1MA – – DRC MASHI HEBREW BIBLE and MASHI GREEK

1

MAKABEYO

Enshokolezi

Ebitabu bibiri bya Makabeyo byayandikagwa na bantu babiri oku buzinda bw’emyaka magana abiri mizinda embere Kristu aburhwe. Ecitabu cirhanzi cayandikagwa omu cihabraniya, ci konene, empindulo yaco omu cigereki yone yabonesire. Ecitabu cirhanzi cahera. Ciderha ebyabaga emwa Abayahudi erhi bayusigaluka emwabo, ci kone oku burhegesi bw’abami b’e Sîriya babalibuzagya bwenêne erhi idini lyabo lirhuma. Burhwali bwa Yuda Makabeyo bwarhabire Abayahudi. Eci citabu cayandikagwa na muyahudi muguma izino lyage lirhamanyirwi ekarhi kw’omwaka gw’igana n’ogwa makumi galindarhu embere ly’okuburhwa kwa Kristu. Ecitabu ca kabiri cajiragwa naco muli ago mango. Cayandikagwa omu ci gereki na Yasoni we Kurena. Cali cinene bwenene, ci kwône enyuma lyage owundi muyahudi acinyihya. Owaciyandikaga alonzagya okuyerekana obushibirizi bunene Abayahudi bagwerhe omw’idini lyabo. Muli ebyo bitabu byombi rhuyishi embaka Abayahudi balemberaga. Bagwe rhe omurhima muzibu n’obulangalire. Obuhane Nyamuzinda abahaga omu cihugo c’emwa bene bwabahindula bwenêne. Ago mango erhi omucunguzi ali hofi bulya Yuda Makabeyo afàga omu mwaka gwa 160 embere Kristu aburhwe.

EBIRI OMU CITABU CIRHANZI CA MAKABEYO

1. Enshokolezi: cigabi 1-2

2. Yuda Makabeyo ahima: c. 3-9, 22

3. Yonatani n’ebijiro byage: c. 9, 23-12

4. Simoni n’emikolo yage: c. 13-16

EBIRI OMU CITABU CA KABIRI CA MAKABEYO

1. Okulalikwa kwa Abayahudi b’e Misiri: cigabi 1-2

2. Okushereza n’okuyobohya: cigabi 3-7

3. Okulwa n’okuhima: cigabi 8

ECITABU CIRHANZI CA MAKABEYO[1]

I. Omurhondêro

Engoma y’Aleksandro

1 Aleksandro, mwene Filipo w’e Macedoniya amango arhengaga omu cihugo c’e Kitiyirna^a,erhi amahima Dariusi, mwarni w’aba Persi n’Abamedi, anacimurhôla entebe yage (bulya embere ali mwami w’e Bugereki yone). 2 Ajizire entambala za ngero nyinji, ayanka bishagala binji, anigûza na bami banji muli eco cihugo. 3 Agendekera bwenene kuhika oku lubibi lw’igulu, a nyaga muli mashanja manji, igulu lyoshi lyahwekera emberc zage; kuli ebyo a rhondêra obucibonyi bulushire omu murhima gwage, anakacîshinga. 4 Ajira emirhwe mizibu y’abalwi, acijira mukulu wa bihugo binji n’amashanja manji, n’abami banji bamushiga. 5 Lero endwâla yamujako! akengera oku ensiku zage zamamuhikira, 6 Anacihamagala abarhambo bage bakulu, na balya boshi ba baga naye kurhenga eburho, abagabira obwami bwage embere afe. 7 Aleksandro^b afire erhi amayîma myaka ikumi n’ibiri. 8 Abarhambo bage banacirhôla ecihugo ngasi muguma aha banali bamuhire. 9 Boshi bayambala ngasi muguma ishungwe enyuma ly’okufa kwage kuguma n’abana babo enyuma zabo, kwagera myaka minji erhi banacikola maligo manji omu cihugo.

Antiyokusi Epifani n’okuja kw’oborhere bw’ecigereki omu Israheli

10 Muli abôla bami mwarhenga omuzî mubolo: izino lyage Antiyokusi Epifani^c mwene mwami Antiyokusi embere abaga e Roma nka mushwekwa; ahâ bwa obwami omu mwaka gwa igana na makumi asharhu na nda kurhenga oku burhegesi bw’Abagereki. 11 Hali emisole omu cihugo c’Israheli mwago mango y’akagishumikwa okuhirimya Bayahudi banji omu nderho zabo mpu: Kanyi rhunywane n’agandi mashanja rhuyûbakinwe nago bulya kurhenga rhucîye gwire kulibo mabi manji gamarhuhirimakwo. 12 Ebyo binwa byanacibasîmîsa. 13 Bone na nene bayemera okugendera mwami, bayumvanya naye okushimba engeso z’abapagani. 14 Aha Yeruzalemu banaciyûbaka ho olurhamba nk’oku amarhegeko g’amashanja ganali gahunyire. 15 Ecimanyiso c’okukembûlwa canahirigirha na ntyo bahakana endagâno yabo ntagatifu, bacigusha haguma n’abapagani. Bacigûza omu kujira amabi.

Antiyokusi agorha olugo lwa Yeruzalemu n’eby’omu ka-Nyamuzinda byahâhwa

16 Antiyokusi erhi abona oku obwami bwage bwamarhinda bwinjinja, aja mw’omuhigo g’okuyîma e Misiri, lyo yene alya ago mami gombi. 17 Anacija omu Misiri n’engabo z’entwali bwenêne, bàli n’ebihesi, enjavu, abagenda n’e nfarasi n’amarho manji g’e nkuge. 18 Atula entambala kuli Ptolemeyo, mwami w’e Misiri; ci Ptolemeyo anacicîyegûla embere zage, anacikula omulindi, ayâka. Ngabo nyinji yafira ho, basirika bage banji bayîrhwa. 19 Banacinyaga emirhundu mizibu y’omu Misiri yoshi. Antiyokusi anyagamwo birugu binji. 20 Erhi ayusihima e Misiri, omu mwaka gw’igana na makumi ani n’isharhu anacihi ndamuka, arhêra Israheli na Yeruzalemu n’engabo ndarhi.

21 Arhayôbohaga ciru okuja omu ka-Nyamuznda, bulya ali ayôsire nka musirhe arhenza olutare lw’amasholo, n’ecinara c’itara lya kalinda n’ebirugu byalyo byoshi. 22 Ayanka entalule y’emigati y’enterekêro, ebikombe bisu ‘ ngunu, enambi z’amasholo, arhôla ebicikirizo, ebimane n’ebindi by’okuyinji hya aka-Nyamuzinda. 23 Azimba amasholo, enfaranga n’ebindi birugu byanali mwo byoshi by’engulo ndarhi, ebi anahisireko. 24 Erhi aba amagugumba byo shi agenda acishubirira omu cihugo cage, erhi amanabulaga muko munji amanarhôla ebijaci biri nka bya kusiraha. 25 Israheli alakirwa bwenêne omu cihugo coshi. 26 Abakulu n’abarhambo baheba emilumbo, abananyere, abarhabana, ba rhongêra n’iranga ly’abagoli lya tubala. 27 Omuhya n’omuhya-mulume babanda endulu; oku atamire omu nyumpa, nyamuhya erhi anabombogorha. 28 Idaho lyanacijugumira bene lyo; n’enyumpa ya Yakobo yoshi enshonyi zayibumba.

Olw’omwengehusi

29 Enyuma lya myaka ibiri, mwami anacirhuma omuhongesa omu bishagala bya Yuda, naye anaja e Yeruzalemu n’engabo nyinji bwenêne. 30 Abantu beyo munda anacibahirakwo ebinwa by’olubohôlolo nabo banacimulangalira. Cali gumiza anacicîkweba oku cihugo acilemaza bwenêne, ayîrha abanya Israheli mwandu. 31 Ebyali omu lugo babigugumba byoshi, nalo lonêne aludulika muliro ahenangula enyumpa n’engurhu z’omu marhambi. 32 Abakazi n’abana abahêka bujà n’ebishwekwa byabo abigugumba. 33 Buzinda bwaho, bayûbaka omu lugo lwa Daudi olugurhu lunene, na luzibu bwenêne; lwaba lo lugo lwabo. 34 Bayûbasayo abantu babi bwenêne, bantu bagalugalu loshi, banayôloloka eyo munda. 35 Balundayo eby’emirasano yabo n’eby’okucîyikira, eminyago barhenzagya aha Yeruzalemu, bayilunda aho batwaho ntyo icumbi lyo okuyôbohya.

36 Gwali murhego omu hantu hatagatifu, mushombanyi kaheza w’Israheli w’amango goshi. 37 Omuko gw’aberu-kweru gwabulagirwa omu burhambi bw’ahatagatifu babihya ntyôla ahantu hatagatifu. 38 Embere zabo abayûbaka e Yeruzalemu bakula omulindi, Yeruzalemu anaciyûbakwa n’ababisha. Olugo lwashuba ihanga oku bana balo: bulya abana balo bamaluyâka. 39 Ahatagatifu hage hayôrha bwamwe; ensiku nkulu zage zaba za mishîbo. Ensiku zage za Sabato kushekêsa n’irenge lyage caba cituka. 40 Aha irenge lyage lyali lihikire ho n’akagayo kage kahikire. Obuhashe bwage bwahinduka mishîbo.

Obugashanizè bw’ecipagani

41 Mwami anacilumiza irhegeko lihyahya omu cihugo, mpu boshi babe lubaga luguna. Ngasi lubaga lukwebe amarhegeko galwo eburhambi. 42 Ngasi ishanja lirhegesirwe lijahike engeso zalyo, aho, mashanja manji gayemêra eryo irhegeko lya mwami. 43 Omu Buyahudi banji basîma okushimba idini lyage. Bakazirherekêra abazimu, banaleka okushimba olwa Sabato. 44 Mwami ayandika amaruba, anagahirako entumwa e Yeruzalemu n’oku bindi bishagala by’e Yuda, omu kubarhegeka mpu bashimbe gandi gandi marhegeko kuleka galya g’omu cihugo cabo. 45 Mpu bakule omu ka-Nyamuzinda kabo ngasi nterekêro z’embagwa n’ez’ensingônolè n’ey’okulabika mw’omuko, mpu babule okukashenga olwa Sabata n’olwa ensiku nkulu; 46 Barhegekwa mpu bazinze aka-Nyamuzinda, haguma n’abarhabazi bako. 47 Mpu bayûbake empêrero z’emirhi mirherekêre, bayûbake aka-nyamuzinda k’abazimu mpu banakole barherekêre, bahâne e ngulube ntôrho na ngasi zindi nyama ngalugalu. 48 Bahanzibwa mpu baleke abana babo buzira kukembûlwa, nabo bonene mpu bakacîhemula na ngasi bundi bulyo bwa kuhemula omuntu n’okumujira mugalugalu. 49 Lyo alinda ayibagira akanwa ka Nyamuzinda, analinda ahindula engeso zabo. 50 Ngasi yeshi orhanashimbiri irhegeko lya mwami anatwirwa okufa. 51 Ago marhegeko ganacilumizibwa omu bwami bwage boshi anacijira abakazigalanga omu mashaja goshi, n’ebishagala by’e Yuda abisêza oku rherekêra ngasi hantu. 52 Bayahudi banji, balya boshi banali bamaleka ama rhegeko, bacilunga kuli abo bantu babi. Bashimba ebigalugalu omu cihugo co shi. 53 Barhuma Abayahudi baciri bashimbulizi baja bacifulika omu mahukulu ga ngasi lubero.

54 Omu nsiku ikumi n’irhanu z’omwezi gwa mwenda omu mwaka gw’igana na makumi ani n’irhanu, bayûbaka ibala ly’okuyenda abantu omurhima omu nda, oku luhêro lw’enterekêro z’embagwa. Banaciyûbaka n’ezindi mpêro z’abazimu omu bishagala bya Yuda n’omu mirhundu y’e burhambi. 55 Bakazitumbûkiza enshangi oku nyunvi z’enyumpa n’omu ngo. 56 Ebitabu by’oburhimanya byali ho bakazibibera n’okubidûlika muliro 57 Ngasi oyu bakanashimanyire, ecitabu c’endagâno omu mwage, na ngasi oyu bakanabwine agwerhe obushiru oku kanwa ka Nyamuzinda boshi bananigwe omu kushimba lirya irhegeko lya mwami. 58 Ntyo kwo bakazagijira ngasi mwezi Abayahudi bakana 1, 41: Lola 2 Mak 6-7. shimanyire omu ngo. 59 Omu nsiku makumi abiri n’irhanu z’omwezi, bakagiyishi rherekêra kuli lulya luhêrero, bayûbakaga oku luhêro lw’enterekêro z’e mbagwa. 60 Abakazi bakagigend’ikakembûza abana babo, bakaziyîrhwa n’aba na babamanike omu magosi gabo, 61 haguma n’omulala gwabo, na balya banakukembulwa.

62 Ciru okwo kwahà Abayahudi banji emisi, baciyerekana ntwali, basimika omu kurhalya ebigalugalu. 63 Basîma okufa ahali h’okucihemula n’ebiryo, n’okuhemukira ntyo endagâno ntagatifu. Neci banacifa. 64 Oburhe bunji bwayunjula omw’Israheli.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 1^d

1 Καὶ ἐγένετο μετὰ τὸ πατάξαι ᾿Αλέξανδρον τὸν Φιλίππου Μακεδόνα, ὃς ἐξῆλθεν ἐκ γῆς Χεττιιμ, καὶ ἐπάταξεν τὸν Δαρεῖον βασιλέα Περσῶν καὶ Μήδων καὶ ἐβασίλευσεν ἀντ᾽ αὐτοῦ, πρότερον ἐπὶ τὴν ῾Ελλάδα. 2 καὶ συνεστήσατο πολέμους πολλοὺς καὶ ἐκράτησεν ὀχυρωμάτων καὶ ἔσφαξεν βασιλεῖς τῆς γῆς· 3 καὶ διῆλθεν ἕως ἄκρων τῆς γῆς καὶ ἔλαβεν σκῦλα πλήθους ἐθνῶν. καὶ ἡσύχασεν ἡ γῆ ἐνώπιον αὐτοῦ, καὶ ὑψώθη, καὶ ἐπήρθη ἡ καρδία αὐτοῦ. 4 καὶ συνῆξεν δύναμιν ἰσχυρὰν σφόδρα καὶ ἦρξεν χωρῶν ἐθνῶν καὶ τυράννων, καὶ ἐγένοντο αὐτῷ εἰς φόρον. 5 καὶ μετὰ ταῦτα ἔπεσεν ἐπὶ τὴν κοίτην καὶ ἔγνω ὅτι ἀποθνῄσκει. 6 καὶ ἐκάλεσεν τοὺς παῖδας αὐτοῦ τοὺς ἐνδόξους τοὺς συνεκτρόφους αὐτοῦ ἐκ νεότητος καὶ διεῖλεν αὐτοῖς τὴν βασιλείαν αὐτοῦ ἔτι αὐτοῦ ζῶντος. 7 καὶ ἐβασίλευσεν ᾿Αλέξανδρος ἔτη δώδεκα καὶ ἀπέθανεν. 8 καὶ ἐπεκράτησαν οἱ παῖδες αὐτοῦ, ἕκαστος ἐν τῷ τόπῳ αὐτοῦ. 9 καὶ ἐπέθεντο πάντες διαδήματα μετὰ τὸ ἀποθανεῖν αὐτὸν καὶ οἱ υἱοὶ αὐτῶν ὀπίσω αὐτῶν ἔτη πολλὰ καὶ ἐπλήθυναν κακὰ ἐν τῇ γῇ. 10 καὶ ἐξῆλθεν ἐξ αὐτῶν ῥίζα ἁμαρτωλὸς ᾿Αντίοχος ᾿Επιφανὴς υἱὸς ᾿Αντιόχου τοῦ βασιλέως, ὃς ἦν ὅμηρα ἐν ῾Ρώμῃ· καὶ ἐβασίλευσεν ἐν ἔτει ἑκατοστῷ καὶ τριακοστῷ καὶ ἑβδόμῳ βασιλείας ῾Ελλήνων. 11 ᾿Εν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις ἐξῆλθον ἐξ Ισραηλ υἱοὶ παράνομοι καὶ ἀνέπεισαν πολλοὺς λέγοντες Πορευθῶμεν καὶ διαθώμεθα διαθήκην μετὰ τῶν ἐθνῶν τῶν κύκλῳ ἡμῶν, ὅτι ἀφ᾽ ἧς ἐχωρίσθημεν ἀπ᾽ αὐτῶν, εὗρεν ἡμᾶς κακὰ πολλά. 12 καὶ ἠγαθύνθη ὁ λόγος ἐν ὀφθαλμοῖς αὐτῶν, 13 καὶ προεθυμήθησάν τινες ἀπὸ τοῦ λαοῦ καὶ ἐπορεύθησαν πρὸς τὸν βασιλέα, καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς ἐξουσίαν ποιῆσαι τὰ δικαιώματα τῶν ἐθνῶν. 14 καὶ ᾠκοδόμησαν γυμνάσιον ἐν Ιεροσολύμοις κατὰ τὰ νόμιμα τῶν ἐθνῶν 15 καὶ ἐποίησαν ἑαυτοῖς ἀκροβυστίας καὶ ἀπέστησαν ἀπὸ διαθήκης ἁγίας καὶ ἐζευγίσθησαν τοῖς ἔθνεσιν καὶ ἐπράθησαν τοῦ ποιῆσαι τὸ πονηρόν. 16 Καὶ ἡτοιμάσθη ἡ βασιλεία ἐνώπιον ᾿Αντιόχου, καὶ ὑπέλαβεν βασιλεῦσαι γῆς Αἰγύπτου, ὅπως βασιλεύσῃ ἐπὶ τὰς δύο βασιλείας. 17 καὶ εἰσῆλθεν εἰς Αἴγυπτον ἐν ὄχλῳ βαρεῖ, ἐν ἅρμασιν καὶ ἐλέφασιν καὶ ἐν ἱππεῦσιν καὶ ἐν στόλῳ μεγάλῳ 18 καὶ συνεστήσατο πόλεμον πρὸς Πτολεμαῖον βασιλέα Αἰγύπτου· καὶ ἐνετράπη Πτολεμαῖος ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ καὶ ἔφυγεν, καὶ ἔπεσον τραυματίαι πολλοί. 19 καὶ κατελάβοντο τὰς πόλεις τὰς ὀχυρὰς ἐν γῇ Αἰγύπτῳ, καὶ ἔλαβεν τὰ σκῦλα γῆς Αἰγύπτου. 20 καὶ ἐπέστρεψεν ᾿Αντίοχος μετὰ τὸ πατάξαι Αἴγυπτον ἐν τῷ ἑκατοστῷ καὶ τεσσαρακοστῷ καὶ τρίτῳ ἔτει καὶ ἀνέβη ἐπὶ Ισραηλ καὶ ἀνέβη εἰς Ιεροσόλυμα ἐν ὄχλῳ βαρεῖ. 21 καὶ εἰσῆλθεν εἰς τὸ ἁγίασμα ἐν ὑπερηφανίᾳ καὶ ἔλαβεν τὸ θυσιαστήριον τὸ χρυσοῦν καὶ τὴν λυχνίαν τοῦ φωτὸς καὶ πάντα τὰ σκεύη αὐτῆς 22 καὶ τὴν τράπεζαν τῆς προθέσεως καὶ τὰ σπονδεῖα καὶ τὰς φιάλας καὶ τὰς θυΐσκας τὰς χρυσᾶς καὶ τὸ καταπέτασμα καὶ τοὺς στεφάνους καὶ τὸν κόσμον τὸν χρυσοῦν τὸν κατὰ πρόσωπον τοῦ ναοῦ καὶ ἐλέπισεν πάντα· 23 καὶ ἔλαβεν τὸ ἀργύριον καὶ τὸ χρυσίον καὶ τὰ σκεύη τὰ ἐπιθυμητὰ καὶ ἔλαβεν τοὺς θησαυροὺς τοὺς ἀποκρύφους, οὓς εὗρεν· 24 καὶ λαβὼν πάντα ἀπῆλθεν εἰς τὴν γῆν αὐτοῦ. καὶ ἐποίησεν φονοκτονίαν καὶ ἐλάλησεν ὑπερηφανίαν μεγάλην. 25 καὶ ἐγένετο πένθος μέγα ἐπὶ Ισραηλ ἐν παντὶ τόπῳ αὐτῶν. 26 καὶ ἐστέναξαν ἄρχοντες καὶ πρεσβύτεροι, παρθένοι καὶ νεανίσκοι ἠσθένησαν, καὶ τὸ κάλλος τῶν γυναικῶν ἠλλοιώθη. 27 πᾶς νυμφίος ἀνέλαβεν θρῆνον, καὶ καθημένη ἐν παστῷ ἐπένθει. 28 καὶ ἐσείσθη ἡ γῆ ἐπὶ τοὺς κατοικοῦντας αὐτήν, καὶ πᾶς ὁ οἶκος Ιακωβ ἐνεδύσατο αἰσχύνην. 29 Μετὰ δύο ἔτη ἡμερῶν ἀπέστειλεν ὁ βασιλεὺς ἄρχοντα φορολογίας εἰς τὰς πόλεις Ιουδα, καὶ ἦλθεν εἰς Ιερουσαλημ ἐν ὄχλῳ βαρεῖ. 30 καὶ ἐλάλησεν αὐτοῖς λόγους εἰρηνικοὺς ἐν δόλῳ, καὶ ἐνεπίστευσαν αὐτῷ. καὶ ἐπέπεσεν ἐπὶ τὴν πόλιν ἐξάπινα καὶ ἐπάταξεν αὐτὴν πληγὴν μεγάλην καὶ ἀπώλεσεν λαὸν πολὺν ἐξ Ισραηλ. 31 καὶ ἔλαβεν τὰ σκῦλα τῆς πόλεως καὶ ἐνέπρησεν αὐτὴν πυρὶ καὶ καθεῖλεν τοὺς οἴκους αὐτῆς καὶ τὰ τείχη κύκλῳ. 32 καὶ ᾐχμαλώτισαν τὰς γυναῖκας καὶ τὰ τέκνα, καὶ τὰ κτήνη ἐκληρονόμησαν. 33 καὶ ᾠκοδόμησαν τὴν πόλιν Δαυιδ τείχει μεγάλῳ καὶ ὀχυρῷ, πύργοις ὀχυροῖς, καὶ ἐγένετο αὐτοῖς εἰς ἄκραν. 34 καὶ ἔθηκαν ἐκεῖ ἔθνος ἁμαρτωλόν, ἄνδρας παρανόμους, καὶ ἐνίσχυσαν ἐν αὐτῇ. 35 καὶ παρέθεντο ὅπλα καὶ τροφὴν καὶ συναγαγόντες τὰ σκῦλα Ιερουσαλημ ἀπέθεντο ἐκεῖ καὶ ἐγένοντο εἰς μεγάλην παγίδα. 36 καὶ ἐγένετο εἰς ἔνεδρον τῷ ἁγιάσματι καὶ εἰς διάβολον πονηρὸν τῷ Ισραηλ διὰ παντός. 37 καὶ ἐξέχεαν αἷμα ἀθῷον κύκλῳ τοῦ ἁγιάσματος καὶ ἐμόλυναν τὸ ἁγίασμα. 38 καὶ ἔφυγον οἱ κάτοικοι Ιερουσαλημ δι᾽ αὐτούς, καὶ ἐγένετο κατοικία ἀλλοτρίων· καὶ ἐγένετο ἀλλοτρία τοῖς γενήμασιν αὐτῆς, καὶ τὰ τέκνα αὐτῆς ἐγκατέλιπον αὐτήν. 39 τὸ ἁγίασμα αὐτῆς ἠρημώθη ὡς ἔρημος, αἱ ἑορταὶ αὐτῆς ἐστράφησαν εἰς πένθος, τὰ σάββατα αὐτῆς εἰς ὀνειδισμόν, ἡ τιμὴ αὐτῆς εἰς ἐξουδένωσιν. 40 κατὰ τὴν δόξαν αὐτῆς ἐπληθύνθη ἡ ἀτιμία αὐτῆς, καὶ τὸ ὕψος αὐτῆς ἐστράφη εἰς πένθος. 41 Καὶ ἔγραψεν ὁ βασιλεὺς πάσῃ τῇ βασιλείᾳ αὐτοῦ εἶναι πάντας εἰς λαὸν ἕνα 42 καὶ ἐγκαταλιπεῖν ἕκαστον τὰ νόμιμα αὐτοῦ. καὶ ἐπεδέξαντο πάντα τὰ ἔθνη κατὰ τὸν λόγον τοῦ βασιλέως. 43 καὶ πολλοὶ ἀπὸ Ισραηλ εὐδόκησαν τῇ λατρείᾳ αὐτοῦ καὶ ἔθυσαν τοῖς εἰδώλοις καὶ ἐβεβήλωσαν τὸ σάββατον. 44 καὶ ἀπέστειλεν ὁ βασιλεὺς βιβλία ἐν χειρὶ ἀγγέλων εἰς Ιερουσαλημ καὶ τὰς πόλεις Ιουδα πορευθῆναι ὀπίσω νομίμων ἀλλοτρίων τῆς γῆς 45 καὶ κωλῦσαι ὁλοκαυτώματα καὶ θυσίαν καὶ σπονδὴν ἐκ τοῦ ἁγιάσματος καὶ βεβηλῶσαι σάββατα καὶ ἑορτὰς 46 καὶ μιᾶναι ἁγίασμα καὶ ἁγίους, 47 οἰκοδομῆσαι βωμοὺς καὶ τεμένη καὶ εἰδώλια καὶ θύειν ὕεια καὶ κτήνη κοινὰ 48 καὶ ἀφιέναι τοὺς υἱοὺς αὐτῶν ἀπεριτμήτους βδελύξαι τὰς ψυχὰς αὐτῶν ἐν παντὶ ἀκαθάρτῳ καὶ βεβηλώσει 49 ὥστε ἐπιλαθέσθαι τοῦ νόμου καὶ ἀλλάξαι πάντα τὰ δικαιώματα· 50 καὶ ὃς ἂν μὴ ποιήσῃ κατὰ τὸν λόγον τοῦ βασιλέως, ἀποθανεῖται. 51 κατὰ πάντας τοὺς λόγους τούτους ἔγραψεν πάσῃ τῇ βασιλείᾳ αὐτοῦ καὶ ἐποίησεν ἐπισκόπους ἐπὶ πάντα τὸν λαὸν καὶ ἐνετείλατο ταῖς πόλεσιν Ιουδα θυσιάζειν κατὰ πόλιν καὶ πόλιν. 52 καὶ συνηθροίσθησαν ἀπὸ τοῦ λαοῦ πολλοὶ πρὸς αὐτούς, πᾶς ὁ ἐγκαταλείπων τὸν νόμον, καὶ ἐποίησαν κακὰ ἐν τῇ γῇ 53 καὶ ἔθεντο τὸν Ισραηλ ἐν κρύφοις ἐν παντὶ φυγαδευτηρίῳ αὐτῶν. 54 καὶ τῇ πεντεκαιδεκάτῃ ἡμέρᾳ Χασελευ τῷ πέμπτῳ καὶ τεσσαρακοστῷ καὶ ἑκατοστῷ ἔτει ᾠκοδόμησεν βδέλυγμα ἐρημώσεως ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον. καὶ ἐν πόλεσιν Ιουδα κύκλῳ ᾠκοδόμησαν βωμούς· 55 καὶ ἐπὶ τῶν θυρῶν τῶν οἰκιῶν καὶ ἐν ταῖς πλατείαις ἐθυμίων. 56 καὶ τὰ βιβλία τοῦ νόμου, ἃ εὗρον, ἐνεπύρισαν ἐν πυρὶ κατασχίσαντες. 57 καὶ ὅπου εὑρίσκετο παρά τινι βιβλίον διαθήκης, καὶ εἴ τις συνευδόκει τῷ νόμῳ, τὸ σύγκριμα τοῦ βασιλέως ἐθανάτου αὐτόν. 58 ἐν ἰσχύι αὐτῶν ἐποίουν τῷ Ισραηλ τοῖς εὑρισκομένοις ἐν παντὶ μηνὶ καὶ μηνὶ ἐν ταῖς πόλεσιν. 59 καὶ τῇ πέμπτῃ καὶ εἰκάδι τοῦ μηνὸς θυσιάζοντες ἐπὶ τὸν βωμόν, ὃς ἦν ἐπὶ τοῦ θυσιαστηρίου. 60 καὶ τὰς γυναῖκας τὰς περιτετμηκυίας τὰ τέκνα αὐτῶν ἐθανάτωσαν κατὰ τὸ πρόσταγμα 61 καὶ ἐκρέμασαν τὰ βρέφη ἐκ τῶν τραχήλων αὐτῶν, καὶ τοὺς οἴκους αὐτῶν καὶ τοὺς περιτετμηκότας αὐτούς. 62 καὶ πολλοὶ ἐν Ισραηλ ἐκραταιώθησαν καὶ ὠχυρώθησαν ἐν αὑτοῖς τοῦ μὴ φαγεῖν κοινὰ 63 καὶ ἐπεδέξαντο ἀποθανεῖν, ἵνα μὴ μιανθῶσιν τοῖς βρώμασιν καὶ μὴ βεβηλώσωσιν διαθήκην ἁγίαν, καὶ ἀπέθανον. 64 καὶ ἐγένετο ὀργὴ μεγάλη ἐπὶ Ισραηλ σφόδρα.

2

II.Entambala ntagatifu yatulagwa na Matatiyasi

Matatiyasi n’ abana bage

1 Ago mango hanaciyîsha mulume muguma ye Matatiyasi mwene Yowane, mugala wa Simoni mudâhwa mukulu w’omu bûko bwa Yowaribu, anacirhe nga e Yeruzalemu, agendiyûbaka e Modini. 2 Ali agwerhe bagala barhanu: Yowane izîno lyage lishembano ye wali Gadi. 3 Simoni, bakazagimuderha mpu ye Tasi. 4 Yuda izîno lyage lishembano ye wali Makabeyo. 5 Eleyazari izîno ly’okucîsula ye wali Ahurani, na Yonatasi naye izîno lyage ly’okucîsula, ye wali Apusi. 6 Erhi aba amababala n’amabi gadwirhe gajirwa e Buyahudi n’omu Yeruzalemu, 7 Matatiyasi anaciderha erhi: Yajewe nieki we! Carhumirage nieki mburhwa mwa gano mango mpu mbone oku omulala gwani gwasherera n’okuhera kw’olubaga lwa Nyamuzinda, lwamahirima omu maboko g’abahwi nja, aka-Nyamuzinda akala kakola kali omu maboko g’abashombanyi. 8 Enyumpa y’okushengera ekola mulangabule nka muntu banenaguzize. 9 Ebirigu byakazagikayikengesa byoshi byahâhirwe, abana bage b’ebirhaba boshi banigûzibwe omu mirimbwa; engorho y’omushombanyi yahungumwire abana hage b’emisole boshi. 10 Lubaga luhi lurhayimiri omu kashambala kage, nisi erhi okucîhêkera ebi bahagula muli ye. 11 Bamukungwire yeshi, owakazagicîrhonda yene akola mujà. 12 Sinzagya oku oluhêro lwirhu, akashala kirhu, irenge lirhu, byoshi byaha gwirwe, amashanja g’abapagani gabihemwire. 13 Biguma bicigi byankacirhuma rhwalama? 14 Okubundi obôla Matatiyasi n’abagala basharhula emyambalo yaho bayambala sunzu baja omu mishbo minene.

Enterekêro yarhindibuzibwa aha Modini

15 Abarhambo ba mwami bajira omukolo gw’okuseza abantu mpu bahemu kire Nyakasane, banaciyîsha omu lugo lwa Modini, bakolaga bayîshire oku rheganya enterekêro zabo. 16 Bene Israheli banji babashiga, Matatiyasi boshi n’abagala banacigendijira nabo eryabo ihano olundi lunda. 17 Zirya ntumwa za Antiyokusi banacija emunda Matatiyasi ali banacimubwira mpu: «Oli muluzi wa lukengwa na wabuhashe muli luno lugo ogwerhe na bagala bawe na bene winyu osimikirekwo. 18 Jaga eruhya we murhanzi ojire okwôla irhegeko lya mwami lidesire nk’oku agandi mashanja ganajizire, nk’oku abantu ba Yuda banajizire n’abasigire omu Yeruzalemu na ntyôla w’oyûla wene mweshi n’aba omu mulala gwawe mwaba bira ba mwami; we oyûla mweshi n’abana bawe mwahembwa bwenene amasholo n’ensaranga n’ebindi binji mwandu. 19 Matatiyasi anacishuza ahamagaza n’izu linene erhi: «Ciru amashanja goshi g’omu bwami gankamuyumva, ngasi muguma aleke ntyôla idini ly’ababusi bage, ciru bankashimba ntyôla n’obulonza bwabo, n’amarhegeko gage. 20 Nionôla n’abagala bani na bene wirhu rhwashimba idini ly’ababusi birhu. 21 Nnâmahanga arhulange rhurhahîraga rhukaleka akanwa n’amarhegeko gage. 22 Rhurhashimbe amarhegeko ga mwami na ntyôla mpu rhuciberule oku idini lirhu, rhuje akaba ekulyo nisi erhi e kumosho». 23 Oku anayusiderha ebyôla binwa, muyahudi muguma ayegera omu masu g’abandi boshi mpu akola arherekêra nk’oku irhegeko lya mwami linadesire, kuli lulya luhêrero lwali aha Modini. 24 Matatiyasi erhi abona kulya omutula gwamugwarha, yeshi ebya muli omunda byageramwo omusisi, aleka oburhe bwage bwanayâka nk’oku irhegeko linadesire, anacicîguga kuli olya muntu amunigira kulya luhêrero. 25 Muli agôla mango gonêne, aniga olya musirika wa mwami wajag’asêza abandi mpu barherekêre, ahongola na lulya luhêro. 26 Ntyôla kw’obushiru bw’irhegeko^e bwamugendinage, akulikira ntyôla olwiganyo lwa Pinasi walwisagya Zimri, mugala wa Salu. 27 Okubundi obwôla Matatiyasi anacij’ahamagaza omu lugo lwoshi erhi: ngasi yeshi onacigwerhwe n’obushiru oku kanwa ka Nnâmahanga, akaba acilanzire eciragane cage emwa Nnâmahanga, akanye anshimbe. 28 Ye n’abagala bayikirira oku ntondo, bajandika ebi banaligwerhe byoshi omu lugo.

Olwa sabato omw’irungu

29 N’abandi Bayahudi banji bakazagilonza obushinganyanya bwa kanwa ka Nnâmahanga, nabo babungulukira omw’irungu. 30 Mpu bajicibêrera eyôla mu nda boshi n’abana bâbo, na bakâbo, n’ebishwêkwa byabo bisungunu bulya bali bamalibuka. 31 Banacimanyisa emwa basirika bakulu n’engabo zabo zanali aha Yeruzalcmu, murhundu gwa Daudi, oku abantu barhayemire irhegeko lya mwami bajire cifulika omw’irungu. 32 Honahalya ngabo nyin ji y’abasirika ya nacibakulikira, erhi babahikako batwa olugamba balonza okubalwisa olusiku lwa sabato. 33 Banacibabwira mpu akagayo kinyu kamarhalusa! Rhengi muyîshe munajire oku mwami anarhegesire na ntyôla mwanalama. 34 Nabo Abayahudi banacibashuza mpu: rhurharhenge eno munda; rhurhashimbe i rhegeko lya mwami, bulya kwanaba kuvuna olusiku lwa sabato. 35 Honahalya abanya-Sîriya banacibatulakwo entambala. 36 Ci abâbo barhabashuzugya, ba rhaderhaga mpu bakababanda ciru ibuye liguma, ciru mpu bankahamika emi nwa y’obulumba bàlicîfulisiremwo. 37 Rhufire rhweshi haguma oku rhunali, bakolaga bacibwira. Empingu n’igulu bali bahamirizi birhu kuli oku mwarhuyirha buzira kushimba irhegeko ciru n’eliguma. 38 Abasirika babarhabalira ntyôla olusiku lwa sabato, babanigûza boshi kuguma n’abana bâbo, bakâbo n’ebi shwêkwa byabo, bali bantu cihumbi.

Omukolo gwa Matatiyasi n’ogw’engabo yage

39 Matatiyasi erhi ayumva ogwôla mwanzi; babalakira bwenêne, babavugu mulira emirenge, babarhogeza emirenge bwenêne. 40 Banacibwirana mpu: rhukaderha mpu rhwankajira rhweshi nk’oku bene wirhu bajizire, rhukaderha nti, rhurhankalwisa agandi mashanja omu kufungira akalamo kirhu; amarhegeko girhu, buno buno banarhumalira rhweshi hano igulu. 41 Kurhenga olwo lusiku banacirhôla ogûla muhigo mpu: amango hakajira owarhulwisa olwa sabato, nirhu rhunamulwise, rhulekifa nk’oku abirhu bajiraga emunda bali bacifulisire. 42 Enyuma ly’ahola ecigabi c’abanya-Sideni^f bacîlunga kuli bo; bali b’Israheli ba ntwali, bulya boshi banashibiriraga akanwa ka Nnâmahanga. 43 Ngasi boshi banakazagiyâka eryôla ibala, obwo buhanya nabo, bacilunga kuli bo na ntyôla bayushûla emisi yabo. 44 Bayîrha enkola maligo, omu bukunizi bwabo, n’abalerha akavango omu burhe bwabo. Emisigala yayakiraga emwa gandi mashanja yacicîfulika yo. 45 Matatiyasi n’engabo yage bazunguluka omu cihugo coshi baja barhangula empêrero. 46 Bajabakembûla omu kubasêza ngasi bana barhali basag’ikembûlwa, banashimânaga omu Israheli boshi. 47 Banagendekera okuminika eyôla mifiriri. Nobushanja bwabo bwababêra bwinja. 48 Ntyôla irenge lya kanwa ka Nnâmahanga balikûla omu maboko g’abashombanyi na balya bami babi, barhanazigaga omushekera gw’encuku gwashekêreza omu cihugo cabo. Okufa kwa Matatiyasi n’ebinwa byage bizinda 49 Erhi ensiku za Matatiyasi ziheka, anacibwira abana bage erhi: «Bunôla gakola mango ga bucibonyi na mango ga kutwâna omumino mango ga shaba- shaba na ga bukunizi bulikirirwe. 50 Yagi bana bani bajizire obushiru oku kanwa ka Nnâmahanga, muhâne obuzine bwinyu malaganyo g’ababusi birhu garhuma.

