2MA – – DRC MASHI HEBREW BIBLE and MASHI GREEK

1

I. Amaruba oku Bayahudi b’e Misiri

Amaruba marhanzi

1 Kuli bene wabo bali omu Misiri omusingo! Abayahudi bali omu Yeruzalemu n’abandi boshi banali omu Buyahudi, bamulongize omurhûla. 2 Nnâma hanga amujirire aminja, akengêre zirya ndagâno alaganyagya Abrahamu na lzaki na Yakobo, barhumisi bage b’okunali. 3 Amuhe omurhima gw’okumu shenga n’ogw’okushimba akanwa kage, n’ogw’okukajira aminja manji n’obu shagaluke. 4 Ayigule omurhima gwinyu, oku Kanwa kage n’oku marhegeko gage, anamuhe omurhûla. 5 Ayumvirhize amasâla ginyu, anakayumvanya mweshi naye arhanamulekêrerag’omu mango g’amalibuko. 6 Bunôla rhuli rhwamusengerera. 7 Oku burhegesi bwa Demetriyusi, omu mwaka gw’igana na makumi galindarhu na mwenda, rhw’ono Bayahudi rhwamuyandikire; n’obwô la rhwali omu malumwa manji bwenêne garhuyishiraga muli ganôla mango bu lya Yasoni n’ababo bamalenganya ecihugo citagatifu n’obwami. 8 Banaciyôca emihango y’ahantu hatagatifu, n’omuko gw’abêru-kwêru gwabulagwa busha. Ci erhi rhuyumva mwamahûna Nnâmahanga arhubabalire rhwahânyire e nterekêro y’embagwa n’ey’omula gw’enshano. 9 Rhummuyandikire bunôla ku li kummuhûna mpu mushubikakuza olusiku lukulu lwa Amahêma omu mwezi gwa Kislewu. 10 Gwali mwaka gw’igana na makumi gali munani na munani.

Amaruba ga kabirhi g’okuvuga omnnkwa

Ab’omu Buyahudi, ab’e Yeruzalemu, endêko y’abashamuka b’Israheli kuli Yuda, kuli Aristobuli muhanûzi wa mwami Ptolemeyo^a, w’omu bûko bw’abadâhwa, kuguma n’oku Bayahudi banali e Misiri rhumuhîre omusingo, rhuna mulongìze n’akalamo kinja.

11 Obu rhwamayôkolwa na Nnâmahanga muli zirya mbaka nyinji nyinji rhwalimwo, rhuvuzire omunkwa bwenêne ehwa kuba ye warhuhimìre mwami. 12 Bulya Nyamuzinda yenene amirangusize balya bashûbûzanyagya mpu ba lwise olugo lutagatifu.

13 Bulya neci, oyôla mwami mushombanyi erhi amanasôkera e Persi n’e ngabo y’abalwi, erya yakazagibonekana nka erhankahimwa, batumirhirwa omu ka-Nyamuzinda ka Nanaya^b omu kurhebwa n’abadâhwa ba Nanaya. 14 A ntiyokusi anacija ahôla boshi n’abìra bage, mpu alisheba omuzimu-kazi Nanaya erhi analangalire oku ayishihâbwa obuhirhi bwalimwo nka ngulo (ishigi). 15 Abadâhwa ba Nanaya banacibiyêrekana, naye yene anacija boshi n’abantu bage basungunu omu ndalâla ya ka-Nyamuzinda katagatifu. 16 Erhi Antiyokusi aba amaja mulya, banacihamika aka-Nyamuzinda n’erhi baba bamayîgula omuhango gw’omu kônga, omu marhambi, bababanda amabuye, banaciyîrha mwami n’abali boshi naye, banacibarhema bihimbi bihimbi, banacikweba amarhwe gabo oku bali embuga. 17 Nnâmahanga aganze omu bintu byoshi, ye waherêrekezagya enkolamaligo.

Okusimbûlwa kw’omuliro mutagatifu amango ga Nehemiya.

18 Ohula rhudwirhe rhwacirheganya okujira olukulu omu nsiku makumi abirhi n’irhanu z’omwezi gwa cambasé (Kisleu), rhwabwine oku kuli kwa bulagirire okummuyandikira lyo ninyu mukuza olusiku lukulu lwa Amahêma n’okukengera gulya muliro gwahânagwa erhi Nehemiya aba amayûbaka aka-Nyamuzinda n’oluhêrero, arherekêrerakwo enterekêro. 19 Bulya amango ababusi birhu bahêkagwa omu Persi, abadâhwa birhu bashibirizi ba muli agôla mango, erhi baba bamarhôla omuliro mugishe gw’oluhêrero, bagendigufulika omu iriba lyaganyire, bagufulika ahantu harhaboneka, kuhika ahôla hantu ha rhamanyikanaga emw’abantu boshi. 20 Erhi myaka minji eba yamagera, oku bulonza bwa Nnâmahanga, Nehemiya ashub’igalulwa na mwami e Buyahudi. Nehemiya obôla anacirhuma bagala b’abôla badâhwa (bagala ba balya badâ hwa banafulikaga gulya muliro) mpu baje balonza gulya muliro; ci mpu ba rhacibonaga gulya muliro ci amîshi g’ecidêdkera cinene, 21 anacibarhegeka mpu badòme kuli galya mishi banayishe bagadwirhekwo, kandi erhi baba bamadêkereza enterekêro oku luhêrero, Nehemiya anacirhegeka mpu bashahulize amîshi oku nshâli n’oku byali enyanya. 22 Erhi baba bamajira kulya, enyuma lya kasanzi kasungunu, izûba lyali libwikirwe n’cbitù binene lyarhondêra okubasha n’ecibêye cinene canaciyîsha, cayâka, kuhika boshi basomerwa bwenêne. 23 Oku enterekêro zidwirhe zasingônoka, abadâhwa baja omu kushenga, boshi n’abahali boshi, Yonatani arhangira okuderha, n’abandi bakamukulikira haguma na Nehemiya^c. 24 Eryo isâla kwo lyàli ntyala: «Yagirwa Nnâmahanga, Nyamuzinda, mulemi w’ebintu byoshi, oli muzibu kulusha na wa kurhinywa, mushinganyanya na wa bwonjo bunji, wene we mwami orhujirira aminja. 25 wcne we orhugabulira aminja, wene wajira ababusi birhu mpu babe bishogwa bawe wanabagisha, 26 Oyankirire eno nterekêro y’olu lubaga lwawe Isra heli, olange ecîra cigâmba cawe onacigishe. 27 Oshubûze ngasi boshi banashandabine omu mahanga, oyôkole abahesirwe bujà omu bihugo by’ihanga, oyêrekere ngasi abali banyamakobwa banalikwo akanego omu mashanja, lyo amashanja gamanya oku onali we Nyamuzinda wirhu. 28 Ohimbagulize balyâla barhulibuza erhi abarhujacira omu bucibone bwabo. 29 Odêkereze olubaga lwawe omu bantu bawe nka kulya Musa anaderhaga.

30 Na mw’agôla mango erhi abadâhwa banadwirhe baziha ennanga. 31 Erhi enterekêro eba yamasingônoka, Nehemiya anacirhegeka mpu bashahulize amîshi gasigalaga oku mabuye manene. 32 Erhi bayûs’ijira ntyôla, omuliro gwanaciyâka, ci engulumira nnene y’omuliro gw’oku luhêrero yaguhubya. 33 Omwanzi gwanacihêkwa emwa mwami w’e Persi oku: abantu balya badâhwa bayîshaga badwirhwe buja bafulikaga omuliro mugishe bashimanyire eciyanja c’amîshi n’oku Nehemiya n’abantu bage, bacêsize enterekêro zabo n’agôla mîshi. 34 Okubundi mwami anayûbasa ecôgo ahola hoshi, ahajira hagishe erhi aba amalolêreza kwinja okwôla kurhi kwayîshire. 35 N’abali barhonyire emwage akazibahà oluhembo lwa ngasi lubero. 36 Okubundi abantu ba Nehemiya bana ciyîrika ahôla mpu Neftari kwo kuderha kucêsibwa, ci banji ko bahaderha mpu Nefta.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ^d Βʹ 1

1 Τοῖς ἀδελφοῖς τοῖς κατ᾽ Αἴγυπτον Ιουδαίοις χαίρειν οἱ ἀδελφοὶ οἱ ἐν Ιεροσολύμοις Ιουδαῖοι καὶ οἱ ἐν τῇ χώρᾳ τῆς Ιουδαίας εἰρήνην ἀγαθήν· 2 καὶ ἀγαθοποιήσαι ὑμῖν ὁ θεὸς καὶ μνησθείη τῆς διαθήκης αὐτοῦ τῆς πρὸς Αβρααμ καὶ Ισαακ καὶ Ιακωβ τῶν δούλων αὐτοῦ τῶν πιστῶν· 3 καὶ δῴη ὑμῖν καρδίαν πᾶσιν εἰς τὸ σέβεσθαι αὐτὸν καὶ ποιεῖν αὐτοῦ τὰ θελήματα καρδίᾳ μεγάλῃ καὶ ψυχῇ βουλομένῃ· 4 καὶ διανοίξαι τὴν καρδίαν ὑμῶν ἐν τῷ νόμῳ αὐτοῦ καὶ ἐν τοῖς προστάγμασιν καὶ εἰρήνην ποιήσαι 5 καὶ ἐπακούσαι ὑμῶν τῶν δεήσεων καὶ καταλλαγείη ὑμῖν καὶ μὴ ὑμᾶς ἐγκαταλίποι ἐν καιρῷ πονηρῷ. 6 καὶ νῦν ὧδέ ἐσμεν προσευχόμενοι περὶ ὑμῶν. 7 βασιλεύοντος Δημητρίου ἔτους ἑκατοστοῦ ἑξηκοστοῦ ἐνάτου ἡμεῖς οἱ Ιουδαῖοι γεγράφαμεν ὑμῖν ἐν τῇ θλίψει καὶ ἐν τῇ ἀκμῇ τῇ ἐπελθούσῃ ἡμῖν ἐν τοῖς ἔτεσιν τούτοις ἀφ᾽ οὗ ἀπέστη ᾿Ιάσων καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ ἀπὸ τῆς ἁγίας γῆς καὶ τῆς βασιλείας 8 καὶ ἐνεπύρισαν τὸν πυλῶνα καὶ ἐξέχεαν αἷμα ἀθῷον· καὶ ἐδεήθημεν τοῦ κυρίου καὶ εἰσηκούσθημεν καὶ προσηνέγκαμεν θυσίαν καὶ σεμίδαλιν καὶ ἐξήψαμεν τοὺς λύχνους καὶ προεθήκαμεν τοὺς ἄρτους. 9 καὶ νῦν ἵνα ἄγητε τὰς ἡμέρας τῆς σκηνοπηγίας τοῦ Χασελευ μηνός. ἔτους ἑκατοστοῦ ὀγδοηκοστοῦ καὶ ὀγδόου. 10 Οἱ ἐν Ιεροσολύμοις καὶ οἱ ἐν τῇ Ιουδαίᾳ καὶ ἡ γερουσία καὶ Ιουδας ᾿Αριστοβούλῳ διδασκάλῳ Πτολεμαίου τοῦ βασιλέως, ὄντι δὲ ἀπὸ τοῦ τῶν χριστῶν ἱερέων γένους, καὶ τοῖς ἐν Αἰγύπτῳ Ιουδαίοις χαίρειν καὶ ὑγιαίνειν. 11 ἐκ μεγάλων κινδύνων ὑπὸ τοῦ θεοῦ σεσῳσμένοι μεγάλως εὐχαριστοῦμεν αὐτῷ ὡς ἂν πρὸς βασιλέα παρατασσόμενοι· 12 αὐτὸς γὰρ ἐξέβρασεν τοὺς παραταξαμένους ἐν τῇ ἁγίᾳ πόλει. 13 εἰς τὴν Περσίδα γενόμενος γὰρ ὁ ἡγεμὼν καὶ ἡ περὶ αὐτὸν ἀνυπόστατος δοκοῦσα εἶναι δύναμις κατεκόπησαν ἐν τῷ τῆς Ναναίας ἱερῷ, παραλογισμῷ χρησαμένων τῶν περὶ τὴν Ναναίαν ἱερέων. 14 ὡς γὰρ συνοικήσων αὐτῇ παρεγένετο εἰς τὸν τόπον ὅ τε ᾿Αντίοχος καὶ οἱ σὺν αὐτῷ φίλοι χάριν τοῦ λαβεῖν τὰ χρήματα πλείονα εἰς φερνῆς λόγον 15 καὶ προθέντων αὐτὰ τῶν ἱερέων τοῦ Ναναίου κἀκείνου προσελθόντος μετ᾽ ὀλίγων εἰς τὸν περίβολον τοῦ τεμένους, συγκλείσαντες τὸ ἱερόν, ὡς εἰσῆλθεν ᾿Αντίοχος, 16 ἀνοίξαντες τὴν τοῦ φατνώματος κρυπτὴν θύραν βάλλοντες πέτρους συνεκεραύνωσαν τὸν ἡγεμόνα καὶ μέλη ποιήσαντες καὶ τὰς κεφαλὰς ἀφελόντες τοῖς ἔξω παρέρριψαν. 17 κατὰ πάντα εὐλογητὸς ἡμῶν ὁ θεός, ὃς παρέδωκεν τοὺς ἀσεβήσαντας. 18 μέλλοντες ἄγειν ἐν τῷ Χασελευ πέμπτῃ καὶ εἰκάδι τὸν καθαρισμὸν τοῦ ἱεροῦ δέον ἡγησάμεθα διασαφῆσαι ὑμῖν, ἵνα καὶ αὐτοὶ ἄγητε σκηνοπηγίας καὶ τοῦ πυρός, ὅτε Νεεμιας ὁ οἰκοδομήσας τό τε ἱερὸν καὶ τὸ θυσιαστήριον ἀνήνεγκεν θυσίας. 19 καὶ γὰρ ὅτε εἰς τὴν Περσικὴν ἤγοντο ἡμῶν οἱ πατέρες, οἱ τότε εὐσεβεῖς ἱερεῖς λαβόντες ἀπὸ τοῦ πυρὸς τοῦ θυσιαστηρίου λαθραίως κατέκρυψαν ἐν κοιλώματι φρέατος τάξιν ἔχοντος ἄνυδρον, ἐν ᾧ κατησφαλίσαντο ὥστε πᾶσιν ἄγνωστον εἶναι τὸν τόπον. 20 διελθόντων δὲ ἐτῶν ἱκανῶν, ὅτε ἔδοξεν τῷ θεῷ, ἀποσταλεὶς Νεεμιας ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῆς Περσίδος τοὺς ἐκγόνους τῶν ἱερέων τῶν ἀποκρυψάντων ἔπεμψεν ἐπὶ τὸ πῦρ· ὡς δὲ διεσάφησαν ἡμῖν μὴ εὑρηκέναι πῦρ, ἀλλὰ ὕδωρ παχύ, ἐκέλευσεν αὐτοὺς ἀποβάψαντας φέρειν. 21 ὡς δὲ ἀνηνέχθη τὰ τῶν θυσιῶν, ἐκέλευσεν τοὺς ἱερεῖς Νεεμιας ἐπιρρᾶναι τῷ ὕδατι τά τε ξύλα καὶ τὰ ἐπικείμενα. 22 ὡς δὲ ἐγένετο τοῦτο καὶ χρόνος διῆλθεν ὅ τε ἥλιος ἀνέλαμψεν πρότερον ἐπινεφὴς ὤν, ἀνήφθη πυρὰ μεγάλη ὥστε θαυμάσαι πάντας. 23 προσευχὴν δὲ ἐποιήσαντο οἱ ἱερεῖς δαπανωμένης τῆς θυσίας, οἵ τε ἱερεῖς καὶ πάντες, καταρχομένου Ιωναθου, τῶν δὲ λοιπῶν ἐπιφωνούντων ὡς Νεεμιου· 24 ἦν δὲ ἡ προσευχὴ τὸν τρόπον ἔχουσα τοῦτον Κύριε κύριε ὁ θεός, ὁ πάντων κτίστης, ὁ φοβερὸς καὶ ἰσχυρὸς καὶ δίκαιος καὶ ἐλεήμων, ὁ μόνος βασιλεὺς καὶ χρηστός, 25 ὁ μόνος χορηγός, ὁ μόνος δίκαιος καὶ παντοκράτωρ καὶ αἰώνιος, ὁ διασῴζων τὸν Ισραηλ ἐκ παντὸς κακοῦ, ὁ ποιήσας τοὺς πατέρας ἐκλεκτοὺς καὶ ἁγιάσας αὐτούς, 26 πρόσδεξαι τὴν θυσίαν ὑπὲρ παντὸς τοῦ λαοῦ σου Ισραηλ καὶ διαφύλαξον τὴν μερίδα σου καὶ καθαγίασον. 27 ἐπισυνάγαγε τὴν διασπορὰν ἡμῶν, ἐλευθέρωσον τοὺς δουλεύοντας ἐν τοῖς ἔθνεσιν, τοὺς ἐξουθενημένους καὶ βδελυκτοὺς ἔπιδε, καὶ γνώτωσαν τὰ ἔθνη ὅτι σὺ εἶ ὁ θεὸς ἡμῶν. 28 βασάνισον τοὺς καταδυναστεύοντας καὶ ἐξυβρίζοντας ἐν ὑπερηφανίᾳ. 29 καταφύτευσον τὸν λαόν σου εἰς τὸν τόπον τὸν ἅγιόν σου, καθὼς εἶπεν Μωυσῆς. 30 Οἱ δὲ ἱερεῖς ἐπέψαλλον τοὺς ὕμνους. 31 καθὼς δὲ ἀνηλώθη τὰ τῆς θυσίας, καὶ τὸ περιλειπόμενον ὕδωρ ὁ Νεεμιας ἐκέλευσεν λίθους μείζονας καταχεῖν. 32 ὡς δὲ τοῦτο ἐγενήθη, φλὸξ ἀνήφθη· τοῦ δὲ ἀπὸ τοῦ θυσιαστηρίου ἀντιλάμψαντος φωτὸς ἐδαπανήθη. 33 ὡς δὲ φανερὸν ἐγενήθη τὸ πρᾶγμα, καὶ διηγγέλη τῷ βασιλεῖ τῶν Περσῶν ὅτι εἰς τὸν τόπον, οὗ τὸ πῦρ ἔκρυψαν οἱ μεταχθέντες ἱερεῖς, τὸ ὕδωρ ἐφάνη, ἀφ᾽ οὗ καὶ οἱ περὶ τὸν Νεεμιαν ἥγνισαν τὰ τῆς θυσίας, 34 περιφράξας δὲ ὁ βασιλεὺς ἱερὸν ἐποίησεν δοκιμάσας τὸ πρᾶγμα. 35 καὶ οἷς ἐχαρίζετο ὁ βασιλεύς, πολλὰ διάφορα ἐλάμβανεν καὶ μετεδίδου. 36προσηγόρευσαν δὲ οἱ περὶ τὸν Νεεμιαν τοῦτο νεφθαρ, ὃ διερμηνεύεται καθαρισμός· καλεῖται δὲ παρὰ τοῖς πολλοῖς νεφθαι.

2

Kulya Yeremiya ajagifulika ecirhinyiro n’Omucîmba gw’ Amalaganyo oku nto ndo Nebo

1 Rhunasome omu mandiko kurhi omulêbi Yeremiya arhegekaga abajâga bujà mpu bagendane omuliro mutagatifu, nk’oku binayandisirwe akomêrezagya abôla banyakuhêkwa bujà, 2 omu kubaha amandiko matagatifu, mpu irhondo barhayîbagiraga amarhegeko ga Nnâmahanga, mpu bamanye bankanahabuka omu nkengero zabo nka bankabona enshusho z’abazimu, nguma za masholo ezindi za marhale n’emyambalo yabo y’akaduku. 3 Muli ebyôla binwa abakomêreza mpu bamanye irhondo bankanaciyegûla n’akanwa ka Nyamuzinda omu mirhima yabo. 4 Basorne muli agôla mandiko kurhi, oku bu­rhegesi bwa Nyamuzinda oyôla mulêbi ahêkaga ecirhinyiro baguma n’Omucîmba gw’amalaganyo kuli eryala ntondo Musa ahêkagwa kwo, alângira akasha­mbala ka Nyamuzinda. 5 Erhi bahika ahôla Yeremiya abandâna enyumpa y’o­lwâla, adêkerezamo ecirhinyiro n’Omucîmba gw’Amalaganyo n’oluhêrero lw’obukù, anafunika omunwa. 6 Baguma muli bo banacigaluka buzinda mpu baje bayêrekana enjira n’ebimanyiso ci barhacibamanyaga. 7 Yeremiya erhi amanya okwôla abakalihira bwenêne. Anacibabwira, erhi: «abôla bantu bâyôrha bafulike kuhika amango Nyakasane ashubishubûza olubaga lwage analu­babalire. 8 Abôla Nyakasane anayêrekane yene ebyôla birugu bitagatifu, ire­nge lyage lyanâbonekane omu citù nka kulya lyanaciyêrekanaga amango ga Musa, nka kulya lyanaciyêrekanaga erhi Salomoni asengera mpu abantu bata­gatifu babonekane oku banali batagatifu. 9 Kandi banaganire omwôla mandiko oku oyôla mwami w’obukengere bunji, abonaga enterekêro y’okuyûsa n’okugi­sha akôla ka-Nyamuzinda. 10 N’oku nka kulya Musa erhi aba amasengera Nyamuzinda, omuliro gwamanuka emalunga gwamirangusa erya nterekêro, kuguma n’erhi oyôla Salomoni ashenga, omuliro gwamanuka e malunga, gwayôca zirya nterekêro zoshi. 11 Musa anaciderba, erhi «enterekêro oku byaba yasingônosire ebwa kuba erhalibirwe.» 12 Salomoni anacigeza nsiku munani erhi akuza agôla mango.

Embîko y’ebitabu bya Nehemiya

13 Kandi rhunabone omu mandiko kurhi Nehemiya ajiraga embîko y’ebita­bu anacihiramwo ebitabu by’amandiko g’abami n’ag’abalêbi, n’ebya mwami Daudi, kuguma n’amaruba g’abami b’e Persi agali gayêrekire entûlo z’aka-Nyamuzinda. 14 Nk’okwôla, Yuda naye ashubûzize ebitabu byasha­ndalaga erhi ntambala rhwakazagilwa zirhuma, na bunôla rbwe rhubigwerhe. 15 Akaba mubwine muli n’obulagirire bw’okuba nabyo, mwanajira aba mwa­rhuma bayish’imuyankirabyo.

Okukuza olukulu

16 Rhumuyandikire ebwa kuba rhwalingijira olukulu lw’okucêsibwa; rhwa­mmuyandikire okwôla, mwanajira bwinja erhi mwankakuza ezôla nsiku. 17 Nyamuzinda yenene wayôkolaga olubaga lwage, ye wanashubibahà akasha­mbala, obwami, obudâbwa n’obutagatifu, 18 nk’oku analaganyagya omu ma­ndiko matagatifu, rhulangalire nti arhalegame okurhufa bwonjo ashubirhu­ shûbûza kurhenga omu mashanja goshi ga hanôla igulu arhudekereze omu ba­ntu batagatifu. Bulya arburbenzize omu mbaka ndarbi kulusba, anasbubiccsa abala bantu batagatifu.

II. Enshokolezi y’ omwandisi w’ eci citabu

19 Emyanzi ya Yuda Makabeyo na bene wabo, okucêsibwa kwa kalya ka-Nyamuzinda kinjinja, okugishwa kw’oluhêrero; 20 kuguma n’entambala zatulagwa ko mwami Antiyokusi Epifani, n’omugala Epatori; 21 kandi n’oku ebimanyiso by’empingu byarhabâlaga balya bali bagwerhe oburhwâli bw’okulanga obworbere bw’obuyabudi, na ciru akaba bali banyi bashubiri­rhôla ecihugo bakungusha n’abasbombanyi mwandu. 22 Bashubiribona aka-Nyamuzinda k’irenge omw’igulu lyoshi, bayokola ecihugo, bana­ sbubiyimanza amarhegeko agali kola bofi garbenzibwe erhi Nyamuzinda amabagwasa omu bwinja bwage boshi. 23 Ebyôla binwa bishambirwe na Yasoni w’e Kirena muli bitabu birbanu, rhwarhangira okubinyihiza muli citabu ciguma. 24 Omu kulola entuliri erimwo n’obuzibu bw’okusoma kwazo kuli ba­lya balonza okuyumva oku emyanzi yoshi yagendekaga, obwôla bunji bwarhumire rhucihangâna okuha ngasi balya basîma okusoma olugurha lukwirire lulya lwasîmisa. 25 Rhwacihanganyire okujira citabu ciguma carhuma abasomi bahirhira n’okurhabâla ngasi boshi banalonzize okubibikirira omu nkûmbu, na ntyôla gabe makwanane oku bandi basomi boshi buzira kabwôlo. 26 Kuli rhwe rhwarhondire ogwo mukolo gw’okunyihya emyanzi, gurhali mukolo mulembu ci guli gwa kutwika ntûbano n’okuyiza. 27 Nka kula owarheganya olusiku lukulu nk’analonzize abandi boshi abalerhere obushagaluke, ko n’okwo lyo ni­rhu rhukwanana n’okukuzibwa na banji, rhwacihà n’obulonza bwinja ogôla mukolo mudarhi. 28 Rhwaleka omwandisi yene ashongêze ebyôla binwa nirhu erhi rhwanaja rhwabinyihyakwo. 29 Kwo na kuguma na kula owayûbaka ako­mbêra ngasi kantu ah’anayûbakwa hoshi, oku wagôya emirhi n’okuyishîga ira­ngi alola na ngasi birya binakwanana okushîgwa lyo enyumpa ekwirira, ncikêbirwe nti nirhu ko binali ntyôla. 30 Okuja kwasagarha, okushambâla kuli ngasi kantu, okurhondekanya oku bya ngasi lubero, ogo guli mukolo gw’olya mwandisi mulenga wayandikaga eyi myanzi yoshi. 31 Ci kuli olya wanaya­ndikaga ebinyinyi byonene, onamuleke anyihye emyanzi, alekicishambâla cemyanzi yoshi. 32 Rhurhondîre emyanzi yirhu ahàla buzira kuciyushûla bindi bici kuli ebi rhwaderhaga. Bwanaba buhwinja okulihya enshokolezi y’emyanzi na buzinda okuyofihya emyanzi yonene.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Βʹ 2

1 Εὑρίσκεται δὲ ἐν ταῖς ἀπογραφαῖς Ιερεμιας ὁ προφήτης ὅτι ἐκέλευσεν τοῦ πυρὸς λαβεῖν τοὺς μεταγενομένους, ὡς σεσήμανται, 2 καὶ ὡς ἐνετείλατο τοῖς μεταγενομένοις ὁ προφήτης δοὺς αὐτοῖς τὸν νόμον, ἵνα μὴ ἐπιλάθωνται τῶν προσταγμάτων τοῦ κυρίου, καὶ ἵνα μὴ ἀποπλανηθῶσιν ταῖς διανοίαις βλέποντες ἀγάλματα χρυσᾶ καὶ ἀργυρᾶ καὶ τὸν περὶ αὐτὰ κόσμον· 3 καὶ ἕτερα τοιαῦτα λέγων παρεκάλει μὴ ἀποστῆναι τὸν νόμον ἀπὸ τῆς καρδίας αὐτῶν. 4 ἦν δὲ ἐν τῇ γραφῇ ὡς τὴν σκηνὴν καὶ τὴν κιβωτὸν ἐκέλευσεν ὁ προφήτης χρηματισμοῦ γενηθέντος αὐτῷ συνακολουθεῖν· ὡς δὲ ἐξῆλθεν εἰς τὸ ὄρος, οὗ ὁ Μωυσῆς ἀναβὰς ἐθεάσατο τὴν τοῦ θεοῦ κληρονομίαν. 5 καὶ ἐλθὼν ὁ Ιερεμιας εὗρεν οἶκον ἀντρώδη καὶ τὴν σκηνὴν καὶ τὴν κιβωτὸν καὶ τὸ θυσιαστήριον τοῦ θυμιάματος εἰσήνεγκεν ἐκεῖ καὶ τὴν θύραν ἐνέφραξεν. 6 καὶ προσελθόντες τινὲς τῶν συνακολουθούντων ὥστε ἐπισημάνασθαι τὴν ὁδὸν καὶ οὐκ ἐδυνήθησαν εὑρεῖν. 7 ὡς δὲ ὁ Ιερεμιας ἔγνω, μεμψάμενος αὐτοῖς εἶπεν ὅτι Καὶ ἄγνωστος ὁ τόπος ἔσται, ἕως ἂν συναγάγῃ ὁ θεὸς ἐπισυναγωγὴν τοῦ λαοῦ καὶ ἵλεως γένηται· 8 καὶ τότε ὁ κύριος ἀναδείξει ταῦτα, καὶ ὀφθήσεται ἡ δόξα τοῦ κυρίου καὶ ἡ νεφέλη, ὡς ἐπὶ Μωυσῇ ἐδηλοῦτο, ὡς καὶ ὁ Σαλωμων ἠξίωσεν ἵνα ὁ τόπος καθαγιασθῇ μεγάλως. 9 διεσαφεῖτο δὲ καὶ ὡς σοφίαν ἔχων ἀνήνεγκεν θυσίαν ἐγκαινισμοῦ καὶ τῆς τελειώσεως τοῦ ἱεροῦ. 10 καθὼς καὶ Μωυσῆς προσηύξατο πρὸς κύριον, καὶ κατέβη πῦρ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καὶ τὰ τῆς θυσίας ἐδαπάνησεν, οὕτως καὶ Σαλωμων προσηύξατο, καὶ καταβὰν τὸ πῦρ ἀνήλωσεν τὰ ὁλοκαυτώματα. 11 καὶ εἶπεν Μωυσῆς Διὰ τὸ μὴ βεβρῶσθαι τὸ περὶ τῆς ἁμαρτίας ἀνηλώθη. 12 ὡσαύτως καὶ ὁ Σαλωμων τὰς ὀκτὼ ἡμέρας ἤγαγεν. 13 ἐξηγοῦντο δὲ καὶ ἐν ταῖς ἀναγραφαῖς καὶ ἐν τοῖς ὑπομνηματισμοῖς τοῖς κατὰ τὸν Νεεμιαν τὰ αὐτὰ καὶ ὡς καταβαλλόμενος βιβλιοθήκην ἐπισυνήγαγεν τὰ περὶ τῶν βασιλέων βιβλία καὶ προφητῶν καὶ τὰ τοῦ Δαυιδ καὶ ἐπιστολὰς βασιλέων περὶ ἀναθεμάτων. 14 ὡσαύτως δὲ καὶ Ιουδας τὰ διαπεπτωκότα διὰ τὸν γεγονότα πόλεμον ἡμῖν ἐπισυνήγαγεν πάντα, καὶ ἔστιν παρ᾽ ἡμῖν· 15 ὧν οὖν ἐὰν χρείαν ἔχητε, τοὺς ἀποκομιοῦντας ὑμῖν ἀποστέλλετε. 16 Μέλλοντες οὖν ἄγειν τὸν καθαρισμὸν ἐγράψαμεν ὑμῖν· καλώς οὖν ποιήσετε ἄγοντες τὰς ἡμέρας. 17 ὁ δὲ θεὸς ὁ σώσας τὸν πάντα λαὸν αὐτοῦ καὶ ἀποδοὺς τὴν κληρονομίαν πᾶσιν καὶ τὸ βασίλειον καὶ τὸ ἱεράτευμα καὶ τὸν ἁγιασμόν, 18 καθὼς ἐπηγγείλατο διὰ τοῦ νόμου· ἐλπίζομεν γὰρ ἐπὶ τῷ θεῷ ὅτι ταχέως ἡμᾶς ἐλεήσει καὶ ἐπισυνάξει ἐκ τῆς ὑπὸ τὸν οὐρανὸν εἰς τὸν ἅγιον τόπον· ἐξείλατο γὰρ ἡμᾶς ἐκ μεγάλων κακῶν καὶ τὸν τόπον ἐκαθάρισεν. 19 Τὰ δὲ κατὰ τὸν Ιουδαν τὸν Μακκαβαῖον καὶ τοὺς τούτου ἀδελφοὺς καὶ τὸν τοῦ ἱεροῦ τοῦ μεγίστου καθαρισμὸν καὶ τὸν τοῦ βωμοῦ ἐγκαινισμὸν 20 ἔτι τε τοὺς πρὸς ᾿Αντίοχον τὸν ᾿Επιφανῆ καὶ τὸν τούτου υἱὸν Εὐπάτορα πολέμους 21 καὶ τὰς ἐξ οὐρανοῦ γενομένας ἐπιφανείας τοῖς ὑπὲρ τοῦ Ιουδαϊσμοῦ φιλοτίμως ἀνδραγαθήσασιν, ὥστε τὴν ὅλην χώραν ὀλίγους ὄντας λεηλατεῖν καὶ τὰ βάρβαρα πλήθη διώκειν, 22 καὶ τὸ περιβόητον καθ᾽ ὅλην τὴν οἰκουμένην ἱερὸν ἀνακομίσασθαι καὶ τὴν πόλιν ἐλευθερῶσαι καὶ τοὺς μέλλοντας καταλύεσθαι νόμους ἐπανορθῶσαι, τοῦ κυρίου μετὰ πάσης ἐπιεικείας ἵλεω γενομένου αὐτοῖς, 23 ὑπὸ ᾿Ιάσωνος τοῦ Κυρηναίου δεδηλωμένα διὰ πέντε βιβλίων πειρασόμεθα δι᾽ ἑνὸς συντάγματος ἐπιτεμεῖν. 24 συνορῶντες γὰρ τὸ χύμα τῶν ἀριθμῶν καὶ τὴν οὖσαν δυσχέρειαν τοῖς θέλουσιν εἰσκυκλεῖσθαι τοῖς τῆς ἱστορίας διηγήμασιν διὰ τὸ πλῆθος τῆς ὕλης 25 ἐφροντίσαμεν τοῖς μὲν βουλομένοις ἀναγινώσκειν ψυχαγωγίαν, τοῖς δὲ φιλοφρονοῦσιν εἰς τὸ διὰ μνήμης ἀναλαβεῖν εὐκοπίαν, πᾶσιν δὲ τοῖς ἐντυγχάνουσιν ὠφέλειαν. 26 καὶ ἡμῖν μὲν τοῖς τὴν κακοπάθειαν ἐπιδεδεγμένοις τῆς ἐπιτομῆς οὐ ῥᾴδιον, ἱδρῶτος δὲ καὶ ἀγρυπνίας τὸ πρᾶγμα, 27 καθάπερ τῷ παρασκευάζοντι συμπόσιον καὶ ζητοῦντι τὴν ἑτέρων λυσιτέλειαν οὐκ εὐχερές, ὅμως διὰ τὴν τῶν πολλῶν εὐχαριστίαν ἡδέως τὴν κακοπάθειαν ὑποίσομεν 28 τὸ μὲν διακριβοῦν περὶ ἑκάστων τῷ συγγραφεῖ παραχωρήσαντες, τὸ δὲ ἐπιπορεύεσθαι τοῖς ὑπογραμμοῖς τῆς ἐπιτομῆς διαπονοῦντες. 29 καθάπερ γὰρ τῆς καινῆς οἰκίας ἀρχιτέκτονι τῆς ὅλης καταβολῆς φροντιστέον, τῷ δὲ ἐγκαίειν καὶ Ζωγραφεῖν ἐπιχειροῦντι τὰ ἐπιτήδεια πρὸς διακόσμησιν ἐξεταστέον, οὕτως δοκῶ καὶ ἐπὶ ἡμῶν. 30 τὸ μὲν ἐμβατεύειν καὶ περίπατον ποιεῖσθαι λόγων καὶ πολυπραγμονεῖν ἐν τοῖς κατὰ μέρος τῷ τῆς ἱστορίας ἀρχηγέτῃ καθήκει· 31 τὸ δὲ σύντομον τῆς λέξεως μεταδιώκειν καὶ τὸ ἐξεργαστικὸν τῆς πραγματείας παραιτεῖσθαι τῷ τὴν μετάφρασιν ποιουμένῳ συγχωρητέον. 32 ἐντεῦθεν οὖν ἀρξώμεθα τῆς διηγήσεως τοῖς προειρημένοις τοσοῦτον ἐπιζεύξαντες· εὔηθες γὰρ τὸ μὲν πρὸ τῆς ἱστορίας πλεονάζειν, τὴν δὲ ἱστορίαν ἐπιτεμεῖν.

3

III. Enganîro kuli Heliyodori

Heliyodori aja e Yeruzalemu

1 Amango abantu b’omu cishagala citagatifu bali n’omurhûla munene bwe­nêne, banakazagishimba boshi amarhegeko bwinja bwinja erhi bushiru bw’omudâhwa Oniyasi burhuma, na kulya ashombaga amabi; 2 ciru n’abami b’ecihugo bakazikuza ahôla hantu hatagatifu omu kurhumayo ensholôlo za ngasi lubero. 3 Ciru na Selekusi, mwami w’e Aziya akazagirhumayo oku birugu byage mpu bagulemwo ngasi byankanakwanana enterekêro. 4 Ci kwonene hanacizûka ndyalya nguma izîno Iyage ye Simoni w’omu bûko bwa Bilga, erhi ajira omukolo gw’okulanga aka-Nyamuzinda, anacilongôla n’omudâhwa mu­kulu oku biyerekire ecibuye cali omu lugo. 5 Ebwa kuba arhankahimire Oniyasi, akanya agenda emwa Apoloniyusi mugala wa Tarseya ye wali murhambo na musirika omu Sele-Sîriya n’omu Fenisiya. 6 Agendimuvuhûlira oku omu mbîko ya aka-Nyamuzinda muli obuhirhi mwandu n’oku ebijamwo nabyo biri binji, birhankagêrerwa kw’ebi bakolesa oku nterekêro n’oku kwanahashikana e­byôla byoshi bije omu maboko ga mwami. 7 Erhi aba amaja emunda mwami ali, amushambâlira kuli obwôla bugale nk’oku banamuganirira kwoshi, naye acishoga Heliyodori ye wali murhindisi mukulu w’ebirugu bya mwami, anaci­murhuma amuha irhegeko ly’okuyanka ebyôla birugu. 8 Heliyodori anacihira njira, aba nk’owajirhangula ebishagala by’e Sele-Sîriya ne Fenisiya n’obwo kwali kugendijira okwôla mwami amurhegekaga. 9 Heliyodori erhi ahika aha Yeruzalemu, omudâhwa mukulu w’olwôla lugo anacimuyankirira nka mwira. Okubundi arhondêra okushambâla ehi banamubwiraga, anamanyisa ecimu­dwirhe anadôsa erhi ko binali okwôla. 10 Omudâhwa mukulu amumanyisa oku ebiri omu mbîko biri by’abakana n’enfûzi, 11 oku ensaranga zirimwo ziri za Hi­rkani mugala wa Tobiya, muntu mukengwa bwenêne omu lugo n’oku obwôla bugale boshi bamubwiraga bwanahika omu mafundo magana anni ga nsaranga na mafundo magana abiri ga masholo. 12 Amumanyisa oku ciru na kandi kurhankahashikana okubabaza balya banacikubagira ahatagatifu h’aka-Nyamuzinda kakengwa omu igulu lyoshi.

