὐκ ἀποστήσεται τὸ μνημόσυνον αὐτοῦ, καὶ τὸ ὄνομα αὐτοῦ ζήσεται εἰς γενεὰς γενεῶν· 10 τὴν σοφίαν αὐτοῦ διηγήσονται ἔθνη, καὶ τὸν ἔπαινον αὐτοῦ ἐξαγγελεῖ ἐκκλησία· 11 ἐὰν ἐμμείνῃ, ὄνομα καταλείψει ἢ χίλιοι, καὶ ἐὰν ἀναπαύσηται, ἐκποιεῖ αὐτῷ.

12 ῎Ετι διανοηθεὶς ἐκδιηγήσομαι καὶ ὡς διχομηνία ἐπληρώθην. 13 εἰσακούσατέ μου, υἱοὶ ὅσιοι, καὶ βλαστήσατε ὡς ῥόδον φυόμενον ἐπὶ ῥεύματος ὑγροῦ 14 καὶ ὡς λίβανος εὐωδιάσατε ὀσμὴν καὶ ἀνθήσατε ἄνθος ὡς κρίνον. διάδοτε ὀσμὴν καὶ αἰνέσατε ᾆσμα, εὐλογήσατε κύριον ἐπὶ πᾶσιν τοῖς ἔργοις, 15 δότε τῷ ὀνόματι αὐτοῦ μεγαλωσύνην καὶ ἐξομολογήσασθε ἐν αἰνέσει αὐτοῦ ἐν ᾠδαῖς χειλέων καὶ ἐν κινύραις καὶ οὕτως ἐρεῖτε ἐν ἐξομολογήσει 16 Τὰ ἔργα κυρίου πάντα ὅτι καλὰ σφόδρα, καὶ πᾶν πρόσταγμα ἐν καιρῷ αὐτοῦ ἔσται· οὐκ ἔστιν εἰπεῖν Τί τοῦτο; εἰς τί τοῦτο; πάντα γὰρ ἐν καιρῷ αὐτοῦ ζητηθήσεται. 17 ἐν λόγῳ αὐτοῦ ἔστη ὡς θημωνιὰ ὕδωρ καὶ ἐν ῥήματι στόματος αὐτοῦ ἀποδοχεῖα ὑδάτων. 18 ἐν προστάγματι αὐτοῦ πᾶσα ἡ εὐδοκία, καὶ οὐκ ἔστιν ὃς ἐλαττώσει τὸ σωτήριον αὐτοῦ. 19 ἔργα πάσης σαρκὸς ἐνώπιον αὐτοῦ, καὶ οὐκ ἔστιν κρυβῆναι ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτοῦ· 20 ἀπὸ τοῦ αἰῶνος εἰς τὸν αἰῶνα ἐπέβλεψεν, καὶ οὐθέν ἐστιν θαυμάσιον ἐναντίον αὐτοῦ. 21 οὐκ ἔστιν εἰπεῖν Τί τοῦτο; εἰς τί τοῦτο; πάντα γὰρ εἰς χρείας αὐτῶν ἔκτισται. 22 ῾Η εὐλογία αὐτοῦ ὡς ποταμὸς ἐπεκάλυψεν καὶ ὡς κατακλυσμὸς ξηρὰν ἐμέθυσεν· 23 οὕτως ὀργὴν αὐτοῦ ἔθνη κληρονομήσει, ὡς μετέστρεψεν ὕδατα εἰς ἅλμην. 24 αἱ ὁδοὶ αὐτοῦ τοῖς ὁσίοις εὐθεῖαι, οὕτως τοῖς ἀνόμοις προσκόμματα· 25 ἀγαθὰ τοῖς ἀγαθοῖς ἔκτισται ἀπ᾽ ἀρχῆς, οὕτως τοῖς ἁμαρτωλοῖς κακά. 26 ἀρχὴ πάσης χρείας εἰς ζωὴν ἀνθρώπου, ὕδωρ καὶ πῦρ καὶ σίδηρος καὶ ἅλας καὶ σεμίδαλις πυροῦ καὶ γάλα καὶ μέλι, αἷμα σταφυλῆς καὶ ἔλαιον καὶ ἱμάτιον· 27 ταῦτα πάντα τοῖς εὐσεβέσιν εἰς ἀγαθά, οὕτως τοῖς ἁμαρτωλοῖς τραπήσεται εἰς κακά. 28 ῎Εστιν πνεύματα, ἃ εἰς ἐκδίκησιν ἔκτισται καὶ ἐν θυμῷ αὐτοῦ ἐστερέωσεν μάστιγας αὐτῶν· ἐν καιρῷ συντελείας ἰσχὺν ἐκχεοῦσιν καὶ τὸν θυμὸν τοῦ ποιήσαντος αὐτοὺς κοπάσουσιν. 29 πῦρ καὶ χάλαζα καὶ λιμὸς καὶ θάνατος, πάντα ταῦτα εἰς ἐκδίκησιν ἔκτισται· 30 θηρίων ὀδόντες καὶ σκορπίοι καὶ ἔχεις καὶ ῥομφαία ἐκδικοῦσα εἰς ὄλεθρον ἀσεβεῖς· 31 ἐν τῇ ἐντολῇ αὐτοῦ εὐφρανθήσονται καὶ ἐπὶ τῆς γῆς εἰς χρείας ἑτοιμασθήσονται καὶ ἐν καιροῖς αὐτῶν οὐ παραβήσονται λόγον. 32 Διὰ τοῦτο ἐξ ἀρχῆς ἐστηρίχθην καὶ διενοήθην καὶ ἐν γραφῇ ἀφῆκα 33 Τὰ ἔργα κυρίου πάντα ἀγαθὰ καὶ πᾶσαν χρείαν ἐν ὥρᾳ αὐτῆς χορηγήσει, 34 καὶ οὐκ ἔστιν εἰπεῖν Τοῦτο τούτου πονηρότερον, πάντα γὰρ ἐν καιρῷ εὐδοκιμηθήσεται. 35 καὶ νῦν ἐν πάσῃ καρδίᾳ καὶ στόματι ὑμνήσατε καὶ εὐλογήσατε τὸ ὄνομα κυρίου.

40

Obuligo

1 Obuhanya bwàjire oku bantu boshi, omucîmba gw’obuja gwarhamize bene Adamu, kurhenga olusiku omuntu arhenga omu nda ya nnina, kuhika olusiku ashubira emwa nnina wa boshi^a. 2 Enkengêro zâbo, obwôba bubali emurhima, binali birya bihamba by’olusiku luminya lw’okufà. 3 Mwâmi otamîre oku ntebe y’irenge, na nyakahuku otamîre omu mvu­ngu n’omu luvu, 4 omukulu oyambalîre obugale, ensirha y’obukulu omu irhwe, na hibu­shangi-bufundike, kuli boshi burhe, mutula, ntemu, musisi, bwâba bwa kufà, ntambala n’enongwe. 5 îro ly’obudufu, mango omuntu agwishîre, mpu arhamûka, liba lya kuyîbagiza kwône amaganya: 6 hano omuntu aderha mpu akarhamûkaga, ayumve oku liguma nka gukola mûshi, n’obwo ali îro, bamugezemwo omusisi^b, nka muntu washugunusire amatumu. 7 Erhi asinsimuka-atulûka, gabe nka go mango bamulîkûzize, asômerwe yene n’obwôba bwâge. 8 Oku ngasi ciremwa, kurhenga oku omuntu kuhika oku nsimba, ci bwenêne kali nda oku banya-byâha: 9 lufù, muko, ntambala n’engôrho, mutula, cizombo, buhanya, ye lwa-bo­shi! 10 Ebyo byoshi byalemîrwe abanya-byâha, bo barhumaga n’ecihonzi cinene cimirîra igulu. 11 Ngasi hirhenga omu budaka, omu budaka hishubira, na ngasi hirhenga omu mîshi, omu nyanja hija.

Emigani

12 Okuhonga n’okulenganya byacihwa, ci obuyêmêre bw’omurhima nka­na bwayôrha ensiku n’amango. 13 Abagale b’endyâlya bahuba nka mugezi, bâhirigirha nka mulazo gwa nkuba nyâmûka, 14 Omubî akabumbûla enfune anacîshinge, n’obwo kukola kuhera^c kwâge. 15 lburha ly’ababî lirhaluza mashami, emizî migalu-galu erhabugâna aga­rhali mabâle. 16 Kasheke akunda amîshi n’ebikunguzo, ye barhangitwa. 17 Okurhona kwo kuli nk’ishwa liyunjwîre mugisho, n’okusholôlera omukenyi, mugisho gw’ensiku n’amango.

Ebinja

18 Entagengwa n’ogwerhe omukolo gwâge bajira akalamo kinja, ci owa­rhôzire obuhirhi acirhalusire. 19 Abana n’olugo lûbake banalamye izîno, ci okuhika oku burhimanya kucilushire. Okushwêka enkafu, okuba n’amashwa, kunajîse irenge, ci okuyanka omukazi nkana kulushire. 20 Erivayi n’obulenga binashagaluse omuntu, ci okuzigira oburhimanya kucilushire. 21 Akarhera n’oluzihwa binanyunye olwimbo, ci izu linja lilushire. 22 lranga n’igenda linja binashagaluse amasù, ci olwange luli omu ishwa lucilushire. 23 Abîra n’abayumanîne banashimânane, ci okushimânana kw’omulume na mukâge kwo kukulu. 24 Bene winyu n’abunkwa baba bakukurhabâla amango oli omu mbaka, ci okusholôlera omukenyi kunamugalukire bwenêne kulusha. 25 Amasholo n’ensaranga binalimbîse omuntu, ci ihano linja licikwânîne kulusha. 26 Obugale n’emisi binarhwalihye omurhima, ci okurhînya Nyamuzinda kulushire. 27 Okurhînya Nyamuzinda kuli nk’ishwa lirimwo omwavu, irenge lyakwo lilushire agandi goshi kumanyilanga.

Okuja kwahûna

28 Mwana wâni, orhalamiraga okuja kwahûna, okufà kwo kukulu aha kuhûniriza ene n’irhondo. 29 Omuntu okonolera ebya bene amasù, akalamo kâge karhakaderhwa kalamo. Kuli kushâhuka okukalâlira eby’embuga, omuntu balezire banamuhanûla, arhakômera eyo njira. 30 Ekanwa k’owahwîrekwo enshonyi, okuhûniriza kuba kwinja, ci kwône erhi na muliro omu nda yâge.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 40

1 ᾿Ασχολία μεγάλη ἔκτισται παντὶ ἀνθρώπῳ καὶ ζυγὸς βαρὺς ἐπὶ υἱοὺς Αδαμ ἀφ᾽ ἡμέρας ἐξόδου ἐκ γαστρὸς μητρὸς αὐτῶν ἕως ἡμέρας ἐπιστροφῆς εἰς μητέρα πάντων· 2 τοὺς διαλογισμοὺς αὐτῶν καὶ φόβον καρδίας, ἐπίνοια προσδοκίας, ἡμέρα τελευτῆς. 3 ἀπὸ καθημένου ἐπὶ θρόνου ἐνδόξου καὶ ἕως τεταπεινωμένου ἐν γῇ καὶ σποδῷ, 4 ἀπὸ φοροῦντος ὑακίνθινον καὶ στέφανον καὶ ἕως περιβαλλομένου ὠμόλινον θυμὸς καὶ ζῆλος καὶ ταραχὴ καὶ σάλος καὶ φόβος θανάτου καὶ μηνίαμα καὶ ἔρις. 5καὶ ἐν καιρῷ ἀναπαύσεως ἐπὶ κοίτης ὕπνος νυκτὸς ἀλλοιοῖ γνῶσιν αὐτοῦ· 6ὀλίγον ὡς οὐδὲν ἐν ἀναπαύσει, καὶ ἀπ᾽ ἐκείνου ἐν ὕπνοις ὡς ἐν ἡμέρᾳ σκοπιᾶς τεθορυβημένος ἐν ὁράσει καρδίας αὐτοῦ ὡς ἐκπεφευγὼς ἀπὸ προσώπου πολέμου· 7 ἐν καιρῷ χρείας αὐτοῦ ἐξηγέρθη καὶ ἀποθαυμάζων εἰς οὐδένα φόβον. 8 μετὰ πάσης σαρκὸς ἀπὸ ἀνθρώπου ἕως κτήνους, καὶ ἐπὶ ἁμαρτωλῶν ἑπταπλάσια πρὸς ταῦτα· 9 θάνατος καὶ αἷμα καὶ ἔρις καὶ ῥομφαία, ἐπαγωγαί, λιμὸς καὶ σύντριμμα καὶ μάστιξ. 10 ἐπὶ τοὺς ἀνόμους ἐκτίσθη ταῦτα πάντα, καὶ δι᾽ αὐτοὺς ἐγένετο ὁ κατακλυσμός. 11 πάντα, ὅσα ἀπὸ γῆς, εἰς γῆν ἀναστρέφει, καὶ ἀπὸ ὑδάτων, εἰς θάλασσαν ἀνακάμπτει.

12 Πᾶν δῶρον καὶ ἀδικία ἐξαλειφθήσεται, καὶ πίστις εἰς τὸν αἰῶνα στήσεται. 13 χρήματα ἀδίκων ὡς ποταμὸς ξηρανθήσεται καὶ ὡς βροντὴ μεγάλη ἐν ὑετῷ ἐξηχήσει· 14 ἐν τῷ ἀνοῖξαι αὐτὸν χεῖρας εὐφρανθήσεται, οὕτως οἱ παραβαίνοντες εἰς συντέλειαν ἐκλείψουσιν. 15 ἔκγονα ἀσεβῶν οὐ πληθυνεῖ κλάδους, καὶ ῥίζαι ἀκάθαρτοι ἐπ᾽ ἀκροτόμου πέτρας· 16 ἄχι ἐπὶ παντὸς ὕδατος καὶ χείλους ποταμοῦ πρὸ παντὸς χόρτου ἐκτιλήσεται. 17 χάρις ὡς παράδεισος ἐν εὐλογίαις, καὶ ἐλεημοσύνη εἰς τὸν αἰῶνα διαμενεῖ.

18 Ζωὴ αὐτάρκους καὶ ἐργάτου γλυκανθήσεται, καὶ ὑπὲρ ἀμφότερα ὁ εὑρίσκων θησαυρόν. 19 τέκνα καὶ οἰκοδομὴ πόλεως στηρίζουσιν ὄνομα, καὶ ὑπὲρ ἀμφότερα γυνὴ ἄμωμος λογίζεται. 20 οἶνος καὶ μουσικὰ εὐφραίνουσιν καρδίαν, καὶ ὑπὲρ ἀμφότερα ἀγάπησις σοφίας. 21 αὐλὸς καὶ ψαλτήριον ἡδύνουσιν μέλη, καὶ ὑπὲρ ἀμφότερα γλῶσσα ἡδεῖα. 22 χάριν καὶ κάλλος ἐπιθυμήσει ὀφθαλμὸς καὶ ὑπὲρ ἀμφότερα χλόην σπόρου. 23 φίλος καὶ ἑταῖρος εἰς καιρὸν ἀπαντῶντες, καὶ ὑπὲρ ἀμφότερα γυνὴ μετὰ ἀνδρός. 24 ἀδελφοὶ καὶ βοήθεια εἰς καιρὸν θλίψεως, καὶ ὑπὲρ ἀμφότερα ἐλεημοσύνη ῥύσεται. 25 χρυσίον καὶ ἀργύριον ἐπιστήσουσιν πόδα, καὶ ὑπὲρ ἀμφότερα βουλὴ εὐδοκιμεῖται. 26 χρήματα καὶ ἰσχὺς ἀνυψώσουσιν καρδίαν, καὶ ὑπὲρ ἀμφότερα φόβος κυρίου· οὐκ ἔστιν ἐν φόβῳ κυρίου ἐλάττωσις, καὶ οὐκ ἔστιν ἐπιζητῆσαι ἐν αὐτῷ βοήθειαν· 27 φόβος κυρίου ὡς παράδεισος εὐλογίας, καὶ ὑπὲρ πᾶσαν δόξαν ἐκάλυψεν αὐτόν. 28 Τέκνον, ζωὴν ἐπαιτήσεως μὴ βιώσῃς· κρεῖσσον ἀποθανεῖν ἢ ἐπαιτεῖν. 29 ἀνὴρ βλέπων εἰς τράπεζαν ἀλλοτρίαν, οὐκ ἔστιν αὐτοῦ ὁ βίος ἐν λογισμῷ ζωῆς, ἀλισγήσει ψυχὴν αὐτοῦ ἐν ἐδέσμασιν ἀλλοτρίοις· ἀνὴρ δὲ ἐπιστήμων καὶ πεπαιδευμένος φυλάξεται. 30 ἐν στόματι ἀναιδοῦς γλυκανθήσεται ἐπαίτησις, καὶ ἐν κοιλίᾳ αὐτοῦ πῦρ καήσεται.

---

 ^o32.8 Kuhulika kwa muhya: omuntu anahulike n’ohwo arhahuziri eci âderha; ci kwa burhima­nya, kuyumvirhiza ebi abandi baderha.

 ^p33.15 Biyerekerîne: Iola 42,24; Murh 3,1-8.

 ^q33.25 Abaja: obukenge oku baja, Iola Ef 6,9; Kl 4,1; Fm 16.