51 Kengeri emikolo ababusi birhu bajizire amango banaciri hanôla, ninyu mwanayishibona irenge linene n’izîno linyu lyanayôrha emyaka n’emyaka. 52 Abrahamu k’arhabonekaga mwemezi omu marhangulo abwine k’arhanakuzibagwa rnpu ali muntu wa buyemêre erhi ko binali? 53 Yozefu omu mango g’amalibûko gage alanga amarhegeko ga Nnâmahanga kwarhuma aba murhambo mukulu omu Misiri. 54 Pinasi, shakulu wirhu obushiru ali agwerhe oku ndagâno ya Nnâmahanga bwarhuma ahabwa eyindi ndagâno y’ensiku n’amango. 55 Yozwe omu kuyûkiriza akanwa bwinja, omu kuhamîriza akanwa okushinganine, kwarhuma aba mutwi w’emanja omw’Israheli. 56 Kalebu okuhamiriza okunali omu ndêko kwamuhà ecihimbi c’ecihugo nka kashambala kage. 57 Daudi, okurhinya Nnâmahanga kwage kwarhuma ahabwa obwami bw’e nsiku n’amango. 58 Eliya obushibirizi bwage oku kanwa ka Nnâmahanga bwarhuma ahêkwa omu mpingu. 59 Ananiyasi, Azariyasi na Misaheli okuyemêra kwabo kwabayôkola omu ngulumira y’omuliro. 60 Daniyeli, obwirhonzi bwage bwamuyôkola bwamukûla omu kanwa k’entale. 61 Ntyôla mulole omu ngasi mpiriri y’abantu bagera han’igulu, ngasi baciku bagira Nyamuzinda barhabulabula. 62 Kuziga murhayôbohaga oburhegesi bw’omuntu mugalugalu, irenge li hwera oku cavmvu n’oku binyagasi by’ekuzimu. 63 Ene erhi ye warhina ecikanyi, n’irhondo orhacimushimâne bulya ana shubîre omu katulo n’enkegero zage erhi zamayurha.

64 Kuziga bana bani musimike, mube n’oburhwali bw’okulwira akanwa ka Nnâmahanga bulya kanarhuma mwaja irenge. 65 Loli mwene winyu Simoni, nyishi oku aba mugula w’ihano, mwakazimu yumva ensiku zoshi, yekola wajiba sho winyu oyûla. 66 Yuda Makabeyo, muntu wa ntwali kurhenga eburho bwage, abe murhambo w’engabo zinyu z’abalwi, ahagalike amashanja. 67 Mushubûzagye ngasi banashimba akanwa ka Nnâmahanga boshi mucihôlere olubaga lwirhu. 68 Mugalulire amashanja kulya banajiriraga Israheli na ninyu mwene mucihangane okushimba akanwa ka Nnâmahanga. 69 Anacibagisha, anacija emunda bashakulu wage bajire. 70 Afa omu mwaka gwa igana na makumi ani na ndarhu; abagala banacimubisha omu nshinda y’ababusi bage aha Modini na Israheli anacimushîba n’okumulakira bwenêne.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 2

1᾿Εν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις ἀνέστη Ματταθιας υἱὸς Ιωαννου τοῦ Συμεων ἱερεὺς τῶν υἱῶν Ιωαριβ ἀπὸ Ιερουσαλημ καὶ ἐκάθισεν ἐν Μωδεϊν. 2 καὶ αὐτῷ υἱοὶ πέντε, Ιωαννης ὁ ἐπικαλούμενος Γαδδι, 3 Σιμων ὁ καλούμενος Θασσι, 4 Ιουδας ὁ καλούμενος Μακκαβαῖος, 5 Ελεαζαρ ὁ καλούμενος Αυαραν, Ιωναθης ὁ καλούμενος Απφους. 6 καὶ εἶδεν τὰς βλασφημίας τὰς γινομένας ἐν Ιουδα καὶ ἐν Ιερουσαλημ 7 καὶ εἶπεν Οἴμμοι, ἵνα τί τοῦτο ἐγεννήθην ἰδεῖν τὸ σύντριμμα τοῦ λαοῦ μου καὶ τὸ σύντριμμα τῆς ἁγίας πόλεως καὶ καθίσαι ἐκεῖ ἐν τῷ δοθῆναι αὐτὴν ἐν χειρὶ ἐχθρῶν, τὸ ἁγίασμα ἐν χειρὶ ἀλλοτρίων; 8 ἐγένετο ὁ ναὸς αὐτῆς ὡς ἀνὴρ ἄδοξος, 9 τὰ σκεύη τῆς δόξης αὐτῆς αἰχμάλωτα ἀπήχθη, ἀπεκτάνθη τὰ νήπια αὐτῆς ἐν ταῖς πλατείαις αὐτῆς, οἱ νεανίσκοι αὐτῆς ἐν ῥομφαίᾳ ἐχθροῦ. 10 ποῖον ἔθνος οὐκ ἐκληρονόμησεν βασίλεια καὶ οὐκ ἐκράτησεν τῶν σκύλων αὐτῆς; 11 πᾶς ὁ κόσμος αὐτῆς ἀφῃρέθη, ἀντὶ ἐλευθέρας ἐγένετο εἰς δούλην. 12 καὶ ἰδοὺ τὰ ἅγια ἡμῶν καὶ ἡ καλλονὴ ἡμῶν καὶ ἡ δόξα ἡμῶν ἠρημώθη, καὶ ἐβεβήλωσαν αὐτὰ τὰ ἔθνη. 13 ἵνα τί ἡμῖν ἔτι ζωή; 14 καὶ διέρρηξεν Ματταθιας καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ τὰ ἱμάτια αὐτῶν καὶ περιεβάλοντο σάκκους καὶ ἐπένθησαν σφόδρα. 15 Καὶ ἦλθον οἱ παρὰ τοῦ βασιλέως οἱ καταναγκάζοντες τὴν ἀποστασίαν εἰς Μωδεϊν τὴν πόλιν, ἵνα θυσιάσωσιν. 16 καὶ πολλοὶ ἀπὸ Ισραηλ πρὸς αὐτοὺς προσῆλθον· καὶ Ματταθιας καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ συνήχθησαν. 17 καὶ ἀπεκρίθησαν οἱ παρὰ τοῦ βασιλέως καὶ εἶπον τῷ Ματταθια λέγοντες ῎Αρχων καὶ ἔνδοξος καὶ μέγας εἶ ἐν τῇ πόλει ταύτῃ καὶ ἐστηρισμένος υἱοῖς καὶ ἀδελφοῖς· 18 νῦν πρόσελθε πρῶτος καὶ ποίησον τὸ πρόσταγμα τοῦ βασιλέως, ὡς ἐποίησαν πάντα τὰ ἔθνη καὶ οἱ ἄνδρες Ιουδα καὶ οἱ καταλειφθέντες ἐν Ιερουσαλημ, καὶ ἔσῃ σὺ καὶ οἱ υἱοί σου τῶν φίλων τοῦ βασιλέως, καὶ σὺ καὶ οἱ υἱοί σου δοξασθήσεσθε ἀργυρίῳ καὶ χρυσίῳ καὶ ἀποστολαῖς πολλαῖς. 19 καὶ ἀπεκρίθη Ματταθιας καὶ εἶπεν φωνῇ μεγάλῃ Εἰ πάντα τὰ ἔθνη τὰ ἐν οἴκῳ τῆς βασιλείας τοῦ βασιλέως ἀκούουσιν αὐτοῦ ἀποστῆναι ἕκαστος ἀπὸ λατρείας πατέρων αὐτοῦ καὶ ᾑρετίσαντο ἐν ταῖς ἐντολαῖς αὐτοῦ, 20 κἀγὼ καὶ οἱ υἱοί μου καὶ οἱ ἀδελφοί μου πορευσόμεθα ἐν διαθήκῃ πατέρων ἡμῶν· 21 ἵλεως ἡμῖν καταλιπεῖν νόμον καὶ δικαιώματα· 22 τῶν λόγων τοῦ βασιλέως οὐκ ἀκουσόμεθα παρελθεῖν τὴν λατρείαν ἡμῶν δεξιὰν ἢ ἀριστεράν. 23 καὶ ὡς ἐπαύσατο λαλῶν τοὺς λόγους τούτους, προσῆλθεν ἀνὴρ Ιουδαῖος ἐν ὀφθαλμοῖς πάντων θυσιάσαι ἐπὶ τοῦ βωμοῦ ἐν Μωδεϊν κατὰ τὸ πρόσταγμα τοῦ βασιλέως. 24 καὶ εἶδεν Ματταθιας καὶ ἐζήλωσεν, καὶ ἐτρόμησαν οἱ νεφροὶ αὐτοῦ, καὶ ἀνήνεγκεν θυμὸν κατὰ τὸ κρίμα καὶ δραμὼν ἔσφαξεν αὐτὸν ἐπὶ τὸν βωμόν· 25 καὶ τὸν ἄνδρα τοῦ βασιλέως τὸν ἀναγκάζοντα θύειν ἀπέκτεινεν ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ καὶ τὸν βωμὸν καθεῖλεν. 26 καὶ ἐζήλωσεν τῷ νόμῳ, καθὼς ἐποίησεν Φινεες τῷ Ζαμβρι υἱῷ Σαλωμ. 27 καὶ ἀνέκραξεν Ματταθιας ἐν τῇ πόλει φωνῇ μεγάλῃ λέγων Πᾶς ὁ ζηλῶν τῷ νόμῳ καὶ ἱστῶν διαθήκην ἐξελθέτω ὀπίσω μου. 28 καὶ ἔφυγεν αὐτὸς καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ εἰς τὰ ὄρη καὶ ἐγκατέλιπον ὅσα εἶχον ἐν τῇ πόλει. 29 Τότε κατέβησαν πολλοὶ ζητοῦντες δικαιοσύνην καὶ κρίμα εἰς τὴν ἔρημον καθίσαι ἐκεῖ, 30 αὐτοὶ καὶ οἱ υἱοὶ αὐτῶν καὶ αἱ γυναῖκες αὐτῶν καὶ τὰ κτήνη αὐτῶν, ὅτι ἐσκληρύνθη ἐπ᾽ αὐτοὺς τὰ κακά. 31 καὶ ἀνηγγέλη τοῖς ἀνδράσιν τοῦ βασιλέως καὶ ταῖς δυνάμεσιν, αἳ ἦσαν ἐν Ιερουσαλημ πόλει Δαυιδ ὅτι κατέβησαν ἄνδρες, οἵτινες διεσκέδασαν τὴν ἐντολὴν τοῦ βασιλέως, εἰς τοὺς κρύφους ἐν τῇ ἐρήμῳ. 32 καὶ ἔδραμον ὀπίσω αὐτῶν πολλοὶ καὶ κατελάβοντο αὐτοὺς καὶ παρενέβαλον ἐπ᾽ αὐτοὺς καὶ συνεστήσαντο πρὸς αὐτοὺς πόλεμον ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῶν σαββάτων 33 καὶ εἶπον πρὸς αὐτούς ῞Εως τοῦ νῦν· ἐξελθόντες ποιήσατε κατὰ τὸν λόγον τοῦ βασιλέως, καὶ ζήσεσθε. 34 καὶ εἶπον Οὐκ ἐξελευσόμεθα οὐδὲ ποιήσομεν τὸν λόγον τοῦ βασιλέως βεβηλῶσαι τὴν ἡμέραν τῶν σαββάτων. 35 καὶ ἐτάχυναν ἐπ᾽ αὐτοὺς πόλεμον. 36 καὶ οὐκ ἀπεκρίθησαν αὐτοῖς οὐδὲ λίθον ἐνετίναξαν αὐτοῖς οὐδὲ ἐνέφραξαν τοὺς κρύφους 37 λέγοντες ᾿Αποθάνωμεν πάντες ἐν τῇ ἁπλότητι ἡμῶν· μαρτυρεῖ ἐφ᾽ ἡμᾶς ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ ὅτι ἀκρίτως ἀπόλλυτε ἡμᾶς. 38 καὶ ἀνέστησαν ἐπ᾽ αὐτοὺς ἐν πολέμῳ τοῖς σάββασιν, καὶ ἀπέθανον αὐτοὶ καὶ αἱ γυναῖκες αὐτῶν καὶ τὰ τέκνα αὐτῶν καὶ τὰ κτήνη αὐτῶν ἕως χιλίων ψυχῶν ἀνθρώπων. 39 Καὶ ἔγνω Ματταθιας καὶ οἱ φίλοι αὐτοῦ καὶ ἐπένθησαν ἐπ᾽ αὐτοὺς σφόδρα. 40 καὶ εἶπεν ἀνὴρ τῷ πλησίον αὐτοῦ ᾿Εὰν πάντες ποιήσωμεν ὡς οἱ ἀδελφοὶ ἡμῶν ἐποίησαν καὶ μὴ πολεμήσωμεν πρὸς τὰ ἔθνη ὑπὲρ τῆς ψυχῆς ἡμῶν καὶ τῶν δικαιωμάτων ἡμῶν, νῦν τάχιον ὀλεθρεύσουσιν ἡμᾶς ἀπὸ τῆς γῆς. 41 καὶ ἐβουλεύσαντο τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ λέγοντες Πᾶς ἄνθρωπος, ὃς ἐὰν ἔλθῃ ἐφ᾽ ἡμᾶς εἰς πόλεμον τῇ ἡμέρᾳ τῶν σαββάτων, πολεμήσωμεν κατέναντι αὐτοῦ καὶ οὐ μὴ ἀποθάνωμεν πάντες καθὼς ἀπέθανον οἱ ἀδελφοὶ ἡμῶν ἐν τοῖς κρύφοις. 42 τότε συνήχθησαν πρὸς αὐτοὺς συναγωγὴ Ασιδαίων, ἰσχυροὶ δυνάμει ἀπὸ Ισραηλ, πᾶς ὁ ἑκουσιαζόμενος τῷ νόμῳ· 43 καὶ πάντες οἱ φυγαδεύοντες ἀπὸ τῶν κακῶν προσετέθησαν αὐτοῖς καὶ ἐγένοντο αὐτοῖς εἰς στήριγμα. 44 καὶ συνεστήσαντο δύναμιν καὶ ἐπάταξαν ἁμαρτωλοὺς ἐν ὀργῇ αὐτῶν καὶ ἄνδρας ἀνόμους ἐν θυμῷ αὐτῶν· καὶ οἱ λοιποὶ ἔφυγον εἰς τὰ ἔθνη σωθῆναι. 45 καὶ ἐκύκλωσεν Ματταθιας καὶ οἱ φίλοι αὐτοῦ καὶ καθεῖλον τοὺς βωμοὺς 46 καὶ περιέτεμον τὰ παιδάρια τὰ ἀπερίτμητα, ὅσα εὗρον ἐν ὁρίοις Ισραηλ, ἐν ἰσχύι 47 καὶ ἐδίωξαν τοὺς υἱοὺς τῆς ὑπερηφανίας, καὶ κατευοδώθη τὸ ἔργον ἐν χειρὶ αὐτῶν· 48 καὶ ἀντελάβοντο τοῦ νόμου ἐκ χειρὸς τῶν ἐθνῶν καὶ τῶν βασιλέων καὶ οὐκ ἔδωκαν κέρας τῷ ἁμαρτωλῷ. 49 Καὶ ἤγγισαν αἱ ἡμέραι Ματταθιου ἀποθανεῖν, καὶ εἶπεν τοῖς υἱοῖς αὐτοῦ Νῦν ἐστηρίσθη ὑπερηφανία καὶ ἐλεγμὸς καὶ καιρὸς καταστροφῆς καὶ ὀργὴ θυμοῦ. 50 νῦν, τέκνα, ζηλώσατε τῷ νόμῳ καὶ δότε τὰς ψυχὰς ὑμῶν ὑπὲρ διαθήκης πατέρων ἡμῶν 51 καὶ μνήσθητε τὰ ἔργα τῶν πατέρων, ἃ ἐποίησαν ἐν ταῖς γενεαῖς αὐτῶν, καὶ δέξασθε δόξαν μεγάλην καὶ ὄνομα αἰώνιον. 52 Αβρααμ οὐχὶ ἐν πειρασμῷ εὑρέθη πιστός, καὶ ἐλογίσθη αὐτῷ εἰς δικαιοσύνην; 53 Ιωσηφ ἐν καιρῷ στενοχωρίας αὐτοῦ ἐφύλαξεν ἐντολὴν καὶ ἐγένετο κύριος Αἰγύπτου. 54 Φινεες ὁ πατὴρ ἡμῶν ἐν τῷ ζηλῶσαι ζῆλον ἔλαβεν διαθήκην ἱερωσύνης αἰωνίας. 55 ᾿Ιησοῦς ἐν τῷ πληρῶσαι λόγον ἐγένετο κριτὴς ἐν Ισραηλ. 56 Χαλεβ ἐν τῷ μαρτύρασθαι ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ ἔλαβεν γῆς κληρονομίαν. 57 Δαυιδ ἐν τῷ ἐλέει αὐτοῦ ἐκληρονόμησεν θρόνον βασιλείας εἰς αἰῶνας. 58 Ηλιας ἐν τῷ ζηλῶσαι ζῆλον νόμου ἀνελήμφθη εἰς τὸν οὐρανόν. 59 Ανανιας, Αζαριας, Μισαηλ πιστεύσαντες ἐσώθησαν ἐκ φλογός. 60 Δανιηλ ἐν τῇ ἁπλότητι αὐτοῦ ἐρρύσθη ἐκ στόματος λεόντων. 61 καὶ οὕτως ἐννοήθητε κατὰ γενεὰν καὶ γενεάν, ὅτι πάντες οἱ ἐλπίζοντες ἐπ᾽ αὐτὸν οὐκ ἀσθενήσουσιν. 62 καὶ ἀπὸ λόγων ἀνδρὸς ἁμαρτωλοῦ μὴ φοβηθῆτε, ὅτι ἡ δόξα αὐτοῦ εἰς κόπρια καὶ εἰς σκώληκας· 63 σήμερον ἐπαρθήσεται καὶ αὔριον οὐ μὴ εὑρεθῇ, ὅτι ἐπέστρεψεν εἰς τὸν χοῦν αὐτοῦ, καὶ ὁ διαλογισμὸς αὐτοῦ ἀπολεῖται. 64 τέκνα, ἀνδρίζεσθε καὶ ἰσχύσατε ἐν τῷ νόμῳ, ὅτι ἐν αὐτῷ δοξασθήσεσθε. 65 καὶ ἰδοὺ Συμεων ὁ ἀδελφὸς ὑμῶν, οἶδα ὅτι ἀνὴρ βουλῆς ἐστιν, αὐτοῦ ἀκούετε πάσας τὰς ἡμέρας, αὐτὸς ἔσται ὑμῶν πατήρ. 66 καὶ Ιουδας Μακκαβαῖος ἰσχυρὸς δυνάμει ἐκ νεότητος αὐτοῦ, αὐτὸς ἔσται ὑμῖν ἄρχων στρατιᾶς καὶ πολεμήσει πόλεμον λαῶν. 67 καὶ ὑμεῖς προσάξετε πρὸς ὑμᾶς πάντας τοὺς ποιητὰς τοῦ νόμου καὶ ἐκδικήσατε ἐκδίκησιν τοῦ λαοῦ ὑμῶν· 68 ἀνταπόδοτε ἀνταπόδομα τοῖς ἔθνεσιν καὶ προσέχετε εἰς πρόσταγμα τοῦ νόμου.— 69 καὶ εὐλόγησεν αὐτούς· καὶ προσετέθη πρὸς τοὺς πατέρας αὐτοῦ. 70 καὶ ἀπέθανεν ἐν τῷ ἕκτῳ καὶ τεσσαρακοστῷ καὶ ἑκατοστῷ ἔτει καὶ ἐτάφη ἐν τάφοις πατέρων αὐτοῦ ἐν Μωδεϊν, καὶ ἐκόψαντο αὐτὸν πᾶς Ισραηλ κοπετὸν μέγαν.

3

III. Yuda Makabeyo murhambo w’Abayahudi (166-160 embere za Mwami Yezu)

Obukuze bwa Yuda Makabeyo

1 Yuda, n’elyage lishembano ye Makabeyo, ye mugala wayimire omu bya- ge. 2 Ali agwerhe abarhabazi, bene wabo n’abira b’ishe, banacilwa enta mbala z’Israheli n’oburhwali bunene. 3 Ayushûla irenge ly’olubaga lwage, ahagarhira emirasano yage nka mpe zi, kula entwali y’okunali yankanajira, atula entambala analanga ecihando n’engôrho. 4 Omu kulwa kwage akabwandira nka ntale, nka mwana wa ntale amango akola arninisire omusimbi. 5 Anacija ahiva abalenganya ngasi aha anayumvagya bali hoshi, anaja adu lika muliro ngasi banalonzagya okuja balibuza olubaga lwage. 6 Endyalya, zayongoloka bamarhungwa n’obôba embere zage, banyankola maligo boshi bajuguma n’okuboko kwage kwarhuma omurhûla gulumira hoshi. 7 Okuhimana kwage kwanacijugumya bami banji, kwanalêrha obu shagaluke kuli Yakobo n’okumukumbuluka kwayôrha ensiku zoshi. 8 Azunguluka omu bishagala bya Yuda; anakungushamwo abashombanyi arhenza ntyôla omungo munene omu Israheli. 9 Izîno lyage lyaja irenge kuhika aha igulu lihekera, ashubûliza haguma abali hezire.

Okuhima kurhanzi kwa Yuda

10 Apoloniusi anacishubûza engabo nyinji y’abapagani n’eyindi ngabo y’e Samâriya mpu bayîshilwisa Israheli. 11 Yuda anaciyumva, anaciyîsha lwabu mbana, amuhima amuniga, banji batumirhwa kulinzifa n’abasigalaga bayâka. 12 Abayahudi banacirhôla ebi bajandikaga, naye Yuda anacirhôla engôrho ya Apoloniusi yo anakazirigilwamwo omu kalamo kage koshi. 13 Seroni murha­mbo w’engabo y’abanya-Sîriya, anayumva oku Yuda amashubûza engabo y’abasirika ney’abemêzi omu kulwa anaciderha erhi: 14 Naciha izîno ly’irenge n’obukuze boshi mw’obu bwami; nalwisa Yuda n’engabo yage bulya amagayaguza oburhegesi bwa mwami. 15 Anacirhabâla obwo naye n’engabo nyinji y’abagalugalu, mpu bamurhabâle okucihôla kuli Israheli. 16 Erhi bayegera e ntondo ya Beteroni, Yuda naye anacihuluka n’engabo yage nsungunu mpu agendi mulwisa. 17 Abantu bage erhi bâbona olya nyamugege w’abantu, banacibwira Yuda mpu: ka rhwanahasha rhwe bantu basungunu okulwisa eyi nkumo y’abantu banji ntya, ci bwenêne obûla rhwarhamire n’ene rhurhacihira akantu omu nda. 18 Yuda anacibashuza erhi; «Kunahashikane, duba duba e ngabo nyinji ehimwe n’abantu basungunu, bulya omu masu g’empingu, kwo na kuguma okuyôkola abantu n’engabo nsungunu erhi enyinji. 19 Bulya okuhima na omu matabaro kurharhenga oku bunji bw’engabo ci omu mpingu mwo emisi erhenga. 20 Banaciyisha barhuharhireko, abôla bantu babi mpu barhuherêrekeze rhwene, bakirhwe n’abana birhu mpu banarhuhâhe ebintu. 21 Ci rhwehe gwo rhwafungira amagala girhu n’amarhegeko girhu. 22 Ci yehe âbahungumulira embere zirhu, murhayôbohaga cici. 23 Erhi ayusiderha ntyo acîsuna caligumiza kuli bo: Seroni n’engabo yage bahungumuka bwenêne omu masu gage. 24 Yuda n’engabo yage banacibakulikira luminomino oku mwandagalo gwa Beteroni goshi na kuhika omu kabanda. Hofi bantu magana gali munani banacifa n’abasigalaga bayakira omu cihugo c’Abafilistini. 25 Oku bundi banacirhondêra okuyôboha Yuda na bene wabo n’amashanja goshi ganayûbakaga eburhambi bwabo gakageramwo omusisi. 26 lzino lyagc lyahika oku bwami, n’amashanja goshi gakazishambala ogwa ago matabaro ga Yuda.

Mwami arhegeka Lisiyasi okushâba lsraheli

27 Erhi mwami Antiyokusi ayumva eyôla myanzi yoshi, ajuguma n’oburhe anacirhegeka mpu bashubûze emirhwe y’omu bwami bwage boshi ejire omu rhwe muzibu gw’abasirika. 28 Ahamûla embîko yage agaba oluhembo lwa mwa ka mugumaguma oku mirhwe yage anacibarhegeka mpu babe bacîrheganyize oku kuja aha ngasi banabarhumire. 29 Okuhandi anacibona oku enfaranga z’omu mbîko yage zikola zinyihire; n’oku empongano y’omu bihugo byage erhali nyinganaci, erhi kavango nagandi mabi garhuma bulya amakûla ama rhegeko gàbaga omu cihugo kurhenga mira. 30 Ayobôha mpu arhacibone ebi akazigabulira olubaga lwage nk’oku anakazigijira liguma erhi kabiri omu mwa ka, avangulire olubaga nk’oku abandi bami bali bamushokolire bànakazâgijira. 31 Obwôba bwamuja oku nyomvu, anacirhôla omuhigo gw’okugendinyaga aba Persi lyo ahongesa emirhundu yoshi na ntyôla abone enfaranga nyinji. 32 Asiga Lisiyasi, muntu w’omu baluzi na w’omu mulala gwa mwami mpu alange ecihugo cage kurhenga oku lubibi lw’olwîshi Efrata kuhika oku lubibi lw’e Misiri, 33 mpu anabe mulezi w’omugala Antiyokusi kuhika amango anagaluke. 34 Amuhà oluhande lw’engabo yage n’enjavu, anamukomêreza okujira oku anamurhegesire oku biyerekire abantu b’omu Yuda n’ab’e Yeruzalemu. 35 Amurhegeka mpu arhumeyo engabo y’okugendibalwisa lyo bamalira obuhashe bwa Israheli na ngasi binacisigire aha Yeruzalemu. 36 Mpu banayishihira Omu cihugo cabo abantu ba handi banayishibagabira amashwa omu kugayêshera ecigole. 37 Mwami arhôla olundi luhande lwa engabo yage aha Antiyokusi, omu rnwaka gwa igana na makumi ani na nda, anaciyikira olwîshi lwa Efrata anacigera omu cihugo c’enyanya.

Gorigiyasi na Nikanori omu Yuda

38 Lisiyasi anacicîshoga Ptolemeyo, mugala wa Dorimeni, Nikanori na Go rigiyasi, barhambo ntwali omu matabaro, na bira ba mwami. 39 Anacirhuma haguma nabo, abasirika balambagira n’amagulu bihumbi makumi ani, na banyakulwira oku nfarasi bihumbi nda mpu bagendishaba ecihugo ca Yuda nka kulya mwami anarhegekaga. 40 Banacirhôla enjira yabo, boshi n’emirhwe yabo n’erhi baba bamaja omu Buyahudi banacitwa icumbi hofi n’e Emausi omu kabanda. 41 Ago mango abarhunzi b’ecôla cihugo banaciyumva ogôla mwanzi, banacikomekera n’amasholo n’enfaranga mwandu kuguma n’emiringa baja ebwa cirya cihando mpu bakola bali gula bene Israheli nka bajà. Engabo y’e Sîriya n’ey’omu cihugo c’Abafilistini yacigusha haguma nabo. 42 Yuda na bene wabo banacibona oku obuhanya bwamayushûka n’oku abasirika bahanzire omu lugo lwabo. Bamanya obulonza bwa mwami bw’okumalira olubaga loshi. Banacibwirana mpu: «rhulwire olubaga n’akagombe kirhu katagatifu. 44 Engabo yanacishubûzanya omu ndêko mpu bacirheganye oku matabaro, bashe nge emisi obwonjo n’amababale.

45 Ci muli agôla mango Yeruzalemu arhacibagamwo ndi, erhi akola bwerûle nk’irungu, ntaye ciru n’omuguma omu bana bage wankahashirijamwo nisi erhi kurhengamwo, akagombe k’okushengeramwo erhi bakacinaguzize n’abana b’ihanga erhi bahanzire n’abapagani bayihandamwo buzibu. Obushagaluke bwali bwamahirigirha muli Yakobo, barhayumvagyamwo oli akarhera oli enzenze.

Abayahudi baja omu ihano aha Mispa

46 Bashubuzanya banacija e Mispa aha ishiriza lya Yeruzalemu, bulyala ahôla Mispa haba kurhenga mira hantu h’okushenga kwa Israheli. 47 Banacicishalisa agôla mango, bayambala sunzu, babulagira oluvu omu irhwe, basharhula emyambalo yabo. 48 Banacibungûla ecitabu c’amandiko matagatifu mpu basomemwo oku bajira kulyala abapagani banagendigidôsa embuko y’abazimu bâbo. 49 Banaciyisha badwirhe emyambalo mitagatifu y’obudâhwa, ebirhanzi by’omu myaka yabo; entûlo, banacilêrha n’abanyaciragane. 50 Boshi banaciyâ kuza n’izu lyabo lyoshi enyanya mpu: kurhi rhwajira ebira birugu, ngahi rhwahêka abala bantu. 51 Akagombe kawe katagatifu kanineguzîbwe kanahe mulwa n’abadâhwa bawe, bali omu mishîbo n’omu kurhongêra. 52 Lola oku amashanja goshi gakola galalire okurhumalira. Omanyire omuhigo gwabo kuli rhwe. 53 Kurhigi rhwankabahimaga nka wene orhishirirhurhabâla? 54 Banaci buha emishekera n’okubanda orhuhababo.

55 Enyuma lyaho Yuda anacisinga abarhambo bw’olubaga: aba okurhambula ebihumbi, amagana, arhanu, amakumi. 56 Anacibwira abaciyusigiyûbaka enyumpa, bashuba bacija omu buhya, abashubabacigwika emizabibu yabo, n’abayobohire, mpu bagaluke ngasi muguma omu mwage, nk’oku irhegeko linadesire. 57 Enyuma ly’ahôla engabo yanacirikûla, yagenditwa icumbi aha Emausi olunda lw’emukondwè. 58 Yuda anacibabwira erhi muhwinje bwinja, munabe ba burhwali, mufole munahinike, mube mucirheganyize okulwisa i rhondo agâla mashanja galundumine ahâla mpu garhumalire, rhweshi n’Akagombe kirhu katagatifu. 59 Bulya kuli kukulu kuli rhwe okufira omu ntambala ahali h’okubona amabi gayishira ecihugo cirhu n’Akagombe kirhu katagatifu. 60 Obulonza bw’ow’Enyanya bwajirika.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 3