Olugo lwashandabana

13 Ci kwone Heliyodori aderha oku liri irhegeko lya mwami, n’oku ezôla nsaranga zigwasirwe okuja omu mbîko ya mwami. 14 Erhi aba amatwa olusiku, agenda analaganya oku ashubigaluka ayishilola kurhi byabirage. Olugo lwanayumva amazibu manji bwenêne. 15 Abadâhwa banacifukamiriza embere z’oluhêrero erhi banayambirhe emyambalo yabo y’obudâhwa, banacirhondêra okushenga olya wajiraga irhegeko ly’okukazibiîa, mpu yene alangage ebyôla birugu bya bene biri omu mbîko. 16 Erhi omuntu analolaga oku busu bw’omudâhwa mukulu, anayumve alumirwe oku murhima bwenêne, bulya oku busu bwage bwali buzinzibîre kwakazag’imanyisa amalumwa gamuli omu­ rhima. 17 Okulembaguka kwage, oku omubiri gwage gwakazagigeramw’omusi­si, okwôla konene kwakazimanyisa ngasi wamulolakwo embaka zimuli emu­rhima. 18 Abantu b’omu luso boshi bakazishagamukira embuga barhenga omu nyumpa zabo mpu bagendisâlirira olugo lutagatifu oluli hofi h’okuhemukirwa n’okulogorherwa. 19 Abakazi, n’ebifuba birhube n’amasunzu bakashandabana omu njira; abananyere barho balya barhalisagija embuga bundi bakalibirhira omu mihango, abandi bakashonera oku bizimbêro by’enyumpa n’abandi bage­ndikahengûliza omu rhubonezo. 20 Boshi n’amaboko bagalambûlire emalunga, bakazishenga n’emirenge. 21 Okwôla kufukamiriza kw’olubaga n’okwôla kula­ka kw’omudâhwa mukulu kwakajira abantu boshi bwonjo. 22 Agôla mango Abayahudi bakazishenga Nyamuzinda Ogala-byoshi mpu alange bwinja ebiru­gu byabikiragwa omu mwage. 23 Heliyodori naye erhi ali ayukiriza omuhigu gwa mwami.

Heliyodori ahanwa

24 Ciru anali akola ali hofi n’embîko haguma n’abalanzi bage, amango Nyakasane w’emirhwe olya orhegeka ebintu byoshi, àciyêrekanaga n’obuole­ke bunene, kuhika ngasi boshi banacishomagya okuja ahôla, bakalâmbikwa o­kw’idaho n’emisi ya Nyakasane, barhungwa n’entemu n’obôba bunene. 25 Omu masu gabo banacibona eciterusi cishonyirwekwo n’omusirika w’ecôbà, ajagali­re ebyage by’obusirika; cirya citerusi canacîmoga, cahamira emunda Heliyodo­ri ali, canacimubanda emigegere y’emalanga yombi. Olya ntwâli w’omusirika wali oku citerusi ali abonekine nk’oyambirhe emirasano y’amasholo. 26 Na muli agôla mango, bana babirhi ba misole, barhunu-rhunu, banacimubonekera, bakazilangashana nk’izûba n’emyambalo yabo yali minjinja bwenêne; bombi bamugorha eburhambi n’ebundi, barhangira okumushûrha emikoba burhahusà, bamushurha empimbo zirhankaganjwa. 27 Heliyodori anacicilunda o­kw’idaho na halya honènè olubwibwi lwamuja omu masu. Bamulengeza bana­ cimuhira oku nkunda-baniha. 28 Ntyôla oyôla muntu wayishaga aharhîre ebwa nyumpa y’obuhirhi gwarhi yene, owayishag’abalagazize n’engabo nyinji y’abalanzi, baja bamujaga-jaga, bulya arhankacihashire okucilengeza yenene: ayêrekana ntyôla obuhashe bwa Nyamuzinda.

29 Agôla mango alambikagwa oku idabo n’emisi ya Nyakasane, alikola ali kaduma, arhacigwerhe ciru na bulangalire ciru n’abandi ankacicîkubagira. 30 Abayahudi bohe bakavuga Nyamuzinda omunkwa ye wakuzagya yene aha­ntu hatagatifu hage, n’aka-Nyamuzinda kali kamayunjula bwôba n’amatumu, kahinduka hantu ha busîme n’omwishingo erhi okwôla Nyamuzinda aciyêreka­naga kurhuma. 31 Ho na halya, baguma omu bira ba Heliyodori, barhangira okuyinginga omudâhwa Oniyasi mpu ashenga Ogala-byoshi ashubizibuhya oyoôla oli hofi h’okurhengamw’omûka.

32 Naye omudâhwa mukulu, omu kuyôboha mpu mwami akacikêbwa mpu nkaba hali Abayahudi bakemerine omwambali banamuyîrha, okwôla kwa­rhuma ashenga mpu oyo muntu afume. 33 Oku acidwirhe ahâna enterekêro y’okuhûna obwonjo, balya barhabana babirhi bali bayambirhe emyambalo eshushine, bashubibonekera Heliyodori banacimubwira kandi bwimanga mpu: «Okazivuga omunkwa bwenêne emunda omudâhwa mukulu Oniyasi ali, bulya ye orhumire Nyamuzinda akushubiza akalamo. 34 Kuli we wenene, okwôla Nyamuzinda anakurhimbaga okw’idaho, agende oje wamanyisamwo emw’aba­ndi boshi obuhashe bwa Nyamuzinda Ogala-byoshi.» Oku bayusiderha ntyôla bahirigirha.

Heliyodori aciyunjuza

35 Heliyodori anacirherekêra Nyamuzinda, analaganana endagâno nnene e­mw’olya wamuhâga akalamo; okubundi erhi aba amayankirira Oniyasi bwinja, boshi n’engabo yage banacishubira emunda mwami ali. 36 Akanya aja amanyisa emw’abantu boshi emikolo minja ya Nyamuzinda Mukulu anabonaga omu masu gage. 37 Erhi mwami acidôsa Heliyodori muntu ndi abwine okwanine okurhumwa e Yeruzalemu, naye amushuza erhi: « 38 Akaba ogwerhe omusho­mbanyi nisi erhi owundi walonza okulenganya obwami bwawe onamurhume eyo munda, anagaluka erhi bamamushurha emikoba, akaba ankagaluka; bu­lyala eyôla munda eri emisi ya Nyamuzinda w’okunali. »39 Olya obà omu mpi­ngu ye obà ahôla, ye onakabafungira; abâja yo n’emihigo migalugalu anaba­ tyabule anabaherêrekeze».» 40 Kwo byabire ntyo oku myanzi ya Heliyodori n’embîko y’ebirugu bitagatifu.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Βʹ 3

1 Τῆς ἁγίας πόλεως κατοικουμένης μετὰ πάσης εἰρήνης καὶ τῶν νόμων ὅτι κάλλιστα συντηρουμένων διὰ τὴν Ονιου τοῦ ἀρχιερέως εὐσέβειάν τε καὶ μισοπονηρίαν 2 συνέβαινεν καὶ αὐτοὺς τοὺς βασιλεῖς τιμᾶν τὸν τόπον καὶ τὸ ἱερὸν ἀποστολαῖς ταῖς κρατίσταις δοξάζειν 3 ὥστε καὶ Σέλευκον τὸν τῆς ᾿Ασίας βασιλέα χορηγεῖν ἐκ τῶν ἰδίων προσόδων πάντα τὰ πρὸς τὰς λειτουργίας τῶν θυσιῶν ἐπιβάλλοντα δαπανήματα. 4 Σιμων δέ τις ἐκ τῆς Βενιαμιν φυλῆς προστάτης τοῦ ἱεροῦ καθεσταμένος διηνέχθη τῷ ἀρχιερεῖ περὶ τῆς κατὰ τὴν πόλιν ἀγορανομίας· 5 καὶ νικῆσαι τὸν Ονιαν μὴ δυνάμενος ἦλθεν πρὸς ᾿Απολλώνιον Θαρσεου τὸν κατ᾽ ἐκεῖνον τὸν καιρὸν Κοίλης Συρίας καὶ Φοινίκης στρατηγὸν 6 καὶ προσήγγειλεν περὶ τοῦ χρημάτων ἀμυθήτων γέμειν τὸ ἐν Ιεροσολύμοις γαζοφυλάκιον ὥστε τὸ πλῆθος τῶν διαφόρων ἀναρίθμητον εἶναι, καὶ μὴ προσήκειν αὐτὰ πρὸς τὸν τῶν θυσιῶν λόγον, εἶναι δὲ δυνατὸν ὑπὸ τὴν τοῦ βασιλέως ἐξουσίαν πεσεῖν ταῦτα. 7 συμμείξας δὲ ὁ ᾿Απολλώνιος τῷ βασιλεῖ περὶ τῶν μηνυθέντων αὐτῷ χρημάτων ἐνεφάνισεν· ὁ δὲ προχειρισάμενος ῾Ηλιόδωρον τὸν ἐπὶ τῶν πραγμάτων ἀπέστειλεν δοὺς ἐντολὰς τὴν τῶν προειρημένων χρημάτων ἐκκομιδὴν ποιήσασθαι. 8 εὐθέως δὲ ὁ ῾Ηλιόδωρος ἐποιεῖτο τὴν πορείαν, τῇ μὲν ἐμφάσει ὡς τὰς κατὰ Κοίλην Συρίαν καὶ Φοινίκην πόλεις ἐφοδεῦσαι, τῷ πράγματι δὲ τὴν τοῦ βασιλέως πρόθεσιν ἐπιτελεῖν. 9 παραγενηθεὶς δὲ εἰς Ιεροσόλυμα καὶ φιλοφρόνως ὑπὸ τοῦ ἀρχιερέως τῆς πόλεως ἀποδεχθεὶς ἀνέθετο περὶ τοῦ γεγονότος ἐμφανισμοῦ, καὶ τίνος ἕνεκεν πάρεστιν διεσάφησεν· ἐπυνθάνετο δὲ εἰ ταῖς ἀληθείαις ταῦτα οὕτως ἔχοντα τυγχάνει. 10 τοῦ δὲ ἀρχιερέως ὑποδείξαντος παρακαταθήκας εἶναι χηρῶν τε καὶ ὀρφανῶν, 11 τινὰ δὲ καὶ ῾Υρκανοῦ τοῦ Τωβιου σφόδρα ἀνδρὸς ἐν ὑπεροχῇ κειμένου— οὕτως ἦν διαβάλλων ὁ δυσσεβὴς Σιμων—, τὰ δὲ πάντα ἀργυρίου τετρακόσια τάλαντα, χρυσίου δὲ διακόσια· 12 ἀδικηθῆναι δὲ τοὺς πεπιστευκότας τῇ τοῦ τόπου ἁγιωσύνῃ καὶ τῇ τοῦ τετιμημένου κατὰ τὸν σύμπαντα κόσμον ἱεροῦ σεμνότητι καὶ ἀσυλίᾳ παντελῶς ἀμήχανον εἶναι. 13 ὁ δὲ ῾Ηλιόδωρος, δι᾽ ἃς εἶχεν βασιλικὰς ἐντολάς, πάντως ἔλεγεν εἰς τὸ βασιλικὸν ἀναλημπτέα ταῦτα εἶναι. 14 ταξάμενος δὲ ἡμέραν εἰσῄει τὴν περὶ τούτων ἐπίσκεψιν οἰκονομήσων· ἦν δὲ οὐ μικρὰ καθ᾽ ὅλην τὴν πόλιν ἀγωνία. 15 οἱ δὲ ἱερεῖς πρὸ τοῦ θυσιαστηρίου ἐν ταῖς ἱερατικαῖς στολαῖς ῥίψαντες ἑαυτοὺς ἐπεκαλοῦντο εἰς οὐρανὸν τὸν περὶ παρακαταθήκης νομοθετήσαντα τοῖς παρακαταθεμένοις ταῦτα σῶα διαφυλάξαι. 16 ἦν δὲ ὁρῶντα τὴν τοῦ ἀρχιερέως ἰδέαν τιτρώσκεσθαι τὴν διάνοιαν· ἡ γὰρ ὄψις καὶ τὸ τῆς χρόας παρηλλαγμένον ἐνέφαινεν τὴν κατὰ ψυχὴν ἀγωνίαν· 17 περιεκέχυτο γὰρ περὶ τὸν ἄνδρα δέος τι καὶ φρικασμὸς σώματος, δι᾽ ὧν πρόδηλον ἐγίνετο τοῖς θεωροῦσιν τὸ κατὰ καρδίαν ἐνεστὸς ἄλγος. 18 ἔτι δὲ ἐκ τῶν οἰκιῶν ἀγεληδὸν ἐξεπήδων ἐπὶ πάνδημον ἱκετείαν διὰ τὸ μέλλειν εἰς καταφρόνησιν ἔρχεσθαι τὸν τόπον. 19 ὑπεζωσμέναι δὲ ὑπὸ τοὺς μαστοὺς αἱ γυναῖκες σάκκους κατὰ τὰς ὁδοὺς ἐπλήθυνον· αἱ δὲ κατάκλειστοι τῶν παρθένων, αἱ μὲν συνέτρεχον ἐπὶ τοὺς πυλῶνας, αἱ δὲ ἐπὶ τὰ τείχη, τινὲς δὲ διὰ τῶν θυρίδων διεξέκυπτον· 20 πᾶσαι δὲ προτείνουσαι τὰς χεῖρας εἰς τὸν οὐρανὸν ἐποιοῦντο τὴν λιτανείαν· 21 ἐλεεῖν δ᾽ ἦν τὴν τοῦ πλήθους παμμιγῆ πρόπτωσιν τήν τε τοῦ μεγάλως ἀγωνιῶντος ἀρχιερέως προσδοκίαν. 22 οἱ μὲν οὖν ἐπεκαλοῦντο τὸν παγκρατῆ κύριον τὰ πεπιστευμένα τοῖς πεπιστευκόσιν σῶα διαφυλάσσειν μετὰ πάσης ἀσφαλείας. 23 ὁ δὲ ῾Ηλιόδωρος τὸ διεγνωσμένον ἐπετέλει. 24 αὐτόθι δὲ αὐτοῦ σὺν τοῖς δορυφόροις κατὰ τὸ γαζοφυλάκιον ἤδη παρόντος ὁ τῶν πνευμάτων καὶ πάσης ἐξουσίας δυνάστης ἐπιφάνειαν μεγάλην ἐποίησεν ὥστε πάντας τοὺς κατατολμήσαντας συνελθεῖν καταπλαγέντας τὴν τοῦ θεοῦ δύναμιν εἰς ἔκλυσιν καὶ δειλίαν τραπῆναι· 25 ὤφθη γάρ τις ἵππος αὐτοῖς φοβερὸν ἔχων τὸν ἐπιβάτην καὶ καλλίστῃ σαγῇ διακεκοσμημένος, φερόμενος δὲ ῥύδην ἐνέσεισεν τῷ ῾Ηλιοδώρῳ τὰς ἐμπροσθίους ὁπλάς· ὁ δὲ ἐπικαθήμενος ἐφαίνετο χρυσῆν πανοπλίαν ἔχων. 26 ἕτεροι δὲ δύο προσεφάνησαν αὐτῷ νεανίαι τῇ ῥώμῃ μὲν ἐκπρεπεῖς, κάλλιστοι δὲ τὴν δόξαν, διαπρεπεῖς δὲ τὴν περιβολήν, οἳ καὶ περιστάντες ἐξ ἑκατέρου μέρους ἐμαστίγουν αὐτὸν ἀδιαλείπτως πολλὰς ἐπιρριπτοῦντες αὐτῷ πληγάς. 27 ἄφνω δὲ πεσόντα πρὸς τὴν γῆν καὶ πολλῷ σκότει περιχυθέντα συναρπάσαντες καὶ εἰς φορεῖον ἐνθέντες 28 τὸν ἄρτι μετὰ πολλῆς παραδρομῆς καὶ πάσης δορυφορίας εἰς τὸ προειρημένον εἰσελθόντα γαζοφυλάκιον ἔφερον ἀβοήθητον ἑαυτῷ καθεστῶτα φανερῶς τὴν τοῦ θεοῦ δυναστείαν ἐπεγνωκότες. 29 καὶ ὁ μὲν διὰ τὴν θείαν ἐνέργειαν ἄφωνος καὶ πάσης ἐστερημένος ἐλπίδος καὶ σωτηρίας ἔρριπτο, 30 οἱ δὲ τὸν κύριον εὐλόγουν τὸν παραδοξάζοντα τὸν ἑαυτοῦ τόπον, καὶ τὸ μικρῷ πρότερον δέους καὶ ταραχῆς γέμον ἱερὸν τοῦ παντοκράτορος ἐπιφανέντος κυρίου χαρᾶς καὶ εὐφροσύνης ἐπεπλήρωτο. 31 ταχὺ δέ τινες τῶν τοῦ ῾Ηλιοδώρου συνήθων ἠξίουν τὸν Ονιαν ἐπικαλέσασθαι τὸν ὕψιστον καὶ τὸ ζῆν χαρίσασθαι τῷ παντελῶς ἐν ἐσχάτῃ πνοῇ κειμένῳ. 32 ὕποπτος δὲ γενόμενος ὁ ἀρχιερεὺς μήποτε διάλημψιν ὁ βασιλεὺς σχῇ κακουργίαν τινὰ περὶ τὸν ῾Ηλιόδωρον ὑπὸ τῶν Ιουδαίων συντετελέσθαι προσήγαγεν θυσίαν ὑπὲρ τῆς τοῦ ἀνδρὸς σωτηρίας. 33 ποιουμένου δὲ τοῦ ἀρχιερέως τὸν ἱλασμὸν οἱ αὐτοὶ νεανίαι πάλιν ἐφάνησαν τῷ ῾Ηλιοδώρῳ ἐν ταῖς αὐταῖς ἐσθήσεσιν ἐστολισμένοι καὶ στάντες εἶπον Πολλὰς Ονια τῷ ἀρχιερεῖ χάριτας ἔχε, διὰ γὰρ αὐτόν σοι κεχάρισται τὸ ζῆν ὁ κύριος· 34 σὺ δὲ ἐξ οὐρανοῦ μεμαστιγωμένος διάγγελλε πᾶσι τὸ μεγαλεῖον τοῦ θεοῦ κράτος. ταῦτα δὲ εἰπόντες ἀφανεῖς ἐγένοντο. 35 ὁ δὲ ῾Ηλιόδωρος θυσίαν ἀνενέγκας τῷ κυρίῳ καὶ εὐχὰς μεγίστας εὐξάμενος τῷ τὸ ζῆν περιποιήσαντι καὶ τὸν Ονιαν ἀποδεξάμενος ἀνεστρατοπέδευσεν πρὸς τὸν βασιλέα. 36 ἐξεμαρτύρει δὲ πᾶσιν ἅπερ ἦν ὑπ᾽ ὄψιν τεθεαμένος ἔργα τοῦ μεγίστου θεοῦ. 37 τοῦ δὲ βασιλέως ἐπερωτήσαντος τὸν ῾Ηλιόδωρον ποῖός τις εἴη ἐπιτήδειος ἔτι ἅπαξ διαπεμφθῆναι εἰς Ιεροσόλυμα, ἔφησεν 38 Εἴ τινα ἔχεις πολέμιον ἢ πραγμάτων ἐπίβουλον, πέμψον αὐτὸν ἐκεῖ, καὶ μεμαστιγωμένον αὐτὸν προσδέξῃ, ἐάνπερ καὶ διασωθῇ, διὰ τὸ περὶ τὸν τόπον ἀληθῶς εἶναί τινα θεοῦ δύναμιν· 39 αὐτὸς γὰρ ὁ τὴν κατοικίαν ἐπουράνιον ἔχων ἐπόπτης ἐστὶν καὶ βοηθὸς ἐκείνου τοῦ τόπου καὶ τοὺς παραγινομένους ἐπὶ κακώσει τύπτων ἀπολλύει. 40 καὶ τὰ μὲν κατὰ ῾Ηλιόδωρον καὶ τὴν τοῦ γαζοφυλακίου τήρησιν οὕτως ἐχώρησεν.

4

IV. Oniyasi alega Simoni e bwami

Obubi bwa Simoni w’endyalya

1 Olya Simoni walilonza okusherêza ebirugu n’ecihugo aja aderha binwa bi­nji bigalugalu kuli Oniyasi mpu yene walibuzagya Heliyodori mpu na ngasi mabi abwine goshi Oniyasi wamujiriraga go. 2 Ojirira olugo lwage aminja. omulanzi wa bene wabo, omuntu oshimba amarhegeko bwinja oyôla muntu aba ye derhwa nyankola-maligo. 3 Eyôla nshombo yakula bwenêne kuhika abira ba Simoni barhondêra okujayîrha abandi bantu. 4 Oku bundi Oniyasi erhi abona oku eyôla nshombo y’okukaziyôrha barhalikine, n’erhi abona oku Apo­loniyusi ntwâli omu basirika, ye wanarhambulaga e Sele-Sîriyasi n’e Fenisiya oku naye adwirhe ashonza eyo ntambala, anali arhuma obucibone bwa Simoni, ayimuka aja emunda mwami ali. 5 Arhayijiraga kwa kulonza okukoza bene wabo ci oku bunguke bwa boshi, na bwa ngasi muguma omu lubaga. 6 Bulya amabona oku akaba mwami arhatwiri olwo lubanja, ntakwo omurhûla gwa­ nkabonekana na kandi Simoni arhaderhaga mpu aleka isirhe lyage.

Omudâhwa mukulu Yasoni alerha enkomedu y’Abagereki

7 Ci kwone erhi Selekusi aba amafà, Antiyokusi wakazagiderhwa Epifani amayîma omu byage. Yasoni mwene wabo Oniyasi, acihà obudâhwa bukulu. 8 Omu kushambâla boshi na mwami, amulaganya magerha igana na makumi galindarhu ga marhale na gandi makumi gali munani garhengaga handi handi. 9 Analaganya oku ayushûla agandi igana na makumi arhanu nka bamuyemerire mpu ayûbakise oku buhashe bwage yenene, engo y’olurhambà, anajirise omu­balè gw’olubaga lwoshi. 10 Erhi mwami aba amayemêrera Yasoni okurhôla o­bwôla buhashe, caligumiza arhondêra engeso z’abagreki. 11 Akûla emilagi mwami ali amahà Abayahudi oku bwonjo bwage, omu kusengererwa na Yowa­ne ishe wa Epolemi olya warhumagwa bugo mpu agendinywâna n’Abaroma; n’erhi (Yasoni) aba amakûla amarhegeko gayerekire akanwa ka Nnâmahanga, arhondêra okuhiraho bundi-bundi burhegesi burhalingânini n’oburhegesi bwa Nnâmahanga. 12 Ciru asîma okuyûbaka engo y’amashigwe omu marhambi g’A­kropoli akaz’ihiramwo abana b’emisole, n’abandi bali bana b’abagale mulibo bakazijamwo banayambirhe ensirha. 13 Engeso z’obugereki zagandâza bweneêne, n’abantu balalikira ezôla ngeso zarhengaga handi erhi bubi bw’oyôla Yaso­ni burhuma, owabaga ncuku ahali h’okuba mudâhwa mukulu. 14 Abadâhwa barhacibaga na bushiru buci omu kurhumikira oluhêrero, kandi erhi baba bama­lekêrera eby’oburherekêre, bakaziharhira ebwa masharha g’okusîmisa omubi­ri, bakacifinja bwône kwône okuja oku masharha gahanzìbwe n’amarhegeko ngasi kuyumva emishekera y’omurhondêro gw’ago masharha magalugalu. 15 Bajandika omurhima gw’obuzigire baba bukuze bw’Abagereki bakola baha­rhire. 16 Okwôla kwarhuma babona mazibu manji ciru n’emwa balya balonza-gya okuyiga obwôrhere bw’okubashusha lwoshi, mwakarhenga banji babasho­mba n’okubarhindibuza. 17 Bulya omuntu arhankakazivuna amarhegeko ga Nnâmahanga buzira kuhanwa; okwôla rhukolaga rhwakubona omu byakuliki­ra. 18 Oku bali bacisîmisa aha Tiri n’amasharha ga ngasi myaka irhanu, na mwami anayishirilola kuli ago masharha, 19 olya mugalugalu Yasoni anaci­rhuma abaja kuli ago masharha bakazag’iderhwa banya Yeruzalemu bambali b’Antiyokusi. Bali badwirhe milengo magana asharhu ya nsaranga y’oku­rherekêra Heraklesi. Ci kwône abali bazidwirhe bahiga mpu ezôla nsaranga zi­rhakolesibagwa oku kurherekêra, ko kurhankanashinganine ci mpu zikolesi­ bwe oku gandi malagirire. 20 Ntyôla erya milengo magana asharhu yalirhumi­rwe n’owayigoshôlaga mpu ehânwe omu nterekêro y’okukuza Heraklesi yakolesibwa oku kuyûbaka obwarho bw’amatabâro, oku bulyo bwa balya bayi­dwirhe.

Antiyokusi-Epifani ayankirirwa aha Yeruzalemu

21 Ntyo Apoloniyusi mwene Meneste, anacirhumwa e Misiri oku buhya bwa mwami Filometro, Antiyokusi anaciyumva oku oyôla mwami arhasîma obu­rhegesi bwage, alonza okucilanga kuli ye anacija e Yope n’e Yeruzalemu. 22 Anaciyankirirwa bwinjinja na Yasoni n’ab’omu lugo lwoshi, bamuyankirira omu lugo n’ebimole omu karhî k’ebihôgêro. Enyuma ly’aho, arhuma e ngabo yage omu Fenisiya.

Menelasi aba mudâhwa mukulu

23 Myaka isharhu yanacigera, Yasoni anacirhuma Menelasi mwene wabo o­lya Simoni rhudesire enyanya mpu agendirhûla ensaranga ebwami, anamanyise emihigo arhôzire oku bintu bya duba duba. 24 Ci Mendasi acìrhonêsa yenene e­munda mwami ali, amukuza, anacicîsengerera obudâhwa bukulu, ahyûla alu­shîsa Yasoni, ageza milengo magana asharhu ga marhale. 25 Agôla mango ayiîshaga adwirhe omuhigo gwa mwami, anaciyîrukira e Yeruzalemu ci arhali a­gwerhe bici byankamukengêsa nka mudâhwa, arhaligwerhe bindi bici okuleka omurhima gw’ecishumûsi n’omurhima guli nka gwa nsimba y’erubala. 26 Ntyôla Yasoni wakulaga mwene wabo oku ntebe, naye yenene owundi amuyimûla, ayumva akola asêzibwe okuyakira emwa ba Amoniti. 27 Menelasi anacirhôla obuhashe ci kulya kuba arhakag’ilyûla emyenda alaganyagya mwami. 28 N’obwo Sostrati akazagimukengeza yo, oyôla ye warhegekaga e Akropoli, ye wanali ohirwe omukolo gw’okuja ohongêsa eby’oku mburho, bombi oku bana­li babirhi banacihamagalwa emwa mwami. 29 Menelasi asiga omulumuna Lisi­maki mpu amuyîmangire nka mudâhwa mukulu, naye Sostrati asiga Kratesi murhambo w’e Cipro.

Olufu lwa Oniyasi

30 Kuli okwo, k’abantu b’eTarsi n’ab’eMalo barhazukamwo akavulindi bu­lya ebyôla bishagala oku binali bibirhi byali erhi byahâbirwe Antiyokisi muso­lomi wa mwami. 31 Mwami anacikanya mpu akola agendizimiza ezôla mbaka, agenda erhi amanasiga Andronika nka mugombozi wage, ali muguma w’omu barhambo bage bakulu. 32 Menelasi erhi abona oku amango gamubêrire minja akanya ajizimba orhubindi rhw’amasholo agendirhuà Andronika ajiguliza o­rhundi e Tiri n’omu bindi bishagala bya bofi. 33 Erhi Oniyasi ayumva bwinja bwinja oku kwo byabire ntyôla, amurhumira ebinwa by’okumulongoza. ci erhi amanarhang’iyâkira omu irungu, e Dafne hofi n’e Antiyokiya. 34 Kuli okwôla Menelasi anacirhôla Andronika amuhêka mahwe amubwira mpu ayîrhr Oniyasi. Andronika ajilonza Oniyasi amurhwesa ebinwa by’obunywesi, amuhà oku­ boko kulyo analahira ibango, na ciru akaba bali bacìkebirwe ye bwenêne, ku­rharbumaga arharheba Oniyasi arhenga mulya ali acîfulisire, na bona balya oku barhengamwo, amuyîrha buzira kucikengêra ibango analahiraga. 35 Arhali bayabudi bonene, ci na bandi bantu banji bwenêne b’omu mashanja balumirwe n’olwo lufu lurhashingânini lwa bene olwo.

36 N’erhi mwami arhenga e Silîsiya, Abayahudi boshi na ngasi bagreki ba­rhasîmaga okuyîrhwa kwa bene okwôla, baja emunda mwami ali, banacimu­shambâlira kurhi Oniyasi anafâga. 37 Antiyokusi alumwa bwenêne omu mu­rima, obwonjo bwamugwarha, avugumula emirenge erhi akengêra obwirho­nzi n’olugendo lwinja lwa nyakufà. 38 Omu burhe bunene, arhegeka mpu bakûle Andronika omwambalo gwage gw’akaduku, asharhangula emyambalo yage, n’erhi aba amamuzungulusa omu lugo loshi, halyâla anayirhiraga Oniyasi^e, naye amukubunguliza ahôla ho na nnènè.

Entumba yakuba Lisimaki

39 Ka muli agôla mango, emyanzi myanzi erhaja yagera omu cihugo oku hali obushambo bujizirwe na Lisimaki omu cihugo mpu bayumvanya boshi na Menelasi. Olubaga erhi luyumva okwôla lwakunira bwenêne kuli Lisimaki ci e­rhi na rhulugu rhunji rhwa masholo rhwamashandala eyi n’eyi. 40 Erhi abona oku abantu boshi bakola bamumanyanyirekwo erhi burhe burhuma, Lisimaki arhôla amatumu na bantu hofi bihumbi bisharhu batula entambala erhi na Auranosi ali akola mukulu ci erhi na mpangaza. 41 Ci erhi abantu bamanya okôla Lisimaki abarhabâlîre, baguma barhôla amabuye abandi barhôla ebihi­mbi by’emirhi, abandi barhôla oluvu^f lwanali ahôla babibanda eyi n’eyi kuli ba­lya bantu ba Lisimaki. 42 Babahazamwo banji abandi bayagalika, abasigalaga bayâka na nyakujira isakrilego yenene bamuyîrhira hofi h’enyumpa y’embîko.

Menelasi ahyûla anababalirwa.

43 Kuli ebyo byoshi, Menelasi bamuhêka lubanja. 44 Erhi mwami aja e Tiri, bantu basharhu barhumirwe n’abashamuka b’e kagombe baj’imuyandika. 45 E­rhi abona oku amayâga, Menelasi aj’ilaganya Ptolemeyo mugala wa Dorimeni oku amuha nsaranga nyinji akagend’imuyingingira mwami. 46 Ptolemeyo erhi aba amahêka mwami ebwa muhango munene, baba nka kula abantu barhôla ehy’embohôlolo, mwani ahindula omuhigo gwage. 47 Mwami alìka Menelasi mpo nta cibi alikwo, n’obwôla ye wadwirhe ebyo byoshi, ye nyakuhenya amaligo. Obwo abali mushobesire boshi batwirwa okufa n’obwo bali bêru­ kweru n’obôla bacisambaga rhinga ciru n’oli nka ba-Sitea bakabalesire bacige­ndere bêru kweru. 48 N’abantu bahanaga obuzine bwabo lugo lurhuma, n’olu­ baga n’ebintu bitagatifu, bahâbwa ho na halya obuhane bwa busha busha. 49 N’okwôla Abanyatiri bonene omu kushologorhwa n’okufa kwa bene okôla, bahâna binji bwenêne by’okubisha abôla banyakufa. 50 Mendasi anaciyôrhera oku ntebe erhi kuziga birugu by’abarhambo kurhuma; aja ayushûka omu mabi anaba mushombanyi bwenêne w’abayûbakanwa cihugo ciguma.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Βʹ 4