 ^r34.16 Akasirahinga: gala mango izûba lija omu nkuba karhî, ntaye wahinga erhi idûrhu Iirhuma « okuhinga kumuzire ».

 ^s34.19 Ebyâha: lola Am 5, 21

 ^t35.1 35. 1: Amarhegcko n’enterekêro: okurherekêra liri irhegeko, ci arhali hoshi aho, hali agandi marhegeko ganali makulu: obushinganyanya n’obuzigire: Iola Lk 11,42.

 ^u38.5 Obukulu omu mîshi: Iola Lub 15,23: ecisômerine c’e Mara.

 ^v38.17 Ekanwa ebâbwa: hali ebihugo bijira enkomedu erhi wakabula bulakira omuntu ofire, banakushobeke mpu we muyisire’..

 ^w38.21 Erhagalukwa: ekuzimu.

 ^x38.25 Empanzi: omuntu orhagerêreza bindi bici ogurhali mukolo gwâge gwône, erya nkomedu n’erya nka masini, acibuzire akantu; oburhimanya buhûnyire omuntu acidôse «cici cirhuma njira ntya?»

 ^y38.27 Ebimanyiso: kantu kamanyisa nn’akantu bakananisirekwo, kandi erhi kashè.,

 ^z39.23 Agahindula mûnyu: Iola Murh 19, 24-26.

 ^a40.1 Olukulu: lubanja lukulu, buhanya bwa kufà; nnina wa boshi: budaka, ekuzimu, Iola Ayu 14, 1-2.

 ^b40.6 Omusisi: kuyôboha okufà ngasi mango ecikango c’olufù câjîre omu bantu, omu nyanja: Iola 40, 10; Muh 1, 7; Murh 3, 19: Lul 146.

 ^c40.14 Okuhera kwâge: omuhwinja w’ensiku…

41

Olufu

1 Lufù mâshi! okukengêra oku h’oli kurhahimwa bululu oku muntu oli n’iragi ekarhî k’ebyâge, kuli kàshêga, oyu byoshi bibêrîre, n’owacîhasha okulya yene. 2 Mâshi lufù, kâli irhegeko lyâwe licîfinjirwe emwa kàlibwîre^d, oyu ama­gala gàrhibire mîra, emw’omushosi civandagwa olâl’arhânya, ôwa­rhibire omurhima arhiba n’obulangalire. 3 Orhayôbohaga olufù, kengera àbakushokolire n’abali nyuma zawe. 4 Liri irhegeko Nyamuzinda àhebirekwo ngasi muntu cakarhuma wacikenyagulira obulonza bw’Ow’Enyanya? Olame myâka ikumi, myâka igana erhi myâka cihumbi, ekuzimu barhakutumuze obula­mu bwâwe.

Oluhembo lw’abantu babî

5 Bana ba mihera endyâlya ziburha, abakômera enyumpa z’enkola-ma­ligo. 6 Akashambala basigira abana baburhwa na abanya-byâha kuhera ka­ nahera, iburha lyâbo cijâci ca ngasi lusiku. 7 Omubusi mubî kujâcirwa ajâcirwa n’abana bâge, bulya kulî ye ecibi carhengaga. 8 Buhanya bwinyu, mwe nkola-maligo, bulya mwalesire irhegeko lya Nyamuzinda w’Enyanya. 9 Mwabusirwe, mwaburhirwa obuhanya, mwâfa, mufâne n’obuhanya. 10 Ngasi hirhenga omu budaka, omu budaka hishubira, enkola-maligo kwo na kwo, bahehêrirwe na kuhera bahera. 11 Emishîbo bajirira abafîre eba eyerekîre emigogo yâbo, ci izîno ly’e­mihera kuhera linahera. 12 Oshîbirire izîno lyawe bulya Iyo lyasigala, Iyo likulu aha buhirhi bw’e­nsaranga. 13 Akalamo k’iragi kanashinge nsiku, ci izîno ly’irenge libà ly’ensiku n’amango.

Enshonyi

14 Bana bâni, mubîkirire n’omurhûla enyigîrizo zâni, Burhimanya bufuli­ke na buhirhi burhaboneka, makwânane maci byâkabona? 15 Omuntu wafulika oku ali musirhe ye mukulu, oku muntu wafulika oburhimanya bwâge. 16 Ntyo mukaziyumva enshonyi nk’oku namubwîra, bulya enshonyi zibàmo kunji, hali ezikwânîne omuntu, hali n’ezirhamukwânîni, n’aba­ntu boshi barhazibà kuguma. 17 Mube nshonyi z’obûmaguza embere za sho na nyoko, n’ez’okunywe­rha embere z’omurhegesi n’omukulu, 18 ez’okuvuna irhegeko embere z’omuzûzi, n’embere z’omurhambo w’a­ bazûzi, n’ez’okubà mubî embere z’endêko y’olubaga. 19 Obe nshonyi z’obulyâlya embere z’owinyu n’omwîra, n’ez’obushambo eka; 20 embere z’okuli kwa Nyamuzinda n’endagâno yâge; obe nshonyi z’o­kuhira engofola oku mêza^e, 21 ez’okuhânira embere z’abagayanyi, ez’okurhâgalula omusingo gw’âbakulamusize: 22 ez’okulolêreza embaraga, n’ez’okuyôza ow’emwinyu; 23 ez’okunyaga ornwanya gw’owundi erhi akantu bamuhîre, ez’okuloleêreza omukazi ogwerhe iba; 24 ez’okushâsa mwambali-kazi wâwe, omanye encingo yâge. 25 Ez’okuderha kubî embere z’abîra bâwe, n’oyu wahâga orhamuka­ngulaga; 26 ez’okuja kwaderha n’okulumîza omwanzi wayumvirhe, n’okuderha amahwe ga bene. 27 Ntyo wanamanya enshonyi zikwânîne, n’abandi boshi bânakurhonya.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 41

1 ῏Ω θάνατε, ὡς πικρόν σου τὸ μνημόσυνόν ἐστιν ἀνθρώπῳ εἰρηνεύοντι ἐν τοῖς ὑπάρχουσιν αὐτοῦ, ἀνδρὶ ἀπερισπάστῳ καὶ εὐοδουμένῳ ἐν πᾶσιν καὶ ἔτι ἰσχύοντι ἐπιδέξασθαι τροφήν. 2 ὦ θάνατε, καλόν σου τὸ κρίμα ἐστὶν ἀνθρώπῳ ἐπιδεομένῳ καὶ ἐλασσουμένῳ ἰσχύι, ἐσχατογήρῳ καὶ περισπωμένῳ περὶ πάντων καὶ ἀπειθοῦντι καὶ ἀπολωλεκότι ὑπομονήν. 3 μὴ εὐλαβοῦ κρίμα θανάτου, μνήσθητι προτέρων σου καὶ ἐσχάτων· 4 τοῦτο τὸ κρίμα παρὰ κυρίου πάσῃ σαρκί, καὶ τί ἀπαναίνῃ ἐν εὐδοκίᾳ ὑψίστου; εἴτε δέκα εἴτε ἑκατὸν εἴτε χίλια ἔτη, οὐκ ἔστιν ἐν ᾅδου ἐλεγμὸς ζωῆς. 5 Τέκνα βδελυρὰ γίνεται τέκνα ἁμαρτωλῶν καὶ συναναστρεφόμενα παροικίαις ἀσεβῶν· 6 τέκνων ἁμαρτωλῶν ἀπολεῖται κληρονομία, καὶ μετὰ τοῦ σπέρματος αὐτῶν ἐνδελεχιεῖ ὄνειδος. 7 πατρὶ ἀσεβεῖ μέμψεται τέκνα, ὅτι δι᾽ αὐτὸν ὀνειδισθήσονται. 8 οὐαὶ ὑμῖν, ἄνδρες ἀσεβεῖς, οἵτινες ἐγκατελίπετε νόμον θεοῦ ὑψίστου· 9 καὶ ἐὰν γεννηθῆτε, εἰς κατάραν γεννηθήσεσθε, καὶ ἐὰν ἀποθάνητε, εἰς κατάραν μερισθήσεσθε. 10 πάντα, ὅσα ἐκ γῆς, εἰς γῆν ἀπελεύσεται, οὕτως ἀσεβεῖς ἀπὸ κατάρας εἰς ἀπώλειαν. 11 Πένθος ἀνθρώπων ἐν σώμασιν αὐτῶν, ὄνομα δὲ ἁμαρτωλῶν οὐκ ἀγαθὸν ἐξαλειφθήσεται. 12 φρόντισον περὶ ὀνόματος, αὐτὸ γάρ σοι διαμενεῖ ἢ χίλιοι μεγάλοι θησαυροὶ χρυσίου· 13 ἀγαθῆς ζωῆς ἀριθμὸς ἡμερῶν, καὶ ἀγαθὸν ὄνομα εἰς αἰῶνα διαμενεῖ. 14 παιδείαν ἐν εἰρήνῃ συντηρήσατε, τέκνα· σοφία δὲ κεκρυμμένη καὶ θησαυρὸς ἀφανής, τίς ὠφέλεια ἐν ἀμφοτέροις; 15 κρείσσων ἄνθρωπος ἀποκρύπτων τὴν μωρίαν αὐτοῦ ἢ ἄνθρωπος ἀποκρύπτων τὴν σοφίαν αὐτοῦ. 16 Τοιγαροῦν ἐντράπητε ἐπὶ τῷ ῥήματί μου· οὐ γάρ ἐστιν πᾶσαν αἰσχύνην διαφυλάξαι καλόν, καὶ οὐ πάντα πᾶσιν ἐν πίστει εὐδοκιμεῖται. 17 αἰσχύνεσθε ἀπὸ πατρὸς καὶ μητρὸς περὶ πορνείας καὶ ἀπὸ ἡγουμένου καὶ δυνάστου περὶ ψεύδους, 18 ἀπὸ κριτοῦ καὶ ἄρχοντος περὶ πλημμελείας καὶ ἀπὸ συναγωγῆς καὶ λαοῦ περὶ ἀνομίας, 19 ἀπὸ κοινωνοῦ καὶ φίλου περὶ ἀδικίας καὶ ἀπὸ τόπου, οὗ παροικεῖς, περὶ κλοπῆς, 20 ἀπὸ ἀληθείας θεοῦ καὶ διαθήκης καὶ ἀπὸ πήξεως ἀγκῶνος ἐπ᾽ ἄρτοις, 21 ἀπὸ σκορακισμοῦ λήμψεως καὶ δόσεως καὶ ἀπὸ ἀσπαζομένων περὶ σιωπῆς, 22 ἀπὸ ὁράσεως γυναικὸς ἑταίρας καὶ ἀπὸ ἀποστροφῆς προσώπου συγγενοῦς, 23 ἀπὸ ἀφαιρέσεως μερίδος καὶ δόσεως καὶ ἀπὸ κατανοήσεως γυναικὸς ὑπάνδρου, 24 ἀπὸ περιεργίας παιδίσκης αὐτοῦ καὶ μὴ ἐπιστῇς ἐπὶ τὴν κοίτην αὐτῆς, 25 ἀπὸ φίλων περὶ λόγων ὀνειδισμοῦ καὶ μετὰ τὸ δοῦναι μὴ ὀνείδιζε, 26 ἀπὸ δευτερώσεως καὶ λόγου ἀκοῆς καὶ ἀπὸ καλύψεως λόγων κρυφίων· 27 καὶ ἔσῃ αἰσχυντηρὸς ἀληθινῶς καὶ εὑρίσκων χάριν ἔναντι παντὸς ἀνθρώπου.

42

1 Ci kwône, orhabâga nshonyi z’ebîra bikulikîre^f, orhajiraga ecâha erhi bwôba bwa bantu burhuma. 2 Orhabêraga irhegeko lya Nyamuzinda n’endagâno yâge nshonyi, o­rhabâga nshonyi z’okutwîra enkola-maligo olubanja lwâbo, 3 ez’okushâmbâa n’abinyu muli mweshi, ez’okuhà abîra bâwe oku byaâwe sho àkusigiraga. 4 okulola bwinja omunzâni n’olugero lwâgwo, okubà n’obunguke busu­ ngunu erhi bunene bw’olugeru, 5 okuyunguka omu burhunzi bwâwe, okukalihira abana bâwe, okuha­nûla n’akarhi omuja mubî. 6 Embere z’omukazi wakulonzako emyanzi, okuhulika kwo kukulu, n’aha abantu bahumahuma, orhayîbagiraga okufûnikira bwinja. 7 Okuganja n’okugera bwinja kwo kumanyibîka, ebyâwe n’ebya bene byoshi biyandikwe. 8 Orhabâga nshonyi z’okuhabûla omuhwinja n’omusirhe, n’omushosi w’emvi waja kadali n’emisole. Kwo wayerekana ntyo oku wàlezirwe bwinja, n’abandi boshi bakusîma.

Entanya z’ishe w’omunyere

9 Buzira kumanya, omunyere ntanya nyinji alerhera ishe, enkengero amulerhera zinamuhanze kuja îro: nka aciri murho, bwôba mpu nkaba ârhayishiheruke duba; erhi aheruka, bwôba mpu k’abona obunyumpa bwinja! 10 Oku aciri munyere, bwôba mpu erhi bakamurhebaga, abêre ifûnze aha mwâbo! Amango akol’agwerhe iba, bwâba mpu erhi akagumbaga 11 Mwâli wâwe arhayumva? Omulange bwinja, omanye akubonêsa nsho­nyi emw’abashombanyi bâwe, olekiba lwimbo oku lugo, muderhwa w’esêzi n’ow’cbijingo, abantu boshi bakakushunga omunwe!

Abakazi

12 Oleke okulolêreza iranga lya ngasi muntu, oleke n’okukâbwârhala haguma n’abakazi. 13 Bulya omwambalo gujira obugukuzimu bwâgwo, n’omukazi naye a­gwerhe obubî bw’omukazi. 14 Obubî bw’omulume bwo bukulu aha bwinja bw’omukazi: omukazi analerhe ihanja^g n’ecitumulè.

II. lrenge lya Nyamuzinda

15 Buno, nkolaga naganira ogw’emikolo ya Nyamuzinda, nkola naganira ebi nàbwine. Luderho lwâge^h Nyamuzinda àjiragamwo emikolo yâge, n’ebiremwa byâge oku alonzize kwo bijira. 16 Izûba kumoleka limoleka, libone ngasi kantu, n’omukolo gwa Nyamuzinda guyunjwire irenge lyâge. 17 Nyamuzinda àrhahâga abatagatifu obuhashe bw’okuganira ebinja byâge byoshi, ebi Nyamuzinda, nnawabo-byoshi, asimbanyize mpu ly’i­gulu libêra omu irenge lyâge. 18 Alikîrc isù omu cirumbi c’enyanga n’omu murhima gw’omuntu, abona amenge gâbo, bulyal’Ow’Enyanya ye nn’obumanye bwoshi, alolerîze ebimanyîso by’amango. 19 Anayêrekane ebyàgezire n’ebyâyisha; amanyise n’ebifulike. 20 Nta nkengêro ahabire, nta kanwa kamuhuzireⁱ. 21 Ebinja byage byoshi àbirhondesire n’oburhimanya, bulya ali w’ensiku n’amango, ntaco ankayushûlirwa, na ntaco bankamunyaga, a­rhalagîrîri oku ihano lya ndi. 22 Emikolo yâge yoshi erhahimwa bwinja, kw’eri kula omuntu akalolêreza enkunya-kunye. 23 Ebyo byoshi ho bibà binali by’ensiku n’amartgo, na ngasi mango biyu­mva oku adesire. 24 Ebiremwa byoshi bigenda bibirhi-bibirhi biyerekerîne, ntaco ajizire ci­rhayûmânini. 25 Ngasi ciremwa ciyerekine obwinja bw’ecindi, ndi wankarhama n’okusingiriza irenge lyâge?

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 42

1 Μὴ περὶ τούτων αἰσχυνθῇς καὶ μὴ λάβῃς πρόσωπον τοῦ ἁμαρτάνειν· 2 περὶ νόμου ὑψίστου καὶ διαθήκης καὶ περὶ κρίματος δικαιῶσαι τὸν ἀσεβῆ, 3 περὶ λόγου κοινωνοῦ καὶ ὁδοιπόρων καὶ περὶ δόσεως κληρονομίας ἑταίρων, 4 περὶ ἀκριβείας ζυγοῦ καὶ σταθμίων καὶ περὶ κτήσεως πολλῶν καὶ ὀλίγων, 5 περὶ διαφόρου πράσεως ἐμπόρων καὶ περὶ παιδείας τέκνων πολλῆς καὶ οἰκέτῃ πονηρῷ πλευρὰν αἱμάξαι· 6 ἐπὶ γυναικὶ πονηρᾷ καλὸν σφραγίς, καὶ ὅπου χεῖρες πολλαί, κλεῖσον· 7 ὃ ἐὰν παραδιδῷς, ἐν ἀριθμῷ καὶ σταθμῷ, καὶ δόσις καὶ λῆμψις, πάντα ἐν γραφῇ·

8 περὶ παιδείας ἀνοήτου καὶ μωροῦ καὶ ἐσχατογήρως κρινομένου πρὸς νέους· καὶ ἔσῃ πεπαιδευμένος ἀληθινῶς καὶ δεδοκιμασμένος ἔναντι παντὸς ζῶντος. 9 Θυγάτηρ πατρὶ ἀπόκρυφος ἀγρυπνία, καὶ ἡ μέριμνα αὐτῆς ἀφιστᾷ ὕπνον· ἐν νεότητι αὐτῆς, μήποτε παρακμάσῃ, καὶ συνῳκηκυῖα, μήποτε μισηθῇ· 10 ἐν παρθενίᾳ, μήποτε βεβηλωθῇ καὶ ἐν τοῖς πατρικοῖς αὐτῆς ἔγκυος γένηται· μετὰ ἀνδρὸς οὖσα, μήποτε παραβῇ, καὶ συνῳκηκυῖα, μήποτε στειρωθῇ. 11 ἐπὶ θυγατρὶ ἀδιατρέπτῳ στερέωσον φυλακήν, μήποτε ποιήσῃ σε ἐπίχαρμα ἐχθροῖς, λαλιὰν ἐν πόλει καὶ ἔκκλητον λαοῦ, καὶ καταισχύνῃ σε ἐν πλήθει πολλῶν.