1 Καὶ ἀνέστη Ιουδας ὁ καλούμενος Μακκαβαῖος υἱὸς αὐτοῦ ἀντ᾽ αὐτοῦ. 2 καὶ ἐβοήθουν αὐτῷ πάντες οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ καὶ πάντες, ὅσοι ἐκολλήθησαν τῷ πατρὶ αὐτοῦ, καὶ ἐπολέμουν τὸν πόλεμον Ισραηλ μετ᾽ εὐφροσύνης. 3 καὶ ἐπλάτυνεν δόξαν τῷ λαῷ αὐτοῦ καὶ ἐνεδύσατο θώρακα ὡς γίγας καὶ συνεζώσατο τὰ σκεύη τὰ πολεμικὰ αὐτοῦ καὶ πολέμους συνεστήσατο σκεπάζων παρεμβολὴν ἐν ῥομφαίᾳ. 4 καὶ ὡμοιώθη λέοντι ἐν τοῖς ἔργοις αὐτοῦ καὶ ὡς σκύμνος ἐρευγόμενος εἰς θήραν. 5 καὶ ἐδίωξεν ἀνόμους ἐξερευνῶν καὶ τοὺς ταράσσοντας τὸν λαὸν αὐτοῦ ἐφλόγισεν. 6 καὶ συνεστάλησαν ἄνομοι ἀπὸ τοῦ φόβου αὐτοῦ, καὶ πάντες οἱ ἐργάται τῆς ἀνομίας συνεταράχθησαν, καὶ εὐοδώθη σωτηρία ἐν χειρὶ αὐτοῦ. 7 καὶ ἐπίκρανεν βασιλεῖς πολλοὺς καὶ εὔφρανεν τὸν Ιακωβ ἐν τοῖς ἔργοις αὐτοῦ, καὶ ἕως τοῦ αἰῶνος τὸ μνημόσυνον αὐτοῦ εἰς εὐλογίαν. 8 καὶ διῆλθεν ἐν πόλεσιν Ιουδα καὶ ἐξωλέθρευσεν ἀσεβεῖς ἐξ αὐτῆς καὶ ἀπέστρεψεν ὀργὴν ἀπὸ Ισραηλ 9 καὶ ὠνομάσθη ἕως ἐσχάτου γῆς καὶ συνήγαγεν ἀπολλυμένους. 10 Καὶ συνήγαγεν ᾿Απολλώνιος ἔθνη καὶ ἀπὸ Σαμαρείας δύναμιν μεγάλην τοῦ πολεμῆσαι πρὸς τὸν Ισραηλ. 11 καὶ ἔγνω Ιουδας καὶ ἐξῆλθεν εἰς συνάντησιν αὐτῷ καὶ ἐπάταξεν αὐτὸν καὶ ἀπέκτεινεν· καὶ ἔπεσον τραυματίαι πολλοί, καὶ οἱ ἐπίλοιποι ἔφυγον. 12 καὶ ἔλαβον τὰ σκῦλα αὐτῶν, καὶ τὴν μάχαιραν ᾿Απολλωνίου ἔλαβεν Ιουδας καὶ ἦν πολεμῶν ἐν αὐτῇ πάσας τὰς ἡμέρας. 13 καὶ ἤκουσεν Σήρων ὁ ἄρχων τῆς δυνάμεως Συρίας ὅτι ἤθροισεν Ιουδας ἄθροισμα καὶ ἐκκλησίαν πιστῶν μετ᾽ αὐτοῦ καὶ ἐκπορευομένων εἰς πόλεμον, 14 καὶ εἶπεν Ποιήσω ἐμαυτῷ ὄνομα καὶ δοξασθήσομαι ἐν τῇ βασιλείᾳ καὶ πολεμήσω τὸν Ιουδαν καὶ τοὺς σὺν αὐτῷ τοὺς ἐξουδενοῦντας τὸν λόγον τοῦ βασιλέως. 15 καὶ προσέθετο καὶ ἀνέβη μετ᾽ αὐτοῦ παρεμβολὴ ἀσεβῶν ἰσχυρὰ βοηθῆσαι αὐτῷ ποιῆσαι τὴν ἐκδίκησιν ἐν υἱοῖς Ισραηλ. 16 καὶ ἤγγισεν ἕως ἀναβάσεως Βαιθωρων, καὶ ἐξῆλθεν Ιουδας εἰς συνάντησιν αὐτῷ ὀλιγοστός. 17 ὡς δὲ εἶδον τὴν παρεμβολὴν ἐρχομένην εἰς συνάντησιν αὐτῶν, εἶπον τῷ Ιουδα Τί δυνησόμεθα ὀλιγοστοὶ ὄντες πολεμῆσαι πρὸς πλῆθος τοσοῦτο ἰσχυρόν; καὶ ἡμεῖς ἐκλελύμεθα ἀσιτοῦντες σήμερον. 18 καὶ εἶπεν Ιουδας Εὔκοπόν ἐστιν συγκλεισθῆναι πολλοὺς ἐν χερσὶν ὀλίγων, καὶ οὐκ ἔστιν διαφορὰ ἐναντίον τοῦ οὐρανοῦ σῴζειν ἐν πολλοῖς ἢ ἐν ὀλίγοις· 19 ὅτι οὐκ ἐν πλήθει δυνάμεως νίκη πολέμου ἐστίν, ἀλλ᾽ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἡ ἰσχύς. 20 αὐτοὶ ἔρχονται ἐφ᾽ ἡμᾶς ἐν πλήθει ὕβρεως καὶ ἀνομίας τοῦ ἐξᾶραι ἡμᾶς καὶ τὰς γυναῖκας ἡμῶν καὶ τὰ τέκνα ἡμῶν τοῦ σκυλεῦσαι ἡμᾶς, 21 ἡμεῖς δὲ πολεμοῦμεν περὶ τῶν ψυχῶν ἡμῶν καὶ τῶν νομίμων ἡμῶν. 22 καὶ αὐτὸς συντρίψει αὐτοὺς πρὸ προσώπου ἡμῶν, ὑμεῖς δὲ μὴ φοβεῖσθε ἀπ᾽ αὐτῶν. 23 ὡς δὲ ἐπαύσατο λαλῶν, ἐνήλατο εἰς αὐτοὺς ἄφνω, καὶ συνετρίβη Σήρων καὶ ἡ παρεμβολὴ αὐτοῦ ἐνώπιον αὐτοῦ. 24 καὶ ἐδίωκον αὐτὸν ἐν τῇ καταβάσει Βαιθωρων ἕως τοῦ πεδίου· καὶ ἔπεσον ἀπ᾽ αὐτῶν εἰς ἄνδρας ὀκτακοσίους, οἱ δὲ λοιποὶ ἔφυγον εἰς γῆν Φυλιστιιμ. 25 καὶ ἤρξατο ὁ φόβος Ιουδου καὶ τῶν ἀδελφῶν αὐτοῦ καὶ ἡ πτόη ἐπέπιπτεν ἐπὶ τὰ ἔθνη τὰ κύκλῳ αὐτῶν· 26 καὶ ἤγγισεν ἕως τοῦ βασιλέως τὸ ὄνομα αὐτοῦ, καὶ ὑπὲρ τῶν παρατάξεων Ιουδου ἐξηγεῖτο τὰ ἔθνη. 27 ῾Ως δὲ ἤκουσεν ὁ βασιλεὺς ᾿Αντίοχος τοὺς λόγους τούτους, ὠργίσθη θυμῷ καὶ ἀπέστειλεν καὶ συνήγαγεν τὰς δυνάμεις πάσας τῆς βασιλείας αὐτοῦ, παρεμβολὴν ἰσχυρὰν σφόδρα. 28 καὶ ἤνοιξεν τὸ γαζοφυλάκιον αὐτοῦ καὶ ἔδωκεν ὀψώνια ταῖς δυνάμεσιν εἰς ἐνιαυτὸν καὶ ἐνετείλατο αὐτοῖς εἶναι ἑτοίμους εἰς πᾶσαν χρείαν. 29 καὶ εἶδεν ὅτι ἐξέλιπεν τὸ ἀργύριον ἐκ τῶν θησαυρῶν καὶ οἱ φόροι τῆς χώρας ὀλίγοι χάριν τῆς διχοστασίας καὶ πληγῆς, ἧς κατεσκεύασεν ἐν τῇ γῇ τοῦ ἆραι τὰ νόμιμα, ἃ ἦσαν ἀφ᾽ ἡμερῶν τῶν πρώτων, 30 καὶ εὐλαβήθη μὴ οὐκ ἔχῃ ὡς ἅπαξ καὶ δὶς εἰς τὰς δαπάνας καὶ τὰ δόματα, ἃ ἐδίδου ἔμπροσθεν δαψιλῇ χειρὶ καὶ ἐπερίσσευσεν ὑπὲρ τοὺς βασιλεῖς τοὺς ἔμπροσθεν, 31 καὶ ἠπορεῖτο τῇ ψυχῇ αὐτοῦ σφόδρα καὶ ἐβουλεύσατο τοῦ πορευθῆναι εἰς τὴν Περσίδα καὶ λαβεῖν τοὺς φόρους τῶν χωρῶν καὶ συναγαγεῖν ἀργύριον πολύ. 32 καὶ κατέλιπεν Λυσίαν ἄνθρωπον ἔνδοξον καὶ ἀπὸ γένους τῆς βασιλείας ἐπὶ τῶν πραγμάτων τοῦ βασιλέως ἀπὸ τοῦ ποταμοῦ Εὐφράτου καὶ ἕως ὁρίων Αἰγύπτου 33 καὶ τρέφειν ᾿Αντίοχον τὸν υἱὸν αὐτοῦ ἕως τοῦ ἐπιστρέψαι αὐτόν· 34 καὶ παρέδωκεν αὐτῷ τὰς ἡμίσεις τῶν δυνάμεων καὶ τοὺς ἐλέφαντας καὶ ἐνετείλατο αὐτῷ περὶ πάντων, ὧν ἠβούλετο, καὶ περὶ τῶν κατοικούντων τὴν Ιουδαίαν καὶ Ιερουσαλημ 35 ἀποστεῖλαι ἐπ᾽ αὐτοὺς δύναμιν τοῦ ἐκτρῖψαι καὶ ἐξᾶραι τὴν ἰσχὺν Ισραηλ καὶ τὸ κατάλειμμα Ιερουσαλημ καὶ ἆραι τὸ μνημόσυνον αὐτῶν ἀπὸ τοῦ τόπου 36 καὶ κατοικίσαι υἱοὺς ἀλλογενεῖς ἐν πᾶσιν τοῖς ὁρίοις αὐτῶν καὶ κατακληροδοτῆσαι τὴν γῆν αὐτῶν. 37 καὶ ὁ βασιλεὺς παρέλαβεν τὰς ἡμίσεις τῶν δυνάμεων τὰς καταλειφθείσας καὶ ἀπῆρεν ἀπὸ ᾿Αντιοχείας ἀπὸ πόλεως βασιλείας αὐτοῦ ἔτους ἑβδόμου καὶ τεσσαρακοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ καὶ διεπέρασεν τὸν Εὐφράτην ποταμὸν καὶ διεπορεύετο τὰς ἐπάνω χώρας. 38 Καὶ ἐπέλεξεν Λυσίας Πτολεμαῖον τὸν Δορυμένους καὶ Νικάνορα καὶ Γοργίαν, ἄνδρας δυνατοὺς τῶν φίλων τοῦ βασιλέως, 39 καὶ ἀπέστειλεν μετ᾽ αὐτῶν τεσσαράκοντα χιλιάδας ἀνδρῶν καὶ ἑπτακισχιλίαν ἵππον τοῦ ἐλθεῖν εἰς γῆν Ιουδα καὶ καταφθεῖραι αὐτὴν κατὰ τὸν λόγον τοῦ βασιλέως. 40 καὶ ἀπῆρεν σὺν πάσῃ τῇ δυνάμει αὐτῶν, καὶ ἦλθον καὶ παρενέβαλον πλησίον Αμμαους ἐν τῇ γῇ τῇ πεδινῇ. 41 καὶ ἤκουσαν οἱ ἔμποροι τῆς χώρας τὸ ὄνομα αὐτῶν καὶ ἔλαβον ἀργύριον καὶ χρυσίον πολὺ σφόδρα καὶ πέδας καὶ ἦλθον εἰς τὴν παρεμβολὴν τοῦ λαβεῖν τοὺς υἱοὺς Ισραηλ εἰς παῖδας. καὶ προσετέθησαν πρὸς αὐτοὺς δύναμις Συρίας καὶ γῆς ἀλλοφύλων. 42 καὶ εἶδεν Ιουδας καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ ὅτι ἐπληθύνθη τὰ κακὰ καὶ αἱ δυνάμεις παρεμβάλλουσιν ἐν τοῖς ὁρίοις αὐτῶν, καὶ ἐπέγνωσαν τοὺς λόγους τοῦ βασιλέως, οὓς ἐνετείλατο ποιῆσαι τῷ λαῷ εἰς ἀπώλειαν καὶ συντέλειαν, 43 καὶ εἶπαν ἕκαστος πρὸς τὸν πλησίον αὐτοῦ ᾿Αναστήσωμεν τὴν καθαίρεσιν τοῦ λαοῦ ἡμῶν καὶ πολεμήσωμεν περὶ τοῦ λαοῦ ἡμῶν καὶ τῶν ἁγίων. 44 καὶ ἠθροίσθη ἡ συναγωγὴ τοῦ εἶναι ἑτοίμους εἰς πόλεμον καὶ τοῦ προσεύξασθαι καὶ αἰτῆσαι ἔλεος καὶ οἰκτιρμούς. 45 καὶ Ιερουσαλημ ἦν ἀοίκητος ὡς ἔρημος, οὐκ ἦν ὁ εἰσπορευόμενος καὶ ἐκπορευόμενος ἐκ τῶν γενημάτων αὐτῆς, καὶ τὸ ἁγίασμα καταπατούμενον, καὶ υἱοὶ ἀλλογενῶν ἐν τῇ ἄκρᾳ, κατάλυμα τοῖς ἔθνεσιν· καὶ ἐξήρθη τέρψις ἐξ Ιακωβ, καὶ ἐξέλιπεν αὐλὸς καὶ κινύρα. 46 καὶ συνήχθησαν καὶ ἤλθοσαν εἰς Μασσηφα κατέναντι Ιερουσαλημ, ὅτι τόπος προσευχῆς ἦν ἐν Μασσηφα τὸ πρότερον τῷ Ισραηλ. 47 καὶ ἐνήστευσαν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ καὶ περιεβάλοντο σάκκους καὶ σποδὸν ἐπὶ τὴν κεφαλὴν αὐτῶν καὶ διέρρηξαν τὰ ἱμάτια αὐτῶν. 48 καὶ ἐξεπέτασαν τὸ βιβλίον τοῦ νόμου περὶ ὧν ἐξηρεύνων τὰ ἔθνη τὰ ὁμοιώματα τῶν εἰδώλων αὐτῶν. 49 καὶ ἤνεγκαν τὰ ἱμάτια τῆς ἱερωσύνης καὶ τὰ πρωτογενήματα καὶ τὰς δεκάτας καὶ ἤγειραν τοὺς ναζιραίους, οἳ ἐπλήρωσαν τὰς ἡμέρας, 50 καὶ ἐβόησαν φωνῇ εἰς τὸν οὐρανὸν λέγοντες Τί ποιήσωμεν τούτοις καὶ ποῦ αὐτοὺς ἀπαγάγωμεν, 51 καὶ τὰ ἅγιά σου καταπεπάτηνται καὶ βεβήλωνται καὶ οἱ ἱερεῖς σου ἐν πένθει καὶ ταπεινώσει; 52 καὶ ἰδοὺ τὰ ἔθνη συνῆκται ἐφ᾽ ἡμᾶς τοῦ ἐξᾶραι ἡμᾶς· σὺ οἶδας ἃ λογίζονται ἐφ᾽ ἡμᾶς. 53 πῶς δυνησόμεθα ὑποστῆναι κατὰ πρόσωπον αὐτῶν, ἐὰν μὴ σὺ βοηθήσῃς ἡμῖν; 54 καὶ ἐσάλπισαν ταῖς σάλπιγξιν καὶ ἐβόησαν φωνῇ μεγάλῃ. 55καὶ μετὰ τοῦτο κατέστησεν Ιουδας ἡγουμένους τοῦ λαοῦ, χιλιάρχους καὶ ἑκατοντάρχους καὶ πεντηκοντάρχους καὶ δεκαδάρχους. 56 καὶ εἶπεν τοῖς οἰκοδομοῦσιν οἰκίας καὶ μνηστευομένοις γυναῖκας καὶ φυτεύουσιν ἀμπελῶνας καὶ δειλοῖς ἀποστρέφειν ἕκαστον εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ κατὰ τὸν νόμον. 57 καὶ ἀπῆρεν ἡ παρεμβολή, καὶ παρενέβαλον κατὰ νότον Αμμαους. 58 καὶ εἶπεν Ιουδας Περιζώσασθε καὶ γίνεσθε εἰς υἱοὺς δυνατοὺς καὶ γίνεσθε ἕτοιμοι εἰς πρωὶ τοῦ πολεμῆσαι ἐν τοῖς ἔθνεσιν τούτοις τοῖς ἐπισυνηγμένοις ἐφ᾽ ἡμᾶς ἐξᾶραι ἡμᾶς καὶ τὰ ἅγια ἡμῶν· 59 ὅτι κρεῖσσον ἡμᾶς ἀποθανεῖν ἐν τῷ πολέμῳ ἢ ἐπιδεῖν ἐπὶ τὰ κακὰ τοῦ ἔθνους ἡμῶν καὶ τῶν ἁγίων. 60 ὡς δ᾽ ἂν ᾖ θέλημα ἐν οὐρανῷ, οὕτως ποιήσει.

4

Entambala y’Emausi

1 Gorigiyasi anacijaho arhôla abasirika bagenda n’amagulu bihumbi birhanu, abalwira oku nfarasi cihumbi balya b’entwali: banacigenda badufu. 2 Mpu bagendigorha ecihando c’Abayahudi n’okubarhibukira cîfudukwe, abantu b’omu cishagala c’e Siyoni bayîsha babalangûla enjira. 3 Yuda arhi ayumva okola yene boshi n’abantu bage b’entwali, barhabâla mpu bakoze entambala kuli ogwôla murhwe gwali aha Emausi, 4 oku emirhwe yabo eciri eshandabine eburhambi bw’ecihando. 5 Gorigiyasi anacirhibukira budufu omu cihando ca Yuda. Ci konene arhacishimanagakwo ndi; okubundi anacirhondêra okuja abalongereza omu mirhundu, erhi anaja acibwira erhi: barhuyasire. 6 Erhi bucaûla Yuda alamukira oku kabanda n’engabo yage ya bihumbi bisharhu; ci konene barhali badwirhe empenzi ciru n’engôrho bakasîmire muli ago mango. 7 Erhi balangira ecihando c’abapagani coshi cizibu na cibambize n’abalwi na nfarasi boshi bacizungulusire, bali bantu bakomera entambala.

8 Yuda anacibwira abantu baec erhi: murhayobahaga ogwôla mwandu, mu rhanarhemukaga hano bamutulakwo entambala. 9 Kengeri kurhi ababusi birhu bafumaga omu nyanja erhi Faraoni akola abashimbire n’engabo y’abasirika bage. 10 Ci bunôla rhuyakuzagye omu mpingu, anahashirhufa lukogo, anake ngere galya malaganyo gage n’ababusi birhu, kandi anamalira oku lwene eyôla ngabo mwabona embere zirhu. 11 N’ahôla amashanja ganamanya oku hali olwira n’oku langa Israheli.

12 Balya bashombanyi banaciyinamula amasu, banacilangira Abayahudi bayîshire babarhabâlire. 13 Banacishagamuka omu cihando bakola bakoza e ntambala, n’abo abasirika ba Yuda banaciyîsha babuha emishekera. 14 Lwana cibumbana, abashombanyi, embaga zahungumuka zoshi, banacikûla omulindi omu kabanda. 15 Abali bazinda boshi bahungumuka n’engôrho y’Abayahudi. nabo abôla Bayahudi, banacibaminika kuhika aha Gezeri na kuja omu kabanda ka Idumeya, bâbo e Azoti, lwanacigenzikanwa na Yaniya, omu bashombanyi mwafamwo hofi bihumbi bisharhu.

16 Okubundi Yuda n’engabo yage bashubûka emunda bali baminikirc aba shombanyi. 17 Anacibwira olubaga erhi: Murhahubiraga okuhagula, bulya eyi ndi ntambala eciri yarhulinda: 18 Gorigiyasi na ecikembe cage bali omu ntondo hofi nirhu, muhire omurhima omu nda rhulwise abôla bashombanyi birhu, buzinda mwanayishigiba lyo muhagula buzira bôba, ebijandikwa byabo. 19 Oku Yuda anacidwirhe aderha ntyôla, banacilangira cigamba ciguma c’abantu ba Gorigiyasi canacilabukira oku ntondo. 20 Bâbona oku abâbo kuyâka bayasire n’oku Abayahudi badulisire ecihando cabo muliro, gulya mugi bakazagilangira gwatumbûka gone, gwakazagiyerekana ebyabire. 21 Omu kubona ntyôla barhemuka, n’erhi babona omu kabanda oku bene Yuda bacirheganyize okulwa. 22 Lero boshi bajiyakira omu cihugo c’Abafilistini. 23 Enyuma lyahôla Yuda abaga lyo ayishihagula; bagukumba amasholo, enfaranga emishangi y’akaduku k’akalinga n’ak’omukara na bindi hirugu binji. 24 Erhi bakola bashubûka, Abayahudi bayimba enyimbo banakuza Ow’enyanya bayîsha baderha mpu: «Bulya ali mwinja, n’obwonjo bwage buli bw’ensiku n’amango». 25 Kurhenga olwo lusiku, Bene Israheli barhangirhamûka. 26 Baguma bafumaga muli balya shombanyi, bagendimanyisa Lisiyasi ebyabire. 27 Erhi ayumva ntyo, arhoga, arhemuka ebwa kuba emihigo yage erhacibaga nka oku anali alangalire n’ebwa kuba amarhegeko ga mwami garhacigendekaga.

Lisiyasi arhabâla obwa burhanzi

28 Omu mwaka gwakulikiraga, Lisiyasi ashubikomekera n’abasirika bage bagenda n’amagulu, bali bihumbi makumi galindarhu, boshi ntwali, na bihumbi birhanu bya balwira oku nfarasi mpu arhabalire Abayahudi. 29 Banacilikûla omu Idumeya banacitwa icumbi hofi na Betisuri. Yuda anacibarhabalira n’engabo yage ya bantu bihumbi ikumi. 30 Omu kubona eyoôla ngabo nzibuzibu ashenga ntyâla: Oyagirwe waliha côkola w’Israheli. We watwaga omu mulala gwa olya muntu ntagagajwa n’okuboko kwa mwambali wawe Daudi, we wanahânaga ecihando c’Abafilistini omu maboko ga Yonatani, mugala wa Saulo boshi n’omubarhuzi w’emirasano yage. 31 Ogonyererage eyira ngabo omu maboko g’oluhaga lwawe Israheli, enshonyi zibabumbe boshi n’abasirika bâbo abagenda n’amagulu na banyakulwira oku nfarasi bâbo. 32 Ohire entemu omu bigamba byabo, orhibule eyôla misi yabo balimbira n’okuhimwa kwabo, ojire kubajugumye. 33 Obagalike n’engôrho y’abakukunda, na ngasi boshi banayishi izîno lyawe bakuhe ebitakiro bya okukukuza. 34 Lwanacibumbana, bantu bihumbi birhanu byanacifa omu ngabo ya Lisiyasi banacikahirima embere z’Abayahudi. 35 Erhi abona engabo yage yamahimwa, n’oku oburhwali bwa bene Yuda buli, abali bacihanyire mpu balame erhi bafe n’oburhwali, Lisiyasi anacishubira e Antiyokiya, anacishubûza eyindi ngabo nyinji kulusha mpu ayishubirane e Buyahudi.

Obucêse bw’ecirhinyiro

36 Yuda na bene wabo banaciderha mpu: Lola oku rhwamahima abasho mbanyi birhu. Kanyi rhugendicêsa ecirhinyiro cirhu rhunacishagalule. 37 Engabo yoshi yanacishubûzanya, yanacisôkera oku ntondo ya Siyoni. 38 Bashimâna kuli eyo ntondo aka-Nyamuzinda gukola guba mulangabule, oluhêrero erhi mira balusherezagya, ebirhebo erhi byarhenzire, obululi erhi bûkola bumeziremwo ebiri nka oku ntondo, ebisîka erhi mira byahongolagwa. 39 Okuhandi boshi banacisharhangula emyambalo yabo, baja omu mishîbo minene, babulagira oluvu okw’irhwe lyabo. 40 Okuhandi boshi bafukama bayunamiriza akamalanga kahika oku idaho erhi n’emishekera edwirhe yabûhwa, boshi bakazibandira orhuhababo emalunga.

41 Okuhandi Yuda anacirhegeka murhwe muguma mpu bagendilwisa ab’e Sîriya baciri omu cihugo kuhika bacêse e cirhinyiro. 42 Okubundi anacicîshoga abadâhwa barhaliko ishembo, abacigwerhe obushiru oku kanwa ka Nnamaha nga. 43 Bacêsa aka-Nyamuzinda, banacilunda hantu haguma galya mabuye bakahomôlagamwo.

44 Okuhandi bacidôsa kurhi bankajira oluhêrero lw’cnterekêro lwahemula gwa. 45 Enkengero nyinji zanacibayishira z’okuluhongola lulya luhêrero, lulekibakoza nshonyi kulya kuba abapagani baluzinzize. Banaciluhongola, 46 n’okugendilunda amabuye galo oku ntondo y’aka-Nyamuzinda, aha hantu hashinganine, okubalinda omulêbi wababwira oku bajira. 47 Banacirhôla amabuye nka kulya ganali, kulya irhegeko linadesire, banaciyûbakamwo oluhêrero luhyahya nka oku binadesirwe omu burhegesi bwa mira. 48 Banaciyûbaka ahatagatifu kuguma n’omu ndalala y’aka-Nyamuzinda; bayumanyanya obululi. 49 Bashubihiramwo ebirugu bihyahya, bahiramwo akandikandi kamole; oluhêro lw’omugavu n’eyindi ntalule. 50 Batumbûkiza enshangi oku luhêro, bayâsa matara gali oku kamole ganacimoleka omu ka-Nyamuzinda koshi. 51 Banacihira emigati oku ntalule banacimanika emyenda, emishangi. Erhi baba bamayûsa emikolo banajiraga yoshi, 52 omu nsiku makumi abiri n’irhanu z’omwezi gwa mwenda, ogwôla mwezi guderhwa Kisilewu, omu mwaka gw’igana na makumi ani na munani, banacizûka hibungubungu, 53 Banacigendirherekêra enterekêro kulya irhegeko linadesire kuli lulya luhêro luhyahya, lw’enterekêro z’emba gwa banali bamarheganya. 54 Bajira olusiku lukulu lw’okugishwa kw’oluhêrero. 55 Olubaga lwoshi lwafukamiriza, lwaharamya, lwanacikuza ow’enyanya ye wabahimiraga abashombanyi. 56 Bageza nsiku munani erhi bajira olukulu lw’okugishwa kw’oluhêro, banacirherekêra embagwa zabo n’obusime bunene, barherekêra enterekêro z’omurhûla n’ez’okukuza. 57 Banaciyinjihya amalanga g’aka-Nyamuzinda n’ebiri nka bimane bya masholo, banacishakûlula emihango y’aka-Nyamuzinda kuguma n’ebisika, banacihiramwo enyumvi. 58 Olubaga lwashagaluka bwenêne n’enshonyi z’abapagani balubonesagya zahwa. 59 Yuda boshi na bene wabo kuguma n’olubaga (endeko y’Israheli), banacirhôla emihigo mpu agôla mango oluhêro lwagishagwa, gakayôrha gakengwa ngasi mwaka miregerege munani kurhenga omo nsiku munani, kurhenga omu nsiku makumi abiri n’irhanu z’omwezi gwa mwenda, basîme banacîshinge.

60 Muli agôla mango gonene, omu marhambi g’entondo ya Sinayi bamuzo ngolosa ngurhu zijire enyanya n’eminara mizibuzibu, mpu lyo abapagani balekicishubiyîsha n’okuhemukira eyôla nyumpa okw’embere. 61 Yuda ahiraho abalanzi bakazagilanga entondo Siyoni. Azibuhya Betisuri mpu lyo olubaga luba n’akacikirizo kazibu ah’ishiriza lya Idumeya.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 4

1 Καὶ παρέλαβεν Γοργίας πεντακισχιλίους ἄνδρας καὶ χιλίαν ἵππον ἐκλεκτήν, καὶ ἀπῆρεν ἡ παρεμβολὴ νυκτὸς 2 ὥστε ἐπιβαλεῖν ἐπὶ τὴν παρεμβολὴν τῶν Ιουδαίων καὶ πατάξαι αὐτοὺς ἄφνω· καὶ υἱοὶ τῆς ἄκρας ἦσαν αὐτῷ ὁδηγοί. 3 καὶ ἤκουσεν Ιουδας καὶ ἀπῆρεν αὐτὸς καὶ οἱ δυνατοὶ πατάξαι τὴν δύναμιν τοῦ βασιλέως τὴν ἐν Αμμαους, 4 ἕως ἔτι ἐσκορπισμέναι ἦσαν αἱ δυνάμεις ἀπὸ τῆς παρεμβολῆς. 5 καὶ ἦλθεν Γοργίας εἰς τὴν παρεμβολὴν Ιουδου νυκτὸς καὶ οὐδένα εὗρεν· καὶ ἐζήτει αὐτοὺς ἐν τοῖς ὄρεσιν, ὅτι εἶπεν Φεύγουσιν οὗτοι ἀφ᾽ ἡμῶν. 6 καὶ ἅμα ἡμέρᾳ ὤφθη Ιουδας ἐν τῷ πεδίῳ ἐν τρισχιλίοις ἀνδράσιν· πλὴν καλύμματα καὶ μαχαίρας οὐκ εἶχον ὡς ἠβούλοντο. 7 καὶ εἶδον παρεμβολὴν ἐθνῶν ἰσχυρὰν καὶ τεθωρακισμένην καὶ ἵππον κυκλοῦσαν αὐτήν, καὶ οὗτοι διδακτοὶ πολέμου. 8καὶ εἶπεν Ιουδας τοῖς ἀνδράσιν τοῖς μετ᾽ αὐτοῦ Μὴ φοβεῖσθε τὸ πλῆθος αὐτῶν καὶ τὸ ὅρμημα αὐτῶν μὴ δειλωθῆτε· 9 μνήσθητε ὡς ἐσώθησαν οἱ πατέρες ἡμῶν ἐν θαλάσσῃ ἐρυθρᾷ, ὅτε ἐδίωκεν αὐτοὺς Φαραω ἐν δυνάμει· 10 καὶ νῦν βοήσωμεν εἰς οὐρανόν, εἰ θελήσει ἡμᾶς καὶ μνησθήσεται διαθήκης πατέρων καὶ συντρίψει τὴν παρεμβολὴν ταύτην κατὰ πρόσωπον ἡμῶν σήμερον, 11 καὶ γνώσονται πάντα τὰ ἔθνη ὅτι ἔστιν ὁ λυτρούμενος καὶ σῴζων τὸν Ισραηλ. 12 καὶ ἦραν οἱ ἀλλόφυλοι τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν καὶ εἶδον αὐτοὺς ἐρχομένους ἐξ ἐναντίας 13 καὶ ἐξῆλθον ἐκ τῆς παρεμβολῆς εἰς πόλεμον· καὶ ἐσάλπισαν οἱ παρὰ Ιουδου 14 καὶ συνῆψαν, καὶ συνετρίβησαν τὰ ἔθνη καὶ ἔφυγον εἰς τὸ πεδίον, 15 οἱ δὲ ἔσχατοι πάντες ἔπεσον ἐν ῥομφαίᾳ. καὶ ἐδίωξαν αὐτοὺς ἕως Γαζηρων καὶ ἕως τῶν πεδίων τῆς Ιδουμαίας καὶ ᾿Αζώτου καὶ Ιαμνείας, καὶ ἔπεσαν ἐξ αὐτῶν εἰς ἄνδρας τρισχιλίους. 16 καὶ ἀπέστρεψεν Ιουδας καὶ ἡ δύναμις ἀπὸ τοῦ διώκειν ὄπισθεν αὐτῶν 17 καὶ εἶπεν πρὸς τὸν λαόν Μὴ ἐπιθυμήσητε τῶν σκύλων, ὅτι πόλεμος ἐξ ἐναντίας ἡμῶν, 18 καὶ Γοργίας καὶ ἡ δύναμις ἐν τῷ ὄρει ἐγγὺς ἡμῶν· ἀλλὰ στῆτε νῦν ἐναντίον τῶν ἐχθρῶν ἡμῶν καὶ πολεμήσατε αὐτούς, καὶ μετὰ ταῦτα λάβετε τὰ σκῦλα μετὰ παρρησίας. 19 ἔτι πληροῦντος Ιουδου ταῦτα μέρος τι ὤφθη ἐκκύπτον ἐκ τοῦ ὄρους· 20 καὶ εἶδεν ὅτι τετρόπωνται, καὶ ἐμπυρίζουσιν τὴν παρεμβολήν· ὁ γὰρ καπνὸς ὁ θεωρούμενος ἐνεφάνιζεν τὸ γεγονός. 21 οἱ δὲ ταῦτα συνιδόντες ἐδειλώθησαν σφόδρα· συνιδόντες δὲ καὶ τὴν Ιουδου παρεμβολὴν ἐν τῷ πεδίῳ ἑτοίμην εἰς παράταξιν 22 ἔφυγον πάντες εἰς γῆν ἀλλοφύλων. 23 καὶ Ιουδας ἀνέστρεψεν ἐπὶ τὴν σκυλείαν τῆς παρεμβολῆς, καὶ ἔλαβον χρυσίον πολὺ καὶ ἀργύριον καὶ ὑάκινθον καὶ πορφύραν θαλασσίαν καὶ πλοῦτον μέγαν. 24 καὶ ἐπιστραφέντες ὕμνουν καὶ εὐλόγουν εἰς οὐρανὸν ὅτι καλόν, ὅτι εἰς τὸν αἰῶνα τὸ ἔλεος αὐτοῦ. 25 καὶ ἐγενήθη σωτηρία μεγάλη τῷ Ισραηλ ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ. 26 ῞Οσοι δὲ τῶν ἀλλοφύλων διεσώθησαν, παραγενηθέντες ἀπήγγειλαν τῷ Λυσίᾳ πάντα τὰ συμβεβηκότα. 27 ὁ δὲ ἀκούσας συνεχύθη καὶ ἠθύμει, ὅτι οὐχ οἷα ἤθελεν, τοιαῦτα ἐγεγόνει τῷ Ισραηλ, καὶ οὐχ οἷα αὐτῷ ἐνετείλατο ὁ βασιλεύς, ἐξέβη. 28 καὶ ἐν τῷ ἐρχομένῳ ἐνιαυτῷ συνελόχησεν ἀνδρῶν ἐπιλέκτων ἑξήκοντα χιλιάδας καὶ πεντακισχιλίαν ἵππον ὥστε ἐκπολεμῆσαι αὐτούς. 29 καὶ ἦλθον εἰς τὴν Ιδουμαίαν καὶ παρενέβαλον ἐν Βαιθσουροις, καὶ συνήντησεν αὐτοῖς Ιουδας ἐν δέκα χιλιάσιν ἀνδρῶν. 30 καὶ εἶδεν τὴν παρεμβολὴν ἰσχυρὰν καὶ προσηύξατο καὶ εἶπεν Εὐλογητὸς εἶ, ὁ σωτὴρ Ισραηλ ὁ συντρίψας τὸ ὅρμημα τοῦ δυνατοῦ ἐν χειρὶ τοῦ δούλου σου Δαυιδ καὶ παρέδωκας τὴν παρεμβολὴν τῶν ἀλλοφύλων εἰς χεῖρας Ιωναθου υἱοῦ Σαουλ καὶ τοῦ αἴροντος τὰ σκεύη αὐτοῦ· 31 οὕτως σύγκλεισον τὴν παρεμβολὴν ταύτην ἐν χειρὶ λαοῦ σου Ισραηλ, καὶ αἰσχυνθήτωσαν ἐπὶ τῇ δυνάμει καὶ τῇ ἵππῳ αὐτῶν· 32 δὸς αὐτοῖς δειλίαν καὶ τῆξον θράσος ἰσχύος αὐτῶν, καὶ σαλευθήτωσαν τῇ συντριβῇ αὐτῶν· 33 κατάβαλε αὐτοὺς ῥομφαίᾳ ἀγαπώντων σε, καὶ αἰνεσάτωσάν σε πάντες οἱ εἰδότες τὸ ὄνομά σου ἐν ὕμνοις. 34 καὶ συνέβαλλον ἀλλήλοις, καὶ ἔπεσον ἐκ τῆς παρεμβολῆς Λυσίου εἰς πεντακισχιλίους ἄνδρας καὶ ἔπεσον ἐξ ἐναντίας αὐτῶν. 35 ἰδὼν δὲ Λυσίας τὴν γενομένην τροπὴν τῆς αὑτοῦ συντάξεως, τῆς δὲ Ιουδου τὸ γεγενημένον θάρσος καὶ ὡς ἕτοιμοί εἰσιν ἢ ζῆν ἢ τεθνηκέναι γενναίως, ἀπῆρεν εἰς ᾿Αντιόχειαν καὶ ἐξενολόγει πλεοναστὸν πάλιν παραγίνεσθαι εἰς τὴν Ιουδαίαν. 36 Εἶπεν δὲ Ιουδας καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ ᾿Ιδοὺ συνετρίβησαν οἱ ἐχθροὶ ἡμῶν, ἀναβῶμεν καθαρίσαι τὰ ἅγια καὶ ἐγκαινίσαι. 37 καὶ συνήχθη ἡ παρεμβολὴ πᾶσα καὶ ἀνέβησαν εἰς ὄρος Σιων. 38 καὶ εἶδον τὸ ἁγίασμα ἠρημωμένον καὶ τὸ θυσιαστήριον βεβηλωμένον καὶ τὰς θύρας κατακεκαυμένας καὶ ἐν ταῖς αὐλαῖς φυτὰ πεφυκότα ὡς ἐν δρυμῷ ἢ ὡς ἐν ἑνὶ τῶν ὀρέων καὶ τὰ παστοφόρια καθῃρημένα. 39 καὶ διέρρηξαν τὰ ἱμάτια αὐτῶν καὶ ἐκόψαντο κοπετὸν μέγαν καὶ ἐπέθεντο σποδὸν 40καὶ ἔπεσαν ἐπὶ πρόσωπον ἐπὶ τὴν γῆν καὶ ἐσάλπισαν ταῖς σάλπιγξιν τῶν σημασιῶν καὶ ἐβόησαν εἰς οὐρανόν. 41 τότε ἐπέταξεν Ιουδας ἀνδράσιν πολεμεῖν τοὺς ἐν τῇ ἄκρᾳ, ἕως καθαρίσῃ τὰ ἅγια. 42 καὶ ἐπελέξατο ἱερεῖς ἀμώμους θελητὰς νόμου, 43 καὶ ἐκαθάρισαν τὰ ἅγια καὶ ἦραν τοὺς λίθους τοῦ μιασμοῦ εἰς τόπον ἀκάθαρτον. 44 καὶ ἐβουλεύσαντο περὶ τοῦ θυσιαστηρίου τῆς ὁλοκαυτώσεως τοῦ βεβηλωμένου, τί αὐτῷ ποιήσωσιν· 45 καὶ ἔπεσεν αὐτοῖς βουλὴ ἀγαθὴ καθελεῖν αὐτό, μήποτε γένηται αὐτοῖς εἰς ὄνειδος ὅτι ἐμίαναν τὰ ἔθνη αὐτό· καὶ καθεῖλον τὸ θυσιαστήριον 46 καὶ ἀπέθεντο τοὺς λίθους ἐν τῷ ὄρει τοῦ οἴκου ἐν τόπῳ ἐπιτηδείῳ μέχρι τοῦ παραγενηθῆναι προφήτην τοῦ ἀποκριθῆναι περὶ αὐτῶν. 47 καὶ ἔλαβον λίθους ὁλοκλήρους κατὰ τὸν νόμον καὶ ᾠκοδόμησαν θυσιαστήριον καινὸν κατὰ τὸ πρότερον. 48 καὶ ᾠκοδόμησαν τὰ ἅγια καὶ τὰ ἐντὸς τοῦ οἴκου καὶ τὰς αὐλὰς ἡγίασαν 49 καὶ ἐποίησαν σκεύη ἅγια καινὰ καὶ εἰσήνεγκαν τὴν λυχνίαν καὶ τὸ θυσιαστήριον τῶν θυμιαμάτων καὶ τὴν τράπεζαν εἰς τὸν ναόν. 50 καὶ ἐθυμίασαν ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον καὶ ἐξῆψαν τοὺς λύχνους τοὺς ἐπὶ τῆς λυχνίας, καὶ ἔφαινον ἐν τῷ ναῷ. 51 καὶ ἐπέθηκαν ἐπὶ τὴν τράπεζαν ἄρτους καὶ ἐξεπέτασαν τὰ καταπετάσματα. καὶ ἐτέλεσαν πάντα τὰ ἔργα, ἃ ἐποίησαν. 52 καὶ ὤρθρισαν τὸ πρωὶ τῇ πέμπτῃ καὶ εἰκάδι τοῦ μηνὸς τοῦ ἐνάτου (οὗτος ὁ μὴν Χασελευ) τοῦ ὀγδόου καὶ τεσσαρακοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ ἔτους 53 καὶ ἀνήνεγκαν θυσίαν κατὰ τὸν νόμον ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον τῶν ὁλοκαυτωμάτων τὸ καινόν, ὃ ἐποίησαν. 54 κατὰ τὸν καιρὸν καὶ κατὰ τὴν ἡμέραν, ἐν ᾗ ἐβεβήλωσαν αὐτὸ τὰ ἔθνη, ἐν ἐκείνῃ ἐνεκαινίσθη ἐν ᾠδαῖς καὶ κιθάραις καὶ κινύραις καὶ κυμβάλοις. 55 καὶ ἔπεσεν πᾶς ὁ λαὸς ἐπὶ πρόσωπον καὶ προσεκύνησαν καὶ εὐλόγησαν εἰς οὐρανὸν τὸν εὐοδώσαντα αὐτοῖς. 56 καὶ ἐποίησαν τὸν ἐγκαινισμὸν τοῦ θυσιαστηρίου ἡμέρας ὀκτὼ καὶ προσήνεγκαν ὁλοκαυτώματα μετ᾽ εὐφροσύνης καὶ ἔθυσαν θυσίαν σωτηρίου καὶ αἰνέσεως. 57 καὶ κατεκόσμησαν τὸ κατὰ πρόσωπον τοῦ ναοῦ στεφάνοις χρυσοῖς καὶ ἀσπιδίσκαις καὶ ἐνεκαίνισαν τὰς πύλας καὶ τὰ παστοφόρια καὶ ἐθύρωσαν αὐτά. 58 καὶ ἐγενήθη εὐφροσύνη μεγάλη ἐν τῷ λαῷ σφόδρα, καὶ ἀπεστράφη ὀνειδισμὸς ἐθνῶν. 59 καὶ ἔστησεν Ιουδας καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ καὶ πᾶσα ἡ ἐκκλησία Ισραηλ ἵνα ἄγωνται αἱ ἡμέραι τοῦ ἐγκαινισμοῦ τοῦ θυσιαστηρίου ἐν τοῖς καιροῖς αὐτῶν ἐνιαυτὸν κατ᾽ ἐνιαυτὸν ἡμέρας ὀκτὼ ἀπὸ τῆς πέμπτης καὶ εἰκάδος τοῦ μηνὸς Χασελευ μετ᾽ εὐφροσύνης καὶ χαρᾶς. 60 καὶ ᾠκοδόμησαν ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ τὸ ὄρος Σιων κυκλόθεν τείχη ὑψηλὰ καὶ πύργους ὀχυρούς, μήποτε παραγενηθέντα τὰ ἔθνη καταπατήσωσιν αὐτά, ὡς ἐποίησαν τὸ πρότερον. 61 καὶ ἀπέταξεν ἐκεῖ δύναμιν τηρεῖν αὐτὸ καὶ ὠχύρωσεν αὐτὸ τηρεῖν τὴν Βαιθσουραν τοῦ ἔχειν τὸν λαὸν ὀχύρωμα κατὰ πρόσωπον τῆς Ιδουμαίας.

5

Abayabudi balwisa Abanya-Idumeya n’ab’Amoniti

1 Erhi amashanja gayûbakaga eburhambi bayumva oku oluhêrero lwayûbasi rwe n’oku ecirhinyiro cashakwirwe nk’oku byanabaga embere, bagaya bwe nêne. 2 Banacirhôla omuhigo g’okumalîra ngasi bene Yakobo bayûbakaga ekarhî kabo, okukazibayîrha n’okubaherêrekeza.

