OLWIMBO LW’ENYIMBO

Citabu cikwanine abalume n’abakazi, abashebine n’abayankine, ihano na lwiganyo lwa Nnâmahanga

Eci citabu cirimwo ihano likulu bwenêne na linja na lwiganyo lwa Nyamuzinda oku bashebine n’abayankine, owalonza agashongwire adôma ah’iriba. Ndigi olushire Nnâmahanga okurhuhâ ihano? Rhuyumvirhe oku nka mushebine erhi muyankine:

1. Mulolere Nnâmahanga kw’olwiganyo. Erhi acishoga Israheli ayerekine oku obuzigire burhagulwa. Ye Muzigirwa na Musîmwa ali akunga Cirangashana wage, Muzira izâbyio wage. Ciru abakoyakoya bakakoyakoya, Engûkù yage eri nguma yône. Nnâmahanga acêsize enderho, enkengero n’ebijiro abayankine bajirirana omu buzigire.

2. Orharhinyaga oku bwira owinyu oku enderho, enkengero, n’ebirumbu byage byoshi bikusîmîsa. Omubwire lyo aba cinogerwa cawe anarhimûkwe. Ciru wakabona abakukeyakeyakwo, banakuba engohe, oderhe , erhi : « Egûkù yani eri nguma yone, ye mukanie, ye ibanie! »

Abana birhu babe ba Burhashengwa na Ba Murhonyi arhaniampa gubaya. Ababona oku muzigirana bakayagalwa kulya amashanja gakagiyagalwa na Israheli.

EBIRlMWO

1. Olwimbo lurhanzi: cigabi l, 1-2, 7

2. Olwimbo lwa kabirhi: c. 2, 8-3, 5

3. Olwimbo lwa kasharhu: c. 3, 6-5, 1

4. Olwimbo lwa kani: c. 5, 2-6, 3

5. Olwimbo lwa karhanu: c. 6, 4-8, 4

6. Olwimbo lwa kali ndarhu: c. 8, 5-14

OLWIMBO LW’ENYIMBO

Enshokolezi

Olwimbo lw’ Enyimbo, kwo kuderha lwimbo lwinjinja lulushire ezindi nyimbo zoshi. Omu mpindulo ya ngasi lubero, eci citabu ciyimbire olwimbo lw’obuzigire bw’abasîmîne babirhi: omuhya-mulume n’omuhya. Obwo buzigire bugera omu marhangulo manji: hali amango busera, buzibuhe; hali n’amango buba nk’obufire, buhune okulumulwa.

Muli eci citabu omuhya-mulume ali aderhwa «mwami» (1, 4-12), erhi «Salomoni» (3, 7-9) n’omuhya naye mpu ye «Sulamita» (7, 1-6). Okushimba ebinwa n’olulimi lw’eci citabu, rhwanaderha oku cayandikagwa omu mango gali kurhenga mwaka gwa 450 kuhika mwaka gwa 400 embere Yezu Kristu aburhwe.

Abalenga b’Abayahudi badesire oku enyigirizo z’ecitabu c’Olwimbo lw’Enyimbo luli lwiganyo lw’obuzigire bwa Nyamuzinda n’lsraheli, lubaga lwage lwishogwa. Amandiko Matagatifu kwo gayerekana Obuzigire bwa Nyamuzinda nka buzigire bwa Lungere oku bintu byage, nka buzigire bwa muhya-mulume oku muhya. Ecitabu c’Olwimbo lw’Enyimbo ciyimbire okwo kusîmana kw’omu hya-mulume n’omuhya, mpu luyumvise omurhimanya wasoma, oku obuzigire bwa Nyamuzinda burhajira lugero.

Bashakulûza b’e Ekleziya bagerire olwo lwiganyo lw’obuzigire bw’abahya oku ihwe ly’obuhya bwa Yezu Kristu n’e Ekleziya yage. Abandi bagerera ebinwa by’eci citabu oku buzigire bw’okunali bulunga omulume n’omukazi omu buhya nkana. Rhumanye buzinda oku ezi nyigirizo ziyerekire obuzigire bwa ngasi muntu kuli Nyamuzinda.

Eci citabu cirimwo ihano likulu bwenêne na linja na lwiganyo lwa Nyamuzinda oku bashebine n’abayankine, owalonza agashongwire adôma ah’iriba. Ndigi olushire Nnâmahanga okurhuhâ ihano. Rhuyumvirhe oku nka mushebine erhi muyankine:

1. Mulolere Nnâmahanga kw’olwiganyo. Erhi acishoga Israheli ayerekine oku obuzigire burhagulwa. Ye Muzigirwa na Musîmwa ali akunga Cirangashana wage, Muzira izâbyi wage. Ciru abakoyakoya bakakoyakoya, Engûkù yage eri nguma yône. Nnâmahanga acêsize enderho, enkengero n’ebijiro abayankine bajirirana omu buzigire.

2. Orharhinyaga oku bwira owinyu oku enderho, enkengero, n’ebirumbu byage byoshi bikusîmîsa. Omubwire lyo aba cinogerwa cawe anarhimûkwe. Ciru wakabona abakukeyakeyakwo, banakuba engohe, oderhe , erhi : « Egûkù yani eri nguma yone, ye mukanie, ye ibanie! »

Abana birhu babe ba Burhashengwa na Ba Murhonyi arhaniampa gubaya. Ababona oku muzigirana bakayagalwa kulya amashanja gakagiyagalwa na Israheli.

Izîno ly’ecitabu n’enshula-mwanzi

1

1 Olwimbo lw’Enyimbo. Lwa Salomoni.

Omuhya

2 Ayishe anûnugurhe n’ehinûnugurho hy’akanwa kâge.

Okusîmwa nawe kwo kununu ah’idivayi.

3 Amavurha ocîshizire ala nka gahumula bwinja!

izîno lyawe ciru lyone, mavurha gadubuka,

co cirhuma abanyere bakusîma^a.

4 Onkeme nkushimbe, rhukanye!

Mwami ampesire omu mwâge;

We waba busîme na bushagaluke bwirhu.

Okusîmwa nawe kwarhulalusa kulusha idivayi^b;

Bayazize abakusîma.

Ecitak’iro cirhanzi

Omuhya

5 Ndi mwiru ci ndi mwinja^c, wani mwe banyere b’e Yeruzalemu,

kwo ndi aka amahema g’e Kedari, aka ebihando by’e Shalma.

6 Murhalolaga omubiri gwani mwiru, izûba eryo lyambabaga?

Bagala ba nyâma^d abâla bandubiraga, banjira mulanzi wa mizabizu.

Elyani ishwa ly’emizabibu ntalilangaga!

7 Mbwiraga mâshi Muzigirwa w’omurhima gwani:

ngahi wayabulira obuso?

ngahi waziyahula hano zirhenga omu iziko?

Lyo ntagija nageragera nka cirala

emunda amaso^e g’abinyu gayabukire.

Abîmbiza

8 Akaba orhamanyiri wâni namwinja w’abakazi boshi^f,

okulikire enshando z’obuso

onayabulire abana-hene bawe

entambi z’ebwa bigala by’abangere.

Omuhya-mulume

9 Wani Musimwa wani,

namakushushanya na kahesi wani

bashwekire oku ngale ya Faraoni!^g

10 Amarhama gawe nka gayinjiha

aha karhi k’ebisikiyo,

ala ehigosi ogwerhe omu karhî k’amagerha.

11 Bisikiyo bya masholo^h rhwakulongeza

n’olugole lw’amarhale.

Bône na nnene: omuhya n’omuhya-mulume

12 Oku nnakuno ali omu côgo câge,

n’obuku bwani bwayuduka.

13 Omuzigirwa wâni hiri hirhu hya buku,

hidekerire aha karhî k’amabere gombi.

14 Omuzigirwa ali cihadu ca mukû

omu ishwa ly’emizabibu y’e En-Gadiⁱ.

15 -Ala nka wayinjiha, Muzigirwa wâni, ala nka wayinjiha!

Amasu gâwe ziri nguku

16 -Nka wayinjiha Muzigirwa wani,

nka wanuna wani! Encingo^j yirhu ishamba.

17 -Emitungo y’enyumpa yirhu eri ya nduluma

n’oburhungiri buli bwa nsindani.

Hoheslied/Canticles 1

שִׁ֥יר הַשִּׁירִ֖ים אֲשֶׁ֥ר לִשְׁלֹמֹֽה׃ 1 

יִשָּׁקֵ֨נִי֙ מִנְּשִׁיקֹ֣ות פִּ֔יהוּ כִּֽי־טֹובִ֥ים דֹּדֶ֖יךָ מִיָּֽיִן׃ 2 

לְרֵ֨יחַ֙ שְׁמָנֶ֣יךָ טֹובִ֔ים שֶׁ֖מֶן תּוּרַ֣ק שְׁמֶ֑ךָ עַל־כֵּ֖ן עֲלָמֹ֥ות אֲהֵבֽוּךָ׃ 3 

מָשְׁכֵ֖נִי אַחֲרֶ֣יךָ נָּר֑וּצָה הֱבִיאַ֨נִי הַמֶּ֜לֶךְ חֲדָרָ֗יו נָגִ֤ילָה 4 

וְנִשְׂמְחָה֙ בָּ֔ךְ נַזְכִּ֤ירָה דֹדֶ֨יךָ֙ מִיַּ֔יִן מֵישָׁרִ֖ים אֲהֵבֽוּךָ׃ ס

שְׁחֹורָ֤ה אֲנִי֙ וְֽנָאוָ֔ה בְּנֹ֖ות יְרוּשָׁלִָ֑ם כְּאָהֳלֵ֣י קֵדָ֔ר כִּירִיעֹ֖ות שְׁלֹמֹֽה׃ 5 