12 παντὶ ἀνθρώπῳ μὴ ἔμβλεπε ἐν κάλλει καὶ ἐν μέσῳ γυναικῶν μὴ συνέδρευε· 13 ἀπὸ γὰρ ἱματίων ἐκπορεύεται σὴς καὶ ἀπὸ γυναικὸς πονηρία γυναικός. 14 κρείσσων πονηρία ἀνδρὸς ἢ ἀγαθοποιὸς γυνή, καὶ γυνὴ καταισχύνουσα εἰς ὀνειδισμόν.

15 Μνησθήσομαι δὴ τὰ ἔργα κυρίου, καὶ ἃ ἑόρακα, ἐκδιηγήσομαι· ἐν λόγοις κυρίου τὰ ἔργα αὐτοῦ. 16 ἥλιος φωτίζων κατὰ πᾶν ἐπέβλεψεν, καὶ τῆς δόξης κυρίου πλῆρες τὸ ἔργον αὐτοῦ. 17 οὐκ ἐξεποίησεν τοῖς ἁγίοις κυρίου ἐκδιηγήσασθαι πάντα τὰ θαυμάσια αὐτοῦ, ἃ ἐστερέωσεν κύριος ὁ παντοκράτωρ στηριχθῆναι ἐν δόξῃ αὐτοῦ τὸ πᾶν. 18 ἄβυσσον καὶ καρδίαν ἐξίχνευσεν καὶ ἐν πανουργεύμασιν αὐτῶν διενοήθη· ἔγνω γὰρ ὁ ὕψιστος πᾶσαν εἴδησιν καὶ ἐνέβλεψεν εἰς σημεῖον αἰῶνος 19 ἀπαγγέλλων τὰ παρεληλυθότα καὶ τὰ ἐσόμενα καὶ ἀποκαλύπτων ἴχνη ἀποκρύφων· 20 οὐ παρῆλθεν αὐτὸν πᾶν διανόημα, οὐκ ἐκρύβη ἀπ᾽ αὐτοῦ οὐδὲ εἷς λόγος. 21 τὰ μεγαλεῖα τῆς σοφίας αὐτοῦ ἐκόσμησεν, ὡς ἔστιν πρὸ τοῦ αἰῶνος καὶ εἰς τὸν αἰῶνα· οὔτε προσετέθη οὔτε ἠλαττώθη, καὶ οὐ προσεδεήθη οὐδενὸς συμβούλου. 22 ὡς πάντα τὰ ἔργα αὐτοῦ ἐπιθυμητὰ καὶ ὡς σπινθῆρός ἐστιν θεωρῆσαι· 23 πάντα ταῦτα ζῇ καὶ μένει εἰς τὸν αἰῶνα ἐν πάσαις χρείαις, καὶ πάντα ὑπακούει. 24 πάντα δισσά, ἓν κατέναντι τοῦ ἑνός, καὶ οὐκ ἐποίησεν οὐδὲν ἐλλεῖπον· 25 ἓν τοῦ ἑνὸς ἐστερέωσεν τὰ ἀγαθά, καὶ τίς πλησθήσεται ὁρῶν δόξαν αὐτοῦ;

43

Izûba

1 43  1 Okulîmba kw’amalunga, ecirêre cilangashane, ntyo kw’amalunga ga­ bonekana omu irenge lyâgo. 2 lzûba erhi lishoshôka sêzi linahamagaze: «Al’obwinja bw’omukolo gw’Ow’Enyanyal» 3 Erhi lija omu nkuba-karhî, likaze igulu, ciru ndi wankalinda idûrhu lijira! 4 Cibêye batwâna àbalonza idûrhu linji, izûba lyôhe linayôce entondo kasharhu kalushire; citumbûkemo ecidûrhu cayôca, lirike emisholo yalyo, amasù gahune. 5 Mushâna, Nyakasane waliremaga ali mukulu, na luderho !wâge luliyeêreka enjira lyageramo buhena.

Omwêzi

6 Omwêzi nago ngasi mango gwo na gulya, gwo gugaba emyêzi gutwe n’amango. 7 Gwo gumanyisa ensiku nkulu, ciba cimole cishubira eburho, n’obwo carhenga ebukulu. 8 Mwêzi-cimole gurhengako omwêzi-nsiku, gunaje gwâkula-bugenda­ njira, cibà cimanyiso c’engabo z’e malunga, co cimolekera ecirêre oku nkuba.

Enyenyêzi

9 Obumoleke bw’enyenyêzi bwo buyêrekana obwinja bw’emalunga, zi­rhahimwa kuyinjihya amalunga ga Nyamuzinda. 10 Oku Mwimîma adesire kwo zinahêka, zirhagosa omukolo gwâzo.

Omutirigongo

11 Lola omutirigongo, okuze Lulema, gurhahimwa bwinja omu mya­mbalo yagwo. 12 Guba muherho gw’irenge ly’emalunga, kuboko kwa Nyamuzinda kwa­gugokaga.

Obwinja bw’ebiremwa

13 Nyarnuzinda oku bulonza bwâge ananiêse olubula, arhurne n’emikemezo. 14 Obone enfûnikire zâge zifûnuke, ebitû bibalale nka binyunyi. 15 Oku buhashe bwâge, ebitû binànage, bihinduke mabuye. 16 Oku buhashe bwâge, oku bulonza bwâge, empûsi y’ifô enahûse. 17 lzuù ly’ornukungulo gwâge linajugurnye idaho, kul’omusirûla guhubuka enyanya bo na kalemêra. 18 Kul’orhunyunyi rhugwa oku idaho, kw’arhoza olubula, lugwe nka nzige. Amasù gasômerwe n’okuhona olwêru-lwêru, obukengêre bu­rhangâle n’okulubona. 19 Kandi, idaho alibulagirekwo oguli nka rnûnyu, lume lwanazire n’emboho, luhinduke rhushûgi-rhushûgi. 20 Empûsi y’emboho y’enyanya yamahûsa, ebigakala byanamera oku miîshi, ngasi cidekêra ca mîshi cinajekwo ebigakala. 21 Wampûsi anayabuke entondo, ahyajire empinga, asingônole ebyâsi nka muliro. 22 Lero obwo, ebitû nabyo birhinde nka bufumu, olurne lugalule obuzîne ecanda càmâhwa. 23 Nyamuzinda, oku mulali gwâge, ahima enyanja, n’omu nyanja, ame­zamo ebirhwa. 24 Abagera omu nyanja banarhubwire ebibarnwo; ernyanzi yâbo eri ya kurhusôrneza: 25 kutwa batwa oku isi, barhangâle: aha nsirnba za ngasi lubero, aha mahirahira g’omu nyanja. 26 Iragi, Nyarnuzinda anabihêke bwinja: na byoshi bishirnbe oluderho !wâge. 27 Erhi rhwankaganira ebyo, bwanaca bunayire; arhankaderhwa: «Ye byoshi». 28 Mbwiraga aha ernisi yarhenga y’okurnukuza? bulya ye Shabukuru, e­ nyanya lya byoshi, 29 Nyakasane, Côbohwa Nnârnahanga, Obuhashe bwâge busôrnerine. 30 Mucitakîrire Nyarnuzinda nk’oku rnunahashire, arhankaderhwa. Murnukuze n’ernisi yoshi, rnurharharnaga, bulya rnurhayuse. 31 Ndi okol’ornubwine wankaderha oku ali? ndi wakarnukuza oku a­kwânine? 32 Arnahwe gâge rhurhishi go rnanji kulusha ebyo; bulya ebi rhubona biri binyi ornu mikolo yâge. 33 Nyakasane ye walemaga byoshi, ye hà n’abantu bamurhînya oburhimanya bajira.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 43

1 Γαυρίαμα ὕψους στερέωμα καθαριότητος, εἶδος οὐρανοῦ ἐν ὁράματι δόξης. 2 ἥλιος ἐν ὀπτασίᾳ διαγγέλλων ἐν ἐξόδῳ σκεῦος θαυμαστόν, ἔργον ὑψίστου· 3 ἐν μεσημβρίᾳ αὐτοῦ ἀναξηραίνει χώραν, καὶ ἐναντίον καύματος αὐτοῦ τίς ὑποστήσεται; 4 κάμινον φυσῶν ἐν ἔργοις καύματος, τριπλασίως ἥλιος ἐκκαίων ὄρη· ἀτμίδας πυρώδεις ἐκφυσῶν καὶ ἐκλάμπων ἀκτῖνας ἀμαυροῖ ὀφθαλμούς. 5 μέγας κύριος ὁ ποιήσας αὐτόν, καὶ ἐν λόγοις αὐτοῦ κατέσπευσεν πορείαν. 6Καὶ ἡ σελήνη ἐν πᾶσιν εἰς καιρὸν αὐτῆς, ἀνάδειξιν χρόνων καὶ σημεῖον αἰῶνος· 7 ἀπὸ σελήνης σημεῖον ἑορτῆς, φωστὴρ μειούμενος ἐπὶ συντελείας. 8 μὴν κατὰ τὸ ὄνομα αὐτῆς ἐστιν αὐξανόμενος θαυμαστῶς ἐν ἀλλοιώσει, σκεῦος παρεμβολῶν ἐν ὕψει, ἐν στερεώματι οὐρανοῦ ἐκλάμπων. 9 κάλλος οὐρανοῦ δόξα ἄστρων, κόσμος φωτίζων ἐν ὑψίστοις κυρίου· 10 ἐν λόγοις ἁγίου στήσονται κατὰ κρίμα καὶ οὐ μὴ ἐκλυθῶσιν ἐν φυλακαῖς αὐτῶν. 11 ἰδὲ τόξον καὶ εὐλόγησον τὸν ποιήσαντα αὐτὸ σφόδρα ὡραῖον ἐν τῷ αὐγάσματι αὐτοῦ· 12 ἐγύρωσεν οὐρανὸν ἐν κυκλώσει δόξης, χεῖρες ὑψίστου ἐτάνυσαν αὐτό. 13 Προστάγματι αὐτοῦ κατέσπευσεν χιόνα καὶ ταχύνει ἀστραπὰς κρίματος αὐτοῦ· 14 διὰ τοῦτο ἠνεῴχθησαν θησαυροί, καὶ ἐξέπτησαν νεφέλαι ὡς πετεινά· 15 ἐν μεγαλείῳ αὐτοῦ ἴσχυσεν νεφέλας, καὶ διεθρύβησαν λίθοι χαλάζης· 16 καὶ ἐν ὀπτασίᾳ αὐτοῦ σαλευθήσεται ὄρη, ἐν θελήματι αὐτοῦ πνεύσεται νότος. 17 φωνὴ βροντῆς αὐτοῦ ὠνείδισεν γῆν καὶ καταιγὶς βορέου καὶ συστροφὴ πνεύματος. 18 ὡς πετεινὰ καθιπτάμενα πάσσει χιόνα, καὶ ὡς ἀκρὶς καταλύουσα ἡ κατάβασις αὐτῆς· κάλλος λευκότητος αὐτῆς ἐκθαυμάσει ὀφθαλμός, καὶ ἐπὶ τοῦ ὑετοῦ αὐτῆς ἐκστήσεται καρδία. 19 καὶ πάχνην ὡς ἅλα ἐπὶ γῆς χέει, καὶ παγεῖσα γίνεται σκολόπων ἄκρα. 20 ψυχρὸς ἄνεμος βορέης πνεύσει, καὶ παγήσεται κρύσταλλος ἐφ᾽ ὕδατος· ἐπὶ πᾶσαν συναγωγὴν ὕδατος καταλύσει, καὶ ὡς θώρακα ἐνδύσεται τὸ ὕδωρ. 21 καταφάγεται ὄρη καὶ ἔρημον ἐκκαύσει καὶ ἀποσβέσει χλόην ὡς πῦρ. 22 ἴασις πάντων κατὰ σπουδὴν ὁμίχλη, δρόσος ἀπαντῶσα ἀπὸ καύσωνος ἱλαρώσει. 23 Λογισμῷ αὐτοῦ ἐκόπασεν ἄβυσσον καὶ ἐφύτευσεν ἐν αὐτῇ νήσους. 24 οἱ πλέοντες τὴν θάλασσαν διηγοῦνται τὸν κίνδυνον αὐτῆς, καὶ ἀκοαῖς ὠτίων ἡμῶν θαυμάζομεν· 25 καὶ ἐκεῖ τὰ παράδοξα καὶ θαυμάσια ἔργα, ποικιλία παντὸς ζῴου, κτίσις κητῶν. 26 δι᾽ αὐτὸν εὐοδοῖ ἄγγελος αὐτοῦ, καὶ ἐν λόγῳ αὐτοῦ σύγκειται τὰ πάντα. 27 Πολλὰ ἐροῦμεν καὶ οὐ μὴ ἀφικώμεθα, καὶ συντέλεια λόγων Τὸ πᾶν ἐστιν αὐτός. 28 δοξάζοντες ποῦ ἰσχύσομεν; αὐτὸς γὰρ ὁ μέγας παρὰ πάντα τὰ ἔργα αὐτοῦ. 29 φοβερὸς κύριος καὶ σφόδρα μέγας, καὶ θαυμαστὴ ἡ δυναστεία αὐτοῦ. 30 δοξάζοντες κύριον ὑψώσατε καθ᾽ ὅσον ἂν δύνησθε, ὑπερέξει γὰρ καὶ ἔτι· καὶ ὑψοῦντες αὐτὸν πληθύνατε ἐν ἰσχύι, μὴ κοπιᾶτε, οὐ γὰρ μὴ ἀφίκησθε. 31 τίς ἑόρακεν αὐτὸν καὶ ἐκδιηγήσεται; καὶ τίς μεγαλυνεῖ αὐτὸν καθώς ἐστιν; 32 πολλὰ ἀπόκρυφά ἐστιν μείζονα τούτων, ὀλίγα γὰρ ἑωράκαμεν τῶν ἔργων αὐτοῦ· 33 πάντα γὰρ ἐποίησεν ὁ κύριος καὶ τοῖς εὐσεβέσιν ἔδωκεν σοφίαν

43. 23: Ebilwa (cbirhwa): hihugo crhi cihugo ciri omu karhi k’cnyanja. 43, 25: Mahirahira g’omu nyanja: biryanyi by’omu nyan.ia. 43. 27: Ye byoshi: Ye nna-byoshi. byoshi emwage biha yo binarhenga. 43, 28: Shahukuru (Shabukulu): Ye Nn’obukulu bwoshi, Ye Mukulu wa byoshi.

44

Irenge ly’abashakulûza

1 Rhuderhage ogw’abajire irenge, bashakulûza^j nk’oku banakulikirine. 2 Nyamuzinda aluzize irenge, ayêrekana obukulu bwâge kurhenga e­nsiku za mîra. 3 Omu balume, baguma bahâbwa obwâmi, banaja irenge erhi burhwâli bwâbo burhuma, abandi baba balenga omu kuhâna ihano, batwa emigani y’obulêbi. 4 Abandi barhegeka olubaga n’amahano gâbo, n’obukengêre burhima­nya omu lubaga, banayigîriza n’ebinwa by’oburhimanya. 5 Abandi bashuba bazihi, bayandika n’ebinwa binunu. 6 Abandi bahirhira oku birugu n’oku buhashe, balama n’omurhûla aha mwâbo. 7 Boshi oku banali baba n’olukengwa, emw’abantu b’amango gâbo, bakuzibwa omu kalamo kâbo. 8 Baguma muli bo basiga izîno, izîno liciderhwa n’obukenge kuhika ene, 9 Abandi barhasigaga kashambala; bagenzire nk’abarhahali. Kwo bali nka kuno barhali en’igulu, kwo n’okwo iburha lyâbo enyuma zâbo. 10 Ci lolaga abagabo, aba aminja gâbo garhayibagiragwa. 11 Iburha lyâbo lyalanzire akashambala kâbo, omwîmo gwâbo guli mwîmo gwa bulume. 13 Obûko bwâbo bukulikire amarhegeko, n’abana bâbo omu njira yâbo. 11 lburha lyâbo lyâbâho ensiku zoshi, irenge lyâbo lirhakageramo citû, 14 Emibiri yâbo yabishirwe n’omurhûla: izîno lyâbo liyôsire lizîne omu maburhwa. 15 Ebihugo byaderha oburhimanya bwâbo, n’endêko emanyise obukuze bwâbo.