3 Yuda naye erhi adwirhe alwisa bene Ezau omu Idumeya, omu cihugo ca Akrabatana bulya bali bamalibuza Bene Israheli okukazibarhêra; abahima loshi, anabanyaga. 4 Anacikengera obulyalya bwa Bene Beyani, abali oku lubaga nka mirhego n’okukumba kwa ngasi lusiku omu mirhego yabo ya ngasi lusiku bajaga barhega Abayahudi omu njira. 5 Anacibagorha omu ngurhugurhu bali bayakire, abahumbârhaza, abanigûza anaciyôca engurhu zabo, kuguma n’abali bayakiremwo boshi. 6 Kandi anacigera emwa Amoni, anacishimâna ahôla omurhwe muzibu n’engabo nyinji, n’omurhambo wabo ye wali Timoteyo. 7 Abatulako entambala kanji kanji, anacibahima; abalibirhako boshi. 8 Anaci gwarha Yazeri, n’ebishagala byanali biyegire, anacishubira omu Buyahudi.

Enshokolezi y’entambala omu Galileya n’omu Galadi

9 Amashanja goshi ganali omu Galadi ganacishubûzanya mpu galwise Abayahudi banayûbakaga emwabo mpu babamalire nabo, balya Bayahudi banaciyakira omu nyumpa nzibuzibu y’okulwira Datema. 10 Banacirhumira Yuda na bene wabo amaruba gali mandike ntyâla: Birya bihugo rhuyûbakanwa nabyo birhuzungulusire mpu birhumalire. 11 Bakola badwire bacirheganya mpu bayîshe bagorhe eyira nyumpa rhucifulisiremwo, na Timoteyo ye murhambo w’engabo yabo. 12 Oyîshe duba mâshi yagirwa, orhukûle omu maboko gabo . bulya banji muli rhwe bamafa. 13 Ngasi bene wirhu bali omu cihugo Tobiya, bo shi banizirwe, abashombanyi birhu bagwasire bajà, abakazi bâbo, abana bâbo, ebirugu bahagula, bayîsire ahôla hofi ha bantu cihumbi. 14 Okubacidwirhe basoma agôla maruba ezindi ntumwa zahubuka e Galileya, n’emyambalo yabo misharhule erhi ogûla mwanzi gurhuma. 15 Abantu b’e Ptolemayisi, ab’e Tiri, Sidoni, n’ab’omu Galileya boshi, abôla bantu b’ihanga bashubûzinye mpu ba rhumaîre. 16 Yuda n’olubaga baja amu ndêko mpu bolole kurhi bankashubijira abâla bene wabo bali omu mbaka ntyôla, bakola barhezirwe n’abashombanyi. 17 Yuda anacibwira mwene wabo Simoni erhi: ocîshoge abantu bakanye okujilikûza bene wirhu bali e Galileya nani rhweshi na mwene wirhu Yonatani rhwaja a Galadi. 18 Omu Bayahudi asigamwo Yozefu mugala wa Zakariya na Azariyasi, murhambo w’olubaga, kuguma n’abandi bantu basigalaga mpu balange ecihugo. 19 Anacibaha er’irhegeka erhi: orhegeke olubaga, ci omanye wankaderha mpu watula entambala oku mashanja kuhika amango rhwayîsha. 20 Anaciha Simoni bantu bihumbi bisharhu, oku kuja e Galileya, na Yuda bantu bihumbi munani oku kuja e Galadi.

Abasirika barhumwa okujitula entambala e Galileya n’e Galadi

21 Simoni anacilikulira e Galileya, anacitulako galya mashanja entambala zirhali nyi, amashanja ganacihimwa, naye anacibaminika kuhika aku muhango gwa Ptalemayisi. 22 Omu mashanja mwafa hofi bantu bihumbi bisharhu, banabatungôla. 23 Anaciyanka balya Bayahudi, babaga omu Galileya, kuguma n’ababaga amu Arbata boshi na bakâbo, n’abana bâbo, na ngasi bindi banajira byoshi, anacibahêka omu Buyahudi n’obusîme bunene. 24 N’abo oku lwabo lunda Yuda na bene wabo Yanatani banaciyikirira e Yordani, banacijira nsiku isharhu erhi bagenda amw’irungu. 25 Banacishimânana n’Abanabatiya, banacibayankirira n’amurhûla banacibashambâlira ebyabire kuli bene wabo omu Galadi. 26 Banji muli bo bali bashwêkere aho Basara, n’aho Bosori, omu Alema n’omu Kasfoni, omu Makedi n’e Karanayimi, ebyôla bishagala byoshi biri bikomeze bwenêne, na bigali. 27 Mpu hacirigi n’abandi bali bashwêkere omu bindi bishagala bya Galadi. N’abashombanyi bâbo balalire okurhabâlira abwôla bashwesirwe irhondo sêzi, bashandaze ezôla nyumpa, banabamalîre oku lusiku luguma.

28 Caligumiza Yuda anacigolonjoka, anacirhôla enjira y’irungu ly’e Basora agwarha lulya lugo, anacinigûza ngasi hya bûko bwa mulume hyolwo lubaga lwayûbakaga ahôla, ahâha ebirugu byabo byoshi, n’olugo lwabo aludulika muliro. 29 Anacirhenga ahôla budufu, balala bagenda kuhika oku nyumpa y’akulwiramwo aha Datema. 30 Oku bwanaca ntyâla, banacilangira omwandu gw’abantu badwirhe amashoneza n’amashami mpu bashabe erya nyumpa nzibunzibu, banalwise abôla bagosirwe bo baligi Bayahudi. 31 Erhi balangira oku entambala yamazûka n’oku ecihogêro c’emishekera n’amazu g’abantu gashakanyize amalunga. 32 Yuda anacibwira abantu b’engabo yage erhi: mulwire bene winyu ene. 33 Abageza muli mihanda isharhu enyuma ly’abashombanyi, emishekcra yashekêreza, babanda orhuhababo rhw’okushenga. 34 Erhi engabo ya Timoteyo emanya oku ali Makabeyo oyôla wayîsha banacikûla omulindi, banacimuyâka, naye anacibacinagiza, kwacifa hofi bantu bihumbi munani muli olo lusiku lonene. 35 Kurhenga ahôla Yuda agaluka e Alema alwîsa olwo lugo aluhima analurhôla, ananigûza ngasi obûko bw’omulume onaba muli lwo. Agugumba ebyaho n’olugo aludulika muliro. 36 Akanya, kulî kulusha, arhôla Kasfoni, Makedi, Bosori n’ebindi bishagala by’e Galileya. 37 Byanaciba ntyôla, Timoteyo ashubishubûza eyindi ngabo, anacigendihanda aha ishiriza lya Rafoni, olundi lunda lw’omugezi. 38 Yuda arhuma abalanguza mpu bagendi lola eyôla ngabo kurhi; banaciyishimubwira mpu: amashanja goshi gurhuzungulusire, banabwizire engabo ya Timoteyo, bajira ntyôla n’engabo nyinji bwenêne barhenzize. 39 Abaharabu mpu barhabale, banakola bahanzire ishiriza ly’omugezi, bali hofi kukulwisa. 40 Timoteyo anabwira omurhambo w’engabo yage erhi: Nka Yuda n’emirhwe yage, bankanayikira olwîshi bakanaja eno baburhanzi, rhurhamurhangaga bulya rhumugwerhemwo obunguke. 41 Ci konene erhi ankayôboha okuyîkira, akatwa ecirâlo cage ebw’ishiriza ly’olwîshi, rhunayîkirire emunda ali, rhwanamuhima.

42 Yuda erhi ahika hofi n’olwîshi, ayîmanza abandisi b’olubaga oku biku nguzo, anacibabwira erhi: murhazigaga omuntu ciru n’omuguma atwa eburhambi, ci boshi banayîshe oku matabâro. 43 Anaciyikirira emunda omushombanyi ali, ayîkira olwîshi, ye murhangiriza n’engabo yage, anacimushimba. Balya bapagani boshi banacihimwa naye bajandika emiherho yabo bayîkirira omu lugo lw’abazimu bâbo e Karanayimi. 44 Abayahudi banarhôla lulya lugo, ba nayôca ecirhinyiro cabo; kuguma n’abaliyakiremwo boshi. Karanayimi ahena ngulwa ntyôla, na kurhenga ahôla ntaye wacidesire mpu akacalîka Yuda.

45 Okubundi Yuda anacishubûza Abayahudi boshi bali omu Galadi; kurhenga omurho bwenêne kuhika oku mushosi bwenêne, kuguma n’abakazi n’abana n’ebirugu byage byoshi, amaso gabo, manene bwenêne bagendekanwa e Buyahudi. 46 Banacihika aha Efroni, lugo lunenc lwakazagilanga enjira yali ezibuhizibwe kulusha, ebwa kuba barhankahashire okulugera, oli ebwa kulyo, oli ebwa kumosho, ci kone ntako bakajizire okurhali kulugeramwo. 47 Abantu bamuli balalira okulugeza, bacihamikira muli lwo, ciru n’enjira zoshi bazifuka n’amabuye. 48 Yuda anarhuma entumwa emwabo, n’ebinwa by’omurhûla, erhi: Leki nirhu rhugere omu lugo, rhuje e mwirhu, ntaye wamuhumako, rhwacigerera kwonene, banacilahira okubayigulira. 49 Okubundi Yuda anacirhuma irhegeko omu bigamba byoshi mpu: ngasi muguma agwarhe buzibu aha anali. 50 Eyôla ngabo y’abantu yanaciyanjikira, banacicîguga kuli lulya lugo, omulegerege goshi n’obudufu boshi, olwo lugo lwanarhogera omu maboko gabo. 51 Ngasi wa bûko mulume yeshi anacimugeza oku boji bw’engôrho, anacishabûla olugo loshi, anacigugumba ebyalimwo, agera mulilwo ayîsha ala mbagira omu mifu. 52 Erhi baba bamayîkira e Yordani, Abayahudi bahika omu kabanda kanene kali embere za Betisani. 53 Yuda anacicihangana okuja akuza kuza abàmarhama, n’okuja kwaha olubaga omurhima omu njira yoshi, kuhika omu cihugo c’ Abayahudi. 54 Anacisôka entondo ya Siyoni n’omwishingo, n’o busîme bunene, banarherekêra enterekêro z’embagwa bulya bamashubûka buzira kuheza ciru n’omuguma muli bo.

Yamuniya acihimula

55 Agôla mango Yuda boshi na Yonatani bali omu Galadi, naye mwene wabo Simoni erhi anali omu Galileya embere za Ptolemaniya. 56 Yozefu mwene Zakariya naye Azariyasi ye wali murhambo mukulu, banaciyumva ebyôla bijiro byabo by’oburhwali oku bajire balwa banahima. 57 Banacibwirana mpu: nirhu rhuheke izîno lirhu irenge; rhukanye rhugendilwisa amashanja gayubasire eburhambi. 58 Okubundi banacihâna irhegeko oku bantu b’engabo yabo, banacirhabalira Yamuniya. 59 Gorigiyasi anacirhenga omu lugo n’engabo yage, anaciyîsha emunda bali mpu balwe. 60 Yozefu na Azariyasi, bahimwa okurha nkaderhwa, banaciyîsha babaminisire kuhika oku lubibi lwa Yuda. Olwo lusiku hofi bantu bihumbi bibiri omu Bayahudi byanacifa, olubaga lwahimwa bwenêne. 61 Ebwa kuba barhayumvanya na Yuda na mwene wabo bamanya mpu bone banahasha okucijirira ebijiro byankabahêka irenge. 62 Ci kwonene barhali muli balya bahîrwe okulanga Israheli n’okuboko kwabo.

Okuj’irenge kwa Yuda omu cihugo c’e Idumiya n’ec’Abafilistini

63 Entwali Yuda na bene wabo, bakuzibwa bwenene omu Israheli n’omu mashanja goshi ngasi aha bamanyire izîno lyabo; ngasi aha izîno lyabo lyakaza giderhwa. 64 Bakaziyîsha babalunduminekwo mpu babakuze. 65 Okubundi Yuda ashubirhabâla boshi na bene wabo mpu bagendilwisa bene Ezau omu cihugo ciri eburhambi bwabo. Anacirhôla Hebroni n’ebishagala byage, anacihena ngula ebyôgo byabo bizibuzibu, anaciyôca engurhu zali omu ndalâla yage. 66 Anacirhabâlira omu cihugo c’Abafilistini, anaciyîkira Marisi. 67 Muli olwo lusiku badâhwa banji balonzagya okuyerekana oburhwali bwabo babafamwo, omu kucikweba omu ntambala nka mihurha. 68 Okubundi Yuda anacisôkera e Azoti, cihugo c’Abafilistini, ahenangula empêrero zabo, ayôca ensanamu z’a bazimu bâbo, n’erhi aba amahagula omu bishagala ashubira e Buyahudi.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 5

1 Καὶ ἐγένετο ὅτε ἤκουσαν τὰ ἔθνη κυκλόθεν ὅτι ᾠκοδομήθη τὸ θυσιαστήριον καὶ ἐνεκαινίσθη τὸ ἁγίασμα ὡς τὸ πρότερον, καὶ ὠργίσθησαν σφόδρα 2 καὶ ἐβουλεύσαντο τοῦ ἆραι τὸ γένος Ιακωβ τοὺς ὄντας ἐν μέσῳ αὐτῶν καὶ ἤρξαντο τοῦ θανατοῦν ἐν τῷ λαῷ καὶ ἐξαίρειν. 3 καὶ ἐπολέμει Ιουδας πρὸς τοὺς υἱοὺς Ησαυ ἐν τῇ Ιδουμαίᾳ, τὴν Ακραβαττήνην, ὅτι περιεκάθηντο τὸν Ισραηλ, καὶ ἐπάταξεν αὐτοὺς πληγὴν μεγάλην καὶ συνέστειλεν αὐτοὺς καὶ ἔλαβεν τὰ σκῦλα αὐτῶν. 4 καὶ ἐμνήσθη τῆς κακίας υἱῶν Βαιαν, οἳ ἦσαν τῷ λαῷ εἰς παγίδα καὶ σκάνδαλον ἐν τῷ ἐνεδρεύειν αὐτοὺς ἐν ταῖς ὁδοῖς· 5 καὶ συνεκλείσθησαν ὑπ᾽ αὐτοῦ εἰς τοὺς πύργους, καὶ παρενέβαλεν ἐπ᾽ αὐτοὺς καὶ ἀνεθεμάτισεν αὐτοὺς καὶ ἐνεπύρισε τοὺς πύργους αὐτῆς ἐν πυρὶ σὺν πᾶσιν τοῖς ἐνοῦσιν. 6 καὶ διεπέρασεν ἐπὶ τοὺς υἱοὺς Αμμων καὶ εὗρεν χεῖρα κραταιὰν καὶ λαὸν πολὺν καὶ Τιμόθεον ἡγούμενον αὐτῶν· 7 καὶ συνῆψεν πρὸς αὐτοὺς πολέμους πολλούς, καὶ συνετρίβησαν πρὸ προσώπου αὐτοῦ, καὶ ἐπάταξεν αὐτούς. 8 καὶ προκατελάβετο τὴν Ιαζηρ καὶ τὰς θυγατέρας αὐτῆς καὶ ἀνέστρεψεν εἰς τὴν Ιουδαίαν. 9 Καὶ ἐπισυνήχθησαν τὰ ἔθνη τὰ ἐν τῇ Γαλααδ ἐπὶ τὸν Ισραηλ τοὺς ὄντας ἐπὶ τοῖς ὁρίοις αὐτῶν τοῦ ἐξᾶραι αὐτούς, καὶ ἔφυγον εἰς Δαθεμα τὸ ὀχύρωμα 10 καὶ ἀπέστειλαν γράμματα πρὸς Ιουδαν καὶ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ λέγοντες ᾿Επισυνηγμένα ἐστὶν ἐφ᾽ ἡμᾶς τὰ ἔθνη κύκλῳ ἡμῶν τοῦ ἐξᾶραι ἡμᾶς 11 καὶ ἑτοιμάζονται ἐλθεῖν καὶ προκαταλαβέσθαι τὸ ὀχύρωμα, εἰς ὃ κατεφύγομεν, καὶ Τιμόθεος ἡγεῖται τῆς δυνάμεως αὐτῶν· 12 νῦν οὖν ἐλθὼν ἐξελοῦ ἡμᾶς ἐκ χειρὸς αὐτῶν, ὅτι πέπτωκεν ἐξ ἡμῶν πλῆθος, 13 καὶ πάντες οἱ ἀδελφοὶ ἡμῶν οἱ ὄντες ἐν τοῖς Τουβίου τεθανάτωνται, καὶ ᾐχμαλωτίκασιν τὰς γυναῖκας αὐτῶν καὶ τὰ τέκνα καὶ τὴν ἀποσκευὴν καὶ ἀπώλεσαν ἐκεῖ ὡσεὶ μίαν χιλιαρχίαν ἀνδρῶν. 14 ἔτι αἱ ἐπιστολαὶ ἀνεγιγνώσκοντο, καὶ ἰδοὺ ἄγγελοι ἕτεροι παρεγένοντο ἐκ τῆς Γαλιλαίας διερρηχότες τὰ ἱμάτια ἀπαγγέλλοντες κατὰ τὰ ῥήματα ταῦτα 15 λέγοντες ἐπισυνῆχθαι ἐπ᾽ αὐτοὺς ἐκ Πτολεμαίδος καὶ Τύρου καὶ Σιδῶνος καὶ πᾶσαν Γαλιλαίαν ἀλλοφύλων τοῦ ἐξαναλῶσαι ἡμᾶς. 16 ὡς δὲ ἤκουσεν Ιουδας καὶ ὁ λαὸς τοὺς λόγους τούτους, ἐπισυνήχθη ἐκκλησία μεγάλη βουλεύσασθαι τί ποιήσωσιν τοῖς ἀδελφοῖς αὐτῶν τοῖς οὖσιν ἐν θλίψει καὶ πολεμουμένοις ὑπ᾽ αὐτῶν. 17 καὶ εἶπεν Ιουδας Σιμωνι τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ ᾿Επίλεξον σεαυτῷ ἄνδρας καὶ πορεύου καὶ ῥῦσαι τοὺς ἀδελφούς σου τοὺς ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ, ἐγὼ δὲ καὶ Ιωναθαν ὁ ἀδελφός μου πορευσόμεθα εἰς τὴν Γαλααδῖτιν. 18 καὶ κατέλιπεν Ιωσηπον τὸν τοῦ Ζαχαριου καὶ Αζαριαν ἡγούμενον τοῦ λαοῦ μετὰ τῶν ἐπιλοίπων τῆς δυνάμεως ἐν τῇ Ιουδαίᾳ εἰς τήρησιν 19 καὶ ἐνετείλατο αὐτοῖς λέγων Πρόστητε τοῦ λαοῦ τούτου καὶ μὴ συνάψητε πόλεμον πρὸς τὰ ἔθνη ἕως τοῦ ἐπιστρέψαι ἡμᾶς. 20 καὶ ἐμερίσθησαν Σιμωνι ἄνδρες τρισχίλιοι τοῦ πορευθῆναι εἰς τὴν Γαλιλαίαν, Ιουδα δὲ ἄνδρες ὀκτακισχίλιοι εἰς τὴν Γαλααδῖτιν. 21 καὶ ἐπορεύθη Σιμων εἰς τὴν Γαλιλαίαν καὶ συνῆψεν πολέμους πολλοὺς πρὸς τὰ ἔθνη, καὶ συνετρίβη τὰ ἔθνη ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ, 22 καὶ ἐδίωξεν αὐτοὺς ἕως τῆς πύλης Πτολεμαίδος. καὶ ἔπεσον ἐκ τῶν ἐθνῶν εἰς τρισχιλίους ἄνδρας, καὶ ἔλαβεν τὰ σκῦλα αὐτῶν. 23 καὶ παρέλαβεν τοὺς ἐκ τῆς Γαλιλαίας καὶ ἐν Αρβαττοις σὺν ταῖς γυναιξὶν καὶ τοῖς τέκνοις καὶ πάντα, ὅσα ἦν αὐτοῖς, καὶ ἤγαγεν εἰς τὴν Ιουδαίαν μετ᾽ εὐφροσύνης μεγάλης. 24 καὶ Ιουδας ὁ Μακκαβαῖος καὶ Ιωναθαν ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ διέβησαν τὸν Ιορδάνην καὶ ἐπορεύθησαν ὁδὸν τριῶν ἡμερῶν ἐν τῇ ἐρήμῳ. 25 καὶ συνήντησαν τοῖς Ναβαταίοις, καὶ ἀπήντησαν αὐτοῖς εἰρηνικῶς καὶ διηγήσαντο αὐτοῖς πάντα τὰ συμβάντα τοῖς ἀδελφοῖς αὐτῶν ἐν τῇ Γαλααδίτιδι 26 καὶ ὅτι πολλοὶ ἐξ αὐτῶν συνειλημμένοι εἰσὶν εἰς Βοσορρα καὶ Βοσορ ἐν Αλεμοις, Χασφω, Μακεδ καὶ Καρναιν, πᾶσαι αἱ πόλεις αὗται ὀχυραὶ καὶ μεγάλαι· 27 καὶ ἐν ταῖς λοιπαῖς πόλεσιν τῆς Γαλααδίτιδός εἰσιν συνειλημμένοι, εἰς αὔριον τάσσονται παρεμβαλεῖν ἐπὶ τὰ ὀχυρώματα καὶ καταλαβέσθαι καὶ ἐξᾶραι πάντας τούτους ἐν ἡμέρᾳ μιᾷ. 28 καὶ ἀπέστρεψεν Ιουδας καὶ ἡ παρεμβολὴ αὐτοῦ ὁδὸν εἰς τὴν ἔρημον Βοσορρα ἄφνω· καὶ κατελάβετο τὴν πόλιν καὶ ἀπέκτεινε πᾶν ἀρσενικὸν ἐν στόματι ῥομφαίας καὶ ἔλαβεν πάντα τὰ σκῦλα αὐτῶν καὶ ἐνέπρησεν αὐτὴν πυρί. 29 καὶ ἀπῆρεν ἐκεῖθεν νυκτός, καὶ ἐπορεύοντο ἕως ἐπὶ τὸ ὀχύρωμα· 30 καὶ ἐγένετο ἑωθινῇ ἦραν τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν καὶ ἰδοὺ λαὸς πολύς, οὗ οὐκ ἦν ἀριθμός, αἴροντες κλίμακας καὶ μηχανὰς καταλαβέσθαι τὸ ὀχύρωμα καὶ ἐπολέμουν αὐτούς. 31 καὶ εἶδεν Ιουδας ὅτι ἦρκται ὁ πόλεμος καὶ ἡ κραυγὴ τῆς πόλεως ἀνέβη ἕως οὐρανοῦ σάλπιγξιν καὶ κραυγῇ μεγάλῃ, 32 καὶ εἶπεν τοῖς ἀνδράσιν τῆς δυνάμεως Πολεμήσατε σήμερον ὑπὲρ τῶν ἀδελφῶν ἡμῶν. 33 καὶ ἐξῆλθεν ἐν τρισὶν ἀρχαῖς ἐξόπισθεν αὐτῶν, καὶ ἐσάλπισαν ταῖς σάλπιγξιν καὶ ἐβόησαν ἐν προσευχῇ. 34 καὶ ἐπέγνω ἡ παρεμβολὴ Τιμοθέου ὅτι Μακκαβαῖός ἐστιν, καὶ ἔφυγον ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ, καὶ ἐπάταξεν αὐτοὺς πληγὴν μεγάλην, καὶ ἔπεσον ἐξ αὐτῶν ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ εἰς ὀκτακισχιλίους ἄνδρας. 35 καὶ ἀπέκλινεν εἰς Αλεμα καὶ ἐπολέμησεν αὐτὴν καὶ κατελάβετο αὐτὴν καὶ ἀπέκτεινεν πᾶν ἀρσενικὸν αὐτῆς καὶ ἔλαβεν τὰ σκῦλα αὐτῆς καὶ ἐνέπρησεν αὐτὴν ἐν πυρί. 36 ἐκεῖθεν ἀπῆρεν καὶ προκατελάβετο τὴν Χασφω, Μακεδ καὶ Βοσορ καὶ τὰς λοιπὰς πόλεις τῆς Γαλααδίτιδος. 37 μετὰ δὲ τὰ ῥήματα ταῦτα συνήγαγεν Τιμόθεος παρεμβολὴν ἄλλην καὶ παρενέβαλεν κατὰ πρόσωπον Ραφων ἐκ πέραν τοῦ χειμάρρου. 38 καὶ ἀπέστειλεν Ιουδας κατασκοπεῦσαι τὴν παρεμβολήν, καὶ ἀπήγγειλαν αὐτῷ λέγοντες ᾿Επισυνηγμένα εἰσὶν πρὸς αὐτὸν πάντα τὰ ἔθνη τὰ κύκλῳ ἡμῶν, δύναμις πολλὴ σφόδρα· 39 καὶ ῎Αραβας μεμίσθωνται εἰς βοήθειαν αὐτοῖς καὶ παρεμβάλλουσιν πέραν τοῦ χειμάρρου ἕτοιμοι τοῦ ἐλθεῖν ἐπὶ σὲ εἰς πόλεμον. καὶ ἐπορεύθη Ιουδας εἰς συνάντησιν αὐτῶν. 40 καὶ εἶπεν Τιμόθεος τοῖς ἄρχουσιν τῆς δυνάμεως αὐτοῦ ἐν τῷ ἐγγίζειν Ιουδαν καὶ τὴν παρεμβολὴν αὐτοῦ ἐπὶ τὸν χειμάρρουν τοῦ ὕδατος ᾿Εὰν διαβῇ πρὸς ἡμᾶς πρότερος, οὐ δυνησόμεθα ὑποστῆναι αὐτόν, ὅτι δυνάμενος δυνήσεται πρὸς ἡμᾶς· 41 ἐὰν δὲ δειλανθῇ καὶ παρεμβάλῃ πέραν τοῦ ποταμοῦ, διαπεράσομεν πρὸς αὐτὸν καὶ δυνησόμεθα πρὸς αὐτόν. 42 ὡς δὲ ἤγγισεν Ιουδας ἐπὶ τὸν χειμάρρουν τοῦ ὕδατος, ἔστησεν τοὺς γραμματεῖς τοῦ λαοῦ ἐπὶ τοῦ χειμάρρου καὶ ἐνετείλατο αὐτοῖς λέγων Μὴ ἀφῆτε πάντα ἄνθρωπον παρεμβαλεῖν, ἀλλὰ ἐρχέσθωσαν πάντες εἰς τὸν πόλεμον. 43 καὶ διεπέρασεν ἐπ᾽ αὐτοὺς πρότερος καὶ πᾶς ὁ λαὸς ὄπισθεν αὐτοῦ, καὶ συνετρίβησαν πρὸ προσώπου αὐτῶν πάντα τὰ ἔθνη καὶ ἔρριψαν τὰ ὅπλα αὐτῶν καὶ ἔφυγον εἰς τὸ τέμενος Καρναιν. 44 καὶ προκατελάβοντο τὴν πόλιν καὶ τὸ τέμενος ἐνεπύρισαν ἐν πυρὶ σὺν πᾶσιν τοῖς ἐν αὐτῷ· καὶ ἐτροπώθη Καρναιν, καὶ οὐκ ἠδύναντο ἔτι ὑποστῆναι κατὰ πρόσωπον Ιουδου. 45 καὶ συνήγαγεν Ιουδας πάντα Ισραηλ τοὺς ἐν τῇ Γαλααδίτιδι ἀπὸ μικροῦ ἕως μεγάλου καὶ τὰς γυναῖκας αὐτῶν καὶ τὰ τέκνα αὐτῶν καὶ τὴν ἀποσκευήν, παρεμβολὴν μεγάλην σφόδρα, ἐλθεῖν εἰς γῆν Ιουδα. 46 καὶ ἦλθον ἕως Εφρων, καὶ αὕτη πόλις μεγάλη ἐπὶ τῆς ὁδοῦ ὀχυρὰ σφόδρα, οὐκ ἦν ἐκκλῖναι ἀπ᾽ αὐτῆς δεξιὰν ἢ ἀριστεράν, ἀλλ᾽ ἢ διὰ μέσου αὐτῆς πορεύεσθαι· 47 καὶ ἀπέκλεισαν αὐτοὺς οἱ ἐκ τῆς πόλεως καὶ ἐνέφραξαν τὰς πύλας λίθοις. 48 καὶ ἀπέστειλεν πρὸς αὐτοὺς Ιουδας λόγοις εἰρηνικοῖς λέγων Διελευσόμεθα διὰ τῆς γῆς σου τοῦ ἀπελθεῖν εἰς τὴν γῆν ἡμῶν, καὶ οὐδεὶς κακοποιήσει ὑμᾶς, πλὴν τοῖς ποσὶν παρελευσόμεθα. καὶ οὐκ ἠβούλοντο ἀνοῖξαι αὐτῷ. 49 καὶ ἐπέταξεν Ιουδας κηρύξαι ἐν τῇ παρεμβολῇ τοῦ παρεμβαλεῖν ἕκαστον ἐν ᾧ ἐστιν τόπῳ· 50 καὶ παρενέβαλον οἱ ἄνδρες τῆς δυνάμεως, καὶ ἐπολέμησεν τὴν πόλιν ὅλην τὴν ἡμέραν ἐκείνην καὶ ὅλην τὴν νύκτα, καὶ παρεδόθη ἡ πόλις ἐν χειρὶ αὐτοῦ. 51 καὶ ἀπώλεσεν πᾶν ἀρσενικὸν ἐν στόματι ῥομφαίας καὶ ἐξερρίζωσεν αὐτὴν καὶ ἔλαβεν τὰ σκῦλα αὐτῆς καὶ διῆλθεν διὰ τῆς πόλεως ἐπάνω τῶν ἀπεκταμμένων. 52 καὶ διέβησαν τὸν Ιορδάνην εἰς τὸ πεδίον τὸ μέγα κατὰ πρόσωπον Βαιθσαν. 53 καὶ ἦν Ιουδας ἐπισυνάγων τοὺς ἐσχατίζοντας καὶ παρακαλῶν τὸν λαὸν κατὰ πᾶσαν τὴν ὁδόν, ἕως ἦλθεν εἰς γῆν Ιουδα. 54 καὶ ἀνέβησαν εἰς ὄρος Σιων ἐν εὐφροσύνῃ καὶ χαρᾷ καὶ προσήγαγον ὁλοκαυτώματα, ὅτι οὐκ ἔπεσεν ἐξ αὐτῶν οὐθεὶς ἕως τοῦ ἐπιστρέψαι ἐν εἰρήνῃ. 55 Καὶ ἐν ταῖς ἡμέραις, ἐν αἷς ἦν Ιουδας καὶ Ιωναθαν ἐν γῇ Γαλααδ καὶ Σιμων ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ κατὰ πρόσωπον Πτολεμαίδος, 56 ἤκουσεν Ιωσηφ ὁ τοῦ Ζαχαριου καὶ Αζαριας ἄρχοντες τῆς δυνάμεως τῶν ἀνδραγαθιῶν καὶ τοῦ πολέμου, οἷα ἐποίησαν, 57 καὶ εἶπον Ποιήσωμεν καὶ αὐτοὶ ἑαυτοῖς ὄνομα καὶ πορευθῶμεν πολεμῆσαι πρὸς τὰ ἔθνη τὰ κύκλῳ ἡμῶν. 58 καὶ παρήγγειλεν τοῖς ἀπὸ τῆς δυνάμεως τῆς μετ᾽ αὐτῶν, καὶ ἐπορεύθησαν ἐπὶ Ιάμνειαν. 59 καὶ ἐξῆλθεν Γοργίας ἐκ τῆς πόλεως καὶ οἱ ἄνδρες αὐτοῦ εἰς συνάντησιν αὐτοῖς εἰς πόλεμον. 60 καὶ ἐτροπώθη Ιωσηπος καὶ Αζαριας, καὶ ἐδιώχθησαν ἕως τῶν ὁρίων τῆς Ιουδαίας, καὶ ἔπεσον ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ἐκ τοῦ λαοῦ Ισραηλ εἰς δισχιλίους ἄνδρας. 61 καὶ ἐγενήθη τροπὴ μεγάλη ἐν τῷ λαῷ, ὅτι οὐκ ἤκουσαν Ιουδου καὶ τῶν ἀδελφῶν αὐτοῦ οἰόμενοι ἀνδραγαθῆσαι· 62 αὐτοὶ δὲ οὐκ ἦσαν ἐκ τοῦ σπέρματος τῶν ἀνδρῶν ἐκείνων, οἷς ἐδόθη σωτηρία Ισραηλ διὰ χειρὸς αὐτῶν. 63 Καὶ ὁ ἀνὴρ Ιουδας καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ ἐδοξάσθησαν σφόδρα ἔναντι παντὸς Ισραηλ καὶ τῶν ἐθνῶν πάντων, οὗ ἠκούετο τὸ ὄνομα αὐτῶν· 64 καὶ ἐπισυνήγοντο πρὸς αὐτοὺς εὐφημοῦντες. 65 καὶ ἐξῆλθεν Ιουδας καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ καὶ ἐπολέμουν τοὺς υἱοὺς Ησαυ ἐν τῇ γῇ τῇ πρὸς νότον καὶ ἐπάταξεν τὴν Χεβρων καὶ τὰς θυγατέρας αὐτῆς καὶ καθεῖλεν τὰ ὀχυρώματα αὐτῆς καὶ τοὺς πύργους αὐτῆς ἐνεπύρισεν κυκλόθεν. 66 καὶ ἀπῆρεν τοῦ πορευθῆναι εἰς γῆν ἀλλοφύλων καὶ διεπορεύετο τὴν Μαρισαν. 67 ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ἔπεσον ἱερεῖς ἐν πολέμῳ βουλόμενοι ἀνδραγαθῆσαι ἐν τῷ αὐτοὺς ἐξελθεῖν εἰς πόλεμον ἀβουλεύτως. 68 καὶ ἐξέκλινεν Ιουδας εἰς ῎Αζωτον γῆν ἀλλοφύλων καὶ καθεῖλεν τοὺς βωμοὺς αὐτῶν καὶ τὰ γλυπτὰ τῶν θεῶν αὐτῶν κατέκαυσεν πυρὶ καὶ ἐσκύλευσεν τὰ σκῦλα τῶν πόλεων καὶ ἐπέστρεψεν εἰς γῆν Ιουδα.

6

Okufa kwa Antiyokusi Epifani

1 Mwagôla mango erhi mwami Antiyokusi Epifani aja ageragera omu mi­ rhundu y’ecihugo cage c’enyanya. Erhi ayumva oku hali omu Persi omu Elimaisi olugo luyunjwire masholo n’enfaranga, 2 n’oku aka-Nyamuzinda kayo kali kagale kalimwo mishangi minji ya masholo empenzi n’emirasano, Mwami Aleksandro mugala wa Filipo ye wazisigagamwo, oyo ali mwami w’e Macedoniya ye wali murhanzi w’okuyîma omu Bugereki. 3 Anacijayo alonza okurhôla ecihugo n’okucihagula ci arhahashaga bulya abantu b’ecôla cihugo bamamanya omuhigo gwage embere. 4 Boshi hanaciyimuka bakola bamulwisa, anaciyâka, agenda n’omutula munene ashubira e Babiloni. 5 Okuhandi hanaciyisha kabala mwanzi walimubwira oku engabo yajaga e Buyahudi nayo yahimirwe. 6 Oku burhanzi Lisiyasi anacikanya n’engabo nyinji ajilwisa Bene I sraheli ci asezibwa okubayâka, n’oku abâla Bayahudi bayushwire emisi yabo n’emirasano n’abasirika n’obugale barhenzagya oku ngabo bahimaga. 7 Oku bahenyangwire bulya buhanya mwami yene ali amahira oku luhêrero aha Yeruzalemu, oku bazungulusize oluhêro n’ecôgo cinene nk’oku byanali embere kuguma na Betisuri ecishagala cage c’emisi. 8 Erhi ayumva ntyôla mwami ageramwo omusisi, yeshi ajuguma; acikweba aha ncingo alwâla erhi mungo gurhuma, bulya okumuyîshire arhaliko ali acifinjire. 9 Atulama ahôla nsiku zirhali nyi akaziyôrha akûma n’omungo, alonzifa. 10 Okubundi anacihamagala abira bage boshi anacibabwira erhi: Iro lyantenzire oku masu, n’oburhe bwakumbize omurhima. 11 Namacidôsa ngahi nahikira omu kulumwa n’omu nyenga nyinganaci y’amalumwa nkola ndimwo! Nie nali muntu mwinja, muntu muzigirwa erhi kurhegeka kwani kurhuma! 12 Ci bunôla namakengera amaligo goshi najirire Yeruzalemu; nahagwire ebirugu byoshi by’amasholo n’eby’amarhale byanabagamwo, nanacirhuma engabo nti bagendimalira abantu b’omu Buyahudi boshi buzira cirhumire. 13 Nyemire oku ecôla co cirhumire agâla mabi goshi ganyîshira, lolaga oku niono namafiraga n’omungo muli cino cihugo c’ihanga. Okuyima kwa Antiyokusi wa karhanu

14 Oku handi anacihamagala Filipo muguma w’omu bira bage; amuyîmika omu bwami bwage boshi. 15 Anacihuma ishungwe lyage, olugondo !wage, n’akanzo kage anacimubwira mpu alerage omugala Antiyokusi amurheganye okuyîshiba mwami. 16 Mwami Antiyokusi anacifira ahôla muli ogwôla mwaka gwa igana na makumi ani na mwenda. 17 Erhi Lisiyasi ayumva oku anafire ayîmika ahali hage omugala Antiyokusi oyu akazagilîsa kurhenga eburho bwage anacimuyîrika elya Epatori.