אַל־תִּרְא֨וּנִי֙ שֶׁאֲנִ֣י שְׁחַרְחֹ֔רֶת שֶׁשֱּׁזָפַ֖תְנִי הַשָּׁ֑מֶשׁ 6 

בְּנֵ֧י אִמִּ֣י נִֽחֲרוּ־בִ֗י שָׂמֻ֨נִי֙ נֹטֵרָ֣ה אֶת־הַכְּרָמִ֔ים כַּרְמִ֥י שֶׁלִּ֖י לֹ֥א נָטָֽרְתִּי׃

הַגִּ֣ידָה לִּ֗י שֶׁ֤אָהֲבָה֙ נַפְשִׁ֔י אֵיכָ֣ה תִרְעֶ֔ה אֵיכָ֖ה תַּרְבִּ֣יץ בַּֽצָּהֳרָ֑יִם 7 

שַׁלָּמָ֤ה אֶֽהְיֶה֙ כְּעֹ֣טְיָ֔ה עַ֖ל עֶדְרֵ֥י חֲבֵרֶֽיךָ׃

אִם־לֹ֤א תֵדְעִי֙ לָ֔ךְ הַיָּפָ֖ה בַּנָּשִׁ֑ים 8 

צְֽאִי־לָ֞ךְ בְּעִקְבֵ֣י הַצֹּ֗אן וּרְעִי֙ אֶת־גְּדִיֹּתַ֔יִךְ עַ֖ל מִשְׁכְּנֹ֥ות הָרֹעִֽים׃ ס

לְסֻסָתִי֙ בְּרִכְבֵ֣י פַרְעֹ֔ה דִּמִּיתִ֖יךְ רַעְיָתִֽי׃ 9 

נָאו֤וּ לְחָיַ֨יִךְ֙ בַּתֹּרִ֔ים צַוָּארֵ֖ךְ בַּחֲרוּזִֽים׃ 10 

תֹּורֵ֤י זָהָב֙ נַעֲשֶׂה־לָּ֔ךְ עִ֖ם נְקֻדֹּ֥ות הַכָּֽסֶף׃ 11 

עַד־שֶׁ֤הַמֶּ֨לֶךְ֙ בִּמְסִבֹּ֔ו נִרְדִּ֖י נָתַ֥ן רֵיחֹֽו׃ 12 

צְרֹ֨ור הַמֹּ֤ר׀ דֹּודִי֙ לִ֔י בֵּ֥ין שָׁדַ֖י יָלִֽין׃ 13 

אֶשְׁכֹּ֨ל הַכֹּ֤פֶר׀ דֹּודִי֙ לִ֔י בְּכַרְמֵ֖י עֵ֥ין גֶּֽדִי׃ ס 14 

הִנָּ֤ךְ יָפָה֙ רַעְיָתִ֔י הִנָּ֥ךְ יָפָ֖ה עֵינַ֥יִךְ יֹונִֽים׃ 15 

הִנְּךָ֙ יָפֶ֤ה דֹודִי֙ אַ֣ף נָעִ֔ים אַף־עַרְשֵׂ֖נוּ רַעֲנָנָֽה׃ 16 

קֹרֹ֤ות בָּתֵּ֨ינוּ֙ אֲרָזִ֔ים רַחִיטֵנוּ בְּרֹותִֽים׃ 17 

2

1 -Nciberire nshungululu y’e Saroni, Lisi y’e rubanda^k. 2 Kwo ali nka lisi omu marhadu omusîmwa wani omu karhi k’abana-hya.

3 -Kwo ali nka mulehe ekarhi k’emirhi y’omu busâne, omuzigirwa^l wani omu karhi k’abana-rhabana. Ntamîre omu cizunguzungu cage nacifinjaga, n’irehe lyage liri linunu omu kanwa kani.

4 Andengerize aha cengero, n’ecerekane anongerîzekwo, ye buzigire.

5 Citûntume ca muzabibu mwandengezamwo hano, mumpembule n’irehe linja, bulya ndi bufa n’obuzigire.

6 Okuboko kwage kulembe kwo nshegemire, n’okulyo kwo kunzonzire.

7 -Banyere b’e Yeruzalcmu mwe mukasinga, mwe mukalya empene mulye n’orhushafu rhw’emuzirhu, murhatule, murhazûse Musîmwa n’amango gage g’okusîma garhacihika.

Ecîtakîro ca kabirhi

Omuhya

8 Namayumva Muzigirwa wâni; Neci ye yishire; ayisha ahama oku ntondo, ayisha ashembuka orhurhondo.

9 Muzigirwa wani kwo ali nka kashafu, nka mutwira gwa kashafu. Laba oku ayimanzire enyuma ly’ecôgo cirhu Adwirhe alolera omu kabonezo, adwirhe alolera omu murhule.

10 Muzigirwa wani amalengeza izu amanyakûza^m, erhi: «J’eno, Musîmwa wâni. Namwinja wani, yisha.

11 Laba oku empondoⁿ yagezire, ensiku z’emidumbi zahwire, zagenzire.

12 Omu ishwa lirhu emyaka ekola yayâsa. Amango g’enyimbo^o z’obusîme gahisire, enyimbo z’enguku zidwirhe zashakanya omu ishwa lirhu.

13 Omutini gwamayâna amalehe marhanzi n’emizabibu eyâsize amauwa g’ehibayo hinja. Yimanga, Musîmwa wâni, Namwinja wani, yishaga.

14 Nguku yani nfulike omu migâku y’olukunda, omu ngobe y’amabâle, nyereka obusu bwawe, nyumvisa izu lyawe, bulyala omulenge ojira gurhajira wundi, n’iranga lyawe kwo na kwo.

15 Mâshi murhugwarhire bala banyambwe^p mâshi, obwola bunyambwe budwirhe bwarhuyonera emizabibu n’obwo emizabibu ekola yayâsa!

16 Muzigirwa wâni ali wâni, nani ndi wâge. Mwo ayâbulire obuso bwâge omu karhî k’obwaso bwa lisi.

17 Oku emboho y’obuce erhacishungûrha, n’oku omwizimya gurhacihirigirha, ogaluke… Muzigirwa wâni obe nka kashafu nka mutwîra gwa kashafu omu ntondo z’Ecihango^q.

Hoheslied/Canticles 2

אֲנִי֙ חֲבַצֶּ֣לֶת הַשָּׁרֹ֔ון שֹֽׁושַׁנַּ֖ת הָעֲמָקִֽים׃ 1 

כְּשֹֽׁושַׁנָּה֙ בֵּ֣ין הַחֹוחִ֔ים כֵּ֥ן רַעְיָתִ֖י בֵּ֥ין הַבָּנֹֽות׃ 2 

כְּתַפּ֨וּחַ֙ בַּעֲצֵ֣י הַיַּ֔עַר כֵּ֥ן דֹּודִ֖י בֵּ֣ין הַבָּנִ֑ים בְּצִלֹּו֙ חִמַּ֣דְתִּי וְיָשַׁ֔בְתִּי וּפִרְיֹ֖ו מָתֹ֥וק לְחִכִּֽי׃ 3 

הֱבִיאַ֨נִי֙ אֶל־בֵּ֣ית הַיָּ֔יִן וְדִגְלֹ֥ו עָלַ֖י אַהֲבָֽה׃ 4 

סַמְּכ֨וּנִי֙ בָּֽאֲשִׁישֹׁ֔ות רַפְּד֖וּנִי בַּתַּפּוּחִ֑ים כִּי־חֹולַ֥ת אַהֲבָ֖ה אָֽנִי׃ 5 

שְׂמֹאלֹו֙ תַּ֣חַת לְרֹאשִׁ֔י וִימִינֹ֖ו תְּחַבְּקֵֽנִי׃ 6 

הִשְׁבַּ֨עְתִּי אֶתְכֶ֜ם בְּנֹ֤ות יְרוּשָׁלִַ֨ם֙ בִּצְבָאֹ֔ות אֹ֖ו בְּאַיְלֹ֣ות הַשָּׂדֶ֑ה אִם־תָּעִ֧ירוּ׀ וְֽאִם־תְּעֹֽורְר֛וּ אֶת־הָאַהֲבָ֖ה עַ֥ד שֶׁתֶּחְפָּֽץ׃ 7 

קֹ֣ול דֹּודִ֔י הִנֵּה־זֶ֖ה בָּ֑א מְדַלֵּג֙ עַל־הֶ֣הָרִ֔ים מְקַפֵּ֖ץ עַל־הַגְּבָעֹֽות׃ 8 

דֹּומֶ֤ה דֹודִי֙ לִצְבִ֔י אֹ֖ו לְעֹ֣פֶר הָֽאַיָּלִ֑ים הִנֵּה־זֶ֤ה עֹומֵד֙ אַחַ֣ר כָּתְלֵ֔נוּ מַשְׁגִּ֨יחַ֙ מִן־הַֽחֲלֹּנֹ֔ות מֵצִ֖יץ מִן־הַֽחֲרַכִּֽים׃ 9 

עָנָ֥ה דֹודִ֖י וְאָ֣מַר לִ֑י ק֥וּמִי לָ֛ךְ רַעְיָתִ֥י יָפָתִ֖י וּלְכִי־לָֽךְ׃ 10 

כִּֽי־הִנֵּ֥ה הַסְּתֹו עָבָ֑ר הַגֶּ֕שֶׁם חָלַ֖ף הָלַ֥ךְ לֹֽו׃ 11 

הַנִּצָּנִים֙ נִרְא֣וּ בָאָ֔רֶץ עֵ֥ת הַזָּמִ֖יר הִגִּ֑יעַ וְקֹ֥ול הַתֹּ֖ור נִשְׁמַ֥ע בְּאַרְצֵֽנוּ׃ 12 

הַתְּאֵנָה֙ חָֽנְטָ֣ה פַגֶּ֔יהָ וְהַגְּפָנִ֥ים׀ סְמָדַ֖ר נָ֣תְנוּ רֵ֑יחַ ק֥וּמִי לְכִי רַעְיָתִ֥י יָפָתִ֖י וּלְכִי־לָֽךְ׃ 13 