1 ῾Ο δὲ προειρημένος Σιμων ὁ τῶν χρημάτων καὶ τῆς πατρίδος ἐνδείκτης γεγονὼς ἐκακολόγει τὸν Ονιαν, ὡς αὐτός τε εἴη τὸν ῾Ηλιόδωρον ἐπισεσεικὼς καὶ τῶν κακῶν δημιουργὸς καθεστηκώς, 2 καὶ τὸν εὐεργέτην τῆς πόλεως καὶ τὸν κηδεμόνα τῶν ὁμοεθνῶν καὶ ζηλωτὴν τῶν νόμων ἐπίβουλον τῶν πραγμάτων ἐτόλμα λέγειν. 3 τῆς δὲ ἔχθρας ἐπὶ τοσοῦτον προβαινούσης ὥστε καὶ διά τινος τῶν ὑπὸ τοῦ Σιμωνος δεδοκιμασμένων φόνους συντελεῖσθαι, 4 συνορῶν ὁ Ονιας τὸ χαλεπὸν τῆς φιλονεικίας καὶ ᾿Απολλώνιον Μενεσθέως τὸν Κοίλης Συρίας καὶ Φοινίκης στρατηγὸν συναύξοντα τὴν κακίαν τοῦ Σιμωνος, 5 πρὸς τὸν βασιλέα διεκομίσθη οὐ γινόμενος τῶν πολιτῶν κατήγορος, τὸ δὲ σύμφορον κοινῇ καὶ κατ᾽ ἰδίαν παντὶ τῷ πλήθει σκοπῶν· 6 ἑώρα γὰρ ἄνευ βασιλικῆς προνοίας ἀδύνατον εἶναι τυχεῖν εἰρήνης ἔτι τὰ πράγματα καὶ τὸν Σιμωνα παῦλαν οὐ λημψόμενον τῆς ἀνοίας. 7 Μεταλλάξαντος δὲ τὸν βίον Σελεύκου καὶ παραλαβόντος τὴν βασιλείαν ᾿Αντιόχου τοῦ προσαγορευθέντος ᾿Επιφανοῦς ὑπενόθευσεν ᾿Ιάσων ὁ ἀδελφὸς Ονιου τὴν ἀρχιερωσύνην 8 ἐπαγγειλάμενος τῷ βασιλεῖ δι᾽ ἐντεύξεως ἀργυρίου τάλαντα ἑξήκοντα πρὸς τοῖς τριακοσίοις καὶ προσόδου τινὸς ἄλλης τάλαντα ὀγδοήκοντα. 9 πρὸς δὲ τούτοις ὑπισχνεῖτο καὶ ἕτερα διαγράφειν πεντήκοντα πρὸς τοῖς ἑκατόν, ἐὰν ἐπιχωρηθῇ διὰ τῆς ἐξουσίας αὐτοῦ γυμνάσιον καὶ ἐφηβεῖον αὐτῷ συστήσασθαι καὶ τοὺς ἐν Ιεροσολύμοις ᾿Αντιοχεῖς ἀναγράψαι. 10 ἐπινεύσαντος δὲ τοῦ βασιλέως καὶ τῆς ἀρχῆς κρατήσας εὐθέως πρὸς τὸν ῾Ελληνικὸν χαρακτῆρα τοὺς ὁμοφύλους μετέστησε. 11 καὶ τὰ κείμενα τοῖς Ιουδαίοις φιλάνθρωπα βασιλικὰ διὰ Ιωάννου τοῦ πατρὸς Εὐπολέμου τοῦ ποιησαμένου τὴν πρεσβείαν ὑπὲρ φιλίας καὶ συμμαχίας πρὸς τοὺς ῾Ρωμαίους παρώσας καὶ τὰς μὲν νομίμους καταλύων πολιτείας παρανόμους ἐθισμοὺς ἐκαίνιζεν. 12 ἀσμένως γὰρ ὑπ᾽ αὐτὴν τὴν ἀκρόπολιν γυμνάσιον καθίδρυσεν καὶ τοὺς κρατίστους τῶν ἐφήβων ὑποτάσσων ὑπὸ πέτασον ἤγαγεν. 13 ἦν δ᾽ οὕτως ἀκμή τις ῾Ελληνισμοῦ καὶ πρόσβασις ἀλλοφυλισμοῦ διὰ τὴν τοῦ ἀσεβοῦς καὶ οὐκ ἀρχιερέως ᾿Ιάσωνος ὑπερβάλλουσαν ἀναγνείαν 14 ὥστε μηκέτι περὶ τὰς τοῦ θυσιαστηρίου λειτουργίας προθύμους εἶναι τοὺς ἱερεῖς, ἀλλὰ τοῦ μὲν νεὼ καταφρονοῦντες καὶ τῶν θυσιῶν ἀμελοῦντες ἔσπευδον μετέχειν τῆς ἐν παλαίστρῃ παρανόμου χορηγίας μετὰ τὴν τοῦ δίσκου πρόσκλησιν, 15 καὶ τὰς μὲν πατρῴους τιμὰς ἐν οὐδενὶ τιθέμενοι, τὰς δὲ ῾Ελληνικὰς δόξας καλλίστας ἡγούμενοι. 16 ὧν καὶ χάριν περιέσχεν αὐτοὺς χαλεπὴ περίστασις, καὶ ὧν ἐζήλουν τὰς ἀγωγὰς καὶ καθ᾽ ἅπαν ἤθελον ἐξομοιοῦσθαι, τούτους πολεμίους καὶ τιμωρητὰς ἔσχον· 17 ἀσεβεῖν γὰρ εἰς τοὺς θείους νόμους οὐ ῥᾴδιον, ἀλλὰ ταῦτα ὁ ἀκόλουθος καιρὸς δηλώσει. 18 ᾿Αγομένου δὲ πενταετηρικοῦ ἀγῶνος ἐν Τύρῳ καὶ τοῦ βασιλέως παρόντος 19 ἀπέστειλεν ᾿Ιάσων ὁ μιαρὸς θεωροὺς ὡς ἀπὸ Ιεροσολύμων ᾿Αντιοχεῖς ὄντας παρακομίζοντας ἀργυρίου δραχμὰς τριακοσίας εἰς τὴν τοῦ ῾Ηρακλέους θυσίαν, ἃς καὶ ἠξίωσαν οἱ παρακομίζοντες μὴ χρῆσθαι εἰς θυσίαν διὰ τὸ μὴ καθήκειν, εἰς ἑτέραν δὲ καταθέσθαι δαπάνην. 20 ἔπεσε μὲν οὖν ταῦτα διὰ μὲν τὸν ἀποστείλαντα εἰς τὴν τοῦ ῾Ηρακλέους θυσίαν, ἕνεκεν δὲ τῶν παρακομιζόντων εἰς τὰς τῶν τριηρέων κατασκευάς. 21 ᾿Αποσταλέντος δὲ εἰς Αἴγυπτον ᾿Απολλωνίου τοῦ Μενεσθέως διὰ τὰ πρωτοκλίσια τοῦ Φιλομήτορος βασιλέως μεταλαβὼν ᾿Αντίοχος ἀλλότριον αὐτὸν τῶν αὐτοῦ γεγονέναι πραγμάτων τῆς καθ᾽ αὑτὸν ἀσφαλείας ἐφρόντιζεν· ὅθεν εἰς Ιοππην παραγενόμενος κατήντησεν εἰς Ιεροσόλυμα. 22 μεγαλομερῶς δὲ ὑπὸ τοῦ ᾿Ιάσωνος καὶ τῆς πόλεως ἀποδεχθεὶς μετὰ δᾳδουχίας καὶ βοῶν εἰσεδέχθη, εἶθ᾽ οὕτως εἰς τὴν Φοινίκην κατεστρατοπέδευσεν. 23 Μετὰ δὲ τριετῆ χρόνον ἀπέστειλεν ᾿Ιάσων Μενέλαον τὸν τοῦ προσημαινομένου Σιμωνος ἀδελφὸν παρακομίζοντα τὰ χρήματα τῷ βασιλεῖ καὶ περὶ πραγμάτων ἀναγκαίων ὑπομνηματισμοὺς τελέσοντα. 24 ὁ δὲ συσταθεὶς τῷ βασιλεῖ καὶ δοξάσας αὐτὸν τῷ προσώπῳ τῆς ἐξουσίας εἰς ἑαυτὸν κατήντησεν τὴν ἀρχιερωσύνην ὑπερβαλὼν τὸν ᾿Ιάσωνα τάλαντα ἀργυρίου τριακόσια. 25 λαβὼν δὲ τὰς βασιλικὰς ἐντολὰς παρεγένετο τῆς μὲν ἀρχιερωσύνης οὐδὲν ἄξιον φέρων, θυμοὺς δὲ ὠμοῦ τυράννου καὶ θηρὸς βαρβάρου ὀργὰς ἔχων. 26 καὶ ὁ μὲν ᾿Ιάσων ὁ τὸν ἴδιον ἀδελφὸν ὑπονοθεύσας ὑπονοθευθεὶς ὑφ᾽ ἑτέρου φυγὰς εἰς τὴν Αμμανῖτιν χώραν συνήλαστο. 27 ὁ δὲ Μενέλαος τῆς μὲν ἀρχῆς ἐκράτει, τῶν δὲ ἐπηγγελμένων τῷ βασιλεῖ χρημάτων οὐδὲν εὐτάκτει· 28 ποιουμένου δὲ τὴν ἀπαίτησιν Σωστράτου τοῦ τῆς ἀκροπόλεως ἐπάρχου, πρὸς τοῦτον γὰρ ἦν ἡ τῶν διαφόρων πρᾶξις· δι᾽ ἣν αἰτίαν οἱ δύο ὑπὸ τοῦ βασιλέως προσεκλήθησαν, 29 καὶ ὁ μὲν Μενέλαος ἀπέλιπεν τῆς ἀρχιερωσύνης διάδοχον Λυσίμαχον τὸν ἑαυτοῦ ἀδελφόν, Σώστρατος δὲ Κράτητα τὸν ἐπὶ τῶν Κυπρίων. 30 Τοιούτων δὲ συνεστηκότων συνέβη Ταρσεῖς καὶ Μαλλώτας στασιάζειν διὰ τὸ ᾿Αντιοχίδι τῇ παλλακῇ τοῦ βασιλέως ἐν δωρεᾷ δεδόσθαι. 31 θᾶττον οὖν ὁ βασιλεὺς ἧκεν καταστεῖλαι τὰ πράγματα καταλιπὼν τὸν διαδεχόμενον ᾿Ανδρόνικον τῶν ἐν ἀξιώματι κειμένων. 32 νομίσας δὲ ὁ Μενέλαος εἰληφέναι καιρὸν εὐφυῆ χρυσώματά τινα τῶν τοῦ ἱεροῦ νοσφισάμενος ἐχαρίσατο τῷ ᾿Ανδρονίκῳ καὶ ἕτερα ἐτύγχανεν πεπρακὼς εἴς τε Τύρον καὶ τὰς κύκλῳ πόλεις. 33ἃ καὶ σαφῶς ἐπεγνωκὼς ὁ Ονιας ἀπήλεγχεν ἀποκεχωρηκὼς εἰς ἄσυλον τόπον ἐπὶ Δάφνης τῆς πρὸς ᾿Αντιόχειαν κειμένης. 34 ὅθεν ὁ Μενέλαος λαβὼν ἰδίᾳ τὸν ᾿Ανδρόνικον παρεκάλει χειρώσασθαι τὸν Ονιαν· ὁ δὲ παραγενόμενος ἐπὶ τὸν Ονιαν καὶ πεισθεὶς ἐπὶ δόλῳ καὶ δεξιασθεὶς μεθ᾽ ὅρκων δοὺς δεξιάν, καίπερ ἐν ὑποψίᾳ κείμενος, ἔπεισεν ἐκ τοῦ ἀσύλου προελθεῖν, ὃν καὶ παραχρῆμα παρέκλεισεν οὐκ αἰδεσθεὶς τὸ δίκαιον. 35 δι᾽ ἣν αἰτίαν οὐ μόνον Ιουδαῖοι, πολλοὶ δὲ καὶ τῶν ἄλλων ἐθνῶν ἐδείναζον καὶ ἐδυσφόρουν ἐπὶ τῷ τοῦ ἀνδρὸς ἀδίκῳ φόνῳ. 36 τοῦ δὲ βασιλέως ἐπανελθόντος ἀπὸ τῶν κατὰ Κιλικίαν τόπων ἐνετύγχανον οἱ κατὰ πόλιν Ιουδαῖοι συμμισοπονηρούντων καὶ τῶν ῾Ελλήνων ὑπὲρ τοῦ παρὰ λόγον τὸν Ονιαν ἀπεκτονῆσθαι. 37 ψυχικῶς οὖν ὁ ᾿Αντίοχος ἐπιλυπηθεὶς καὶ τραπεὶς ἐπὶ ἔλεος καὶ δακρύσας διὰ τὴν τοῦ μετηλλαχότος σωφροσύνην καὶ πολλὴν εὐταξίαν 38 καὶ πυρωθεὶς τοῖς θυμοῖς παραχρῆμα τὴν τοῦ ᾿Ανδρονίκου πορφύραν περιελόμενος καὶ τοὺς χιτῶνας περιρρήξας περιαγαγὼν καθ᾽ ὅλην τὴν πόλιν ἐπ᾽ αὐτὸν τὸν τόπον, οὗπερ τὸν Ονιαν ἠσέβησεν, ἐκεῖ τὸν μιαιφόνον ἀπεκόσμησεν τοῦ κυρίου τὴν ἀξίαν αὐτῷ κόλασιν ἀποδόντος. 39 Γενομένων δὲ πολλῶν ἱεροσυλημάτων κατὰ τὴν πόλιν ὑπὸ τοῦ Λυσιμάχου μετὰ τῆς τοῦ Μενελάου γνώμης καὶ διαδοθείσης ἔξω τῆς φήμης ἐπισυνήχθη τὸ πλῆθος ἐπὶ τὸν Λυσίμαχον χρυσωμάτων ἤδη πολλῶν διενηνεγμένων. 40 ἐπεγειρομένων δὲ τῶν ὄχλων καὶ ταῖς ὀργαῖς διεμπιπλαμένων καθοπλίσας ὁ Λυσίμαχος πρὸς τρισχιλίους κατήρξατο χειρῶν ἀδίκων προηγησαμένου τινὸς Αυρανου προβεβηκότος τὴν ἡλικίαν, οὐδὲν δὲ ἧττον καὶ τὴν ἄνοιαν· 41 συνιδόντες δὲ καὶ τὴν ἐπίθεσιν τοῦ Λυσιμάχου συναρπάσαντες οἱ μὲν πέτρους, οἱ δὲ ξύλων πάχη, τινὲς δὲ ἐκ τῆς παρακειμένης σποδοῦ δρασσόμενοι φύρδην ἐνετίνασσον εἰς τοὺς περὶ τὸν Λυσίμαχον· 42 δι᾽ ἣν αἰτίαν πολλοὺς μὲν αὐτῶν τραυματίας ἐποίησαν, τινὰς δὲ καὶ κατέβαλον, πάντας δὲ εἰς φυγὴν συνήλασαν, αὐτὸν δὲ τὸν ἱερόσυλον παρὰ τὸ γαζοφυλάκιον ἐχειρώσαντο. 43 περὶ δὲ τούτων ἐνέστη κρίσις πρὸς τὸν Μενέλαον. 44 καταντήσαντος δὲ τοῦ βασιλέως εἰς Τύρον ἐπ᾽ αὐτοῦ τὴν δικαιολογίαν ἐποιήσαντο οἱ πεμφθέντες τρεῖς ἄνδρες ὑπὸ τῆς γερουσίας. 45 ἤδη δὲ λελειμμένος ὁ Μενέλαος ἐπηγγείλατο χρήματα ἱκανὰ τῷ Πτολεμαίῳ Δορυμένους πρὸς τὸ πεῖσαι τὸν βασιλέα. 46 ὅθεν ἀπολαβὼν ὁ Πτολεμαῖος εἴς τι περίστυλον ὡς ἀναψύξοντα τὸν βασιλέα μετέθηκεν, 47 καὶ τὸν μὲν τῆς ὅλης κακίας αἴτιον Μενέλαον ἀπέλυσεν τῶν κατηγορημένων, τοῖς δὲ ταλαιπώροις, οἵτινες, εἰ καὶ ἐπὶ Σκυθῶν ἔλεγον, ἀπελύθησαν ἀκατάγνωστοι, τούτοις θάνατον ἐπέκρινεν. 48 ταχέως οὖν τὴν ἄδικον ζημίαν ὑπέσχον οἱ περὶ πόλεως καὶ δήμων καὶ τῶν ἱερῶν σκευῶν προηγορήσαντες. 49 δι᾽ ἣν αἰτίαν καὶ Τύριοι μισοπονηρήσαντες τὰ πρὸς τὴν κηδείαν αὐτῶν μεγαλοπρεπῶς ἐχορήγησαν. 50 ὁ δὲ Μενέλαος διὰ τὰς τῶν κρατούντων πλεονεξίας ἔμενεν ἐπὶ τῇ ἀρχῇ ἐπιφυόμενος τῇ κακίᾳ μέγας τῶν πολιτῶν ἐπίβουλος καθεστώς.

5

Misiri arhêrwa obwa kabirhi

1 Muli agôla mango, Antiyokusi ashubilikûlira engabo yage e Misiri obwa kabirhi. 2 K’erhi n’ago mango, abantu boshi b’omu lugo, hofi ha nsiku makumi anni, barhali bakazibonekerwa omu mihanda n’abasirika banyaku­lwira oku nfarasi, bayambirhe emyambalo y’amasholo boshi banafumbasire amatumu nka ngabo ya matabâro, 3 bakaz’ibona ebiterusi bikola nka bikereka­nye oku kulwa, bikola bigungezize okuhamiranakwo olunda n’olundi, empenzi zasiribwa eyira n’eyira, omwandu gw’ebisonga, engôrho zamakulwa omu luba, emyampi ekola yatyabulwa, emirasano y’amasholo n’emiherho ya ngasi !ube­ro. 4 Okwôla kwarhuma abantu boshi bakaz’ishenga mpu mâshi okwôla kuba­gerere kwinja.

Yasoni arhêra olugo, Epifani amuhima

5 Erhi emyanzi y’obunywesi ecilumira omu cihugo mpu mwami Antiyokusi afire, Yasoni arhôla ngabo ciru erhali nka cihumbi ciguma, ayîsha arhêra olugo bwifudukwe. Erhi abalanzi b’olugo baba bamahimwa, n’erhi olugo luba lwamarhôlwa, Menelasi ayâkira omu Akropoli. 6 Yasoni arhondêra buzira bwonjo okulibuza bene wabo arhacikengêraga oku obunguke omuntu ayu­ngukirakwo bene wabo gwo muhona gulushire eyindi yoshi, ci yehe arhôla bene wabo nka bashombanyi bage. 7 Caba mushâna, arhacihashaga okurhôla obwami nk’oku anali alalire, ashubûka n’enshonyi. Kwaba kuyâka ayâkira e­ mwa Abâmoniti. 8 Byanaciba ntyo obulyalya bwage bwahwera aho: Ârhalihêkwa lubanja e kagombe k’Aretasi mwami muminya w’abaharabu, ârhaliyaka kurhenga omu lugo kuja omu lundi, ashimbulwirwe n’abantu boshi, nyamasho­mbwa bulya ahakanyire idini lyage, muhivwa nka cishungu, mwisi wa bantu b’ecihugo cage, na bene wabo, akungushwa kuhika e Misiri. 9 Ye warha­ngag’ikaga bantu mwandu omu cihugo cabo, afira naye ihanga Iya bene, e Lasedemoniya, ayijaga erhi analangalire mpu nkaba okwôla kululizibwa nkaba kwarhuma balya bene yo bamulanga. 10 Ye walambikaga balya bantu mwandu babulaga cabisha, ntaye wamulakìre na ntaye wamushîbire, arhahikaga omu nshinda y’ababusi bage.

11 Erhi okwôla kumanyîkana emunda mwami ali, amanya mpu nkaba Obuyahudi bwamagoma. Arhenga e Misiri anagunjire burhe, alwisa anahima olugo. 12 Arhegeka abasirika mpu banigûze buzira lukogo ngasi yeshi wankana­rhinda omu maboko gabo, ngasi yeshi wankanayâkira omu nyumpa. 13 Bamalìîra ntyo emisole n’abashosi, abakazi n’abana; banigûza abanyere n’orhubonjo. 14 Omubalè gw’abafire muli ezôla nsiku isharhu gwahika omu bihumbi makumi gali munani. Muli bo, makumi anni ganigwa n’abandi bali nk’abôla bahekwa bujà.

Okuhagulwa kw’aka-Nyamuzinda

15 Ebwa kuba arhayumvagya arhìmusirwe n’okwôla, acishomya okuja omu ka-Nyamuzinda kakulu bwenêne omw’igulu lyoshi, ali alongolinwe na Menela­si walyalyanyagya amarhegeko n’ecihugo. 16 Ayanka n’amaboko gage gahemu­sire ebirugu bitagatifu, agôla maboko gage magalugalu akûlamwo enterekêro abandi bami bahongaga mpu bakuzemwo irenge n’obukulu bw’ahôla hantu.

17 Antiyokusi yeshi arhunda n’obucibone omu bukengere bwage, buzira kucikengêra oku Nyakasane anakunira ntyôla mango masungunu erhi byâha bya bantu b’omu lugo birhuma n’oku okwôla kwo kwarhumire arharhang’ilola bwinja ahôla hantu. 18 Acibâga barhali batumwire erhi bunji bw’amabi gabo burhuma, naye nka kulya Heliyodori walirhumirwe na mwami Selekusi mpu ayish’ilâba embîko, ali arhangifendûlwa n’okukûlwa mw’obwo buhalanjisi bwage. 19 Ci kwone Nyakasane acishozire ahôla hantu erhi lubaga lurhuma, ci arhacishogaga olubaga erhi aho hantu harhuma^g. 20 Co canarhumire ahôla ha­ntu hashangira n’olubaga amahanya galo nk’oku hanashangiraga buzinda obu­gale bw’aho; harhangig’ilekwa omu bukunizi bw’Ogala-byoshi, buzinda hashubigishakûlulwa erhi Ogala-Byoshi anywâna n’olubaga lwage, hashubiyûba­kwa omw’irenge ly’aho lya mìra.

21 Antiyokusi erhi aba amarhôla magerha cihumbi na magana gali munani omu ka-Nyamuzinda acishubirira duba duba e Antiyokiya erhi anaja akengera muli obwo bucibone bwage omu murhima mpu nkaba anahashaga okuhindula obudaka bumu ebe nyaja ya kuyôgwamwo mpu n’enyanja anayihindule buda­ka bumu abantu bankalamamwo. 22 Oku bundi anacisînga abarhambo b’okuli­buza olubaga: aha Yeruzalemu asigaho Filipo muburhwa w’e Frijiya, mubi kulusha owamuyîmanzagyaho; 23 aha Garizimi, asigaho Andronika. Kuli abôla bombi Menelasi naye muntu mubi aka ababo, owalibuzagya bene wabo.

Oburhabâle bwa Apoloniyusi

Menelasi aligwerhe obuzigo oku babo Bayahudi. 24 Na kandi Antiyokusi anacirhuma olya kaheza Apoloniyusi n’engabo y’abasirika bihumbi makumi ^habirhi na babirhi mpu agend’iyirha ngasi bantu bakulu boshi, anaguze abakazi babo n’abana. 25 Erhi ahika e Yeruzalemu, Apoloniyusi arhangiciyerekana nka muntu wa murhûla, anabêra ahôla buzira kadugundu kuhika olusiku lwa Sabato. Erhi abona bakola bali omu kurhamuka, aha engabo yage emirasano. 26 Na ngasi boshi banahulukaga mpu bagend’ilola kuli ebyôla, abanigûza, anacizunguluka omu lugo aja ayirha bantu mwandu.

27 Ci Yuda Makabeyo, ye na bantu hofi ikumi anaciyâkira omw’irungu, alama omwôla nka nsimba oku ntondo. Boshi n’ababo barhalyaga bindi bici olurhali lubala mpu lyo balekihemuka.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Βʹ 5

1 Περὶ δὲ τὸν καιρὸν τοῦτον τὴν δευτέραν ἔφοδον ὁ ᾿Αντίοχος εἰς Αἴγυπτον ἐστείλατο. 2 συνέβη δὲ καθ᾽ ὅλην τὴν πόλιν σχεδὸν ἐφ᾽ ἡμέρας τεσσαράκοντα φαίνεσθαι διὰ τῶν ἀέρων τρέχοντας ἱππεῖς διαχρύσους στολὰς ἔχοντας καὶ λόγχας σπειρηδὸν ἐξωπλισμένους καὶ μαχαιρῶν σπασμοὺς 3 καὶ ἴλας ἵππων διατεταγμένας καὶ προσβολὰς γινομένας καὶ καταδρομὰς ἑκατέρων καὶ ἀσπίδων κινήσεις καὶ καμάκων πλήθη καὶ βελῶν βολὰς καὶ χρυσέων κόσμων ἐκλάμψεις καὶ παντοίους θωρακισμούς. 4 διὸ πάντες ἠξίουν ἐπ᾽ ἀγαθῷ τὴν ἐπιφάνειαν γεγενῆσθαι. 5 γενομένης δὲ λαλιᾶς ψευδοῦς ὡς μετηλλαχότος ᾿Αντιόχου τὸν βίον παραλαβὼν ὁ ᾿Ιάσων οὐκ ἐλάττους τῶν χιλίων αἰφνιδίως ἐπὶ τὴν πόλιν συνετελέσατο ἐπίθεσιν· τῶν δὲ ἐπὶ τῷ τείχει συνελασθέντων καὶ τέλος ἤδη καταλαμβανομένης τῆς πόλεως ὁ Μενέλαος εἰς τὴν ἀκρόπολιν ἐφυγάδευσεν. 6 ὁ δὲ ᾿Ιάσων ἐποιεῖτο σφαγὰς τῶν πολιτῶν τῶν ἰδίων ἀφειδῶς οὐ συννοῶν τὴν εἰς τοὺς συγγενεῖς εὐημερίαν δυσημερίαν εἶναι τὴν μεγίστην, δοκῶν δὲ πολεμίων καὶ οὐχ ὁμοεθνῶν τρόπαια καταβάλλεσθαι. 7 τῆς μὲν ἀρχῆς οὐκ ἐκράτησεν, τὸ δὲ τέλος τῆς ἐπιβουλῆς αἰσχύνην λαβὼν φυγὰς πάλιν εἰς τὴν Αμμανῖτιν ἀπῆλθεν. 8 πέρας οὖν κακῆς καταστροφῆς ἔτυχεν. ἐγκληθεὶς πρὸς ᾿Αρέταν τὸν τῶν ᾿Αράβων τύραννον πόλιν ἐκ πόλεως φεύγων διωκόμενος ὑπὸ πάντων στυγούμενος ὡς τῶν νόμων ἀποστάτης καὶ βδελυσσόμενος ὡς πατρίδος καὶ πολιτῶν δήμιος εἰς Αἴγυπτον ἐξεβράσθη, 9 καὶ ὁ συχνοὺς τῆς πατρίδος ἀποξενώσας ἐπὶ ξένης ἀπώλετο πρὸς Λακεδαιμονίους ἀναχθεὶς ὡς διὰ τὴν συγγένειαν τευξόμενος σκέπης. 10 καὶ ὁ πλῆθος ἀτάφων ἐκρίψας ἀπένθητος ἐγενήθη καὶ κηδείας οὐδ᾽ ἡστινοσοῦν οὔτε πατρῴου τάφου μετέσχεν. 11 Προσπεσόντων δὲ τῷ βασιλεῖ περὶ τῶν γεγονότων διέλαβεν ἀποστατεῖν τὴν Ιουδαίαν· ὅθεν ἀναζεύξας ἐξ Αἰγύπτου τεθηριωμένος τῇ ψυχῇ ἔλαβεν τὴν μὲν πόλιν δοριάλωτον 12 καὶ ἐκέλευσεν τοῖς στρατιώταις κόπτειν ἀφειδῶς τοὺς ἐμπίπτοντας καὶ τοὺς εἰς τὰς οἰκίας ἀναβαίνοντας κατασφάζειν. 13 ἐγίνετο δὲ νέων καὶ πρεσβυτέρων ἀναίρεσις, ἀνήβων τε καὶ γυναικῶν καὶ τέκνων ἀφανισμός, παρθένων τε καὶ νηπίων σφαγαί. 14 ὀκτὼ δὲ μυριάδες ἐν ταῖς πάσαις ἡμέραις τρισὶν κατεφθάρησαν, τέσσαρες μὲν ἐν χειρῶν νομαῖς, οὐχ ἧττον δὲ τῶν ἐσφαγμένων ἐπράθησαν. 15 οὐκ ἀρκεσθεὶς δὲ τούτοις κατετόλμησεν εἰς τὸ πάσης τῆς γῆς ἁγιώτατον ἱερὸν εἰσελθεῖν ὁδηγὸν ἔχων τὸν Μενέλαον τὸν καὶ τῶν νόμων καὶ τῆς πατρίδος προδότην γεγονότα 16 καὶ ταῖς μιαραῖς χερσὶν τὰ ἱερὰ σκεύη λαμβάνων καὶ τὰ ὑπ᾽ ἄλλων βασιλέων ἀνατεθέντα πρὸς αὔξησιν καὶ δόξαν τοῦ τόπου καὶ τιμὴν ταῖς βεβήλοις χερσὶν συσσύρων. 17 καὶ ἐμετεωρίζετο τὴν διάνοιαν ὁ ᾿Αντίοχος οὐ συνορῶν ὅτι διὰ τὰς ἁμαρτίας τῶν τὴν πόλιν οἰκούντων ἀπώργισται βραχέως ὁ δεσπότης, διὸ γέγονεν περὶ τὸν τόπον παρόρασις. 18 εἰ δὲ μὴ συνέβη προσενέχεσθαι πολλοῖς ἁμαρτήμασιν, καθάπερ ἦν ὁ ῾Ηλιόδωρος ὁ πεμφθεὶς ὑπὸ Σελεύκου τοῦ βασιλέως ἐπὶ τὴν ἐπίσκεψιν τοῦ γαζοφυλακίου, οὗτος προαχθεὶς παραχρῆμα μαστιγωθεὶς ἀνετράπη τοῦ θράσους. 19 ἀλλ᾽ οὐ διὰ τὸν τόπον τὸ ἔθνος, ἀλλὰ διὰ τὸ ἔθνος τὸν τόπον ὁ κύριος ἐξελέξατο. 20 διόπερ καὶ αὐτὸς ὁ τόπος συμμετασχὼν τῶν τοῦ ἔθνους δυσπετημάτων γενομένων ὕστερον εὐεργετημάτων ἐκοινώνησεν, καὶ ὁ καταλειφθεὶς ἐν τῇ τοῦ παντοκράτορος ὀργῇ πάλιν ἐν τῇ τοῦ μεγάλου δεσπότου καταλλαγῇ μετὰ πάσης δόξης ἐπανωρθώθη. 21 ῾Ο γοῦν ᾿Αντίοχος ὀκτακόσια πρὸς τοῖς χιλίοις ἀπενεγκάμενος ἐκ τοῦ ἱεροῦ τάλαντα θᾶττον εἰς τὴν ᾿Αντιόχειαν ἐχωρίσθη οἰόμενος ἀπὸ τῆς ὑπερηφανίας τὴν μὲν γῆν πλωτὴν καὶ τὸ πέλαγος πορευτὸν θέσθαι διὰ τὸν μετεωρισμὸν τῆς καρδίας. 22 κατέλιπεν δὲ καὶ ἐπιστάτας τοῦ κακοῦν τὸ γένος, ἐν μὲν Ιεροσολύμοις Φίλιππον, τὸ μὲν γένος Φρύγα, τὸν δὲ τρόπον βαρβαρώτερον ἔχοντα τοῦ καταστήσαντος, 23 ἐν δὲ Γαριζιν ᾿Ανδρόνικον, πρὸς δὲ τούτοις Μενέλαον, ὃς χείριστα τῶν ἄλλων ὑπερῄρετο τοῖς πολίταις, ἀπεχθῆ δὲ πρὸς τοὺς πολίτας Ιουδαίους ἔχων διάθεσιν. 24 ἔπεμψεν δὲ τὸν Μυσάρχην ᾿Απολλώνιον μετὰ στρατεύματος, δισμυρίους δὲ πρὸς τοῖς δισχιλίοις, προστάξας τοὺς ἐν ἡλικίᾳ πάντας κατασφάξαι, τὰς δὲ γυναῖκας καὶ τοὺς νεωτέρους πωλεῖν. 25 οὗτος δὲ παραγενόμενος εἰς Ιεροσόλυμα καὶ τὸν εἰρηνικὸν ὑποκριθεὶς ἐπέσχεν ἕως τῆς ἁγίας ἡμέρας τοῦ σαββάτου καὶ λαβὼν ἀργοῦντας τοὺς Ιουδαίους τοῖς ὑφ᾽ ἑαυτὸν ἐξοπλισίαν παρήγγειλεν 26 καὶ τοὺς ἐξελθόντας πάντας ἐπὶ τὴν θεωρίαν συνεξεκέντησεν καὶ εἰς τὴν πόλιν σὺν τοῖς ὅπλοις εἰσδραμὼν ἱκανὰ κατέστρωσεν πλήθη. 27 Ιουδας δὲ ὁ καὶ Μακκαβαῖος δέκατός που γενηθεὶς καὶ ἀναχωρήσας εἰς τὴν ἔρημον θηρίων τρόπον ἐν τοῖς ὄρεσιν διέζη σὺν τοῖς μετ᾽ αὐτοῦ, καὶ τὴν χορτώδη τροφὴν σιτούμενοι διετέλουν πρὸς τὸ μὴ μετασχεῖν τοῦ μολυσμοῦ.

6

Amahêro g’ecipagani omu cihugo

1 Erhi kugera nsiku nsungunu, mwami anacirhuma mushosi muguma w’e Atena mpu agendisêza Abayabudi baleke okushimba amarhegeko g’ababusi babo, anababanze okushimba amarhegeko ga Nyamuzinda omu kalamo kabo. 2 Mpu bahemuke banahemule aka-Nyamuzinda k’e Yeruzalemu banakàârherekêra Zeusi w’e Olimpe, n’ak’e Garizimi bakarherekera Zeusi w’omu­rhima mwinja nk’oku abantu b’eyo banalicifinjire. 3 Amabi galuga galusha olugero, ciru kwaba kuzibu bwenêne oku bantu okushubigalembera. 4 Bulya aka-Nyamuzinda kali kayunjwire bya bugonyi n’ebindi bigalugalu, abapagani bakaz’icisîmikizamwo haguma n’embaraga, ciru bakaziyankira abakazi omu hantu hatagatifu, banakahêkamwo ebirbakwanini okujamwo. 5 Oluhêrero nalo lwali luyunjwire nterekêro ngalugalu zirya zihanzibwe n’amarhegeko. 6 Kurha­nkacibashikine okukulikira olwa sabato, erhi okulanga zirya nsiku nkulu z’aba­busi birhu ciru n’okuhashiderha oku omuntu ali muyabudi. 7 Obulagirire buneêne bwarhuma Abayahudi bakaz’ishangira kuli ezôla nterekêro zakazag’ijirwa ngasi mwezi omu lusiku lw’okuburhwa kwa mwami; omu nsiku za Dionizo, bakazag’ibasêza okuyambaliza nk’oku binayosire birhegesirwe n’okuja oku lugendo lw’okukuza omuzimu wa Dionizo. 8 Olushika lwanacigera omu cihugo oku burhegesi bwa Ptolemeyo mpu Abayabudi banali omu bibugo bya hofi bo­shi bakashimba eryo irhegeko n’okulya oku biryo birherekêre, 9 mpu banayiîrhe ngasi boshi bahakanyire okushimba amarhegeko g’Abagreki. Ebyo byoshi byakamanyîsa abantu oku obuhanya bubali hofi.

10 Ntyôla bakazi babirhi banacigwarhwa erhi bamakembûla abana babo, bamanika abana babo oku mabêre gabo, babageza omu lugo lwoshi, bage­ndibaloha enyanya ly’ebyôgo. 11 Abandi banajaga omu lwâla boshi mpu bage­ndijiriramwo olusiku lukulu lwa sabato bwifulikwe, bagend’ibashobeka emu­nda Filipo ali, babayôca boshi bulya bamayôboha okucîfungira erhi olwôla lusiku lurhuma.

Enylgirizo zirhenga omu malibuko

12 Mpunyire ngasi ab’ecîra citabu cakanahikakwo omu nfune bamanye ba­nkanakumba omurhima erhi agôla malibuko garhuma, ci bamanye oku agôla. I malibuko gayishaga arhali ebwa kuherêreza ci ebwa kucêsa obuko bwirhu. 13 Bulya Nyamuzinda arhalekerera abantu babi nsiku nyinji buzira kubahana, ci anabayandagalize obuhane bwage duba-duba, eco ciri cimanyiso c’obwinja bwage. 14 Neci, erhi Nnâmahanga ahana agandi mashanja anarhang’ilinda mpu kuhika gabe gamazôngwa n’amabi; arhali kwo arhujirire ntyôla rhwehe, 15 mpu lyo alekicihôla kuli rhwe, erhi amabi girhu garhaluka olugero lwago. 16 Ntyôla nta mango arhukulakw’obwonjo bwage, ci omu kubabalira anakabulire amali­buko nka cikwebo c’ebyâha, anayêreke olubaga lwage oku arhalulekêrìri. 17 Rhwarhangikengeza ebyo binwa bisungunu, kushinganinage rhukulikize bu­no erya myanzi yirhu.

Eleazari afira idini

18 Eleazari, muguma w’omu bandisi barhangiriza, muntu wali okola mukulu omu maburhwa na mushamuka w’aha mwage, banacimuyashamula akanwa, banamuseza mpu alye enyama y’engulube. 19 Ci yehe asîma okufa ahali h’oku­ ba n’akalamo kahemusire, yene ayisha ayîshire emunda ebirugu by’okubabaza biri erhi aba amameshera erya nyama, 20 nka kulya bankanajayo balya bantu bagwerhe oburhwâli bw’okukabulira ebi obuzigire bw’akalamo bibahanzize. 21 Abati bayimangire okulya eby’enterekêro ngalugalu, bulya bayîshinigi boshi na Eleazari bamuhêka hago hago, bamuyinginga mpu arhumize anarheganye yenene zirya nyama anayemerirwe okulya, ci mpu abe nk’owalya enterekêro nka kulya mwami anarhegekaga, 22 mpu lyo ashugunuka olufu, ogwôla mu­rhima gw’obwonjo n’obwira bajiraga boshi kurhuma. 23 Ci yehe arhanya kulya kushinganine omushosi ogwerhe amaburhwa gage, oyu emyaka eri nk’eyage ekola ekengêsa, kuguma n’emvi zage na kulyala ali n’akalamo kinja kurhenga eburhò bwage, ci bwenêne erhi akengêra oburhegesi bwa Nyamuzinda yenene, ashuza kuli okôla koshi mpu buzira kucilegama bamurhume omu balinda-mbo­ho. 24 Erhi omu myaka nahika, kurhakwanini okufulika, lyo misole minji elekicikebwa mpu nkaba Eleazari omu myaka makumi galimwenda, ajîre o­mw’idini lindi lindi, 25 n’erhi bankarhebwa kwanarhuma bahêkwa kubi erhi nie ntuma, hano mba namababeshera omu kulonza okufungira akalamo kakola kasungunu, na ntyôla obushosi bwani nanabuhiramwo enshonyi n’obugaluga­lu. 26 N’erhi nakayâka bunôla obuhane bw’abantu, mbe nafire erhi ncirimwo omûka, ntakahashiyâka obuhane bw’Ogala-byoshi. 27 Co cirhumire nkafa buno n’oburhwâli, nanayêrekana oku obushosi bwani bunakwanine. 28 Kandi, nanalêkera emisole olwiganyo lw’okulonza n’okuyêmera okufa erhi ma­rhegeko girhu minja na matagatifu garhuma. Erhi aba amaderha ntyo akânândira yene emunda birya birugu by’okuba­baza biri. 29 Abamuhekaga yo, obwira bali bamugwerhekwo embere, gwaba mujina erhi bamakunira n’ebyôla binwa aderhaga. 30 Erhi akola ali hofi h’.okufa, ayîsha aderha erhi: Nnâmahanga ayishi byosbi bwinja, amanyire yenene oku nankahashire okucifumya, na bunôla nkolaga nalembera empimbo za­ ndumisa omubiri, ci omu iroho lyani·, nzilembire n’enshagali erhi ye oruuma.

31 Oyo muntu anacifa ntyôla , n’olufu lwage lwaba lwiganyo lwa burhwâli na lwa bworhere burhankayibagirwa oku misole n’oku lubaga lwoshi.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Βʹ 6

1 Μετ᾽ οὐ πολὺν δὲ χρόνον ἐξαπέστειλεν ὁ βασιλεὺς γέροντα ᾿Αθηναῖον ἀναγκάζειν τοὺς Ιουδαίους μεταβαίνειν ἀπὸ τῶν πατρίων νόμων καὶ τοῖς τοῦ θεοῦ νόμοις μὴ πολιτεύεσθαι, 2 μολῦναι δὲ καὶ τὸν ἐν Ιεροσολύμοις νεὼ καὶ προσονομάσαι Διὸς ᾿Ολυμπίου καὶ τὸν ἐν Γαριζιν, καθὼς ἐτύγχανον οἱ τὸν τόπον οἰκοῦντες, Διὸς Ξενίου. 3 χαλεπὴ δὲ καὶ τοῖς ὅλοις ἦν δυσχερὴς ἡ ἐπίτασις τῆς κακίας. 4 τὸ μὲν γὰρ ἱερὸν ἀσωτίας καὶ κώμων ὑπὸ τῶν ἐθνῶν ἐπεπληροῦτο ῥᾳθυμούντων μεθ᾽ ἑταιρῶν καὶ ἐν τοῖς ἱεροῖς περιβόλοις γυναιξὶ πλησιαζόντων, ἔτι δὲ τὰ μὴ καθήκοντα ἔνδον εἰσφερόντων. 5 τὸ δὲ θυσιαστήριον τοῖς ἀποδιεσταλμένοις ἀπὸ τῶν νόμων ἀθεμίτοις ἐπεπλήρωτο. 6 ἦν δ᾽ οὔτε σαββατίζειν οὔτε πατρῴους ἑορτὰς διαφυλάττειν οὔτε ἁπλῶς Ιουδαῖον ὁμολογεῖν εἶναι, 7 ἤγοντο δὲ μετὰ πικρᾶς ἀνάγκης εἰς τὴν κατὰ μῆνα τοῦ βασιλέως γενέθλιον ἡμέραν ἐπὶ σπλαγχνισμόν, γενομένης δὲ Διονυσίων ἑορτῆς ἠναγκάζοντο κισσοὺς ἔχοντες πομπεύειν τῷ Διονύσῳ. 8 ψήφισμα δὲ ἐξέπεσεν εἰς τὰς ἀστυγείτονας ῾Ελληνίδας πόλεις Πτολεμαίου ὑποθεμένου τὴν αὐτὴν ἀγωγὴν κατὰ τῶν Ιουδαίων ἄγειν καὶ σπλαγχνίζειν, 9 τοὺς δὲ μὴ προαιρουμένους μεταβαίνειν ἐπὶ τὰ ῾Ελληνικὰ κατασφάζειν. παρῆν οὖν ὁρᾶν τὴν ἐνεστῶσαν ταλαιπωρίαν. 10 δύο γὰρ γυναῖκες ἀνήχθησαν περιτετμηκυῖαι τὰ τέκνα· τούτων δὲ ἐκ τῶν μαστῶν κρεμάσαντες τὰ βρέφη καὶ δημοσίᾳ περιαγαγόντες αὐτὰς τὴν πόλιν κατὰ τοῦ τείχους ἐκρήμνισαν. 11 ἕτεροι δὲ πλησίον συνδραμόντες εἰς τὰ σπήλαια λεληθότως ἄγειν τὴν ἑβδομάδα μηνυθέντες τῷ Φιλίππῳ συνεφλογίσθησαν διὰ τὸ εὐλαβῶς ἔχειν βοηθῆσαι ἑαυτοῖς κατὰ τὴν δόξαν τῆς σεμνοτάτης ἡμέρας. 12 Παρακαλῶ οὖν τοὺς ἐντυγχάνοντας τῇδε τῇ βίβλῳ μὴ συστέλλεσθαι διὰ τὰς συμφοράς, λογίζεσθαι δὲ τὰς τιμωρίας μὴ πρὸς ὄλεθρον, ἀλλὰ πρὸς παιδείαν τοῦ γένους ἡμῶν εἶναι· 13 καὶ γὰρ τὸ μὴ πολὺν χρόνον ἐᾶσθαι τοὺς δυσσεβοῦντας, ἀλλ᾽ εὐθέως περιπίπτειν ἐπιτίμοις, μεγάλης εὐεργεσίας σημεῖόν ἐστιν. 14 οὐ γὰρ καθάπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ἐθνῶν ἀναμένει μακροθυμῶν ὁ δεσπότης μέχρι τοῦ καταντήσαντας αὐτοὺς πρὸς ἐκπλήρωσιν ἁμαρτιῶν κολάσαι, οὕτως καὶ ἐφ᾽ ἡμῶν ἔκρινεν εἶναι, 15 να μὴ πρὸς τέλος ἀφικομένων ἡμῶν τῶν ἁμαρτιῶν ὕστερον ἡμᾶς ἐκδικᾷ. 16 διόπερ οὐδέποτε μὲν τὸν ἔλεον ἀφ᾽ ἡμῶν ἀφίστησιν, παιδεύων δὲ μετὰ συμφορᾶς οὐκ ἐγκαταλείπει τὸν ἑαυτοῦ λαόν. 17 πλὴν ἕως ὑπομνήσεως ταῦθ᾽ ἡμῖν εἰρήσθω· δι᾽ ὀλίγων δ᾽ ἐλευστέον ἐπὶ τὴν διήγησιν. 18 Ελεάζαρός τις τῶν πρωτευόντων γραμματέων, ἀνὴρ ἤδη προβεβηκὼς τὴν ἡλικίαν καὶ τὴν πρόσοψιν τοῦ προσώπου κάλλιστος, ἀναχανὼν ἠναγκάζετο φαγεῖν ὕειον κρέας. 19 ὁ δὲ τὸν μετ᾽ εὐκλείας θάνατον μᾶλλον ἢ τὸν μετὰ μύσους βίον ἀναδεξάμενος, αὐθαιρέτως ἐπὶ τὸ τύμπανον προσῆγεν, 20 προπτύσας δὲ καθ᾽ ὃν ἔδει τρόπον προσέρχεσθαι τοὺς ὑπομένοντας ἀμύνασθαι ὧν οὐ θέμις γεύσασθαι διὰ τὴν πρὸς τὸ ζῆν φιλοστοργίαν. 21 οἱ δὲ πρὸς τῷ παρανόμῳ σπλαγχνισμῷ τεταγμένοι διὰ τὴν ἐκ τῶν παλαιῶν χρόνων πρὸς τὸν ἄνδρα γνῶσιν ἀπολαβόντες αὐτὸν κατ᾽ ἰδίαν παρεκάλουν ἐνέγκαντα κρέα, οἷς καθῆκον αὐτῷ χρᾶσθαι, δι᾽ αὐτοῦ παρασκευασθέντα, ὑποκριθῆναι δὲ ὡς ἐσθίοντα τὰ ὑπὸ τοῦ βασιλέως προστεταγμένα τῶν ἀπὸ τῆς θυσίας κρεῶν, 22 ἵνα τοῦτο πράξας ἀπολυθῇ τοῦ θανάτου καὶ διὰ τὴν ἀρχαίαν πρὸς αὐτοὺς φιλίαν τύχῃ φιλανθρωπίας. 23 ὁ δὲ λογισμὸν ἀστεῖον ἀναλαβὼν καὶ ἄξιον τῆς ἡλικίας καὶ τῆς τοῦ γήρως ὑπεροχῆς καὶ τῆς ἐπικτήτου καὶ ἐπιφανοῦς πολιᾶς καὶ τῆς ἐκ παιδὸς καλλίστης ἀναστροφῆς, μᾶλλον δὲ τῆς ἁγίας καὶ θεοκτίστου νομοθεσίας ἀκολούθως ἀπεφήνατο ταχέως λέγων προπέμπειν εἰς τὸν ᾅδην. 24 Οὐ γὰρ τῆς ἡμετέρας ἡλικίας ἄξιόν ἐστιν ὑποκριθῆναι, ἵνα πολλοὶ τῶν νέων ὑπολαβόντες Ελεαζαρον τὸν ἐνενηκονταετῆ μεταβεβηκέναι εἰς ἀλλοφυλισμὸν 25 καὶ αὐτοὶ διὰ τὴν ἐμὴν ὑπόκρισιν καὶ διὰ τὸ μικρὸν καὶ ἀκαριαῖον ζῆν πλανηθῶσιν δι᾽ ἐμέ, καὶ μύσος καὶ κηλῖδα τοῦ γήρως κατακτήσωμαι. 26 εἰ γὰρ καὶ ἐπὶ τοῦ παρόντος ἐξελοῦμαι τὴν ἐξ ἀνθρώπων τιμωρίαν, ἀλλὰ τὰς τοῦ παντοκράτορος χεῖρας οὔτε ζῶν οὔτε ἀποθανὼν ἐκφεύξομαι. 27 διόπερ ἀνδρείως μὲν νῦν διαλλάξας τὸν βίον τοῦ μὲν γήρως ἄξιος φανήσομαι, 28 τοῖς δὲ νέοις ὑπόδειγμα γενναῖον καταλελοιπὼς εἰς τὸ προθύμως καὶ γενναίως ὑπὲρ τῶν σεμνῶν καὶ ἁγίων νόμων ἀπευθανατίζειν. τοσαῦτα δὲ εἰπὼν ἐπὶ τὸ τύμπανον εὐθέως ἦλθεν. 29 τῶν δὲ ἀγόντων πρὸς αὐτὸν τὴν μικρῷ πρότερον εὐμένειαν εἰς δυσμένειαν μεταβαλόντων διὰ τὸ τοὺς προειρημένους λόγους, ὡς αὐτοὶ διελάμβανον, ἀπόνοιαν εἶναι, 30 μέλλων δὲ ταῖς πληγαῖς τελευτᾶν ἀναστενάξας εἶπεν Τῷ κυρίῳ τῷ τὴν ἁγίαν γνῶσιν ἔχοντι φανερόν ἐστιν ὅτι δυνάμενος ἀπολυθῆναι τοῦ θανάτου σκληρὰς ὑποφέρω κατὰ τὸ σῶμα ἀλγηδόνας μαστιγούμενος, κατὰ ψυχὴν δὲ ἡδέως διὰ τὸν αὐτοῦ φόβον ταῦτα πάσχω. 31 καὶ οὗτος οὖν τοῦτον τὸν τρόπον μετήλλαξεν οὐ μόνον τοῖς νέοις, ἀλλὰ καὶ τοῖς πλείστοις τοῦ ἔθνους τὸν ἑαυτοῦ θάνατον ὑπόδειγμα γενναιότητος καὶ μνημόσυνον ἀρετῆς καταλιπών.