Henoki

16 Henoki asimîsa Nyamuzinda, Nyamuzinda amuhêka, lwinganyo lw’okuhinduka kw’amaburhwa.

Nûhu

17 Nûhu abonekana okunali muntu mushinganyanya, omu mango g’obu­kunizi, aba ye nyamerè: oku burhabale bwâge, igulu lyayôrhana kasigwa^k, amango ecihonzi camirîraga igulu. 18 Muli ye, endagâno z’ensiku zoshi zajirwa,: mpu ly’abantu baleki­ shubiholoka n’ecihûsi.

Abrahamu

19 Abrahamu, shakulûza w’irenge w’amashanja mwandu, ntaye wàhisire oku irenge lyâge. 20 Akulikira irhegeko ly’Ow’Enyanya; àjira n’eciragâne haguma naye. Eco ciragâne acijira omu mubiri gwâge, n’erhi arhangulwa, abonekana oku anali mwemêzi. 21 Co carhumire Nyamuzinda amulaganya n’ecihango, oku agisha ama­shanja goshi omu iburha lyâge, n’oku aluza obûko bwâge nka katulo k’oku idaho, analengereze iburha lyâge nka nyenyêzi z’emalunga, abahè ecihugo bayîmamwo, kurhenga oku nyanja kuhika oku yindi, kurhenga oku lwîshi kuhika ah’igulu lihekera.

Izaki na Yakobo

22 Nyamuzinda kandi ashubulula, omugisho gwâge oku bantu boshi muli Izaki, erhi ishe Abrahamu orhuma; adekereza ecihango oku irhwe lya Yakobo. Amuyîmika omu mugisho gwâge; amugabira n’ecihugo c’omwîmo, acitwâmwo mpande, acigabanyiza emilala oku enali iku­ mi n’ibiri.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 44

1 Αἰνέσωμεν δὴ ἄνδρας ἐνδόξους καὶ τοὺς πατέρας ἡμῶν τῇ γενέσει· 2 πολλὴν δόξαν ἔκτισεν ὁ κύριος, τὴν μεγαλωσύνην αὐτοῦ ἀπ᾽ αἰῶνος. 3 κυριεύοντες ἐν ταῖς βασιλείαις αὐτῶν καὶ ἄνδρες ὀνομαστοὶ ἐν δυνάμει· βουλεύοντες ἐν συνέσει αὐτῶν, ἀπηγγελκότες ἐν προφητείαις· 4 ἡγούμενοι λαοῦ ἐν διαβουλίοις καὶ συνέσει γραμματείας λαοῦ, σοφοὶ λόγοι ἐν παιδείᾳ αὐτῶν· 5 ἐκζητοῦντες μέλη μουσικῶν καὶ διηγούμενοι ἔπη ἐν γραφῇ· 6ἄνδρες πλούσιοι κεχορηγημένοι ἰσχύι, εἰρηνεύοντες ἐν κατοικίαις αὐτῶν· 7 πάντες οὗτοι ἐν γενεαῖς ἐδοξάσθησαν, καὶ ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτῶν καύχημα. 8 εἰσὶν αὐτῶν οἳ κατέλιπον ὄνομα τοῦ ἐκδιηγήσασθαι ἐπαίνους· 9 καὶ εἰσὶν ὧν οὐκ ἔστιν μνημόσυνον καὶ ἀπώλοντο ὡς οὐχ ὑπάρξαντες καὶ ἐγένοντο ὡς οὐ γεγονότες καὶ τὰ τέκνα αὐτῶν μετ᾽ αὐτούς. 10 ἀλλ᾽ ἢ οὗτοι ἄνδρες ἐλέους, ὧν αἱ δικαιοσύναι οὐκ ἐπελήσθησαν· 11 μετὰ τοῦ σπέρματος αὐτῶν διαμενεῖ, ἀγαθὴ κληρονομία ἔκγονα αὐτῶν· 12 ἐν ταῖς διαθήκαις ἔστη τὸ σπέρμα αὐτῶν καὶ τὰ τέκνα αὐτῶν δι᾽ αὐτούς· 13 ἕως αἰῶνος μενεῖ σπέρμα αὐτῶν, καὶ ἡ δόξα αὐτῶν οὐκ ἐξαλειφθήσεται· 14 τὰ σώματα αὐτῶν ἐν εἰρήνῃ ἐτάφη, καὶ τὸ ὄνομα αὐτῶν ζῇ εἰς γενεάς· 15σοφίαν αὐτῶν διηγήσονται λαοί, καὶ τὸν ἔπαινον ἐξαγγέλλει ἐκκλησία.

16 Ενωχ εὐηρέστησεν κυρίῳ καὶ μετετέθη ὑπόδειγμα μετανοίας ταῖς γενεαῖς.

17 Νωε εὑρέθη τέλειος δίκαιος, ἐν καιρῷ ὀργῆς ἐγένετο ἀντάλλαγμα· διὰ τοῦτον ἐγενήθη κατάλειμμα τῇ γῇ, ὅτε ἐγένετο κατακλυσμός· 18 διαθῆκαι αἰῶνος ἐτέθησαν πρὸς αὐτόν, ἵνα μὴ ἐξαλειφθῇ κατακλυσμῷ πᾶσα σάρξ.

19 Αβρααμ μέγας πατὴρ πλήθους ἐθνῶν, καὶ οὐχ εὑρέθη ὅμοιος ἐν τῇ δόξῃ· 20 ὃς συνετήρησεν νόμον ὑψίστου καὶ ἐγένετο ἐν διαθήκῃ μετ᾽ αὐτοῦ· ἐν σαρκὶ αὐτοῦ ἔστησεν διαθήκην καὶ ἐν πειρασμῷ εὑρέθη πιστός· 21 διὰ τοῦτο ἐν ὅρκῳ ἔστησεν αὐτῷ ἐνευλογηθῆναι ἔθνη ἐν σπέρματι αὐτοῦ, πληθῦναι αὐτὸν ὡς χοῦν τῆς γῆς καὶ ὡς ἄστρα ἀνυψῶσαι τὸ σπέρμα αὐτοῦ καὶ κατακληρονομῆσαι αὐτοὺς ἀπὸ θαλάσσης ἕως θαλάσσης καὶ ἀπὸ ποταμοῦ ἕως ἄκρου τῆς γῆς.

22 καὶ ἐν τῷ Ισαακ ἔστησεν οὕτως δι᾽ Αβρααμ τὸν πατέρα αὐτοῦ. 23 εὐλογίαν πάντων ἀνθρώπων καὶ διαθήκην κατέπαυσεν ἐπὶ κεφαλὴν Ιακωβ· ἐπέγνω αὐτὸν ἐν εὐλογίαις αὐτοῦ καὶ ἔδωκεν αὐτῷ ἐν κληρονομίᾳ· καὶ διέστειλεν μερίδας αὐτοῦ, ἐν φυλαῖς ἐμέρισεν δέκα δύο.

45

Mûsa

1 Nyamuzinda arhôlamwo Yakobo omuntu nkana, musimwa emwa bo­shi, rnurhonyi wâge n’ow’abantu, ye Mûsa, mukengêre-okengêre­rwa-omugisho. 2 Amuhà irenge liyumânîne n’ery’abatagatifu, amuhà obuhashe bw’okujugumya abashombanyi. 3 Oku cinwa ca Mûsa, Nyamuzinda ayimanza ebirhangâzo^l, amukuza e­mbere z’abâmi, amuhà amarhegeko oku lubaga !wâge, aba nk’a­muyereka oku irenge lyâge. 4 Omu bwemêzi n’omu butûdu amuyinjihya, acishoga-ye ekarhî k’aba­zine boshi; 5 amuyumvisa izu lyâge, amuheka omu bitû, amuhira embere zâge, amuhà amarhegeko, irhegeko lya kalamo n’obukengêre, ga kuyigiîriza Yakobo endagâno, ga kuyêreka lsraheli enjira.

Aroni

6 Azûsa Aroni, mutagatifu aka Mûsa, mwene wâbo, w’oku mulala gwa Levi. 7 Afundika haguma naye endagâno y’ensiku zoshi, arnuhâ obudâhwa bw’olubaga. Amujira w’iragi ornu rnyarnbalo yâge, arnubwîka ornwarnbalo gw’irenge^m. 8 Arnuhondakwo irenge linene, arnuyarnbika ecinya-bugale, ernyambalo y’ornu ndalâla, ecirondo c’oku nyanya n’omuroha. 9 Emyambalo yâge ayihirakwo amashondo, n’enzege z’amasholo, nyinja bwenêne eburharnbi n’obundi: oku agenda zajegera, baziyumve ornu ka-Nyarnuzinda, kantu olubaga lwakâmukengêrerakwoⁿ. 10 Amuyambika omwambalo gw’amasholo gw’ecirhînyiro, gwa mukara na mudukula, bushanja bwa mulenga; amuha ecirnanyîso c’ekagombe, Urimu na Tumimu^o, cidukula, kandi bushanja bwa mulenga. 11 Arnuhà olunigi lwinjinja lw’enjurna ziyandisirweko n’akali nka kashè, zinarhunzirwe -oku rnugozi gw’amasholo, mukolo gwa murhûnzi mulenga, mpu ebe nkumbu, hagurna n’arnandiko mabinje, nk’oku emilala y’lsraheli enali. 12 Amuhà ishungwe ly’amasholo mpu akaliyarnbalira oku citambara bu­nya-nsirha, baliyandisirekwo oku ali mwîshogwa wa Nyamuzinda, mandiko ga bulenga, mukolo rnukornbêre: busîme oku masù eyo myambalo yoshi. 13 Embere zâge barhalisâgibuna ebyo bundi, na nta mango ôw’embuga abiyambirhe: bana bâge bone n’omulala gwâge ensiku zoshi. 14 Enterekêro zâge z’okusingônoka lwoshi, kabiri ornu lusiku amango go­shi. 15 Mûsa ye wamuyambikaga akashala k’omwîshogwa^p , anamushîga arnavurha matagatifu, Yaba ndagâno y’ensiku n’arnango kuli ye n’oku bûko bwâge amango amalunga ganacihabâ, mpu akulire abarherekêzi, akole ornukolo gw’obudâhwa, agishe n’olubaga oku izîno lya Nyakasane. 16 Nyamuzinda acishoga ye ekarhJ k’abazine boshi, mpu abe mu­ rherekczi wa Nyakasane, atûmbûse enshangi n’obukù bw’akake­ngêro, arherekêre enterekêro y’olubôle^q oku byâha by’olubaga. 17 Amuha amarhegeko gâge, arnubwira na kurhi gashirnbwa, rnpu ayigiîrize Yakobo eyo njira, anarnolekere Israheli ornu biyerekire i­rhegeko lya Nyakasane. 18 Ebigolo byanaciyisha, byamujira ihinzi^r, bayâgalwa naye omu irungu, ornurhwe gwa Datani na Abirarni, n’ogwa Korè, ba bumvu na ba ntambala. 19 Lero Nyamuzinda ababona, akunira, obukunizi bwâge bwabahu­ngumula. Abahirakwo ebirhangâzo, bahungumuka n’engulumira^s y’omuliro gwâge. 20 Ayushûla irenge lya Aroni, omuhà omwanya, amushobôza okurhûlwa omwâka muhyahya^t, burhanzi omugati gwakayîgusa. 21 Enterekêro Nyamuzinda arherekêrwa byo biryo balya, yene wamuhâga cco cikono ahà n’obûko bwâge^u. 22 Ci omu cihugo arhajiramwo lyâge ishwa, arhajira gwâge mwanya omu lubaga, Nyamuzinda yene ye mwanya gwâge.

Pinâsi

23 Pinâsi naye, mwene Eleyazari, ye wa kasharhu oku irenge, bulya ayerekine obushiru bw’okurhînya Nyamuzinda, asimika n’obu­rhwâli embere z’olubaga n’obwo lwamàgoma^v, Israheli ababalirwa e­rhi yerhuma. 24 Endagâno y’omurhûla yafundikwa naye, yamujira mukulu w’Ecirhi­nyiro ca Nyamuzinda n’ow’olubaga, na ntyo ye bo n’iburha lyâge, bàgwerhe ecikono c’omudâhwa mukulu w’ensiku n’amango. 25 Hâbire endagâno haguma na Daudi, mwene Yese, w’oku mulala gwa Yuda, mwîmo gwa bwâmi; yene omu bana ishe aburha, ayambala akashâmbala. Aroni yehe, akashâmbala kage kali k’obûko bwâge bwoshi. 26 Mâshi, Nyamuzinda ajire mube barhimanya, murhegeke n’obushinga­nyanya olubaga !wâge, Iyo amalume ga bashakulûza galek’ihera, Iyo n’abana bâbo bakaziyôrha bayambirhe akashâmbala k’irenge lya bîshe.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 45

1 Καὶ ἐξήγαγεν ἐξ αὐτοῦ ἄνδρα ἐλέους εὑρίσκοντα χάριν ἐν ὀφθαλμοῖς πάσης σαρκὸς ἠγαπημένον ὑπὸ θεοῦ καὶ ἀνθρώπων Μωυσῆν, οὗ τὸ μνημόσυνον ἐν εὐλογίαις· 2 ὡμοίωσεν αὐτὸν δόξῃ ἁγίων καὶ ἐμεγάλυνεν αὐτὸν ἐν φόβοις ἐχθρῶν· 3 ἐν λόγοις αὐτοῦ σημεῖα κατέπαυσεν, ἐδόξασεν αὐτὸν κατὰ πρόσωπον βασιλέων· ἐνετείλατο αὐτῷ πρὸς λαὸν αὐτοῦ καὶ ἔδειξεν αὐτῷ τῆς δόξης αὐτοῦ· 4 ἐν πίστει καὶ πραΰτητι αὐτὸν ἡγίασεν, ἐξελέξατο αὐτὸν ἐκ πάσης σαρκός· 5 ἠκούτισεν αὐτὸν τῆς φωνῆς αὐτοῦ καὶ εἰσήγαγεν αὐτὸν εἰς τὸν γνόφον καὶ ἔδωκεν αὐτῷ κατὰ πρόσωπον ἐντολάς, νόμον ζωῆς καὶ ἐπιστήμης, διδάξαι τὸν Ιακωβ διαθήκην καὶ κρίματα αὐτοῦ τὸν Ισραηλ. 6 Ααρων ὕψωσεν ἅγιον ὅμοιον αὐτῷ ἀδελφὸν αὐτοῦ ἐκ φυλῆς Λευι· 7 ἔστησεν αὐτὸν διαθήκην αἰῶνος καὶ ἔδωκεν αὐτῷ ἱερατείαν λαοῦ· ἐμακάρισεν αὐτὸν ἐν εὐκοσμίᾳ καὶ περιέζωσεν αὐτὸν περιστολὴν δόξης· 8 ἐνέδυσεν αὐτὸν συντέλειαν καυχήματος καὶ ἐστερέωσεν αὐτὸν σκεύεσιν ἰσχύος, περισκελῆ καὶ ποδήρη καὶ ἐπωμίδα· 9 καὶ ἐκύκλωσεν αὐτὸν ῥοΐσκοις, χρυσοῖς κώδωσιν πλείστοις κυκλόθεν, ἠχῆσαι φωνὴν ἐν βήμασιν αὐτοῦ, ἀκουστὸν ποιῆσαι ἦχον ἐν ναῷ εἰς μνημόσυνον υἱοῖς λαοῦ αὐτοῦ· 10 στολῇ ἁγίᾳ, χρυσῷ καὶ ὑακίνθῳ καὶ πορφύρᾳ, ἔργῳ ποικιλτοῦ, λογείῳ κρίσεως, δήλοις ἀληθείας, κεκλωσμένῃ κόκκῳ, ἔργῳ τεχνίτου, 11 λίθοις πολυτελέσιν γλύμματος σφραγῖδος ἐν δέσει χρυσίου, ἔργῳ λιθουργοῦ, εἰς μνημόσυνον ἐν γραφῇ κεκολαμμένῃ κατ᾽ ἀριθμὸν φυλῶν Ισραηλ· 12 στέφανον χρυσοῦν ἐπάνω κιδάρεως, ἐκτύπωμα σφραγῖδος ἁγιάσματος, καύχημα τιμῆς, ἔργον ἰσχύος, ἐπιθυμήματα ὀφθαλμῶν κοσμούμενα· 13ὡραῖα πρὸ αὐτοῦ οὐ γέγονεν τοιαῦτα, ἕως αἰῶνος οὐκ ἐνεδύσατο ἀλλογενὴς πλὴν τῶν υἱῶν αὐτοῦ μόνον καὶ τὰ ἔκγονα αὐτοῦ διὰ παντός. 14θυσίαι αὐτοῦ ὁλοκαρπωθήσονται καθ᾽ ἡμέραν ἐνδελεχῶς δίς. 15ἐπλήρωσεν Μωυσῆς τὰς χεῖρας καὶ ἔχρισεν αὐτὸν ἐν ἐλαίῳ ἁγίῳ· ἐγενήθη αὐτῷ εἰς διαθήκην αἰῶνος καὶ τῷ σπέρματι αὐτοῦ ἐν ἡμέραις οὐρανοῦ λειτουργεῖν αὐτῷ ἅμα καὶ ἱερατεύειν καὶ εὐλογεῖν τὸν λαὸν αὐτοῦ ἐν τῷ ὀνόματι. 16ἐξελέξατο αὐτὸν ἀπὸ παντὸς ζῶντος προσαγαγεῖν κάρπωσιν κυρίῳ, θυμίαμα καὶ εὐωδίαν εἰς μνημόσυνον, ἐξιλάσκεσθαι περὶ τοῦ λαοῦ σου. 17ἔδωκεν αὐτῷ ἐν ἐντολαῖς αὐτοῦ ἐξουσίαν ἐν διαθήκαις κριμάτων διδάξαι τὸν Ιακωβ τὰ μαρτύρια καὶ ἐν νόμῳ αὐτοῦ φωτίσαι Ισραηλ. 18ἐπισυνέστησαν αὐτῷ ἀλλότριοι καὶ ἐζήλωσαν αὐτὸν ἐν τῇ ἐρήμῳ, ἄνδρες οἱ περὶ Δαθαν καὶ Αβιρων καὶ ἡ συναγωγὴ Κορε ἐν θυμῷ καὶ ὀργῇ· 19εἶδεν κύριος καὶ οὐκ εὐδόκησεν, καὶ συνετελέσθησαν ἐν θυμῷ ὀργῆς· ἐποίησεν αὐτοῖς τέρατα καταναλῶσαι ἐν πυρὶ φλογὸς αὐτοῦ. 20καὶ προσέθηκεν Ααρων δόξαν καὶ ἔδωκεν αὐτῷ κληρονομίαν· ἀπαρχὰς πρωτογενημάτων ἐμέρισεν αὐτῷ, ἄρτον πρώτοις ἡτοίμασεν πλησμονήν· 21καὶ γὰρ θυσίας κυρίου φάγονται, ἃς ἔδωκεν αὐτῷ τε καὶ τῷ σπέρματι αὐτοῦ. 22πλὴν ἐν γῇ λαοῦ οὐ κληρονομήσει, καὶ μερὶς οὐκ ἔστιν αὐτῷ ἐν λαῷ· αὐτὸς γὰρ μερίς σου καὶ κληρονομία. 23Καὶ Φινεες υἱὸς Ελεαζαρ τρίτος εἰς δόξαν ἐν τῷ ζηλῶσαι αὐτὸν ἐν φόβῳ κυρίου καὶ στῆναι αὐτὸν ἐν τροπῇ λαοῦ ἐν ἀγαθότητι προθυμίας ψυχῆς αὐτοῦ· καὶ ἐξιλάσατο περὶ τοῦ Ισραηλ. 24διὰ τοῦτο ἐστάθη αὐτῷ διαθήκη εἰρήνης προστατεῖν ἁγίων καὶ λαοῦ αὐτοῦ, ἵνα αὐτῷ ᾖ καὶ τῷ σπέρματι αὐτοῦ ἱερωσύνης μεγαλεῖον εἰς τοὺς αἰῶνας. 25καὶ διαθήκη τῷ Δαυιδ υἱῷ Ιεσσαι ἐκ φυλῆς Ιουδα κληρονομία βασιλέως υἱοῦ ἐξ υἱοῦ μόνου· κληρονομία Ααρων καὶ τῷ σπέρματι αὐτοῦ. 26δῴη ὑμῖν σοφίαν ἐν καρδίᾳ ὑμῶν κρίνειν τὸν λαὸν αὐτοῦ ἐν δικαιοσύνῃ, ἵνα μὴ ἀφανισθῇ τὰ ἀγαθὰ αὐτῶν καὶ τὴν δόξαν αὐτῶν εἰς γενεὰς αὐτῶν.