יֹונָתִ֞י בְּחַגְוֵ֣י הַסֶּ֗לַע בְּסֵ֨תֶר֙ הַמַּדְרֵגָ֔ה הַרְאִ֨ינִי֙ אֶת־מַרְאַ֔יִךְ הַשְׁמִיעִ֖ינִי אֶת־קֹולֵ֑ךְ כִּי־קֹולֵ֥ךְ עָרֵ֖ב וּמַרְאֵ֥יךְ נָאוֶֽה׃ ס 14 

אֶֽחֱזוּ־לָ֨נוּ֙ שֽׁוּעָלִ֔ים שֽׁוּעָלִ֥ים קְטַנִּ֖ים מְחַבְּלִ֣ים כְּרָמִ֑ים וּכְרָמֵ֖ינוּ סְמָדַֽר׃ 15 

דֹּודִ֥י לִי֙ וַאֲנִ֣י לֹ֔ו הָרֹעֶ֖ה בַּשֹּׁושַׁנִּֽים׃ 16 

עַ֤ד שֶׁיָּפ֨וּחַ֙ הַיֹּ֔ום וְנָ֖סוּ הַצְּלָלִ֑ים סֹב֩ דְּמֵה־לְךָ֙ דֹודִ֜י לִצְבִ֗י אֹ֛ו לְעֹ֥פֶר הָאַיָּלִ֖ים עַל־הָ֥רֵי בָֽתֶר׃ ס 17 

3

1 Aha ngwishire, budufu, namàlonzagya omuzigirwa w’omurhima gwani, namalonzagya ci lerhaga!

2 Nkolaga nayimuka ngeragere omu lugo^r! Omu njira n’omu ngo, nalongezamwo olya omurhima gwani guzigira. Namulonzize ci ntamubwine!

3 Abalâlizi bambuganyire, balya bagera-gera omu lugo: «Nti ka murhabwine olyala omurhima gwani guzigira?».

4 Ene mba namabarhaluka, namabugâna olyala omurhima gwani guzigira. Namamugwarha ntanacimulîke, kuhika nmuhise omu nyumpa ya nyâma^s, omu mw’olya muzire wamburhaga.

Omuhya-mulume:

5 Banyere b’e Yeruzalemu mwe mukasinga, mwe mukalya empene n’orhushafu rhw’emuzirhu, murhatule, murhatule Musimwa wâni n’ensa y’okushâsha kwage erhacihika.

Ecîtakîro ca kasharhu

Kabala-myanzi

6 Lero cici cira casôka omu irungu nka mugi mulî-mulî^t, nka mûka mudûrhu gwa buku, obubâni n’amalashi g’ekuli goshi!

7 Lâba ecipoyi ca Salomoni^u, bambali makumi gali ndarhu bamugosire, ntwâli za muli bene-Israheli.

8 Boshi, balenga ba kuhuma engôrho, balwi ba kurhenga mîra. Ngasi muguma ahizire engôrho oku cikanyi mpu bakanarherwa budufu.

9 Mwâmi Salomoni abinjisize entebe^v y’obwâmi n’omurhi gw’e Libano.

10 Emitungo y’eyo ntebe eri ya marhale n’olulenga lwayo lwa masholo, ecibwarhalo ciri ca kaduku na nyamwegemerwa wayo wa kaduku.

11 Mwe banyere b’e Siyoni mukanye mubone: Mwâmi Salomoni ayambirhe ishungwe^w nnina amuyambikaga olusiku lw’obuhya bwage, olusiku lw’obusime bw’omurhima gwage.

Hoheslied/Canticles 3

עַל־מִשְׁכָּבִי֙ בַּלֵּילֹ֔ות בִּקַּ֕שְׁתִּי אֵ֥ת שֶׁאָהֲבָ֖ה נַפְשִׁ֑י בִּקַּשְׁתִּ֖יו וְלֹ֥א מְצָאתִֽיו׃ 1 

אָק֨וּמָה נָּ֜א וַאֲסֹובְבָ֣ה בָעִ֗יר בַּשְּׁוָקִים֙ וּבָ֣רְחֹבֹ֔ות אֲבַקְשָׁ֕ה אֵ֥ת שֶׁאָהֲבָ֖ה נַפְשִׁ֑י בִּקַּשְׁתִּ֖יו וְלֹ֥א מְצָאתִֽיו׃ 2 

מְצָא֨וּנִי֙ הַשֹּׁ֣מְרִ֔ים הַסֹּבְבִ֖ים בָּעִ֑יר אֵ֛ת שֶׁאָהֲבָ֥ה נַפְשִׁ֖י רְאִיתֶֽם׃ 3 

כִּמְעַט֙ שֶׁעָבַ֣רְתִּי מֵהֶ֔ם עַ֣ד שֶֽׁמָּצָ֔אתִי אֵ֥ת שֶׁאָהֲבָ֖ה נַפְשִׁ֑י 4 

אֲחַזְתִּיו֙ וְלֹ֣א אַרְפֶּ֔נּוּ עַד־שֶׁ֤הֲבֵיאתִיו֙ אֶל־בֵּ֣ית אִמִּ֔י וְאֶל־חֶ֖דֶר הֹורָתִֽי׃

הִשְׁבַּ֨עְתִּי אֶתְכֶ֜ם בְּנֹ֤ות יְרוּשָׁלִַ֨ם֙ בִּצְבָאֹ֔ות אֹ֖ו בְּאַיְלֹ֣ות הַשָּׂדֶ֑ה 5 

אִם־תָּעִ֧ירוּ׀ וְֽאִם־תְּעֹֽורְר֛וּ אֶת־הָאַהֲבָ֖ה עַ֥ד שֶׁתֶּחְפָּֽץ׃

מִ֣י זֹ֗את עֹלָה֙ מִן־הַמִּדְבָּ֔ר כְּתִֽימֲרֹ֖ות עָשָׁ֑ן מְקֻטֶּ֤רֶת מֹור֙ וּלְבֹונָ֔ה מִכֹּ֖ל אַבְקַ֥ת רֹוכֵֽל׃ 6 

הִנֵּ֗ה מִטָּתֹו֙ שֶׁלִּשְׁלֹמֹ֔ה שִׁשִּׁ֥ים גִּבֹּרִ֖ים סָבִ֣יב לָ֑הּ מִגִּבֹּרֵ֖י יִשְׂרָאֵֽל׃ 7 

כֻּלָּם֙ אֲחֻ֣זֵי חֶ֔רֶב מְלֻמְּדֵ֖י מִלְחָמָ֑ה אִ֤ישׁ חַרְבֹּו֙ עַל־יְרֵכֹ֔ו מִפַּ֖חַד בַּלֵּילֹֽות׃ 8 

אַפִּרְיֹ֗ון עָ֤שָׂה לֹו֙ הַמֶּ֣לֶךְ שְׁלֹמֹ֔ה מֵעֲצֵ֖י הַלְּבָנֹֽון׃ 9 

עַמּוּדָיו֙ עָ֣שָׂה כֶ֔סֶף רְפִידָתֹ֣ו זָהָ֔ב מֶרְכָּבֹ֖ו אַרְגָּמָ֑ן תֹּוכֹו֙ רָצ֣וּף אַהֲבָ֔ה מִבְּנֹ֖ות יְרוּשָׁלִָֽם׃ 10 

צְאֶ֧ינָה׀ וּֽרְאֶ֛ינָה בְּנֹ֥ות צִיֹּ֖ון בַּמֶּ֣לֶךְ שְׁלֹמֹ֑ה בָּעֲטָרָ֗ה שֶׁעִטְּרָה־לֹּ֤ו אִמֹּו֙ בְּיֹ֣ום חֲתֻנָּתֹ֔ו וּבְיֹ֖ום שִׂמְחַ֥ת לִבֹּֽו׃ ס 11 

4

Omuhya-mulume

1 Ala nka wayinjiha, Musîmwa wâni, ala nka wayinjiha! Amasù gâwe ngûkù mw’ogu mushangi^x gukubwisire emviri zawe buso bwa mpene za bishamvu buyabukire omu lurhambi-rhambi lwa Galaadi.

2 Amîno gâwe^y gali nka buso bwa bibuzi bimome byayinamuka kurhenga aha mugomero. Ngasi rîno ly’enyanya ligwerhe eryabo ly’idako. ngasi ciguma n’ecabo c’omu mahasha, na nta mwihala gubirimwo.

3 Akanwa kâwe nka higozi hya kaduku, n’emyanzi yawe minunu-minunu! Amarhama gâwe nka mpande za grenadi^z omu mushangi gukuli ebusu.

4 Igosi^a lyâwe kwo liri aka enkingi ya Daudi, eri ngwike buzibu-zibu; emanisirwekwo ecihumbi c’empenzi; emyampi y’abarhabâzi yoshi kwo emanikwa.

5 Amabêre gakuli oku cifuba gombi, bana-hene babirhi, mahasha ga kashafu, gayabukîre omu karhî k’obwaso bwa lisi.

6 Oku emboho y’obuce erhacishungûrha, n’oku omwizimya gurhacihirigirha, naba naja oku ntondo y’obuku n’oku ntondo y’obubâni.

7 Wamâyinjiha, mushâna, Musîmwa wâni, we «Nt’izabyo»^b.

8 Nj’eno orhenge e Libano, mukazi wâni^c, nj’eno orhenge e Libano, ja omu nyumpa. Oyimange oku ntondo ya Amana olole bwandagala, n’oku ntondo ya Samiri na Hermoni, lukunda lwa ngoromora ntondo za bakapiri.

9 Ci wamampêka omurhima mâshi mwâli wirhu, mukazi wâni, wamampêka omurhima n’amasù ogwêrhe, n’igerha likuli omu igosi ciru lyone!

10 Ala nka kwasimîsa okusîmwa nawe, wâni mwâli wirhu, mukazi wâni! Ala nka kwanuna okusîmwa nawe… agandi mavurha gacihambage!

11 Akanwa kawe mukazi wâni, lero muke gwa bûci kali kashongôla bûci kali kashongôla la! Aha idako ly’olulimi lwâwe, bûci buhali n’amarha^d; obwehe bw’emishangi yawe, kwo buli nka malashi g’e Libano.