7

Bana nda na nnina wabo banigwa

 1 Muli ago mango banacigwarha bana nda balondana boshi na nnina wabo, mwami alonza okubasêza omu kubashurha eminyuli na ebikanyi by’e mpa­nzi mpu balye enyama y’engulube n’obwo enahânzibwe n’amarhegeko ga Nnâmahanga. 2 Muguma muli bo anacirhenga omu kanwa, aderha oku izino lya boshi erhi: «Bici ohunyire na bici walonza okumanya kuli rhwe? Rhulo­nzize rhufe erhi kwo ahâli h’okuvuna amarhegeko ga ba Larha.» 3 Omu buku­nizi bwage, mwami anacirhegeka mpu emishirho y’ebyuma n’enyungu z’a mishi babidukumbuze . 4 Oku byanadukûmbuka ntyâla, anacirhegeka mpu batwe olulimi lw’olya waderbaga okw’izino lya bene wabo, kandi mpu bagalimugogo­la oluhu lw’okw’irhwe, banamutwe ebirumbu omu masu ga bene wabo na nnina. 5 Erhi aba amalêmba, mwami arhegeka mpu bamuyegezagye hofi n’o­muliro anacidwirhe ayîsa, mpu bamukalangire oku ngalingali anacidwirhe ayîsa. Oku engalingali yakazag’itumbûka mwo ehisimbu hinene bwenêne, nabo bene wabo boshi na nnina wabo bakazihânana omurhima mpu bafe· n’obu­rhwali mpu: 6 «Nyamuzinda Nnâmahanga adwirhe abona, anarhufirire bwonjo nka kulya Musa anakudesire omu lwimbo aham’ìrizemwo bwenêne oku « Ayi­ sh’ibabalira abarbumisi bage »».

7 Erhi omurhanzi afa n’amalumwa ga bene agôla, owakabirhi naye bamuhi­ra muli galya malumwa erhi baba bamamugogola olubu lw’okw’irhwe haguma rr’e mviri bamudôsa erhi alya ngulube lyo balekimubabaza omu birumbu by’omubiri gwage byoshi. 8 Anacishuza omu lulimi lw’a babusi bage , erhi: «Nanga!» Kwarhuma ababala ak’owa burhanzi. 9 Erhi akola arhengamwo omûka aderha erhi: «Eci cishafu wamarhukûlakwo omu buzine bwa bano igulu, ci kwonene Mwami w’amahanga goshi ayishirhufûla arhuhe obuzine burhabwa rhwamafà erhi kulanga amarhegeko gage kurhuma. »

10 Erhi oyôla afa, bababaza owa kasharhu. Owakazagibayirha ahûna oyo mwana mpu alerhe olulimi n’ amaboko, naye anacibilerha duba duba. 11 Anaciderha n’oburhwâli bwoshi, erhi: «ebi birumbu byani nabihâbagwa n’Ow’empingu, ci nkolaga mbigayire erhi kulanga amarhegeko gage kurhuma dangalire oku emwage nashubiyish’ibikûla ». 12 Mwami yene n’aba bàli bo­shi ,basomerwa n’o burhwâli bw’oyôla mwana; wakag’igayaguza amalumwa.

13 Erhi ayus’ifà, owa kani naye bamurhogeza muli galya malumwa. 14 E­mbere arhengemwo omùka aderha erhi: «lragi lyabo abayîrhwa n’ abantu nka alangalire Nnâmahanga n’oku baciyishifûlwa naye! Ci kuli we, orhakabona Obufûke bw’o buzine bw’ensiku n’amango.»

15 Banaciyîsha badwirhe owa karhanu naye bamubabaza. 16 Ci anacimôlera mwami amasu aderha erhi: «Ciru akaba nawe kufa wânafe, ogwerhe obuhashe omu bantu, n’oku olonzize kw’onajira, ci orhamanyaga mpu ishanja lirhu linakolaga lilekerirwe lwoshi na Nyamuzinda. 17 Kuli we olinde kwone, wabona kurhi obuhasbe bwage bwakujugumya we n’iburha lyawe.»

18 Enyuma zage banacilerha owakalindarhu. Erhi akola ali omu kâga k’oku­fa aderha erhi: «Orharhebagwa: rhwene rhucilerhire okûla bulya rhwagomire Nyamuzinda; kwo kudwirhe ebira by’okurhangaza byoshi. 19 Ci nawe orhama­nyaga mpu orhakahanwa, ene olonza okulwisa Nyamuzinda.»

20 Nnina wabo, mukazi wa kurhangâza bwenêne, anayôrha ntyôla buzira kuzunguluka irhwe, omu kubona abana bage bosbi bahwa omu lusiku luguma, analembera kulya kwoshi bulya alangalire Nnàmabanga. 21 Ngasi mwana wage yeshi anakazimuha omurhima omu lulimi lw’emwabo n’enkengero nyinja oku murhima analanga bulya burbwâli bw’omurhima gw’omukazi w’okunali. 22 Akazibabwira, erhi: «Ntamanyaga kurhi mwayîshaga omu nda yani arhali nie namuhaga iroho n’obuzine, arhali nie namuhâga ebirumbu by’omubiri gwinyu. 23 Lulema w’igulu, ye walemaga ngasi bûko bwa bantu, ye wanalemaga ebintu byoshi, amugalulira yene oku bwonjo bwage, amugalulira iroho n’obuzine bu­lya mwamacigaya mwenene erhi kulonza okushimba amarhegeko gage ku­rhuma.»

24 Antiyokusi amanya mpu nyamukazi amamugayaguza, aclkebwa mpu nkaba omu binwa byage muli eby’okumugayaguza. Oku olya murhorhò aciri mw’omûka, arhondêra okumuyinginga anamulaganya n’endahiro nzibu mpu omujira muny’iragi na mugale kulusha erhi ankaleka amarhegeko g’ababusi bage, mpu anamujira mwira wage amuhe n’emikolo minene omu cihugo. 25 Kulya kuba olya mwana ebyôla binwa bya mwami arhabihiragamo ihuzihuzi, mwami arhondêra okubwira nyamukazi mpu ahe omugala amahano gamuciza. 26 Erhi aba amarhama amuyinglnga, nyamukazi ayemêra oku aha omwana wage amahano. 27 Anaciyêrekera emunda omugala ali anadwirhe ashekera oyôla mwisi, akabwira omugala omu lulimi lw’ababusi bage, erhi: «Mwana wani ombere obwonjo nie nakuhêkaga myezi mwenda omu nda yani, nie nakuyonsagya myaka isharhu, nie nakuleraga, nakulîsa nanakuhisa muli ogûla mujunja olimwo buno. 28 Nkulahirize mwana wani, olole empingu n’igulu, olole ebiba yo byoshi, omanye oku Nyamuzinda abilemire arhakolesagya cici n’oku abantu nabo kwo banalemagwa ntyôla. 29 Orhayobohaga oyôla mwisi, ci ohêke bakulu bawe irenge, oyêmere ofe lyo nyishikushanga; mweshi na bakulu bawe oku bwonjo bwa Nnâmahanga. 30 Oku nyamukazi acidwirhe aderha ntyala, nyamwana anaciderha erhi: «Bici mwacilinda? Ntankayumva okwôla mwami antegesire; nashimba amarhegeko Musa asigiraga ba Larha. 31 Nawe we walonza kurhi wankalibuza Abayahudi n’amalumwa ga ngasi lubero, o­rhafume okuboko kwa Nyamuzinda. 32 Bulya rhwono, bubi bwa byâha birhu obûla bwarhuma rhwababazibwa okuli nk’oku. 33 N’akaba omu kurhuhana n’okurhuyigiriza, Larha Nnâmahanga ozine alonzagya okurhuyumvisa muli kasanzi kasungunu, kurhi akunira, ci ashubiyumvanya n’abarhumisi bage. 34 Ci we ndyalya na muntu mugalugalu omu bantu boshi, orhacibonaga o­rhanacivunaga okuli nka kw’isirhe okubona wajêjêrhwa n’obulangalire bw’okuyîrha abarhumisi ba Nnâmahanga. 35 Bulya orhacifuma obuhane bw’Ogala-byoshi, olya oyishi ebintu byoshi. 36 Bene wirhu, ene baba bamale­mbera amalumwa ga kasanzi kasungunu konene, bunôla bakola balungine na Nyamuzinda omu kalamo karhahwa; ci kuli we, hano Nyamuzinda akutwira olubanja wahâbwa obuhane bunakwanine obucibone bwawe. 37 Oku bwani kuguma na bakulu bani, mpanyire omubirì gwani n’obuzine bwani erhi ma­rhegeko g’ababusi bani garhuma, nsengire Nnâmahanga nti ababalire olubaga lwage, anakuhise oku kuhamiriza oku yene ye Nyamuzinda w’okuli hano oba wamarhang’ilibuka n’amalumwa n’ebi akurhimbakwo. 38 Mâshi oburhe bwa Nyamuzinda rhwanali rhukwanine, buyûrhire muli nie na muli bakulu bani o­bwali bwamafunyâza olulimi lwirhu !»

39 Mwami ayâka n’obukunizi arhegeka mpu oyôla ababazibwe kulusha aba­ bo, bulya okwôla anakazag’imushekera kwamulumìsize bwenêne. 40 Oyola naye afa n’ogôla murhima gwage gucire, acihira lwoshi omu maboko ga Nnâmahanga. 41 Buzindazinda nyamukazi naye afà enyuma ly’abana bage bo­shi.

42 Erhali myanzi minyi eyôla oku biyerekire ebiryo by’abazimu n’amabi ga ngasi lubero g’Antiyokusi.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Βʹ 7

1 Συνέβη δὲ καὶ ἑπτὰ ἀδελφοὺς μετὰ τῆς μητρὸς συλλημφθέντας ἀναγκάζεσθαι ὑπὸ τοῦ βασιλέως ἀπὸ τῶν ἀθεμίτων ὑείων κρεῶν ἐφάπτεσθαι μάστιξιν καὶ νευραῖς αἰκιζομένους. 2 εἷς δὲ αὐτῶν γενόμενος προήγορος οὕτως ἔφη Τί μέλλεις ἐρωτᾶν καὶ μανθάνειν ἡμῶν; ἕτοιμοι γὰρ ἀποθνῄσκειν ἐσμὲν ἢ παραβαίνειν τοὺς πατρίους νόμους. 3 ἔκθυμος δὲ γενόμενος ὁ βασιλεὺς προσέταξεν τήγανα καὶ λέβητας ἐκπυροῦν. 4 τῶν δὲ παραχρῆμα ἐκπυρωθέντων τὸν γενόμενον αὐτῶν προήγορον προσέταξεν γλωσσοτομεῖν καὶ περισκυθίσαντας ἀκρωτηριάζειν τῶν λοιπῶν ἀδελφῶν καὶ τῆς μητρὸς συνορώντων. 5 ἄχρηστον δὲ αὐτὸν τοῖς ὅλοις γενόμενον ἐκέλευσεν τῇ πυρᾷ προσάγειν ἔμπνουν καὶ τηγανίζειν. τῆς δὲ ἀτμίδος ἐφ᾽ ἱκανὸν διαδιδούσης τοῦ τηγάνου ἀλλήλους παρεκάλουν σὺν τῇ μητρὶ γενναίως τελευτᾶν λέγοντες οὕτως 6 ῾Ο κύριος ὁ θεὸς ἐφορᾷ καὶ ταῖς ἀληθείαις ἐφ᾽ ἡμῖν παρακαλεῖται, καθάπερ διὰ τῆς κατὰ πρόσωπον ἀντιμαρτυρούσης ᾠδῆς διεσάφησεν Μωυσῆς λέγων Καὶ ἐπὶ τοῖς δούλοις αὐτοῦ παρακληθήσεται. 7 Μεταλλάξαντος δὲ τοῦ πρώτου τὸν τρόπον τοῦτον τὸν δεύτερον ἦγον ἐπὶ τὸν ἐμπαιγμὸν καὶ τὸ τῆς κεφαλῆς δέρμα σὺν ταῖς θριξὶν περισύραντες ἐπηρώτων Εἰ φάγεσαι πρὸ τοῦ τιμωρηθῆναι τὸ σῶμα κατὰ μέλος; 8 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς τῇ πατρίῳ φωνῇ προσεῖπεν Οὐχί. διόπερ καὶ οὗτος τὴν ἑξῆς ἔλαβεν βάσανον ὡς ὁ πρῶτος. 9 ἐν ἐσχάτῃ δὲ πνοῇ γενόμενος εἶπεν Σὺ μέν, ἀλάστωρ, ἐκ τοῦ παρόντος ἡμᾶς ζῆν ἀπολύεις, ὁ δὲ τοῦ κόσμου βασιλεὺς ἀποθανόντας ἡμᾶς ὑπὲρ τῶν αὐτοῦ νόμων εἰς αἰώνιον ἀναβίωσιν ζωῆς ἡμᾶς ἀναστήσει. 10 Μετὰ δὲ τοῦτον ὁ τρίτος ἐνεπαίζετο καὶ τὴν γλῶσσαν αἰτηθεὶς ταχέως προέβαλεν καὶ τὰς χεῖρας εὐθαρσῶς προέτεινεν 11 καὶ γενναίως εἶπεν ᾿Εξ οὐρανοῦ ταῦτα κέκτημαι καὶ διὰ τοὺς αὐτοῦ νόμους ὑπερορῶ ταῦτα καὶ παρ᾽ αὐτοῦ ταῦτα πάλιν ἐλπίζω κομίσασθαι· 12 ὥστε αὐτὸν τὸν βασιλέα καὶ τοὺς σὺν αὐτῷ ἐκπλήσσεσθαι τὴν τοῦ νεανίσκου ψυχήν, ὡς ἐν οὐδενὶ τὰς ἀλγηδόνας ἐτίθετο. 13 Καὶ τούτου δὲ μεταλλάξαντος τὸν τέταρτον ὡσαύτως ἐβασάνιζον αἰκιζόμενοι. 14 καὶ γενόμενος πρὸς τὸ τελευτᾶν οὕτως ἔφη Αἱρετὸν μεταλλάσσοντας ὑπ᾽ ἀνθρώπων τὰς ὑπὸ τοῦ θεοῦ προσδοκᾶν ἐλπίδας πάλιν ἀναστήσεσθαι ὑπ᾽ αὐτοῦ· σοὶ μὲν γὰρ ἀνάστασις εἰς ζωὴν οὐκ ἔσται. 15 ᾿Εχομένως δὲ τὸν πέμπτον προσάγοντες ᾐκίζοντο. 16 ὁ δὲ πρὸς αὐτὸν ἰδὼν εἶπεν ᾿Εξουσίαν ἐν ἀνθρώποις ἔχων φθαρτὸς ὢν ὃ θέλεις ποιεῖς· μὴ δόκει δὲ τὸ γένος ἡμῶν ὑπὸ τοῦ θεοῦ καταλελεῖφθαι· 17 σὺ δὲ καρτέρει καὶ θεώρει τὸ μεγαλεῖον αὐτοῦ κράτος, ὡς σὲ καὶ τὸ σπέρμα σου βασανιεῖ. 18 Μετὰ δὲ τοῦτον ἦγον τὸν ἕκτον, καὶ μέλλων ἀποθνῄσκειν ἔφη Μὴ πλανῶ μάτην, ἡμεῖς γὰρ δι᾽ ἑαυτοὺς ταῦτα πάσχομεν ἁμαρτόντες εἰς τὸν ἑαυτῶν θεόν, ἄξια θαυμασμοῦ γέγονεν· 19 σὺ δὲ μὴ νομίσῃς ἀθῷος ἔσεσθαι θεομαχεῖν ἐπιχειρήσας. 20 ῾Υπεραγόντως δὲ ἡ μήτηρ θαυμαστὴ καὶ μνήμης ἀγαθῆς ἀξία, ἥτις ἀπολλυμένους υἱοὺς ἑπτὰ συνορῶσα μιᾶς ὑπὸ καιρὸν ἡμέρας εὐψύχως ἔφερεν διὰ τὰς ἐπὶ κύριον ἐλπίδας. 21 ἕκαστον δὲ αὐτῶν παρεκάλει τῇ πατρίῳ φωνῇ γενναίῳ πεπληρωμένη φρονήματι καὶ τὸν θῆλυν λογισμὸν ἄρσενι θυμῷ διεγείρασα λέγουσα πρὸς αὐτούς 22 Οὐκ οἶδ᾽ ὅπως εἰς τὴν ἐμὴν ἐφάνητε κοιλίαν, οὐδὲ ἐγὼ τὸ πνεῦμα καὶ τὴν ζωὴν ὑμῖν ἐχαρισάμην, καὶ τὴν ἑκάστου στοιχείωσιν οὐκ ἐγὼ διερρύθμισα· 23 τοιγαροῦν ὁ τοῦ κόσμου κτίστης ὁ πλάσας ἀνθρώπου γένεσιν καὶ πάντων ἐξευρὼν γένεσιν καὶ τὸ πνεῦμα καὶ τὴν ζωὴν ὑμῖν πάλιν ἀποδίδωσιν μετ᾽ ἐλέους, ὡς νῦν ὑπερορᾶτε ἑαυτοὺς διὰ τοὺς αὐτοῦ νόμους. 24 ῾Ο δὲ ᾿Αντίοχος οἰόμενος καταφρονεῖσθαι καὶ τὴν ὀνειδίζουσαν ὑφορώμενος φωνὴν ἔτι τοῦ νεωτέρου περιόντος οὐ μόνον διὰ λόγων ἐποιεῖτο τὴν παράκλησιν, ἀλλὰ καὶ δι᾽ ὅρκων ἐπίστου ἅμα πλουτιεῖν καὶ μακαριστὸν ποιήσειν μεταθέμενον ἀπὸ τῶν πατρίων καὶ φίλον ἕξειν καὶ χρείας ἐμπιστεύσειν. 25 τοῦ δὲ νεανίου μηδαμῶς προσέχοντος προσκαλεσάμενος ὁ βασιλεὺς τὴν μητέρα παρῄνει γενέσθαι τοῦ μειρακίου σύμβουλον ἐπὶ σωτηρίᾳ. 26 πολλὰ δὲ αὐτοῦ παραινέσαντος ἐπεδέξατο πείσειν τὸν υἱόν· 27 προσκύψασα δὲ αὐτῷ χλευάσασα τὸν ὠμὸν τύραννον οὕτως ἔφησεν τῇ πατρίῳ φωνῇ Υἱέ, ἐλέησόν με τὴν ἐν γαστρὶ περιενέγκασάν σε μῆνας ἐννέα καὶ θηλάσασάν σε ἔτη τρία καὶ ἐκθρέψασάν σε καὶ ἀγαγοῦσαν εἰς τὴν ἡλικίαν ταύτην καὶ τροφοφορήσασαν. 28 ἀξιῶ σε, τέκνον, ἀναβλέψαντα εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν καὶ τὰ ἐν αὐτοῖς πάντα ἰδόντα γνῶναι ὅτι οὐκ ἐξ ὄντων ἐποίησεν αὐτὰ ὁ θεός, καὶ τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος οὕτω γίνεται. 29 μὴ φοβηθῇς τὸν δήμιον τοῦτον, ἀλλὰ τῶν ἀδελφῶν ἄξιος γενόμενος ἐπίδεξαι τὸν θάνατον, ἵνα ἐν τῷ ἐλέει σὺν τοῖς ἀδελφοῖς σου κομίσωμαί σε. 30 ῎Ετι δὲ ταύτης καταληγούσης ὁ νεανίας εἶπεν Τίνα μένετε; οὐχ ὑπακούω τοῦ προστάγματος τοῦ βασιλέως, τοῦ δὲ προστάγματος ἀκούω τοῦ νόμου τοῦ δοθέντος τοῖς πατράσιν ἡμῶν διὰ Μωυσέως. 31 σὺ δὲ πάσης κακίας εὑρετὴς γενόμενος εἰς τοὺς Εβραίους οὐ μὴ διαφύγῃς τὰς χεῖρας τοῦ θεοῦ. 32 ἡμεῖς γὰρ διὰ τὰς ἑαυτῶν ἁμαρτίας πάσχομεν. 33 εἰ δὲ χάριν ἐπιπλήξεως καὶ παιδείας ὁ ζῶν κύριος ἡμῶν βραχέως ἐπώργισται, καὶ πάλιν καταλλαγήσεται τοῖς ἑαυτοῦ δούλοις. 34 σὺ δέ, ὦ ἀνόσιε καὶ πάντων ἀνθρώπων μιαρώτατε, μὴ μάτην μετεωρίζου φρυαττόμενος ἀδήλοις ἐλπίσιν ἐπὶ τοὺς οὐρανίους παῖδας ἐπαιρόμενος χεῖρα· 35 οὔπω γὰρ τὴν τοῦ παντοκράτορος ἐπόπτου θεοῦ κρίσιν ἐκπέφευγας. 36 οἱ μὲν γὰρ νῦν ἡμέτεροι ἀδελφοὶ βραχὺν ὑπενέγκαντες πόνον ἀενάου ζωῆς ὑπὸ διαθήκην θεοῦ πεπτώκασιν· σὺ δὲ τῇ τοῦ θεοῦ κρίσει δίκαια τὰ πρόστιμα τῆς ὑπερηφανίας ἀποίσῃ. 37 ἐγὼ δέ, καθάπερ οἱ ἀδελφοί, καὶ σῶμα καὶ ψυχὴν προδίδωμι περὶ τῶν πατρίων νόμων ἐπικαλούμενος τὸν θεὸν ἵλεως ταχὺ τῷ ἔθνει γενέσθαι καὶ σὲ μετὰ ἐτασμῶν καὶ μαστίγων ἐξομολογήσασθαι διότι μόνος αὐτὸς θεός ἐστιν, 38 ἐν ἐμοὶ δὲ καὶ τοῖς ἀδελφοῖς μου στῆσαι τὴν τοῦ παντοκράτορος ὀργὴν τὴν ἐπὶ τὸ σύμπαν ἡμῶν γένος δικαίως ἐπηγμένην. 39 ῎Εκθυμος δὲ γενόμενος ὁ βασιλεὺς τούτῳ παρὰ τοὺς ἄλλους χειρίστως ἀπήντησεν πικρῶς φέρων ἐπὶ τῷ μυκτηρισμῷ. 40 καὶ οὗτος οὖν καθαρὸς μετήλλαξεν παντελῶς ἐπὶ τῷ κυρίῳ πεποιθώς. 41 ᾿Εσχάτη δὲ τῶν υἱῶν ἡ μήτηρ ἐτελεύτησεν. 42 Τὰ μὲν οὖν περὶ τοὺς σπλαγχνισμοὺς καὶ τὰς ὑπερβαλλούσας αἰκίας ἐπὶ τοσοῦτον δεδηλώσθω.

8

I. Okuyôbôla aka-Nyamuzinda n’okuhima kw’Abayahudi

Obuhimanyi burhanzi bwa Yuda Makabeyo

1 Yuda Makabeyo boshi n’ababo bakaja banyombôkera omu bishagala budufu bajiremwo ihano haguma na bene wabo, baja bayushukakwo ngasi bandi banali bacigwerhe obushibirizi omu bwôrhere bw’Abayahudi. Ba­shûbûzanya ntyôla hofi ha bantu bihumbi ndarhu. 2 Banakashenga Nnâmaha­nga mpu alange olubaga lwage omu igulu lyoshi ludwirhe lwahinagulwa n’ama­gulu, mpu anababalire n’aka-Nyamuzinda kage kahemulagwa n’abantu bagalu­galu, 3 mpu ababalire n’olubaga Iuli hofi h’okusherêzibwa, anayumvirhize omusengero gw’omuko gudwirhe gwalakira emunda ali. 4 Mpu akengere kulya bayirhaga abana barhorhò koshi n’ebijaci bajaciragamwo izîno lyage mpu ayêrekane obukunizi bwage kuli abôla bantu babi boshi.

5 Erhi aba akola agwerhe engabo y’abantu, akola asimisire bwinja, bulya obukunizi bwa Nyakasane bwamahinduka bwonjo, 6 akaziyisha acihunike cali­gumiza oku lugo n’oku bishagala, abidûlike muliro, ahire abalanzi halya hantu bankanahash’ilangira, bashandabanya ntyôla abashombanyi mwandu. 7 Budu­fu lyo akazagigendilwa ntyôla. Emyanzi y’oburhwâli bwage yalumìra hoshi ho­shi.

Makabeyo acandabukakwo Nikanori n’ababo barhambo

8 Filipo arhalegamaga okubona kurhi oyôla muntu aja ayôloloka, oku okuhimana kwage kuli kwa ngasi lusiku; anaciyandikira Ptolemeyo, murha­mbo wa musirika w’e Sele-Sîriya n’e Fenisiya mpu arhabâle mwami. 9 Ptole­meyo arharhindiraga, arhuma Nikanori mugala wa Patrokle muguma w’omu barhonyi ba mwami, amuha n’engabo ya bantu bibumbi makumi abirhi barhe­ngaga omu mashanja manji mpu bagendimalîra olubaga lwa’Abayabudi lwo­shi; amuhirakwo Gorigiasi murhambo mukulu w’abasirika na mulenga bweneêne w’entambala. 10 Nikanori ali alangalîre ntyôla oku omu kuguza abajà agwa­rha omu Buyahudi, alerhera mwami empyûlo yammagerha bihumbi bibirhi oyo mwami alicigwasirwe okulyûla Abaroma. 11 Anaciyandikira duba duba ebi­shagala byanali oku burhambi bw’enyanja mpu bayishe bagule abaja b’Abayahudi, mpu ayishikabahà bajà makumi gali mwenda oku igerha liguma: A­rhali amanyire oku obubane bw’Ogala-hyoshi bwankamuyishira.

12 Erhi Yuda ayumva oku Nikanori akola ali hofi, anacimanyisa ababo oku eyôla ngabo ekola ebali hôfi. 13 Oku bundi balya b’oburhwâli burhagwerhi ntege na balya barhalibagwerhe buyemêre oku bushinganyanya bwa Nnâmaha­nga, baciyâkira bacijira handi handi. 14 Abandi baguza ehi balibagwerhe ngasi ehi bali bacisigaline, na muli agôla mango erhi banashenga Nnâmahanga mpu alole abôla Nikanori ali amaguza ciru embere entambala erhondêre, 15 mpu ciru akaba arhali bonene barhumire, alole erya ndagâno alagananaga boshi n’ababusi babo, na bulya izîno lyage litagatifu lyaderhirwe kuli bo.

16 Makabeyo erhi aba amashubûza balya boshi banali bacisigire; abaha omurhima mpu bamanye barharhinyaga omushombanyi, barhanarhemukaga embere z’ogwôla mwandu gw’amashanja gabarhabalire buzira igwarhiro ci mpu balwe n’oburhwâli, 17 mpu bakazibona kulya banyagagwa kwoshi n’abasi­rhe b’abagalugalu, bulya bahemula kwoshi ahantu hatagatifu, oku bahe­nyeraga olugo amaligo, balunyaga, balucêsa, n’engeso z’abashakulûza bazihiri­gisa. 18 Anaciderha erhi abôla hacikubagira emirasano n’oburhwâli bwabo; ci rhwono muli Nyamuzinda Ogala-byoshi olya wankahash’ihenangula na cima­nyiso ciguma abashombanyi birhu n’igulu lyoshi, oyôla he rhuhiziremwo obula­ngalire bwirhu. 19 Anacibarhondôlera ebirhangazo Nyamuzinda ajirire ba sha­kulûza babo na kurhi amango ga Senakeribu, bihumbi igana na makumi gali munani gaherêrekeraga, 20 kurhi omu ntambala Abayabudi batulagakwo Aba­nyagalati omu Babiloni, Abayahudi bakozagya eyôla ntambala bali bihumbi munani byonene baguma na bibumbi munani byashandabanya bibumbi igana na makumi abirhi g’abasbombanyi, oku burhabâle bwarhenga e mpingu, banaciyunguka bwenêne.

21 Erhi aba amabaha omurhima ntyôla amanabayemeza okufira ama­rhegeko n’ecibugo cabo, engabo yage ayigaba mwo bikêmbe bini. 22 Kuli ngasi cikembe ahirakwo mwenewabo muguma mpu acikulire, bo Simoni, Yozefu na Yonatani, akaba ngasi muguma cihumbi na magana arhanu ga bantu. 23 A­rhegeka mpu Ezra asome omu Citabu Citagatifu; n’erhi aba amabahà akanwa balwamwo, erhi: «oku burhabâle bwa Nyamuzinda!», anacirhôla ecikêmbe ca burbanzi anacicîrhunika wa burhangiriza kuli Nikanori. 24 Ogala-byoshi aba­rhabala, bayirha kulusha bibumbi mwenda bya basbombanyi, babahirakwo ebibande na banji omu bantu ba Nikanori, bafunyâla bakûla omulindi bayâka. 25 Banacinyaga n’ensaranga za balya bali bayishire mpu babagule. Erhi bayus’ikungusha ababisha kulî bwenêre, 26 bashubiyisha bahindamusire, ama­ngo gabacika bulya gali malaliro ga Sabato; co carhumire barhacibasbimbulula. 27 Erhi baba bamatungôla bamanarhôla emirasano y’abashombanyi, barha­ ngira okukuza olwa Sabato, bakuza banavuga Nnâmahanga omunkwa ye wabalikûzagya omu kubayêreka ecimanyiso cirhanzi c’olukogo lwage. 28 Erhi olwa Sabato lugera, banacigabira ngasi banyazirwe ebintu byabo, kuli erya mi­nyago; bahà abakana n’enfûzi, nabo bonene n’abana babo bagabâna e­ byasigalaga. 29 Erhi okwôla kuhwa, boshi n’izu liguma basengera Nyakasane Munyabwonjo mpu ababalire lwoshi abarhumisi bage.

Timoteyo na Bakidesi bahimwa

30 Bashubiyîrha bandi bibumbi makumi abirhi omu ngabo yali edwirhwe na Timoteyo boshi na Bakidesi, banarhôla enyumpa zabo nzibunzibu z’okulwira­ mwo. Bagabâna eminyago yabo bayitwamo bigabi bibirhi: cigabi ciguma kuli bo bonene n’ecindi oku nfûzi n’abakana, n’abalinyazirwe ebyabo boshi n’aba­shosi. 31 Banacirhôla emirasano yabo bayibîka bwinjinja ahantu hakwanine, e­byasigalaga oku minyago banacibihêka e Yeruzalemu. 32 Bayîrha omusirika w’omurhambo w’Abaharabu wali lusize Timoteyo; ali muntu mubi bwenêne, ali amajirira Abayahudi mabi manji. 33 Agôla mango oku bali bajir’olusiku lukulu lw’okwôla kuhimana kwabo, Kalisteni n’ababo baguma, bwo bayôcagya emihango mitagatifu y’aka-Nyamuzinda, erhi baba bamayâkira omu hiyumpa hisungunu, babayôkera mulya hiyumpa, ntyôla abôla bantu bahâbwa oluhe­mbo lw’amabi gabo.