Yuda Makabeyo arhêra Yeruzalemu

18 Abakazagilanga ecirhinyiro ngasi mango erhi badwirhe balola bene I sraheli oku masu baba nk’abahamikirwe ahôla hatagatifu, banakazagilonza ngasi mango okumujira kubi ntyôla bwali nka burhabale oku bapagani. 19 Yuda ahiga okubamalira anacishubûza olubaga mpu lubagorhe. 20 Bone banaci shubûzanya, banacibagorha omu mwaka gwa igana na makumi arhanu banacibazungulusa ebyuma bidarhi n’amasini g’okubanda emyampi. 21 Ci ko nene baguma muli balya bali bagosirwe bafuma okwôla kugorhwa na baguma omu ngasi banali ndyâlya omu Bene Israheli balungana nabo, 22 bakanya bajilonza mwami banajimubwira mpu: «Mangaci warhuha obushinganyanya ocihôle bene wirhu? 23 Rhwono rhwali babidu omu kukolera sho wawe, omu kujira ngasi byoshi anarhurhegesire. 24 Okwôla kwo kurhumire abana b’olubaga lwirhu bakola barhugosire, bakola bashornbanyi birhu; boshi ngasi aba banashimanyire ba muli rhwe boshi bakanigwa, banarhunyaga ebintu birhu. 25 Mpu arhali rhwene bajirire ntyôla ci na omu bihugo rhuyûbakinwe. 26 Lola oku bahanzire ene eburhambi bw’ecihando c’abasirika b’e Yeruzalemu mpu bacinyage, banakomezize ecirhinyiro na Betisuri. 27 Akaba orhabahanzizi duba bayushula orhakanacibahasha.

Entambala y’e Beti-Zakariya

28 Mwami erhi ayumva kulya yeshi ayâka n’oburhe; ahamagala abira bage, abarhambo n’abasirika bage na ngasi abanarhegeka, abagenda n’enfarasi. 29 Kuguma hanaciyisha abandi basirika b’abalimya b’omu gandi mami n’abandi omu bihugo biri omu nyanja. 30 Omurhwe gwage gwali gwa basirika bihumbi igana bagenda n’amagulu na bihumbi makumi abiri bya bene enfarasi. Njavu makumi asharhu n’ibiri zayigirizibwe okulwa. 31 Banaciyîsha omu Idumeya ba twa ecirâlo embere za Betisuri balwa kasanzi karhali kanyi babayubikirakwo amasini, ci aBayahudi baciha enjira bagadulika muliro balwa n’oburhwali.

32 Okuhandi Yuda anacileka ecirhinyiro, ajihanda aha Beti-Zakariya ajitwa olugerêro embere z’ecihando ca mwami. 33 Mwami anacizûka mucêracêra anacihira engabo yage omu njira y’okuja e Beti-Zakariya, emirhwe yanacikereka ekola yatula entambala emishekera yanacibûhwa. 34 Banaciyanka enjavu, baziha enshongole y’emizabibu n’ey’engaka mpu bazikalihye omu kulwa. 35 Ba nacigaba zirya njavu oku ngasi bigamba, na ngasi njavu yalusibwa na bantu cihumbi bayambarhire ebihugurhizi by’ebyuma na ensirha z’ecirhale oku irhwe n’abandi bantu magana arhanu g’abagenda oku nfarasi nabo bayija eburhambi. 36 Abala bazinda bohe embere za byoshi balibagwasirwe okuja olunda eyôla njavu yakanaja. Aha yajaga nabo banahaje, barhayirhengaga aha burhambi ciru n’erigurna. 37 Oku ngasi njavu kwanacigwikwa ornunara gw’emirhi eyo minara yerigi mpenzi yage na ngasi nguma yakajako balume basharhu ntwali z’okulwa amatumu kuhirako n’omungere wayo. 38 Bahira na balya balwi b’enfarasi omu ngasi kahembe k’engabo mpu lyo bajugumya omushombanyi banacikirize ngasi cikembe.

39 Erhi izûba libasha kuli zirya mpenzi zabo z’amasholo n’ez’emiringa nazo zarhondêra okulangashana zamoleka nka bimole bya muliro. 40 Cihimbi ciguma c’erya ngabo ya mwami cagera enyanya oku ntondo na ecindi omu kabanda, banayisha bayegera kanyamulongo banacikirizibwe bwinja. 41 Boshi bajuguma n’olubi lw’eyôla ngabo yoshi olubi lw’emidindiri yabo n’okushakanya kwa emirasano yabo. Bulya eyo ngabo yali nyinji na nzibu bwenêne. 42 Yuda naye anaciyîsha akomekire n’engabo yage ekola eri tula entambala, bantu magana gali ndarhu bafa omu ngabo ya mwami. 43 Eleyazari n’elishembano lyage Ahurani, anacilangira njavu nguma muli zirya erhi ebwisirwe na empenzi z’obwami yo yanali ndiri omu zindi zoshi. Omu kucikebwa mpu nkaba kuliyo mwami ali, 44 anacihala amagala mpu acungule olubaga lwage n’izîno lyage lij’irenge ensiku zoshi. 45 Anacicihunika n’oburhwali emunda eri ayîsha arhulunganya omu cikembe ayîsha ekulyo n’ekumosho n’embere zage n’abashombanyi banakazimuha orwegu olunda n’olundi. 46 Anacibundabundira idako ly’erya njavu anayitumirhiramwo, wanjavu acilunda oku idaho ahongokera kuli ye na Eleyazari anacifira ahôla. 47 Abayahudi erhi bâbona obuzibu bw’ezo ngabo za mwami n’obukali bwa ngasi murhwe babaha orwegu.

Epatori anacirhôla Beti-Suri na Yeruzalemn agorhwa

48 Lyo babahikakwo, erya ngabo ya mwami yasôkera e Yeruzalemu, mwami anacigwika ecihando cage eburhambi bwa Yuda n’ebwa ntondo ya Siyoni. 49 Ayumvanya n’abayûbakaga e Beti-Suri nabôla banacirhenga omu lugo bulya murhaciri biryo byankabarhabire okulanga olwo lugo ebwa kuba gali mango ga mwaka gwa sabato oku cihugo coshi. 50 Mwami anacirhôla Beti-Suri anacihira mwo abaganda b’okulanga olwo lugo. 51 Anacitwa ecihando cage embere y’aka-Nyamuzinda anabera halya nsiku nyinji anacihiraho ngasi bintu bya kulwa bidarhi, eby’amasini g’okulwa, agandi g’okubanda empiru n’ebisonga n’amabuye. 52 Abaligosirwe nabo bayimanza agabo masini mpu balwisemwo abashombanyi bâbo; balwa nsiku nyinji. 53 Ci konene omu mbîko murhali biryo, bulya gwali mwaka gwa kali nda n’abayîshaga bayâka barhenga e Buyahudi bali erhi bamazire olwîko. 54 Ahantu hatagatifu hali hacisigire Bayahudi basungunu bonene bulya ishali lyali linji; abandi bashandabana ow’emwage ow’e­ mwage.

Mwami ayumvikana n’ABayahudi

55 Ci konene Filipo olya mwami Antiyokusi ali amayîmika mpu ayishiba mulezi w’omugala Antiyokusi anamujire mwami, 56 ali amashubûka kurhenga e Persi na e Mediya kuguma na gulya murhwe gwanali boshi na mwami anakazagilonza mpu yene arhegeke ebintu by’omu bwami. 57 Lisiyasi erhi ayu mva ntyôla acirheganya dubaduba mpu aciyegûle; anacibwira mwami, oku abarhambo b’engabo n’oku engabo zone erhi: Rhwono rhuli rhwalibukira hanôla ngasi lusiku, rhurhanacigwerhi biryo binganaci na ahantu rhukubisire hali hakomeze bwenêne, kandi rhucigwasirwe okulanga ebintu by’omu bwami. 58 Oku rhwajiraga buno rhubarhege amaboko rhuyumvanye nabo haguma n’i shanja lyabo lyoshi. 59 Rhubayemêrerage bashimbe amarhegeko gabo nk’oku banayôrhaga embere, bulya agôla marhegeko rhwakulaga go garhumire baba burhe banakola ebi byoshi. 60 Eryo ihano lyasîmisa mwami n’abarhambo bage, anacirhuma entumwa emunda bali mpu bayumvanye nabo bayemêra. 61 Mwami n’abarhambo banaciyemêreza oku cihango; okwo kwarhuma abali bafulisirwe barhenga halya bali bacifulisire. 62 Ci erhi mwami aba amaja oku Siyoni na erhi eyusibona kurhi ekomezibwe avuna eciragane cage arhegeka mpu bahongole ecôgo c’eburhambi. 63 Oku handi anacirikûla duba duba ashubira e Antiyokiya ajibugana Filipo yekola warhambula olugo; amulwisa anacirhôla n’emisi lulya lugo.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 6

1 Καὶ ὁ βασιλεὺς ᾿Αντίοχος διεπορεύετο τὰς ἐπάνω χώρας καὶ ἤκουσεν ὅτι ἐστὶν ᾿Ελυμαῒς ἐν τῇ Περσίδι πόλις ἔνδοξος πλούτῳ, ἀργυρίῳ καὶ χρυσίῳ· 2 καὶ τὸ ἱερὸν τὸ ἐν αὐτῇ πλούσιον σφόδρα, καὶ ἐκεῖ καλύμματα χρυσᾶ καὶ θώρακες καὶ ὅπλα, ἃ κατέλιπεν ἐκεῖ ᾿Αλέξανδρος ὁ τοῦ Φιλίππου ὁ βασιλεὺς ὁ Μακεδών, ὃς ἐβασίλευσεν πρῶτος ἐν τοῖς ῞Ελλησι. 3 καὶ ἦλθεν καὶ ἐζήτει καταλαβέσθαι τὴν πόλιν καὶ προνομεῦσαι αὐτήν, καὶ οὐκ ἠδυνάσθη, ὅτι ἐγνώσθη ὁ λόγος τοῖς ἐκ τῆς πόλεως, 4 καὶ ἀντέστησαν αὐτῷ εἰς πόλεμον, καὶ ἔφυγεν καὶ ἀπῆρεν ἐκεῖθεν μετὰ λύπης μεγάλης ἀποστρέψαι εἰς Βαβυλῶνα. 5 καὶ ἦλθέν τις ἀπαγγέλλων αὐτῷ εἰς τὴν Περσίδα ὅτι τετρόπωνται αἱ παρεμβολαὶ αἱ πορευθεῖσαι εἰς γῆν Ιουδα, 6 καὶ ἐπορεύθη Λυσίας δυνάμει ἰσχυρᾷ ἐν πρώτοις καὶ ἐνετράπη ἀπὸ προσώπου αὐτῶν, καὶ ἐπίσχυσαν ὅπλοις καὶ δυνάμει καὶ σκύλοις πολλοῖς, οἷς ἔλαβον ἀπὸ τῶν παρεμβολῶν, ὧν ἐξέκοψαν, 7 καὶ καθεῖλον τὸ βδέλυγμα, ὃ ᾠκοδόμησεν ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον τὸ ἐν Ιερουσαλημ, καὶ τὸ ἁγίασμα καθὼς τὸ πρότερον ἐκύκλωσαν τείχεσιν ὑψηλοῖς καὶ τὴν Βαιθσουραν πόλιν αὐτοῦ. 8 καὶ ἐγένετο ὡς ἤκουσεν ὁ βασιλεὺς τοὺς λόγους τούτους, ἐθαμβήθη καὶ ἐσαλεύθη σφόδρα καὶ ἔπεσεν ἐπὶ τὴν κοίτην καὶ ἐνέπεσεν εἰς ἀρρωστίαν ἀπὸ τῆς λύπης, ὅτι οὐκ ἐγένετο αὐτῷ καθὼς ἐνεθυμεῖτο. 9 καὶ ἦν ἐκεῖ ἡμέρας πλείους, ὅτι ἀνεκαινίσθη ἐπ᾽ αὐτὸν λύπη μεγάλη, καὶ ἐλογίσατο ὅτι ἀποθνῄσκει. 10 καὶ ἐκάλεσεν πάντας τοὺς φίλους αὐτοῦ καὶ εἶπεν πρὸς αὐτούς ᾿Αφίσταται ὁ ὕπνος ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν μου, καὶ συμπέπτωκα τῇ καρδίᾳ ἀπὸ τῆς μερίμνης, 11 καὶ εἶπα τῇ καρδίᾳ ῞Εως τίνος θλίψεως ἦλθα καὶ κλύδωνος μεγάλου, ἐν ᾧ νῦν εἰμι; ὅτι χρηστὸς καὶ ἀγαπώμενος ἤμην ἐν τῇ ἐξουσίᾳ μου. 12 νῦν δὲ μιμνῄσκομαι τῶν κακῶν, ὧν ἐποίησα ἐν Ιερουσαλημ καὶ ἔλαβον πάντα τὰ σκεύη τὰ ἀργυρᾶ καὶ τὰ χρυσᾶ τὰ ἐν αὐτῇ καὶ ἐξαπέστειλα ἐξᾶραι τοὺς κατοικοῦντας Ιουδα διὰ κενῆς. 13 ἔγνων ὅτι χάριν τούτων εὗρέν με τὰ κακὰ ταῦτα· καὶ ἰδοὺ ἀπόλλυμαι λύπῃ μεγάλῃ ἐν γῇ ἀλλοτρίᾳ. 14 καὶ ἐκάλεσεν Φίλιππον ἕνα τῶν φίλων αὐτοῦ καὶ κατέστησεν αὐτὸν ἐπὶ πάσης τῆς βασιλείας αὐτοῦ· 15 καὶ ἔδωκεν αὐτῷ τὸ διάδημα καὶ τὴν στολὴν αὐτοῦ καὶ τὸν δακτύλιον τοῦ ἀγαγεῖν ᾿Αντίοχον τὸν υἱὸν αὐτοῦ καὶ ἐκθρέψαι αὐτὸν τοῦ βασιλεύειν. 16 καὶ ἀπέθανεν ἐκεῖ ᾿Αντίοχος ὁ βασιλεὺς ἔτους ἐνάτου καὶ τεσσαρακοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ. 17 καὶ ἐπέγνω Λυσίας ὅτι τέθνηκεν ὁ βασιλεύς, καὶ κατέστησεν βασιλεύειν ᾿Αντίοχον τὸν υἱὸν αὐτοῦ, ὃν ἐξέθρεψεν νεώτερον, καὶ ἐκάλεσεν τὸ ὄνομα αὐτοῦ Εὐπάτωρ. 18 Καὶ οἱ ἐκ τῆς ἄκρας ἦσαν συγκλείοντες τὸν Ισραηλ κύκλῳ τῶν ἁγίων καὶ ζητοῦντες κακὰ δι᾽ ὅλου καὶ στήριγμα τοῖς ἔθνεσιν. 19 καὶ ἐλογίσατο Ιουδας ἐξᾶραι αὐτοὺς καὶ ἐξεκκλησίασε πάντα τὸν λαὸν τοῦ περικαθίσαι ἐπ᾽ αὐτούς· 20 καὶ συνήχθησαν ἅμα καὶ περιεκάθισαν ἐπ᾽ αὐτὴν ἔτους πεντηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ, καὶ ἐποίησεν βελοστάσεις καὶ μηχανάς. 21 καὶ ἐξῆλθον ἐξ αὐτῶν ἐκ τοῦ συγκλεισμοῦ, καὶ ἐκολλήθησαν αὐτοῖς τινες τῶν ἀσεβῶν ἐξ Ισραηλ, 22 καὶ ἐπορεύθησαν πρὸς τὸν βασιλέα καὶ εἶπον ῞Εως πότε οὐ ποιήσῃ κρίσιν καὶ ἐκδικήσεις τοὺς ἀδελφοὺς ἡμῶν; 23 ἡμεῖς εὐδοκοῦμεν δουλεύειν τῷ πατρί σου καὶ πορεύεσθαι τοῖς ὑπ᾽ αὐτοῦ λεγομένοις καὶ κατακολουθεῖν τοῖς προστάγμασιν αὐτοῦ. 24 καὶ περιεκάθηντο ἐπ᾽ αὐτὴν οἱ υἱοὶ τοῦ λαοῦ ἡμῶν χάριν τούτου καὶ ἠλλοτριοῦντο ἀφ᾽ ἡμῶν· πλὴν ὅσοι εὑρίσκοντο ἐξ ἡμῶν, ἐθανατοῦντο, καὶ αἱ κληρονομίαι ἡμῶν διηρπάζοντο. 25 καὶ οὐκ ἐφ᾽ ἡμᾶς μόνον ἐξέτειναν χεῖρα, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ πάντα τὰ ὅρια αὐτῶν· 26 καὶ ἰδοὺ παρεμβεβλήκασι σήμερον ἐπὶ τὴν ἄκραν ἐν Ιερουσαλημ τοῦ καταλαβέσθαι αὐτήν· καὶ τὸ ἁγίασμα καὶ τὴν Βαιθσουραν ὠχύρωσαν· 27 καὶ ἐὰν μὴ προκαταλάβῃ αὐτοὺς διὰ τάχους, μείζονα τούτων ποιήσουσιν, καὶ οὐ δυνήσῃ τοῦ κατασχεῖν αὐτῶν. 28 Καὶ ὠργίσθη ὁ βασιλεύς, ὅτε ἤκουσεν, καὶ συνήγαγεν πάντας τοὺς φίλους αὐτοῦ ἄρχοντας δυνάμεως αὐτοῦ καὶ τοὺς ἐπὶ τῶν ἡνιῶν· 29 καὶ ἀπὸ βασιλειῶν ἑτέρων καὶ ἀπὸ νήσων θαλασσῶν ἦλθον πρὸς αὐτὸν δυνάμεις μισθωταί· 30 καὶ ἦν ὁ ἀριθμὸς τῶν δυνάμεων αὐτοῦ ἑκατὸν χιλιάδες πεζῶν καὶ εἴκοσι χιλιάδες ἱππέων καὶ ἐλέφαντες δύο καὶ τριάκοντα εἰδότες πόλεμον. 31 καὶ ἦλθον διὰ τῆς Ιδουμαίας καὶ παρενέβαλον ἐπὶ Βαιθσουραν καὶ ἐπολέμησαν ἡμέρας πολλὰς καὶ ἐποίησαν μηχανάς· καὶ ἐξῆλθον καὶ ἐνεπύρισαν αὐτὰς πυρὶ καὶ ἐπολέμησαν ἀνδρωδῶς. 32 καὶ ἀπῆρεν Ιουδας ἀπὸ τῆς ἄκρας καὶ παρενέβαλεν εἰς Βαιθζαχαρια ἀπέναντι τῆς παρεμβολῆς τοῦ βασιλέως. 33 καὶ ὤρθρισεν ὁ βασιλεὺς τὸ πρωὶ καὶ ἀπῆρεν τὴν παρεμβολὴν ἐν ὁρμήματι αὐτῆς κατὰ τὴν ὁδὸν Βαιθζαχαρια, καὶ διεσκευάσθησαν αἱ δυνάμεις εἰς τὸν πόλεμον καὶ ἐσάλπισαν ταῖς σάλπιγξιν. 34 καὶ τοῖς ἐλέφασιν ἔδειξαν αἷμα σταφυλῆς καὶ μόρων τοῦ παραστῆσαι αὐτοὺς εἰς τὸν πόλεμον. 35 καὶ διεῖλον τὰ θηρία εἰς τὰς φάλαγγας καὶ παρέστησαν ἑκάστῳ ἐλέφαντι χιλίους ἄνδρας τεθωρακισμένους ἐν ἁλυσιδωτοῖς, καὶ περικεφαλαῖαι χαλκαῖ ἐπὶ τῶν κεφαλῶν αὐτῶν, καὶ πεντακοσία ἵππος διατεταγμένη ἑκάστῳ θηρίῳ ἐκλελεγμένη· 36 οὗτοι πρὸ καιροῦ οὗ ἂν ᾖ τὸ θηρίον ἦσαν καὶ οὗ ἐὰν ἐπορεύετο ἐπορεύοντο ἅμα, οὐκ ἀφίσταντο ἀπ᾽ αὐτοῦ. 37 καὶ πύργοι ξύλινοι ἐπ᾽ αὐτοὺς ὀχυροὶ σκεπαζόμενοι ἐφ᾽ ἑκάστου θηρίου ἐζωσμένοι ἐπ᾽ αὐτοῦ μηχαναῖς, καὶ ἐφ᾽ ἑκάστου ἄνδρες δυνάμεως τέσσαρες οἱ πολεμοῦντες ἐπ᾽ αὐτοῖς καὶ ὁ ᾿Ινδὸς αὐτοῦ. 38 καὶ τὴν ἐπίλοιπον ἵππον ἔνθεν καὶ ἔνθεν ἔστησεν ἐπὶ τὰ δύο μέρη τῆς παρεμβολῆς, κατασείοντες καὶ καταφρασσόμενοι ἐν ταῖς φάλαγξιν. 39 ὡς δὲ ἔστιλβεν ὁ ἥλιος ἐπὶ τὰς χρυσᾶς καὶ χαλκᾶς ἀσπίδας, ἔστιλβεν τὰ ὄρη ἀπ᾽ αὐτῶν καὶ κατηύγαζεν ὡς λαμπάδες πυρός. 40 καὶ ἐξετάθη μέρος τι τῆς παρεμβολῆς τοῦ βασιλέως ἐπὶ τὰ ὑψηλὰ ὄρη καί τινες ἐπὶ τὰ ταπεινά· καὶ ἤρχοντο ἀσφαλῶς καὶ τεταγμένως. 41 καὶ ἐσαλεύοντο πάντες οἱ ἀκούοντες φωνῆς πλήθους αὐτῶν καὶ ὁδοιπορίας τοῦ πλήθους καὶ συγκρουσμοῦ τῶν ὅπλων· ἦν γὰρ ἡ παρεμβολὴ μεγάλη σφόδρα καὶ ἰσχυρά. 42 καὶ ἤγγισεν Ιουδας καὶ ἡ παρεμβολὴ αὐτοῦ εἰς παράταξιν, καὶ ἔπεσον ἀπὸ τῆς παρεμβολῆς τοῦ βασιλέως ἑξακόσιοι ἄνδρες. 43 καὶ εἶδεν Ελεαζαρος ὁ Αυαραν ἓν τῶν θηρίων τεθωρακισμένον θώραξιν βασιλικοῖς, καὶ ἦν ὑπεράγον πάντα τὰ θηρία, καὶ ᾠήθη ὅτι ἐν αὐτῷ ἐστιν ὁ βασιλεύς· 44 καὶ ἔδωκεν ἑαυτὸν τοῦ σῶσαι τὸν λαὸν αὐτοῦ καὶ περιποιῆσαι ἑαυτῷ ὄνομα αἰώνιον· 45 καὶ ἐπέδραμεν αὐτῷ θράσει εἰς μέσον τῆς φάλαγγος καὶ ἐθανάτου δεξιὰ καὶ εὐώνυμα, καὶ ἐσχίζοντο ἀπ᾽ αὐτοῦ ἔνθα καὶ ἔνθα· 46 καὶ εἰσέδυ ὑπὸ τὸν ἐλέφαντα καὶ ὑπέθηκεν αὐτῷ καὶ ἀνεῖλεν αὐτόν, καὶ ἔπεσεν ἐπὶ τὴν γῆν ἐπάνω αὐτοῦ, καὶ ἀπέθανεν ἐκεῖ. 47 καὶ εἶδον τὴν ἰσχὺν τῆς βασιλείας καὶ τὸ ὅρμημα τῶν δυνάμεων καὶ ἐξέκλιναν ἀπ᾽ αὐτῶν. 48 Οἱ δὲ ἐκ τῆς παρεμβολῆς τοῦ βασιλέως ἀνέβαινον εἰς συνάντησιν αὐτῶν εἰς Ιερουσαλημ, καὶ παρενέβαλεν ὁ βασιλεὺς εἰς τὴν Ιουδαίαν καὶ εἰς τὸ ὄρος Σιων. 49 καὶ ἐποίησεν εἰρήνην μετὰ τῶν ἐκ Βαιθσουρων, καὶ ἐξῆλθον ἐκ τῆς πόλεως, ὅτι οὐκ ἦν αὐτοῖς ἐκεῖ διατροφὴ τοῦ συγκεκλεῖσθαι ἐν αὐτῇ, ὅτι σάββατον ἦν τῇ γῇ· 50 καὶ κατελάβετο ὁ βασιλεὺς τὴν Βαιθσουραν καὶ ἀπέταξεν ἐκεῖ φρουρὰν τηρεῖν αὐτήν. 51 καὶ παρενέβαλεν ἐπὶ τὸ ἁγίασμα ἡμέρας πολλὰς καὶ ἔστησεν ἐκεῖ βελοστάσεις καὶ μηχανὰς καὶ πυροβόλα καὶ λιθοβόλα καὶ σκορπίδια εἰς τὸ βάλλεσθαι βέλη καὶ σφενδόνας. 52 καὶ ἐποίησαν καὶ αὐτοὶ μηχανὰς πρὸς τὰς μηχανὰς αὐτῶν καὶ ἐπολέμησαν ἡμέρας πολλάς. 53 βρώματα δὲ οὐκ ἦν ἐν τοῖς ἀγγείοις διὰ τὸ ἕβδομον ἔτος εἶναι, καὶ οἱ ἀνασῳζόμενοι εἰς τὴν Ιουδαίαν ἀπὸ τῶν ἐθνῶν κατέφαγον τὸ ὑπόλειμμα τῆς παραθέσεως. 54 καὶ ὑπελείφθησαν ἐν τοῖς ἁγίοις ἄνδρες ὀλίγοι, ὅτι κατεκράτησεν αὐτῶν ὁ λιμός, καὶ ἐσκορπίσθησαν ἕκαστος εἰς τὸν τόπον αὐτοῦ. 55 Καὶ ἤκουσεν Λυσίας ὅτι Φίλιππος, ὃν κατέστησεν ὁ βασιλεὺς ᾿Αντίοχος ἔτι ζῶντος αὐτοῦ ἐκθρέψαι ᾿Αντίοχον τὸν υἱὸν αὐτοῦ εἰς τὸ βασιλεῦσαι αὐτόν, 56 ἀπέστρεψεν ἀπὸ τῆς Περσίδος καὶ Μηδίας καὶ αἱ δυνάμεις αἱ πορευθεῖσαι μετὰ τοῦ βασιλέως μετ᾽ αὐτοῦ, καὶ ὅτι ζητεῖ παραλαβεῖν τὰ τῶν πραγμάτων. 57 καὶ κατέσπευδεν καὶ ἐπένευσεν τοῦ ἀπελθεῖν καὶ εἶπεν πρὸς τὸν βασιλέα καὶ τοὺς ἡγεμόνας τῆς δυνάμεως καὶ τοὺς ἄνδρας ᾿Εκλείπομεν καθ᾽ ἡμέραν, καὶ ἡ τροφὴ ἡμῖν ὀλίγη, καὶ ὁ τόπος οὗ παρεμβάλλομέν ἐστιν ὀχυρός, καὶ ἐπίκειται ἡμῖν τὰ τῆς βασιλείας· 58 νῦν οὖν δῶμεν δεξιὰς τοῖς ἀνθρώποις τούτοις καὶ ποιήσωμεν μετ᾽ αὐτῶν εἰρήνην καὶ μετὰ παντὸς ἔθνους αὐτῶν 59 καὶ στήσωμεν αὐτοῖς τοῦ πορεύεσθαι τοῖς νομίμοις αὐτῶν ὡς τὸ πρότερον· χάριν γὰρ τῶν νομίμων αὐτῶν, ὧν διεσκεδάσαμεν, ὠργίσθησαν καὶ ἐποίησαν ταῦτα πάντα. 60 καὶ ἤρεσεν ὁ λόγος ἐναντίον τοῦ βασιλέως καὶ τῶν ἀρχόντων, καὶ ἀπέστειλεν πρὸς αὐτοὺς εἰρηνεῦσαι, καὶ ἐπεδέξαντο. 61 καὶ ὤμοσεν αὐτοῖς ὁ βασιλεὺς καὶ οἱ ἄρχοντες· ἐπὶ τούτοις ἐξῆλθον ἐκ τοῦ ὀχυρώματος. 62 καὶ εἰσῆλθεν ὁ βασιλεὺς εἰς ὄρος Σιων καὶ εἶδεν τὸ ὀχύρωμα τοῦ τόπου καὶ ἠθέτησεν τὸν ὁρκισμόν, ὃν ὤμοσεν, καὶ ἐνετείλατο καθελεῖν τὸ τεῖχος κυκλόθεν. 63 καὶ ἀπῆρεν κατὰ σπουδὴν καὶ ἀπέστρεψεν εἰς ᾿Αντιόχειαν καὶ εὗρεν Φίλιππον κυριεύοντα τῆς πόλεως καὶ ἐπολέμησεν πρὸς αὐτὸν καὶ κατελάβετο τὴν πόλιν βίᾳ.

7

Olwa Demetriyusi wa burhanzi

1 Omu mwaka gwa igana na makumi arhanu na muguma, Demetriyusi mugala wa Seleukusi anaciyongoloka omu Roma, anacija haguma n’engabo yage omu lugo luguma lw’omu nyanja, acijiramwo mwami. 2 Erhi aba ama shubihika ntyôla omu bwami bw’ababusi bage, abasirika banacirhuluba A ntiyokusi na Lisiasi banacibahekeraya. 3 Erhi bamumanyisa okwôla, anaciderha, erhi: «Ciru ntabonaga obusu bwabo». 4 Okubundi engabo yanacibayîrha na ntyo Demetriyusi ayîma yene oku bwami bwage. 5 Okuhandi ngasi banali bantu ba ndyâlya omu Israheli banaciyîsha baja emwagc crhi baherhwe na Alkimi owakazagilonza okuba mudâhwa mukulu. 6 Banacirhondêra babeshera olubaga emunda mwami ali banacimubwira mpu: «Yuda na bene wabo bayisire ngasi banali bira bawe boshi na nirhu rhwenene arhulibisireko omo cihugo. 7 Orhumage bunôla omuntu agendicibonera yenene agôla maligo goshi barhujirire n’oku basherezize ecihugo ca mwami anahana abola banyankola maligo kuguma na ngasi bandi babarhabâla boshi.

8 Mwami anacicishoga Bakidesi muli balya banali bira ba mwami, abaga murhegcsi w’omu cihugo ciri olundi lunda lwa olwîshi ali muguma w’omu ba rhambo bakulu ba mwami na w’omu bikubagirwa bage. 9 Anacimurhuma boshi haguma na Alkimi erya ndyâlya ayiyîmanza mudâhwa mukulu haguma n’oku muha obuhashe bw’okucihôla kuli Bene Israheli. 10 Erhi baba bamarhôla enjira yabo, banaciyîsha n’engabo nyinji omu cihugo ca Yuda, banacilika entumwa zaja ema Yuda na bene wabo mpu bajibabwira ebinwa by’omurhûla gw’obu nywesi. 11 Ci bohe erhi babona oku bayîshire n’engabo nyinji babula kuyemêreza ebinwa byabo. 12 Ci kurharhumaga bafarizeyi barhali banyi barhaja emunda Alkimi boshi na Bekidesi bali babahe amadôso oku biyerekire oburhegesi. 13 Na omu Bene Israheli Abasidoni baba ba burhanzi omu kuhûna omurhûla 14 bulya baderha mpu: «Omudâhwa w’omu bûko bw’Aroni ayîshire n’eyôla ngabo y’abasirika, mpu arharhulenganye». 15 Anacibabwira emyanzi y’omu rhûla ciru anacigashirabo erhi: «Rhurhabajire akantu kabi oli mwenene, oli abira binyu». 16 Banacimuyemêra, ci agwarha bantu makumi gali ndarhu muli bo abayîrha muli olwo lusiku lonene nk’oku ebinwa by’amandiko binadesire e rhi: 17 «Bashandaza emirhumba y’abatagatifu bawe n’omuko gwabo gwabulagw’eburhambi bwa Yeruzalemu na ntaye wahali mpu ababishe». 18 Okubundi olubaga loshi lwarhondêra okubayôboha loshi lwanageramwo omusisi mpu: «oli okuli oli obushinganyanya ntabo ekarhî kabo, bulya bavunyire endagâno zabo n’ibango balahiraga».

19 Bakidesi anacirhenga e Yeruzalemu ajihanda e Betizeti; kurhenga ahôla arhuma mpu bajigwarha balya boshi banayâkaga omu ngabo yage kuguma n’abandi baguma baguma ba omu lubaga, na erhi aba amabayîrha abakweba omu nyenga mpamu. 20 Erhi aba amaha Alkimi ecihugo cage amanamusigira ecihimbi c’engabo yage mpu bamulange, Bakidesi anacishubira emunda mwami ali. 21 Alkimi anacicihangana okukomeza obudâhwa bwage. 22 Ngasi boshi balya banakazagilêrha akabôlo omu lubaga bamushiga, boshi bayîma omu Buyahudi bahenya n’amaligo manji omu Israheli. 23 Erhi abona oku amabi Alkimi n’abâbo badwirhe bajirira Bene Israheli gali manji kulusha aga abapagani, 24 Yuda arhangira okushubija azungula omu cihugo c’e Buyahudi coshi aja acihôla kuli ngasi balya banamutwikaga boshi akabacika okucilumira omu cihugo.

Nikanori e Buyahudi

25 Erhi Alkimi abona oku Yuda akola muzibu na bene wabo, na erhi abona oku ntako ankabagagaja ashubira emunda mwami ali agendi bashobeka kuli binji bwenêne. 26 Mwami anacirhuma Nikaroni muguma w’omu barhambo bage bakulu, muntu wali mushombanyi bwenêne w’Israheli erhi anahiragwe irhegeko mpu amalire olubaga loshi. 27 Erhi ahika aha Yeruzalemu anadwi rhage engabo nyinji, Nikanori arhengigendiganiza Yuda na bene wabo n’ebinwa by’olubohôlolo: 28 Erhi harhabaga okulwa ekarhî kinyu nani. Nayîsha na bantu basungunu bonene nti nani nyîshimulolako. 29 Anacija ntyo emunda Yuda ali, banacilamusanya n’omurhûla ci abasirika bali hofi hokugwarha Yuda. 30 Erhi ayumva omurhego Nicanori amujirire omu kumuyîshira n’ebinwa by’olubohôlolo, Yuda afuduka aciyegûla arhanacilonzagya okucimubona bundi. 31 Nikanori abona oku omurhego gwage gwamanyikine anayîsha n’engabo yage akola alilwisa Yuda, lwanacibumbana hofi na Kafarisalama. 32 Hofi bantu magana arhanu omu bantu ba Nikanori banacifa, abasigalaga bashandabana omu cihugo ca Daudi.

33 Enyuma ly’okôla, Nikanori anacisôkera oku ntondo, ya Siyoni na baguma omu badâhwa banacija emunda ali boshi na bashamuka banji b’omu lubaga mpu bamulamuse na omurhûla banamuyereke enterekêro za kanwa mwami arhumire. 34 Ci yehe abashekera, abahemula anababwira ebinwa bigalugalu anacibahigira erhi: 35 Akaba Yuda n’engabo yage arhahanyirwi honahalya omu nfune zani amango nayîsha omu murhûla nanyôce eyira nyumpa. Anacicîkweba embuga n’oburhe bunene. 36 Abadâhwa banacishubira omu nyumpa, bayîmanga embere z’oluhêro n’ecibula baderha omu kuvugumula emirenge erhi: 37 Yagirwa wene wacishogaga eyira nyumpa mpu ekazirherekêrwa izîno lyawe, na mpu ly’olubaga lwawe lubona enyumpa y’okukakushenga n’okukusengera. 38 Wenene ocihôle, oyûla muntu n’engabo yage alimbira, boshi bayîrhwe n’engôrho. Okengere okwôla bakujirire orhanazigaga balama!

Okuhimwa n’okufa kwa Nikanori

39 Nikanori arhenga e Yeruzalemu akanya ajihanda hofi na Beteroni na ba ntu ba cikembe Banya-Sîriya banaciyîsha emunda Yuda ali. 40 Naye oku bwage, ajiyûbaka ecihando hofi na Adasa n’engabo ya bihumbi bisharhu, anacigenda aderha erhi: 41 Abali barhume n’omwami w’Abanya-Sîriya bulya bakujacire, Yagirwa, Malahika wawe anacibayîshira anacibaniguzamwo bantu bihumbi igana na makumi gali munani na birhanu. 42 Omalire mâshi enôla ngabo eri ahâla mbere zawe lyo abandi bamanya oku anaderhire kubi ahatagatifu hawe, onamutwire olubanja nk’oku obubi bwage bunali.