12 Ali busâne^e bulikwo olugurhu, mwâli wirhu, omukazi wâni, busâni bulikwo olugurhu iriba liyûbakirwe.

13 Emirhi ekumezirekwo ejizire obusâne bw’engrenadi, olikwo emirhi erhabonekerera: 14 Aha mirhi y’esindani yahûmula bwinja, aha y’obukû n’eya amashahi, ebisheke n’e kinamomi^f, emirhi y’e Libano yoshi emirhi y’amane-mane n’eya olowesi, na ngasi hyasi hihûmula bwinja.

15 Oli nshôko edômera obusane, iriba ly’amîshi gahulula, lwîshi lwâhona e Libano.

Omuhya

16 Yimuka, kaboho-boho k’ekuli. Yimuka, kaboho-boho k’emahanga, shungurhira omu busâne bwani, buyenge amavurha minja! Omuzigirwa wâni aje omu busâne bwâge, ayumve obununu bw’amalehe gamuli.

Hoheslied/Canticles 4

הִנָּ֨ךְ יָפָ֤ה רַעְיָתִי֙ הִנָּ֣ךְ יָפָ֔ה עֵינַ֣יִךְ יֹונִ֔ים מִבַּ֖עַד לְצַמָּתֵ֑ךְ שַׂעְרֵךְ֙ כְּעֵ֣דֶר הָֽעִזִּ֔ים שֶׁגָּלְשׁ֖וּ מֵהַ֥ר גִּלְעָֽד׃ 1 

שִׁנַּ֨יִךְ֙ כְּעֵ֣דֶר הַקְּצוּבֹ֔ות שֶׁעָל֖וּ מִן־הָרַחְצָ֑ה שֶׁכֻּלָּם֙ מַתְאִימֹ֔ות וְשַׁכֻּלָ֖ה אֵ֥ין בָּהֶֽם׃ 2 

כְּח֤וּט הַשָּׁנִי֙ שִׂפְתֹתַ֔יִךְ וּמִדְבָּרֵ֖יךְ נָאוֶ֑ה כְּפֶ֤לַח הָֽרִמֹּון֙ רַקָּתֵ֔ךְ מִבַּ֖עַד לְצַמָּתֵֽךְ׃ 3 

כְּמִגְדַּ֤ל דָּוִיד֙ צַוָּארֵ֔ךְ בָּנ֖וּי לְתַלְפִּיֹּ֑ות אֶ֤לֶף הַמָּגֵן֙ תָּל֣וּי עָלָ֔יו כֹּ֖ל שִׁלְטֵ֥י הַגִּבֹּורִֽים׃ 4 

שְׁנֵ֥י שָׁדַ֛יִךְ כִּשְׁנֵ֥י עֳפָרִ֖ים תְּאֹומֵ֣י צְבִיָּ֑ה הָרֹועִ֖ים בַּשֹּׁושַׁנִּֽים׃ 5 

עַ֤ד שֶׁיָּפ֨וּחַ֙ הַיֹּ֔ום וְנָ֖סוּ הַצְּלָלִ֑ים אֵ֤לֶךְ לִי֙ אֶל־הַ֣ר הַמֹּ֔ור וְאֶל־גִּבְעַ֖ת הַלְּבֹונָֽה׃ 6 

כֻּלָּ֤ךְ יָפָה֙ רַעְיָתִ֔י וּמ֖וּם אֵ֥ין בָּֽךְ׃ ס 7 

אִתִּ֤י מִלְּבָנֹון֙ כַּלָּ֔ה אִתִּ֖י מִלְּבָנֹ֣ון תָּבֹ֑ואִי תָּשׁ֣וּרִי׀ מֵרֹ֣אשׁ אֲמָנָ֗ה מֵרֹ֤אשׁ שְׂנִיר֙ 8 

וְחֶרְמֹ֔ון מִמְּעֹנֹ֣ות אֲרָיֹ֔ות מֵֽהַרְרֵ֖י נְמֵרִֽים׃

לִבַּבְתִּ֖נִי אֲחֹתִ֣י כַלָּ֑ה לִבַּבְתִּ֨ינִי֙ בְּאַחַד מֵעֵינַ֔יִךְ בְּאַחַ֥ד עֲנָ֖ק מִצַּוְּרֹנָֽיִךְ׃ 9 

מַה־יָּפ֥וּ דֹדַ֖יִךְ אֲחֹתִ֣י כַלָּ֑ה מַה־טֹּ֤בוּ דֹדַ֨יִךְ֙ מִיַּ֔יִן וְרֵ֥יחַ שְׁמָנַ֖יִךְ מִכָּל־בְּשָׂמִֽים׃ 10 

נֹ֛פֶת תִּטֹּ֥פְנָה שִׂפְתֹותַ֖יִךְ כַּלָּ֑ה דְּבַ֤שׁ וְחָלָב֙ תַּ֣חַת לְשֹׁונֵ֔ךְ וְרֵ֥יחַ שַׂלְמֹתַ֖יִךְ כְּרֵ֥יחַ לְבָנֹֽון׃ ס 11 

גַּ֥ן׀ נָע֖וּל אֲחֹתִ֣י כַלָּ֑ה גַּ֥ל נָע֖וּל מַעְיָ֥ן חָתֽוּם׃ 12 

שְׁלָחַ֨יִךְ֙ פַּרְדֵּ֣ס רִמֹּונִ֔ים עִ֖ם פְּרִ֣י מְגָדִ֑ים כְּפָרִ֖ים עִם־נְרָדִֽים׃ 13 

נֵ֣רְדְּ׀ וְכַרְכֹּ֗ם קָנֶה֙ וְקִנָּמֹ֔ון עִ֖ם כָּל־עֲצֵ֣י לְבֹונָ֑ה מֹ֚ר וַאֲהָלֹ֔ות עִ֖ם כָּל־רָאשֵׁ֥י בְשָׂמִֽים׃ 14 

מַעְיַ֣ן גַּנִּ֔ים בְּאֵ֖ר מַ֣יִם חַיִּ֑ים וְנֹזְלִ֖ים מִן־לְבָנֹֽון׃ 15 

ע֤וּרִי צָפֹון֙ וּבֹ֣ואִי תֵימָ֔ן הָפִ֥יחִי גַנִּ֖י יִזְּל֣וּ בְשָׂמָ֑יו יָבֹ֤א דֹודִי֙ לְגַנֹּ֔ו וְיֹאכַ֖ל פְּרִ֥י מְגָדָֽיו׃ 16 

5

Omuhya-rnulume

1 Namaja omu busâne bwâni, wâni mwâli wirhu, mukazi wâni; nkola ndwirhe nahûmbûla obukû bwâni n’amashahi gâni, ndwirhe nalya omuke gwâni n’obuci bwâni, ndwirhe nanywa idivayi lyâni n’amarha gâni. Cinyweri bîra bani, munywe mulaluke, barhonyi bâni.

Ecîtakîro ca kani

Omuhya

2 Ngwishîre ci omurhima gwâni guzîne. Namâyumva Muzigirwa wâni akomomba oku lumwi^g: Nyigulira mâshi mwâli wirhu, mukazi wâni, mâshi ngûkù yâni, mâshi Mwinja-Muzira-ishembo. Kali irhwe linyunjwire lume, emviri zinyunjwire mirhonyi ya budufu.

3 Nahogwire iropo lyâni, kurhi nashubigi riyambala? Nashusire amagulu, Kurhi nashibigigazinza?

4 Musimwa wâni agezize okuboko omu murhule gw’olumvi; namayumva omurhima gwadûrha.

5 Nti nazûka, nti nyigulire Muzigirwa wâni, enfune zâni zamayunjula mavurha, eminwe yâni namàrhônya mavurha mangu! oku kahamikizo k’olumvi^h.

6 Nti nàyigulira Muzigirwa wâni, kusiga agalusire arhaciboneka! Okugenda kwâge kwarhuma narhibuka omurhima. Namulonzize ci ntacimubwîne, namuhamagire ci arhacishuzize.

7 Abalalizi bambuganyire, bala bagera-gera omu ngo budufu. Banshûsireⁱ bànyagaza, banyaga ecirondo câni, balya balanga ebyôgo by’olugo.

8 Banyere b’e Yeruzalemu, mwe mukasinga, bici mwabwira Muzigirwa wâni mukamubona? Nalwâzire endwâla y’obuzigire

Abimbiza

9 Omuzigirwa wâwe bici alushire abandi, wâni Mwinja-Olushire abandi bakazi. Omuzigirwa wâwe bici alushire abandi obwo warhuyimbirira ntyo?

Omuhya

10 Omuzigirwa wâni aciri musole gukanyire, arhankahabwa omu cihumbi.

11 Irhwe lyage lya masholo gacire bwenêne, emviri zâge, mashami ga mirhanda, nyîru-nyîru aka hungwe^j.

12 Amasu gâge nka ngûkù, oku mîshi omu lwôgero, nka kulyala ziyôga omu marha, nka kulya zigwa omu nyanja.

13 Amarhama gâge nka malingo ga mubono-bono, nka ntondo za bukù. Akanwa kâge nka bwaso bwa lisi, amavurha gayenga garhabamwo izabyo.

14 Enfune zâge nshangabuye za masholo, ziyunjwire mabuye g’e Tarsis, enda yâge eri nka muntinda gw’ihembe, guli nka kulya baguyambika enjuma z’e Safiri.

15 Amagulu gâge nka nkingi za mabuye mêru, nkingi ziyimangire oku masholo gacire bwenêne. Enshusho yâge, kwo ashushire aka Libano^k, ntwâli nka nduluma.

16 Emyanzi yâge minunu-minunu, naye yene mushagalusa; kwo ali ntyo Omuzigirwa wâni, kwo ali ntyo omulume wâni, wâni mwe banyere b’e Yeruzalemi.