46

Yozwe

1 Ali ntwâli omu matabâro^w, Yozwe, mwene Nûni, mukula wa Musa omu mukolo gw’okulêba, izîno lyanamukwânana, aciyerekana mukulu wa kuciza abîshogwa, ahana abashombanyi bagoma, adêkereza Israheli omu cihugo câge. 2 Neci, yàIi ntwaâi, erhi wakamubwine amaboko enyanya, engôrho omu nfune, ajirhêra ebishagala by’ababisha! 3 Muntu ndi, embeze zâge, wahisire aho oku burhwâli? Yene aàshokolera abalwi b’amatumu ga Nyamuzinda. 4 Kali ye wabwiraga izûba mpu liyimange^x: omulegerege muguma yaba ibiri? 5 Ashenga Nyamuzinda, erhi akol’aminisire abashombanyi hingole­ngole enyunda zoshi, Nyamuzinda ayumva omusengero gwâge, aniêsa enkuba y’olubula okurhasagiboneka. 6 Arhibukira oku ngabo y’abashombanyi, abaminikakwo akabayirhira oku mwandagalo: ayereka amashanja oku amatumu gâge garhaji­bwa omu irhwe, mpu Iyo bamanya oku Nyamuzinda badwirhe ba­lwisa.

Kalebu

7 Bulya àIi muntu wa Nyamuzinda, mîra, amango ga Mûsa, ayerekana obushiru bw’omurhima nkana, bona Kalebu, mwene Yefunè, go mango bahagalikaga omwandu gw’abantu, bahanza olubaga okujira ecâha, bahulisa n’okucîduduma^y kubi. 8 Bombi bone barhahumagwakwo, ekarhî ka bihumbi magana ndarhu ga balwi, mpu bahike oku kashambala, omu cihugo ciluza amarha n’obûci. 9 Nyamuzinda aha Kalebu emisi, n’eyo misi ayiyôrhana kuhika ebu­shosi, amusôsa oku ntondo ziri omu cihugo, ko kàbire kashambala abana bâge bayimiremo buno, 10 mpu ly’Israheli yeshi abona oku neci, kunali kwinja okukulikira Nyamuzinda.

Abacîrânuzi

11 Abacîrânuzi, ngasi muguma nk’oku anahamagîrwe, balya boshi baàrhagomaga murhima, barhacîhinduliraga Nyamuzinda, okubakengêra gubê mugisho. 12 Amavuha gabo gazibuhe ekuzimu, amazîno gabo galame, abo ba­ny’irenge bagashânize abana babo.

Samweli

13 Samweli^z arhona bwenêne emwa Nyamuzinda, ashuba mulêbi wa Nyamuzinda, anayimanika obwâmi, ashîga abâmi b’ecihugo amavu­rha. 14 Akâtwa emmanja z’endêko omu kukulikira amarhegeko ga Nyamuzi­nda, na ntyo Nyamuzinda aba haguma na Yakobo. 15 Omu bwemêzi bwâge, abonekana oku anali mulebi, omu nderho zâge, acîmanyisa oku ye nyamuderha kuba. 16 Ashenga Nyamuzinda Ogala-byoshi, amango abashombanyi balimu­ gosire enyunda zoshi, arherekêra omwana-buzi orhalikwo izâbyo. 17 Nyamuzinda, kurhenga emalunga, avuza omukungulo, enkuba yàku­ngula, izù lyâge lyayumvikana; 18 àhungumula abakulu b’abashombanyi, n’abarhambo b’ Abafilistini. 19 Samweli, embere aluhûke ensiku n’amango, acîgasha emunda Nyamuzinda na mwâmi bali, erhi: «Niono nta muntu nalenganyize oku hyâge; ciru enkwerho y’emigozi yo nyi». Na ntaye wamuhêsire lubanja. 20 Abire amafà abulirêba, abwira mwâmi oku obwâmi bwâge bwàhwire; izù lyage lyarhenga ekuzimu; lyalêba kwa kuzaza obubî bw’olubaga.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 46

1 Κραταιὸς ἐν πολέμῳ ᾿Ιησοῦς Ναυη καὶ διάδοχος Μωυσῆ ἐν προφητείαις, ὃς ἐγένετο κατὰ τὸ ὄνομα αὐτοῦ μέγας ἐπὶ σωτηρίᾳ ἐκλεκτῶν αὐτοῦ ἐκδικῆσαι ἐπεγειρομένους ἐχθρούς, ὅπως κατακληρονομήσῃ τὸν Ισραηλ. 2 ὡς ἐδοξάσθη ἐν τῷ ἐπᾶραι χεῖρας αὐτοῦ καὶ ἐν τῷ ἐκτεῖναι ῥομφαίαν ἐπὶ πόλεις. 3 τίς πρότερος αὐτοῦ οὕτως ἔστη; τοὺς γὰρ πολέμους κυρίου αὐτὸς ἐπήγαγεν. 4 οὐχὶ ἐν χειρὶ αὐτοῦ ἐνεποδίσθη ὁ ἥλιος καὶ μία ἡμέρα ἐγενήθη πρὸς δύο; 5 ἐπεκαλέσατο τὸν ὕψιστον δυνάστην ἐν τῷ θλῖψαι αὐτὸν ἐχθροὺς κυκλόθεν, καὶ ἐπήκουσεν αὐτοῦ μέγας κύριος ἐν λίθοις χαλάζης δυνάμεως κραταιᾶς· 6 κατέρραξεν ἐπ᾽ ἔθνος πόλεμον καὶ ἐν καταβάσει ἀπώλεσεν ἀνθεστηκότας, ἵνα γνῶσιν ἔθνη πανοπλίαν αὐτοῦ ὅτι ἐναντίον κυρίου ὁ πόλεμος αὐτοῦ.

7 Καὶ γὰρ ἐπηκολούθησεν ὀπίσω δυνάστου καὶ ἐν ἡμέραις Μωυσέως ἐποίησεν ἔλεος αὐτὸς καὶ Χαλεβ υἱὸς Ιεφοννη ἀντιστῆναι ἔναντι ἐκκλησίας κωλῦσαι λαὸν ἀπὸ ἁμαρτίας καὶ κοπάσαι γογγυσμὸν πονηρίας. 8 καὶ αὐτοὶ δύο ὄντες διεσώθησαν ἀπὸ ἑξακοσίων χιλιάδων πεζῶν εἰσαγαγεῖν αὐτοὺς εἰς κληρονομίαν εἰς γῆν ῥέουσαν γάλα καὶ μέλι. 9 καὶ ἔδωκεν ὁ κύριος τῷ Χαλεβ ἰσχύν, καὶ ἕως γήρους διέμεινεν αὐτῷ, ἐπιβῆναι αὐτὸν ἐπὶ τὸ ὕψος τῆς γῆς, καὶ τὸ σπέρμα αὐτοῦ κατέσχεν κληρονομίαν, 10 ὅπως ἴδωσιν πάντες οἱ υἱοὶ Ισραηλ ὅτι καλὸν τὸ πορεύεσθαι ὀπίσω κυρίου.

11 Καὶ οἱ κριταί, ἕκαστος τῷ αὐτοῦ ὀνόματι, ὅσων οὐκ ἐξεπόρνευσεν ἡ καρδία καὶ ὅσοι οὐκ ἀπεστράφησαν ἀπὸ κυρίου, εἴη τὸ μνημόσυνον αὐτῶν ἐν εὐλογίαις· 12 τὰ ὀστᾶ αὐτῶν ἀναθάλοι ἐκ τοῦ τόπου αὐτῶν καὶ τὸ ὄνομα αὐτῶν ἀντικαταλλασσόμενον ἐφ᾽ υἱοῖς δεδοξασμένων αὐτῶν.

13 ᾿Ηγαπημένος ὑπὸ κυρίου αὐτοῦ Σαμουηλ προφήτης κυρίου κατέστησεν βασιλείαν καὶ ἔχρισεν ἄρχοντας ἐπὶ τὸν λαὸν αὐτοῦ· 14 ἐν νόμῳ κυρίου ἔκρινεν συναγωγήν, καὶ ἐπεσκέψατο κύριος τὸν Ιακωβ· 15 ἐν πίστει αὐτοῦ ἠκριβάσθη προφήτης καὶ ἐγνώσθη ἐν ῥήμασιν αὐτοῦ πιστὸς ὁράσεως. 16 καὶ ἐπεκαλέσατο τὸν κύριον δυνάστην ἐν τῷ θλῖψαι ἐχθροὺς αὐτοῦ κυκλόθεν ἐν προσφορᾷ ἀρνὸς γαλαθηνοῦ· 17 καὶ ἐβρόντησεν ἀπ᾽ οὐρανοῦ ὁ κύριος καὶ ἐν ἤχῳ μεγάλῳ ἀκουστὴν ἐποίησεν τὴν φωνὴν αὐτοῦ 18 καὶ ἐξέτριψεν ἡγουμένους Τυρίων καὶ πάντας ἄρχοντας Φυλιστιιμ. 19 καὶ πρὸ καιροῦ κοιμήσεως αἰῶνος ἐπεμαρτύρατο ἔναντι κυρίου καὶ χριστοῦ αὐτοῦ Χρήματα καὶ ἕως ὑποδημάτων ἀπὸ πάσης σαρκὸς οὐκ εἴληφα· καὶ οὐκ ἐνεκάλεσεν αὐτῷ ἄνθρωπος. 20 καὶ μετὰ τὸ ὑπνῶσαι αὐτὸν προεφήτευσεν καὶ ὑπέδειξεν βασιλεῖ τὴν τελευτὴν αὐτοῦ καὶ ἀνύψωσεν ἐκ γῆς τὴν φωνὴν αὐτοῦ ἐν προφητείᾳ ἐξαλεῖψαι ἀνομίαν λαοῦ.

47

Natani

1 Hayisha Natani enyuma lya Samweli, alêba oku ngoma ya Daudi.

Daudi

2 Kula bananûla amashushi oku cimasha c’enterekêro y’okuvuga omunkwa, kwo Daudi acîshozirwe ekarhi ka bene-Israheli. 3 Ashâsa empangaza kula bashâsa omwana-hene, eciryanyi kula bajira omwana-buzi. 4 K’arhabâga aciri murho ayîrha n’entwâli, akûla ecihugo nshonyi: ahe­ba ehibuye oku muzâreti, ahibanda hyanakoza, atwa Goliyati ifeka? 5 Aho erhi amàshenga Nyamuzinda w’Enyanya, naye Nyamuzinda amuhà emisi y’okuyîrha omulwi mukulu, n’okuzûsa ihembe lya Israheli^a. 6 Okwo kwarhuma bamuhà irenge lya bihumbi ikumi^b, bàmukuza omu mugisho gwa Nyamuzinda, bàmuyambika akashala k’irenge. 7 Ashâbira abashombanyi bali eburhambi, aherêrekeza abashombanyi b’e Filisteya, àbalambika burhazûka. 8 Omu mikolo yâge yoshi, akuza Omwimâna w’Enyanya n’ebinwa by’irenge^c; acîtakiraye n’omurhima gwoshi, ayerekana oku azigira Lulema. 9 Ahira ennanga aha luhêro, omulya gwâzo gwàkazirhuma izùu ly’abazihi lyayinjiha okurhalusire. 10 Ayinjihya ensiku nkulu, zalangashana okulushine, Obwimâna bw’lziîno lya Nyamuzinda bwakuzibwa, ecirhînyiro^d ca Nyamuzinda cakazi­dumûka kurhenga sêzi. 11 Nyamuzinda àmubabalira ebyâha byâge^e, àlengereza obuhashe bwâge

Salomoni

12 Salomoni, mwene Daudi, muntu mwirhonzi, ayîma omu by’ishe; n’o­ku burhabâle bw’ishe alama omu iragi. 13 Salomoni arhegeka ecihugo omu mango g’omurhûla, Nyamuzinda àmuhira omurhûla eburhambi n’obundi, mpu ly’ayubakira Izîno lyâge enyumpa, anarheganye ecirhînyiro c’ensiku n’amango. 14 Neci, wàli murhimanya omu busole bwâwe, wàli wa bukengêre bunji nka mîshi! 15 Obukenêere bwâwe bwahundikire igulu, waliyunjuza migani mizibu. 16 Irenge lyâwe lyahika emahanga, wazigirwa omu murhûla gwawe. 17 Ennanga, emigani, obulenga omu binwa n’amashuzo gâwe byasômeza igulu. 18 Oku izîno !ya Nyakasane Nyamuzinda, ye Nyamuzinda rhuderha w’l­sraheli, walundika amasholo nka byûma, n’ensaranga zakulugira nka mabuye^f. 19 Ci aye! mubiri gwâwe wagurhega abakazi, wacîjira muja w’amagene gâwe. 20 Ntyo wadôkôza irenge lyâwe, wahira ihanja oku bûko bwâwe, wa­rhuma obukunizi bwacîhonda oku bana bâwe n’omutula oku iburha Iyâwe: 21 amâmimâmi gazûka, Efrayimu azûkamwo obugoma. 22 Ci kwône Nyamuzinda arhayibagiraga obwonjo bwâge, arhatwâga omu kanwa kâge, arhayimaga omwîshogwa wâge iburha, a­rhaherêrekezagya obûko bw’owalimuzigîre. Ntyo àlekera Yakobo hikasigwa, na Daudi omuzi gwa kuli ye.

Roboami

23 Salomoni ajirhamûka haguma na bîshe, asiga ow’oku mulala gwâge, musirhe bwenêne ekarhî k’olubaga, muntu orhagwerhi bukengêre buci: ye Roboami, ye wasunikaga ecihugo omu bugoma.

Yerobwami

24 Yerobwami mwene Nebati naye, ajirîsa Israheli ecâha, ayigîriza Efra­yimu enjira y’amabî. Kurhenga ago mango, ebyâha byâbo byalugîrira, byarhuma balulizibwa kulî n’ecihugo câbo. 25 Bali bacihêsire omu bibi bya ngasi lubero, byarhuma bahâbwa obuha­ne.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 47

1 Καὶ μετὰ τοῦτον ἀνέστη Ναθαν προφητεύειν ἐν ἡμέραις Δαυιδ.