Nikanori abunga anaciyunjuza

34 Olya Nikanori, kaheza-ngabo wali wamayumvikana na barhimbûzi cihu­mbi mpu abagulize Abayahudi, 35 abantu akag’icikebwa mpu bali ngonyi ba­mubonêsa nshonyi oku burhabâle bwa Nnâmahanga. Nikanori ahogola emya­mbalo yage y’obukulu anarhôla enjira aja asheshera omu mashwa nka mujà wayâka, buzirakulusibwa n’omuntu, ajogonjera yenene omu Antiyokiya, a­rhanacigwerhi bulangalire buci bw’okubona engabo yage. 36 Owalihizire mpu ayishiyunjuliza empongano mwami aligwasirwe okuhongera Abaroma omu kuguza abajà b’e Yeruzalemu, ye wajirage amanyisa boshi oku Abayahudi bajira obalwira, n’okwôla kwo kurhuma barhankagagajwa, bulya banashimbe amarhegeko bahâbagwa.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Βʹ 8

1 Ιουδας δὲ ὁ καὶ Μακκαβαῖος καὶ οἱ σὺν αὐτῷ παρεισπορευόμενοι λεληθότως εἰς τὰς κώμας προσεκαλοῦντο τοὺς συγγενεῖς καὶ τοὺς μεμενηκότας ἐν τῷ Ιουδαϊσμῷ προσλαμβανόμενοι συνήγαγον εἰς ἑξακισχιλίους. 2 καὶ ἐπεκαλοῦντο τὸν κύριον ἐπιδεῖν τὸν ὑπὸ πάντων καταπατούμενον λαόν, οἰκτῖραι δὲ καὶ τὸν ναὸν τὸν ὑπὸ τῶν ἀσεβῶν ἀνθρώπων βεβηλωθέντα, 3 ἐλεῆσαι δὲ καὶ τὴν καταφθειρομένην πόλιν καὶ μέλλουσαν ἰσόπεδον γίνεσθαι καὶ τῶν καταβοώντων πρὸς αὐτὸν αἱμάτων εἰσακοῦσαι, 4 μνησθῆναι δὲ καὶ τῆς τῶν ἀναμαρτήτων νηπίων παρανόμου ἀπωλείας καὶ περὶ τῶν γενομένων εἰς τὸ ὄνομα αὐτοῦ βλασφημιῶν καὶ μισοπονηρῆσαι. 5 γενόμενος δὲ ὁ Μακκαβαῖος ἐν συστέματι ἀνυπόστατος ἤδη τοῖς ἔθνεσιν ἐγίνετο τῆς ὀργῆς τοῦ κυρίου εἰς ἔλεον τραπείσης. 6 πόλεις δὲ καὶ κώμας ἀπροσδοκήτως ἐρχόμενος ἐνεπίμπρα καὶ τοὺς ἐπικαίρους τόπους ἀπολαμβάνων οὐκ ὀλίγους τῶν πολεμίων τροπούμενος 7 μάλιστα τὰς νύκτας πρὸς τὰς τοιαύτας ἐπιβολὰς συνεργοὺς ἐλάμβανεν. καὶ λαλιὰ τῆς εὐανδρίας αὐτοῦ διηχεῖτο πανταχῇ. 8 Συνορῶν δὲ ὁ Φίλιππος κατὰ μικρὸν εἰς προκοπὴν ἐρχόμενον τὸν ἄνδρα, πυκνότερον δὲ ἐν ταῖς εὐημερίαις προβαίνοντα, πρὸς Πτολεμαῖον τὸν Κοίλης Συρίας καὶ Φοινίκης στρατηγὸν ἔγραψεν ἐπιβοηθεῖν τοῖς τοῦ βασιλέως πράγμασιν. 9 ὁ δὲ ταχέως προχειρισάμενος Νικάνορα τὸν τοῦ Πατρόκλου τῶν πρώτων φίλων ἀπέστειλεν ὑποτάξας παμφύλων ἔθνη οὐκ ἐλάττους τῶν δισμυρίων τὸ σύμπαν τῆς Ιουδαίας ἐξᾶραι γένος· συνέστησεν δὲ αὐτῷ καὶ Γοργίαν ἄνδρα στρατηγὸν καὶ ἐν πολεμικαῖς χρείαις πεῖραν ἔχοντα. 10 διεστήσατο δὲ ὁ Νικάνωρ τὸν φόρον τῷ βασιλεῖ τοῖς ῾Ρωμαίοις ὄντα ταλάντων δισχιλίων ἐκ τῆς τῶν Ιουδαίων αἰχμαλωσίας ἐκπληρώσειν. 11 εὐθέως δὲ εἰς τὰς παραθαλασσίους πόλεις ἀπέστειλεν προκαλούμενος ἐπ᾽ ἀγορασμὸν Ιουδαίων σωμάτων ὑπισχνούμενος ἐνενήκοντα σώματα ταλάντου παραχωρήσειν οὐ προσδεχόμενος τὴν παρὰ τοῦ παντοκράτορος μέλλουσαν παρακολουθήσειν ἐπ᾽ αὐτῷ δίκην. 12 τῷ δὲ Ιουδα προσέπεσεν περὶ τῆς τοῦ Νικάνορος ἐφόδου, καὶ μεταδόντος τοῖς σὺν αὐτῷ τὴν παρουσίαν τοῦ στρατοπέδου 13 οἱ δειλανδροῦντες καὶ ἀπιστοῦντες τὴν τοῦ θεοῦ δίκην διεδίδρασκον ἑαυτοὺς καὶ ἐξετόπιζον. 14 οἱ δὲ τὰ περιλελειμμένα πάντα ἐπώλουν, ὁμοῦ δὲ τὸν κύριον ἠξίουν ῥύσασθαι τοὺς ὑπὸ τοῦ δυσσεβοῦς Νικάνορος πρὶν συντυχεῖν πεπραμένους· 15 καὶ εἰ μὴ δι᾽ αὐτούς, ἀλλὰ διὰ τὰς πρὸς τοὺς πατέρας αὐτῶν διαθήκας καὶ ἕνεκα τῆς ἐπ᾽ αὐτοὺς ἐπικλήσεως τοῦ σεμνοῦ καὶ μεγαλοπρεποῦς ὀνόματος αὐτοῦ. 16 συναγαγὼν δὲ ὁ Μακκαβαῖος τοὺς περὶ αὐτὸν ὄντας ἀριθμὸν ἑξακισχιλίους παρεκάλει μὴ καταπλαγῆναι τοῖς πολεμίοις μηδὲ εὐλαβεῖσθαι τὴν τῶν ἀδίκως παραγινομένων ἐπ᾽ αὐτοὺς ἐθνῶν πολυπλήθειαν, ἀγωνίσασθαι δὲ γενναίως 17 πρὸ ὀφθαλμῶν λαβόντας τὴν ἀνόμως εἰς τὸν ἅγιον τόπον συντετελεσμένην ὑπ᾽ αὐτῶν ὕβριν καὶ τὸν τῆς ἐμπεπαιγμένης πόλεως αἰκισμόν, ἔτι δὲ τὴν τῆς προγονικῆς πολιτείας κατάλυσιν. 18 οἱ μὲν γὰρ ὅπλοις πεποίθασιν ἅμα καὶ τόλμαις, ἔφησεν, ἡμεῖς δὲ ἐπὶ τῷ παντοκράτορι θεῷ, δυναμένῳ καὶ τοὺς ἐρχομένους ἐφ᾽ ἡμᾶς καὶ τὸν ὅλον κόσμον ἑνὶ νεύματι καταβαλεῖν, πεποίθαμεν. 19 προσαναλεξάμενος δὲ αὐτοῖς καὶ τὰς ἐπὶ τῶν προγόνων γενομένας ἀντιλήμψεις καὶ τὴν ἐπὶ Σενναχηριμ, ἑκατὸν ὀγδοήκοντα πέντε χιλιάδες ὡς ἀπώλοντο, 20 καὶ τὴν ἐν τῇ Βαβυλωνίᾳ τὴν πρὸς τοὺς Γαλάτας παράταξιν γενομένην, ὡς οἱ πάντες ἐπὶ τὴν χρείαν ἦλθον ὀκτακισχίλιοι σὺν Μακεδόσιν τετρακισχιλίοις, τῶν Μακεδόνων ἀπορουμένων οἱ ὀκτακισχίλιοι τὰς δώδεκα μυριάδας ἀπώλεσαν διὰ τὴν γινομένην αὐτοῖς ἀπ᾽ οὐρανοῦ βοήθειαν καὶ ὠφέλειαν πολλὴν ἔλαβον. 21 ἐφ᾽ οἷς εὐθαρσεῖς αὐτοὺς παραστήσας καὶ ἑτοίμους ὑπὲρ τῶν νόμων καὶ τῆς πατρίδος ἀποθνῄσκειν τετραμερές τι τὸ στράτευμα ἐποίησεν. 22 τάξας καὶ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ προηγουμένους ἑκατέρας τάξεως, Σιμωνα καὶ Ιωσηπον καὶ Ιωναθην, ὑποτάξας ἑκάστῳ χιλίους πρὸς τοῖς πεντακοσίοις, 23 ἔτι δὲ καὶ Ελεαζαρον, παραναγνοὺς τὴν ἱερὰν βίβλον καὶ δοὺς σύνθημα θεοῦ βοηθείας τῆς πρώτης σπείρας αὐτὸς προηγούμενος συνέβαλε τῷ Νικάνορι. 24 γενομένου δὲ αὐτοῖς τοῦ παντοκράτορος συμμάχου κατέσφαξαν τῶν πολεμίων ὑπὲρ τοὺς ἐνακισχιλίους, τραυματίας δὲ καὶ τοῖς μέλεσιν ἀναπείρους τὸ πλεῖον μέρος τῆς τοῦ Νικάνορος στρατιᾶς ἐποίησαν, πάντας δὲ φυγεῖν ἠνάγκασαν. 25 τὰ δὲ χρήματα τῶν παραγεγονότων ἐπὶ τὸν ἀγορασμὸν αὐτῶν ἔλαβον· συνδιώξαντες δὲ αὐτοὺς ἐφ᾽ ἱκανὸν ἀνέλυσαν ὑπὸ τῆς ὥρας συγκλειόμενοι· 26 ἦν γὰρ ἡ πρὸ τοῦ σαββάτου, δι᾽ ἣν αἰτίαν οὐκ ἐμακροτόνησαν κατατρέχοντες αὐτούς. 27 ὁπλολογήσαντες δὲ αὐτοὺς καὶ τὰ σκῦλα ἐκδύσαντες τῶν πολεμίων περὶ τὸ σάββατον ἐγίνοντο περισσῶς εὐλογοῦντες καὶ ἐξομολογούμενοι τῷ κυρίῳ τῷ διασώσαντι εἰς τὴν ἡμέραν ταύτην, ἀρχὴν ἐλέους τάξαντος αὐτοῖς. 28 μετὰ δὲ τὸ σάββατον τοῖς ᾐκισμένοις καὶ ταῖς χήραις καὶ ὀρφανοῖς μερίσαντες ἀπὸ τῶν σκύλων τὰ λοιπὰ αὐτοὶ καὶ τὰ παιδία διεμερίσαντο. 29 ταῦτα δὲ διαπραξάμενοι καὶ κοινὴν ἱκετείαν ποιησάμενοι τὸν ἐλεήμονα κύριον ἠξίουν εἰς τέλος καταλλαγῆναι τοῖς αὑτοῦ δούλοις. 30 Καὶ τοῖς περὶ Τιμόθεον καὶ Βακχίδην συνερίσαντες ὑπὲρ τοὺς δισμυρίους αὐτῶν ἀνεῖλον καὶ ὀχυρωμάτων ὑψηλῶν εὖ μάλα ἐγκρατεῖς ἐγένοντο καὶ λάφυρα πλείονα ἐμερίσαντο ἰσομοίρους αὑτοῖς καὶ τοῖς ᾐκισμένοις καὶ ὀρφανοῖς καὶ χήραις, ἔτι δὲ καὶ πρεσβυτέροις ποιήσαντες. 31 ὁπλολογήσαντες δὲ αὑτοὺς ἐπιμελῶς πάντα συνέθηκαν εἰς τοὺς ἐπικαίρους τόπους, τὰ δὲ λοιπὰ τῶν σκύλων ἤνεγκαν εἰς Ιεροσόλυμα. 32 τὸν δὲ φυλάρχην τῶν περὶ Τιμόθεον ἀνεῖλον, ἀνοσιώτατον ἄνδρα καὶ πολλὰ τοὺς Ιουδαίους ἐπιλελυπηκότα. 33 ἐπινίκια δὲ ἄγοντες ἐν τῇ πατρίδι τοὺς ἐμπρήσαντας τοὺς ἱεροὺς πυλῶνας καὶ Καλλισθένην ὑφῆψαν εἰς ἓν οἰκίδιον πεφευγότα, καὶ τὸν ἄξιον τῆς δυσσεβείας ἐκομίσατο μισθόν. 34 ὁ δὲ τρισαλιτήριος Νικάνωρ ὁ τοὺς χιλίους ἐμπόρους ἐπὶ τὴν πρᾶσιν τῶν Ιουδαίων ἀγαγὼν 35 ταπεινωθεὶς ὑπὸ τῶν κατ᾽ αὐτὸν νομιζομένων ἐλαχίστων εἶναι τῇ τοῦ κυρίου βοηθείᾳ τὴν δοξικὴν ἀποθέμενος ἐσθῆτα διὰ τῆς μεσογείου δραπέτου τρόπον ἔρημον ἑαυτὸν ποιήσας ἧκεν εἰς ᾿Αντιόχειαν ὑπὲρ ἅπαν εὐημερηκὼς ἐπὶ τῇ τοῦ στρατοῦ διαφθορᾷ. 36 καὶ ὁ τοῖς ῾Ρωμαίοις ἀναδεξάμενος φόρον ἀπὸ τῆς τῶν ἐν Ιεροσολύμοις αἰχμαλωσίας κατορθώσασθαι κατήγγελλεν ὑπέρμαχον ἔχειν τοὺς Ιουδαίους καὶ διὰ τὸν τρόπον τοῦτον ἀτρώτους εἶναι τοὺς Ιουδαίους διὰ τὸ ἀκολουθεῖν τοῖς ὑπ᾽ αὐτοῦ προτεταγμένοις νόμοις.

9

Okufa kwa Antiyokusi Epifani

1 Muli agôla mango, Antiyokusi ayagaluka omu nshonyi, arhenga omu bihugo by’e Persi. 2 Bulya erhi aba amaja omu lugo luderhwa Persepoli a­rhangira okugendihagula ebirugu by’aka-Nyamuzinda n’okunyaga olugo, kuli okwo engabo yashagamuka yazukira oku mirasano, Antiyokusi acàndabukwa­kwo, akubûka n’enshonyi. 3 Amango ali omu cihugo c’Ekbatani bamubwira kurhi byabire kuli Nikanori n’oku ngabo ya Timoteyo. 4 Yeshi oburhe bwamu­gwarha bwalonzimuyirha, akalonza kurhi acihôla oku Bayahudi kuli balya ba­rhumaga ayâka. Arhegeka owaja agendêsa engâlè yage mpu alikûle buzira kuyimanga lyo bakanya, n’obwo bucîranuzi bwa Nyamuzinda bwali bumuhârhine, bulya ayishaga ahiga omu bucibonyi bwage erhi: «Hano mpika aha Yeruzalemu, olugo lwoshi nalujira nshinda ya Bayahudi. 5 Ci, Nyakasane Nyamuzinda w’Israheli, abona ngasi kantu, amurhimbakwo erhabonekana e­ rhanayishi bafumu. Oku anayusihiga ebyôla ayumva amalumwa garhankabona bufumu omunda, bakerêrhera. 6 Okwôla kwo anali ashinganine, bulya agezize abandi mw’omusisi n’amalibuko ga ngasi lubero, galya garhankamanyiderhwa. Ci obucibone bwage burhaderhaga mpu bwankanyihakwo. 7 Ngasi mango, muli obôla bucibone, erhi n’obukunizi bwage bwaja bwaluga anayisha ahigira Abayahudi anayisha arhegeka mpu bakanye duba, lero caligumiza ahirima kw’erya ngâlè yayishaga yabomborogana bulibirha, n’okwôla ahirimaga kwali kubi kuhika ebirumbu by’omubiri gwage byoshi byalemala. 8 Owayishaga ama­nya omu bucibone bwage mpu nkaba anarhegeka omulaba gw’omu nyanja, owajaga akengêra mpu nkaba yeki anagerera amarhwehwe g’entondo omu munzani, !ero akwebwa okw’idabo, bamujagajagira oku ncingo. Okwo kwayê rekana obuhashe bwa Nyamuzinda embere z’abantu boshi. 9 Ciru omubiri gw’eyôla ndyalya gwakazirhengamwo emivunyu, oku acizine, omubiri gwage gwakazivonyôngoka, eminyafu yakavônyoka omu malumwa manji bwenêne n’akabayo kayishaga kamurbenga mwo kakayihika engabo yoshi. 10 N’oyôla wayishaga wamanya embere mpu nkaba anahuma oku nyenyezi z’emalunga, !ero abula ciru owankamuhêka erhi kabayo kage karhuma.

11 Lero erhi ayumva yeshi amayuyûkirwa, arhondêra okurhengamwo bulya bucibone bwage, arhondêra okubona ebintu byoshi bwinja erhi munyuli gwa Nnâmahanga gwakazagiyushûla ago malumwa gurhuma. 12 N’ebwa kuba ciru na yene arhankacilembire ebyôla bihulu, aderha, erhi: «kukwanine okucihira idako lya Nyamuzinda, kunali busha okucigerera kuli ye erhi okucigerera oku bunyamuzindaⁱ bwage». 13 Ci kwone eyôla ndyalya yakazishenga Nyakasane orha­nkacimubabalira, 14 alagânana agôla mango mpu aleka olugo lutagatifu buzira kadugundu, lulya alibirhiragayo mpu alujira bwamwa analuhindule nshinda, 15 ye wahigaga mpu kuhika Abayahudi abajire nka bagreki, mpu irhondo ba­rhabonaga aha babishwa, mpu bakabulirwe erubala bone abana babo nka nyama zikwebwa erubala mpu ebinyunyi n’ensimba zirye. 16 Alagânana mpu ayishihira enterekêro nyinjinja muli kalya ka-Nyamuzinda katagatifu arha­ngigihagula, mpu ciru agalula binji kulusha birya birugu bitagatifu ayankaga, mpu yene agule ngasi binayerekire enterekêro. 17 Ciru mpu yene ahinduke muyahudi anaje agera ngasi hantu n’okumanyisa obuhashe bwa Nyamuzinda.

Antiyokusi ayandika amaruba arhumira Abayabudi

18 Kulya kuba amalumwa gage garharhuliriraga, bulya alikwo akanwa ka Nyakasane, erhi abona oku ntaho acilangalire, ayandikira Abayabudi agala maruba gakulikire gali gayandisirwe nka musengero n’ebinwa byalimwo by’e­ bira:

19 «Oku Bayahudi bakengwa, oku banyacihugo, akalamo n’omurhûla gwa mwami Antiyokusi. 20 Akaba mweshi muyosire bwinja kuguma n’abana binyu, akaba ebintu binyu bigendesire bwinja nk’okumwankanacifinja, mvuzire omunkwa bwenêne, mpizire obulangalire bwani empingu. 21 Oku bwani niono, ndambukire oku ncingo buzira misi mici, ndwirhe nake­ngêra n’ecifufu emurhima obukuze, irenge nabonaga mwanyêreka emwinyu. Ganôla mango narhenga omu bihugo by’e Persi n’obula namagogomerwa n’endwala, mbwine oku kuli kwinja okushibirira omurhûla gwa ngasi muguma. 22 Arhali ebwa kuba namakumba omurhima, kali ngwerhe obulangalire bw’okurhenga muli eyira ndwâla. 23 Ci, omu kubona amango larha ajanaga e­ ngabo yage omu bihugo by’enyanya, asiga amanyisize ndi wankayîma omu byage, 24 mpu lyo nk’obuhanya erhi bwankayisha, nisi erhi gundigundi mwanzi mugalugalu, abantu boshi b’omu cihugo erhi bakamanya oku bayîmisire balekijamwo akavango. 25 N’omu kubona oku abami rhuyûbakinwe nabo, bo­shi n’abaluzi b’abalungu, badwirhe bayunjayunja amango, co cirhumire ndesi­re oku mugala wani Antiyokusi ye mwami, oyu nakazagisigira banji muli mwe amango najaga nageragera omu bihugo byani by’enyanya, nambakômêrize ye, nnamuyandikire agâla maruba mayandike ahâla. 26 Mmuhunyire nnansengire nti ngasi muguma omu kukengera aminja namujirire yene nisi erhi n’abandi caligumiza, obukenge mungwerhekwo munabulange kuli mugala wani. 27 Bu­lya ndangalire nti akanashimba obulonza bwani bwinja, mwalama mweshi naye n’omurhûla.»

28 Ntyôla kwo oyola kaheza, eyôla ncuku, omu kulabanjira n’amalumwa madarhi, agali nka galya ajaga alibuzamwo abandi, ntyôla kwo afirire omu cihugo c’ihanga, afira omu ntondo, ayirhwa n’obubanya budarhi. 29 Filipo wali mwira wage wa kurhenga mira e burho bwabo, ayisha alusize ecirunda cage ci erhi aciyoboha omugala Antiyokusi, aciyakira e Misiri emwa Ptolemeyo Filo­ metori.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Βʹ 9

1 Περὶ δὲ τὸν καιρὸν ἐκεῖνον ἐτύγχανεν ᾿Αντίοχος ἀναλελυκὼς ἀκόσμως ἐκ τῶν περὶ τὴν Περσίδα τόπων. 2 εἰσεληλύθει γὰρ εἰς τὴν λεγομένην Περσέπολιν καὶ ἐπεχείρησεν ἱεροσυλεῖν καὶ τὴν πόλιν συνέχειν· διὸ δὴ τῶν πληθῶν ὁρμησάντων ἐπὶ τὴν τῶν ὅπλων βοήθειαν ἐτράπησαν, καὶ συνέβη τροπωθέντα τὸν ᾿Αντίοχον ὑπὸ τῶν ἐγχωρίων ἀσχήμονα τὴν ἀναζυγὴν ποιήσασθαι. 3 ὄντι δὲ αὐτῷ κατ᾽ ᾿Εκβάτανα προσέπεσεν τὰ κατὰ Νικάνορα καὶ τοὺς περὶ Τιμόθεον γεγονότα. 4 ἐπαρθεὶς δὲ τῷ θυμῷ ᾤετο καὶ τὴν τῶν πεφυγαδευκότων αὐτὸν κακίαν εἰς τοὺς Ιουδαίους ἐναπερείσασθαι, διὸ συνέταξεν τὸν ἁρματηλάτην ἀδιαλείπτως ἐλαύνοντα κατανύειν τὴν πορείαν τῆς ἐξ οὐρανοῦ δὴ κρίσεως συνούσης αὐτῷ· οὕτως γὰρ ὑπερηφάνως εἶπεν Πολυανδρεῖον Ιουδαίων Ιεροσόλυμα ποιήσω παραγενόμενος ἐκεῖ. 5 ὁ δὲ παντεπόπτης κύριος ὁ θεὸς τοῦ Ισραηλ ἐπάταξεν αὐτὸν ἀνιάτῳ καὶ ἀοράτῳ πληγῇ· ἄρτι δὲ αὐτοῦ καταλήξαντος τὸν λόγον ἔλαβεν αὐτὸν ἀνήκεστος τῶν σπλάγχνων ἀλγηδὼν καὶ πικραὶ τῶν ἔνδον βάσανοι 6 πάνυ δικαίως τὸν πολλαῖς καὶ ξενιζούσαις συμφοραῖς ἑτέρων σπλάγχνα βασανίσαντα. 7 ὁ δ᾽ οὐδαμῶς τῆς ἀγερωχίας ἔληγεν, ἔτι δὲ καὶ τῆς ὑπερηφανίας ἐπεπλήρωτο πῦρ πνέων τοῖς θυμοῖς ἐπὶ τοὺς Ιουδαίους καὶ κελεύων ἐποξύνειν τὴν πορείαν. συνέβη δὲ καὶ πεσεῖν αὐτὸν ἀπὸ τοῦ ἅρματος φερομένου ῥοίζῳ καὶ δυσχερεῖ πτώματι περιπεσόντα πάντα τὰ μέλη τοῦ σώματος ἀποστρεβλοῦσθαι. 8 ὁ δ᾽ ἄρτι δοκῶν τοῖς τῆς θαλάσσης κύμασιν ἐπιτάσσειν διὰ τὴν ὑπὲρ ἄνθρωπον ἀλαζονείαν καὶ πλάστιγγι τὰ τῶν ὀρέων οἰόμενος ὕψη στήσειν κατὰ γῆν γενόμενος ἐν φορείῳ παρεκομίζετο φανερὰν τοῦ θεοῦ πᾶσιν τὴν δύναμιν ἐνδεικνύμενος, 9 ὥστε καὶ ἐκ τοῦ σώματος τοῦ δυσσεβοῦς σκώληκας ἀναζεῖν, καὶ ζῶντος ἐν ὀδύναις καὶ ἀλγηδόσιν τὰς σάρκας αὐτοῦ διαπίπτειν, ὑπὸ δὲ τῆς ὀσμῆς αὐτοῦ πᾶν τὸ στρατόπεδον βαρύνεσθαι τὴν σαπρίαν. 10 καὶ τὸν μικρῷ πρότερον τῶν οὐρανίων ἄστρων ἅπτεσθαι δοκοῦντα παρακομίζειν οὐδεὶς ἐδύνατο διὰ τὸ τῆς ὀσμῆς ἀφόρητον βάρος. 11 ἐνταῦθα οὖν ἤρξατο τὸ πολὺ τῆς ὑπερηφανίας λήγειν τεθραυσμένος καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἔρχεσθαι θείᾳ μάστιγι κατὰ στιγμὴν ἐπιτεινόμενος ταῖς ἀλγηδόσιν. 12 καὶ μηδὲ τῆς ὀσμῆς αὐτοῦ δυνάμενος ἀνέχεσθαι ταῦτ᾽ ἔφη Δίκαιον ὑποτάσσεσθαι τῷ θεῷ καὶ μὴ θνητὸν ὄντα ἰσόθεα φρονεῖν. 13 ηὔχετο δὲ ὁ μιαρὸς πρὸς τὸν οὐκέτι αὐτὸν ἐλεήσοντα δεσπότην οὕτως λέγων 14 τὴν μὲν ἁγίαν πόλιν, ἣν σπεύδων παρεγίνετο ἰσόπεδον ποιῆσαι καὶ πολυανδρεῖον οἰκοδομῆσαι, ἐλευθέραν ἀναδεῖξαι, 15 τοὺς δὲ Ιουδαίους, οὓς διεγνώκει μηδὲ ταφῆς ἀξιῶσαι, οἰωνοβρώτους δὲ σὺν τοῖς νηπίοις ἐκρίψειν θηρίοις, πάντας αὐτοὺς ἴσους ᾿Αθηναίοις ποιήσειν· 16 ὃν δὲ πρότερον ἐσκύλευσεν ἅγιον νεὼ καλλίστοις ἀναθήμασιν κοσμήσειν καὶ τὰ ἱερὰ σκεύη πολυπλάσια πάντα ἀποδώσειν, τὰς δὲ ἐπιβαλλούσας πρὸς τὰς θυσίας συντάξεις ἐκ τῶν ἰδίων προσόδων χορηγήσειν· 17 πρὸς δὲ τούτοις καὶ Ιουδαῖον ἔσεσθαι καὶ πάντα τόπον οἰκητὸν ἐπελεύσεσθαι καταγγέλλοντα τὸ τοῦ θεοῦ κράτος. 18 οὐδαμῶς δὲ ληγόντων τῶν πόνων, ἐπεληλύθει γὰρ ἐπ᾽ αὐτὸν δικαία ἡ τοῦ θεοῦ κρίσις, τὰ κατ᾽ αὐτὸν ἀπελπίσας ἔγραψεν πρὸς τοὺς Ιουδαίους τὴν ὑπογεγραμμένην ἐπιστολὴν ἱκετηρίας τάξιν ἔχουσαν, περιέχουσαν δὲ οὕτως 19 Τοῖς χρηστοῖς Ιουδαίοις τοῖς πολίταις πολλὰ χαίρειν καὶ ὑγιαίνειν καὶ εὖ πράττειν βασιλεὺς καὶ στρατηγὸς ᾿Αντίοχος. 20 εἰ ἔρρωσθε καὶ τὰ τέκνα καὶ τὰ ἴδια κατὰ γνώμην ἐστὶν ὑμῖν· εἰς οὐρανὸν τὴν ἐλπίδα ἔχων 21 ὑμῶν τὴν τιμὴν καὶ τὴν εὔνοιαν ἐμνημόνευον φιλοστόργως. ἐπανάγων ἐκ τῶν κατὰ τὴν Περσίδα τόπων καὶ περιπεσὼν ἀσθενείᾳ δυσχέρειαν ἐχούσῃ ἀναγκαῖον ἡγησάμην φροντίσαι τῆς κοινῆς πάντων ἀσφαλείας. 22 οὐκ ἀπογινώσκων τὰ κατ᾽ ἐμαυτόν, ἀλλὰ ἔχων πολλὴν ἐλπίδα ἐκφεύξεσθαι τὴν ἀσθένειαν, 23 θεωρῶν δὲ ὅτι καὶ ὁ πατήρ, καθ᾽ οὓς καιροὺς εἰς τοὺς ἄνω τόπους ἐστρατοπέδευσεν, ἀνέδειξεν τὸν διαδεξάμενον, 24 ὅπως, ἐάν τι παράδοξον ἀποβαίνῃ ἢ καὶ προσαγγελθῇ τι δυσχερές, εἰδότες οἱ κατὰ τὴν χώραν ᾧ καταλέλειπται τὰ πράγματα μὴ ἐπιταράσσωνται· 25 πρὸς δὲ τούτοις κατανοῶν τοὺς παρακειμένους δυνάστας καὶ γειτνιῶντας τῇ βασιλείᾳ τοῖς καιροῖς ἐπέχοντας καὶ προσδοκῶντας τὸ ἀποβησόμενον, ἀναδέδειχα τὸν υἱὸν ᾿Αντίοχον βασιλέα, ὃν πολλάκις ἀνατρέχων εἰς τὰς ἐπάνω σατραπείας τοῖς πλείστοις ὑμῶν παρεκατετιθέμην καὶ συνίστων· γέγραφα δὲ πρὸς αὐτὸν τὰ ὑπογεγραμμένα. 26 παρακαλῶ οὖν ὑμᾶς καὶ ἀξιῶ μεμνημένους τῶν εὐεργεσιῶν κοινῇ καὶ κατ᾽ ἰδίαν ἕκαστον συντηρεῖν τὴν οὖσαν εὔνοιαν εἰς ἐμὲ καὶ τὸν υἱόν· 27 πέπεισμαι γὰρ αὐτὸν ἐπιεικῶς καὶ φιλανθρώπως παρακολουθοῦντα τῇ ἐμῇ προαιρέσει συμπεριενεχθήσεσθαι ὑμῖν. 28 ῾Ο μὲν οὖν ἀνδροφόνος καὶ βλάσφημος τὰ χείριστα παθών, ὡς ἑτέρους διέθηκεν, ἐπὶ ξένης ἐν τοῖς ὄρεσιν οἰκτίστῳ μόρῳ κατέστρεψεν τὸν βίον. 29 παρεκομίζετο δὲ τὸ σῶμα Φίλιππος ὁ σύντροφος αὐτοῦ, ὃς καὶ διευλαβηθεὶς τὸν υἱὸν ᾿Αντιόχου πρὸς Πτολεμαῖον τὸν Φιλομήτορα εἰς Αἴγυπτον διεκομίσθη.

10

Aka-Nyamuzinda kacêsibwa

1 Oku bundi Yuda Makabeyo boshi n’ababo barhondêra okushakûlula aka-Nyamuzinda n’olugo. 2 Bashâba empêro z’abapagani balì bamayuûbaka omu mihanda n’omu hantu hatagatifu. 3 Ntyo erhi baba bamacêsa ahantu hatagatifu, bashubiyûbaka olundi luhêrero, kandi balasha omuliro omu ibuye, bayanka kuli gulya muliro bakagukoleza oku nterekêro, erhi baligi na myaka ibirhi barhajira ntyôla, barhondêra okutumbûsa enshangi, okukongêza amata­ra, n’okurherekêra emigati. 4 Erhi baba bamayûsa okwôla, bafukamiriza, bashenga Nnâmahanga mpu mâshi irhondo arhacibarhumiraga mabi ga bene agôla, n’erhi kandi bankashubihirima, mpu mâshi anabahanûle n’olukogo, amanye arhacibahânaga omu maboko g’abashombanyi. 5 Olusiku aka-Nyamu­ inda kahemulagwa n’abashombanyi, olwo lusiku lwo kanacêsibwemwo, zali omu nsiku makumi abirhi n’irhanu z’omwezi gwa Kisleu (cambasè). 6 Boshi bageza nsiku munani erhi bajira olwo lusiku lukulu, nka kulya banajira oku lusiku lukulu lw’Amahêma, bakakengera oku harhacigera nsiku erhi badwirhe balâla omu ntondo, omu lwâla nka nsimba z’erubala. 7 Co carhumaga erhi baba bamayambala ebishâkè n’amashami g’emirhi minjinja, n’emishugushugu omu nfune, barhondêra okukuza n’enyimbo olya wabahâga obulyo bw’oku­shubicêsa ahantu hatagatifu. 8 Banaciyandika irhegeko, banalimanyisa omu cihugo coshi mpu ngasi Muyabudi akazikuza ngasi mwaka ezôla nsiku.

VI. Yuda alwisa abalungu na Lisiyasi murhwâli wa Epatori

9 Byanaciba ntyôla aha kufa kwa Antiyokusi oderhwa Epifani. 10 Rhukola­ga rhwaderha oku biyerekire Antiyokusi Epatori, mugala w’eyôla ndyalya, rhwanashambâla hitya oku mabi gadwirhwe n’eyôla ntambala.

Omurhondêro gw’ohwami bwa Antiyokusi Epatori

11 Erhi anaja oku ntebe, ayirukira ajira Lisiyasi murhindisi w’ebintu byage byoshi, ye wanaligi murhambo w’e Sele-Sîriya n’e Fenisiya. 12 Kulya kuba P­tolemeyo oderhwa Makroni ye wali murhangiriza w’okubona kurhi Abayahudi badwirhe balibuzibwa, alonza okubarhegeka n’obushinganyanya n’omurhûla. 13 Okwôla kwarhuma agend’ishobekwa bushabusha n’abìra ba mwami emunda Epatori ali; na kandi ngasi mango bakazimuderha mulenzi bulya alesire Cipro alangisibagwa na Filometori, n’oku alunganaga na Antiyokusi Epifani, erhi abona oku kuli kwa busha okulama buzira irenge aciha obwôge afa.

Gorigiyasi n’enkuta z’e ldumeya

14 Oku Gorigiyasi anaba murhambo w’engabo y’abalwi ntyâla, arhola emi­rhwe y’okujuhwa na ngasi mango akalonza obulyo bw’okulwisa Abayahudi. 15 Kuguma naye, abantu b’e ldumeya, bulya bali bagwerh’enyumpa nzibu nzibu z’okulwiramwo zanali ahantu hinja, nabo bakayôrhabalibuza Abayahu­di; bakayankirira ngasi banakazagiyisha bayâka e Yeruzalemu, bakayôrha ba­sholoshonza Abayahudi. 16 Abantu ba Makabeyo erhi baba bamashenga boshi haguma mpu Nyamuzinda abarhabale, bahamira kuli zirya nyumpa nzibunzibu z’ab’e ldumeya. 17 Bazirhabâlira n’oburhwâli bunene, bazinyaga, banaca­ ndabukakwo abakazagilwira omu byôgo boshi; bakanigûza ngasi yeshi wanakazagirhinda omu maboko gabo, bayîrha bantu bihumbi makumi abirhi na kulusha. 18 Bantu bihumbi mwenda bayâkira omu mitungo ibirhi mizibuzibu bahêkamwo n’ebi bakwaninemwo byoshi. 19 Makabeyo asiga halya Simoni na Yozefu boshi na Zakeyo na ngabo erhali nyi mpu babalinguze, naye akanya aj’ahandi h’okurhabâlira kwa dubaduba. 20 Ci abantu ba Simoni, barhebwa omu kuziga ensaranga na baguma muli balya bali bayâkire omu mitungo. Erhi baba bamahôngerwa mafundo bihumbi makumi gali nda, balêka baguma muli bo mpu bayâke. 21 Erhi bamanyisa Makabeyo okwôla byabire, ahamagala ihano ly’abarhambo bage, ashobeka balya bantu mpu kurhi bajagiguza bene wabo, omu kuhôngerwa ensaranga balikûla abashombanyi. 22 Oku bundi anacirhegeka mpu bayîrhe abôla bantu balenganyagya ntyôla, ho na halya a­rhola erya mitungo oku yanali ibirhi. 23 Agendesa bwinja omukolo gwage gw’okulwa, ayîrhira muli erya mitungo yombi bantu bihumbi makumi abirhi na kulusha.

Okuhimwa n’okufa kwa Timoteyo

24 Ci kwonene Timoteyo olya warhangig’ihimwa embere na Abayahudi, e­rhi aba amashubishubûza omwandu gw’abasirika b’omu bindi bihugo amanagend’irhiza abasirika banyakulwira oku nfarasi omu Aziya, ayîsha akola ali humbarhaza Obuyahudi n’emirasano yage. 25 Erhi bayumva oku ayîruka, abantu ba Makabeyo barhondêra okushenga Nyamuzinda, bacishîga oluvu o­mw’irhwe, bayambala na sunzu. 26 Agôla mango bali embere za Nyamuzinda, bakazishenga banafukamire embere z’oluhêrero mpu Nyamuzinda arhabâle, mpu abe mushombanyi w’abashombanyi babo nka kulya irhegeko linalaga­ nyire.

27 Erhi bayûsa okushenga, barhola emirasano yabo bayiyegûla n’olugo, erhi bahika hofi n’abashombanyi, bayimanga. 28 Erhi izûba lishalâla, bakoza enta­ mbala olunda n’olundi, baguma bacikubagira bwenêne oburhabâle bwa Nyamuzinda kulusha obulenga bw’amatumu, abandi bacikubagira emisi yabo yonene. 29 Erhi entambala ekula abashombanyi babona kurheng’emalunga, ba­ntu barhanu bali oku nfarasi banayisha balaza nka nkuba, baja embere z’e­ ngabo y’Abayahudi, ezo nfarasi erhi zirimwo ebyuma by’amasholo. 30 Babirhi mulibo erhi baba bamahira Makabeyo ekarhi kabo, bamucikiriza n’emirasano yabo mpu arhag’ibandwa, na muli agôla mango bakaz’ibanda abashombanyi e­ myampi n’emilazo bahurha, barhemuka boshi bagukumuka. 31 Bantu bihumbi makumi abirhi na magana arhanu omu banyakulambagirira amagulu, n’abandi banyakulwira oku nfarasi magana gali ndarhu bafa ntyo olwo lusiku. 32 Timoteyo ayakira ahantu hazibuhazibu haderhwa Gazara, aha omukulu w’abasirika bage w’entwâli ye Kereasi ali. 33 Abantu ba Makabeyo n’oburhwâli bunene bagorha ahôla nsiku inni. 34 Ebwa kucikubagira ahôla balì, barhondêra okuja­cira Nnâmahanga n’okuderha ebinwa bigalugalu. 35 Erhi olusiku lwa karhanu lucânûla, bana ba misole makumi abirhi omu bantu ba Makabeyo erhi balumwa n’ebyôla bijaci, bahamira n’oburhwâli bw’akirumè oku côgo n’obukali buli nka bwa nsimba, bayîsha batumirha eyi n’eyi ngasi yeshi banashimanaga e­ mbere zabo. 36 Abandi bashona barhêra abôla bali bagosirwe omu kugerera olundi lunda, badûlika omuliro kulya mitungo batwana ebibêye. bayôkerakwo balya bakazag’ijacira Nnâmahanga; abandi babasa enyumvi, baha eyindi nga­bo yalisigîre aha yagera, banacinyaga lulya lugo. 37 Erhi bashimana Timoteyo acîfulisire omu iriba, bamuyirhiraho boshi na mwene wabo Kereasi na Apolo­fani. 38 Erhi bayusihima ntyo, bakuza Nnâmahanga n’enyimbo banavuga omu­nkwa emw’Owabumbaga lsraheli minja anamuha oburhwâli.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Βʹ 10