Hoheslied/Canticles 5

בָּ֣אתִי לְגַנִּי֮ אֲחֹתִ֣י כַלָּה֒ אָרִ֤יתִי מֹורִי֙ עִם־בְּשָׂמִ֔י אָכַ֤לְתִּי יַעְרִי֙ עִם־דִּבְשִׁ֔י שָׁתִ֥יתִי יֵינִ֖י עִם־חֲלָבִ֑י 1 

אִכְל֣וּ רֵעִ֔ים שְׁת֥וּ וְשִׁכְר֖וּ דֹּודִֽים׃ ס

אֲנִ֥י יְשֵׁנָ֖ה וְלִבִּ֣י עֵ֑ר קֹ֣ול׀ דֹּודִ֣י דֹופֵ֗ק פִּתְחִי־לִ֞י אֲחֹתִ֤י רַעְיָתִי֙ יֹונָתִ֣י תַמָּתִ֔י שֶׁרֹּאשִׁי֙ נִמְלָא־טָ֔ל קְוֻּצֹּותַ֖י רְסִ֥יסֵי לָֽיְלָה׃ 2 

פָּשַׁ֨טְתִּי֙ אֶת־כֻּתָּנְתִּ֔י אֵיכָ֖כָה אֶלְבָּשֶׁ֑נָּה רָחַ֥צְתִּי אֶת־רַגְלַ֖י אֵיכָ֥כָה אֲטַנְּפֵֽם׃ 3 

דֹּודִ֗י שָׁלַ֤ח יָדֹו֙ מִן־הַחֹ֔ר וּמֵעַ֖י הָמ֥וּ עָלָֽיו׃ 4 

קַ֥מְתִּֽי אֲנִ֖י לִפְתֹּ֣חַ לְדֹודִ֑י וְיָדַ֣י נָֽטְפוּ־מֹ֗ור וְאֶצְבְּעֹתַי֙ מֹ֣ור עֹבֵ֔ר עַ֖ל כַּפֹּ֥ות הַמַּנְעֽוּל׃ 5 

פָּתַ֤חְתִּֽי אֲנִי֙ לְדֹודִ֔י וְדֹודִ֖י חָמַ֣ק עָבָ֑ר נַפְשִׁי֙ יָֽצְאָ֣ה בְדַבְּרֹ֔ו בִּקַּשְׁתִּ֨יהוּ֙ וְלֹ֣א מְצָאתִ֔יהוּ קְרָאתִ֖יו וְלֹ֥א עָנָֽנִי׃ 6 

מְצָאֻ֧נִי הַשֹּׁמְרִ֛ים הַסֹּבְבִ֥ים בָּעִ֖יר הִכּ֣וּנִי פְצָע֑וּנִי נָשְׂא֤וּ אֶת־רְדִידִי֙ מֵֽעָלַ֔י שֹׁמְרֵ֖י הַחֹמֹֽות׃ 7 

הִשְׁבַּ֥עְתִּי אֶתְכֶ֖ם בְּנֹ֣ות יְרוּשָׁלִָ֑ם אִֽם־תִּמְצְאוּ֙ אֶת־דֹּודִ֔י מַה־תַּגִּ֣ידוּ לֹ֔ו שֶׁחֹולַ֥ת אַהֲבָ֖ה אָֽנִי׃ 8 

מַה־דֹּודֵ֣ךְ מִדֹּ֔וד הַיָּפָ֖ה בַּנָּשִׁ֑ים מַה־דֹּודֵ֣ךְ מִדֹּ֔וד שֶׁכָּ֖כָה הִשְׁבַּעְתָּֽנוּ׃ 9 

דֹּודִ֥י צַח֙ וְאָדֹ֔ום דָּג֖וּל מֵרְבָבָֽה׃ 10 

רֹאשֹׁ֖ו כֶּ֣תֶם פָּ֑ז קְוּצֹּותָיו֙ תַּלְתַּלִּ֔ים שְׁחֹרֹ֖ות כָּעֹורֵֽב׃ 11 

עֵינָ֕יו כְּיֹונִ֖ים עַל־אֲפִ֣יקֵי מָ֑יִם רֹֽחֲצֹות֙ בֶּֽחָלָ֔ב יֹשְׁבֹ֖ות עַל־מִלֵּֽאת׃ 12 

לְחָיָו֙ כַּעֲרוּגַ֣ת הַבֹּ֔שֶׂם מִגְדְּלֹ֖ות מֶרְקָחִ֑ים שִׂפְתֹותָיו֙ שֹֽׁושַׁנִּ֔ים נֹטְפֹ֖ות מֹ֥ור עֹבֵֽר׃ 13 

יָדָיו֙ גְּלִילֵ֣י זָהָ֔ב מְמֻלָּאִ֖ים בַּתַּרְשִׁ֑ישׁ מֵעָיו֙ עֶ֣שֶׁת שֵׁ֔ן מְעֻלֶּ֖פֶת סַפִּירִֽים׃ 14 

שֹׁוקָיו֙ עַמּ֣וּדֵי שֵׁ֔שׁ מְיֻסָּדִ֖ים עַל־אַדְנֵי־פָ֑ז מַרְאֵ֨הוּ֙ כַּלְּבָנֹ֔ון בָּח֖וּר כָּאֲרָזִֽים׃ 15 

חִכֹּו֙ מַֽמְתַקִּ֔ים וְכֻלֹּ֖ו מַחֲמַדִּ֑ים זֶ֤ה דֹודִי֙ וְזֶ֣ה רֵעִ֔י בְּנֹ֖ות יְרוּשָׁלִָֽם׃ 16 

6

Abîmbiza

1 Ngahi Omuzigirwa wâwe ajirage, wâni Mwinja-Olushire abandi bakazi? Ngahi ayerekirage, Omuzigirwa wâwe, rhumulonze haguma nâwe?

Omuhya

2 Omuzigirwa wâni ayandagalire omu busâne^l bwage, omu mivungiro yahumula bwinja, kulonza mpu ayâbulire obuso bwâge omu busâne, anahumbule obwaso bwa Iisi.

3 Niono ndi wa Muzigirwa wâni, naye Muzigirwa wâni ali wâni. Ayâbulire obuso bwage omu mauwa ga lisi.

Ecîtakîro ca karhanu

Omuhya-mulume

4 Mwîra-kazi wâni, kwo oyinjiha aka Tirsa, kwo osoleha aka Yeruzalemu. We côbohwa nk’engabo z’amatabâro.

5 Orhandole ntya, amasu ogwerhe gamambuza omurhima. Emviri zikuli oku irhwe buso bwa mpene, kula bunahona oku mwandagalo gwa Galadi.

6 Amino ogwerhe, buso bwa bibuzi, kula bisôka byarhenga omu izîko. Ngasi ciguma n’ecabo c’omu mahasha, na nta mwîhala gubirimwo.

7 Amarhama gawe nka mpande za gerenadi, omu mushangi gukuli ebusu.

8 Abagoli bali makumi-gali ndarhu, abakazi baherula bali makumi gali munani, n’abana-nyere (barhaganjwa) mwandu.

9 Engûkù yani eri nguma^m. Muguma-obula-ishembo ali muguma nie nnaye. Ali wago-wago omu mwâbo, murhonyi w’omuzîre wamuburhaga Abahya bamubwine bàmusîma. Abagoli n’abakazi baherula bamuyûnamira

10 “mpu ye ndi oyo oyishire nka mucera-cera, mwinja nka mwezi. Ayisha amoleka nk’izuba, mudârhi nka ngabo za balwiⁿ”.

11 Nayandagalira omu busâni bw’amalehe nti ndole oku emburho yamera omu lubanda, nti ndole oku emizabibu yashabuka nti ndole erhi emirehe ekola yâyâsa.

12 Ntamanyiri kurhi, … Ci omurhima gwankweba omu ngâle z’olubaga lwâni, nka murhambo.

Hoheslied/Canticles 6

אָ֚נָה הָלַ֣ךְ דֹּודֵ֔ךְ הַיָּפָ֖ה בַּנָּשִׁ֑ים אָ֚נָה פָּנָ֣ה דֹודֵ֔ךְ וּנְבַקְשֶׁ֖נּוּ עִמָּֽךְ׃ 1 

דֹּודִי֙ יָרַ֣ד לְגַנֹּ֔ו לַעֲרוּגֹ֖ות הַבֹּ֑שֶׂם לִרְעֹות֙ בַּגַּנִּ֔ים וְלִלְקֹ֖ט שֹֽׁושַׁנִּֽים׃ 2 

אֲנִ֤י לְדֹודִי֙ וְדֹודִ֣י לִ֔י הָרֹעֶ֖ה בַּשֹּׁושַׁנִּֽים׃ ס 3 

יָפָ֨ה אַ֤תְּ רַעְיָתִי֙ כְּתִרְצָ֔ה נָאוָ֖ה כִּירוּשָׁלִָ֑ם אֲיֻמָּ֖ה כַּנִּדְגָּלֹֽות׃ 4 

הָסֵ֤בִּי עֵינַ֨יִךְ֙ מִנֶּגְדִּ֔י שֶׁ֥הֵ֖ם הִרְהִיבֻ֑נִי שַׂעְרֵךְ֙ כְּעֵ֣דֶר הָֽעִזִּ֔ים שֶׁגָּלְשׁ֖וּ מִן־הַגִּלְעָֽד׃ 5 

שִׁנַּ֨יִךְ֙ כְּעֵ֣דֶר הָֽרְחֵלִ֔ים שֶׁעָל֖וּ מִן־הָרַחְצָ֑ה שֶׁכֻּלָּם֙ מַתְאִימֹ֔ות וְשַׁכֻּלָ֖ה אֵ֥ין בָּהֶֽם׃ 6 

כְּפֶ֤לַח הָרִמֹּון֙ רַקָּתֵ֔ךְ מִבַּ֖עַד לְצַמָּתֵֽךְ׃ 7 

שִׁשִּׁ֥ים הֵ֨מָּה֙ מְּלָכֹ֔ות וּשְׁמֹנִ֖ים פִּֽילַגְשִׁ֑ים וַעֲלָמֹ֖ות אֵ֥ין מִסְפָּֽר׃ 8 