2 ὥσπερ στέαρ ἀφωρισμένον ἀπὸ σωτηρίου, οὕτως Δαυιδ ἀπὸ τῶν υἱῶν Ισραηλ. 3 ἐν λέουσιν ἔπαιξεν ὡς ἐν ἐρίφοις καὶ ἐν ἄρκοις ὡς ἐν ἄρνασι προβάτων. 4 ἐν νεότητι αὐτοῦ οὐχὶ ἀπέκτεινεν γίγαντα καὶ ἐξῆρεν ὀνειδισμὸν ἐκ λαοῦ ἐν τῷ ἐπᾶραι χεῖρα ἐν λίθῳ σφενδόνης καὶ καταβαλεῖν γαυρίαμα τοῦ Γολιαθ; 5 ἐπεκαλέσατο γὰρ κύριον τὸν ὕψιστον, καὶ ἔδωκεν ἐν τῇ δεξιᾷ αὐτοῦ κράτος ἐξᾶραι ἄνθρωπον δυνατὸν ἐν πολέμῳ ἀνυψῶσαι κέρας λαοῦ αὐτοῦ. 6 οὕτως ἐν μυριάσιν ἐδόξασαν αὐτὸν καὶ ᾔνεσαν αὐτὸν ἐν εὐλογίαις κυρίου ἐν τῷ φέρεσθαι αὐτῷ διάδημα δόξης· 7 ἐξέτριψεν γὰρ ἐχθροὺς κυκλόθεν καὶ ἐξουδένωσεν Φυλιστιιμ τοὺς ὑπεναντίους, ἕως σήμερον συνέτριψεν αὐτῶν κέρας. 8 ἐν παντὶ ἔργῳ αὐτοῦ ἔδωκεν ἐξομολόγησιν ἁγίῳ ὑψίστῳ ῥήματι δόξης· ἐν πάσῃ καρδίᾳ αὐτοῦ ὕμνησεν καὶ ἠγάπησεν τὸν ποιήσαντα αὐτόν. 9 καὶ ἔστησεν ψαλτῳδοὺς κατέναντι τοῦ θυσιαστηρίου καὶ ἐξ ἠχοῦς αὐτῶν γλυκαίνειν μέλη· 10 ἔδωκεν ἐν ἑορταῖς εὐπρέπειαν καὶ ἐκόσμησεν καιροὺς μέχρι συντελείας ἐν τῷ αἰνεῖν αὐτοὺς τὸ ἅγιον ὄνομα αὐτοῦ καὶ ἀπὸ πρωίας ἠχεῖν τὸ ἁγίασμα. 11 κύριος ἀφεῖλεν τὰς ἁμαρτίας αὐτοῦ καὶ ἀνύψωσεν εἰς αἰῶνα τὸ κέρας αὐτοῦ καὶ ἔδωκεν αὐτῷ διαθήκην βασιλέων καὶ θρόνον δόξης ἐν τῷ Ισραηλ.

12 Μετὰ τοῦτον ἀνέστη υἱὸς ἐπιστήμων καὶ δι᾽ αὐτὸν κατέλυσεν ἐν πλατυσμῷ· 13 Σαλωμων ἐβασίλευσεν ἐν ἡμέραις εἰρήνης, ᾧ ὁ θεὸς κατέπαυσεν κυκλόθεν, ἵνα στήσῃ οἶκον ἐπ᾽ ὀνόματι αὐτοῦ καὶ ἑτοιμάσῃ ἁγίασμα εἰς τὸν αἰῶνα. 14 ὡς ἐσοφίσθης ἐν νεότητί σου καὶ ἐνεπλήσθης ὡς ποταμὸς συνέσεως. 15 γῆν ἐπεκάλυψεν ἡ ψυχή σου, καὶ ἐνέπλησας ἐν παραβολαῖς αἰνιγμάτων· 16 εἰς νήσους πόρρω ἀφίκετο τὸ ὄνομά σου, καὶ ἠγαπήθης ἐν τῇ εἰρήνῃ σου· 17 ἐν ᾠδαῖς καὶ παροιμίαις καὶ παραβολαῖς καὶ ἐν ἑρμηνείαις ἀπεθαύμασάν σε χῶραι. 18 ἐν ὀνόματι κυρίου τοῦ θεοῦ τοῦ ἐπικεκλημένου θεοῦ Ισραηλ συνήγαγες ὡς κασσίτερον τὸ χρυσίον καὶ ὡς μόλιβον ἐπλήθυνας ἀργύριον. 19 παρανέκλινας τὰς λαγόνας σου γυναιξὶν καὶ ἐνεξουσιάσθης ἐν τῷ σώματί σου· 20 ἔδωκας μῶμον ἐν τῇ δόξῃ σου καὶ ἐβεβήλωσας τὸ σπέρμα σου ἐπαγαγεῖν ὀργὴν ἐπὶ τὰ τέκνα σου καὶ κατανυγῆναι ἐπὶ τῇ ἀφροσύνῃ σου 21 γενέσθαι δίχα τυραννίδα καὶ ἐξ Εφραιμ ἄρξαι βασιλείαν ἀπειθῆ. 22 ὁ δὲ κύριος οὐ μὴ καταλίπῃ τὸ ἔλεος αὐτοῦ καὶ οὐ μὴ διαφθείρῃ ἀπὸ τῶν λόγων αὐτοῦ οὐδὲ μὴ ἐξαλείψῃ ἐκλεκτοῦ αὐτοῦ ἔκγονα καὶ σπέρμα τοῦ ἀγαπήσαντος αὐτὸν οὐ μὴ ἐξάρῃ· καὶ τῷ Ιακωβ ἔδωκεν κατάλειμμα καὶ τῷ Δαυιδ ἐξ αὐτοῦ ῥίζαν.

23 Καὶ ἀνεπαύσατο Σαλωμων μετὰ τῶν πατέρων αὐτοῦ καὶ κατέλιπεν μετ᾽ αὐτὸν ἐκ τοῦ σπέρματος αὐτοῦ λαοῦ ἀφροσύνην καὶ ἐλασσούμενον συνέσει Ροβοαμ, ὃς ἀπέστησεν λαὸν ἐκ βουλῆς αὐτοῦ.

24 καὶ Ιεροβοαμ υἱὸς Ναβατ, ὃς ἐξήμαρτεν τὸν Ισραηλ καὶ ἔδωκεν τῷ Εφραιμ ὁδὸν ἁμαρτίας· καὶ ἐπληθύνθησαν αἱ ἁμαρτίαι αὐτῶν σφόδρα ἀποστῆσαι αὐτοὺς ἀπὸ τῆς γῆς αὐτῶν· 25 καὶ πᾶσαν πονηρίαν ἐξεζήτησαν, ἕως ἐκδίκησις ἔλθῃ ἐπ᾽ αὐτούς.

48

Eliya

1 Lero omulêbi Eliya anacizûka nka muliro, ebinwa byâge bwakâyôca nka ngoke. 2 Ye wàbahamagaliraga ecizombo, n’omu bushiru bwâge, abahu­ngumula. 3 Oku luderho lwa Nyamuzinda, àhangamya enkuba, kasharhu koshi àmanula omuliro emalunga. 4 Eliya neci wàli ojire irenge omu birhangâzo byâwe! ndi muntu wa­nkaba n’obucîbone bw’okucîgerera kuli we ? 5 We wàkûlaga omuntu omu nfune z’olufù, wamurhenza ekuzimu, oku luderho lw’Ow’Enyanya. 6 We wàshabiraga abâmi, abakulu wàbarhenza oku ntebe. 7 We wayumvagya obukali oku Sinayi, n’irhegeko ly’olwihôlo oku Ho­rebu, 8 washîga abâmi b’okucîhôla amavurha, washîga n’abakûla bâwe amavurha g’obulêbi, 9 wàhekwa muli kalemera w’omuliro^g, oku ngale, y’ebihesi by’omuliro, 10 we wacishogeragwa obukali bwayisha, mpu obe murhuliriza w’obuku­nizi embere buyishe, mpu oshubize omurhima gw’ishe w’omwana oku mwana^h, onayinamule emilala ya Yakobo. 11 Iragi lyabayishikubona, n’abafânîne obuzigire, bulya nirhu rhwayi­shiba n’obuzîne.

Elizeyo

12 Ntyo kwo Eliya ali, ye muntu wahekagwa muli kalemêra. Omûka gwâge gwayunjuza Elizeyo; omu nsiku z’akalamo kâge, nta mu­rhegesi wakamuyâshire, ntaye wakamugombize. 13 Ntaco camuyabiraga, owalêbaga ciru ali n’ekuzimu!ⁱ 14 Amango àIi azîne ajira ebirhangâzo, anabire amâfa ajira n’ebisômerîne.

Obugoma n’obuhane

15 Byaba ntyo, ci omurhima gw’olubaga gurhagalukaga, basera oku byâha byâbo, balinda balulizibwa kuli n’ecihugo câbo, bàbasha­ndabanya omu igulu lyoshi. 16 Hasigala amahûnga g’olwàli lubaga, n’omurhambo w’oku mulala gwa Daudi. Muli bo, baguma baguma basimîsa Nyamuzinda, ci abandi bashubikaluza ebyâha.

Ezekiyasi

17 Ezekiyasi azibuhya ecishagala, ahisa amîshi omu lugo !wâge, arhula ibuye n’ecûma, ayûbaka iriba ly’amîshi. 18 Mw’ago mango, Senakeribu amera omu muherho, arhuma Rabusha­kè, naye Rabushakè omu bucîbone bwâge, arhêra Siyoni. 19 Lero bajuguma amaboko n’omurhima, balumwa nka mukazi waja aha lubako^j, 20 bayakûza Nyamuzinda w’obwonjo, bamurhega amaboko, Omwimâna abayumva kurhenga empingu, abaciza n’okuboko kwa Izaya. 21 alasa ebihando by’ab’e Sîriya, malahika wâge abahungumula.

lzaya

22 Byabà ntyo bulya Ezekiyasi amasimîsa Nyamuzinda, acîyerekana mu­zibu omu kukulikira enjira y’ishe Daudi, nk’oku omulêbi Izaya ali amurhegesire, Izaya mukulu na mutabêsha omu bulêbi bwâge. 23 Omu nsiku zâge, iziûba lyàgenda cinyumanyuma, n’akalamo ka mwâmi^k kayushûka. 24 Abonera omu buhashe bwa Mûka oku ensiku zahwire, arhûliriza abagogomirwe b’e Siyoni, 25 amanyisa ebyâyisha binaciri kuli omu mwizimya gw’ensiku n’amango, n’ebifulike abimanyisa embere bibonekane.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 48

1 Καὶ ἀνέστη Ηλιας προφήτης ὡς πῦρ, καὶ ὁ λόγος αὐτοῦ ὡς λαμπὰς ἐκαίετο· 2 ὃς ἐπήγαγεν ἐπ᾽ αὐτοὺς λιμὸν καὶ τῷ ζήλῳ αὐτοῦ ὠλιγοποίησεν αὐτούς· 3 ἐν λόγῳ κυρίου ἀνέσχεν οὐρανόν, κατήγαγεν οὕτως τρὶς πῦρ. 4 ὡς ἐδοξάσθης, Ηλια, ἐν θαυμασίοις σου· καὶ τίς ὅμοιός σοι καυχᾶσθαι; 5ὁ ἐγείρας νεκρὸν ἐκ θανάτου καὶ ἐξ ᾅδου ἐν λόγῳ ὑψίστου· 6 ὁ καταγαγὼν βασιλεῖς εἰς ἀπώλειαν καὶ δεδοξασμένους ἀπὸ κλίνης αὐτῶν· 7 ἀκούων ἐν Σινα ἐλεγμὸν καὶ ἐν Χωρηβ κρίματα ἐκδικήσεως· 8 ὁ χρίων βασιλεῖς εἰς ἀνταπόδομα καὶ προφήτας διαδόχους μετ᾽ αὐτόν· 9 ὁ ἀναλημφθεὶς ἐν λαίλαπι πυρὸς ἐν ἅρματι ἵππων πυρίνων· 10 ὁ καταγραφεὶς ἐν ἐλεγμοῖς εἰς καιροὺς κοπάσαι ὀργὴν πρὸ θυμοῦ, ἐπιστρέψαι καρδίαν πατρὸς πρὸς υἱὸν καὶ καταστῆσαι φυλὰς Ιακωβ. 11 μακάριοι οἱ ἰδόντες σε καὶ οἱ ἐν ἀγαπήσει κεκοιμημένοι· καὶ γὰρ ἡμεῖς ζωῇ ζησόμεθα.

12 Ηλιας ὃς ἐν λαίλαπι ἐσκεπάσθη, καὶ Ελισαιε ἐνεπλήσθη πνεύματος αὐτοῦ· καὶ ἐν ἡμέραις αὐτοῦ οὐκ ἐσαλεύθη ὑπὸ ἄρχοντος, καὶ οὐ κατεδυνάστευσεν αὐτὸν οὐδείς. 13 πᾶς λόγος οὐχ ὑπερῆρεν αὐτόν, καὶ ἐν κοιμήσει ἐπροφήτευσεν τὸ σῶμα αὐτοῦ· 14 καὶ ἐν ζωῇ αὐτοῦ ἐποίησεν τέρατα, καὶ ἐν τελευτῇ θαυμάσια τὰ ἔργα αὐτοῦ.

15 ᾿Εν πᾶσιν τούτοις οὐ μετενόησεν ὁ λαὸς καὶ οὐκ ἀπέστησαν ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν, ἕως ἐπρονομεύθησαν ἀπὸ γῆς αὐτῶν καὶ διεσκορπίσθησαν ἐν πάσῃ τῇ γῇ. 16 καὶ κατελείφθη ὁ λαὸς ὀλιγοστός, καὶ ἄρχων ἐν τῷ οἴκῳ Δαυιδ· τινὲς μὲν αὐτῶν ἐποίησαν τὸ ἀρεστόν, τινὲς δὲ ἐπλήθυναν ἁμαρτίας.

17 Εζεκιας ὠχύρωσεν τὴν πόλιν αὐτοῦ καὶ εἰσήγαγεν εἰς μέσον αὐτῆς ὕδωρ, ὤρυξεν σιδήρῳ ἀκρότομον καὶ ᾠκοδόμησεν κρήνας εἰς ὕδατα. 18 ἐν ἡμέραις αὐτοῦ ἀνέβη Σενναχηριμ καὶ ἀπέστειλεν Ραψακην, καὶ ἀπῆρεν· καὶ ἐπῆρεν χεῖρα αὐτοῦ ἐπὶ Σιων καὶ ἐμεγαλαύχησεν ἐν ὑπερηφανίᾳ αὐτοῦ. 19 τότε ἐσαλεύθησαν καρδίαι καὶ χεῖρες αὐτῶν, καὶ ὠδίνησαν ὡς αἱ τίκτουσαι· 20 καὶ ἐπεκαλέσαντο τὸν κύριον τὸν ἐλεήμονα ἐκπετάσαντες τὰς χεῖρας αὐτῶν πρὸς αὐτόν. καὶ ὁ ἅγιος ἐξ οὐρανοῦ ταχὺ ἐπήκουσεν αὐτῶν καὶ ἐλυτρώσατο αὐτοὺς ἐν χειρὶ Ησαιου· 21 ἐπάταξεν τὴν παρεμβολὴν τῶν ᾿Ασσυρίων, καὶ ἐξέτριψεν αὐτοὺς ὁ ἄγγελος αὐτοῦ.

22 ἐποίησεν γὰρ Εζεκιας τὸ ἀρεστὸν κυρίῳ καὶ ἐνίσχυσεν ἐν ὁδοῖς Δαυιδ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ, ἃς ἐνετείλατο Ησαιας ὁ προφήτης ὁ μέγας καὶ πιστὸς ἐν ὁράσει αὐτοῦ. 23 ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτοῦ ἀνεπόδισεν ὁ ἥλιος καὶ προσέθηκεν ζωὴν βασιλεῖ. 24 πνεύματι μεγάλῳ εἶδεν τὰ ἔσχατα καὶ παρεκάλεσεν τοὺς πενθοῦντας ἐν Σιων. 25 ἕως τοῦ αἰῶνος ὑπέδειξεν τὰ ἐσόμενα καὶ τὰ ἀπόκρυφα πρὶν ἢ παραγενέσθαι αὐτά.

49

Yoziyasi na Yeremiya

1 Yoziyasi okumukengêra kuli nka kujira envange nyinja y’obubâni kula omuvanzi w’amarâshi anajira; buli nka bûci bwo bununa omu ngasi kanwa, nka lulanga lwazihwa omu idinye. 2 Aj’aho, Yoziyasi, akulikira enjira nyinja, erya y’okugalula omurhima gw’olubaga, arhenza obugalugalu bulya bukakàbulirwa; 3 omurhima gwâge aguyerekeza Nyamuzinda, n’omu mango g’amabi, a­lwisa anahimira obukunda-Lulema.