1 Μακκαβαῖος δὲ καὶ οἱ σὺν αὐτῷ τοῦ κυρίου προάγοντος αὐτοὺς τὸ μὲν ἱερὸν ἐκομίσαντο καὶ τὴν πόλιν, 2 τοὺς δὲ κατὰ τὴν ἀγορὰν βωμοὺς ὑπὸ τῶν ἀλλοφύλων δεδημιουργημένους, ἔτι δὲ τεμένη καθεῖλαν 3 καὶ τὸν νεὼ καθαρίσαντες ἕτερον θυσιαστήριον ἐποίησαν καὶ πυρώσαντες λίθους καὶ πῦρ ἐκ τούτων λαβόντες ἀνήνεγκαν θυσίας μετὰ διετῆ χρόνον καὶ θυμίαμα καὶ λύχνους καὶ τῶν ἄρτων τὴν πρόθεσιν ἐποιήσαντο. 4 ταῦτα δὲ ποιήσαντες ἠξίωσαν τὸν κύριον πεσόντες ἐπὶ κοιλίαν μηκέτι περιπεσεῖν τοιούτοις κακοῖς, ἀλλ᾽ ἐάν ποτε καὶ ἁμάρτωσιν, ὑπ᾽ αὐτοῦ μετὰ ἐπιεικείας παιδεύεσθαι καὶ μὴ βλασφήμοις καὶ βαρβάροις ἔθνεσιν παραδίδοσθαι. 5 ἐν ᾗ δὲ ἡμέρᾳ ὁ νεὼς ὑπὸ ἀλλοφύλων ἐβεβηλώθη, συνέβη κατὰ τὴν αὐτὴν ἡμέραν τὸν καθαρισμὸν γενέσθαι τοῦ ναοῦ, τῇ πέμπτῃ καὶ εἰκάδι τοῦ αὐτοῦ μηνός, ὅς ἐστιν Χασελευ. 6 καὶ μετ᾽ εὐφροσύνης ἦγον ἡμέρας ὀκτὼ σκηνωμάτων τρόπον μνημονεύοντες ὡς πρὸ μικροῦ χρόνου τὴν τῶν σκηνῶν ἑορτὴν ἐν τοῖς ὄρεσιν καὶ ἐν τοῖς σπηλαίοις θηρίων τρόπον ἦσαν νεμόμενοι. 7 διὸ θύρσους καὶ κλάδους ὡραίους, ἔτι δὲ καὶ φοίνικας ἔχοντες ὕμνους ἀνέφερον τῷ εὐοδώσαντι καθαρισθῆναι τὸν ἑαυτοῦ τόπον. 8 ἐδογμάτισαν δὲ μετὰ κοινοῦ προστάγματος καὶ ψηφίσματος παντὶ τῷ τῶν Ιουδαίων ἔθνει κατ᾽ ἐνιαυτὸν ἄγειν τάσδε τὰς ἡμέρας. 9 καὶ τὰ μὲν τῆς ᾿Αντιόχου τοῦ προσαγορευθέντος ᾿Επιφανοῦς τελευτῆς οὕτως εἶχεν. 10 Νυνὶ δὲ τὰ κατὰ τὸν Εὐπάτορα ᾿Αντίοχον, υἱὸν δὲ τοῦ ἀσεβοῦς γενόμενον, δηλώσομεν αὐτὰ συντέμνοντες τὰ συνέχοντα τῶν πολέμων κακά. 11 οὗτος γὰρ παραλαβὼν τὴν βασιλείαν ἀνέδειξεν ἐπὶ τῶν πραγμάτων Λυσίαν τινά, Κοίλης δὲ Συρίας καὶ Φοινίκης στρατηγὸν πρώταρχον. 12 Πτολεμαῖος γὰρ ὁ καλούμενος Μάκρων τὸ δίκαιον συντηρεῖν προηγούμενος πρὸς τοὺς Ιουδαίους διὰ τὴν γεγονυῖαν εἰς αὐτοὺς ἀδικίαν ἐπειρᾶτο τὰ πρὸς αὐτοὺς εἰρηνικῶς διεξάγειν· 13 ὅθεν κατηγορούμενος ὑπὸ τῶν φίλων πρὸς τὸν Εὐπάτορα καὶ προδότης παρ᾽ ἕκαστα ἀκούων διὰ τὸ τὴν Κύπρον ἐμπιστευθέντα ὑπὸ τοῦ Φιλομήτορος ἐκλιπεῖν καὶ πρὸς ᾿Αντίοχον τὸν ᾿Επιφανῆ ἀναχωρῆσαι μήτε εὐγενῆ τὴν ἐξουσίαν εὐγενίσας φαρμακεύσας ἑαυτὸν ἐξέλιπεν τὸν βίον. 14 Γοργίας δὲ γενόμενος στρατηγὸς τῶν τόπων ἐξενοτρόφει καὶ παρ᾽ ἕκαστα πρὸς τοὺς Ιουδαίους ἐπολεμοτρόφει. 15 ὁμοῦ δὲ τούτῳ καὶ οἱ Ιδουμαῖοι ἐγκρατεῖς ἐπικαίρων ὀχυρωμάτων ὄντες ἐγύμναζον τοὺς Ιουδαίους καὶ τοὺς φυγαδεύσαντας ἀπὸ Ιεροσολύμων προσλαβόμενοι πολεμοτροφεῖν ἐπεχείρουν. 16 οἱ δὲ περὶ τὸν Μακκαβαῖον ποιησάμενοι λιτανείαν καὶ ἀξιώσαντες τὸν θεὸν σύμμαχον αὐτοῖς γενέσθαι ἐπὶ τὰ τῶν Ιδουμαίων ὀχυρώματα ὥρμησαν, 17 οἷς καὶ προσβαλόντες εὐρώστως ἐγκρατεῖς ἐγένοντο τῶν τόπων πάντας τε τοὺς ἐπὶ τῷ τείχει μαχομένους ἠμύναντο κατέσφαζόν τε τοὺς ἐμπίπτοντας, ἀνεῖλον δὲ οὐχ ἧττον τῶν δισμυρίων. 18 συμφυγόντων δὲ οὐκ ἔλαττον τῶν ἐνακισχιλίων εἰς δύο πύργους ὀχυροὺς εὖ μάλα καὶ πάντα τὰ πρὸς πολιορκίαν ἔχοντας 19 ὁ Μακκαβαῖος εἰς ἐπείγοντας τόπους ἀπολιπὼν Σιμωνα καὶ Ιωσηπον, ἔτι δὲ καὶ Ζακχαῖον καὶ τοὺς σὺν αὐτῷ ἱκανοὺς πρὸς τὴν τούτων πολιορκίαν αὐτὸς ἐχωρίσθη. 20 οἱ δὲ περὶ τὸν Σιμωνα φιλαργυρήσαντες ὑπό τινων τῶν ἐν τοῖς πύργοις ἐπείσθησαν ἀργυρίῳ, ἑπτάκις δὲ μυρίας δραχμὰς λαβόντες εἴασάν τινας διαρρυῆναι. 21 προσαγγελέντος δὲ τῷ Μακκαβαίῳ περὶ τοῦ γεγονότος συναγαγὼν τοὺς ἡγουμένους τοῦ λαοῦ κατηγόρησεν ὡς ἀργυρίου πέπρακαν τοὺς ἀδελφοὺς τοὺς πολεμίους κατ᾽ αὐτῶν ἀπολύσαντες. 22 τούτους μὲν οὖν προδότας γενομένους ἀπέκτεινεν, καὶ παραχρῆμα τοὺς δύο πύργους κατελάβετο. 23 τοῖς δὲ ὅπλοις τὰ πάντα ἐν ταῖς χερσὶν εὐοδούμενος ἀπώλεσεν ἐν τοῖς δυσὶν ὀχυρώμασιν πλείους τῶν δισμυρίων. 24 Τιμόθεος δὲ ὁ πρότερον ἡττηθεὶς ὑπὸ τῶν Ιουδαίων συναγαγὼν ξένας δυνάμεις παμπληθεῖς καὶ τοὺς τῆς ᾿Ασίας γενομένους ἵππους συναθροίσας οὐκ ὀλίγους παρῆν ὡς δοριάλωτον λημψόμενος τὴν Ιουδαίαν. 25 οἱ δὲ περὶ τὸν Μακκαβαῖον συνεγγίζοντος αὐτοῦ πρὸς ἱκετείαν τοῦ θεοῦ γῇ τὰς κεφαλὰς καταπάσαντες καὶ τὰς ὀσφύας σάκκοις ζώσαντες 26 ἐπὶ τὴν ἀπέναντι τοῦ θυσιαστηρίου κρηπῖδα προσπεσόντες ἠξίουν ἵλεως αὐτοῖς γενόμενον ἐχθρεῦσαι τοῖς ἐχθροῖς αὐτῶν καὶ ἀντικεῖσθαι τοῖς ἀντικειμένοις, καθὼς ὁ νόμος διασαφεῖ. 27 γενόμενοι δὲ ἀπὸ τῆς δεήσεως ἀναλαβόντες τὰ ὅπλα προῆγον ἀπὸ τῆς πόλεως ἐπὶ πλεῖον· συνεγγίσαντες δὲ τοῖς πολεμίοις ἐφ᾽ ἑαυτῶν ἦσαν. 28 ἄρτι δὲ τῆς ἀνατολῆς διαχεομένης προσέβαλον ἑκάτεροι, οἱ μὲν ἔγγυον ἔχοντες εὐημερίας καὶ νίκης μετὰ ἀρετῆς τὴν ἐπὶ τὸν κύριον καταφυγήν, οἱ δὲ καθηγεμόνα τῶν ἀγώνων ταττόμενοι τὸν θυμόν. 29 γενομένης δὲ καρτερᾶς μάχης ἐφάνησαν τοῖς ὑπεναντίοις ἐξ οὐρανοῦ ἐφ᾽ ἵππων χρυσοχαλίνων ἄνδρες πέντε διαπρεπεῖς, καὶ ἀφηγούμενοι τῶν Ιουδαίων, 30 οἳ καὶ τὸν Μακκαβαῖον μέσον λαβόντες καὶ σκεπάζοντες ταῖς ἑαυτῶν πανοπλίαις ἄτρωτον διεφύλαττον, εἰς δὲ τοὺς ὑπεναντίους τοξεύματα καὶ κεραυνοὺς ἐξερρίπτουν, διὸ συγχυθέντες ἀορασίᾳ διεκόπτοντο ταραχῆς πεπληρωμένοι. 31 κατεσφάγησαν δὲ δισμύριοι πρὸς τοῖς πεντακοσίοις, ἱππεῖς δὲ ἑξακόσιοι. 32 αὐτὸς δὲ ὁ Τιμόθεος συνέφυγεν εἰς Γαζαρα λεγόμενον ὀχύρωμα, εὖ μάλα φρούριον, στρατηγοῦντος ἐκεῖ Χαιρεου. 33 οἱ δὲ περὶ τὸν Μακκαβαῖον ἄσμενοι περιεκάθισαν τὸ φρούριον ἡμέρας τέσσαρας. 34 οἱ δὲ ἔνδον τῇ ἐρυμνότητι τοῦ τόπου πεποιθότες ὑπεράγαν ἐβλασφήμουν καὶ λόγους ἀθεμίτους προΐεντο. 35 ὑποφαινούσης δὲ τῆς πέμπτης ἡμέρας εἴκοσι νεανίαι τῶν περὶ τὸν Μακκαβαῖον πυρωθέντες τοῖς θυμοῖς διὰ τὰς βλασφημίας προσβαλόντες τῷ τείχει ἀρρενωδῶς καὶ θηριώδει θυμῷ τὸν ἐμπίπτοντα ἔκοπτον· 36 ἕτεροι δὲ ὁμοίως προσαναβάντες ἐν τῷ περισπασμῷ πρὸς τοὺς ἔνδον ἐνεπίμπρων τοὺς πύργους καὶ πυρὰς ἀνάπτοντες ζῶντας τοὺς βλασφήμους κατέκαιον· οἱ δὲ τὰς πύλας διέκοπτον, εἰσδεξάμενοι δὲ τὴν λοιπὴν τάξιν προκατελάβοντο τὴν πόλιν. 37 καὶ τὸν Τιμόθεον ἀποκεκρυμμένον ἔν τινι λάκκῳ κατέσφαξαν καὶ τὸν τούτου ἀδελφὸν Χαιρέαν καὶ τὸν ᾿Απολλοφάνην. 38 ταῦτα δὲ διαπραξάμενοι μεθ᾽ ὕμνων καὶ ἐξομολογήσεων εὐλόγουν τῷ κυρίῳ τῷ μεγάλως εὐεργετοῦντι τὸν Ισραηλ καὶ τὸ νῖκος αὐτοῖς διδόντι.

11

Entumba ntanzi ya Lisiyasi

1 Erhi kugera nsiku nsungunu, Lisiyasi wali mulezi na mwene wabo mwami, na mwimangizi w’amahano g’oburhegesi bwage goshi, asho­mbwa erhi ebyôla byabaga birhuma, 2 anacishubûza hofi ha bantu bihumbi makumi gali munani n’abanyakulwira oku nfarasi bage boshi anacija emw’Aba­yahudi, erhi alangalire mpu ahindula ecihugo citagatifu cibe cihugo cirhegeke n’Abagereki. 3 Mpu ayishijira aka-Nyamuzinda kakajira empongano nka kula ezindi nyumpa z’oburherekêre zinajira omu cihugo n’okuguza ngasi mwaka ecikono c’omudâhwa mukulu; buzira kulola obukulu n’obuhashe bwa Nyamu­zinda. 4 Ayishaga acikubagire ebihumbi by’abasirika bage bagenda n’amagulu, n’ebihumbi by’abandi bagenda oku nfarasi n’amakumi gage gali munani g’enjavu.

5 Erhi ahika omu Buyahudi, anahika hofi ha Betisuri, lugo luyûbake buzibu Iuli hantu ha bilometri birhanu kurhenga e Yeruzalemu, anacicigorha. 6 Erhi abantu ba Makabeyo bayumva oku Lisiyasi anagosire olugo lukomezibwe nytôla, boshi n’olubaga mpu Nyakasane abarhumire Malahika wage ayiîshiyokola Israheli. 7 Makabeyo ye murhangiriza arhôla emirasano yage anaci­bwira ababo mpu bahale amagala bagendirhabâla bene wabo. 8 Boshi bayimu­ka caligumiza n’oburhwâli bunene, n’erhi ahika halya bakazag’ilangira Yeruza­lemu, nyakulwira oku nfarasi oyambirhe ebyeru ababonekera, abaja embere abashokolera ayiîha agarambanya emirasano y’amasholo. 9 Oku bundi boshi banacikuza Nyamuzinda w’obwonjo, banaciyumva oburhwâli kulusha omu murhima gwabo, bantu bali n’oburhwâli bw’okulwisa arhali abantu bonene ci na zirya nsimba nkali n’okurhulungula ebyôgo by’ebyûma. 10 Banaciyîsha ba­rhabire kanyamulongo k’amatabâro na bulya burhabâle bwabo bwarhenga e mpingu, oku bwonjo bwa Nnâmahanga. 11 Caligumiza nka kula entale enaruûkûza bacirhulumbika oku bashombanyi, babalambikamwo bantu bihumbi iku­mi na ciguma, na banyakulwira oku nfarasi, cihumbi na magana gali ndarhu, n’abandi babakûlakw’omulindi. 12 Banji mulibo bayâka erhi banali babande, bakazijandika emirasano yabo; Lisiyasi yenene ashugunuka n’enshonyi nnene bwenêne.

Lisiyasi ayumvanya n’ Abayahudi. Amaruba ani g’obumvikane

13 Ci kwone bulya arhâli muntu obuzire obukengere, arhanya kuli okwôla anahimagwa abona oku Abayahudi barhankahimwa bulya Nyamuzinda adwi­rhe abalwira. 14 Arhumiza mpu bayumvanye omu bushinganyanya, alagânana mpu agend’iyemêza mwami abe mwira wabo. 15 Makabeyo anaciyêmera ebyôla Lisiyasi alagânaga, erhi bunguke bw’olubaga burhuma. Ebwa kuba ngasi ebi Makabeyo anali ayandikire Lisiyasi biyerekire Abayahudi, mwami anacibiye­mêra.

16 Amaruba Lisiyasi aliyandikire Abayahudi kwo gali mayandike ntyâla: «Omusingo gwa Lisiyasi oku lubaga lw’Abayahudi: 17 Yowane na Absalomu mwàli muntumire ene baba bamampa galya maruba mwàli mwamakondora­ kwo, bampûna mpu ngalule amashuzo kuli ebyôla binwa. 18 Ngasi byoshi byanali bigwasirwe okuhika emwa mwami namumanyisizebyo anayemêra ngasi byankanayemêrirwe. 19 Erhi mwankasera oku bworhere bw’ecihugo nani nanacihangana okummulongeza birya binakwanine. 20 Oku hindi by’obukomo­komo, narhegesire abantu mwàli murhumire boshi n’ezani ntumwa nti mubi­shambâlekwo mweshi. 21 Muyôrhe bwinja. Mwaka gw’igana, na makumi anni na munani, omu nsiku makumi abirhi n’inni, omu mwezi gwa Dioskore.»

22 Amaruba ga mwami Antiyokusi kwo galidesire ntyala: «Omusingo gwa Mwami Antiyokusi kuli mwene wabo Lisiyasi! 23 Ebwa kuba larha acijirire omu nnâma, rhwono omu kulonza nti balya boshi banali b’omu bwami bwirhu bakole emirimo yabo n’omurhûla, 24 n’omu kuyumva oku Abayahudi ba­rhayemire nk’oku larha anali alonzize, mpu barhole engeso z’obugreki, ci mpu balonzize okuyôrhana engeso zabo bone na bone, banakaziyôrha bashimba amarhegeko gabo, 25 omu kulonza nti olôla lubaga nalwo lurhabonaga kavango kaci, rhurhegesirwe nti rhubagalulire aka-Nyamuzinda kabo, banalame omu kushimba obworhere bwa bashakulûza babo. 26 Kuziga kwanaba kwinja oku­rhuma emwabo entumwa yajibahà omukono, lyo hano bamanya obulonza bwi­rhu, babe n’omurhima gw’obulangalire, banahiribanye emirimo yabo n’obu­shagaluke. »

27 Amaruba ga mwami oku Bayahudi ko gali gayandisirwe ntya: «Oku Nnâ­ma y’Abayahudi, n’oku bandi Bayahudi, omusingo gwa mwami. 28 Akaba munayôsire bwinja, bulya ko rhunacifinja, na niru rhwene rhuzibubire. 29 Me­nelasi arhumanyisize omwifinjo gwinyu gw’okuhiribanya emirimo yinyu, 30 abankanalikûla kuhika oku lusiku lwa makumi asharhu lw’omwezi gwa Sa­ntike, (kasi-kiru kazinda) rhubalaganyize oku baba n’omurhûla. 31 Abayabudi bakazilya ebiryo byabo, banashimbe amarhegeko gabo nk’oku byanali e­mbere, buzira kubamwo owalibuzibwa mpu anavunyire irhegeko lilebe omu kurhalimanya. 32 Mmurhumìre Menelasi nti ayishimmubwira murhimûkwe. 33 Muyorhe bwinja. Mwaka gw’igana na makumi anni na munani omu nsiku ikumi n’irhanu z’omwezi gwa Santike (mwezi gwa kabirhi}.»

34 Abaroma nabo banaciyandikira Abayabudi amaruba gali mayandike ntyâla: «Kwintusi Memiyusi na Titusi Maniliyusi, barhambo b’Abaroma, oku lubaga lwoshi lw’Abayahudi, musingo! 35 Ebintu Lisiyasi mwene wabo mwami abayemêreraga nirbu rhubayemerirebyo. 36 Na kuli birya anaderhaga mpu a­rhang’idôsa mwami, murhurhumire muntu muguma buzira kulegama, hano muba mwamarhang’ibigeramwo, lyo rhubihugûlira mwami okunamukwanine, bulya rhwaja e Antiyokiya. 37 Kuziga mujire duba, mulike entumwa, bayishirhumanyisa nirhu entanya zinyu. 38 Muyôrhe bwinja, mwaka gw’igana na makumi anni na munani, omu nsiku ikumi n’irhanu za Dioskore (mwezi gwa kabirhi)^j.»

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Βʹ 11

1 Μετ᾽ ὀλίγον δὲ παντελῶς χρονίσκον Λυσίας ἐπίτροπος τοῦ βασιλέως καὶ συγγενὴς καὶ ἐπὶ τῶν πραγμάτων λίαν βαρέως φέρων ἐπὶ τοῖς γεγονόσι 2 συναθροίσας περὶ τὰς ὀκτὼ μυριάδας καὶ τὴν ἵππον ἅπασαν παρεγίνετο ἐπὶ τοὺς Ιουδαίους λογιζόμενος τὴν μὲν πόλιν ῞Ελλησιν οἰκητήριον ποιήσειν, 3 τὸ δὲ ἱερὸν ἀργυρολόγητον, καθὼς τὰ λοιπὰ τῶν ἐθνῶν τεμένη, πρατὴν δὲ κατὰ ἔτος τὴν ἀρχιερωσύνην ποιήσειν, 4 οὐδαμῶς ἐπιλογιζόμενος τὸ τοῦ θεοῦ κράτος, πεφρενωμένος δὲ ταῖς μυριάσιν τῶν πεζῶν καὶ ταῖς χιλιάσιν τῶν ἱππέων καὶ τοῖς ἐλέφασιν τοῖς ὀγδοήκοντα. 5 εἰσελθὼν δὲ εἰς τὴν Ιουδαίαν καὶ συνεγγίσας Βαιθσουρα ὄντι μὲν ἐρυμνῷ χωρίῳ, Ιεροσολύμων δὲ ἀπέχοντι ὡσεὶ σταδίους πέντε τοῦτο ἔθλιβεν. 6 ὡς δὲ μετέλαβον οἱ περὶ τὸν Μακκαβαῖον πολιορκοῦντα αὐτὸν τὰ ὀχυρώματα, μετὰ ὀδυρμῶν καὶ δακρύων ἱκέτευον σὺν τοῖς ὄχλοις τὸν κύριον ἀγαθὸν ἄγγελον ἀποστεῖλαι πρὸς σωτηρίαν τῷ Ισραηλ. 7 αὐτὸς δὲ πρῶτος ὁ Μακκαβαῖος ἀναλαβὼν τὰ ὅπλα προετρέψατο τοὺς ἄλλους ἅμα αὐτῷ διακινδυνεύοντας ἐπιβοηθεῖν τοῖς ἀδελφοῖς αὐτῶν· ὁμοῦ δὲ καὶ προθύμως ἐξώρμησαν. 8 αὐτόθι δὲ πρὸς τοῖς Ιεροσολύμοις ὄντων ἐφάνη προηγούμενος αὐτῶν ἔφιππος ἐν λευκῇ ἐσθῆτι πανοπλίαν χρυσῆν κραδαίνων. 9 ὁμοῦ δὲ πάντες εὐλόγησαν τὸν ἐλεήμονα θεὸν καὶ ἐπερρώσθησαν ταῖς ψυχαῖς οὐ μόνον ἀνθρώπους, θῆρας δὲ τοὺς ἀγριωτάτους καὶ σιδηρᾶ τείχη τιτρώσκειν ὄντες ἕτοιμοι. 10 προῆγον ἐν διασκευῇ τὸν ἀπ᾽ οὐρανοῦ σύμμαχον ἔχοντες ἐλεήσαντος αὐτοὺς τοῦ κυρίου. 11 λεοντηδὸν δὲ ἐντινάξαντες εἰς τοὺς πολεμίους κατέστρωσαν αὐτῶν χιλίους πρὸς τοῖς μυρίοις, ἱππεῖς δὲ ἑξακοσίους πρὸς τοῖς χιλίοις· τοὺς δὲ πάντας ἠνάγκασαν φεύγειν. 12 οἱ πλείονες δὲ αὐτῶν τραυματίαι γυμνοὶ διεσώθησαν· καὶ αὐτὸς δὲ ὁ Λυσίας αἰσχρῶς φεύγων διεσώθη. 13 οὐκ ἄνους δὲ ὑπάρχων πρὸς ἑαυτὸν ἀντιβάλλων τὸ γεγονὸς περὶ αὐτὸν ἐλάττωμα καὶ συννοήσας ἀνικήτους εἶναι τοὺς Εβραίους τοῦ δυναμένου θεοῦ συμμαχοῦντος αὐτοῖς 14 προσαποστείλας ἔπεισεν συλλύεσθαι ἐπὶ πᾶσι τοῖς δικαίοις, καὶ διότι καὶ τὸν βασιλέα πείσει φίλον αὐτοῖς ἀναγκάζων γενέσθαι. 15 ἐπένευσεν δὲ ὁ Μακκαβαῖος ἐπὶ πᾶσιν, οἷς ὁ Λυσίας παρεκάλει, τοῦ συμφέροντος φροντίζων· ὅσα γὰρ ὁ Μακκαβαῖος ἐπέδωκεν τῷ Λυσίᾳ διὰ γραπτῶν περὶ τῶν Ιουδαίων, συνεχώρησεν ὁ βασιλεύς. 16 ῏Ησαν γὰρ αἱ γεγραμμέναι τοῖς Ιουδαίοις ἐπιστολαὶ παρὰ μὲν Λυσίου περιέχουσαι τὸν τρόπον τοῦτον Λυσίας τῷ πλήθει τῶν Ιουδαίων χαίρειν. 17 Ιωαννης καὶ Αβεσσαλωμ οἱ πεμφθέντες παρ᾽ ὑμῶν ἐπιδόντες τὸν ὑπογεγραμμένον χρηματισμὸν ἠξίουν περὶ τῶν δι᾽ αὐτοῦ σημαινομένων. 18 ὅσα μὲν οὖν ἔδει καὶ τῷ βασιλεῖ προσενεχθῆναι, διεσάφησα· ἃ δὲ ἦν ἐνδεχόμενα, συνεχώρησεν. 19 ἐὰν μὲν οὖν συντηρήσητε τὴν εἰς τὰ πράγματα εὔνοιαν, καὶ εἰς τὸ λοιπὸν πειράσομαι παραίτιος ἀγαθῶν γενέσθαι. 20 ὑπὲρ δὲ τούτων καὶ τῶν κατὰ μέρος ἐντέταλμαι τούτοις τε καὶ τοῖς παρ᾽ ἐμοῦ διαλεχθῆναι ὑμῖν. 21 ἔρρωσθε. ἔτους ἑκατοστοῦ τεσσαρακοστοῦ ὀγδόου, Διὸς Κορινθίου τετράδι καὶ εἰκάδι. 22 ῾Η δὲ τοῦ βασιλέως ἐπιστολὴ περιεῖχεν οὕτως Βασιλεὺς ᾿Αντίοχος τῷ ἀδελφῷ Λυσίᾳ χαίρειν. 23 τοῦ πατρὸς ἡμῶν εἰς θεοὺς μεταστάντος βουλόμενοι τοὺς ἐκ τῆς βασιλείας ἀταράχους ὄντας γενέσθαι πρὸς τὴν τῶν ἰδίων ἐπιμέλειαν 24 ἀκηκοότες τοὺς Ιουδαίους μὴ συνευδοκοῦντας τῇ τοῦ πατρὸς ἐπὶ τὰ ῾Ελληνικὰ μεταθέσει, ἀλλὰ τὴν ἑαυτῶν ἀγωγὴν αἱρετίζοντας ἀξιοῦντας συγχωρηθῆναι αὐτοῖς τὰ νόμιμα, 25 αἱρούμενοι οὖν καὶ τοῦτο τὸ ἔθνος ἐκτὸς ταραχῆς εἶναι κρίνομεν τό τε ἱερὸν ἀποκατασταθῆναι αὐτοῖς καὶ πολιτεύεσθαι κατὰ τὰ ἐπὶ τῶν προγόνων αὐτῶν ἔθη. 26 εὖ οὖν ποιήσεις διαπεμψάμενος πρὸς αὐτοὺς καὶ δοὺς δεξιάς, ὅπως εἰδότες τὴν ἡμετέραν προαίρεσιν εὔθυμοί τε ὦσιν καὶ ἡδέως διαγίνωνται πρὸς τῇ τῶν ἰδίων ἀντιλήμψει. 27 Πρὸς δὲ τὸ ἔθνος ἡ τοῦ βασιλέως ἐπιστολὴ τοιάδε ἦν Βασιλεὺς ᾿Αντίοχος τῇ γερουσίᾳ τῶν Ιουδαίων καὶ τοῖς ἄλλοις Ιουδαίοις χαίρειν. 28 εἰ ἔρρωσθε, εἴη ἂν ὡς βουλόμεθα· καὶ αὐτοὶ δὲ ὑγιαίνομεν. 29 ἐνεφάνισεν ἡμῖν Μενέλαος βούλεσθαι κατελθόντας ὑμᾶς γίνεσθαι πρὸς τοῖς ἰδίοις. 30 τοῖς οὖν καταπορευομένοις μέχρι τριακάδος Ξανθικοῦ ὑπάρξει δεξιὰ μετὰ τῆς ἀδείας 31 χρῆσθαι τοὺς Ιουδαίους τοῖς ἑαυτῶν δαπανήμασιν καὶ νόμοις, καθὰ καὶ τὸ πρότερον, καὶ οὐδεὶς αὐτῶν κατ᾽ οὐδένα τρόπον παρενοχληθήσεται περὶ τῶν ἠγνοημένων. 32 πέπομφα δὲ καὶ τὸν Μενέλαον παρακαλέσοντα ὑμᾶς. 33 ἔρρωσθε. ἔτους ἑκατοστοῦ τεσσαρακοστοῦ ὀγδόου, Ξανθικοῦ πεντεκαιδεκάτῃ. 34 ῎Επεμψαν δὲ καὶ οἱ ῾Ρωμαῖοι πρὸς αὐτοὺς ἐπιστολὴν ἔχουσαν οὕτως Κόιντος Μέμμιος, Τίτος Μάνιος, πρεσβῦται ῾Ρωμαίων, τῷ δήμῳ τῶν Ιουδαίων χαίρειν. 35 ὑπὲρ ὧν Λυσίας ὁ συγγενὴς τοῦ βασιλέως συνεχώρησεν ὑμῖν, καὶ ἡμεῖς συνευδοκοῦμεν. 36 ἃ δὲ ἔκρινεν προσανενεχθῆναι τῷ βασιλεῖ, πέμψατέ τινα παραχρῆμα ἐπισκεψάμενοι περὶ τούτων, ἵνα ἐκθῶμεν ὡς καθήκει ὑμῖν· ἡμεῖς γὰρ προσάγομεν πρὸς ᾿Αντιόχειαν. 37 διὸ σπεύσατε καὶ πέμψατέ τινας, ὅπως καὶ ἡμεῖς ἐπιγνῶμεν ὁποίας ἐστὲ γνώμης. 38 ὑγιαίνετε. ἔτους ἑκατοστοῦ τεσσαρακοστοῦ ὀγδόου, Ξανθικοῦ πεντεκαιδεκάτῃ.

12

Obubi bw’olubaga Iw’e Yope n’e Yamuniya

1 Erhi baba bamayumvanya, Lisiyasi ashubira oku bwami, nabo Abayahudi barhangira okuhinga amashwa gabo. 2 Ci kwone, baguma omu bakulu b’abasirika balì eyôla munda: Timoteyo, Apoloniyusi mwene Geneyusi kuguma na Yeronimusi boshi na Demofoni, na kuhirakwo Nikanori murhambo w’e Cipro, bakahûguga Abayahudi barhazigaga balama n’omu­rhûla.

3 Abantu b’eYope banacijira obu bubi bukulikìre. Banacilâlika Abayahudi bayûbaka emwabo boshi na bakabo n’abana babo, mpu baje omu mârho babarheganyize nka kulya barhagwerhi kafulo ciru n’akasungunu kulibo. 4 Ci kwo­nene, bajiraga ntyo oku muhigo gwali erhi gwarhôzirwe n’olugo. Abayahudi banaciyemêra, nka bantu balonza omurhûla; barhàli bacikebirwe cici: ci erhi bahika omu karhî k’enyanja babazisa: bàli nka magana abirhi na kulusha.

5 Erhi Yuda amanya obwôla bubi bwajiriragwa bene wabo, agendimanyisa ababo. 6 N’erhi baba bamashenga Nyamuzinda, ye mucîranuzi mushinganya­nya, arhabalire abôla bayirhaga bene wabo. Enyumpa zali okw’izîko azidûlika muliro budufu, amârho gabo nago agayôca, anacinaguza n’abalonzagya okuyaâkira eyôla munda. 7 Ebwa kuba olugo lwàli luhamike acigendera ci erhi anaci­gwerhe omuhigo gw’okushub’igaluka n’okuherêrekeza olugo lw’abôla bantu b’e Yope lwoshi. 8 Erhi amanya oku abantu b’e Yamuniya nabo bagwerhe omuhigo gw’okujirira Abayahudi bayûbaka emwabo nk’okwôla abôla babajiri­raga, 9 Yuda naye abarhêra budufu, abo b’eYamuniya. Ayôca izîko n’amârho gabo kuhika engulumira yakazibonekana e Yeruzalemu yakamoleka yo n’o­bwo bàlì kulì nabo bantu ha lugendo lwa stadi magana abirhi na makumi anni.

Olugo lwa Galadi lwarhêrwa

10 Oku aciyegûla n’abo stadi mwenda, akolaga ashimbire Timoteyo, Abaha­rabu bamurhêra hofi bantu bihumbi birhanu na kulusha bagenda n’amagulu, na banyakulwira oku nfarasi magana arhanu. 11 Entambala yalûbwa akanta­shakûlulwa wa! Ci oku burhabâle bwa Nyamuzinda Ogala-byoshi, Yuda n’aba­bo bahima ezôla nzunguzi z’omw’irungu. Oku zahimwa ntyôla, zahûna Yuda mpu abalambûlirage kw’okuboko kulyo, bamulaganya oku bamuhyûlira ebi­shwekwa, n’oku bâcimukwanane omu bindi bintu. 12 Yuda anaciyumva oku neci bânacimukwanane oku bindi bintu, ayemêra okubaha omurhûla n’erhi baba bamahânana ecigasha (mukono) bashubir’emwa babwè.

13 Oku bundi Yuda anacirhabâlira olugo luyûbakirwe buzibuzibu n’ecôgo c’emitungo mihamu na mizibu, lunayûbasirwe n’abantu ba ngasi bûko; izno ly’olwo lugo ye Kaspini. 14 Abôla bàli bagosirwe, omu kucikubagira obuhamu bw’ebyôgo byabo n’obunji bw’ebiryo bàli bamahaka, babula obukenge oku ba­ntu ba Yuda, bakabajacira, ciru n’okubahehêrera n’okubabwira ebindi binwa bigalugalu. 15 Abantu ba Yuda erhi baba bamashenga Nyakasane w’igulu lyo­shi, olya wahongolaga ebyôgo bya Yuda buzira ngandabuzi nisi erhi masini g’amatabâro, bacihonda kwo lulya lugo n’oburhwâli bunene. 16 Erhi baba bamarhôla olugo, bayîrhamwo bantu banji, babahungumula okurhankade­rhwa, kuhika eciyanja cigali cali mw’olwo lugo calinziba nk’eciyunjwire n’olwiîshi lw’omuko.

Entumba y’oku Karnioni

17 Omu kurhenga ahôla, lugendo lwa stadi magana galinda, bahika aha Caraka, emwa Abayahudi baderhwa ba Tobiani. 18 Barhacishimanaga Timo­teyo ahôla hantu, àli amaharhenga buzira kubarhabâla ci kwonene asigaho e­ntwâli zahalanga buzibu. 19 Ci babirhi omu barhambo b’abalwi ba Yuda, Dosi­teyo na Sosipateri bagend’imalira eyôla ngabo Timoteyo asigaga ahôla, yàli ya bantu bihumbi ikumi. 20 Olunda lwage Makabeyo erhi aba amagaba engao bikêmbe bikêmbe aha abôla barhambo b’abasirika okurhegeka ebyôla bike­mbe. Naye yene akanya aja afûkula Timoteyo walirhabire n’engabo y’abasirika bagenda n’amagulu bihumbi igana na makumi abirhi na bihumbi bibirhi na magana arhanu ga banyakulwira oku nfarasi. 21 Erhi amanya oku Yuda akola ali hofi habo, Timoteyo aba ashokoza abakazi, abana n’ebindi birugu byasigalaga, olunda luderbwa Karnioni, cali cihugo cirbankalwisìbwe, bulya okujamwo kwàli kuzibu erhi kuba n’orhujira rhutya-rhutya rhwa misima omwôla lugo lwoshi. 22 Erhi ecikêmbe cirhanzi ca Yuda cipamuka; obôba n’entemu ya­ ribukira oku bashombanyi. Boshi bafuduka banayôboba bwenêne okubona Olya-obona-byoshi amacîyalagaza embere zabo, boshi bakanyiriza bayâkira myabu myabu kuhika bonene barhondêra okutumirhana n’okunigana n’engoôrho zabo bonene. 23 Yuda abakulikira luminomino aj’anigûza ezo nshabu, kubika abayirhamwo bantu bibumbi makumi asharhu. 24 Timoteyo yene arhibukira omu maboko g’abasirika ba Dositeyo na Sosipateri akabayinginga n’o­bwenge bunene bwenêne mpu bamulike agende barbamuyîrhaga bulya agwe­rhr naye Bayabudi banji ba bene wabo mulibo, alagânana n’oku erhi ba­nkamuyîrha, nabo obubanya bwanabajakwo. 25 Abayinginga bwenêne oku ahizire okubalika, kuhika Abayabudi bamulika mpu lyo baciza bene wabo. 26 Oku bundi Yuda anacirhabalira e Karnioni n’e Atargateoni^k anaciyîrhayo bantu bihumbi makumi abirhi na birhanu.

Efroni na Sitopoli barhêrwa

27 Erhi aba amamalira n’okukungusha abanzi n’abashombanyi bage, Yuda arhabâlira e Efroni lugo luzibu bwenêne lwayûbakagwamwo n’abantu ba ngasi bûko; abana b’emisole bàli oku cigamba embere z’ebyôgo bakazilwa bu­rhagagajwa n’olugo Ioshi Iwàli Iuzinzîbwe masini ga kulwa n’eby’okulashìra. 28 Ci kwonene Abayahudi erhi baba bamashenga olya Ogala-byoshi, Olya Ruvunangiza w’emisi y’abashombanyi banahima lulya lugo banacilugwarha, bayîrhamwo bantu bibumbi makumi abirhi na birhanu omu bantu bayûbakaga mulilwo. 29 Kurhenga ahôla bagolonjokera e Sitopoli lugendo lwa stadi magana galindarhu kurhenga e Yeruzalemu. 30 Ci kwone Abayahudi bayûbakaga eyôla munda erhi bayus’ihamiriza oku abantu b’eyo Sitopoli banakaz’ibajirira ami­nja, n’oku amango g’amalibuko banabayankirire kwinja, 31 Yuda boshi n’aba­bo bavuga bwenêne omunkwa oku bantu b’eyôla Sitopoli kuli agôla minja gabo, banabakomêreza mpu barhalekaga okukajirira obûko bwabo aminja. E­nyuma ly’ahôla bashubira e Yeruzalemu erhi olukulu lw’emigobe lukolirha­ngira.

Gorigiasi arhêrwa

32 Erhi olusiku lukulu Iuderhwa lwa Pentekoste luhwa, barhêra Gorigiasi ye warhambulaga omu ldumeya. 33 Oyûla anaciyisha adwirhe bantu bihumbi bi­sharhu bya basirika bagenda n’amagulu, na banyakulwira oku nfarasi magana anni. 34 Lwabumbana, Abayahudi bahungumuka mwandu. 35 Muntu muguma ye Desiteyo, nyakulwira oku nfarasi w’omu murhwe gwa Tobiani, muntu wa burhwâli, anacihamirakwo Gorigiyasi anamurhulubira omu mukîka aja amu­bulula n’emisi, !ero mpu agwarhage gulya muhera gunacizîne, musirika mugu­ma munyakulwir’oku nfarasi anacihamirakwo Dositeyo amurhola ecirhugo. Gorigiyasi anacifulumuka ntyo ayakira e Marisa. 36 Mw’agôla mango engabo yàli na Esdriyasi erhi yarhamire n’entambala. Okubundi Yuda anacishenga Nnâmahanga mpu ayêrekane oku ye n’ali burhabâle bwabo, ye na murhambo wabo omu ntambala. 37 Oku bundi banacirhondêra bakûbiza ebitakîro by’ama­tabâro omu lulimi lw’ababusi babo, haguma n’ezindi nyimbo, anacirhibukira caligumiza oku bantu ba Gorigiyasi, anacibacandabukakwo.