אַחַ֥ת הִיא֙ יֹונָתִ֣י תַמָּתִ֔י אַחַ֥ת הִיא֙ לְאִמָּ֔הּ בָּרָ֥ה הִ֖יא לְיֹֽולַדְתָּ֑הּ רָא֤וּהָ בָנֹות֙ 9 

וַֽיְאַשְּׁר֔וּהָ מְלָכֹ֥ות וּפִֽילַגְשִׁ֖ים וַֽיְהַלְלֽוּהָ׃ ס

מִי־זֹ֥את הַנִּשְׁקָפָ֖ה כְּמֹו־שָׁ֑חַר יָפָ֣ה כַלְּבָנָ֗ה בָּרָה֙ כַּֽחַמָּ֔ה אֲיֻמָּ֖ה כַּנִּדְגָּלֹֽות׃ ס 10 

אֶל־גִּנַּ֤ת אֱגֹוז֙ יָרַ֔דְתִּי לִרְאֹ֖ות בְּאִבֵּ֣י הַנָּ֑חַל לִרְאֹות֙ הֲפָֽרְחָ֣ה הַגֶּ֔פֶן הֵנֵ֖צוּ הָרִמֹּנִֽים׃ 11 

לֹ֣א יָדַ֔עְתִּי נַפְשִׁ֣י שָׂמַ֔תְנִי מַרְכְּבֹ֖ות עַמִּי־נָדִֽיב׃ 12 

7

Abimbiza

1 Galuka galuka Sulamita^o, galuka galuka rhukulole ebusu. Cici mwâlolakwo Sulamita mwanasamira okwo bigamba byombi?

Omuhya-mulume

2 Ala amagulu gawe nka gayinjiha omu mikarabanda yawe, wâni mwâli wa Nnahano!

3 Omunyunyu^p ogwerhe ! kwo guli nka ntabunganwa erhalimwo idivayi. Enda yawe cirundo ca ngano cizonzirwe n’obwaso bwa lisi.

4 Amabêre^q gawe gombi, bana-hene babirhi, mahasha ga kashafu.

5 Igosi lyawe kwo liri nka nkingi y’ihembe. Amasu gawe kwo gali ak’enyôgero za Hesboni, aha muhango gwa Bati-Rabimi. Izulu lyawe nka munara gw’e Libano muzamu oyerekire e Damasi.

6 Irhwe lyawe kwo liyimanzire ak’entondo ya Karmeli; ensirha balilukire kwo ziri nka kaduku. Mwâmi arhonyize emihunga yawe.

7 Nka wayinjiha wâni; nka wasoleha wâni!

8 Kwo osogorosire nka murhanda, n’amabêre gawe nsisi za murhanda.

9 Nanaciderha nti narhangishonera oku murhanda, nyankekwo bihadu nka binga. Amabêre gâwe gabe nka nsisi za muzabibu, n’obwehe bw’omûka gwâwe buhumule nk’irehe linja;

10 ebinwa byawe bibe nk’irivayi linunu!

Omuhya

Liryâla Omuzigirwa wâni akananywa, liryâla akanabêza omu kanwa aha karhî k’amino.

11 Niono ndi wa Muzigirwa wâni, n’omurhima gwâge emunda ndi guyêrekire.

12 Yisha Muzigirwa wâni, yisha rhuje omu mashwa! Mwo rhwajilâla omu bishagala,

13 buca sezi^r rhuje omu ishwa ly’emizabibu. Rhwalola erhi omuzabibu gukola gushabusire, erhi kuyasa gukola gwayasa, erhi emirhi y’engerenadi ekola yayâsa. Lyo nakuha obuzigire bwâni ago mango.

14 Amandragori^s gohe gakola gadwirhe gabaya, n’amalehe minja goshi aha luso garhuli. Amahyahya n’amarhanzi, nkubikirego wâshi Muzigirwa wâni.

Hoheslied/Canticles 7

שׁ֤וּבִי שׁ֨וּבִי֙ הַשּׁ֣וּלַמִּ֔ית שׁ֥וּבִי שׁ֖וּבִי וְנֶחֱזֶה־בָּ֑ךְ מַֽה־תֶּחֱזוּ֙ בַּשּׁ֣וּלַמִּ֔ית כִּמְחֹלַ֖ת הַֽמַּחֲנָֽיִם׃ 1 

מַה־יָּפ֧וּ פְעָמַ֛יִךְ בַּנְּעָלִ֖ים בַּת־נָדִ֑יב חַמּוּקֵ֣י יְרֵכַ֔יִךְ כְּמֹ֣ו חֲלָאִ֔ים מַעֲשֵׂ֖ה יְדֵ֥י אָמָּֽן׃ 2 

שָׁרְרֵךְ֙ אַגַּ֣ן הַסַּ֔הַר אַל־יֶחְסַ֖ר הַמָּ֑זֶג בִּטְנֵךְ֙ עֲרֵמַ֣ת חִטִּ֔ים סוּגָ֖ה בַּשֹּׁושַׁנִּֽים׃ 3 

שְׁנֵ֥י שָׁדַ֛יִךְ כִּשְׁנֵ֥י עֳפָרִ֖ים תָּאֳמֵ֥י צְבִיָּֽה׃ 4 

צַוָּארֵ֖ךְ כְּמִגְדַּ֣ל הַשֵּׁ֑ן עֵינַ֜יִךְ בְּרֵכֹ֣ות בְּחֶשְׁבֹּ֗ון עַל־שַׁ֨עַר֙ בַּת־רַבִּ֔ים אַפֵּךְ֙ כְּמִגְדַּ֣ל הַלְּבָנֹ֔ון צֹופֶ֖ה פְּנֵ֥י דַמָּֽשֶׂק׃ 5 

רֹאשֵׁ֤ךְ עָלַ֨יִךְ֙ כַּכַּרְמֶ֔ל וְדַלַּ֥ת רֹאשֵׁ֖ךְ כָּאַרְגָּמָ֑ן מֶ֖לֶךְ אָס֥וּר בָּרְהָטִֽים׃ 6 

מַה־יָּפִית֙ וּמַה־נָּעַ֔מְתְּ אַהֲבָ֖ה בַּתַּֽעֲנוּגִֽים׃ 7 

זֹ֤את קֹֽומָתֵךְ֙ דָּֽמְתָ֣ה לְתָמָ֔ר וְשָׁדַ֖יִךְ לְאַשְׁכֹּלֹֽות׃ 8 

אָמַ֨רְתִּי֙ אֶעֱלֶ֣ה בְתָמָ֔ר אֹֽחֲזָ֖ה בְּסַנְסִנָּ֑יו וְיִֽהְיוּ־נָ֤א שָׁדַ֨יִךְ֙ כְּאֶשְׁכְּלֹ֣ות הַגֶּ֔פֶן וְרֵ֥יחַ אַפֵּ֖ךְ כַּתַּפּוּחִֽים׃ 9 

וְחִכֵּ֕ךְ כְּיֵ֥ין הַטֹּ֛וב הֹולֵ֥ךְ לְדֹודִ֖י לְמֵישָׁרִ֑ים דֹּובֵ֖ב שִׂפְתֵ֥י יְשֵׁנִֽים׃ 10 

אֲנִ֣י לְדֹודִ֔י וְעָלַ֖י תְּשׁוּקָתֹֽו׃ ס 11 

לְכָ֤ה דֹודִי֙ נֵצֵ֣א הַשָּׂדֶ֔ה נָלִ֖ינָה בַּכְּפָרִֽים׃ 12 

נַשְׁכִּ֨ימָה֙ לַכְּרָמִ֔ים נִרְאֶ֞ה אִם פָּֽרְחָ֤ה הַגֶּ֨פֶן֙ פִּתַּ֣ח הַסְּמָדַ֔ר הֵנֵ֖צוּ הָרִמֹּונִ֑ים שָׁ֛ם אֶתֵּ֥ן אֶת־דֹּדַ֖י לָֽךְ׃ 13 

הַֽדּוּדָאִ֣ים נָֽתְנוּ־רֵ֗יחַ וְעַל־פְּתָחֵ֨ינוּ֙ כָּל־מְגָדִ֔ים חֲדָשִׁ֖ים גַּם־יְשָׁנִ֑ים דֹּודִ֖י צָפַ֥נְתִּי לָֽךְ׃ 14 

8

1 Ocibaga mushinja wirhu, olya wayonkaga ibêre lya nyâma^t! Singa amango nkubuganyire embuga nanakuhôbera abandi barhanangaye.

2 Nanakuheka nkuhise omu mwa nyâma^u nawe onyigîrize. Nankakulabuzize oku irivayi lyani linjinja n’oku murhobo gwâni gw’engerenadi;

3 Okuboko kwâge kulembe kwo nshegemire, n’okulyo kwage kwo kunzonzire.

Omuhya-mulume

4 Banyere b’e Yeruzalemu, mwe mukasinga, murhatule, murhatule Musîmwa wâni n’ensa y’okushâsha kwâge erhacihika.

Okushwinja

5 Mwa ndi ôla wayinamuka arhenga omu irungu ayegemîre Omuzigirwa wâge? Ho nakutuliraga aha murhi gw’epomi, halya nyoko ayankiraga izimi lyawe honene, halyala ayankiraga izimi omuzire wakuburhaga^v.

Omuhya

6 Ompire nka ciziriko oku murhima gwâwe, nka ciziriko oku kuboko kwâwe. Bulyala obuzigire kwo buzibuha nka lufù^w, emitula yo miguma n’okuzimu, naye ye karhagomba. Emyampi y’emitula guba muliro, ngulumira ya Nyamuzinda.

7 Amîshi galuge kurhi, garhazimiza buzigire, nanga obuzigire burhahêkwa na lwîshi. Owahâna ebiri omu mwage byoshi mpu agule enzigi, kagayo kwône akayungukamwo.