43 Engabo lwabumbana, omu nsiku ikumi n’isharhu z’omwezi gw’ikumi na kabirhi, n’omurhwe gwa Nikanori_gwahombekwa; yenene akumba wa burhanzi omu ntambala. 44 Erhi engabo zibona oku Nikanori amafa bajandika emirasano yabo bakûla omulindi. 45 ABayahudi babaminika mulegerege goshi e Adasa kuhika e Gazara banayîsha babûha emishekera banayishekêreza. 46 Kurhenga omu bishagala byoshi bya Yuda n’eburhambi mwashagamuka abantu bagorha balya Banya-Sîriya babajako bakola babatumirha boshi banakumba ri’engôrho kurhaderhaga mpu hajira ciru ow’enshangu wafulumuka, ciru n’o muguma. 47 Bagugumba ebirugu by’abôla bahimagwa kuguma n’ebiryo bali bacîyikire; na erhi baba bamatwa irhwe lya Nikanori n’okuboko kwage kulyo kulya akazagilêgesa bayîsha babidwirhe banakabilengereza emunda Yeruzalemu ali. 48 Olubaga lwanacisîma bwenêne n’olwôla lusiku balukuza nka lusiku lwa mwishingo munene. 49 Bahiga mpu olwôla lusiku lukakuzibwa ngasi mwaka omu nsiku ikumi n’isharhu z’omwezi gwa Adari. 50 Ecihugo ca Yuda carhangiba n’omurhûla nsiku nyi.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 7

1῎Ετους ἑνὸς καὶ πεντηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ ἐξῆλθεν Δημήτριος ὁ τοῦ Σελεύκου ἐκ ῾Ρώμης καὶ ἀνέβη σὺν ἀνδράσιν ὀλίγοις εἰς πόλιν παραθαλασσίαν καὶ ἐβασίλευσεν ἐκεῖ. 2 καὶ ἐγένετο ὡς εἰσεπορεύετο εἰς οἶκον βασιλείας πατέρων αὐτοῦ, καὶ συνέλαβον αἱ δυνάμεις τὸν ᾿Αντίοχον καὶ τὸν Λυσίαν ἀγαγεῖν αὐτοὺς αὐτῷ. 3 καὶ ἐγνώσθη αὐτῷ τὸ πρᾶγμα, καὶ εἶπεν Μή μοι δείξητε τὰ πρόσωπα αὐτῶν. 4 καὶ ἀπέκτειναν αὐτοὺς αἱ δυνάμεις, καὶ ἐκάθισεν Δημήτριος ἐπὶ θρόνου βασιλείας αὐτοῦ. 5 καὶ ἦλθον πρὸς αὐτὸν πάντες ἄνδρες ἄνομοι καὶ ἀσεβεῖς ἐξ Ισραηλ, καὶ ῎Αλκιμος ἡγεῖτο αὐτῶν βουλόμενος ἱερατεύειν. 6 καὶ κατηγόρησαν τοῦ λαοῦ πρὸς τὸν βασιλέα λέγοντες ᾿Απώλεσεν Ιουδας καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ πάντας τοὺς φίλους σου, καὶ ἡμᾶς ἐσκόρπισεν ἀπὸ τῆς γῆς ἡμῶν· 7 νῦν οὖν ἀπόστειλον ἄνδρα, ᾧ πιστεύεις, καὶ πορευθεὶς ἰδέτω τὴν ἐξολέθρευσιν πᾶσαν, ἣν ἐποίησεν ἡμῖν καὶ τῇ χώρᾳ τοῦ βασιλέως, καὶ κολασάτω αὐτοὺς καὶ πάντας τοὺς ἐπιβοηθοῦντας αὐτοῖς. 8 καὶ ἐπέλεξεν ὁ βασιλεὺς τὸν Βακχίδην τῶν φίλων τοῦ βασιλέως κυριεύοντα ἐν τῷ πέραν τοῦ ποταμοῦ καὶ μέγαν ἐν τῇ βασιλείᾳ καὶ πιστὸν τῷ βασιλεῖ 9 καὶ ἀπέστειλεν αὐτὸν καὶ ῎Αλκιμον τὸν ἀσεβῆ καὶ ἔστησεν αὐτῷ τὴν ἱερωσύνην καὶ ἐνετείλατο αὐτῷ ποιῆσαι τὴν ἐκδίκησιν ἐν τοῖς υἱοῖς Ισραηλ. 10 καὶ ἀπῇρον καὶ ἦλθον μετὰ δυνάμεως πολλῆς εἰς γῆν Ιουδα· καὶ ἀπέστειλεν ἀγγέλους πρὸς Ιουδαν καὶ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ λόγοις εἰρηνικοῖς μετὰ δόλου. 11 καὶ οὐ προσέσχον τοῖς λόγοις αὐτῶν· εἶδον γὰρ ὅτι ἦλθαν μετὰ δυνάμεως πολλῆς. 12 καὶ ἐπισυνήχθησαν πρὸς ῎Αλκιμον καὶ Βακχίδην συναγωγὴ γραμματέων ἐκζητῆσαι δίκαια, 13 καὶ πρῶτοι οἱ Ασιδαῖοι ἦσαν ἐν υἱοῖς Ισραηλ καὶ ἐπεζήτουν παρ᾽ αὐτῶν εἰρήνην· 14 εἶπον γάρ ῎Ανθρωπος ἱερεὺς ἐκ σπέρματος Ααρων ἦλθεν ἐν ταῖς δυνάμεσιν καὶ οὐκ ἀδικήσει ἡμᾶς. 15 καὶ ἐλάλησεν μετ᾽ αὐτῶν λόγους εἰρηνικοὺς καὶ ὤμοσεν αὐτοῖς λέγων Οὐκ ἐκζητήσομεν ὑμῖν κακὸν καὶ τοῖς φίλοις ὑμῶν. 16 καὶ ἐνεπίστευσαν αὐτῷ· καὶ συνέλαβεν ἐξ αὐτῶν ἑξήκοντα ἄνδρας καὶ ἀπέκτεινεν αὐτοὺς ἐν ἡμέρᾳ μιᾷ κατὰ τὸν λόγον, ὃν ἔγραψεν αὐτόν 17 Σάρκας ὁσίων σου καὶ αἷμα αὐτῶν ἐξέχεαν κύκλῳ Ιερουσαλημ, καὶ οὐκ ἦν αὐτοῖς ὁ θάπτων. 18 καὶ ἐπέπεσεν αὐτῶν ὁ φόβος καὶ ὁ τρόμος εἰς πάντα τὸν λαόν, ὅτι εἶπον Οὐκ ἔστιν ἐν αὐτοῖς ἀλήθεια καὶ κρίσις, παρέβησαν γὰρ τὴν στάσιν καὶ τὸν ὅρκον, ὃν ὤμοσαν. 19 καὶ ἀπῆρεν Βακχίδης ἀπὸ Ιερουσαλημ καὶ παρενέβαλεν ἐν Βηθζαιθ καὶ ἀπέστειλεν καὶ συνέλαβεν πολλοὺς ἀπὸ τῶν μετ᾽ αὐτοῦ αὐτομολησάντων ἀνδρῶν καί τινας τοῦ λαοῦ καὶ ἔθυσεν αὐτοὺς εἰς τὸ φρέαρ τὸ μέγα. 20 καὶ κατέστησεν τὴν χώραν τῷ ᾿Αλκίμῳ καὶ ἀφῆκεν μετ᾽ αὐτοῦ δύναμιν τοῦ βοηθεῖν αὐτῷ· καὶ ἀπῆλθεν Βακχίδης πρὸς τὸν βασιλέα. 21 καὶ ἠγωνίσατο ῎Αλκιμος περὶ τῆς ἀρχιερωσύνης, 22 καὶ συνήχθησαν πρὸς αὐτὸν πάντες οἱ ταράσσοντες τὸν λαὸν αὐτῶν καὶ κατεκράτησαν γῆν Ιουδα καὶ ἐποίησαν πληγὴν μεγάλην ἐν Ισραηλ. 23 καὶ εἶδεν Ιουδας πᾶσαν τὴν κακίαν, ἣν ἐποίησεν ῎Αλκιμος καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ ἐν υἱοῖς Ισραηλ ὑπὲρ τὰ ἔθνη, 24 καὶ ἐξῆλθεν εἰς πάντα τὰ ὅρια τῆς Ιουδαίας κυκλόθεν καὶ ἐποίησεν ἐκδίκησιν ἐν τοῖς ἀνδράσιν τοῖς αὐτομολήσασιν, καὶ ἀνεστάλησαν τοῦ ἐκπορεύεσθαι εἰς τὴν χώραν. 25 ὡς δὲ εἶδεν ῎Αλκιμος ὅτι ἐνίσχυσεν Ιουδας καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ, καὶ ἔγνω ὅτι οὐ δύναται ὑποστῆναι αὐτούς, καὶ ἐπέστρεψεν πρὸς τὸν βασιλέα καὶ κατηγόρησεν αὐτῶν πονηρά. 26 Καὶ ἀπέστειλεν ὁ βασιλεὺς Νικάνορα ἕνα τῶν ἀρχόντων αὐτοῦ τῶν ἐνδόξων καὶ μισοῦντα καὶ ἐχθραίνοντα τῷ Ισραηλ καὶ ἐνετείλατο αὐτῷ ἐξᾶραι τὸν λαόν. 27 καὶ ἦλθεν Νικάνωρ εἰς Ιερουσαλημ δυνάμει πολλῇ, καὶ ἀπέστειλεν πρὸς Ιουδαν καὶ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ μετὰ δόλου λόγοις εἰρηνικοῖς λέγων 28 Μὴ ἔστω μάχη ἀνὰ μέσον ἐμοῦ καὶ ὑμῶν· ἥξω ἐν ἀνδράσιν ὀλίγοις, ἵνα ἴδω ὑμῶν τὰ πρόσωπα μετ᾽ εἰρήνης. 29 καὶ ἦλθεν πρὸς Ιουδαν, καὶ ἠσπάσαντο ἀλλήλους εἰρηνικῶς· καὶ οἱ πολέμιοι ἕτοιμοι ἦσαν ἐξαρπάσαι τὸν Ιουδαν. 30 καὶ ἐγνώσθη ὁ λόγος τῷ Ιουδα ὅτι μετὰ δόλου ἦλθεν ἐπ᾽ αὐτόν, καὶ ἐπτοήθη ἀπ᾽ αὐτοῦ καὶ οὐκ ἐβουλήθη ἔτι ἰδεῖν τὸ πρόσωπον αὐτοῦ. 31 καὶ ἔγνω Νικάνωρ ὅτι ἀπεκαλύφθη ἡ βουλὴ αὐτοῦ, καὶ ἐξῆλθεν εἰς συνάντησιν τῷ Ιουδα ἐν πολέμῳ κατὰ Χαφαρσαλαμα. 32 καὶ ἔπεσον τῶν παρὰ Νικάνορος ὡσεὶ πεντακόσιοι ἄνδρες, καὶ ἔφυγον εἰς τὴν πόλιν Δαυιδ. 33 Καὶ μετὰ τοὺς λόγους τούτους ἀνέβη Νικάνωρ εἰς ὄρος Σιων. καὶ ἐξῆλθον ἀπὸ τῶν ἱερέων ἐκ τῶν ἁγίων καὶ ἀπὸ τῶν πρεσβυτέρων τοῦ λαοῦ ἀσπάσασθαι αὐτὸν εἰρηνικῶς καὶ δεῖξαι αὐτῷ τὴν ὁλοκαύτωσιν τὴν προσφερομένην ὑπὲρ τοῦ βασιλέως. 34 καὶ ἐμυκτήρισεν αὐτοὺς καὶ κατεγέλασεν αὐτῶν καὶ ἐμίανεν αὐτοὺς καὶ ἐλάλησεν ὑπερηφάνως· 35 καὶ ὤμοσεν μετὰ θυμοῦ λέγων ᾿Εὰν μὴ παραδοθῇ Ιουδας καὶ ἡ παρεμβολὴ αὐτοῦ εἰς χεῖράς μου τὸ νῦν, καὶ ἔσται ἐὰν ἐπιστρέψω ἐν εἰρήνῃ, ἐμπυριῶ τὸν οἶκον τοῦτον. καὶ ἐξῆλθεν μετὰ θυμοῦ μεγάλου. 36 καὶ εἰσῆλθον οἱ ἱερεῖς καὶ ἔστησαν κατὰ πρόσωπον τοῦ θυσιαστηρίου καὶ τοῦ ναοῦ καὶ ἔκλαυσαν καὶ εἶπον 37 Σὺ ἐξελέξω τὸν οἶκον τοῦτον ἐπικληθῆναι τὸ ὄνομά σου ἐπ᾽ αὐτοῦ εἶναι οἶκον προσευχῆς καὶ δεήσεως τῷ λαῷ σου· 38 ποίησον ἐκδίκησιν ἐν τῷ ἀνθρώπῳ τούτῳ καὶ ἐν τῇ παρεμβολῇ αὐτοῦ, καὶ πεσέτωσαν ἐν ῥομφαίᾳ· μνήσθητι τῶν δυσφημιῶν αὐτῶν καὶ μὴ δῷς αὐτοῖς μονήν. 39 καὶ ἐξῆλθεν Νικάνωρ ἐξ Ιερουσαλημ καὶ παρενέβαλεν ἐν Βαιθωρων, καὶ συνήντησεν αὐτῷ δύναμις Συρίας. 40 καὶ Ιουδας παρενέβαλεν ἐν Αδασα ἐν τρισχιλίοις ἀνδράσιν· καὶ προσηύξατο Ιουδας καὶ εἶπεν 41 Οἱ παρὰ τοῦ βασιλέως ὅτε ἐδυσφήμησαν, ἐξῆλθεν ὁ ἄγγελός σου καὶ ἐπάταξεν ἐν αὐτοῖς ἑκατὸν ὀγδοήκοντα πέντε 42 χιλιάδας· σύντριψον τὴν παρεμβολὴν ταύτην ἐνώπιον ἡμῶν σήμερον, καὶ γνώτωσαν οἱ ἐπίλοιποι ὅτι κακῶς ἐλάλησεν ἐπὶ τὰ ἅγιά σου, καὶ κρῖνον αὐτὸν κατὰ τὴν κακίαν αὐτοῦ. 43 καὶ συνῆψαν αἱ παρεμβολαὶ εἰς πόλεμον τῇ τρισκαιδεκάτῃ τοῦ μηνὸς Αδαρ, καὶ συνετρίβη ἡ παρεμβολὴ Νικάνορος, καὶ ἔπεσεν αὐτὸς πρῶτος ἐν τῷ πολέμῳ. 44 ὡς δὲ εἶδεν ἡ παρεμβολὴ αὐτοῦ ὅτι ἔπεσεν Νικάνωρ, ῥίψαντες τὰ ὅπλα ἔφυγον. 45 καὶ κατεδίωκον αὐτοὺς ὁδὸν ἡμέρας μιᾶς ἀπὸ Αδασα ἕως τοῦ ἐλθεῖν εἰς Γαζηρα καὶ ἐσάλπιζον ὀπίσω αὐτῶν ταῖς σάλπιγξιν τῶν σημασιῶν. 46 καὶ ἐξῆλθον ἐκ πασῶν τῶν κωμῶν τῆς Ιουδαίας κυκλόθεν καὶ ὑπερεκέρων αὐτούς, καὶ ἀπέστρεφον οὗτοι πρὸς τούτους, καὶ ἔπεσον πάντες ῥομφαίᾳ, καὶ οὐ κατελείφθη ἐξ αὐτῶν οὐδὲ εἷς. 47 καὶ ἔλαβον τὰ σκῦλα καὶ τὴν προνομήν, καὶ τὴν κεφαλὴν Νικάνορος ἀφεῖλον καὶ τὴν δεξιὰν αὐτοῦ, ἣν ἐξέτεινεν ὑπερηφάνως, καὶ ἤνεγκαν καὶ ἐξέτειναν παρὰ τῇ Ιερουσαλημ. 48 καὶ ηὐφράνθη ὁ λαὸς σφόδρα καὶ ἤγαγον τὴν ἡμέραν ἐκείνην ἡμέραν εὐφροσύνης μεγάλην· 49 καὶ ἔστησαν τοῦ ἄγειν κατ᾽ ἐνιαυτὸν τὴν ἡμέραν ταύτην τῇ τρισκαιδεκάτῃ τοῦ Αδαρ. 50 καὶ ἡσύχασεν ἡ γῆ Ιουδα ἡμέρας ὀλίγας.

8

Obukuze bw’Abaroma

1 Okubundi Yuda anaciyumva badwirhe baderha olwa Abaroma: Oku baba bantu bazibu bajira emisi bwenêne; banacîyerekane binja oku bantu basshimbire enjira zabo oku banajire obwira haguma na ngasi boshi bayishire emunda bali mpu bayumvanye n’oku bali bantu bagwerhe emisi minene. 2 Bamuganirira okuhimana kwabo n’oku balwisagya Abagalasiya n’oku babahi maga banabajira barhumisi bâbo. 3 Ngasi byoshi banajizire omu Hispaniya mpu barhôle ecihugo cayo c’amarhale n’amasholo gabagayo, kandi na kurhi omu bwirhonzi bwabo n’oku kucisegereza kwabo bahimaga ecôla cihugo n’o bwôla cali kuli n’emwabo. 4 Kuguma n’ababi bayîshigibalwisa kurhenga omu cihugo c’ihanga babalunda oku idaho babahima loshi, n’abandi banakazibaho ngera ngasi mwaka. 5 Bahimire erhi badwirhe balwa, mwami Filipo na Perseo mwami w’e Kitimu na ngasi banacishomize okuyanka emirasano mpu babalwise babahima banabarhegeka. 6 Antiyokusi ali mwami mukulu w’omu Aziya mpu abarhabâlira agendihalwisa na njavu igana na makumi abirhi abalwisa oku nfarasi, ebihesi n’engabo mwandu, banacimugonya bwinjinja. 7 Yene bamu gwarha mugumaguma banacimusêza okukazibahongera ye n’abayîmaga e nyuma lyage empongano nyinji, mpu akazibaha abajà, abahe n’oluhande lw’ecihugo cage. 8 Kwo kuderha cihugo ca Hindiya, Mediya, Lidiya byo byali bihugo binja omu bihugo byage byoshi n’erhi ayusibaha byo nabo babiha mwami Ewumene. 9 Aba omu Bugereki banacikomekcra badwirhe n’omuhigo gw’okumalira Abaroma cikone Abaroma bamanya ogwo mwanzi. 10 Bamurhumira murhambo muguma n’engabo yage abatulako entambala, abanigûzamwo mwandu ayîsha adwirhe bujà abakazi bâbo, abana bâbo, abanyaga ebirugu ecihugo ahongola namahukulu gabo n’abantu b’eyôla munda babajira bajà kuhika bunôla. 11 Ngasi gandi mami ga hano igulu erhi ngasi g’omu nyanja gacishomagya okubahagaza boshi babahima banabarhegeka.

12 Ci oku bira bâbo na ngasi bacikubagira bo kulanga balanga obwira haguma nabo, babajire barhegesi b’amami gabayegire ciru n’aga kuli na ngasi abakazagiyumva izu lyabo banajugume. 13 Oyu balonza okurhabala mpu lyo ayîma anayîme n’oyu balonzize okuyîmûla banamuyîmûle. Bakola baba bantu ba buhashe bunji bwenêne. 14 Ciru bakayôrha ntyôla, ntaye muli bo oderha mpu akola ayambala ecimane acihundikire n’ecishuli c’akaduku mpu naye alimbe. 15 Basinzire akagombe na ngasi lusiku bagula magana asharhu na makumi abiri badêkaho mpu balole ebiyerikire olubaga n’oku bankalulanga. 16 Ngasi mwaka banahire obuhashe bwabo omu maboko ga muntu muguma mpu a rhegeke ecihugo coshi; boshi banayumve oyôla muntu muguma barhajira mujina na bwagalwa buci ekarhî kabo.

Okunywana kw’Abayahudi n’Abaroma

17 Yuda anacicîshoga Epolemi mugala wa Yowane, mugala w’Akosi boshi naYasoni mugala wa Eleyazari anacibarhuma e Roma mpu bagendinywâna banajire obwira boshi n’Abaroma. 18 Na mpu lyo babakûla omu bujà ebwa kuba bamabona oku Abagreki babajizire bajà, bâhizire Israheli omu bujà. 19 Ba nacilikûla obo bàja e Roma ci enjira yaliha; erhi bahika e Kagombe banaciyanka akanwa baderha mpu: 20 Yuda Makabeyo, abalumuna n’olubaga barhurhumire mpu rhunywâne rhunayumvanye omu murhûla rhweshi lyo nirhu rhuganjirwa e karhî k’aba mwayumvinye n’abajizire obwira mweshi nabo. 21 Okôla kwasimisa abagula b’ihano likulu. 22 Alaga empamiso y’olwandiko Abaroma bakôlôlaga omu cuma c’amarhale banalurhuma e Yeruzalemu mpu lube cimanyiso c’okôla kunywâna n’ogwôla murhûla emw’Abayahudi:

23 «Iragi oku Baroma n’oku Bayahudi bali oku budaka n’omu nyanja, e nsiku n’amango. Kulî nabo engôrho n’omushombanyi. 24 Abaroma bakarhe rwa bwa burhangiriza nisi erhi baguma omu bira babo omu cihugo obuhashe bwabo bunahisire hoshi, 25 ishanja ly’Abayahudi linabarhabale nk’oku banaha shire muli agôla mango; 26 barhahe abashombanyi nisi erhi okubarhabâla n’oli engano, oli emirasano oli enfaraga, oli amarho nk’oku banalaganine e Roma. Kukwanine Abayahudi bashimbe eyôla mihigo yabo buzira kulinda luhembo luci. 27 Kwo nakuguma erhi ishanja ly’Abayahudi lyankarhêrwa Abaroma banabalwira n’emisi yabo yoshi nk’oku amango ganadesire. 28 Buzira kuha aba ndi barhabâlwa oli engano, oli emirasano, oli nsaranga ciru amârho nk’oku banalaliraga oku banarhôlaga emihigo e Roma; banashimbulula eyôla ndagâno buzira kurhebana. 29 Ebyo binwa byali omu ndagâno Abayahudi bajiraga haguma n’aba Roma. 30 Ci omu mango ga nyuma erhi baguma nisi erhi abandi bakalonza okuyushula kandi erhi okunyihya ebindi binwa kuli ebyôla, banajira nk’oku banalonzize na ebi bankanayumva banyihize kandi erhi kuyushula ebyôla byoshi binarholwe buzibu. 31 Oku mabi mwami Demetriyusi abajirire rhwamamuyandikira muli ebira binwa ‘Carhumaga warhindibuza Abayahudi n’obwôla bali bantu rhunywanine nabo kandi banali bira birhu?’ 32 Bakashubi kaciduduma oku wabarhindibuzize rhwanabagwasa omu mirenge rhunakulwise akaba ebulambo nisi erhi omu nyanja.»

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 8

1 Καὶ ἤκουσεν Ιουδας τὸ ὄνομα τῶν ῾Ρωμαίων, ὅτι εἰσὶν δυνατοὶ ἰσχύι καὶ αὐτοὶ εὐδοκοῦσιν ἐν πᾶσιν τοῖς προστιθεμένοις αὐτοῖς, καὶ ὅσοι ἂν προσέλθωσιν αὐτοῖς, ἱστῶσιν αὐτοῖς φιλίαν, καὶ ὅτι εἰσὶ δυνατοὶ ἰσχύι. 2 καὶ διηγήσαντο αὐτῷ τοὺς πολέμους αὐτῶν καὶ τὰς ἀνδραγαθίας, ἃς ποιοῦσιν ἐν τοῖς Γαλάταις, καὶ ὅτι κατεκράτησαν αὐτῶν καὶ ἤγαγον αὐτοὺς ὑπὸ φόρον, 3 καὶ ὅσα ἐποίησαν ἐν χώρᾳ Σπανίας τοῦ κατακρατῆσαι τῶν μετάλλων τοῦ ἀργυρίου καὶ τοῦ χρυσίου τοῦ ἐκεῖ· 4 καὶ κατεκράτησαν τοῦ τόπου παντὸς τῇ βουλῇ αὐτῶν καὶ τῇ μακροθυμίᾳ, καὶ ὁ τόπος ἦν ἀπέχων μακρὰν ἀπ᾽ αὐτῶν σφόδρα, καὶ τῶν βασιλέων τῶν ἐπελθόντων ἐπ᾽ αὐτοὺς ἀπ᾽ ἄκρου τῆς γῆς, ἕως συνέτριψαν αὐτοὺς καὶ ἐπάταξαν ἐν αὐτοῖς πληγὴν μεγάλην, καὶ οἱ ἐπίλοιποι διδόασιν αὐτοῖς φόρον κατ᾽ ἐνιαυτόν· 5 καὶ τὸν Φίλιππον καὶ τὸν Περσέα Κιτιέων βασιλέα καὶ τοὺς ἐπηρμένους ἐπ᾽ αὐτοὺς συνέτριψαν αὐτοὺς ἐν πολέμῳ καὶ κατεκράτησαν αὐτῶν· 6 καὶ ᾿Αντίοχον τὸν μέγαν βασιλέα τῆς ᾿Ασίας τὸν πορευθέντα ἐπ᾽ αὐτοὺς εἰς πόλεμον ἔχοντα ἑκατὸν εἴκοσι ἐλέφαντας καὶ ἵππον καὶ ἅρματα καὶ δύναμιν πολλὴν σφόδρα, καὶ συνετρίβη ὑπ᾽ αὐτῶν, 7 καὶ ἔλαβον αὐτὸν ζῶντα καὶ ἔστησαν αὐτοῖς διδόναι αὐτόν τε καὶ τοὺς βασιλεύοντας μετ᾽ αὐτὸν φόρον μέγαν καὶ διδόναι ὅμηρα καὶ διαστολὴν 8 καὶ χώραν τὴν ᾿Ινδικὴν καὶ Μηδίαν καὶ Λυδίαν ἀπὸ τῶν καλλίστων χωρῶν αὐτῶν, καὶ λαβόντες αὐτὰς παρ᾽ αὐτοῦ ἔδωκαν αὐτὰς Εὐμένει τῷ βασιλεῖ· 9 καὶ ὅτι οἱ ἐκ τῆς ῾Ελλάδος ἐβουλεύσαντο ἐλθεῖν καὶ ἐξᾶραι αὐτούς, 10 καὶ ἐγνώσθη ὁ λόγος αὐτοῖς, καὶ ἀπέστειλαν ἐπ᾽ αὐτοὺς στρατηγὸν ἕνα καὶ ἐπολέμησαν πρὸς αὐτούς, καὶ ἔπεσον ἐξ αὐτῶν τραυματίαι πολλοί, καὶ ᾐχμαλώτισαν τὰς γυναῖκας αὐτῶν καὶ τὰ τέκνα αὐτῶν καὶ ἐπρονόμευσαν αὐτοὺς καὶ κατεκράτησαν τῆς γῆς καὶ καθεῖλον τὰ ὀχυρώματα αὐτῶν καὶ κατεδουλώσαντο αὐτοὺς ἕως τῆς ἡμέρας ταύτης· 11 καὶ τὰς ἐπιλοίπους βασιλείας καὶ τὰς νήσους, ὅσοι ποτὲ ἀντέστησαν αὐτοῖς, κατέφθειραν καὶ ἐδούλωσαν αὐτούς, μετὰ δὲ τῶν φίλων αὐτῶν καὶ τῶν ἐπαναπαυομένων αὐτοῖς συνετήρησαν φιλίαν· 12 καὶ κατεκράτησαν τῶν βασιλέων τῶν ἐγγὺς καὶ τῶν μακράν, καὶ ὅσοι ἤκουον τὸ ὄνομα αὐτῶν, ἐφοβοῦντο ἀπ᾽ αὐτῶν. 13 οἷς δ᾽ ἂν βούλωνται βοηθεῖν καὶ βασιλεύειν, βασιλεύουσιν· οὓς δ᾽ ἂν βούλωνται, μεθιστῶσιν· καὶ ὑψώθησαν σφόδρα. 14 καὶ ἐν πᾶσιν τούτοις οὐκ ἐπέθεντο αὐτῶν οὐδὲ εἷς διάδημα, οὐδὲ περιεβάλοντο πορφύραν ὥστε ἁδρυνθῆναι ἐν αὐτῇ· 15 καὶ βουλευτήριον ἐποίησαν ἑαυτοῖς, καὶ καθ᾽ ἡμέραν ἐβουλεύοντο τριακόσιοι καὶ εἴκοσι βουλευόμενοι διὰ παντὸς περὶ τοῦ πλήθους τοῦ εὐκοσμεῖν αὐτούς· 16 καὶ πιστεύουσιν ἑνὶ ἀνθρώπῳ ἄρχειν αὐτῶν κατ᾽ ἐνιαυτὸν καὶ κυριεύειν πάσης τῆς γῆς αὐτῶν, καὶ πάντες ἀκούουσιν τοῦ ἑνός, καὶ οὐκ ἔστιν φθόνος οὐδὲ ζῆλος ἐν αὐτοῖς. 17 Καὶ ἐπελέξατο Ιουδας τὸν Εὐπόλεμον υἱὸν Ιωαννου τοῦ Ακκως καὶ ᾿Ιάσονα υἱὸν Ελεαζαρου καὶ ἀπέστειλεν αὐτοὺς εἰς ῾Ρώμην στῆσαι φιλίαν καὶ συμμαχίαν 18 καὶ τοῦ ἆραι τὸν ζυγὸν ἀπ᾽ αὐτῶν, ὅτι εἶδον τὴν βασιλείαν τῶν ῾Ελλήνων καταδουλουμένους τὸν Ισραηλ δουλείᾳ. 19 καὶ ἐπορεύθησαν εἰς ῾Ρώμην, καὶ ἡ ὁδὸς πολλὴ σφόδρα, καὶ εἰσήλθοσαν εἰς τὸ βουλευτήριον καὶ ἀπεκρίθησαν καὶ εἶπον 20 Ιουδας ὁ καὶ Μακκαβαῖος καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ καὶ τὸ πλῆθος τῶν Ιουδαίων ἀπέστειλαν ἡμᾶς πρὸς ὑμᾶς στῆσαι μεθ᾽ ὑμῶν συμμαχίαν καὶ εἰρήνην καὶ γραφῆναι ἡμᾶς συμμάχους καὶ φίλους ὑμῶν. 21 καὶ ἤρεσεν ὁ λόγος ἐνώπιον αὐτῶν. 22 καὶ τοῦτο τὸ ἀντίγραφον τῆς ἐπιστολῆς, ἧς ἀντέγραψαν ἐπὶ δέλτοις χαλκαῖς καὶ ἀπέστειλαν εἰς Ιερουσαλημ εἶναι παρ᾽ αὐτοῖς ἐκεῖ μνημόσυνον εἰρήνης καὶ συμμαχίας 23 Καλῶς γένοιτο ῾Ρωμαίοις καὶ τῷ ἔθνει Ιουδαίων ἐν τῇ θαλάσσῃ καὶ ἐπὶ τῆς ξηρᾶς εἰς τὸν αἰῶνα, καὶ ῥομφαία καὶ ἐχθρὸς μακρυνθείη ἀπ᾽ αὐτῶν. 24 ἐὰν δὲ ἐνστῇ πόλεμος ῾Ρώμῃ προτέρᾳ ἢ πᾶσιν τοῖς συμμάχοις αὐτῶν ἐν πάσῃ τῇ κυριείᾳ αὐτῶν, 25 συμμαχήσει τὸ ἔθνος τῶν Ιουδαίων, ὡς ἂν ὁ καιρὸς ὑπογράφῃ αὐτοῖς, καρδίᾳ πλήρει· 26 καὶ τοῖς πολεμοῦσιν οὐ δώσουσιν οὐδὲ ἐπαρκέσουσιν σῖτον, ὅπλα, ἀργύριον, πλοῖα, ὡς ἔδοξεν ῾Ρώμῃ· καὶ φυλάξονται τὰ φυλάγματα αὐτῶν οὐθὲν λαβόντες. 27 κατὰ τὰ αὐτὰ δὲ ἐὰν ἔθνει Ιουδαίων συμβῇ προτέροις πόλεμος, συμμαχήσουσιν οἱ ῾Ρωμαῖοι ἐκ ψυχῆς, ὡς ἂν αὐτοῖς ὁ καιρὸς ὑπογράφῃ; 28 καὶ τοῖς συμμαχοῦσιν οὐ δοθήσεται σῖτος, ὅπλα, ἀργύριον, πλοῖα, ὡς ἔδοξεν ῾Ρώμῃ· καὶ φυλάξονται τὰ φυλάγματα ταῦτα καὶ οὐ μετὰ δόλου.— 29 κατὰ τοὺς λόγους τούτους οὕτως ἔστησαν ῾Ρωμαῖοι τῷ δήμῳ τῶν Ιουδαίων. 30 ἐὰν δὲ μετὰ τοὺς λόγους τούτους βουλεύσωνται οὗτοι καὶ οὗτοι προσθεῖναι ἢ ἀφελεῖν, ποιήσονται ἐξ αἱρέσεως αὐτῶν, καὶ ὃ ἂν προσθῶσιν ἢ ἀφέλωσιν, ἔσται κύρια. 31 καὶ περὶ τῶν κακῶν, ὧν ὁ βασιλεὺς Δημήτριος συντελεῖται εἰς αὐτούς, ἐγράψαμεν αὐτῷ λέγοντες Διὰ τί ἐβάρυνας τὸν ζυγόν σου ἐπὶ τοὺς φίλους ἡμῶν τοὺς συμμάχους Ιουδαίους; 32 ἐὰν οὖν ἔτι ἐντύχωσιν κατὰ σοῦ, ποιήσομεν αὐτοῖς τὴν κρίσιν καὶ πολεμήσομέν σε διὰ τῆς θαλάσσης καὶ διὰ τῆς ξηρᾶς.

9

Okufa kwa Yuda Makabeyo

1 Erhi ayumva oku Nikanori n’engabo yage boshi bafirirc omu ntambala Demetriyusi ashubirhuma kandi Bakidesi na Alkimi omu Buyahudi kuguma n’ecikembe c’ekulyo c’engabo yage. 2 Barhôla enjira ejire e Galileya banatwa ecirâlo aha Mesaloti oli omu lugo lwa Arbela. Banacirhola olôla lugo erhi baba bamayirhamwo abantu bamwo mwandu. 3 Omu mwezi murhanzi gwa o mwaka gw’igana na makumi arhanu n’ibiri bayûbaka ecihando cabo aha ishiriza lya Yeruzalemu. 4 Okubundi banacilikûla banacija e Bereya bali na bantu ba bihumbi makumi abiri na bantu bihumbi bibiri balwa n’enfarasi. 5 Yuda ali amatwa ecirâlo cage naye aha Elasa erhi analigi na bantu bihumbi bisharhu balwi ba ntwali. 6 Erhi babona kurhi engabo y’abashombanyi eri nyinji bajuguma na banji bacinyombôkera bayâka, oku cihando kwasigala bantu magana gali munani gonenene. 7 Yuda anacibona oku engabo yage yayasire n’oku entambala eri hofi eyanjikire; okubundi akumba omurhima bulya amango g’okushubija ashubûza abage gamabulikana ayumva yeshi arhemuka. 8 Kurharhumaga arhabwira abasigalaga erhi: Yimuki rhulwise aboôa bashombanyi rhulole erhi rhwankabahagalika! 9 Ci konene bohe balonza okumuhusahusa banacimubwira mpu: rhurhankabahasha bunôla okurhali kufumya amagala girhu rhwanaciyîshigaluka buzinda na bene wirhu rhuyîshibalwisa ci bunôla rhwamaba banyi okurhalusire. 10 Yuda anacibashuza erhi kulî na nani enkegero z’okuderha mpu nyake embere zabo. Akaba amango girhu gamahika, rhufire bene wirhu n’oburhwali ci rhumanye irenge lirhu lyankanahera busha!

11 Engabo y’Abanya-Sîriya yarhenga omu cihando bayîsha baja emunda abashombanyi bali. Abalwi b’enfarasi erhi babagabiremwo kabiri engwarha muherho n’emanda mabuye bayîsha bashokwire, entwali zayisha nazo zilo ngwire. 12 Bakidesi ali oku ihembe ly’ekulyo n’omurhwe gwayîsha empande zo mbi erhi omushekera gubûhwa. 13 Bene Yuda nabo babûha omushekera, idaho lyageramwo omusisi erhi kushekereza kwa ezôla ngabo oku zinali ibiri kurhuma. Entambala yayanjikira bahika bijingo balwa.

14 Yuda erhi abona oku Bakidesi ali oku kahembe kalyo n’engabo asimiki rako yoshi amugorha n’abantu bage b’entwali. 15 Ahima akola kahembe kalyo k’Abanya-Sîriya, abakungusha kuhika oku ntondo ya Azoti. 16 Ci balya bali oku kahembc kamosho erhi bâbona oku akahembe kalyo kahimirwe bagolonjoka bagorha Yuda n’engabo yage. 17 Entambala yakaliha enyunda zombi bantu mwandu bafa agôla mango. 18 Yuda naye afa, n’abantu bage basigalaga bakula omulindi bayâka.

Okubishwa kwa Yuda Makabeyo

19 Yonatani na Simoni barhola mwene wabo Yuda bagendimubisha omu nshinda y’ababusi bage aha Modini. 20 Israheli yeshi amushîba anacimulakira bwenêne banayôrha omu mishîbo nsiku zirhali nyi. 21 Banakaziderha bakola balaka mpu: Aye mushana! Kurhigi yamafaga ntya entwali côkola w’Israheli? 22 Ebisigire oku myanzi ya Yuda, oku biyerekire entambala, oku ahimanaga koshi, n’oku obukulu bwage bwali, ebyôla birhayandisirwi, bulya byamaluga.

IV. Yonatani murhambo na mudâhwa mukulu w’Abayahudi (160-143 ernbere za Yezu Kristu)

Olwa Yonatani

23 Erhi Yuda afa, abali babi baciyerekana bwinja omu Israheli yeshi yeshi. banyankola maligo boshi buzûsa irhwe. 24 Muli ago mango hanacizûka ecizo mbo cikali omu cihugo n’ecihugo coshi caja olunda lwabo. 25 Bakidesi anacicî shoga abantu bagalugalu anacibayîmika barambo omu cihugo. 26 Banacija balongereza n’obushiru bunene abali bira ba Yuda n’okubahêkera Bakidesi naye akabahana n’okubacinaguza. 27 Israheli anababala bwenêne: barhali sagi bona kundi kurhyo kurhenga halya abalêbi banahirigirhaga omu cihugo cabo.

28 Okubundi abanali bira ba Yuda boshi banacishubûzanya banacibwira Yonatani mpu: 29 «Kurhenga mwene winyu Yuda afire harhacibonekaga omuntu oli akage wankakarhucîkako abashombanyi birhu Bakidesi na ngasi bandi bashomba ishanja lirhu. 30 Rhwamakwishoga ene, okola we mulanzi na murhambo ahali hage lyo okazigendesa entambala zirhu». 31 Yonatani muli ago mango anacihâbwa oburhegesi ayîma ahali ha Yuda mwene wabo.

32 Erhi Bakidesi anamanya kulya akalonza oku akamuyirhamwo. 33 Erhi bamanya ogwôla muhigo gwage, Yonatani, mwene wabo Simoni na ngasi boshi banali haguma naye baciyakira omwirungu lya Tekowa banaciyûbaka hofi n’iriba lya Asfari. 34 Bakidesi anacimanya ogwola mwanzi olwa sabato, anaciyî muka n’engabo yage yoshi anayîkirira ebwa lindi ishiriza lya Yordani.