Enterekêro oku bafire

38 Enyuma ly’ahôla erhi Yuda aba amashubûza engabo yage, anacija ebwa lugo luguma lwo Odalami n’erhi olusiku lwa kalinda lw’omugobe luyîsha, banacicîyobôla nk’oku banakomêreraga banacigereza olwa sabato ahôla ha­ntu. 39 Olusiku lwakulikiraga, abantu ba Yuda banaciyîsha (bulya ago mango gali gakola gabasezize) bayishirhôla emirhumba y’abakumbaga, mpu bababi­she boshi n’abalungu babo omu nshinda z’ababusi babo. 40 Bakazishimâna idako ly’ebishûli bya ngasi nyakufa, ebirugu byarherekîrwe abazimu byarhe­ngaga omu mpivu za Yamuniya, n’obwo irhegeko lyàli lihanzize Abayahudi bya bene ebyôla. Boshi banamanyira aho oku okwo kwo kwarhumaga bafà. 41 Boshi banacikuza Nnâmahanga kuli okôla anajiraga, ye mushinganyanya, avuhûla ebyali bifulisirwe. 42 Oku bundi boshi banacirhondêra okushenga banacikaz’isengera mpu obwôla bubi bwajiragwa boshi bubabalirwe, n’erya ntwâli Yuda, yanacikaz’ikomêreza abantu mpu bakacîlanga beru-kweru, bulya bamabona bonene ebyadwirhwe n’ebyâha by’abôla bafâga. 43 Kandi, erhi aba amarhûla entûlo ya drakma bihumbi bibirhi, eyahanagwa n’abantu, abirhuma e Yeruzalemu mpu zijiba nterekêro oku byâha. Cijiro cinja cajiragwa n’enke­ngêro z’okuyemêra obufûke zirhuma. 44 Bulya nk’arhàli ayêmîre obufûke bw’abasirika bage bafâga, kwàli kwaba kwa busha na kwa kucîrheba okuhûnira abàfire. 45 Anakazâg’imanya oku oluhembo lwinja bwenêne lukwanine abafà banali omu bwira bwa Nnâmahanga. Luli lukengêro lwinja na lwimâna olwôla. Kwo kwarhumaga okola ahâna eyôla nterekêro y’okuhûnira abàfire, mpu lyo bakûlirwa ebyâha byabo. ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Βʹ 12 1 Γενομένων δὲ τῶν συνθηκῶν τούτων ὁ μὲν Λυσίας ἀπῄει πρὸς τὸν βασιλέα, οἱ δὲ Ιουδαῖοι περὶ τὴν γεωργίαν ἐγίνοντο. 2 τῶν δὲ κατὰ τόπον στρατηγῶν Τιμόθεος καὶ ᾿Απολλώνιος ὁ τοῦ Γενναίου, ἔτι δὲ ῾Ιερώνυμος καὶ Δημοφών, πρὸς δὲ τούτοις Νικάνωρ ὁ Κυπριάρχης οὐκ εἴων αὐτοὺς εὐσταθεῖν καὶ τὰ τῆς ἡσυχίας ἄγειν. 3 ᾿Ιοππῖται δὲ τηλικοῦτο συνετέλεσαν τὸ δυσσέβημα· παρακαλέσαντες τοὺς σὺν αὐτοῖς οἰκοῦντας Ιουδαίους ἐμβῆναι εἰς τὰ παρακατασταθέντα ὑπ᾽ αὐτῶν σκάφη σὺν γυναιξὶν καὶ τέκνοις ὡς μηδεμιᾶς ἐνεστώσης πρὸς αὐτοὺς δυσμενείας, 4 κατὰ δὲ τὸ κοινὸν τῆς πόλεως ψήφισμα· καὶ τούτων ἐπιδεξαμένων ὡς ἂν εἰρηνεύειν θελόντων καὶ μηδὲν ὕποπτον ἐχόντων ἐπαναχθέντας αὐτοὺς ἐβύθισαν ὄντας οὐκ ἔλαττον τῶν διακοσίων. 5 μεταλαβὼν δὲ Ιουδας τὴν γεγονυῖαν εἰς τοὺς ὁμοεθνεῖς ὠμότητα παραγγείλας τοῖς περὶ αὐτὸν ἀνδράσιν 6 καὶ ἐπικαλεσάμενος τὸν δίκαιον κριτὴν θεὸν παρεγένετο ἐπὶ τοὺς μιαιφόνους τῶν ἀδελφῶν καὶ τὸν μὲν λιμένα νύκτωρ ἐνέπρησεν καὶ τὰ σκάφη κατέφλεξεν, τοὺς δὲ ἐκεῖ συμφυγόντας ἐξεκέντησεν. 7 τοῦ δὲ χωρίου συγκλεισθέντος ἀνέλυσεν ὡς πάλιν ἥξων καὶ τὸ σύμπαν τῶν Ιοππιτῶν ἐκριζῶσαι πολίτευμα. 8 μεταλαβὼν δὲ καὶ τοὺς ἐν Ιαμνείᾳ τὸν αὐτὸν ἐπιτελεῖν βουλομένους τρόπον τοῖς παροικοῦσιν Ιουδαίοις, 9 καὶ τοῖς Ιαμνίταις νυκτὸς ἐπιβαλὼν ὑφῆψεν τὸν λιμένα σὺν τῷ στόλῳ ὥστε φαίνεσθαι τὰς αὐγὰς τοῦ φέγγους εἰς τὰ Ιεροσόλυμα σταδίων ὄντων διακοσίων τεσσαράκοντα. 10 ᾿Εκεῖθεν δὲ ἀποσπάσαντες σταδίους ἐννέα, ποιουμένων τὴν πορείαν ἐπὶ τὸν Τιμόθεον, προσέβαλον ῎Αραβες αὐτῷ οὐκ ἐλάττους τῶν πεντακισχιλίων, ἱππεῖς δὲ πεντακόσιοι. 11 γενομένης δὲ καρτερᾶς μάχης καὶ τῶν περὶ τὸν Ιουδαν διὰ τὴν παρὰ τοῦ θεοῦ βοήθειαν εὐημερησάντων ἐλαττονωθέντες οἱ νομάδες ἠξίουν δοῦναι τὸν Ιουδαν δεξιὰς αὐτοῖς ὑπισχνούμενοι καὶ βοσκήματα δώσειν καὶ ἐν τοῖς λοιποῖς ὠφελήσειν αὐτούς. 12 Ιουδας δὲ ὑπολαβὼν ὡς ἀληθῶς ἐν πολλοῖς αὐτοὺς χρησίμους ἐπεχώρησεν εἰρήνην ἄξειν πρὸς αὐτούς· καὶ λαβόντες δεξιὰς εἰς τὰς σκηνὰς ἐχωρίσθησαν. 13 ᾿Επέβαλεν δὲ καὶ ἐπί τινα πόλιν γεφύραις ὀχυρὰν καὶ τείχεσιν περιπεφραγμένην καὶ παμμειγέσιν ἔθνεσιν κατοικουμένην, ὄνομα δὲ Κασπιν. 14 οἱ δὲ ἔνδον πεποιθότες τῇ τῶν τειχέων ἐρυμνότητι τῇ τε τῶν βρωμάτων παραθέσει ἀναγωγότερον ἐχρῶντο τοῖς περὶ τὸν Ιουδαν λοιδοροῦντες καὶ προσέτι βλασφημοῦντες καὶ λαλοῦντες ἃ μὴ θέμις. 15 οἱ δὲ περὶ τὸν Ιουδαν ἐπικαλεσάμενοι τὸν μέγαν τοῦ κόσμου δυνάστην τὸν ἄτερ κριῶν καὶ μηχανῶν ὀργανικῶν κατακρημνίσαντα τὴν Ιεριχω κατὰ τοὺς ᾿Ιησοῦ χρόνους ἐνέσεισαν θηριωδῶς τῷ τείχει. 16 καταλαβόμενοί τε τὴν πόλιν τῇ τοῦ θεοῦ θελήσει ἀμυθήτους ἐποιήσαντο σφαγὰς ὥστε τὴν παρακειμένην λίμνην τὸ πλάτος ἔχουσαν σταδίους δύο κατάρρυτον αἵματι πεπληρωμένην φαίνεσθαι. 17 ᾿Εκεῖθεν δὲ ἀποσπάσαντες σταδίους ἑπτακοσίους πεντήκοντα διήνυσαν εἰς τὸν Χάρακα πρὸς τοὺς λεγομένους Τουβιανοὺς Ιουδαίους. 18 καὶ Τιμόθεον μὲν ἐπὶ τῶν τόπων οὐ κατέλαβον ἄπρακτον τότε ἀπὸ τῶν τόπων ἐκλελυκότα, καταλελοιπότα δὲ φρουρὰν ἔν τινι τόπῳ καὶ μάλα ὀχυράν. 19 Δοσίθεος δὲ καὶ Σωσίπατρος τῶν περὶ τὸν Μακκαβαῖον ἡγεμόνων ἐξοδεύσαντες ἀπώλεσαν τοὺς ὑπὸ Τιμοθέου καταλειφθέντας ἐν τῷ ὀχυρώματι πλείους τῶν μυρίων ἀνδρῶν. 20 ὁ δὲ Μακκαβαῖος διατάξας τὴν περὶ αὐτὸν στρατιὰν σπειρηδὸν κατέστησεν αὐτοὺς ἐπὶ τῶν σπειρῶν καὶ ἐπὶ τὸν Τιμόθεον ὥρμησεν ἔχοντα περὶ αὐτὸν μυριάδας δώδεκα πεζῶν, ἱππεῖς δὲ δισχιλίους πρὸς τοῖς πεντακοσίοις. 21 τὴν δὲ ἔφοδον μεταλαβὼν Ιουδου προεξαπέστειλεν ὁ Τιμόθεος τὰς γυναῖκας καὶ τὰ τέκνα καὶ τὴν ἄλλην ἀποσκευὴν εἰς τὸ λεγόμενον Καρνιον· ἦν γὰρ δυσπολιόρκητον καὶ δυσπρόσιτον τὸ χωρίον διὰ τὴν πάντων τῶν τόπων στενότητα. 22 ἐπιφανείσης δὲ τῆς Ιουδου σπείρας πρώτης καὶ γενομένου δέους ἐπὶ τοὺς πολεμίους φόβου τε ἐκ τῆς τοῦ τὰ πάντα ἐφορῶντος ἐπιφανείας γενομένης ἐπ᾽ αὐτοὺς εἰς φυγὴν ὥρμησαν ἄλλος ἀλλαχῇ φερόμενος ὥστε πολλάκις ὑπὸ τῶν ἰδίων βλάπτεσθαι καὶ ταῖς τῶν ξιφῶν ἀκμαῖς ἀναπείρεσθαι. 23 ἐποιεῖτο δὲ τὸν διωγμὸν εὐτονώτερον ὁ Ιουδας συγκεντῶν τοὺς ἀλιτηρίους διέφθειρέν τε εἰς μυριάδας τρεῖς ἀνδρῶν. 24 αὐτὸς δὲ ὁ Τιμόθεος ἐμπεσὼν τοῖς περὶ τὸν Δοσίθεον καὶ Σωσίπατρον ἠξίου μετὰ πολλῆς γοητείας ἐξαφεῖναι σῶον αὐτὸν διὰ τὸ πλειόνων μὲν γονεῖς, ὧν δὲ ἀδελφοὺς ἔχειν καὶ τούτους ἀλογηθῆναι συμβήσεται. 25 πιστώσαντος δὲ αὐτοῦ διὰ πλειόνων τὸν ὁρισμὸν ἀποκαταστῆσαι τούτους ἀπημάντους ἀπέλυσαν αὐτὸν ἕνεκα τῆς τῶν ἀδελφῶν σωτηρίας. 26 ᾿Εξελθὼν δὲ ἐπὶ τὸ Καρνιον καὶ τὸ Ατεργατειον κατέσφαξεν μυριάδας σωμάτων δύο καὶ πεντακισχιλίους. 27 μετὰ δὲ τὴν τούτων τροπὴν καὶ ἀπώλειαν ἐπεστράτευσεν καὶ ἐπὶ Εφρων πόλιν ὀχυράν, ἐν ᾗ κατῴκει Λυσίας καὶ πάμφυλα πλήθη, νεανίαι δὲ ῥωμαλέοι πρὸ τῶν τειχέων καθεστῶτες εὐρώστως ἀπεμάχοντο, ἔνθα δὲ ὀργάνων καὶ βελῶν πολλαὶ παραθέσεις ὑπῆρχον. 28 ἐπικαλεσάμενοι δὲ τὸν δυνάστην τὸν μετὰ κράτους συντρίβοντα τὰς τῶν πολεμίων ἀλκὰς ἔλαβον τὴν πόλιν ὑποχείριον, κατέστρωσαν δὲ τῶν ἔνδον εἰς μυριάδας δύο πεντακισχιλίους. 29 ἀναζεύξαντες δὲ ἐκεῖθεν ὥρμησαν ἐπὶ Σκυθῶν πόλιν ἀπέχουσαν ἀπὸ Ιεροσολύμων σταδίους ἑξακοσίους. 30 ἀπομαρτυρησάντων δὲ τῶν ἐκεῖ καθεστώτων Ιουδαίων, ἣν οἱ Σκυθοπολῖται ἔσχον πρὸς αὐτοὺς εὔνοιαν καὶ ἐν τοῖς τῆς ἀτυχίας καιροῖς ἥμερον ἀπάντησιν, 31 εὐχαριστήσαντες καὶ προσπαρακαλέσαντες καὶ εἰς τὰ λοιπὰ πρὸς τὸ γένος εὐμενεῖς εἶναι παρεγενήθησαν εἰς Ιεροσόλυμα τῆς τῶν ἑβδομάδων ἑορτῆς οὔσης ὑπογύου. 32 Μετὰ δὲ τὴν λεγομένην πεντηκοστὴν ὥρμησαν ἐπὶ Γοργίαν τὸν τῆς Ιδουμαίας στρατηγόν. 33 ἐξῆλθεν δὲ μετὰ πεζῶν τρισχιλίων, ἱππέων δὲ τετρακοσίων. 34 παραταξαμένους δὲ συνέβη πεσεῖν ὀλίγους τῶν Ιουδαίων. 35 Δοσίθεος δέ τις τῶν τοῦ Βακήνορος, ἔφιππος ἀνὴρ καὶ καρτερός, εἴχετο τοῦ Γοργίου καὶ λαβόμενος τῆς χλαμύδος ἦγεν αὐτὸν εὐρώστως καὶ βουλόμενος τὸν κατάρατον λαβεῖν ζωγρίαν, τῶν ἱππέων τινὸς Θρᾳκῶν ἐπενεχθέντος αὐτῷ καὶ τὸν ὦμον καθελόντος διέφυγεν ὁ Γοργίας εἰς Μαρισα. 36 τῶν δὲ περὶ τὸν Εσδριν ἐπὶ πλεῖον μαχομένων καὶ κατακόπων ὄντων ἐπικαλεσάμενος Ιουδας τὸν κύριον σύμμαχον φανῆναι καὶ προοδηγὸν τοῦ πολέμου· 37 καταρξάμενος τῇ πατρίῳ φωνῇ τὴν μεθ᾽ ὕμνων κραυγὴν ἐνσείσας ἀπροσδοκήτως τοῖς περὶ τὸν Γοργίαν, τροπὴν αὐτῶν ἐποιήσατο. 38 Ιουδας δὲ ἀναλαβὼν τὸ στράτευμα ἧκεν εἰς Οδολλαμ πόλιν· τῆς δὲ ἑβδομάδος ἐπιβαλλούσης κατὰ τὸν ἐθισμὸν ἁγνισθέντες αὐτόθι τὸ σάββατον διήγαγον. 39 τῇ δὲ ἐχομένῃ ἦλθον οἱ περὶ τὸν Ιουδαν καθ᾽ ὃν χρόνον τὸ τῆς χρείας ἐγεγόνει, τὰ σώματα τῶν προπεπτωκότων ἀνακομίσασθαι καὶ μετὰ τῶν συγγενῶν ἀποκαταστῆσαι εἰς τοὺς πατρῴους τάφους. 40 εὗρον δὲ ἑκάστου τῶν τεθνηκότων ὑπὸ τοὺς χιτῶνας ἱερώματα τῶν ἀπὸ Ιαμνείας εἰδώλων, ἀφ᾽ ὧν ὁ νόμος ἀπείργει τοὺς Ιουδαίους· τοῖς δὲ πᾶσι σαφὲς ἐγένετο διὰ τήνδε τὴν αἰτίαν τούσδε πεπτωκέναι. 41 πάντες οὖν εὐλογήσαντες τὰ τοῦ δικαιοκρίτου κυρίου τοῦ τὰ κεκρυμμένα φανερὰ ποιοῦντος 42 εἰς ἱκετείαν ἐτράπησαν ἀξιώσαντες τὸ γεγονὸς ἁμάρτημα τελείως ἐξαλειφθῆναι. ὁ δὲ γενναῖος Ιουδας παρεκάλεσε τὸ πλῆθος συντηρεῖν αὑτοὺς ἀναμαρτήτους εἶναι ὑπ᾽ ὄψιν ἑωρακότας τὰ γεγονότα διὰ τὴν τῶν προπεπτωκότων ἁμαρτίαν. 43 ποιησάμενός τε κατ᾽ ἀνδρολογίαν εἰς ἀργυρίου δραχμὰς δισχιλίας ἀπέστειλεν εἰς Ιεροσόλυμα προσαγαγεῖν περὶ ἁμαρτίας θυσίαν πάνυ καλῶς καὶ ἀστείως πράττων ὑπὲρ ἀναστάσεως διαλογιζόμενος· 44 εἰ μὴ γὰρ τοὺς προπεπτωκότας ἀναστῆναι προσεδόκα, περισσὸν καὶ ληρῶδες ὑπὲρ νεκρῶν εὔχεσθαι· 45 εἶτε ἐμβλέπων τοῖς μετ᾽ εὐσεβείας κοιμωμένοις κάλλιστον ἀποκείμενον χαριστήριον, ὁσία καὶ εὐσεβὴς ἡ ἐπίνοια· ὅθεν περὶ τῶν τεθνηκότων τὸν ἐξιλασμὸν ἐποιήσατο τῆς ἁμαρτίας ἀπολυθῆναι.

13

Entumba ya Antiyokusi wa karhanu n’eya Lisiyasi­ Okunigwa kwa Menelasi

1 Omu mwaka gwa igana na makumi anni na mwenda, Abayahudi bana­cimanya omwanzi oku Antiyokusi Epatori arhab[qlire Obuyahudi n’e­ngabo nyinji, 2 n’oku omulezi wage Lisiyasi ye anali murhambo wage, oku bayishire boshi naye ngasi muguma mulibo alongoline engabo yage mwandu ya bantu bihumbi igana na ikumi lya basirika bagereki bayisha balambagira n’a­magulu, bihumbi birhanu na magana asharhu ga banyakulwira oku nfarasi, njavu makumi abirhi n’ibirhi, na ngâlè magana asharhu zoshi zihêkerinye e­byoji. 3 Menelasi naye acihira kulibo, ci erhi na mwenge, ajaga ashumikashumika Antiyokusi arhali mpu lyo ayôkola ecihugo cage, ci mpu lyo nkaba okwola kwamushubiza omu cikono cage. 4 Ci kwonene, Mwami w’abami azûsa obukunizi bwa Antiyokusi kuli eyôla ncuku, n’erhi Lisiyasi amanyîsa mwami oku Menelasi ye oli imerero ly’amabi goshi badwirhe babona omu cihugo, Antiyo­kusi arhegeka mpu bamuhêke e Bereya banajimuyîrhirayo nk’oku enge­so z’eyôla munda zinarhegesire. 5 Eyôla Bereya eba omutungo gwa makoro makumi arhanu guyunjwire luvu n’amasini g’okuzunguluka empande, ganakaz’iyôrha gakweba omuntu omu luvu ngasi lunda. 6 Eyôla munda yo bakazag’igendiyîrhira omuntu w’obushambo bw’isakrilego, nisi erhi olya wu­ndi wàli mwisi mukulu. 7 Kwo Menelasi afirage ntyôla, ali muntu arhacigonza­gya okushimba amarhegeko. Ciru arhabisbagwa. 8 Kulya kuba akazag’ihemu­kira aluhêrero n’obwôla omuliro gwalwo n’oluvu lwako byali binja, kwali kwi­nja naye afire omu luvu.

Abayahudi bashenga hofi n’e Modini banayumvubwa

9 Mwami anaciyîsha n’enkengêro z’obwisi emurhima, ali alalìre okulibuza Abayahudi kurhalusa îshe. 10 Amango Yuda amanyaga okwôla, arhegeka abantu bosbi mpu bakashenga Nyakasane budufu na mûshi ashubirhabàla nk’oku anayôrhaga arhabâla 11 lyo balekinyagwa kandi amarhegeko, ecihugo, n’aka-Nyamuzinda, mpu arhazigaga mâshi olubaga lwàli lukola lurhondire okuhûmûka, mpu lushubikumba omu maboko g’abantu bagalugalu. 12 Erhi bo­shi baba bamayukiriza ery’irhegeko, bamanashenga Nyakasane obwonjo omu kuvugumula emirenge, omu kucîshalisa n’omu kukaz’ifukamiriza nsiku isharhu, Yuda anacibabwira ebinwa by’okubaha omurhima anabakomêreza mpu babe bacirheganyize. 13 Erhi aba amasbambâla boshi n’abasbamuka, bahiga mpu ba­rhazigaga mwami ahika omu cibugo c’e Buyabudi n’engabo yage, mpu bama­nye ankanarhôla Yeruzalemu, ci mpu bakanye balikûle, babone okubajira n’oburhabâle bwa Nyamuzinda. 14 Okubundi, erhi àba amacihira omu maboko ga Nyamuzinda, anacikomêreza ababo mpu balwe kuhika bafire amarhegeko gabo, aka-Nyamuzinda kabo n’ecishagala cabo, ecihugo cabo n’engeso zabo, anacikereka engabo yage hofi na Modini. 15 Erhi aba àmahà abage akanwa balwamwo, mpu: «Okuhima kuli kwa Nyakasane!», anacicîshoga mulibo abana b’entwâli anacirhabâlira ecihando ca mwami budufu. Abayîrhamwo bibumbi bibirhi, abahimira omwôla cihando cabo, ayîrha n’enjavu yakazagilongolera ezabo. 16 Ntyo ahira akavango n’ecòôba omu cihando bacîgendera erhi bamahimana n’oburhwâli. 17 Erhi bucanûla erhi mìra bamalaga oku bulanzi bwa Nyamuzinda owarhabâlaga Yuda.

Antiyokusi wa karhanu ayumvanya n’ Abayahudi

18 Enyuma ly’okwôla, mwami arhangigera oburbwâli bw’Abayabudi, agereza okurhôla ebihugo n’obwenge. 19 Arhêra Beti-Shuri bantu bazibuzibu b’Abayahudi, ci basbubimukungusha muli akôla karhumbi, obwa kabirbi ahimwa. 20 Ci mw’agôla mango Yuda akazirhumira abôla bali bazongolosirwe n’ababisha ngasi ebi banali balagirirekwo byoshi. 21 Ci kwone Rodokosi, w’omu murhwe gw’Abayahudi abwira abashombanyi amahwe g’Abayahudi. Obwo Abayahudi bamulongereza balinda bamuhikakwo; bagendimuhira omu mpamikwa, buzinda bamuyîrha. 22 Obwôla bwa kabirhi, mwami asezibwa okuyumva­nya n’abôla ali arhabâlire e Beti-Shuri, abahà okuboko nabo bamuhà okwabo. Aciyegûla arhêra abalwi ba Yuda, kandi ahimwa. 23 Ci kwonene erhi ayumva oku Filipo wasigalaga ekà oku birugu anagomire aha Antiyokiya, arhemuka ayinjibana Abayahudi n’ebinwa binja, abalaganya ngasi ebi bali babwine bikwanine, bayumvanya boshi, ahâna enterekêro, akuza aka-Nyamuzinda, ake­nga ahantu hatagatifu, nka muntu muhânyi ocikênzire. 24 Anaciyankirira Makabeyo bwinja, asiga ayimanzize omurhambo ye Hegemonide, àli wa musirika, arhambula kurhenga e Ptolemayisi kuja emw’aba Gereniani. 25 Ci kwonene, erhi mwami aja e Ptolemayisi, olubaga lwamubwira oku barhacisimiri ebyo bayumva nyagyakwo, n’oku mulibyo hali ebi barhacishimba. 26 Lisiasi aja kagombe, asamba nk’oku anahashire, ayumvisa olubaga, alurhuliriza anagalicishubirira e Antiyokiya. Kwo mwami ayishaga arhabire ntyôla, kwo anahimirwe ntyo.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Βʹ 13

1 Τῷ δὲ ἐνάτῳ καὶ τεσσαρακοστῷ καὶ ἑκατοστῷ ἔτει προσέπεσεν τοῖς περὶ τὸν Ιουδαν ᾿Αντίοχον τὸν Εὐπάτορα παραγενέσθαι σὺν πλήθεσιν ἐπὶ τὴν Ιουδαίαν 2 καὶ σὺν αὐτῷ Λυσίαν τὸν ἐπίτροπον καὶ ἐπὶ τῶν πραγμάτων, ἕκαστον ἔχοντα δύναμιν ῾Ελληνικὴν πεζῶν μυριάδας ἕνδεκα καὶ ἱππέων πεντακισχιλίους τριακοσίους καὶ ἐλέφαντας εἴκοσι δύο, ἅρματα δὲ δρεπανηφόρα τριακόσια. 3 συνέμειξεν δὲ αὐτοῖς καὶ Μενέλαος καὶ παρεκάλει μετὰ πολλῆς εἰρωνείας τὸν ᾿Αντίοχον, οὐκ ἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πατρίδος, οἰόμενος δὲ ἐπὶ τῆς ἀρχῆς κατασταθήσεσθαι. 4 ὁ δὲ βασιλεὺς τῶν βασιλέων ἐξήγειρεν τὸν θυμὸν τοῦ ᾿Αντιόχου ἐπὶ τὸν ἀλιτήριον, καὶ Λυσίου ὑποδείξαντος τοῦτον αἴτιον εἶναι πάντων τῶν κακῶν, προσέταξεν, ὡς ἔθος ἐστὶν ἐν τῷ τόπῳ, προσαπολέσαι ἀγαγόντας εἰς Βέροιαν. 5 ἔστιν δὲ ἐν τῷ τόπῳ πύργος πεντήκοντα πήχεων πλήρης σποδοῦ, οὗτος δὲ ὄργανον εἶχεν περιφερὲς πάντοθεν ἀπόκρημνον εἰς τὴν σποδόν. 6 ἐνταῦθα τὸν ἱεροσυλίας ἔνοχον ἢ καί τινων ἄλλων κακῶν ὑπεροχὴν πεποιημένον ἅπαντες προσωθοῦσιν εἰς ὄλεθρον. 7 τοιούτῳ μόρῳ τὸν παράνομον συνέβη θανεῖν μηδὲ τῆς γῆς τυχόντα Μενέλαον· 8 πάνυ δικαίως· ἐπεὶ γὰρ συνετελέσατο πολλὰ περὶ τὸν βωμὸν ἁμαρτήματα, οὗ τὸ πῦρ ἁγνὸν ἦν καὶ ἡ σποδός, ἐν σποδῷ τὸν θάνατον ἐκομίσατο. 9 Τοῖς δὲ φρονήμασιν ὁ βασιλεὺς βεβαρβαρωμένος ἤρχετο τὰ χείριστα τῶν ἐπὶ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ γεγονότων ἐνδειξόμενος τοῖς Ιουδαίοις. 10 μεταλαβὼν δὲ Ιουδας ταῦτα παρήγγειλεν τῷ πλήθει δι᾽ ἡμέρας καὶ νυκτὸς ἐπικαλεῖσθαι τὸν κύριον, εἴ ποτε καὶ ἄλλοτε, καὶ νῦν ἐπιβοηθεῖν τοῖς τοῦ νόμου καὶ πατρίδος καὶ ἱεροῦ ἁγίου στερεῖσθαι μέλλουσιν 11 καὶ τὸν ἄρτι βραχέως ἀνεψυχότα λαὸν μὴ ἐᾶσαι τοῖς δυσφήμοις ἔθνεσιν ὑποχειρίους γενέσθαι. 12 πάντων δὲ τὸ αὐτὸ ποιησάντων ὁμοῦ καὶ καταξιωσάντων τὸν ἐλεήμονα κύριον μετὰ κλαυθμοῦ καὶ νηστειῶν καὶ προπτώσεως ἐπὶ ἡμέρας τρεῖς ἀδιαλείπτως παρακαλέσας αὐτοὺς ὁ Ιουδας ἐκέλευσεν παραγίνεσθαι. 13 καθ᾽ ἑαυτὸν δὲ σὺν τοῖς πρεσβυτέροις γενόμενος ἐβουλεύσατο πρὶν εἰσβαλεῖν τοῦ βασιλέως τὸ στράτευμα εἰς τὴν Ιουδαίαν καὶ γενέσθαι τῆς πόλεως ἐγκρατεῖς ἐξελθόντας κρῖναι τὰ πράγματα τῇ τοῦ θεοῦ βοηθείᾳ. 14 δοὺς δὲ τὴν ἐπιτροπὴν τῷ κτίστῃ τοῦ κόσμου παρακαλέσας τοὺς σὺν αὐτῷ γενναίως ἀγωνίσασθαι μέχρι θανάτου περὶ νόμων, ἱεροῦ, πόλεως, πατρίδος, πολιτείας· περὶ δὲ Μωδεϊν ἐποιήσατο τὴν στρατοπεδείαν. 15 ἀναδοὺς δὲ τοῖς περὶ αὐτὸν σύνθημα “θεοῦ νίκης” μετὰ νεανίσκων ἀρίστων κεκριμένων ἐπιβαλὼν νύκτωρ ἐπὶ τὴν βασιλικὴν αὐλὴν τὴν παρεμβολὴν ἀνεῖλεν εἰς ἄνδρας δισχιλίους, καὶ τὸν πρωτεύοντα τῶν ἐλεφάντων σὺν τῷ κατ᾽ οἰκίαν ὄντι συνεκέντησεν 16 καὶ τὸ τέλος τὴν παρεμβολὴν δέους καὶ ταραχῆς ἐπλήρωσαν καὶ ἐξέλυσαν εὐημεροῦντες· 17 ὑποφαινούσης δὲ ἤδη τῆς ἡμέρας τοῦτο ἐγεγόνει διὰ τὴν ἐπαρήγουσαν αὐτῷ τοῦ κυρίου σκέπην. 18 ῾Ο δὲ βασιλεὺς εἰληφὼς γεῦμα τῆς τῶν Ιουδαίων εὐτολμίας κατεπείρασεν διὰ μεθόδων τοὺς τόπους. 19 καὶ ἐπὶ Βαιθσουρα φρούριον ὀχυρὸν τῶν Ιουδαίων προσῆγεν, ἐτροποῦτο, προσέκρουεν, ἠλαττονοῦτο· 20 τοῖς δὲ ἔνδον Ιουδας τὰ δέοντα εἰσέπεμψεν. 21 προσήγγειλεν δὲ τὰ μυστήρια τοῖς πολεμίοις Ροδοκος ἐκ τῆς Ιουδαϊκῆς τάξεως· ἀνεζητήθη καὶ κατελήμφθη καὶ κατεκλείσθη. 22 ἐδευτερολόγησεν ὁ βασιλεὺς τοῖς ἐν Βαιθσουροις, δεξιὰν ἔδωκεν, ἔλαβεν, ἀπῄει, προσέβαλεν τοῖς περὶ τὸν Ιουδαν, ἥττων ἐγένετο, 23 μετέλαβεν ἀπονενοῆσθαι τὸν Φίλιππον ἐν ᾿Αντιοχείᾳ τὸν ἀπολελειμμένον ἐπὶ τῶν πραγμάτων, συνεχύθη, τοὺς Ιουδαίους παρεκάλεσεν, ὑπετάγη καὶ ὤμοσεν ἐπὶ πᾶσι τοῖς δικαίοις, συνελύθη καὶ θυσίαν προσήγαγεν, ἐτίμησεν τὸν νεὼ καὶ τὸν τόπον ἐφιλανθρώπησεν· 24 καὶ τὸν Μακκαβαῖον ἀπεδέξατο, κατέλιπεν στρατηγὸν ἀπὸ Πτολεμαίδος ἕως τῶν Γερρηνῶν ῾Ηγεμονίδην. 25 ἦλθεν εἰς Πτολεμαίδα· ἐδυσφόρουν περὶ τῶν συνθηκῶν οἱ Πτολεμαεῖς, ἐδείναζον γὰρ ὑπὲρ ὧν ἠθέλησαν ἀθετεῖν τὰς διαστάλσεις. 26 προσῆλθεν ἐπὶ τὸ βῆμα Λυσίας, ἀπελογήσατο ἐνδεχομένως, συνέπεισεν, κατεπράυνεν, εὐμενεῖς ἐποίησεν, ἀνέζευξεν εἰς ᾿Αντιόχειαν. οὕτω τὰ τοῦ βασιλέως τῆς ἐφόδου καὶ τῆς ἀναζυγῆς ἐχώρησεν.

14

VII. Entumba ya Nikanori murhambo w’akashala ka Demetriyusi wa burhanzi – Olusiku lwa Nikanori

Oburhabâle bw’omudâhwa Alkimi

1 Erhi kugera myaka isharhu, Yuda boshi n’ababo banaciyumva oku Demetriyusi mwene Selekusi, erhi aba amashubûza engabo, akanya ajicumbika ah’izîko lya Tripoli, alidwirhe engabo mwandu. 2 Erhi aba ama­nyaga ecihugo ayirhamwo omwami waco ye Antiyokusi n’omulezi wage Lisiasi. 3 Muntu muguma ye Alkimi erhi aba amayus’iyîmanikwa mudâhwa mukulu, a­rhondêra okucihemula n’oluhinzo n’obwo agôla mango Abayahudi ba­rhayêrekeraga emunda abapagani bali. 4 Ayîsha aja emunda mwami Deme­triyusi ali, mwàli omu mwaka gwa igana na makumi arhanu, anacimurhûla ecimane c’amasholo n’omushugushugu, ayushûlakwo n’agandi mashami g’emi­zeti nk’oku banakomerera okurhûla omu ka-Nyamuzinda; n’olwo lusiku a­rhacijiraga hindi bilushire ahôla. 5 Ci abêrwa abona agandi mango g’obunguke okw’isirhe lyage, erhi Demetriyusi amuhamagala omw’ihano, amudôsa kurhi Abayahudi bayôsire na mihigo miei bagwerhe. Anacimushuza erhi: 6 Abayahu­di baderhwa ba Hasidimi, bo balimo Yuda Makabeyo ye murhambo wabo, abôla badwirhe balerha akavango n’obugoma omu bantu; barhaziga obwami bwobona omurhûla. 7 Lola oku banyazire ecikono cani nahabagwa na bashakulûza, nalonza okuderha obudâhwa bukulu bw’obûla nyishire emund’oli. 8 Burhanzi nti nyôrhe mbwizire mwami, bulya ntakaziga ebyage byasherêra, na kandi nti lyo nkola bwinja oku bya bene wirhu bulya obuhalanjisi bw’abôla ba­ntu bwalibuzize bene wirhu okurhashinganini. 9 Yagirwa waliha, hano oba wamamanya nawe bwinja ebyôla bintu, alole kurhi wankayôkolamwo eci cihugo cirhu n’ishanja lirhu lyamarhindibuka, ojire nk’oku ogûla murhima gu­rhuma osîmwa n’abantu boshi gunali. 10 Bulya oku Yuda anacibamw’omûka kwo n’ecihugo cirhasag’ibona murhûla.

11 Erhi aba amashambâla ntyo, abandi bira ba mwami, balya bakazag’ibi­gwabigwa amango bayumvagya baderha oku biyerekire Yuda, banarhondêra okushumika mwami Demetriyusi. 12 Anacihamagala ho na halya Nikanori wali oshokoline omulongo gw’enjavu, anacimujira murhambo w’engabo yagendi­ lwà e Buyabudi, anacimurhuma mpu agende ho na halya. 13 Anamurhegeka mpu ayirhe Yuda, mpu n’ababo abashandabanye, anayimike Alkimi mudâwa mukulu w’aka-Nyamuzinda kakulu.

14 Oku bundi, balya barhengaga omu Buyahudi bayîsha bayâka Yuda, bu­lya bàlì bapagani boshi bashûbûzanya, murhwe muguma gwajakwo Nikanori, bamanya mpu nkaba bayumgukira oku buhanya n’oku mugereko gwayishira Abayahudi.

Okuyumvanya kwa Nikanori boshi na Yuda

15 Erhi Abayahudi banayumva oku Nikanori ayîshire arhabire boshi n’ama­shanja, bacîshiga akatulo, banacishenga Olya waderhaga mpu olubaga lwage luyôrhe lubâho ensiku zoshi, Olya onakaz’ibarhabâla ngasi mango. 16 Oku i­rhegeko ly’omurhambo wabo banaciyîmuka ho na halya, lwagendibumbana omu murhundu gwa Desawu. 17 Simoni mulumuna wa Yuda arhangibà ye otula entambala kuli Nikanori, ci erhi afuduka n’obukali bw’abasbombanyi, acitûnda ci erhi kurhanali kunene. 18 Nikanori erhi ayumva kurhi oburhwâli bw’abi­ra ba Yuda buli na kurhi bazigira bwenêne ecihugo cabo, arhinya okubulaga omuko mpu lyo ahima. 19 Anacilika entumwa Posidoniyusi, Teodoti, na Matatiyasi emunda Abayahudi balì, mpu babarhege amaboko nabo babahe okwabo.

20 Erhi aba amarhanya bwìnjinja kuli ebyôla binwa, agend’ibimanyisa e­ngabo yage yosbi n’erhi kumanyîkana oku boshi badesire kuguma, bayemêra okunywâna. 21 Batwa olusiku abôla barhambo bashimânana bône na bône; ngasi lunda lwakarhenga engâlè nguma erya enabambirwemwo bwinja ah’okutamala. 22 Ci kwonene Yuda arhangifulika engabo n’emirasano yabo omu bantu banakwanine ebwa kuyôboba obulyalya bwa abashombanyi. Erhi bayus’ishambâla banywâna. 23 Nikanori ageza nsiku nsungunu aha Yeruzalemu buzira kujiraho abantu kugalugalu, enyuma ly’aho alika engabo bali boshi nayo mpu bashubire omu mwababwè. 24 Ngasi mango erhi boshi na Yuda banali, ali amurhonyize. 25 Akomêreza Yuda mpu aje omu buhya, aburhe n’abana. Yuda aja omu buhya alama n’omurhûla, anasîma bwenêne omu kalamo kage.

Alkimi ashonza entambala. Nikanori arhêra aka-Nyamuzinda

26 Alkimi erhi abona kurhi badwirhe baderha kuguma, ayanka empamiso (Iwandiko) ya kulya banywanaga, ayijana emunda Demetriyusi ali, anacimubwira mpu Nikanori agwerhe yindiyindi mihigo erhalinganini n’emihigo ya mwami, bulya amanyisize oku omukûla wage anali Yuda, omushombanyi wa mwamì. 27 Mwani akunira bwenêne, n’omu kushumikwa n’obunywesi bw’eyôla ndyalya ayandikira Nikanori oku arhankalembera okwôla kunywâna kwabo banywânaga n’oku arhegesire barhume Yuda Makabeyo e Antiyokiya anali musbwêke.

28 Nikanori erhi abona olwo lwandikwo, azânwa bwenêne, ayumva oku kuli kuzibu okuzâza eco cihango banywânaga, n’obwo Yuda nta kantu kabi ajizire. 29 Ci kwonene bulya kurhankacihashikine okurhaluka akanwa ka mwami, akalonza amango minja g’okugwarha Yuda n’obwenge. 30 Makabeyo naye o­lwage lunda akabona oku Nikanori akola aja aba muzibuzibu emunda ali, n’oku bakazag’ishambâla naye bwinja lero kukola kuzibu, ayumva oku obwôla buzibu burhaciri bwa buholo, ashûbûza bantu basungunu omu bantu bage ayo­ngoloka Nikanori. 31 Erhi abona oku ehilume hyamusingire obwenge, akanya, aja aha luhêrero lutagatifu n’abadâhwa bali barherekìre enterekêro y’obwo­rhere, anacibarhegeka mpu bamuhe olya muntu. 32 Erhi bacigasha mpu ba­rhamanyiri olunda ali, 33 Nikanori alambûlira okuboko emunda aka-Nyamuzi­nda kali, alahira aderha erhi: «Akaba murhandwirhiri Makabeyo muyîshe mumushwesire, nnashandaze akala ka-Nyamuzinda kagishe okw’idaho, nna­mpôngole olula luhêrero, nyûbakeho enyumpa nyinjinja ya Dionisiusi.» 34 Oku anayus’iderha ahuluka ho n’aho. Oku bundi abadâhwa bayînamulira amaboko enyanya barhondera okushenga Olya onayôrha abalwira, mpu: 35 «Yagirwa Nyamuzinda, W’oyu orhalagiriri kuli kantu kaci, wasîmire erhi akala ka-Nya­muzinda obamwo kayûbakwa ekarhî kirhu. 36 Bunôla Yagirwa, rhukusengire we Mwimâna w’obwimâna bwoshi, olangage wenene aka ka-Nyamuzinda kalek’ihemulwa, eyi nyumpa yawe erhacijira nsiku nyinganaci ecêsibwe.