Enyushûlo

Bashinja haho omuhya

8 Mwâli wirhu^x ali murho: ibêre lyage lirhacihona; Lero kurhi rhwajira mwâli wirhu olusiku bâmuganîza?

Omuhya-mulume

9 Akaba ali lukûta, rhwalushwinja n’amarhale, gukaba muhango, rhunâgusêze n’embaho z’enduluma.

Omuhya

10 Nciberire lukûta, n’amabêre gani go galigi minara. Omu masu gâge, ndi nka mbwine omurhûla obu!

11 Salomoni âjiraga ishwa ly’emizabibu aha Baali-Hamoni. Alilangisa abalanzi, mpu ngasi muguma ayishimugalulira ebyafa by’amalehe: cihumbi ca magerha.

12 Eryani ishwa ly’emizabibu ndwirhe nalilangîra: Wâni Salomoni ebihumbi by’amagerha byo byâwe, n’amagana abirhi g’abalanzi b’amalehe.

Omuhya-mulume

13 Nawe wabêra omu masâne, abirhu badwirhe bakuyumva. Nani, obe nka walinyumvisa! izu lyawe^y!

Omuhya

14 Yâka, Muzigirwa wâni obe nka kashafu, nka mutwîra gwa kashafu kalume, oyâkire oku ntondo z’amalashi!

Hoheslied/Canticles 8

1 מִ֤י יִתֶּנְךָ֙ כְּאָ֣ח לִ֔י יֹונֵ֖ק שְׁדֵ֣י אִמִּ֑י אֶֽמְצָאֲךָ֤ בַחוּץ֙ אֶשָּׁ֣קְךָ֔ גַּ֖ם לֹא־יָב֥וּזוּ לִֽי׃  

אֶנְהָֽגֲךָ֗ אֲבִֽיאֲךָ֛ אֶל־בֵּ֥ית אִמִּ֖י תְּלַמְּדֵ֑נִי אַשְׁקְךָ֙ מִיַּ֣יִן הָרֶ֔קַח מֵעֲסִ֖יס רִמֹּנִֽי׃ 2 

שְׂמֹאלֹו֙ תַּ֣חַת רֹאשִׁ֔י וִֽימִינֹ֖ו תְּחַבְּקֵֽנִי׃ 3 

הִשְׁבַּ֥עְתִּי אֶתְכֶ֖ם בְּנֹ֣ות יְרוּשָׁלִָ֑ם מַה־תָּעִ֧ירוּ׀ וּֽמַה־תְּעֹֽרְר֛וּ אֶת־הָאַהֲבָ֖ה עַ֥ד שֶׁתֶּחְפָּֽץ׃ ס 4 

מִ֣י זֹ֗את עֹלָה֙ מִן־הַמִּדְבָּ֔ר מִתְרַפֶּ֖קֶת עַל־דֹּודָ֑הּ תַּ֤חַת הַתַּפּ֨וּחַ֙ עֹֽורַרְתִּ֔יךָ שָׁ֚מָּה חִבְּלַ֣תְךָ אִמֶּ֔ךָ שָׁ֖מָּה חִבְּלָ֥ה יְלָדַֽתְךָ׃ 5 

שִׂימֵ֨נִי כַֽחֹותָ֜ם עַל־לִבֶּ֗ךָ כַּֽחֹותָם֙ עַל־זְרֹועֶ֔ךָ כִּֽי־עַזָּ֤ה כַמָּ֨וֶת֙ אַהֲבָ֔ה קָשָׁ֥ה כִשְׁאֹ֖ול קִנְאָ֑ה רְשָׁפֶ֕יהָ רִשְׁפֵּ֕י אֵ֖שׁ שַׁלְהֶ֥בֶתְיָֽה׃ 6 

מַ֣יִם רַבִּ֗ים לֹ֤א יֽוּכְלוּ֙ לְכַבֹּ֣ות אֶת־הָֽאַהֲבָ֔ה וּנְהָרֹ֖ות לֹ֣א יִשְׁטְפ֑וּהָ 7 

אִם־יִתֵּ֨ן אִ֜ישׁ אֶת־כָּל־הֹ֤ון בֵּיתֹו֙ בָּאַהֲבָ֔ה בֹּ֖וז יָב֥וּזוּ לֹֽו׃ ס

אָחֹ֥ות לָ֨נוּ֙ קְטַנָּ֔ה וְשָׁדַ֖יִם אֵ֣ין לָ֑הּ מַֽה־נַּעֲשֶׂה֙ לַאֲחֹתֵ֔נוּ בַּיֹּ֖ום שֶׁיְּדֻבַּר־בָּֽהּ׃ 8 

אִם־חֹומָ֣ה הִ֔יא נִבְנֶ֥ה עָלֶ֖יהָ טִ֣ירַת כָּ֑סֶף וְאִם־דֶּ֣לֶת הִ֔יא נָצ֥וּר עָלֶ֖יהָ ל֥וּחַ אָֽרֶז׃ 9 

אֲנִ֣י חֹומָ֔ה וְשָׁדַ֖י כַּמִּגְדָּלֹ֑ות אָ֛ז הָיִ֥יתִי בְעֵינָ֖יו כְּמֹוצְאֵ֥ת שָׁלֹֽום׃ פ 10 

כֶּ֣רֶם הָיָ֤ה לִשְׁלֹמֹה֙ בְּבַ֣עַל הָמֹ֔ון נָתַ֥ן אֶת־הַכֶּ֖רֶם לַנֹּטְרִ֑ים אִ֛ישׁ יָבִ֥א בְּפִרְיֹ֖ו אֶ֥לֶף כָּֽסֶף׃ 11 

כַּרְמִ֥י שֶׁלִּ֖י לְפָנָ֑י הָאֶ֤לֶף לְךָ֙ שְׁלֹמֹ֔ה וּמָאתַ֖יִם לְנֹטְרִ֥ים אֶת־פִּרְיֹֽו׃ 12 

הַיֹּושֶׁ֣בֶת בַּגַּנִּ֗ים חֲבֵרִ֛ים מַקְשִׁיבִ֥ים לְקֹולֵ֖ךְ הַשְׁמִיעִֽינִי׃ 13  בְּרַ֣ח׀ דֹּודִ֗י וּֽדְמֵה־לְךָ֤ לִצְבִי֙ אֹ֚ו לְעֹ֣פֶר הָֽאַיָּלִ֔ים עַ֖ל הָרֵ֥י בְשָׂמִֽים׃ 14

---

 ^a1.3 Omuhya: lsraheli yeri muhya wa Nyamuzinda: naye Nyamuzinda yene ye Muhya-Mulume.

 ^b1.4 Abanyere go mashanja. Arhali Israheli yene walolakwo Nyamuzinda obucire. Agandi mashanja goshi nago ye Muciza wago. -Nyamuzinda ye Mwami w’olubaga lwage. -Omu ka-Nyamuzinda k’e Yeruzalemu. -Banaderha mpu omuntu anayigurhe obusîme. Omu Mwandiko Mutagatifu namwo banaderhe mpu obusîme bunalaluse nka mamvu.

 ^c1.5 Ndi mwîru ci ndi mwinja: -lsraheli arhahezagya obwinja bwage ciru akaba ali omu buja e Babiloni. -Kedari na Shalma, bishagala by’e Buharabu. Amahêma g’abagendagenda omu irungu (babedwini), gaba gajizirwe n’empu z’empene ganaba mîru.

 ^d1.6 Bagala ba nyâma: Ngabo ya Bakaldeyi ba Nabukondonozori: bo bàshâbaga Yeruzalemu. Abakaldeyi bali bene wabo Israheli bulya Abrahamu âli w’e Huri emwa Abakaldeyi (Murh 11, 28.31). -Buja bw’e Babiloni. -Israheli oyo obuja bwàkulaga aha mwage, bwamuheka emwa bene.

 ^e1.7 -Muzigirwa w’omurhima gwâni, nk’omuhya ye waderha -Nyamubâho ye Lungere wa Israheli. -Agandi maso, go gandi mashanja.

 ^f1.8 Israheli, ishanja lishogwa. Namwinja w’abakazi boshi ye Israheli, ishanja lishogwa.

 ^g1.9 Obuja bw’e Babiloni bushushine na bulya bw’e Misiri.

 ^h1.11 Okuyambikwa ebisikiyo bihyahya kuli kuyerekwa oburhonyi: akolaga aleka ebi ali agwerhe amango ali muja, ayambale ebihyahya. Rhulole muli Lk 15, 22.

 ⁱ1.14 1, 14: Olwo lugo kwo luderhwa buno mpu ye « Ain Djidi », omu iderha ly’Abaharabu), ebwa Nyanja y’Omunyu. -Obuso n’abana-hene, gwo muzinzi gw’abaja erhi aharhenga buja. -Ntondo ya Siyoni yo abâmi b’Israheli bayûbakagakwo.

 ^j1.16 1, 16: Encingo, co cihugo ca Paalestina-Israheli, cihugo cigishe, cirya ciyêramwo ngasi hyasi na ngasi lushogo.

 ^k2.1 Cibandâna c’ebwa nyanja nnene (Mediteraneya, kwo kuderha Nyanja y’e karhî ka Bulaya na Afrika), aha karhi ka Karmeli na Jafa.

 ^l2.3 Busîme bw’okuba n’Omusîmwa.

 ^m2.10 Omuhya n’omuhya-mulume bayisha balonzanya.

 ⁿ2.11 Empondo erhi mango ga mboho: kurhengera mwezi gwa kali ikumi na liguma kuhika o gwa kabirhi erhi gwa kasharhu,

 ^o2.12 Erhi amango g’emboho gahwa, banarhangira amango minja, mpu yo «printemps»: emirhi eyase, ebinyunyi biryogôle.

 ^p2.15 Abo «banyambwe», bo balungu babi badwirhe bayônera Israheli. (Rhulole rnuli Ezr 4, 2; 9, 2; 10, 18; Neh 2, 19; 3, 34). 2, 16: Israheli, lubaga lwa Nyamubâho; na Nyamubâho yene Israheli ayishi. Kwo kuderha oku Nyamubâho ashubûzize olubaga lwage. Alugalula omu Paalestina-Israheli-Israheli (Lola 2,1).