Abami n’abalebi bazinda

4 Kuleka ba Daudi, Ezekiyasi, na Yoziyasi, abandi boshi baluza obugo­ma, bajahika irhegeko ly’Ow’Enyanya: abâmi b’e Yudeya bahwa. 5 Obuzibu bwâbo erhi babulekîre abandi, irenge lyâbo erhi balirekîre ecihugo c’emahanga. 6 Ecishagala citagatifu cîshogwa, abashombanyi baciyôca, emihanda ya­co bayihambya, 7 Kulya Yeremiya anaderhaga. Bàli bamulibuzize n’obwo ali mulebi mwîshogwa kurhenga omu nda ya nina, mpu akundule, ashâbe analambike, ci kwône kandi mpu ayûbake anarhwere^l. 8 Ezekiyeli abonekerwa n’irenge, Nyamuzinda amuyerekalyo oku nya­nya ly’engâle ya Bakerubi^m. 9 akengera abashombanyi omu nkuba y’ecihonzi, mpu Iyo ahimira abakulikira enjira nyinja. 10 Balya balêbi ikumi na babiri nabo, amavuha gabo gashabuke nka mburho omu nshinda zâbo, bulya barhûlirîze Yakobo, bamuciza omu buyemere n’omu bulangalire.

Zorobabeli na Yozwe

11 Kurhi rhwacitakirira Zorobabeli? Kw’ali nka kashè omu kuboko ku­lyoⁿ; 12 naye owabo Yozwe, mwene Yosedeki, bombi, omu mango gabo. bayûbaka aka-Nyamuzinda, bayabulira Nyamuzinda olubaga luta­gatifu, lubaga lubikirwe irenge ly’ensiku n’amango.

Nehemiya

13 Nehemiya naye ali mukulu w’okukengêrwa, ye warhuzûkizagya enkuta zàli zamahongoka, ajira enyumvi anazisimbanya, ayinamula eka.

Okushubftlula

14 Ntaye en’igulu walemirwe mpu ayumanane na Enoki; ye bàbalalanaga kurhenga igulu. . 15 Ntaye kandi wabusirwe oli nka Yozefu, arhona emwa bakulu bâge, aba nyamwegemerwa w’olubaga lwâge, amavuha gâge gajirekwo omugisho. 16 Semu na Seti nabo bajire irenge omu bantu, ci kwône Adamu yenaciri enyanya lya ngasi ciremwa cizîne.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 49

1 Μνημόσυνον Ιωσιου εἰς σύνθεσιν θυμιάματος ἐσκευασμένον ἔργῳ μυρεψοῦ· ἐν παντὶ στόματι ὡς μέλι γλυκανθήσεται καὶ ὡς μουσικὰ ἐν συμποσίῳ οἴνου. 2 αὐτὸς κατευθύνθη ἐν ἐπιστροφῇ λαοῦ καὶ ἐξῆρεν βδελύγματα ἀνομίας· 3 κατεύθυνεν πρὸς κύριον τὴν καρδίαν αὐτοῦ, ἐν ἡμέραις ἀνόμων κατίσχυσεν τὴν εὐσέβειαν.

4 Πάρεξ Δαυιδ καὶ Εζεκιου καὶ Ιωσιου πάντες πλημμέλειαν ἐπλημμέλησαν· κατέλιπον γὰρ τὸν νόμον τοῦ ὑψίστου, οἱ βασιλεῖς Ιουδα ἐξέλιπον· 5 ἔδωκαν γὰρ τὸ κέρας αὐτῶν ἑτέροις καὶ τὴν δόξαν αὐτῶν ἔθνει ἀλλοτρίῳ. 6ἐνεπύρισαν ἐκλεκτὴν πόλιν ἁγιάσματος καὶ ἠρήμωσαν τὰς ὁδοὺς αὐτῆς 7 ἐν χειρὶ Ιερεμιου· ἐκάκωσαν γὰρ αὐτόν, καὶ αὐτὸς ἐν μήτρᾳ ἡγιάσθη προφήτης ἐκριζοῦν καὶ κακοῦν καὶ ἀπολλύειν, ὡσαύτως οἰκοδομεῖν καὶ καταφυτεύειν. 8 Ιεζεκιηλ ὃς εἶδεν ὅρασιν δόξης, ἣν ὑπέδειξεν αὐτῷ ἐπὶ ἅρματος χερουβιν· 9 καὶ γὰρ ἐμνήσθη τῶν ἐχθρῶν ἐν ὄμβρῳ καὶ ἀγαθῶσαι τοὺς εὐθύνοντας ὁδούς. 10 καὶ τῶν δώδεκα προφητῶν τὰ ὀστᾶ ἀναθάλοι ἐκ τοῦ τόπου αὐτῶν· παρεκάλεσαν γὰρ τὸν Ιακωβ καὶ ἐλυτρώσαντο αὐτοὺς ἐν πίστει ἐλπίδος.

11 Πῶς μεγαλύνωμεν τὸν Ζοροβαβελ; καὶ αὐτὸς ὡς σφραγὶς ἐπὶ δεξιᾶς χειρός, 12 οὕτως ᾿Ιησοῦς υἱὸς Ιωσεδεκ, οἳ ἐν ἡμέραις αὐτῶν ᾠκοδόμησαν οἶκον καὶ ἀνύψωσαν ναὸν ἅγιον κυρίῳ ἡτοιμασμένον εἰς δόξαν αἰῶνος.

13 καὶ Νεεμιου ἐπὶ πολὺ τὸ μνημόσυνον τοῦ ἐγείραντος ἡμῖν τείχη πεπτωκότα καὶ στήσαντος πύλας καὶ μοχλοὺς καὶ ἀνεγείραντος τὰ οἰκόπεδα ἡμῶν.

14 Οὐδεὶς ἐκτίσθη ἐπὶ τῆς γῆς τοιοῦτος οἷος Ενωχ· καὶ γὰρ αὐτὸς ἀνελήμφθη ἀπὸ τῆς γῆς. ¹⁵ οὐδὲ ὡς Ιωσηφ ἐγεννήθη ἀνὴρ ἡγούμενος ἀδελφῶν, στήριγμα λαοῦ, καὶ τὰ ὀστᾶ αὐτοῦ ἐπεσκέπησαν. 16 Σημ καὶ Σηθ ἐν ἀνθρώποις ἐδοξάσθησαν, καὶ ὑπὲρ πᾶν ζῷον ἐν τῇ κτίσει Αδαμ.

50

Omudahwa Simoni

1 Omudahwa mukulu, Simoni, mwene Oniasi, ye washakalaga aka-Nya­muzinda, amango acihali, azibuhya n’ecirhînyiro. 2 Ye wabandaga eciriba c’okuyûbaka banyamwegemerwa babirhi omu bululi bw’aka-Nyamuzinda. 3 Amango gage lyo bahumbaga ecibîkiro c’amîshi, bahumba ecîna cigali bwenêne nka nyanja. 4 Ayûbaka buzibu olugo, mpu ly’acingira bwinja olubaga amango lu­rhêzirwe. 5 Arhàhimagwa kukwananwa ekarhî k’olubaga, erhi abàga ahuluka a­rhenga ebwa lusîka, 6 nka nyenyêzi y’esêzi omu bitû, nka mwêzi mukulu^o, 7 nka myonzi y’izûba oku nyanya ly’aka-Nyamuzinda kw’Ow’Enyanya, nka mutirigongo gwalangashana omu bitû by’irenge, 8 nka bwâso bwa rôza omu mpondo, nka bwâso bwa lisi emezire hofi n’iriba, nk’ihaji lya murhi gwa kasuku omu canda, 9 nka muliro n’obubâni omu cetêzo, nka kabindi ka masholo, katâke n’ensobeke y’ensobeke y’enfuma za ngasi lubero, 10 nka muzeti gujagalîre malehe, nka murhi gwa nsindani guhisire omu nkuba karhî. 11 Oku akazâgikwânanwa erhi abâga ayambalîre olusiku lukulu, arhôle n’emyambalo y’obukulu, erhi abâga akola ayinamukira aha luhêre­ro lutagatifu, amanabumba obululi bw’aka-Nyamuzinda bwoshi ire­nge! 12 Ala oku ayinjihaga erhi abaga akola ayankirira eby’enterekêro omu maboko g’abadâhwa, erhi abaga ayimanzire yene ebwa karhî k’oluhêrero, na bene wâbo bamuyimanzirage eburhambi! onabone ayosire nka nduluma y’e Libano n’amashami gâyo, nka kula omubô guba guzonzirwe n’amashami gâgwo. 13 Ala oku ayinjihaga amango bene Aroni boshi omu irenge lyâbo babaâga bafumbîrhe entulo za Nyakasane, baligi embere z’endêko ya bene lsraheli, 14 naye yene adwirhage arherekêra aha Luhêrero, analiko ashumbiriza n’obukenge Ow’Enyanya entûlo z’obukulu 15 Obone alambulire okuboko oku kabehe, ayanke ntonyi nsungunu za murhobo gwa muzabibu, azibulagire aha burhambi bw’oluhêrero, hazûke ehisûnunu hy’okusîmîsa Ow’Enyanya, Nnâmahanga goshi. 16 Ago mango lyo bene Aroni bakazagibanda orhuhababo, babuhe emi­shekera yâbo minene y’amarhale, izù lishakânye, mpu kabe kake­ngêzo emw’Ow’Enyanya. 17 Erhi bahikaga aho, onabone olubaga lwoshi, luhwere oku idaho cali­gumiza, luharamye Nyakasane Ogala byoshi, Nyamubaho w’Enya­nya bwenêne. 18 Abimbiza nabo bayankirire, bayimbe obukuze, ogwo mulenge gwoshi gwakazishuba lwimbo lwinjinja. 19 Olubaga lusengerage Nyamuzinda w’Enyanya obwo, lushenge Nyaka­sane k’emirenge, kuhika ogwo mukolo gw’okurhumikira Nyamuzi­enda guhwe. 20 Enyuma Iy’aho, onabone ayandagale, alambûlire endêko y’olubaga lw’Israheli kw’amaboko, n’izù linene, abahe omugisho gwa Nyamuzinda, erhi anagwerhe irenge ly’obuhashe bw’okuderha eryol’izîno. 21 Aho, bukolaga bwa kabiri obwo, olubaga lwanafukama luyankirire omugisho gw’Ow’Enyanya.

Museze omurhima

22 Na bunola, kuzagi Nyamuzinda Nnâmahanga, yejira ebinja n’ebinênè­nè ngasi hoshi, ye walengezagya ensiku zirhu kurhenga omu nda za banyâma, arhujirira nk’oku obwonjo bwâge bunali. 23 Arhuhage n’omurhima gushagalusire, arhushobôze omurhûla rnwa zi­no nsiku zirhu, gugandâze omu Israheli ensiku n’amango. 24 Inema lyage liyôrhe liba haguma nirhu, anarhulikûze mwa gano ma­ngo.

Omugani

25 Hali mashanja abiri ntabonakwo, erya kasharhu lirhali ishanja: 26 abantu b’entondo y’e Seyiri, Abafilistini, n’olubaga lw’abahwinja b’e Sikemi.

Enfundika-binwa

27 Nyigîrizo za burhimanya n’obumanye ezira Yezu, Mwene-Sira, Eleya­zari w’e Yeruzalemu, asiribire mw’eci citabu, adubuliramo obu­rhimanya bw’omurhima gwâge, nka kul’enkuba enadubuka. 28 Iragi lyâge omuntu ogwerhe amango g’okucîyigîriza, anabone obu­rhimanya n’okubuheba e murhima. 29 Akahêka ntyo, âba ali muzibu ngasi mango, bulya akamole ka Nyamuzinda yo njira yâge.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 50

1 Σιμων Ονιου υἱὸς ἱερεὺς ὁ μέγας, ὃς ἐν ζωῇ αὐτοῦ ὑπέρραψεν οἶκον καὶ ἐν ἡμέραις αὐτοῦ ἐστερέωσεν ναόν· 2 καὶ ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐθεμελιώθη ὕψος διπλῆς, ἀνάλημμα ὑψηλὸν περιβόλου ἱεροῦ· 3 ἐν ἡμέραις αὐτοῦ ἐλατομήθη ἀποδοχεῖον ὑδάτων, λάκκος ὡσεὶ θαλάσσης τὸ περίμετρον· 4 ὁ φροντίζων τοῦ λαοῦ αὐτοῦ ἀπὸ πτώσεως καὶ ἐνισχύσας πόλιν ἐν πολιορκήσει. 5 ὡς ἐδοξάσθη ἐν περιστροφῇ λαοῦ, ἐν ἐξόδῳ οἴκου καταπετάσματος· 6 ὡς ἀστὴρ ἑωθινὸς ἐν μέσῳ νεφελῶν, ὡς σελήνη πλήρης ἐν ἡμέραις, 7 ὡς ἥλιος ἐκλάμπων ἐπὶ ναὸν ὑψίστου καὶ ὡς τόξον φωτίζον ἐν νεφέλαις δόξης, 8 ὡς ἄνθος ῥόδων ἐν ἡμέραις νέων, ὡς κρίνα ἐπ᾽ ἐξόδῳ ὕδατος, ὡς βλαστὸς Λιβάνου ἐν ἡμέραις θέρους, 9 ὡς πῦρ καὶ λίβανος ἐπὶ πυρείου, ὡς σκεῦος χρυσίου ὁλοσφύρητον κεκοσμημένον παντὶ λίθῳ πολυτελεῖ, 10 ὡς ἐλαία ἀναθάλλουσα καρποὺς καὶ ὡς κυπάρισσος ὑψουμένη ἐν νεφέλαις. 11 ἐν τῷ ἀναλαμβάνειν αὐτὸν στολὴν δόξης καὶ ἐνδιδύσκεσθαι αὐτὸν συντέλειαν καυχήματος, ἐν ἀναβάσει θυσιαστηρίου ἁγίου ἐδόξασεν περιβολὴν ἁγιάσματος· 12 ἐν δὲ τῷ δέχεσθαι μέλη ἐκ χειρῶν ἱερέων, καὶ αὐτὸς ἑστὼς παρ᾽ ἐσχάρᾳ βωμοῦ, κυκλόθεν αὐτοῦ στέφανος ἀδελφῶν ὡς βλάστημα κέδρων ἐν τῷ Λιβάνῳ καὶ ἐκύκλωσαν αὐτὸν ὡς στελέχη φοινίκων, 13 καὶ πάντες οἱ υἱοὶ Ααρων ἐν δόξῃ αὐτῶν καὶ προσφορὰ κυρίου ἐν χερσὶν αὐτῶν ἔναντι πάσης ἐκκλησίας Ισραηλ, 14 καὶ συντέλειαν λειτουργῶν ἐπὶ βωμῶν κοσμῆσαι προσφορὰν ὑψίστου παντοκράτορος, 15 ἐξέτεινεν ἐπὶ σπονδείου χεῖρα αὐτοῦ καὶ ἔσπεισεν ἐξ αἵματος σταφυλῆς, ἐξέχεεν εἰς θεμέλια θυσιαστηρίου ὀσμὴν εὐωδίας ὑψίστῳ παμβασιλεῖ. 16 τότε ἀνέκραγον οἱ υἱοὶ Ααρων, ἐν σάλπιγξιν ἐλαταῖς ἤχησαν, ἀκουστὴν ἐποίησαν φωνὴν μεγάλην εἰς μνημόσυνον ἔναντι ὑψίστου· 17 τότε πᾶς ὁ λαὸς κοινῇ κατέσπευσαν καὶ ἔπεσαν ἐπὶ πρόσωπον ἐπὶ τὴν γῆν προσκυνῆσαι τῷ κυρίῳ αὐτῶν παντοκράτορι θεῷ ὑψίστῳ· 18 καὶ ᾔνεσαν οἱ ψαλτῳδοὶ ἐν φωναῖς αὐτῶν, ἐν πλείστῳ ἤχῳ ἐγλυκάνθη μέλος· 19 καὶ ἐδεήθη ὁ λαὸς κυρίου ὑψίστου ἐν προσευχῇ κατέναντι ἐλεήμονος, ἕως συντελεσθῇ κόσμος κυρίου καὶ τὴν λειτουργίαν αὐτοῦ ἐτελείωσαν. 20 τότε καταβὰς ἐπῆρεν χεῖρας αὐτοῦ ἐπὶ πᾶσαν ἐκκλησίαν υἱῶν Ισραηλ δοῦναι εὐλογίαν κυρίου ἐκ χειλέων αὐτοῦ καὶ ἐν ὀνόματι αὐτοῦ καυχήσασθαι· 21 καὶ ἐδευτέρωσαν ἐν προσκυνήσει ἐπιδέξασθαι τὴν εὐλογίαν παρὰ ὑψίστου.

22 Καὶ νῦν εὐλογήσατε τὸν θεὸν πάντων τὸν μεγάλα ποιοῦντα πάντῃ, τὸν ὑψοῦντα ἡμέρας ἡμῶν ἐκ μήτρας καὶ ποιοῦντα μεθ᾽ ἡμῶν κατὰ τὸ ἔλεος αὐτοῦ. 23 δῴη ἡμῖν εὐφροσύνην καρδίας καὶ γενέσθαι εἰρήνην ἐν ἡμέραις ἡμῶν ἐν Ισραηλ κατὰ τὰς ἡμέρας τοῦ αἰῶνος· 24 ἐμπιστεύσαι μεθ᾽ ἡμῶν τὸ ἔλεος αὐτοῦ καὶ ἐν ταῖς ἡμέραις ἡμῶν λυτρωσάσθω ἡμᾶς.