35 Yonatani anacirhuma mwene wabo Yowane nka murhambo w’olubaga emwa bene Nabateni bira bage mpu babikire aha mwabo, emizigo yabo yali minene na minji bwenêne. 36 Ci konene bene Yambri erhi baba bamarhenga e mwabo Medaba banacigwarha Yowane na ngasi ebi anali agwerhe byoshi, bagugumba eminyago yabo. 37 Erhi kugera nsiku banaciyishibwiraYonatani na mwene wabo Simoni oku bene Yambri bagwerhe olusiku lukulu lw’obuhya n’oku barhenza omuhya e Nasabati, kuguma n’abamulusize mwandu, ali mwâli wa mugale muguma w’e Kanani. 38 Erhi kulya mwene Yowane afaga, banacisôka bajicîfulika omu mahukulu g’entondo. 39 Erhi bayinamula amasu balangira omulongo munene n’olubi: hali omuhya mulume, bene wabo n’abira bage bayerekire emunda bali badwirhe orhugoma, ebirugu by’okuyimba, enzihwa n’emirasano minji. 40 Okubundi balya bali boshi na Yonatani banacifulumuka mulya mahukulu baciloha kuli bo babanigûza, banji bayîrhwa nabo, n’abandi balibirha bayâkira omu ntondo, Abayahudi banacirhôla ebi bajandikaga. 41 Ntyôla obuhya bwaba mishîbo n’enyimbo z’abazihi zahinduka mirenge. 42 Erhi baba bamacihôla omuko gwa mwene wabo, banacija omu kabokwe ka Yordani.

Okuyikira olwîshi lwa Yordani

43 Bakidesi anacimanya okwôla, oku lwa sabato anayîsha kulya burhambi bwa Yordani n’engabo nyinji. 44 Okubundi Yonatani anacibwira abâbo erhi: « Yîmukagi bunôla, rhulwire amagala girhu! bulya oku kurhasagiba oli ene oli njo nisi erhi lishinjo. 45 Loli omushombanyi n’emirasano yage embere zirhu ekumosho n’ekulyo, amîshi ga Yordani ciyanja n’omuhusi ntaho rhwa nkayikira. 46 Bunôla muyinamulirage izu linyu emalunga lyo muyôkoka omu maboko g’omushombanyi. 47 Entambala yarhondêra, Yonatani alambûla okuboko mpu atumirhage Bakidesi ci amubula omu kukuliranya enyuma. 48 Okubundi Yonatani anacihamira muli Yordani kuguma nabo, baluyikira baja bayoga ci Abanya-Sîriya barhaluyikiraga mpu babakulikire. 49 Olwo lusiku hofi bantu cihumbi bafa omu bantu ba Bakidesi.

Okufa kwa Alkimi

50 Oyûla Bakidesi anacishubira e Yeruzalemu agendiyûbakayo olugo luzibuzibu omu kabanda ka Yudeya, ayûbaka enyumpa hofi na Yeriko, aha Emausi, aha Betoroni, aha Beteli, aha Tamunata, aha Faratoni n’aha Tefoni azungulusa n’enkuta ndiri n’emihango eriko akakomyo. 51 Ahirako n’abalanzi mpu bakazirhindibûza Israheli. 52 Azibuhya olugo lwa Betisuri, olwa Gazari n’ecishagala ca Siyoni anacihiramwo emirhwe y’abasirika analundamwo ebi ryo. 53 Agwarha nka mpira abagala b’abakulu b’ecihugo anacibagwarha nka bashwêkwa omu cishagala ca Yeruzalemu. 54 Omu mwaka gw’igana na makumi arhanu, omu mwezi gwa kabiri, Alkimi anacirhegeka mpu bahongole enkuta z’omu ndalâla y’ahatagatifu, arhegeka ntyo mpu basherêze omukolo gwajiragwa n’abalêbi, anacirhondêra okujira ntyo. 55 Muli agôla mango Alkimi alambikwa oku idaho na Nyamuzinda n’emikolo yage yahangarhana, akanwa kage kahumbâ rhala ahola ebirumbu arhanacihashaga okuderha ciru n’akanwa ciru n’oku rhegeka omu mwage. 56 Alkimi anafa muli agôla mango n’amalumwa manji bwenêne. 57 Erhi babona oku Alkimi amafa; Bakidesi anacishubira emunda mwa mi ali, na ntyo ecihugo c’e Buyahudi caba n’omurhûla gwa myaka ibiri.

Beti-Basi arhêrwa

58 Okubundi Abayahudi babi banacijira ihano banaciderha mpu: Lola oku Yonatani n’abâbo bali n’omurhûla nta kadundo, rhushubilerha Bakidesi naye anabarhuluba boshi omu budufu buguma. 59 Banacigenda mpu bashambâle haguma naye. 60 Bakidesi anacihuma enjira yage ayisha alongoline omurhwe gw’engabo nyinji anacirhuma amaruba ga bufundafunda emwa ngasi banali olunda lwage, mpu bagwarhe Yonatani n’abâbo, ci barhahashaga buly ‘ihwe lyabo lyamarhulika. 61 N’abantu bagumabaguma b’omu cihugo bo bali barha mbo b’obwôla bugoma, bagwarha makumi arhanu omu bandi banacibayîrha.

62 Okubundi Yonatani, Simoni n’abâbo banacija e Beti-Basi omw’irungu bashubiyiyûbaka banacizibuhya. 63 Bakidesi anacimanya omwanzi, ashubûza e ngabo yage anacihamagala abantu bage bali e Buyahudi. 64 Anaciyâsha atwa ecirâlo hofi na Beti-Basi, anacigorha olugo nsiku nyinji, anazonza masini. 65 Ci Yonatani anacisiga mwene wabo Simoni omu cishagala anacija omu lugo ayi sha agalukine ngabo nsungunu. 66 Anacihima Odomera na bene wabo boshi na bene Fasironi emwabo omu mahêma gabo anacirhondêra okubalibisa omu kubagorha anacibaminika n’emisi. 67 Simoni naye n’abantu bage anacihuluka ayôca galya masini g’okulwa. 68 Bombi oku banali babiri, balwisa Bakidesi, bamuhima bamucinagiza. Abona oku omuhigo gwage n’okuyîsha kwage byabire bya busha. 69 Abêra balya bantu babi bamubwiraga mpu ayishe omu cihugo oburhe, abanigamwo banji anacirhôla omuhigo gw’okushubira emwage omu cihugo cage. 70 Yonatani anakumanya, anacirhuma entumwa emunda ali mpu bayumvanye n’omurhûla anamulekere abashwêkagwa. 71 Bakidesi anabayankirira, anaciyemêra ebinwa bya Yonatani; acîgasha embere zage mpu nta mango anacimulongeze amabi omu kalamo kage koshi. 72 Anacimushubiza abashwêkwa ali erhi agwarhire e Buyahudi, ashana ebirugu anacishubira omu cihugo cage, arhanacifaga agalusire omu cihugo c’Abayahudi. 73 Engôrho ya rhangileka okulibuza Bene Isrhaheli. Yonatani anaciyûbaka enyumpa yage aha Makmasi; arhondêra okukatwira olubaga emanja, akûla ababi boshi omu Israheli.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 9

1 Καὶ ἤκουσεν Δημήτριος ὅτι ἔπεσεν Νικάνωρ καὶ ἡ δύναμις αὐτοῦ ἐν πολέμῳ, καὶ προσέθετο τὸν Βακχίδην καὶ τὸν ῎Αλκιμον ἐκ δευτέρου ἀποστεῖλαι εἰς γῆν Ιουδα καὶ τὸ δεξιὸν κέρας μετ᾽ αὐτῶν. 2 καὶ ἐπορεύθησαν ὁδὸν τὴν εἰς Γαλγαλα καὶ παρενέβαλον ἐπὶ Μαισαλωθ τὴν ἐν Αρβηλοις καὶ προκατελάβοντο αὐτὴν καὶ ἀπώλεσαν ψυχὰς ἀνθρώπων πολλάς. 3 καὶ τοῦ μηνὸς τοῦ πρώτου ἔτους τοῦ δευτέρου καὶ πεντηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ παρενέβαλον ἐπὶ Ιερουσαλημ· 4 καὶ ἀπῆραν καὶ ἐπορεύθησαν εἰς Βερεαν ἐν εἴκοσι χιλιάσιν ἀνδρῶν καὶ δισχιλίᾳ ἵππῳ. 5 καὶ Ιουδας ἦν παρεμβεβληκὼς ἐν Ελασα, καὶ τρισχίλιοι ἄνδρες μετ᾽ αὐτοῦ ἐκλεκτοί. 6 καὶ εἶδον τὸ πλῆθος τῶν δυνάμεων ὅτι πολλοί εἰσιν, καὶ ἐφοβήθησαν σφόδρα· καὶ ἐξερρύησαν πολλοὶ ἀπὸ τῆς παρεμβολῆς, οὐ κατελείφθησαν ἐξ αὐτῶν ἀλλ᾽ ἢ ὀκτακόσιοι ἄνδρες. 7 καὶ εἶδεν Ιουδας ὅτι ἀπερρύη ἡ παρεμβολὴ αὐτοῦ καὶ ὁ πόλεμος ἔθλιβεν αὐτόν, καὶ συνετρίβη τῇ καρδίᾳ, ὅτι οὐκ εἶχεν καιρὸν συναγαγεῖν αὐτούς, 8 καὶ ἐξελύθη καὶ εἶπεν τοῖς καταλειφθεῖσιν ᾿Αναστῶμεν καὶ ἀναβῶμεν ἐπὶ τοὺς ὑπεναντίους ἡμῶν, ἐὰν ἄρα δυνώμεθα πολεμῆσαι πρὸς αὐτούς. 9 καὶ ἀπέστρεφον αὐτὸν λέγοντες Οὐ μὴ δυνώμεθα, ἀλλ᾽ ἢ σῴζωμεν τὰς ἑαυτῶν ψυχὰς τὸ νῦν, ἐπιστρέψωμεν καὶ οἱ ἀδελφοὶ ἡμῶν καὶ πολεμήσωμεν πρὸς αὐτούς, ἡμεῖς δὲ ὀλίγοι. 10 καὶ εἶπεν Ιουδας Μὴ γένοιτο ποιῆσαι τὸ πρᾶγμα τοῦτο, φυγεῖν ἀπ᾽ αὐτῶν, καὶ εἰ ἤγγικεν ὁ καιρὸς ἡμῶν, καὶ ἀποθάνωμεν ἐν ἀνδρείᾳ χάριν τῶν ἀδελφῶν ἡμῶν καὶ μὴ καταλίπωμεν αἰτίαν τῇ δόξῃ ἡμῶν. 11 καὶ ἀπῆρεν ἡ δύναμις ἀπὸ τῆς παρεμβολῆς καὶ ἔστησαν εἰς συνάντησιν αὐτοῖς, καὶ ἐμερίσθη ἡ ἵππος εἰς δύο μέρη, καὶ οἱ σφενδονῆται καὶ οἱ τοξόται προεπορεύοντο τῆς δυνάμεως, καὶ οἱ πρωταγωνισταὶ πάντες οἱ δυνατοί, Βακχίδης δὲ ἦν ἐν τῷ δεξιῷ κέρατι. 12 καὶ ἤγγισεν ἡ φάλαγξ ἐκ τῶν δύο μερῶν καὶ ἐφώνουν ταῖς σάλπιγξιν, καὶ ἐσάλπισαν οἱ παρὰ Ιουδου καὶ αὐτοὶ ταῖς σάλπιγξιν· 13 καὶ ἐσαλεύθη ἡ γῆ ἀπὸ τῆς φωνῆς τῶν παρεμβολῶν, καὶ ἐγένετο ὁ πόλεμος συνημμένος ἀπὸ πρωίθεν ἕως ἑσπέρας. 14 καὶ εἶδεν Ιουδας ὅτι Βακχίδης καὶ τὸ στερέωμα τῆς παρεμβολῆς ἐν τοῖς δεξιοῖς, καὶ συνῆλθον αὐτῷ πάντες οἱ εὔψυχοι τῇ καρδίᾳ, 15 καὶ συνετρίβη τὸ δεξιὸν μέρος ἀπ᾽ αὐτῶν, καὶ ἐδίωκεν ὀπίσω αὐτῶν ἕως Αζωτου ὄρους. 16 καὶ οἱ εἰς τὸ ἀριστερὸν κέρας εἶδον ὅτι συνετρίβη τὸ δεξιὸν κέρας, καὶ ἐπέστρεψαν κατὰ πόδας Ιουδου καὶ τῶν μετ᾽ αὐτοῦ ἐκ τῶν ὄπισθεν. 17 καὶ ἐβαρύνθη ὁ πόλεμος, καὶ ἔπεσον τραυματίαι πολλοὶ ἐκ τούτων καὶ ἐκ τούτων, 18 καὶ Ιουδας ἔπεσεν, καὶ οἱ λοιποὶ ἔφυγον. 19 καὶ ἦρεν Ιωναθαν καὶ Σιμων Ιουδαν τὸν ἀδελφὸν αὐτῶν καὶ ἔθαψαν αὐτὸν ἐν τῷ τάφῳ τῶν πατέρων αὐτοῦ ἐν Μωδεϊν. 20 καὶ ἔκλαυσαν αὐτὸν καὶ ἐκόψαντο αὐτὸν πᾶς Ισραηλ κοπετὸν μέγαν καὶ ἐπένθουν ἡμέρας πολλὰς καὶ εἶπον 21 Πῶς ἔπεσεν δυνατὸς σῴζων τὸν Ισραηλ. 22 καὶ τὰ περισσὰ τῶν λόγων Ιουδου καὶ τῶν πολέμων καὶ τῶν ἀνδραγαθιῶν, ὧν ἐποίησεν, καὶ τῆς μεγαλωσύνης αὐτοῦ οὐ κατεγράφη· πολλὰ γὰρ ἦν σφόδρα. 23 Καὶ ἐγένετο μετὰ τὴν τελευτὴν Ιουδου ἐξέκυψαν οἱ ἄνομοι ἐν πᾶσιν τοῖς ὁρίοις Ισραηλ, καὶ ἀνέτειλαν πάντες οἱ ἐργαζόμενοι τὴν ἀδικίαν. 24 ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις ἐγενήθη λιμὸς μέγας σφόδρα, καὶ αὐτομόλησεν ἡ χώρα μετ᾽ αὐτῶν. 25 καὶ ἐξέλεξεν Βακχίδης τοὺς ἀσεβεῖς ἄνδρας καὶ κατέστησεν αὐτοὺς κυρίους τῆς χώρας. 26 καὶ ἐξεζήτουν καὶ ἠρεύνων τοὺς φίλους Ιουδου καὶ ἦγον αὐτοὺς πρὸς Βακχίδην, καὶ ἐξεδίκα αὐτοὺς καὶ ἐνέπαιζεν αὐτοῖς. 27 καὶ ἐγένετο θλῖψις μεγάλη ἐν τῷ Ισραηλ, ἥτις οὐκ ἐγένετο ἀφ᾽ ἧς ἡμέρας οὐκ ὤφθη προφήτης αὐτοῖς. 28 καὶ ἠθροίσθησαν πάντες οἱ φίλοι Ιουδου καὶ εἶπον τῷ Ιωναθαν 29 ᾿Αφ᾽ οὗ ὁ ἀδελφός σου Ιουδας τετελεύτηκεν, καὶ ἀνὴρ ὅμοιος αὐτῷ οὐκ ἔστιν ἐξελθεῖν καὶ εἰσελθεῖν πρὸς τοὺς ἐχθροὺς καὶ Βακχίδην καὶ ἐν τοῖς ἐχθραίνουσιν τοῦ ἔθνους ἡμῶν· 30 νῦν οὖν σὲ ᾑρετισάμεθα σήμερον τοῦ εἶναι ἀντ᾽ αὐτοῦ ἡμῖν εἰς ἄρχοντα καὶ ἡγούμενον τοῦ πολεμῆσαι τὸν πόλεμον ἡμῶν. 31 καὶ ἐπεδέξατο Ιωναθαν ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ τὴν ἥγησιν καὶ ἀνέστη ἀντὶ Ιουδου τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ. 32 Καὶ ἔγνω Βακχίδης καὶ ἐζήτει αὐτὸν ἀποκτεῖναι. 33 καὶ ἔγνω Ιωναθαν καὶ Σιμων ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ καὶ πάντες οἱ μετ᾽ αὐτοῦ καὶ ἔφυγον εἰς τὴν ἔρημον Θεκωε καὶ παρενέβαλον ἐπὶ τὸ ὕδωρ λάκκου Ασφαρ. 34 καὶ ἔγνω Βακχίδης τῇ ἡμέρᾳ τῶν σαββάτων καὶ ἦλθεν αὐτὸς καὶ πᾶν τὸ στράτευμα αὐτοῦ πέραν τοῦ Ιορδάνου.— 35 καὶ ἀπέστειλεν τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ ἡγούμενον τοῦ ὄχλου καὶ παρεκάλεσεν τοὺς Ναβαταίους φίλους αὐτοῦ τοῦ παραθέσθαι αὐτοῖς τὴν ἀποσκευὴν αὐτῶν τὴν πολλήν. 36 καὶ ἐξῆλθον οἱ υἱοὶ Ιαμβρι οἱ ἐκ Μηδαβα καὶ συνέλαβον Ιωαννην καὶ πάντα, ὅσα εἶχεν, καὶ ἀπῆλθον ἔχοντες. 37 μετὰ τοὺς λόγους τούτους ἀπήγγειλαν Ιωναθαν καὶ Σιμωνι τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ ὅτι Υἱοὶ Ιαμβρι ποιοῦσιν γάμον μέγαν καὶ ἄγουσιν τὴν νύμφην ἀπὸ Ναδαβαθ, θυγατέρα ἑνὸς τῶν μεγάλων μεγιστάνων Χανααν, μετὰ παραπομπῆς μεγάλης. 38 καὶ ἐμνήσθησαν τοῦ αἵματος Ιωαννου τοῦ ἀδελφοῦ αὐτῶν καὶ ἀνέβησαν καὶ ἐκρύβησαν ὑπὸ τὴν σκέπην τοῦ ὄρους. 39 καὶ ἦραν τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν καὶ εἶδον καὶ ἰδοὺ θροῦς καὶ ἀποσκευὴ πολλή, καὶ ὁ νυμφίος ἐξῆλθεν καὶ οἱ φίλοι αὐτοῦ καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ εἰς συνάντησιν αὐτῶν μετὰ τυμπάνων καὶ μουσικῶν καὶ ὅπλων πολλῶν. 40 καὶ ἐξανέστησαν ἐπ᾽ αὐτοὺς ἀπὸ τοῦ ἐνέδρου καὶ ἀπέκτειναν αὐτούς, καὶ ἔπεσον τραυματίαι πολλοί, καὶ οἱ ἐπίλοιποι ἔφυγον εἰς τὸ ὄρος· καὶ ἔλαβον πάντα τὰ σκῦλα αὐτῶν. 41 καὶ μετεστράφη ὁ γάμος εἰς πένθος καὶ φωνὴ μουσικῶν αὐτῶν εἰς θρῆνον. 42 καὶ ἐξεδίκησαν τὴν ἐκδίκησιν αἵματος ἀδελφοῦ αὐτῶν καὶ ἀπέστρεψαν εἰς τὸ ἕλος τοῦ Ιορδάνου.— 43 καὶ ἤκουσεν Βακχίδης καὶ ἦλθεν τῇ ἡμέρᾳ τῶν σαββάτων ἕως τῶν κρηπίδων τοῦ Ιορδάνου ἐν δυνάμει πολλῇ. 44 καὶ εἶπεν Ιωναθαν τοῖς παρ᾽ αὐτοῦ ᾿Αναστῶμεν δὴ καὶ πολεμήσωμεν περὶ τῶν ψυχῶν ἡμῶν, οὐ γάρ ἐστιν σήμερον ὡς ἐχθὲς καὶ τρίτην ἡμέραν· 45 ἰδοὺ γὰρ ὁ πόλεμος ἐξ ἐναντίας καὶ ἐξόπισθεν ἡμῶν, τὸ δὲ ὕδωρ τοῦ Ιορδάνου ἔνθεν καὶ ἔνθεν καὶ ἕλος καὶ δρυμός, οὐκ ἔστιν τόπος τοῦ ἐκκλῖναι· 46 νῦν οὖν κεκράξατε εἰς τὸν οὐρανόν, ὅπως διασωθῆτε ἐκ χειρὸς τῶν ἐχθρῶν ἡμῶν. 47 καὶ συνῆψεν ὁ πόλεμος· καὶ ἐξέτεινεν Ιωναθαν τὴν χεῖρα αὐτοῦ πατάξαι τὸν Βακχίδην, καὶ ἐξέκλινεν ἀπ᾽ αὐτοῦ εἰς τὰ ὀπίσω. 48 καὶ ἐνεπήδησεν Ιωναθαν καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ εἰς τὸν Ιορδάνην καὶ διεκολύμβησαν εἰς τὸ πέραν, καὶ οὐ διέβησαν ἐπ᾽ αὐτοὺς τὸν Ιορδάνην. 49 ἔπεσον δὲ παρὰ Βακχίδου τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ εἰς χιλίους ἄνδρας. 50 καὶ ἐπέστρεψεν εἰς Ιερουσαλημ, καὶ ᾠκοδόμησαν πόλεις ὀχυρὰς ἐν τῇ Ιουδαίᾳ, τὸ ὀχύρωμα τὸ ἐν Ιεριχω καὶ τὴν Αμμαους καὶ τὴν Βαιθωρων καὶ τὴν Βαιθηλ καὶ τὴν Θαμναθα Φαραθων καὶ τὴν Τεφων, ἐν τείχεσιν ὑψηλοῖς καὶ πύλαις καὶ μοχλοῖς· 51 καὶ ἔθετο φρουρὰν ἐν αὐτοῖς τοῦ ἐχθραίνειν τῷ Ισραηλ. 52 καὶ ὠχύρωσεν τὴν πόλιν τὴν Βαιθσουραν καὶ Γαζαρα καὶ τὴν ἄκραν καὶ ἔθετο ἐν αὐταῖς δυνάμεις καὶ παραθέσεις βρωμάτων. 53 καὶ ἔλαβεν τοὺς υἱοὺς τῶν ἡγουμένων τῆς χώρας ὅμηρα καὶ ἔθετο αὐτοὺς ἐν τῇ ἄκρᾳ ἐν Ιερουσαλημ ἐν φυλακῇ. 54 Καὶ ἐν ἔτει τρίτῳ καὶ πεντηκοστῷ καὶ ἑκατοστῷ τῷ μηνὶ τῷ δευτέρῳ ἐπέταξεν ῎Αλκιμος καθαιρεῖν τὸ τεῖχος τῆς αὐλῆς τῶν ἁγίων τῆς ἐσωτέρας· καὶ καθεῖλεν τὰ ἔργα τῶν προφητῶν καὶ ἐνήρξατο τοῦ καθαιρεῖν. 55 ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ ἐπλήγη ῎Αλκιμος, καὶ ἐνεποδίσθη τὰ ἔργα αὐτοῦ, καὶ ἀπεφράγη τὸ στόμα αὐτοῦ, καὶ παρελύθη καὶ οὐκ ἠδύνατο ἔτι λαλῆσαι λόγον καὶ ἐντείλασθαι περὶ τοῦ οἴκου αὐτοῦ. 56 καὶ ἀπέθανεν ῎Αλκιμος ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ μετὰ βασάνου μεγάλης. 57 καὶ εἶδεν Βακχίδης ὅτι ἀπέθανεν ῎Αλκιμος, καὶ ἐπέστρεψεν πρὸς τὸν βασιλέα. καὶ ἡσύχασεν ἡ γῆ Ιουδα ἔτη δύο. 58 Καὶ ἐβουλεύσαντο πάντες οἱ ἄνομοι λέγοντες ᾿Ιδοὺ Ιωναθαν καὶ οἱ παρ᾽ αὐτοῦ ἐν ἡσυχίᾳ κατοικοῦσιν πεποιθότες· νῦν οὖν ἀνάξομεν τὸν Βακχίδην, καὶ συλλήμψεται αὐτοὺς πάντας ἐν νυκτὶ μιᾷ. 59 καὶ πορευθέντες συνεβουλεύσαντο αὐτῷ. 60 καὶ ἀπῆρεν τοῦ ἐλθεῖν μετὰ δυνάμεως πολλῆς καὶ ἀπέστειλεν λάθρᾳ ἐπιστολὰς πᾶσιν τοῖς συμμάχοις αὐτοῦ τοῖς ἐν τῇ Ιουδαίᾳ, ὅπως συλλάβωσιν τὸν Ιωναθαν καὶ τοὺς μετ᾽ αὐτοῦ· καὶ οὐκ ἠδύναντο, ὅτι ἐγνώσθη ἡ βουλὴ αὐτῶν. 61 καὶ συνέλαβον ἀπὸ τῶν ἀνδρῶν τῆς χώρας τῶν ἀρχηγῶν τῆς κακίας εἰς πεντήκοντα ἄνδρας καὶ ἀπέκτειναν αὐτούς. 62 καὶ ἐξεχώρησεν Ιωναθαν καὶ Σιμων καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ εἰς Βαιθβασι τὴν ἐν τῇ ἐρήμῳ καὶ ᾠκοδόμησεν τὰ καθῃρημένα αὐτῆς, καὶ ἐστερέωσαν αὐτήν. 63 καὶ ἔγνω Βακχίδης καὶ συνήγαγεν πᾶν τὸ πλῆθος αὐτοῦ καὶ τοῖς ἐκ τῆς Ιουδαίας παρήγγειλεν· 64 καὶ ἐλθὼν παρενέβαλεν ἐπὶ Βαιθβασι καὶ ἐπολέμησεν αὐτὴν ἡμέρας πολλὰς καὶ ἐποίησεν μηχανάς. 65 καὶ ἀπέλιπεν Ιωναθαν Σιμωνα τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ ἐν τῇ πόλει καὶ ἐξῆλθεν εἰς τὴν χώραν καὶ ἦλθεν ἐν ἀριθμῷ. 66 καὶ ἐπάταξεν Οδομηρα καὶ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ καὶ τοὺς υἱοὺς Φασιρων ἐν τῷ σκηνώματι αὐτῶν, καὶ ἤρξαντο τύπτειν καὶ ἀνέβαινον ἐν ταῖς δυνάμεσιν. 67 καὶ Σιμων καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ ἐξῆλθον ἐκ τῆς πόλεως καὶ ἐνεπύρισαν τὰς μηχανάς· 68 καὶ ἐπολέμησαν πρὸς τὸν Βακχίδην, καὶ συνετρίβη ὑπ᾽ αὐτῶν, καὶ ἔθλιβον αὐτὸν σφόδρα, ὅτι ἦν ἡ βουλὴ αὐτοῦ καὶ ἡ ἔφοδος αὐτοῦ κενή. 69 καὶ ὠργίσθη ἐν θυμῷ τοῖς ἀνδράσιν τοῖς ἀνόμοις τοῖς συμβουλεύσασιν αὐτῷ ἐλθεῖν εἰς τὴν χώραν καὶ ἀπέκτεινεν ἐξ αὐτῶν πολλοὺς καὶ ἐβουλεύσατο τοῦ ἀπελθεῖν εἰς τὴν γῆν αὐτοῦ. 70 καὶ ἐπέγνω Ιωναθαν καὶ ἀπέστειλεν πρὸς αὐτὸν πρέσβεις τοῦ συνθέσθαι πρὸς αὐτὸν εἰρήνην καὶ ἀποδοῦναι αὐτοῖς τὴν αἰχμαλωσίαν. 71 καὶ ἐπεδέξατο καὶ ἐποίησεν κατὰ τοὺς λόγους αὐτοῦ καὶ ὤμοσεν αὐτῷ μὴ ἐκζητῆσαι αὐτῷ κακὸν πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς αὐτοῦ· 72 καὶ ἀπέδωκεν αὐτῷ τὴν αἰχμαλωσίαν, ἣν ᾐχμαλώτευσεν τὸ πρότερον ἐκ γῆς Ιουδα, καὶ ἀποστρέψας ἀπῆλθεν εἰς τὴν γῆν αὐτοῦ καὶ οὐ προσέθετο ἔτι ἐλθεῖν εἰς τὰ ὅρια αὐτῶν. 73 καὶ κατέπαυσεν ῥομφαία ἐξ Ισραηλ· καὶ ᾤκησεν Ιωναθαν ἐν Μαχμας, καὶ ἤρξατο Ιωναθαν κρίνειν τὸν λαὸν καὶ ἠφάνισεν τοὺς ἀσεβεῖς ἐξ Ισραηλ.

10

Aleksandro acijira mwami anajira Yonatani mudâhwa mukulu

1 Omu mwaka gw’igana na makumi gali ndarhu, Aleksandro mugala wa Antiyokusi n’elishembano lyage ye Epifani, anacirhabâla anacirhôla Ptolemaisi; abantu b’eyo bamuyankirira na kurhenga aho arhondêra okuyîma bwinja. 2 Erhi mwami Demetriyusi anayumva kulya, ashubûza engabo nyinji bwenêne anacija emunda ali akola agendimulwisa. 3 Na muli agôla mango gonêne Demetriyusi anacirhuma amaruba emwa Yonatani g’okuja omu murhûla anamulaganya mpu amukuza omu cikono. 4 Akazagiderha erhi rhuyumva nye naye duba embere ayumvanye na Aleksandro oku muhona gwani. 5 Bulya akola ayishikazikengera amabi namujirire goshi kuli ye yenene, kuli mwene wabo n’oku ishanja lyage lyoshi. 6 Amuhà obuhashe b’okushubisinga engabo y’okulwa, okutula emirasano n’okuderha oku akola mwira wage, anacirhegeka mpu amugalulire empira bagwarhaga omu lugo wage.

7 Yonatani anacija e Yeruzalemu, anacisoma galya maruba, agasomera olubaga lwoshi kuguma n’abantu bali omu lugo. 8 Bajuguma bwenêne erhi bayunva oku mwami anahire Yonatani obuhashe bw’okujira eyindi mirhwe y’okulwa. 9 Abali omu lugo banaciha Yonatani empira bali bagwerhe naye anacibashubiza emwa ababusi bâbo. 10 Yonatani anaciyûbaka aha Yeruzalemu ashubirhondêra okuyûbaka n’okushakala olugo. 11 Ahûna abûbasi okushubiyûbaka olukuta n’okuzungulusa entondo ya Siyoni n’amabuye magoye lyo ezibuha, banajira ntyo. 12 Okubundi ab’ebigolo bali omu nyumpa nzibu Bakidesi ayûbakaga banaciyâka. 13 Ngasi muguma ajandika omukolo analiagwerhe bakacîshubirira ngasi muguma omu cihugo cabo. 14 Aha Betisuri honene hasigire baguma baguma muli balya banalibamaleka akanwa n’amarhegeko ga Nnâmahanga bulya ahoôa ho halikola lwakiro lwabo.

15 Okubundi Aleksandro anacimanya okwôla Demetriyusi ajiriraga Yonatani, banacimuganirira amatabûro oyûla amalwa, entambala ahimire ye na benc wabo n’embaka abwine. 16 Anaciderha erhi ka rhwankabona mango maguma muntu wa borhere bwa bene obwo muntu wa bene oyôla? Rhumujire muntu mwira wirhu na murhabâzi wirhu. 17 Anacirhuma amaruba gali mayandike ntyala: 18 “Mwami Aleksandro kuli mwene wabo Yonatani, omusingo. 19 Rhwayumvirhe barhubwira oku oli muntu muzibu na oku wanahasha okuba murhabâzi wirhu. 20 Co cirhumire kurhenga ene okola we mudâhwa mukulu^g w’ishanja lyawe rhwamanakuhà ecikono c’okuderhwa mwira wa mwami.- Anacimurhumira kuguma akanzo kadukula ecimane c’amasholo,- okombere cbintu birhu, onalange obwira bwirhu haguma na nawe bwinja”.

21 Yonatani anaciyambala emyambalo migishe omu mwczi gwa nda omu mwaka gw’igana na makumi gali ndarhu, oku lusiku lw’amahema, anacisinga engabo, atulisa n’emirasano.

Amaruba Demetriyusi I ayandikiraga Yonatani

22 Erhi ayumva kulya Demetriyusi anacigaya bwenêne. 23 Bici rhwajizirage obûla Aleksandro amarhurhanga okuja omu bwira bwa Abayahudi lyo azibuhya obwami bwage. 24 Erhi nani nkola nabayandikira ebinwa by’okubarhiza mbalaganye obukulu n’oluhembo lunji lyo mbona oburhabâle bwabo. 25 Anacibarhumira amaruba gali gayandisirwe ntyala:

«Mwami Demetriyusi oku lubaga lw’Abayahudi: Omusingo.

26 Mwalanzire kulyâla kunywana rhwanywânaga na ntyôla obwira bwirhu bwayôrha bûkomire buzira kucilunga n’abashombanyi birhu, rhwayumvirhe okwôla rhwanasima bwenêne. 27 Na bunôla muyôrhage murhujirako obwôla bwikubagire, nanirhu rhwanahemba okwôla murhujirira n’aminja ga ngasi lubero. 28 Rhwanabajirira luhembo lunji na binji birharhegesirwi. 29 Kurhenga ene namabakûlako obujà namanabagalulira, muli Bayahudi mweshi, okuhonga n’okuvurha empongano oku munyu, na ibarati lya mwami. 30 Ecigabi ca kasharhu c’omu mashwa ginyu n’oluhande lwa kabiri lwa eby’emirehe yinyu ebyali byani mbagalulirebyo. Ntakacibilonza kurhenga ene n’ensiku zoshi mbigalulire ecihugo c’ Abayahudi na birya bishagala bisharhu bilungine naye bya omu Samâriya na omu Galileya. 31 Nalonza Yeruzalemu ayôrhe cishagala citagatifu na ca murhûla kuguma n’omurhundu gwaco gwoshi, cirhûlîsa conene entûlo n’empogano zaco.

32 Ndesire kuguma obuhashe bwani nalingwerhe, bwami buba aha Yeruza lemu mbulekire omudâhwa mukulu nti ahebemwo abantu bakazilanga balya anacîshozire yenene. 33 Abayahudi boshi banahesirwe bujà kurhenga e Buyahudi bakanaba bali omu bwami boshi mbahire obuhashe bw’okurhenga omu bujà, nalonza boshi babaleke barhacikazagivurha ibarati ciru n’ery’ebi ntu byabo. 34 Ensiku nkulu zoshi, eza Sabato, ezindi nsiku nkulu, ensiku ntagatikfu kuguma na zirya nsiku isharhu zishokolera erhi ezi kulikira olusiku ^hlukulu, ezôla nsiku zibe nsiku za kurhahumwako na kandi, nsiku za kurhaba n’okurhacifuduka kantu kalebe oku Bayahudi boshi banaba omu cihugo cani. 35 Muli ezôla nsiku ntaye wankaciba n’obuhashe bw’okuderha erhi nasambisa owirhu kuli kantu kalebe nisi erhi abandi mbarhindibuze kuli olu lubanja erhi lula. 36 Barhôle basirika ba Bayahudi bihumbi makumi asharhu baje omu basirika bani bakazibajuha nk’oku bankajuha abandi basirika baba omu ngabo ya mwami. Baguma mulibo baja omu nyumpa za mwami zirya nzibunzibu. 37 Na banji bahâbwa gulya mukolo omuntu akanacikubagirwamwo omu bwami bwani. Kuli okwôla abasirika bâbo bakulu bâba omu bûko bwabo, balama nk’oku amarhegeko gabo ganabahunyirc kuguma nk’oku nanajiriraga Obuyahudi boshi.

38 Erya mirhundu isharhu ya Samâriya nayûshûlaga oku Buyahudi, enajage mwo loshi na ntyo, amango bakola bagwerhe murhambo muguma barhaci rhumikira wundi mukulu ohi kuleka omudâhwa mukulu. 39 Mpanyire nka luhembo, Ptolemayisi n’omurhundu gwage goshi, emwa aka-Nyamuzinda k’e Yeruzalcmu, lyo bakazibona ebi bakolesa omu ka-Nyamuzinda, oku nterekêro. 40 Nani mpanyire ngasi mwaka nfaranga bihumbi ikumi na bini bya marhale, byayishirhôlwa kuli birya mwami anahâbwa omu ngasi marhambo minja. 41 Na ngasi bilushire ebyakazagikolesibwa omu myaka yagezire, kurhenga ene bikola byakahâbwa emikolo y’aka-Nyamuzinda. 42 Kandi kuli zirya nfaranga z’ebihu mbi birhanu by’amarhale bikolesibwa oku mikolo y’aka-Nyamuzinda binakûlwa ngasi mwaka oku ntûlo y’aka-Nyamuzinda ebyôla byagalulwa bulya biba by’abadâhwa banali omu mikolo. 43 Ngasi yeshi wankanayakira omu ka-Nyamuzinda aha Yeruzalemu nisi erhi omu biyumba byage kuyâka okuhâna ibarati lya mwami nisi erhi kuyâka bindi bindi, oyôla anabe n’obuhashe bwage boshi (barhacimujiraga kurhi) kuguma n’ebintu byage ajira omu bwami bwani boshi. 44 Ebyakazikolesibwa oku kuyûbaka nisi erhi oku.kushakûlula aka-Nyamuzinda byakazirhenga oku birugu bya mwami. 45 Kwonoko omu kuyûbaka ebyôgo bya Yeruzalcmu n’okukomeza obululi bwage, ebyakolesibwa byakazirhenga oku birugu bya mwami kwanayishiba kuguma amango bayûbaka erhi kushakulula ebyôgo by’ebishagala by’e Buyahudi».

46 Yonatani n’olubaga erhi bayumva ebyôla binwa barhabiyemêraga banalahira okubishimba ebwa kuba bacikengera amabi Demetriyusi ajiriraga Bene Israheli n’amalumwa manji abarhindibuzagyamwo. 47 Okubundi obwôla, banacihiga okunywâna na Aleksandro ye wali murhanzi wa okubabwira mpu bayumvanye, banayôrhe bira bage. 48 Mwami Aleksandro anashubûza engabo nyinji mpu alwise Demetriyusi. 49 Oku abôla bami bombi bamarhulubana engabo ya Demetriyusi bakula omulindi na Aleksandro anacimuminika, anacimugonya 50 balegerera balwa burhahusa kuhika izûba lyahorha, Deme triyusi anacifa olwo lusiku.