 ^q2.17 Erhi «entondo z’ebintu biberange». Ako kanwa kakengezize ecihango ca Nyamuzinda bo na Abrahamu (Murh 15, 9-10). Go mango Nyamuzinda ahâga Abrahamu omulagi.

 ^r3.2 Lugo lwa Yeruzalemu olwôla; kulya kuba banyere b’e Yeruzalemu bayakûzibwe, na Ka-Nyamuzinda k’e Yeruzalemi badwirhe haderha (1, 4, 17; 3, 4; 5, 10-16).

 ^s3.4 «Omu mwa nnina», kwo kuderha omu «ka-Nyamuzinda», k’e Yeruzalemu; Bene-Israheli barhanzi, balya bàyûbakaga aka-Nyamuzinda abôla adesire mpu nnina! Omu «hatagatifu-hatagatifu».

 ^t3.6 Omugi mulî-mulî ciba cimanyiso ciyerekire aha Nyamuzinda ali. (Lub 13,22). Omu lubungo lwa kabirhi, Nyamuzinda yene ogalwire abali bahêsirwe buja (Iz 40,3). Abarhunzi b’omu Israheli bàkagijà malashi cingana e Buharabu n’emwa Abahindi (Ezr 17, 4; 27, 13-25).

 ^u3.7 Eri izino «Shalomô, (Salama), kwo liri nka kula rhwakaderha «Murhûla» omu mashi. Abâli omu buja bakazagiringa oku «omurhûla» gwâyisha obuja buhwa (lz 11, 6; 9, 5-6; Ezr 34, 23-25). Salomoni badesire aha, arhali olya murhanzi, ci omwami wayisha n’omurhûla: Masiha.

 ^v3.9 Bakengezize enyumpa Salomoni akazagitwiramwo emmanja n’entebe 3 kazagitamalakwo ago mango.

 ^w3.11 Mpu balole oku bayimika omwami w’omurhûla: Masiha. Oyo nnina wa mwâmi, lwo lubaga lwa Nyamubâho (1, 5; 3, 4). Omu Israheli, mwâmi arharhangira omukolo n’olubaga lu rhacimuyankirira, ciru akaha Nyamuzinda yene wacimwishogaga (1 Sam 11,5; 1 Nga 11, 10, 29, 22). Olwo lusiku lw’obuhya, lwo lusiku lw’okugaluka kw’omukazi wali ogenzire; lwa kushubirhona kw’owali wamashombehala: okwo kwaba omu mango ga Masiha (lz 61, 10; 62, 3-5).

 ^x4.1 Olushungi lw’omuhya, lwakazâgihona ehusu, lubwikire (Murh 24, 65; 29, 23-25). Empene z’e Palestina-Israheli ziba za bishamvu na nyiru.

 ^y4.2 Amîno mêru: Amango omushaku guciri murho, go mango biyeruha bwenêne.

 ^z4.3 «Grenade», liba irehe lirhenga oku murhi mpu ye «grenadier»; murhi gumera omu bihugo biri eburhambi bw’enyanja y’e «Mediteraneyo».

 ^a4.4 Magerha gali omu igosi ago (Iz 27, 10-11). 4, 6: Ntondo barherekêrerakwo eyo. Yo enabâkwo aka-Nyamuzinda k’e Yeruzalemu.

 ^b4.7 lsraheli acêsibwe n’amalibuko abwine e Babiloni (lz 40,2); akola acibêrire «muzirizabyo». Oburhe bw’owamuhanaga bwahwire.

 ^c4.8 Mukazi wâni: Israheli kwo abire nka mukazi iba ahulusize erhi bulala bwage burhuma (Hoz 2, 4; Yer 3, 1-8; Iz 54, 6-7); amango g’okugendimugalula, galigi nka ga kusheba (Hoz 2, 21-22; Iz 49. 18). Oyimanzire oku ntondo ya Hermoni, anabone Palestina-Israheli bwinja. Israheli nk’aderha ahabisha bamuhekaga buja, kwo abaderha mpu biryanyi: ngoromora erhi kapiri (Yer 4, 7; 5, 6; Nah 2, 12-14).

 ^d4.11 Ecihugo ciyêzire, kudûdusa cidûdusa, cibaye bwinja (Hoz 14. 17). Omukazi wâbwine nyumpa naye, anabaye enyumpa! Okurhwinja kwage kunayumvise oku abwinc e nyumpa!

 ^e4.12 busâne: Abalêbi bayôrha baderha oku Israhcli muhyahya âbâ busâni bwa Nyamuzinda, busâni bulimwo emirhi yahûmula bwinja: Hoz 14, 6-7; Eze 3, 35; Iz 51, 3.

 ^f4.14 «Kinamomi» guli murhi gurhaba eno Bushi; rhugudesire nk’oku gunadesirwe omu Cihabraniya n’omu Cigereki; nk’oku rhunaderha omurhi gwa «karadusi» nk’oku gunaderhwa omu cilatini.

 ^g5.2 Olume ciri cimanyiso c’omugisho gwa Nyamubâho, bwenêne omugisho gw’amango gâyi sha (Lola Hoz 14.6).

 ^h5.5 Emunda omuhya-mulume aderheraga mpu ayigule olumvi lumuyabira, àsiga amavurha g’amalashi gàmuli omu nfune gahûmula oku lumvi. Asiga olumvi lwabaya!!

 ⁱ5.7 Abôla balâlizi burhanzi barhakafukunyize (3, 3); lero kukola kuhiva bahiva n’okushurha nyamukazi.

 ^j5.11 Omuhya acirhonyize! Kwo abwine omulume wâge nka bûbake buzibu-zibu, bwenêne obûbake bw’aka-Nyamuzinda.

 ^k5.15 Aka.-Nyamuzinda ka Salomoni, kàli kayûbasirwe n’emirhi y’e Libano.

 ^l6.2 Obwo busâne, kuli kuderha ecihugo ca Paalestina-Israheli, kunali kuderha omuhya.

 ^m6.9 Ogwo mwandu gw’abakazi gukengêzize balya baka Salomoni (mulongo. 8 na 9). Omurhonyi anali muguma: Israheli, ci erhi n’abandi ho banali: go gandi mashanja.

 ⁿ6.10 Ebi binwa bikengêzize okurhenga omu buja bw’e Babiloni; bikengezize n’amango g’aba­ lwi ha Daudi.

 ^o7.1 «Sulamita», kwo kuderha: olyala okola ogwerhe omurhûla; shalom: orhûzize, salama, Omurhûla gwâyisha gwo badesire. Israheli muhyahya âguhâbwa na Salomoni muhyahya. -Kani kwoshi mpu «galuka, galuka»: kuderha mpu ayishe, arhenge emwa bene. Boshi badwirhe balinga olusiku lw’okushubira eka n’okurhenga omu buja bw’e Babiloni. Hali n’okugalula omurhima gwâ1i guhabusire mpu gugaluke: Hoz 3, 5; 5, 15; Yer 3, 14.

 ^p7.3 Ogwo munyunyu, Yeruzalemu oyo, «muyûbake omu karhi k’amashanja» (Eze 5, 5; 38, 12), oku ntondo ezonzirwe n’orhubanda ci kwone arhali enyunda zoshi. -Eryo idivayi, buzigire obwo. -Entondo ziri emarhambi g’entondo ya Yuda, kwo zishusha nka mihuli myûmu ya ngano, (nka ntondo erikwo omushûshu). N’engano ekengeza okuyêra ecihugo câyishiyêra amango ga Masiha. Hoz 14, 6-9; Lul 72. 1. -Obwaso bwa lisi omu rhubanda bulugibà.

 ^q7.4 Ago mabêre, zo ntondo ibirhi: Ebali na Garizimi.

 ^r7.13 Obudufu n’esêzi, mango ga marhangulo; gayishihwa amango ga Masiha (1, 7; 3, 1; 5, 2).

 ^s7.14 Mandragori: mirhi ya malehe eyo nayo; n’obwaso bwayo burhahimwa. kubaya bwinja.

 ^t8.1 Kucifinja okwo Sulamita acîfinjire, erhi: nka wali mwene nyâma! Ci kwone Nyamuzinda, iba w’Israheli, arhali muntu. Ensiku aciderha «Mwene muntu», «Nyamuzinda haguma nirhu, , », «Emanuweli» zo zicifinjirwe.

 ^u8.2 Omu mwa nyâma muli omu ka-Nyamuzinda (3, 4).

 ^v8.5 8, 5: Omuzire wàburhaga Israheli (Eze 16, 3, 44-45). Bene-Israheli emwabo e Kanâni, ishe wabo Muamoriti; nnina Muhititi.

 ^w8.6 Obuzjgire amango bwamarhabâla, kwo kuli nka olufù, burhajibwa omu irhwe. -Emitula kwo eri nka luhali; aha eri, kwo hali nk’aha omuliro guli: kuyokêra eyokêra. -Anagaya birya birugu, bulya birhalêrha buzigire. Byanagendera busha.

 ^x8.8 Mwâli wirhu ye Yeruzalemu oyo badesire: ishwa lirhali linganaci, arhanagwerhi côgo cizibu cakamufungire oku babisha.

 ^y8.13 Omuhya oyo bâbirwe; bamujizire «burhimanya» balonzize okuyumva n’okumanya (Bush 8, 2). Abalenga b’omwandiko kwo bacikebwa mpu ogu musemwa gwayushûlagwa buzinda, erhi n’ecitabu cikola ciyunjwire, kuderha mpu bahugûle ebinwa bimuli. Mpu omuhya wa muli eci citabu: Burhimanya, bwo budesirwe muli co. Nka kulya omu Bush 8, 2-3, burhimanya oli nka mu hya wakanasîmwa, n’omu Mig 31, 10-31, oburhimanya buli nka mukazi mwikubagirwa.