25 ᾿Εν δυσὶν ἔθνεσιν προσώχθισεν ἡ ψυχή μου, καὶ τὸ τρίτον οὐκ ἔστιν ἔθνος· 26 οἱ καθήμενοι ἐν ὄρει Σαμαρείας καὶ Φυλιστιιμ καὶ ὁ λαὸς ὁ μωρὸς ὁ κατοικῶν ἐν Σικιμοις.

27 Παιδείαν συνέσεως καὶ ἐπιστήμης ἐχάραξεν ἐν τῷ βιβλίῳ τούτῳ ᾿Ιησοῦς υἱὸς Σιραχ Ελεαζαρ ὁ Ιεροσολυμίτης, ὃς ἀνώμβρησεν σοφίαν ἀπὸ καρδίας αὐτοῦ. 28 μακάριος ὃς ἐν τούτοις ἀναστραφήσεται, καὶ θεὶς αὐτὰ ἐπὶ καρδίαν αὐτοῦ σοφισθήσεται· 29 ἐὰν γὰρ αὐτὰ ποιήσῃ, πρὸς πάντα ἰσχύσει· ὅτι φῶς κυρίου τὸ ἴχνος αὐτοῦ.

51

Okucitakira kw’omunkwa

1 Nkola nilkuvuga omunkwa, Yagirwa Mwâmi, nakukuza, Nyamuzi­nda, Muciza wâni, 2 Wàndwirîre, wànfungira, wandikûza omu mino ga nyamulûmba, wa­ ntenza omu murhego gw’olulimi lubî, wankûla ekanwa k’aba­nywesi; wanyimangira embere z’abangosire, wanciza, 3 omu lukogo lwâwe lunji n’oku bukuze bw’izîno lyâwe, wandikûza omu kanwa k’abayashamire mpu bandye, wantenza omu maboko g’aba­nshimbire mpu banyîrhe, omu malibuko goshi nabwine, 4 wankûla eciko nnankola ndi buhuba, wankûla omu muliro muhangala! 5 wandikuza oku lulimi lw’obulyâlya, n’oku nderho z’obunywesi. 6 – kalimi ka balenzi omu bwâmi.- Nashugunuka olufù, omûka gwâni gwagalukira aha nshinda-burhambi. 7 Bangorha nieshi, nabula n’ecirhabîre; nalola eyi n’eyi nti nkaba nabo­na owirhu wantabâla, namubula. 8 Ka lêro ntakengera obwonjo bwâwe, Nyakasane k’emirenge, emikolo yâwe ya kurhenga ensiku n’amango, nakengera oku we ciza abakulangalira, obakûle omu maboko g’abashombanyi. 9 Omusengero gwâni gwayînamukira emund’oli, nashenga nti ondikûze omu lufù. 10 Nashenga Nyakasane, ishe wa Nnahamwirhu, nti: «Orhantibe omu nsiku z’amalibuko, omu nsiku z’abacîbonyi n’abalenzi. Nâkuza izîno lyâwe ngasi mango, nâcîtakiriralyo, mvuge omunkwa». 11 Omusengcro gwâni gwàyankirirwa, wantenza ekuzimu, wandikûza oku mango g’obubî. 12 Co cirhumire nacîtakira, nkuvuge omunkwa, nkuze izîno lya Nyakasa­ne.

Olulanga lw’oburhimanya

13 Omu busole bwâni, erhi nàbaga nabalama, nantangishenga, nsengere n’obwâlagale oburhimanya. 14 Nabusengerera aha luso lw’ecirhînyiro: na kuhika olusiku lwâni luzi­nda erhi bwo nankulikire. 15 Amango bwàli buyâsize, nka muzabibu guyanyire, omurhima gwâni gwabusîma. Amagulu gâni gaja omu njira ekubûsire, kurhenga ebusole bwâni erhi burhimanya nnongereza. 16 Naburhega okurhwiri, nanabuhabwa, nahika oku nyigîrizo nyinji. 17 Nàgenda bwinja bwo burhumire, nàkuza owampaga oburhimanya. 18 Bulya narhozire omuhigo gw’okubukulikira, nalongereza n’obushiru enjira y’aminja, nta mango nâbulabule. 19 Iroho lyani lyabulwira, nacîseza okushimba irhegeko, nayinamulira amaboko enyanya, nahuna obwonjo oku buhwinja bwâni. 20 Omurhima gwâni gwàyerekera emunda buli, nàbushimana n’omu­rhima gucire; bw’obûla nkulikire kurhenga emurhondêro, co ca­rhuma ntasigala omu marhabi, 21 Nayekemba enda erhi bwo burhuma, nàbushimâna, nàrhimana ebinja. 22 Nyamuzinda ampire, ampa engalo y’olulimi lw’okumukuza, 23 Muyishe emunda ndi, mwe bahwinja, muje omu masomo gâni. 24 Cirhumire mucijira bakenyi, n’obwo enyôrha y’oburhimanya emugwe­rhe? 25 Nabumbwîre akanwa nti nderhe: gulagi, burhafa nsaranga^p, 26 mugombe ecikanyi, muyigîrizibwe, enyigîrizo hofi hofi ninyu ziri. 27 Ninyu mwene mucîbonere: mubwine okuntarhamaga bwenêne, nabu­libona obuluhûkiro bw’enkwîra. 28 Muhâne birugu binji oku nyigîrizo, zammuhisa oku mwandu gw’ama­sholo. 29 Omurhima gwinyu, gurhimukwe n’olukogo lwa Nyakasane, mu­rhabâga nshonyi z’okumukuza. 30 Mujire omukolo gwinyu oku amango garhacihika, olusiku hano luyi­sha, ammuhà. oluhembo lwinyu. Nyakasane akuzibwe emyâka yoshi, n’izîno lyâge liyimbwe kurhenga oku iburha kuja oku lindi iburha.

Omunwe muzinda: Burhimanya bwa Yezu! Mwene -Sira.

ΣΟΦΙΑ ΣΙΡΑΧ 51

1 ᾿Εξομολογήσομαί σοι, κύριε βασιλεῦ, καὶ αἰνέσω σε θεὸν τὸν σωτῆρά μου, ἐξομολογοῦμαι τῷ ὀνόματί σου, 2 ὅτι σκεπαστὴς καὶ βοηθὸς ἐγένου μοι καὶ ἐλυτρώσω τὸ σῶμά μου ἐξ ἀπωλείας καὶ ἐκ παγίδος διαβολῆς γλώσσης, ἀπὸ χειλέων ἐργαζομένων ψεῦδος καὶ ἔναντι τῶν παρεστηκότων ἐγένου βοηθὸς καὶ ἐλυτρώσω με 3 κατὰ τὸ πλῆθος ἐλέους καὶ ὀνόματός σου ἐκ βρυγμῶν ἕτοιμον εἰς βρῶμα, ἐκ χειρὸς ζητούντων τὴν ψυχήν μου, ἐκ πλειόνων θλίψεων, ὧν ἔσχον, 4 ἀπὸ πνιγμοῦ πυρᾶς κυκλόθεν καὶ ἐκ μέσου πυρός, οὗ οὐκ ἐξέκαυσα, 5 ἐκ βάθους κοιλίας ᾅδου καὶ ἀπὸ γλώσσης ἀκαθάρτου καὶ λόγου ψευδοῦς. 6 βασιλεῖ διαβολὴ γλώσσης ἀδίκου. ἤγγισεν ἕως θανάτου ἡ ψυχή μου, καὶ ἡ ζωή μου ἦν σύνεγγυς ᾅδου κάτω. 7 περιέσχον με πάντοθεν, καὶ οὐκ ἦν ὁ βοηθῶν· ἐνέβλεπον εἰς ἀντίλημψιν ἀνθρώπων, καὶ οὐκ ἦν. 8 καὶ ἐμνήσθην τοῦ ἐλέους σου, κύριε, καὶ τῆς ἐργασίας σου τῆς ἀπ᾽ αἰῶνος, ὅτι ἐξαιρῇ τοὺς ὑπομένοντάς σε καὶ σῴζεις αὐτοὺς ἐκ χειρὸς ἐχθρῶν. 9 καὶ ἀνύψωσα ἀπὸ γῆς ἱκετείαν μου καὶ ὑπὲρ θανάτου ῥύσεως ἐδεήθην· 10 ἐπεκαλεσάμην κύριον πατέρα κυρίου μου μή με ἐγκαταλιπεῖν ἐν ἡμέραις θλίψεως, ἐν καιρῷ ὑπερηφανιῶν ἀβοηθησίας· αἰνέσω τὸ ὄνομά σου ἐνδελεχῶς καὶ ὑμνήσω ἐν ἐξομολογήσει. 11 καὶ εἰσηκούσθη ἡ δέησίς μου· ἔσωσας γάρ με ἐξ ἀπωλείας καὶ ἐξείλου με ἐκ καιροῦ πονηροῦ. 12 διὰ τοῦτο ἐξομολογήσομαί σοι καὶ αἰνέσω σε καὶ εὐλογήσω τῷ ὀνόματι κυρίου. 13 ῎Ετι ὢν νεώτερος πρὶν ἢ πλανηθῆναί με ἐζήτησα σοφίαν προφανῶς ἐν προσευχῇ μου. 14 ἔναντι ναοῦ ἠξίουν περὶ αὐτῆς καὶ ἕως ἐσχάτων ἐκζητήσω αὐτήν. 15 ἐξ ἄνθους ὡς περκαζούσης σταφυλῆς εὐφράνθη ἡ καρδία μου ἐν αὐτῇ. ἐπέβη ὁ πούς μου ἐν εὐθύτητι, ἐκ νεότητός μου ἴχνευον αὐτήν. 16 ἔκλινα ὀλίγον τὸ οὖς μου καὶ ἐδεξάμην καὶ πολλὴν εὗρον ἐμαυτῷ παιδείαν. 17 προκοπὴ ἐγένετό μοι ἐν αὐτῇ· τῷ διδόντι μοι σοφίαν δώσω δόξαν. 18 διενοήθην γὰρ τοῦ ποιῆσαι αὐτὴν καὶ ἐζήλωσα τὸ ἀγαθὸν καὶ οὐ μὴ αἰσχυνθῶ. 19 διαμεμάχισται ἡ ψυχή μου ἐν αὐτῇ καὶ ἐν ποιήσει νόμου διηκριβασάμην. τὰς χεῖράς μου ἐξεπέτασα πρὸς ὕψος καὶ τὰ ἀγνοήματα αὐτῆς ἐπένθησα. 20 τὴν ψυχήν μου κατεύθυνα εἰς αὐτὴν καὶ ἐν καθαρισμῷ εὗρον αὐτήν. καρδίαν ἐκτησάμην μετ᾽ αὐτῆς ἀπ᾽ ἀρχῆς· διὰ τοῦτο οὐ μὴ ἐγκαταλειφθῶ. 21 καὶ ἡ κοιλία μου ἐταράχθη τοῦ ἐκζητῆσαι αὐτήν· διὰ τοῦτο ἐκτησάμην ἀγαθὸν κτῆμα. 22 ἔδωκεν κύριος γλῶσσάν μοι μισθόν μου, καὶ ἐν αὐτῇ αἰνέσω αὐτόν. 23 ἐγγίσατε πρός με, ἀπαίδευτοι, καὶ αὐλίσθητε ἐν οἴκῳ παιδείας. 24 τί ὅτι ὑστερεῖσθαι λέγετε ἐν τούτοις καὶ αἱ ψυχαὶ ὑμῶν διψῶσι σφόδρα; 25 ἤνοιξα τὸ στόμα μου καὶ ἐλάλησα Κτήσασθε ἑαυτοῖς ἄνευ ἀργυρίου. 26 τὸν τράχηλον ὑμῶν ὑπόθετε ὑπὸ ζυγόν, καὶ ἐπιδεξάσθω ἡ ψυχὴ ὑμῶν παιδείαν. ἐγγύς ἐστιν εὑρεῖν αὐτήν. 27 ἴδετε ἐν ὀφθαλμοῖς ὑμῶν ὅτι ὀλίγον ἐκοπίασα καὶ εὗρον ἐμαυτῷ πολλὴν ἀνάπαυσιν. 28 μετάσχετε παιδείας ἐν πολλῷ ἀριθμῷ ἀργυρίου καὶ πολὺν χρυσὸν κτήσασθε ἐν αὐτῇ. 29 εὐφρανθείη ἡ ψυχὴ ὑμῶν ἐν τῷ ἐλέει αὐτοῦ, καὶ μὴ αἰσχυνθείητε ἐν αἰνέσει αὐτοῦ. 30 ἐργάζεσθε τὸ ἔργον ὑμῶν πρὸ καιροῦ, καὶ δώσει τὸν μισθὸν ὑμῶν ἐν καιρῷ αὐτοῦ.

---

 ^d41.2 Emwa kàlibwîre: amalibuko ganarhuma omuntu acîfinja ôwafire.

 ^e41.20 Engofola oku mêza: kuli kubula bukenge okuhira engofola oku mêza amango walya, kwo kuguma n’okuhira okuboko ah’irhama..

 ^f42.1 Enshonyi zirhakwânîni: hali enshonyi z’obukenge, zo nyinja; hali n’enshonyi z’obuhwinja n’ohwôba, zo mbî, zinayise nnazo.

 ^g42.14 Ihanja: Lola Muh 7, 26-28.

 ^h42.15 Luderho lwâge: Iola Murh 1, 3; Yn 1,1.

 ⁱ42.20 Nta kamuhuzire: Nyamuzinda ntaco ahabire, ayîshi byoshi.

 ^j44.1 Abakulùkulu birhu: balarha, bashakulûza.

 ^k44.17 Kasigwa: mwana ishe afire amusiga omu izîmi erhi amusiga aciburhwa ntya: Nûhu n’omulala gwâge ali «kasigwa»; kwo kuderha owasigire yene abandi boshi bàmafà., Iola Iz 4,3.

 ^l45.3 Birhanâzo embere z’abâmi, Iola Lub 8,8; 9,33… oku irenge lyâge: Iola Lub 19.1; 33.20..

 ^m45.7 Mwambalo gw’irenge: Lola Lub 28.

 ⁿ45.9 Lwâkâmukngêrerakwo: kukengera oku lebe ayôrhaga, oku ayambalaga.

 ^o45.10 Urimu na Tumimu: Iola Lub 28,6 ; 1 Sam 14.

 ^p45.15 Omwîshogwa: Iola Lev 8,1-13; Obukù: kantu kabaya bwinja, marashi.

 ^q45.16 Kuzimiza, kufungira, kubwira olubaga mpu luciyunjuze, Iola Lev 16,1.

 ^r45.18 Ihinzi: ihano abantu bayumvinyemwo mpu bajire kulebe, kwinja erhi kubi.

 ^s45.19 Ngulumira: lola Mib 16,1; 17,15.

 ^t45.20 Mirhangisârûlwa: busârûlle burhanzi, emyâka erhangiyêra, Iola Mib 18, 12-13.

 ^u45.21 Obûko bwâge: Iola Lub 29,28.

 ^v45.23 Lwamàgoma: Iola Mib 25,7.

 ^w46.1 Matabâro: matumu, birha, kulwa. lzîno limukwânine: Yozwe erhi Yezu; kwo kuderha: Nyamuzinda kuciza aciza: ye Muciza, Côkola.

 ^x46.4 Liyimange: Iola Yoz 10,13.

 ^y46.7 Okucîduduma kubi: Iola Mib 14,6-10.

 ^z46.13 Samweli: Iola 1 Sam 10,1…… 16.13.

 ^a47.5 Israheli: Iola 1 Sam 17.

 ^b47.6 Bihumbi ikumi, lola 1 Sam 18,7.

 ^c47.8 Binwa by’irenge: Nnanga za Daudi, Iola 2 Sam 23,1.

 ^d47.10 Cirhînyiro: hantu harhînywa, ha lukengwa, aha luhêrero.

 ^e47.11 Ebyâha byâge: Iola 2 Sam 12,13,24, ensiku n’amango, amujirira endagâno y’obwâmi, amuhà entebe y’irenge omu Israheli.

 ^f47.18 47. 18: Nka mabuye: obugale bwa Salomoni bwàli bunji bwenêne: Iola 1 Sam 10,11…. ; Mt 6,29. 47, 19: Mujà w’amagene gâwe: Iola 1 Barn 11,1-13.

 ^g48.9 By’omuliro: Iola 2 Barn 2,1-11.

 ^h48.10 Oku mwana: lola Mal 3,24.

 ⁱ48.13 Ali n’ekuzimu: Iola 2 Barn 13, 20-21.

 ^j48.19 Aha lubako: okuja aha lubako kuli kuhurha.

 ^k48.23 Akalamo ka Mwami kayushûka: Iola 2 Barn 20, 4-11; Iz 38,4-8.

 ^l49.7 Anarhwera: Iola Yer 1,10.

 ^m49.8 Bakerubi: Iola Eze 1-3; 9-10.

 ⁿ49.11 Kulyo: okuboko kulyo haba hantu ha bukenge, muntu mukengwa bahira ekulyo.

 ^o50.6 50, 6: Cirhêbo ca mwêzi: gala mango omwêzi gukola mukulu, gukola guyunjwire, muburunguse, nka cirhêho c’aha ngombe.

 ^p51.25 Burhafà nsaranga: Iola Iz 55,1; Mig 4,5-7.