Olufu Iwa Razisi

37 Oku bundi muntu muguma ye Razisi, muguma omu bashamuka ba Yeru­zalemu, agend’ishobekwa emunda Nikanori ali, abaga muntu wasîmaga bwe­nêne bene wabo, anali muntu wa lukengwa, ciru bakazag’imuderha mpu ye iîshe w’Abayahudi erhi minja gage garhuma. 38 Ebwa kuba omu mango ga mira, galya mango okuyêgera abapagani gwali muziro, bàlì bamutwirire okufa erhi kuba mushibirizi w’obuyahudi bwage kurhuma. Ciru omu kubulanga a­rhababaliraga oli omubiri gwage, oli n’obuzine bwage. 39 Omu kulonza okuyeêrekana enshombo yage emw’Abayabudi, Nikanori arhuma basirika magana a­rhanu mpu bagendimugwarha. 40 Ali alangalire mpu omu kumugwarha ababazamwo Abayahudi. 41 Eyôla ngabo yàli ekola eri hofi h’okugwarha eyôla nyumpa n’okubêra omu muhango munene, bàli bamahâna irhegeko mpu bayòôce enyumvi. Ci erhi Razisi akola ali hofi agwarhwe hyaciri hisanzi hitya hyone, arhôla engôrho acifundayo. 42 Asîma okufa nka muluzi ahali h’okukumba omu maboko g’ababisha n’okujacirwa okurhakwanini obuluzi bwage. 43 Ci ebwa kuba omu kucifunda engorho dubaduba arhamanyagikoza ahankayîrha duba, erhi abona erya ngabo yoshi ecirhunika oku mihango, alibirha n’oburhwâli bwoshi oku nyanya ly’e côgo, aciguga akirumè oku bantu. 44 Boshi bamuha rowegu, ahirima halya bayâkaga. 45 Oku aciri ahûmagira ashubiyimanga n’obu­rhwâli, anayîsha ajababa miko, anayunjuwire ecihulu c’okuyôbohya, anaci­rhulukana omu lubaga bulibirha, okubundi agend’iîimanga okw’ibuye lyàli oku ntuli. 46 Oku omuko gwamuhwamo, akacibulula amalà n’amaboko gage gombi, agafumbarha agabanda olubaga, erhi anadwirhe ashenga Lulema ye Nn’obuzine mpu amugalulire byoshi lusiku luguma^l. Ko afire ntyôla.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Βʹ 14

1 Μετὰ δὲ τριετῆ χρόνον προσέπεσεν τοῖς περὶ τὸν Ιουδαν Δημήτριον τὸν τοῦ Σελεύκου διὰ τοῦ κατὰ Τρίπολιν λιμένος εἰσπλεύσαντα μετὰ πλήθους ἰσχυροῦ καὶ στόλου 2 κεκρατηκέναι τῆς χώρας ἐπανελόμενον ᾿Αντίοχον καὶ τὸν τούτου ἐπίτροπον Λυσίαν. 3 ῎Αλκιμος δέ τις προγεγονὼς ἀρχιερεύς, ἑκουσίως δὲ μεμολυσμένος ἐν τοῖς τῆς ἀμειξίας χρόνοις, συννοήσας ὅτι καθ᾽ ὁντιναοῦν τρόπον οὐκ ἔστιν αὐτῷ σωτηρία οὐδὲ πρὸς τὸ ἅγιον θυσιαστήριον ἔτι πρόσοδος, 4 ἧκεν πρὸς τὸν βασιλέα Δημήτριον ὡς πρώτῳ καὶ πεντηκοστῷ καὶ ἑκατοστῷ ἔτει προσάγων αὐτῷ στέφανον χρυσοῦν καὶ φοίνικα, πρὸς δὲ τούτοις τῶν νομιζομένων θαλλῶν τοῦ ἱεροῦ, καὶ τὴν ἡμέραν ἐκείνην ἡσυχίαν ἔσχεν. 5 καιρὸν δὲ λαβὼν τῆς ἰδίας ἀνοίας συνεργὸν προσκληθεὶς εἰς συνέδριον ὑπὸ τοῦ Δημητρίου καὶ ἐπερωτηθείς, ἐν τίνι διαθέσει καὶ βουλῇ καθέστηκαν οἱ Ιουδαῖοι, πρὸς ταῦτα ἔφη 6 Οἱ λεγόμενοι τῶν Ιουδαίων Ασιδαῖοι, ὧν ἀφηγεῖται Ιουδας ὁ Μακκαβαῖος, πολεμοτροφοῦσιν καὶ στασιάζουσιν οὐκ ἐῶντες τὴν βασιλείαν εὐσταθείας τυχεῖν. 7 ὅθεν ἀφελόμενος τὴν προγονικὴν δόξαν (λέγω δὴ τὴν ἀρχιερωσύνην) δεῦρο νῦν ἐλήλυθα 8 πρῶτον μὲν ὑπὲρ τῶν ἀνηκόντων τῷ βασιλεῖ γνησίως φρονῶν, δεύτερον δὲ καὶ τῶν ἰδίων πολιτῶν στοχαζόμενος· τῇ μὲν γὰρ τῶν προειρημένων ἀλογιστίᾳ τὸ σύμπαν ἡμῶν γένος οὐ μικρῶς ἀκληρεῖ. 9 ἕκαστα δὲ τούτων ἐπεγνωκὼς σύ, βασιλεῦ, καὶ τῆς χώρας καὶ τοῦ περιισταμένου γένους ἡμῶν προνοήθητι καθ᾽ ἣν ἔχεις πρὸς ἅπαντας εὐαπάντητον φιλανθρωπίαν. 10 ἄχρι γὰρ Ιουδας περίεστιν, ἀδύνατον εἰρήνης τυχεῖν τὰ πράγματα. 11 τοιούτων δὲ ῥηθέντων ὑπὸ τούτου θᾶττον οἱ λοιποὶ φίλοι δυσμενῶς ἔχοντες τὰ πρὸς τὸν Ιουδαν προσεπύρωσαν τὸν Δημήτριον. 12 προχειρισάμενος δὲ εὐθέως Νικάνορα τὸν γενόμενον ἐλεφαντάρχην καὶ στρατηγὸν ἀναδείξας τῆς Ιουδαίας ἐξαπέστειλεν 13 δοὺς ἐντολὰς αὐτὸν μὲν τὸν Ιουδαν ἐπανελέσθαι, τοὺς δὲ σὺν αὐτῷ σκορπίσαι, καταστῆσαι δὲ ῎Αλκιμον ἀρχιερέα τοῦ μεγίστου ἱεροῦ. 14 οἱ δὲ ἐπὶ τῆς Ιουδαίας πεφυγαδευκότες τὸν Ιουδαν ἔθνη συνέμισγον ἀγεληδὸν τῷ Νικάνορι τὰς τῶν Ιουδαίων ἀτυχίας καὶ συμφορὰς ἰδίας εὐημερίας δοκοῦντες ἔσεσθαι. 15 ᾿Ακούσαντες δὲ τὴν τοῦ Νικάνορος ἔφοδον καὶ τὴν ἐπίθεσιν τῶν ἐθνῶν καταπασάμενοι γῆν ἐλιτάνευον τὸν ἄχρι αἰῶνος συστήσαντα τὸν αὑτοῦ λαόν, ἀεὶ δὲ μετ᾽ ἐπιφανείας ἀντιλαμβανόμενον τῆς ἑαυτοῦ μερίδος. 16 προστάξαντος δὲ τοῦ ἡγουμένου ἐκεῖθεν εὐθέως ἀναζεύξας συμμίσγει αὐτοῖς ἐπὶ κώμην Δεσσαου. 17 Σιμων δὲ ὁ ἀδελφὸς Ιουδου συμβεβληκὼς ἦν τῷ Νικάνορι, βραδέως δὲ διὰ τὴν αἰφνίδιον τῶν ἀντιπάλων ἀφασίαν ἐπταικώς· 18 ὅμως δὲ ἀκούων ὁ Νικάνωρ ἣν εἶχον οἱ περὶ τὸν Ιουδαν ἀνδραγαθίαν καὶ ἐν τοῖς περὶ τῆς πατρίδος ἀγῶσιν εὐψυχίαν, ὑπευλαβεῖτο τὴν κρίσιν δι᾽ αἱμάτων ποιήσασθαι. 19 διόπερ ἔπεμψεν Ποσιδώνιον καὶ Θεόδοτον καὶ Ματταθιαν δοῦναι καὶ λαβεῖν δεξιάς. 20 πλείονος δὲ γενομένης περὶ τούτων ἐπισκέψεως καὶ τοῦ ἡγουμένου τοῖς πλήθεσιν ἀνακοινωσαμένου καὶ φανείσης ὁμοψήφου γνώμης ἐπένευσαν ταῖς συνθήκαις. 21 ἐτάξαντο δὲ ἡμέραν ἐν ᾗ κατ᾽ ἰδίαν ἥξουσιν εἰς τὸ αὐτό· καὶ προῆλθεν παρ᾽ ἑκάστου δίφραξ, ἔθεσαν δίφρους. 22 διέταξεν Ιουδας ἐνόπλους ἑτοίμους ἐν τοῖς ἐπικαίροις τόποις, μήποτε ἐκ τῶν πολεμίων αἰφνιδίως κακουργία γένηται· τὴν ἁρμόζουσαν ἐποιήσαντο κοινολογίαν. 23 διέτριβεν ὁ Νικάνωρ ἐν Ιεροσολύμοις καὶ ἔπραττεν οὐθὲν ἄτοπον, τοὺς δὲ συναχθέντας ἀγελαίους ὄχλους ἀπέλυσεν. 24 καὶ εἶχεν τὸν Ιουδαν διὰ παντὸς ἐν προσώπῳ, ψυχικῶς τῷ ἀνδρὶ προσεκέκλιτο. 25 παρεκάλεσεν αὐτὸν γῆμαι καὶ παιδοποιήσασθαι· ἐγάμησεν, εὐστάθησεν, ἐκοινώνησεν βίου. 26 ῾Ο δὲ ῎Αλκιμος συνιδὼν τὴν πρὸς ἀλλήλους εὔνοιαν καὶ τὰς γενομένας συνθήκας λαβὼν ἧκεν πρὸς τὸν Δημήτριον καὶ ἔλεγεν τὸν Νικάνορα ἀλλότρια φρονεῖν τῶν πραγμάτων· τὸν γὰρ ἐπίβουλον τῆς βασιλείας Ιουδαν αὐτοῦ διάδοχον ἀναδεῖξαι. 27 ὁ δὲ βασιλεὺς ἔκθυμος γενόμενος καὶ ταῖς τοῦ παμπονήρου διαβολαῖς ἐρεθισθεὶς ἔγραψεν Νικάνορι φάσκων ὑπὲρ μὲν τῶν συνθηκῶν βαρέως φέρειν, κελεύων δὲ τὸν Μακκαβαῖον δέσμιον ἐξαποστέλλειν εἰς ᾿Αντιόχειαν ταχέως. 28 προσπεσόντων δὲ τούτων τῷ Νικάνορι συνεκέχυτο καὶ δυσφόρως ἔφερεν, εἰ τὰ διεσταλμένα ἀθετήσει μηδὲν τἀνδρὸς ἠδικηκότος. 29 ἐπεὶ δὲ τῷ βασιλεῖ ἀντιπράττειν οὐκ ἦν, εὔκαιρον ἐτήρει στρατηγήματι τοῦτ᾽ ἐπιτελέσαι. 30 ὁ δὲ Μακκαβαῖος αὐστηρότερον διεξαγαγόντα συνιδὼν τὸν Νικάνορα τὰ πρὸς αὐτὸν καὶ τὴν εἰθισμένην ἀπάντησιν ἀγροικότερον ἐσχηκότα νοήσας οὐκ ἀπὸ τοῦ βελτίστου τὴν αὐστηρίαν εἶναι συστρέψας οὐκ ὀλίγους τῶν περὶ αὐτὸν συνεκρύπτετο τὸν Νικάνορα. 31 συγγνοὺς δὲ ὁ ἕτερος ὅτι γενναίως ὑπὸ τοῦ ἀνδρὸς ἐστρατήγηται, παραγενόμενος ἐπὶ τὸ μέγιστον καὶ ἅγιον ἱερὸν τῶν ἱερέων τὰς καθηκούσας θυσίας προσαγόντων ἐκέλευσεν παραδιδόναι τὸν ἄνδρα. 32 τῶν δὲ μεθ᾽ ὅρκων φασκόντων μὴ γινώσκειν ποῦ ποτ᾽ ἔστιν ὁ ζητούμενος, 33 προτείνας τὴν δεξιὰν ἐπὶ τὸν νεὼ ταῦτ᾽ ὤμοσεν ᾿Εὰν μὴ δέσμιόν μοι τὸν Ιουδαν παραδῶτε, τόνδε τὸν τοῦ θεοῦ σηκὸν εἰς πεδίον ποιήσω καὶ τὸ θυσιαστήριον κατασκάψω καὶ ἱερὸν ἐνταῦθα τῷ Διονύσῳ ἐπιφανὲς ἀναστήσω. 34 τοσαῦτα δὲ εἰπὼν ἀπῆλθεν· οἱ δὲ ἱερεῖς προτείναντες τὰς χεῖρας εἰς τὸν οὐρανὸν ἐπεκαλοῦντο τὸν διὰ παντὸς ὑπέρμαχον τοῦ ἔθνους ἡμῶν ταῦτα λέγοντες 35 Σὺ κύριε τῶν ὅλων ἀπροσδεὴς ὑπάρχων ηὐδόκησας ναὸν τῆς σῆς σκηνώσεως ἐν ἡμῖν γενέσθαι· 36 καὶ νῦν, ἅγιε παντὸς ἁγιασμοῦ κύριε, διατήρησον εἰς αἰῶνα ἀμίαντον τόνδε τὸν προσφάτως κεκαθαρισμένον οἶκον. 37 Ραζις δέ τις τῶν ἀπὸ Ιεροσολύμων πρεσβυτέρων ἐμηνύθη τῷ Νικάνορι ἀνὴρ φιλοπολίτης καὶ σφόδρα καλῶς ἀκούων καὶ κατὰ τὴν εὔνοιαν πατὴρ τῶν Ιουδαίων προσαγορευόμενος. 38 ἦν γὰρ ἐν τοῖς ἔμπροσθεν χρόνοις τῆς ἀμειξίας κρίσιν εἰσενηνεγμένος Ιουδαϊσμοῦ, καὶ σῶμα καὶ ψυχὴν ὑπὲρ τοῦ Ιουδαϊσμοῦ παραβεβλημένος μετὰ πάσης ἐκτενίας. 39 βουλόμενος δὲ Νικάνωρ πρόδηλον ποιῆσαι ἣν εἶχεν πρὸς τοὺς Ιουδαίους δυσμένειαν, ἀπέστειλεν στρατιώτας ὑπὲρ τοὺς πεντακοσίους συλλαβεῖν αὐτόν· 40 ἔδοξεν γὰρ ἐκεῖνον συλλαβὼν τούτοις ἐνεργάσασθαι συμφοράν. 41 τῶν δὲ πληθῶν μελλόντων τὸν πύργον καταλαβέσθαι καὶ τὴν αὐλαίαν θύραν βιαζομένων καὶ κελευόντων πῦρ προσάγειν καὶ τὰς θύρας ὑφάπτειν, περικατάλημπτος γενόμενος ὑπέθηκεν ἑαυτῷ τὸ ξίφος 42 εὐγενῶς θέλων ἀποθανεῖν ἤπερ τοῖς ἀλιτηρίοις ὑποχείριος γενέσθαι καὶ τῆς ἰδίας εὐγενείας ἀναξίως ὑβρισθῆναι. 43 τῇ δὲ πληγῇ μὴ κατευθικτήσας διὰ τὴν τοῦ ἀγῶνος σπουδὴν καὶ τῶν ὄχλων ἔσω τῶν θυρωμάτων εἰσβαλλόντων ἀναδραμὼν γενναίως ἐπὶ τὸ τεῖχος κατεκρήμνισεν ἑαυτὸν ἀνδρωδῶς εἰς τοὺς ὄχλους. 44 τῶν δὲ ταχέως ἀναποδισάντων γενομένου διαστήματος ἦλθεν κατὰ μέσον τὸν κενεῶνα. 45 ἔτι δὲ ἔμπνους ὑπάρχων καὶ πεπυρωμένος τοῖς θυμοῖς ἐξαναστὰς φερομένων κρουνηδὸν τῶν αἱμάτων καὶ δυσχερῶν τῶν τραυμάτων ὄντων δρόμῳ τοὺς ὄχλους διελθὼν καὶ στὰς ἐπί τινος πέτρας ἀπορρῶγος 46 παντελῶς ἔξαιμος ἤδη γινόμενος προβαλὼν τὰ ἔντερα καὶ λαβὼν ἑκατέραις ταῖς χερσὶν ἐνέσεισε τοῖς ὄχλοις καὶ ἐπικαλεσάμενος τὸν δεσπόζοντα τῆς ζωῆς καὶ τοῦ πνεύματος ταῦτα αὐτῷ πάλιν ἀποδοῦναι τόνδε τὸν τρόπον μετήλλαξεν.

15

Nikanori alogorha

1 Nikanori anaciyumva oku Abayahudi baba omu Samâriya, anacihiga okugend’ibalwisa omu kahwenyenye, amango g’olwa Sabato. 2 Abayahu­di bàli boshi naye banacimubwira mpu: omanye orhabajiraga okubi kwa bene okwo n’okuli nka kwa nsimba n’obuhalanjisi, ci okuze olusiku Olya Obo­na-byoshi akuzagya n’obutagatifu bwage. 3 Oku bundi olya kahenya anacidôsa mpu k’emalunga oku nkuba kuba omukulu warhegekaga olwa Sabato. 4 Banacimushuza mpu: «Ye Nyakasane Nyamubâho orhegeka empingu, ye wanarhegekaga mpu bakazilanga olwa kali nda.» 5 Olya kaheza anacidera erhi: «Nani ndi mukulu hanôla igulu ntegesire, bayanke emirasano, banacijira oku mwami arhegesire». Ci kwonene arhahashaga okuyukiriza ogwôla muhigo gwage mubi.

Amahano n’ebilôrho bya Yuda

6 Agôla mango, Nikanori akazagihiga muli obwôla bucibone bwage okuyêreka Abayahudi oku anabahimire, 7 Yuda yehe arhahusagya okucikubagira n’obulangalire bunene, oku abona oburhabâle emwa Nyakasane. 8 Akaz’iko­mêreza abage mpu barhakazag’iyôboha okurhêrwa n’amashanja g’abapagani ci mpu bakazicikubagira, banakakengêra amarhabâle Ow’enyanya akazag’iba­rhumira omu nsiku zageraga, balangalire bunôla oburbwâli bwarhenga emw’Ogala-byoshi. 9 Abaha omurhima omu kubabwira binwa biguma biguma by’Akanwa ka Nnâmabanga n’abalebi. Ashub’inabakengêza entambala bama­lwa n’omu kuzishambâla ashubizinunîsa kundi kundi. 10 Erhi aba amabaha omurhima, abarhegeka mpu bamanye obulyalya bw’amashanja g’abapagani n’okuvuna endahiro zabo.

11 Erhi aba amahà ngasi muguma emirasano, arhali ebwa kubaha empenzi n’amatumu, ci kwone omu kubahà ebyôla binwa binja, anacibaganirira kandi ecilôrho ciri nka kuyagânwa anabonaga, cabasîmisa boshi. 12 Alaga ebi abwine: Omudâhwa mukulu Oniyasi, muntu mwimâna na mwikubagirwa, cibwenêne mutudu, muntu mwirhonzi omu binwa byage, muntu wakâgijira aminja kurhenga eburho bwage, anakola acibêra nyakwigendera, anamubwine alambwire amaboko anadwirhe asengerera olubaga lwoshi lwa Abayahudi. 13 Kuguma n’okwo ashubibonekerwa n’owundi muntu mukengwa erhi emviri zage nyêru zirhuma n’irenge lyage, muntu wali ogwerbe naye obubashe bunene na bwa kusômeza. 14 Ene Oniyasi arhôla akanwa, ambwira erhi: «Oyula ali mwira wa bene wabo bene Israbeli, oyôrha obasengerera bwenêne olubaga n’olugo lutagatifu, ye Yeremiya mulêbi wa Nnâmahanga». 15 Oku bundi ene Yeremiya ala­mbula okuboko anacihêreza Yuda engôrho y’amasholo, n’ene akola amuhâyo, anacimubwira, erhi: 16 «Rhôla eyi ngôrho ngishe, nshokano ya Nyamuzinda eyôla, yo wamaliramwo abashombanyi bawe eyôla.»

Abalwi bàcikereka

17 Erhi ebyo binwa binja bya Yuda biba byamabanywengerera byamanaba­rhwalihya n’okuzusa emirhima y’abana b’emibagabaga, boshi bahiga mpu ba­rhacicîgonye omu cihando ci mpu bacirhunika oku bashombanyi, n’omu kulwa bahiramwo oburhwâli bwabo bwoshi, ntyôla bayusamw’entambala, bulya olu­ go, ahantu hatagatifu, n’aka-Nyamuzinda biri omu mbaka. 18 Bali bayôbohîre kunyi oku bana babo, oku bakazi babo, kuli bene wabo, oku balungu babo, ci bwenêne kulusha bâli bayôbohîre aka-Nyamuzinda kagishe. 19 Obwôba bw’abàli basigire omu lugo burhali bunyi, omu kurhanya kuli okwola kurhêrwa kw’abantu bayîsha bahungumula engabo. 20 Amango bakazag’ilinga emigabo yabayishira, abashombanyi bohe erhi mira bashubûzanyagya, banatwa eciga­mba n’enjavu zabo erhi zikeresire ahantu hanakwanine, na banyakulwira oku nfarasi erhi bakola bali oku rhufendefende. 21 Makabeyo anacibona ogwôla mwandu gw’abashombanyi kurhi emirasano yabo yayîsha yalaza, obukali bw’ensimba zabo, Anaciyinamulira amaboko enyanya, ashenga Nyakasane ye ojira ebirhangazo, bulya ali amanyire oku arhali omu bunji bw’emirasano, ci oku omu muhigo gwage mwo murhenga obuhimanyi kuli balya banakukwanine. 22 Alaga kurhi isala lyage lyali: «Yagirwa Nyakasane, warhumire Malahika wawe omo mango ga Ezekiyasi, mwami w’e Buyahudi, anacimalira basirika bihumbi igana na makumi gali munani, b’engabo ya Senakeribu, 23 na bunôla Yagirwa Nyakasane w’empingu; orhurhumire malahika mwinja arhushokolere, ahire ecôba n’entemu embere zirhu. 24 Oku buhashe bw’okuboko kwawe, baherêrekere abâla bayîshire n’ebinwa by’obulenzi omu kanwa kabo, oku lubaga lwawe lutagatifu!» Kwo afundisire ebinwa ntyo.

Okuhimwa n’okufà kwa Nikanori

25 Okubuudi, engabo ya Nikanori yanaciyîsha yàhinda n’emishekera yabûhwa kuguma n’enyimbo z’okulwa. 26 Ci bene Yuda bohe bayîsha bashenga banasâlira. 27 Agôla mango oku balwa n’amaboko, basalira n’omurhima. Bala­mbika okw’idaho bantu bihumbi makumi asharhu na birhanu na kulusha; boshi bashagaluka bwenene, kuli okwôla Nyamuzinda anabalwiraga n’obwalagale. 28 Erhi okulwa kuba kwamahwa, bakolaga bashubira emwabo, tundu kuli Nikanori, yeshi acilunda okw’idaho n’ebihagarhizi byage.

29 Oku bundi banacibanda orhuhababo, boshi bashagaluka, banacikuza Nyamuzinda omu lulimi lw’emwabo. 30 N’olya warhambulaga akunda obûko bwage kurheng’eburho bwage, yerigi Yuda, anacirhegeka mpu batwe irhwe lya Nikanori, mpu bamurhoze okuboko kwoshi banabihêke e Yeruzalemu. 31 Anaciyîsha yene ashûbûza bene wabo, n’abadâhwa, n’erhi aba amayimanga embere z’oluhêrero; anacihûna mpu abantu b’omu lugo babone, 32 anacibala­ngûla irhwe ly’olya mubisha Nikanori, na kulya kuboko oyôla nyakubura ala­mbuliraga ebwa ka-Nyamuzinda k’Ogala-byoshi. 33 N’erhi aba amatwa olulimi lw’oyôla kahenya Nikanori, arhegeka mpu balutwe bihimbi bihimbi, banakwebe ebinyunyi, mpu bamanike embere z’aka-Nyamuzinda, oluhembo lw’ceryo isirhe. 34 Boshi banacisôkeza emunda Nyamuzinda w’irenge ali ebinwa by’okumuvuga omunkwa bakaderha mpu: «Aganze owalangaga ahantu hage buzira kurhahamûka».

35 Yuda anacimanika elyôla irhwe lya Nikanori lyatubagwa omu lugo, nka cerekane c’okunali c’oburhabâle bwa Nnâmahanga, kuli boshi. 36 Banacitwa olushika mpu irhondo olwo lusiku lurhageraga lurhanakengirwi. Ci mpu baka­zilukuza omu nsiku ikumi n’isharhu z’omwezi gwa kali ikumi na kabirhi gudcerhwa Adari omu cisiriyaki, oku malaliro g’olusiku luderhwa lukulu lwa Ma­rdokeyo.

Okushwinja ebinwa

37 Olwa Nikanori lwanacihekera aho ebwa kuba kurhenga olwo lusiku ecihugo cabêra omu maboko g’Abayahudi. Nkolaga nayukiza ecitabu cani ahâla. 38 Akaba okûla biyandisirwe kukwanine kwanagendekire bwinja, kwo nani nanalonzagya ntyôla, akaba kuli kurhashinganini kunali kwa busha, kwo nanahashire okujira okwôla… 39 Bulya, nka kula kurhaba kwinja okunywa idivayi ly’enshongôlè lyonene, na buzinda okunywa amîshi nago gonene, ci idivayi ligushe n’amîshi co cinyôbwa cinja cilêrha obushagaluke, ntyo buli bulcenga okurhondekanya emyanzi yasîmisa amarhwiri ga kulya yayandikagwa. Ho nyûkize ahôla.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Βʹ 15

1 ῾Ο δὲ Νικάνωρ μεταλαβὼν τοὺς περὶ τὸν Ιουδαν ὄντας ἐν τοῖς κατὰ Σαμάρειαν τόποις ἐβουλεύσατο τῇ τῆς καταπαύσεως ἡμέρᾳ μετὰ πάσης ἀσφαλείας αὐτοῖς ἐπιβαλεῖν. 2 τῶν δὲ κατὰ ἀνάγκην συνεπομένων αὐτῷ Ιουδαίων λεγόντων Μηδαμῶς οὕτως ἀγρίως καὶ βαρβάρως ἀπολέσῃς, δόξαν δὲ ἀπομέρισον τῇ προτετιμημένῃ ὑπὸ τοῦ πάντα ἐφορῶντος μεθ᾽ ἁγιότητος ἡμέρᾳ· 3 ὁ δὲ τρισαλιτήριος ἐπηρώτησεν εἰ ἔστιν ἐν οὐρανῷ δυνάστης ὁ προστεταχὼς ἄγειν τὴν τῶν σαββάτων ἡμέραν· 4 τῶν δ᾽ ἀποφηναμένων ῎Εστιν ὁ κύριος ζῶν αὐτὸς ἐν οὐρανῷ δυνάστης ὁ κελεύσας ἀσκεῖν τὴν ἑβδομάδα· 5 ὁ δὲ ἕτερος Κἀγώ φησιν δυνάστης ἐπὶ τῆς γῆς ὁ προστάσσων αἴρειν ὅπλα καὶ τὰς βασιλικὰς χρείας ἐπιτελεῖν. ὅμως οὐ κατέσχεν ἐπιτελέσαι τὸ σχέτλιον αὐτοῦ βούλημα. 6 Καὶ ὁ μὲν Νικάνωρ μετὰ πάσης ἀλαζονείας ὑψαυχενῶν διεγνώκει κοινὸν τῶν περὶ τὸν Ιουδαν συστήσασθαι τρόπαιον. 7ὁ δὲ Μακκαβαῖος ἦν ἀδιαλείπτως πεποιθὼς μετὰ πάσης ἐλπίδος ἀντιλήμψεως τεύξασθαι παρὰ τοῦ κυρίου 8 καὶ παρεκάλει τοὺς σὺν αὐτῷ μὴ δειλιᾶν τὴν τῶν ἐθνῶν ἔφοδον ἔχοντας δὲ κατὰ νοῦν τὰ προγεγονότα αὐτοῖς ἀπ᾽ οὐρανοῦ βοηθήματα καὶ τὰ νῦν προσδοκᾶν τὴν παρὰ τοῦ παντοκράτορος ἐσομένην αὐτοῖς νίκην. 9 καὶ παραμυθούμενος αὐτοὺς ἐκ τοῦ νόμου καὶ τῶν προφητῶν, προσυπομνήσας δὲ αὐτοὺς καὶ τοὺς ἀγῶνας, οὓς ἦσαν ἐκτετελεκότες, προθυμοτέρους αὐτοὺς κατέστησεν. 10 καὶ τοῖς θυμοῖς διεγείρας αὐτοὺς παρήγγειλεν ἅμα παρεπιδεικνὺς τὴν τῶν ἐθνῶν ἀθεσίαν καὶ τὴν τῶν ὅρκων παράβασιν. 11 ἕκαστον δὲ αὐτῶν καθοπλίσας οὐ τὴν ἀσπίδων καὶ λογχῶν ἀσφάλειαν, ὡς τὴν ἐν τοῖς ἀγαθοῖς λόγοις παράκλησιν καὶ προσεξηγησάμενος ὄνειρον ἀξιόπιστον ὕπαρ τι πάντας ηὔφρανεν. 12 ἦν δὲ ἡ τούτου θεωρία τοιάδε· Ονιαν τὸν γενόμενον ἀρχιερέα, ἄνδρα καλὸν καὶ ἀγαθόν, αἰδήμονα μὲν τὴν ἀπάντησιν, πρᾶον δὲ τὸν τρόπον καὶ λαλιὰν προϊέμενον πρεπόντως καὶ ἐκ παιδὸς ἐκμεμελετηκότα πάντα τὰ τῆς ἀρετῆς οἰκεῖα, τοῦτον τὰς χεῖρας προτείναντα κατεύχεσθαι τῷ παντὶ τῶν Ιουδαίων συστήματι. 13 εἶθ᾽ οὕτως ἐπιφανῆναι ἄνδρα πολιᾷ καὶ δόξῃ διαφέροντα, θαυμαστὴν δέ τινα καὶ μεγαλοπρεπεστάτην εἶναι τὴν περὶ αὐτὸν ὑπεροχήν. 14 ἀποκριθέντα δὲ τὸν Ονιαν εἰπεῖν ῾Ο φιλάδελφος οὗτός ἐστιν ὁ πολλὰ προσευχόμενος περὶ τοῦ λαοῦ καὶ τῆς ἁγίας πόλεως Ιερεμιας ὁ τοῦ θεοῦ προφήτης. 15 προτείναντα δὲ Ιερεμιαν τὴν δεξιὰν παραδοῦναι τῷ Ιουδα ῥομφαίαν χρυσῆν, διδόντα δὲ προσφωνῆσαι τάδε 16 Λαβὲ τὴν ἁγίαν ῥομφαίαν δῶρον παρὰ τοῦ θεοῦ, δι᾽ ἧς θραύσεις τοὺς ὑπεναντίους. 17 Παρακληθέντες δὲ τοῖς Ιουδου λόγοις πάνυ καλοῖς καὶ δυναμένοις ἐπ᾽ ἀρετὴν παρορμῆσαι καὶ ψυχὰς νέων ἐπανδρῶσαι διέγνωσαν μὴ στρατεύεσθαι, γενναίως δὲ ἐμφέρεσθαι καὶ μετὰ πάσης εὐανδρίας ἐμπλακέντες κρῖναι τὰ πράγματα διὰ τὸ καὶ τὴν πόλιν καὶ τὰ ἅγια καὶ τὸ ἱερὸν κινδυνεύειν· 18 ἦν γὰρ ὁ περὶ γυναικῶν καὶ τέκνων, ἔτι δὲ ἀδελφῶν καὶ συγγενῶν ἐν ἥττονι μέρει κείμενος αὐτοῖς, μέγιστος δὲ καὶ πρῶτος ὁ περὶ τοῦ καθηγιασμένου ναοῦ φόβος. 19 ἦν δὲ καὶ τοῖς ἐν τῇ πόλει κατειλημμένοις οὐ πάρεργος ἀγωνία ταρασσομένοις τῆς ἐν ὑπαίθρῳ προσβολῆς. 20 καὶ πάντων ἤδη προσδοκώντων τὴν ἐσομένην κρίσιν καὶ ἤδη προσμειξάντων τῶν πολεμίων καὶ τῆς στρατιᾶς ἐκταγείσης καὶ τῶν θηρίων ἐπὶ μέρος εὔκαιρον ἀποκατασταθέντων τῆς τε ἵππου κατὰ κέρας τεταγμένης 21 συνιδὼν ὁ Μακκαβαῖος τὴν τῶν πληθῶν παρουσίαν καὶ τῶν ὅπλων τὴν ποικίλην παρασκευὴν τήν τε τῶν θηρίων ἀγριότητα ἀνατείνας τὰς χεῖρας εἰς τὸν οὐρανὸν ἐπεκαλέσατο τὸν τερατοποιὸν κύριον γινώσκων ὅτι οὐκ ἔστιν δι᾽ ὅπλων, καθὼς δὲ ἐὰν αὐτῷ κριθῇ, τοῖς ἀξίοις περιποιεῖται τὴν νίκην. 22 ἔλεγεν δὲ ἐπικαλούμενος τόνδε τὸν τρόπον Σύ, δέσποτα, ἀπέστειλας τὸν ἄγγελόν σου ἐπὶ Εζεκιου τοῦ βασιλέως τῆς Ιουδαίας, καὶ ἀνεῖλεν ἐκ τῆς παρεμβολῆς Σενναχηριμ εἰς ἑκατὸν ὀγδοήκοντα πέντε χιλιάδας· 23 καὶ νῦν, δυνάστα τῶν οὐρανῶν, ἀπόστειλον ἄγγελον ἀγαθὸν ἔμπροσθεν ἡμῶν εἰς δέος καὶ τρόμον· 24 μεγέθει βραχίονός σου καταπλαγείησαν οἱ μετὰ βλασφημίας παραγινόμενοι ἐπὶ τὸν ἅγιόν σου λαόν. καὶ οὗτος μὲν ἐν τούτοις ἔληξεν. 25 Οἱ δὲ περὶ τὸν Νικάνορα μετὰ σαλπίγγων καὶ παιάνων προσῆγον. 26 οἱ δὲ περὶ τὸν Ιουδαν μετὰ ἐπικλήσεως καὶ εὐχῶν συνέμειξαν τοῖς πολεμίοις. 27 καὶ ταῖς μὲν χερσὶν ἀγωνιζόμενοι, ταῖς δὲ καρδίαις πρὸς τὸν θεὸν εὐχόμενοι κατέστρωσαν οὐδὲν ἧττον μυριάδων τριῶν καὶ πεντακισχιλίων τῇ τοῦ θεοῦ μεγάλως εὐφρανθέντες ἐπιφανείᾳ. 28 γενόμενοι δὲ ἀπὸ τῆς χρείας καὶ μετὰ χαρᾶς ἀναλύοντες ἐπέγνωσαν προπεπτωκότα Νικάνορα σὺν τῇ πανοπλίᾳ. 29 γενομένης δὲ κραυγῆς καὶ ταραχῆς εὐλόγουν τὸν δυνάστην τῇ πατρίῳ φωνῇ. 30 καὶ προσέταξεν ὁ καθ᾽ ἅπαν σώματι καὶ ψυχῇ πρωταγωνιστὴς ὑπὲρ τῶν πολιτῶν ὁ τὴν τῆς ἡλικίας εὔνοιαν εἰς ὁμοεθνεῖς διαφυλάξας τὴν τοῦ Νικάνορος κεφαλὴν ἀποτεμόντας καὶ τὴν χεῖρα σὺν τῷ ὤμῳ φέρειν εἰς Ιεροσόλυμα. 31 παραγενόμενος δὲ ἐκεῖ καὶ συγκαλέσας τοὺς ὁμοεθνεῖς καὶ τοὺς ἱερεῖς πρὸ τοῦ θυσιαστηρίου στήσας μετεπέμψατο τοὺς ἐκ τῆς ἄκρας. 32 καὶ ἐπιδειξάμενος τὴν τοῦ μιαροῦ Νικάνορος κεφαλὴν καὶ τὴν χεῖρα τοῦ δυσφήμου, ἣν ἐκτείνας ἐπὶ τὸν ἅγιον τοῦ παντοκράτορος οἶκον ἐμεγαλαύχησεν, 33 καὶ τὴν γλῶσσαν τοῦ δυσσεβοῦς Νικάνορος ἐκτεμὼν ἔφη κατὰ μέρος δώσειν τοῖς ὀρνέοις, τὰ δ᾽ ἐπίχειρα τῆς ἀνοίας κατέναντι τοῦ ναοῦ κρεμάσαι. 34 οἱ δὲ πάντες εἰς τὸν οὐρανὸν εὐλόγησαν τὸν ἐπιφανῆ κύριον λέγοντες Εὐλογητὸς ὁ διατηρήσας τὸν ἑαυτοῦ τόπον ἀμίαντον. 35 ἐξέδησεν δὲ τὴν τοῦ Νικάνορος προτομὴν ἐκ τῆς ἄκρας ἐπίδηλον πᾶσιν καὶ φανερὸν τῆς τοῦ κυρίου βοηθείας σημεῖον. 36 ἐδογμάτισαν δὲ πάντες μετὰ κοινοῦ ψηφίσματος μηδαμῶς ἐᾶσαι ἀπαρασήμαντον τήνδε τὴν ἡμέραν, ἔχειν δὲ ἐπίσημον τὴν τρισκαιδεκάτην τοῦ δωδεκάτου μηνὸς— Αδαρ λέγεται τῇ Συριακῇ φωνῇ— πρὸ μιᾶς ἡμέρας τῆς Μαρδοχαϊκῆς ἡμέρας. 37 Τῶν οὖν κατὰ Νικάνορα χωρησάντων οὕτως καὶ ἀπ᾽ ἐκείνων τῶν καιρῶν κρατηθείσης τῆς πόλεως ὑπὸ τῶν Εβραίων καὶ αὐτὸς αὐτόθι τὸν λόγον καταπαύσω. 38 καὶ εἰ μὲν καλῶς εὐθίκτως τῇ συντάξει, τοῦτο καὶ αὐτὸς ἤθελον· εἰ δὲ εὐτελῶς καὶ μετρίως, τοῦτο ἐφικτὸν ἦν μοι. 39 καθάπερ γὰρ οἶνον κατὰ μόνας πίνειν, ὡσαύτως δὲ καὶ ὕδωρ πάλιν πολέμιον· ὃν δὲ τρόπον οἶνος ὕδατι συγκερασθεὶς ἡδὺς καὶ ἐπιτερπῆ τὴν χάριν ἀποτελεῖ, οὕτως καὶ τὸ τῆς κατασκευῆς τοῦ λόγου τέρπει τὰς ἀκοὰς τῶν ἐντυγχανόντων τῇ συντάξει. ἐνταῦθα δὲ ἔσται ἡ τελευτή.

---

 ^a1.10 Abayahudi b’e Yeruzalemu balonzize okubêra omu bushangire hagurna n’ababo bayahudi b’e Misiri mwami Ptolemeyo wa kali munani ali arhindibuza. Oyo Yuda badesire ye Yuda Makabeyo.

 ^b1.13 Nanaya ali muzimu w’e Mezopotamiya.

 ^c1.23 1, 23: Eliyashìbu na Yoyada bo bali badâhwa amango g’omulêbi Nehemiya ci kwone arhali Yonatani.

 ^d1.36 https:www.academic-bible.com/en/online-bibles/septuagint-lxx/read-the-bible-text/bibel/text/lesen/stelle/46/10001/19999/ch/cafc74d1630a2332db00dd4898a0c3d0/ (19/02/2020).

 ^e4.38 4, 38: Oniyasi ye muluzi mugishe w’omu citabu ca Daniyeli 9, 25 ye na muluzi w’endagâno Daniyeli adesire omu cigabi ca 11, 22.

 ^f4.41 4, 41: Luvu lw’oku nterekêro bulya entambala yalwiragwa omu luso lw’aka-Nyamuzinda.

 ^g5.19 -Nyamuzinda arhalì muja w’engeso z’Abayahudi. Kuli okwo lola Yer 7,14; Mk 2.27. -Nyamuzinda acishozire olubaga lwishogwa analujirira byoshi. -Ebyo binwa himanyisize enkengero z’Endagâno Mpyahya.

 ^h5.24 Buminya bwa Antiokusi obwo

 ⁱ9.12 « bunyamuzinda » bwa Nnâmahanga, kwo kuba ye walemaga ye na rhegeka byoshi; hali obumuntu bwirhu rhwe bantu rhumushiga bulya rhwahabagwa obuzine, lyo rhumoleka obwo bwinja n’obulenga bw’obunyamuzinda bwa Nnâmahanga Ishe, Omugala na Mûka Mwimâna, bwo buguma bwa Nyamuzinda muguma dolodolo, lola Izaya 45

 ^j11.38 Omwezi gwa «Dioskore» omu cilatini guli mwezi gwa «Santike» omu cigereki (11, 33).

 ^k12.26 Luhérero lwa Atargatisi, muzimu-kazi w’e Sîriya.

 ^l14.46 Okusengerera abaflre kuyerekine oku Abayahudi bàli bayemire ak’irhu oku amasâla ganarhabâle abafire. Kandi okwo kuyerekine oku omu buyemêre bwabo, abafire banarhabâle abacizîne, Lola 2Mak 15.12