Obuhya bwa Aleksandro na Kleyopatri

51 Aleksandro anacirhuma emwa Ptolemeyo mwami w’e Misiri entumwa mpu bagendimubwira erhi: 52 Namashubira omu bwami bwani, na nkola ntamire oku ntebe ya balarha; nanyazire obuhashe nahimire Demetriyusi namarhôla oburhegesi bw’ecihugo cirhu. 53 Namutuzirekwo entambala, nanamuhima ye n’engabo yage rhwamabutamala oku ntebe y’obwami bwage. 54 Ntyôla, rhusi ngage obwira haguma na nawe; ompe mwali wawe omu buhya, naba mukwi wawe, nayishikuhà kuguma naye oluhembo lukwanine.

55 Mwami Ptolemeyo naye anacimushuza muli ebi binwa erhi: Iragi ly’olusi ku washubiragamwo omu cihugo c’ababusi bawe n’olu watamalagamwo oku ntebe y’obwami bwabo. 56 Bunola nkolaga nakujirira nk’oku onanyandikire, ci konene oyishe omu malanga gani e Ptolemayisi, rhubonane nanakujira mukwi wani nk’okwola onadesire.

57 Ptolemeyo anacirhenga e Misiri boshi n’omwali Kleyopatri banacija e Ptolemayisi omu mwaka gw’igana na makumi gali ndarhu n’ibiriⁱ. 58 Mwami Aleksandro anacirhenga halya mbere za mwami, naye mwami anacimuha omwâli Kleyopatri anacijirira obuhya aha Ptolemayisi n’obukuze bunene k’oku abami banakomerera. 59 Aleksandro anaciyandikira na Yonatani mpu bagende boshi. 60 Yonatani anacija emunda abôla bami babiri bali anajagalire bwenêne anacihahà bo n’abira bâbo amarhale, amasholo n’ebindi by’oluhemho lunene anacisîmwa omu masu gabo là. 61 Okubundi abantu bagalugalu omu Bayahudi bashubûzanya mpu bagendimubeshera ci mwami arhabayumvagya. 62 Anaci rhegeka mpu bahogole Yonatani emyambalo yage, banacimuyambisa emya mbalo minja y’akaduku. Anacijira kulya. 63 Okubundi mwami anacimutamaza hofi naye anacibwira abarhumisi bage erhi: Muhuluke mweshi naye mugere omu karhî k’olugo, mwaderha oku irhondo ntaye ociderhaga akanwa kuli ye oku kantu kalebe n’oku irhondo wâciderhaga mpu amurhindibuze. 64 Erhi aba shombanyi bage bamanya obukuze mwami anamuhire, oku mwami anama nyisagya kuli ye n’oku anamuyambikaga omwambalo mwinja gw’akaduku, boshi bayâka. 65 Erhi akola ayushula eryo irenge lyage, mwami anamuyandika omu bira bage barhanzi anacimujira mukulu w’abalwi na murhambo w’ecihugo. 66 Yonatani ashubira e Yeruzalemu n’omurhûla n’obushagaluke bunene.

Apoloniyusi murhegesi w’e Sele-Sîriya ahimwa na Yonatani

67 Omu mwaka gw’igana na makumi galindarhu n’irhanu, Demetriyusi anacirhenga e Kreti, aja omu cihugo c’ababusi bage. 68 Erhi ayumva ntyôla mwami Aleksandro anacishubira e Antiyokiya anababire bwenêne. 69 Demetriyusi anacijira, Apoloniyusi murhambo w’engabo yage, ali murhambo w’ecihugo ca Sele-Sîriya, naye anacishubûza engabo nyinji bwenêne anayisha alitwa icumbi hofi na Yamniya kurhenga ahôla analika entumwa emwa Yonatani mpu bagendi bwira omudâhwa mukulu mpu:

70 « We oyu oli wenene ocishomye okurhugomera na nani nkola muntu wa kugaywa na wakushekerwa erhi we orhuma! Kurhigi obwine wankayôrha nawe oli mukulu embere zirhu muli ebira birhondo. 71 Akaba obwine oku ocikubagire emisi yawe, obungulukirage enôla munda rhuli omu kabanda rhugerane rhulôle ndi mulume bulya nie ngwerhe emisi y’olugo loshi. 72 Odôsagye nawe emyanzi bakubwira nie ndi na bahi rhuli rhweshi, boshi badwirhe baderha mpu okugulu kwawe kurhankasimika embere zirhu bulya kabiri kabiri ababusi bawe bacandabusirweko omu cihugo cinyu. 73 Na bunôla orhankahasha okukoza engabo y’abalwi b’enfarasi, n’engabo y’abalwi bangan’aha, omu kubanda omu rhwali mabuye nisi erhi rhubuye nisi erhi handi hantu wankahashi cifulika. »

74 Erhi Yonatani ayumva ebinwa bya Apoloniyusi yeshi agarabuka acishoga omurhwe gwa balume bihumbi ikumi anacirhenga e YeruzaJemu n’omulumuna Simoni anaciyîsha amukulikira mpu amurhabâle. 75 Bajihanda hofi n’olugo lwa Yope; abantu b’omwôa lugo babahamikira olumwi bulya olwo lugo lwali lula nzirwe n’abasirika b’Apoloniyusi banacirhangira okulwa ahôla. 76 Abantu b’o mwôla lugo erhi bagwarhwa n’obôba, bayigula enyunvi Yonatani anagwarha o lwôla lugo. 77 Erhi akumanya Apoloniyusi anakeresa basirika bihumbi bisha rhu bagenda n’enfarasi n’eyindi ngabo mwandu anacija e Azoti, 78 nka bantu baja balambagira konene ci erhi banaja bayegera olunda lw’ekabanda, bulya ali acikubagire obunji bw’abasirika b’enfarasi. Yonatani anacimukulikira olu nda lw’e Azoti n’ebyôla bigamba byombi byanacikorana. 79 Apoloniyusi ali amasiga afulisire enyuma lyage banyakulwa n’enfarasi cihumbi. Ci Yonatani anacimanya oku hali omurhego guhizirwe enyuma lyage. 80 Balya banyaku lwira oku nfarasi bagorha ecigamba ca Yonatani babatyabulira emyampi ku rhenga sêzi kuhika bijingo. 81 Ci konene abantu ba Yonatani banasimika nk’o ku ananali abarhegeka ci erhi n’enfarasi za balya banyakulwa n’enfarasi zanaja zarhama. 82 Okubundi Simoni anabulula engabo yage anacicîgusha oku kahe mbe ebwa kuba bene enfarasi bali bamarhama; Abanya-Sîriya banacihimwa naye banacikûla omulindi, bayâka. 83 Banyakulwira oku nfarasi bashandabana omu kabanda, abayâkaga bagendishalira empumu aha Azoti, baciyongobeka omu Bet-Dagoni yali nyumpa ya omuzimu wabo mpu bayakiremwo. 84 Yonatani anayôca Azoti n’ebindi bishagaJa byamuli eburhambi ci erhi amarhangibihagula anacidulika muliro eyôla nyumpa ya Dagoni haguma n’abali bayakiremwo. 85 Abadulikagwa muliro n’abayirhagwa n’engôrho bahika omu bihumbi munani. 86 Oku arhenga eyôla munda Yonatani ajitwa ecirâlo hofi na Eskaloni, abantu bayishimuyankirira n’amaboko gombi n’irenge linene. 87 Okubundi Yonatani anacishubira e YeruzaJemu n’engabo yage n’omunyago munji. 88 Erhi mwami Aleksandro ayumva okwôla ashubiyûshulira Yonatani bintu binji byokumukuza. 89 Anacimurhumira ehigondo hy’amasholo nk’oku abami banakomerera okuhemba bene wabo. Omu kumuhemba anacimuhà Akaroni n’ecihugo c’olwo lugo.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 10

1 Καὶ ἐν ἔτει ἑξηκοστῷ καὶ ἑκατοστῷ ἀνέβη ᾿Αλέξανδρος ὁ τοῦ ᾿Αντιόχου ὁ ᾿Επιφανὴς καὶ κατελάβετο Πτολεμαίδα, καὶ ἐπεδέξαντο αὐτόν, καὶ ἐβασίλευσεν ἐκεῖ. 2 καὶ ἤκουσεν Δημήτριος ὁ βασιλεὺς καὶ συνήγαγεν δυνάμεις πολλὰς σφόδρα καὶ ἐξῆλθεν εἰς συνάντησιν αὐτῷ εἰς πόλεμον. 3 καὶ ἀπέστειλεν Δημήτριος πρὸς Ιωναθαν ἐπιστολὰς λόγοις εἰρηνικοῖς ὥστε μεγαλῦναι αὐτόν· 4 εἶπεν γάρ Προφθάσωμεν τοῦ εἰρήνην θεῖναι μετ᾽ αὐτῶν πρὶν ἢ θεῖναι αὐτὸν μετὰ ᾿Αλεξάνδρου καθ᾽ ἡμῶν· 5 μνησθήσεται γὰρ πάντων τῶν κακῶν, ὧν συνετελέσαμεν πρὸς αὐτὸν καὶ εἰς τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ καὶ εἰς τὸ ἔθνος. 6καὶ ἔδωκεν αὐτῷ ἐξουσίαν συναγαγεῖν δυνάμεις καὶ κατασκευάζειν ὅπλα καὶ εἶναι αὐτὸν σύμμαχον αὐτοῦ, καὶ τὰ ὅμηρα τὰ ἐν τῇ ἄκρᾳ εἶπεν παραδοῦναι αὐτῷ. 7 καὶ ἦλθεν Ιωναθαν εἰς Ιερουσαλημ καὶ ἀνέγνω τὰς ἐπιστολὰς εἰς τὰ ὦτα παντὸς τοῦ λαοῦ καὶ τῶν ἐκ τῆς ἄκρας. 8 καὶ ἐφοβήθησαν φόβον μέγαν, ὅτε ἤκουσαν ὅτι ἔδωκεν αὐτῷ ὁ βασιλεὺς ἐξουσίαν συναγαγεῖν δύναμιν. 9 καὶ παρέδωκαν οἱ ἐκ τῆς ἄκρας Ιωναθαν τὰ ὅμηρα, καὶ ἀπέδωκεν αὐτοὺς τοῖς γονεῦσιν αὐτῶν. 10 καὶ ᾤκησεν Ιωναθαν ἐν Ιερουσαλημ καὶ ἤρξατο οἰκοδομεῖν καὶ καινίζειν τὴν πόλιν. 11 καὶ εἶπεν πρὸς τοὺς ποιοῦντας τὰ ἔργα οἰκοδομεῖν τὰ τείχη καὶ τὸ ὄρος Σιων κυκλόθεν ἐκ λίθων τετραπόδων εἰς ὀχύρωσιν, καὶ ἐποίησαν οὕτως. 12 καὶ ἔφυγον οἱ ἀλλογενεῖς οἱ ὄντες ἐν τοῖς ὀχυρώμασιν, οἷς ᾠκοδόμησεν Βακχίδης, 13 καὶ κατέλιπεν ἕκαστος τὸν τόπον αὐτοῦ καὶ ἀπῆλθεν εἰς τὴν γῆν αὐτοῦ· 14 πλὴν ἐν Βαιθσουροις ὑπελείφθησάν τινες τῶν καταλιπόντων τὸν νόμον καὶ τὰ προστάγματα· ἦν γὰρ εἰς φυγαδευτήριον. 15 Καὶ ἤκουσεν ᾿Αλέξανδρος ὁ βασιλεὺς τὰς ἐπαγγελίας, ὅσας ἀπέστειλεν Δημήτριος τῷ Ιωναθαν, καὶ διηγήσαντο αὐτῷ τοὺς πολέμους καὶ τὰς ἀνδραγαθίας, ἃς ἐποίησεν αὐτὸς καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ, καὶ τοὺς κόπους, οὓς ἔσχον, 16 καὶ εἶπεν Μὴ εὑρήσομεν ἄνδρα τοιοῦτον ἕνα; καὶ νῦν ποιήσομεν αὐτὸν φίλον καὶ σύμμαχον ἡμῶν. 17 καὶ ἔγραψεν ἐπιστολὰς καὶ ἀπέστειλεν αὐτῷ κατὰ τοὺς λόγους τούτους λέγων 18 Βασιλεὺς ᾿Αλέξανδρος τῷ ἀδελφῷ Ιωναθαν χαίρειν. 19 ἀκηκόαμεν περὶ σοῦ ὅτι ἀνὴρ δυνατὸς ἰσχύι καὶ ἐπιτήδειος εἶ τοῦ εἶναι ἡμῶν φίλος. 20 καὶ νῦν καθεστάκαμέν σε σήμερον ἀρχιερέα τοῦ ἔθνους σου καὶ φίλον βασιλέως καλεῖσθαί σε (καὶ ἀπέστειλεν αὐτῷ πορφύραν καὶ στέφανον χρυσοῦν) καὶ φρονεῖν τὰ ἡμῶν καὶ συντηρεῖν φιλίας πρὸς ἡμᾶς. 21 Καὶ ἐνεδύσατο Ιωναθαν τὴν ἁγίαν στολὴν τῷ ἑβδόμῳ μηνὶ ἔτους ἑξηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ ἐν ἑορτῇ σκηνοπηγίας καὶ συνήγαγεν δυνάμεις καὶ κατεσκεύασεν ὅπλα πολλά. 22 Καὶ ἤκουσεν Δημήτριος τοὺς λόγους τούτους καὶ ἐλυπήθη καὶ εἶπεν 23 Τί τοῦτο ἐποιήσαμεν ὅτι προέφθακεν ἡμᾶς ᾿Αλέξανδρος τοῦ φιλίαν καταλαβέσθαι τοῖς Ιουδαίοις εἰς στήριγμα; 24 γράψω αὐτοῖς κἀγὼ λόγους παρακλήσεως καὶ ὕψους καὶ δομάτων, ὅπως ὦσιν σὺν ἐμοὶ εἰς βοήθειαν. 25 καὶ ἀπέστειλεν αὐτοῖς κατὰ τοὺς λόγους τούτους Βασιλεὺς Δημήτριος τῷ ἔθνει τῶν Ιουδαίων χαίρειν. 26 ἐπεὶ συνετηρήσατε τὰς πρὸς ἡμᾶς συνθήκας καὶ ἐνεμείνατε τῇ φιλίᾳ ἡμῶν καὶ οὐ προσεχωρήσατε τοῖς ἐχθροῖς ἡμῶν, ἠκούσαμεν καὶ ἐχάρημεν. 27 καὶ νῦν ἐμμείνατε ἔτι τοῦ συντηρῆσαι πρὸς ἡμᾶς πίστιν, καὶ ἀνταποδώσομεν ὑμῖν ἀγαθὰ ἀνθ᾽ ὧν ποιεῖτε μεθ᾽ ἡμῶν. 28 καὶ ἀφήσομεν ὑμῖν ἀφέματα πολλὰ καὶ δώσομεν ὑμῖν δόματα. 29 καὶ νῦν ἀπολύω ὑμᾶς καὶ ἀφίημι πάντας τοὺς Ιουδαίους ἀπὸ τῶν φόρων καὶ τῆς τιμῆς τοῦ ἁλὸς καὶ ἀπὸ τῶν στεφάνων, 30 καὶ ἀντὶ τοῦ τρίτου τῆς σπορᾶς καὶ ἀντὶ τοῦ ἡμίσους τοῦ καρποῦ τοῦ ξυλίνου τοῦ ἐπιβάλλοντός μοι λαβεῖν ἀφίημι ἀπὸ τῆς σήμερον καὶ ἐπέκεινα τοῦ λαβεῖν ἀπὸ γῆς Ιουδα καὶ ἀπὸ τῶν τριῶν νομῶν τῶν προστιθεμένων αὐτῇ ἀπὸ τῆς Σαμαρίτιδος καὶ Γαλιλαίας ἀπὸ τῆς σήμερον ἡμέρας καὶ εἰς τὸν ἅπαντα χρόνον. 31 καὶ Ιερουσαλημ ἔστω ἁγία καὶ ἀφειμένη καὶ τὰ ὅρια αὐτῆς, αἱ δεκάται καὶ τὰ τέλη. 32 ἀφίημι καὶ τὴν ἐξουσίαν τῆς ἄκρας τῆς ἐν Ιερουσαλημ καὶ δίδωμι τῷ ἀρχιερεῖ, ὅπως ἂν καταστήσῃ ἐν αὐτῇ ἄνδρας, οὓς ἂν αὐτὸς ἐκλέξηται, τοῦ φυλάσσειν αὐτήν. 33 καὶ πᾶσαν ψυχὴν Ιουδαίων τὴν αἰχμαλωτισθεῖσαν ἀπὸ γῆς Ιουδα εἰς πᾶσαν βασιλείαν μου ἀφίημι ἐλευθέραν δωρεάν· καὶ πάντες ἀφιέτωσαν τοὺς φόρους καὶ τῶν κτηνῶν αὐτῶν. 34 καὶ πᾶσαι αἱ ἑορταὶ καὶ τὰ σάββατα καὶ νουμηνίαι καὶ ἡμέραι ἀποδεδειγμέναι καὶ τρεῖς ἡμέραι πρὸ ἑορτῆς καὶ τρεῖς μετὰ ἑορτὴν ἔστωσαν πᾶσαι ἡμέραι ἀτελείας καὶ ἀφέσεως πᾶσιν τοῖς Ιουδαίοις τοῖς οὖσιν ἐν τῇ βασιλείᾳ μου, 35 καὶ οὐχ ἕξει ἐξουσίαν οὐδεὶς πράσσειν καὶ παρενοχλεῖν τινα αὐτῶν περὶ παντὸς πράγματος. 36 καὶ προγραφήτωσαν τῶν Ιουδαίων εἰς τὰς δυνάμεις τοῦ βασιλέως εἰς τριάκοντα χιλιάδας ἀνδρῶν, καὶ δοθήσεται αὐτοῖς ξένια, ὡς καθήκει πάσαις ταῖς δυνάμεσιν τοῦ βασιλέως. 37 καὶ κατασταθήσεται ἐξ αὐτῶν ἐν τοῖς ὀχυρώμασιν τοῦ βασιλέως τοῖς μεγάλοις, καὶ ἐκ τούτων κατασταθήσονται ἐπὶ χρειῶν τῆς βασιλείας τῶν οὐσῶν εἰς πίστιν· καὶ οἱ ἐπ᾽ αὐτῶν καὶ οἱ ἄρχοντες ἔστωσαν ἐξ αὐτῶν καὶ πορευέσθωσαν τοῖς νόμοις αὐτῶν, καθὰ καὶ προσέταξεν ὁ βασιλεὺς ἐν γῇ Ιουδα. 38 καὶ τοὺς τρεῖς νομοὺς τοὺς προστεθέντας τῇ Ιουδαίᾳ ἀπὸ τῆς χώρας Σαμαρείας προστεθήτω τῇ Ιουδαίᾳ πρὸς τὸ λογισθῆναι τοῦ γενέσθαι ὑφ᾽ ἕνα τοῦ μὴ ὑπακοῦσαι ἄλλης ἐξουσίας ἀλλ᾽ ἢ τοῦ ἀρχιερέως. 39 Πτολεμαίδα καὶ τὴν προσκυροῦσαν αὐτῇ δέδωκα δόμα τοῖς ἁγίοις τοῖς ἐν Ιερουσαλημ εἰς τὴν καθήκουσαν δαπάνην τοῖς ἁγίοις. 40 κἀγὼ δίδωμι κατ᾽ ἐνιαυτὸν δέκα πέντε χιλιάδας σίκλων ἀργυρίου ἀπὸ τῶν λόγων τοῦ βασιλέως ἀπὸ τῶν τόπων τῶν ἀνηκόντων. 41 καὶ πᾶν τὸ πλεονάζον, ὃ οὐκ ἀπεδίδοσαν ἀπὸ τῶν χρειῶν ὡς ἐν τοῖς πρώτοις ἔτεσιν, ἀπὸ τοῦ νῦν δώσουσιν εἰς τὰ ἔργα τοῦ οἴκου. 42 καὶ ἐπὶ τούτοις πεντακισχιλίους σίκλους ἀργυρίου, οὓς ἐλάμβανον ἀπὸ τῶν χρειῶν τοῦ ἁγίου ἀπὸ τοῦ λόγου κατ᾽ ἐνιαυτόν, καὶ ταῦτα ἀφίεται διὰ τὸ ἀνήκειν αὐτὰ τοῖς ἱερεῦσιν τοῖς λειτουργοῦσιν. 43 καὶ ὅσοι ἐὰν φύγωσιν εἰς τὸ ἱερὸν τὸ ἐν Ιεροσολύμοις καὶ ἐν πᾶσιν τοῖς ὁρίοις αὐτοῦ ὀφείλων βασιλικὰ καὶ πᾶν πρᾶγμα, ἀπολελύσθωσαν καὶ πάντα, ὅσα ἐστὶν αὐτοῖς ἐν τῇ βασιλείᾳ μου. 44 καὶ τοῦ οἰκοδομηθῆναι καὶ ἐπικαινισθῆναι τὰ ἔργα τῶν ἁγίων, καὶ ἡ δαπάνη δοθήσεται ἐκ τοῦ λόγου τοῦ βασιλέως. 45 καὶ τοῦ οἰκοδομηθῆναι τὰ τείχη Ιερουσαλημ καὶ ὀχυρῶσαι κυκλόθεν, καὶ ἡ δαπάνη δοθήσεται ἐκ τοῦ λόγου τοῦ βασιλέως, καὶ τοῦ οἰκοδομηθῆναι τὰ τείχη ἐν τῇ Ιουδαίᾳ. 46 Ως δὲ ἤκουσεν Ιωναθαν καὶ ὁ λαὸς τοὺς λόγους τούτους, οὐκ ἐπίστευσαν αὐτοῖς οὐδὲ ἐπεδέξαντο, ὅτι ἐπεμνήσθησαν τῆς κακίας τῆς μεγάλης, ἧς ἐποίησεν ἐν Ισραηλ καὶ ἔθλιψεν αὐτοὺς σφόδρα. 47 καὶ εὐδόκησαν ἐν ᾿Αλεξάνδρῳ, ὅτι αὐτὸς ἐγένετο αὐτοῖς ἀρχηγὸς λόγων εἰρηνικῶν, καὶ συνεμάχουν αὐτῷ πάσας τὰς ἡμέρας. 48 Καὶ συνήγαγεν ᾿Αλέξανδρος ὁ βασιλεὺς δυνάμεις μεγάλας καὶ παρενέβαλεν ἐξ ἐναντίας Δημητρίου. 49 καὶ συνῆψαν πόλεμον οἱ δύο βασιλεῖς, καὶ ἔφυγεν ἡ παρεμβολὴ Δημητρίου, καὶ ἐδίωξεν αὐτὸν ὁ ᾿Αλέξανδρος καὶ ἴσχυσεν ἐπ᾽ αὐτούς· 50 καὶ ἐστερέωσεν τὸν πόλεμον σφόδρα, ἕως ἔδυ ὁ ἥλιος, καὶ ἔπεσεν ὁ Δημήτριος ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ. 51 Καὶ ἀπέστειλεν ᾿Αλέξανδρος πρὸς Πτολεμαῖον βασιλέα Αἰγύπτου πρέσβεις κατὰ τοὺς λόγους τούτους λέγων 52 ᾿Επεὶ ἀνέστρεψα εἰς τὴν βασιλείαν μου καὶ ἐνεκάθισα ἐπὶ θρόνου πατέρων μου καὶ ἐκράτησα τῆς ἀρχῆς, καὶ συνέτριψα τὸν Δημήτριον καὶ ἐπεκράτησα τῆς χώρας ἡμῶν 53 καὶ συνῆψα πρὸς αὐτὸν μάχην, καὶ συνετρίβη αὐτὸς καὶ ἡ παρεμβολὴ αὐτοῦ ὑφ᾽ ἡμῶν, καὶ ἐκαθίσαμεν ἐπὶ θρόνου βασιλείας αὐτοῦ· 54 καὶ νῦν στήσωμεν πρὸς αὑτοὺς φιλίαν, καὶ νῦν δός μοι τὴν θυγατέρα σου εἰς γυναῖκα, καὶ ἐπιγαμβρεύσω σοι καὶ δώσω σοι δόματα καὶ αὐτῇ ἄξιά σου. 55 Καὶ ἀπεκρίθη Πτολεμαῖος ὁ βασιλεὺς λέγων ᾿Αγαθὴ ἡμέρα, ἐν ᾗ ἐπέστρεψας εἰς γῆν πατέρων σου καὶ ἐκάθισας ἐπὶ θρόνου βασιλείας αὐτῶν. 56 καὶ νῦν ποιήσω σοι ἃ ἔγραψας, ἀλλὰ ἀπάντησον εἰς Πτολεμαίδα, ὅπως ἴδωμεν ἀλλήλους, καὶ ἐπιγαμβρεύσω σοι, καθὼς εἴρηκας. 57 Καὶ ἐξῆλθεν Πτολεμαῖος ἐξ Αἰγύπτου, αὐτὸς καὶ Κλεοπάτρα ἡ θυγάτηρ αὐτοῦ, καὶ ἦλθεν εἰς Πτολεμαίδα ἔτους δευτέρου καὶ ἑξηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ. 58 καὶ ἀπήντησεν αὐτῷ ᾿Αλέξανδρος ὁ βασιλεύς, καὶ ἐξέδετο αὐτῷ Κλεοπάτραν τὴν θυγατέρα αὐτοῦ καὶ ἐποίησεν τὸν γάμον αὐτῆς ἐν Πτολεμαίδι καθὼς οἱ βασιλεῖς ἐν δόξῃ μεγάλῃ.— 59 καὶ ἔγραψεν ᾿Αλέξανδρος ὁ βασιλεὺς Ιωναθη ἐλθεῖν εἰς συνάντησιν αὐτῷ. 60 καὶ ἐπορεύθη μετὰ δόξης εἰς Πτολεμαίδα καὶ ἀπήντησεν τοῖς δυσὶν βασιλεῦσι· καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς ἀργύριον καὶ χρυσίον καὶ τοῖς φίλοις αὐτῶν καὶ δόματα πολλὰ καὶ εὗρεν χάριν ἐνώπιον αὐτῶν. 61 καὶ ἐπισυνήχθησαν ἐπ᾽ αὐτὸν ἄνδρες λοιμοὶ ἐξ Ισραηλ, ἄνδρες παράνομοι, ἐντυχεῖν κατ᾽ αὐτοῦ, καὶ οὐ προσέσχεν αὐτοῖς ὁ βασιλεύς. 62 καὶ προσέταξεν ὁ βασιλεὺς καὶ ἐξέδυσαν Ιωναθαν τὰ ἱμάτια αὐτοῦ καὶ ἐνέδυσαν αὐτὸν πορφύραν, καὶ ἐποίησαν οὕτως. 63 καὶ ἐκάθισεν αὐτὸν ὁ βασιλεὺς μετ᾽ αὐτοῦ καὶ εἶπεν τοῖς ἄρχουσιν αὐτοῦ ᾿Εξέλθατε μετ᾽ αὐτοῦ εἰς μέσον τῆς πόλεως καὶ κηρύξατε τοῦ μηδένα ἐντυγχάνειν κατ᾽ αὐτοῦ περὶ μηδενὸς πράγματος, καὶ μηδεὶς αὐτῷ παρενοχλείτω περὶ παντὸς λόγου. 64 καὶ ἐγένετο ὡς εἶδον οἱ ἐντυγχάνοντες τὴν δόξαν αὐτοῦ, καθὼς ἐκήρυξεν, καὶ περιβεβλημένον αὐτὸν πορφύραν, καὶ ἔφυγον πάντες. 65 καὶ ἐδόξασεν αὐτὸν ὁ βασιλεὺς καὶ ἔγραψεν αὐτὸν τῶν πρώτων φίλων καὶ ἔθετο αὐτὸν στρατηγὸν καὶ μεριδάρχην. 66 καὶ ἐπέστρεψεν Ιωναθαν εἰς Ιερουσαλημ μετ᾽ εἰρήνης καὶ εὐφροσύνης. 67 Καὶ ἐν ἔτει πέμπτῳ καὶ ἑξηκοστῷ καὶ ἑκατοστῷ ἦλθεν Δημήτριος υἱὸς Δημητρίου ἐκ Κρήτης εἰς τὴν γῆν τῶν πατέρων αὐτοῦ. 68 καὶ ἤκουσεν ᾿Αλέξανδρος ὁ βασιλεὺς καὶ ἐλυπήθη σφόδρα καὶ ὑπέστρεψεν εἰς ᾿Αντιόχειαν. 69 καὶ κατέστησεν Δημήτριος ᾿Απολλώνιον τὸν ὄντα ἐπὶ Κοίλης Συρίας, καὶ συνήγαγεν δύναμιν μεγάλην καὶ παρενέβαλεν ἐπὶ Ιάμνειαν· καὶ ἀπέστειλεν πρὸς Ιωναθαν τὸν ἀρχιερέα λέγων 70 Σὺ μονώτατος ἐπαίρῃ ἐφ᾽ ἡμᾶς, ἐγὼ δὲ ἐγενήθην εἰς καταγέλωτα καὶ εἰς ὀνειδισμὸν διὰ σέ· καὶ διὰ τί σὺ ἐξουσιάζῃ ἐφ᾽ ἡμᾶς ἐν τοῖς ὄρεσι; 71 νῦν οὖν εἰ πέποιθας ἐπὶ ταῖς δυνάμεσίν σου, κατάβηθι πρὸς ἡμᾶς εἰς τὸ πεδίον, καὶ συγκριθῶμεν ἑαυτοῖς ἐκεῖ, ὅτι μετ᾽ ἐμοῦ ἐστιν δύναμις τῶν πόλεων. 72 ἐρώτησον καὶ μάθε τίς εἰμι καὶ οἱ λοιποὶ οἱ βοηθοῦντες ἡμῖν, καὶ λέγουσιν Οὐκ ἔστιν ὑμῖν στάσις ποδὸς κατὰ πρόσωπον ἡμῶν, ὅτι δὶς ἐτροπώθησαν οἱ πατέρες σου ἐν τῇ γῇ αὐτῶν. 73 καὶ νῦν οὐ δυνήσῃ ὑποστῆναι τὴν ἵππον καὶ δύναμιν τοιαύτην ἐν τῷ πεδίῳ, ὅπου οὐκ ἔστιν λίθος οὐδὲ κόχλαξ οὐδὲ τόπος τοῦ φυγεῖν. 74 ῾Ως δὲ ἤκουσεν Ιωναθαν τῶν λόγων ᾿Απολλωνίου, ἐκινήθη τῇ διανοίᾳ καὶ ἐπέλεξεν δέκα χιλιάδας ἀνδρῶν καὶ ἐξῆλθεν ἐξ Ιερουσαλημ, καὶ συνήντησεν αὐτῷ Σιμων ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ ἐπὶ βοήθειαν αὐτῷ. 75 καὶ παρενέβαλεν ἐπὶ Ιοππην, καὶ ἀπέκλεισαν αὐτὴν οἱ ἐκ τῆς πόλεως, ὅτι φρουρὰ ᾿Απολλωνίου ἐν Ιοππη· καὶ ἐπολέμησαν αὐτήν, 76 καὶ φοβηθέντες ἤνοιξαν οἱ ἐκ τῆς πόλεως, καὶ ἐκυρίευσεν Ιωναθαν Ιοππης. 77 kai ἤκουσεν ᾿Απολλώνιος καὶ παρενέβαλεν τρισχιλίαν ἵππον καὶ δύναμιν πολλὴν καὶ ἐπορεύθη εἰς ῎Αζωτον ὡς διοδεύων καὶ ἅμα προῆγεν εἰς τὸ πεδίον διὰ τὸ ἔχειν αὐτὸν πλῆθος ἵππου καὶ πεποιθέναι ἐπ᾽ αὐτῇ. 78 καὶ κατεδίωξεν ὀπίσω αὐτοῦ εἰς ῎Αζωτον, καὶ συνῆψαν αἱ παρεμβολαὶ εἰς πόλεμον. 79 καὶ ἀπέλιπεν Απολλώνιος χιλίαν ἵππον κρυπτῶς κατόπισθεν αὐτῶν. 80 καὶ ἔγνω Ιωναθαν ὅτι ἔστιν ἔνεδρον κατόπισθεν αὐτοῦ, καὶ ἐκύκλωσαν αὐτοῦ τὴν παρεμβολὴν καὶ ἐξετίναξαν τὰς σχίζας εἰς τὸν λαὸν ἐκ πρωίθεν ἕως δείλης· 81 ὁ δὲ λαὸς εἱστήκει, καθὼς ἐπέταξεν Ιωναθαν, καὶ ἐκοπίασαν οἱ ἵπποι αὐτῶν. 82 καὶ εἵλκυσεν Σιμων τὴν δύναμιν αὐτοῦ καὶ συνῆψεν πρὸς τὴν φάλαγγα, ἡ γὰρ ἵππος ἐξελύθη, καὶ συνετρίβησαν ὑπ᾽ αὐτοῦ καὶ ἔφυγον, 83 καὶ ἡ ἵππος ἐσκορπίσθη ἐν τῷ πεδίῳ. καὶ ἔφυγον εἰς ῎Αζωτον καὶ εἰσῆλθον εἰς Βηθδαγων τὸ εἰδώλιον αὐτῶν τοῦ σωθῆναι. 84 καὶ ἐνεπύρισεν Ιωναθαν τὴν ῎Αζωτον καὶ τὰς πόλεις τὰς κύκλῳ αὐτῆς καὶ ἔλαβεν τὰ σκῦλα αὐτῶν καὶ τὸ ἱερὸν Δαγων καὶ τοὺς συμφυγόντας εἰς αὐτὸ ἐνεπύρισεν πυρί. 85 καὶ ἐγένοντο οἱ πεπτωκότες μαχαίρᾳ σὺν τοῖς ἐμπυρισθεῖσιν εἰς ἄνδρας ὀκτακισχιλίους. 86 καὶ ἀπῆρεν ἐκεῖθεν Ιωναθαν καὶ παρενέβαλεν ἐπὶ ᾿Ασκαλῶνα, καὶ ἐξῆλθον οἱ ἐκ τῆς πόλεως εἰς συνάντησιν αὐτῷ ἐν δόξῃ μεγάλῃ. 87 καὶ ἐπέστρεψεν Ιωναθαν εἰς Ιερουσαλημ σὺν τοῖς παρ᾽ αὐτοῦ ἔχοντες σκῦλα πολλά. 88 καὶ ἐγένετο ὡς ἤκουσεν ᾿Αλέξανδρος ὁ βασιλεὺς τοὺς λόγους τούτους, καὶ προσέθετο ἔτι δοξάσαι τὸν Ιωναθαν· 89 καὶ ἀπέστειλεν αὐτῷ πόρπην χρυσῆν, ὡς ἔθος ἐστὶν δίδοσθαι τοῖς συγγενέσιν τῶν βασιλέων, καὶ ἔδωκεν αὐτῷ τὴν Ακκαρων καὶ πάντα τὰ ὅρια αὐτῆς εἰς κληροδοσίαν.

11

Okufa kwa Aleksandro Balasi n’okwa Ptolemeyo

1 Mwami w’e Misiri anacirhôla engabo eli nyinji nka mushenyi guli oku burhambi bw’enyanja n’amârho manji, anaciyîsha alonza okurhôla obwami bwa Aleksandro n’obwenge n’okubuyushûla oku bwami bwage. 2 Anacija e Sîriya n’ebinwa bya olubohôlolo abayûbakaga omu cishagala bakazibiyigula embere zage banakazi libirhira emunda ali bulya mwami Aleksandro ali amarhegeka mpu baje emunda ali bulya ali ishazala. 3 Ci erhi Ptolemeyo anajaga omu lugo, anahira abalanzi b’omu ngabo yage muli lulya lugo. 4 Erhi ahika aha Azoti, abantu b’eyôla munda banacimuyêreka enyumpa ya Dagoni oku yabire, olugo lonene, emirhundu yali eburhambi byoshi byashabusire, emi rhundu eri eyi n’eyi misigaliza y’abahîraga omu ntambala bulya balijire babalu ndika oku burhambi bwa enjira yage yoshi. 5 Banaciganirira mwami oku Yona tani ajizire koshi mpu lyo bamulenganya ci mwami acihulikira. 6 Yonatani anaciyîsha ayambirhe bwinja bwinja aja emunda mwami ali aha Yope banacilamusanya bwinja, banacigeza obudufu ahôla. 7 Yonatani anacilûsa mwami kuhika oku lwîshi lwa Eleteri, buzinda ashubigaluka e Yeruzalcmu. 8 Mwami Ptolemeyo anaciba ntyôla mwami w’ebishagala binali oku burhambi bw’enyanja kuhika oku Selekiya oku burhambi bw’enyanja erhi anaja ahiga emihigo mibi kuli Aleksandro. 9 Arhuma entumwa emunda mwami Demetriyusi ali mpu bamubwire erhi: “oyishe rhuyumvanye rhwembi nanayîshikuha mwâli wani owali omu mwa Aleksandro, kandi wanayîma omu bwami bwa sho. 10 Naciyunjuzize erhi ngendi muha mwâli wani bulya azindilonza okunyîrha. 11 Amushobekaga ntyôla bulya anakazagilonza obwami bwage. 12 Erhi aba amarhôla mwâli wage agendimuhà Demetriyusi na kurhenga ahôla obwira bwafa boshi na Aleksandro enshombo yabo yanacikula yamanyikana. 13 Ptolemeyo anacija omu Antiyokiya, ayambala ntyôla mashungwe abiri oku irhwe lyage, ishungwe ly’e Misiri n’ishungwe ly’e Aziya. 14 Erhi ayumva kulya, Aleksandro anaciyîsha alikoza ishazâla, ayîsha ali mulwisa. 15 Mwami Ptolemeyo anaciyîsha aja emunda ali n’engabo nyinji amuhima anamulibirhako. 16 Aleksandro anaciyâkira e Arabiya mpu ajilonzayo aha acifulika, mwami Ptolomeyo anacihima ntyôla. 17 Omuharabu Zabdieli anatwa irhwe lya Aleksandro anacilirhumira Ptolemeyo. 18 Mwami Ptolemeyo erhi kugera nsiku isharhu naye afa, n’abasirika bage bali omu nyumpa nzibunzibu za amatabâro banigwa n’abantu ba mli lulya lugo. 19 Demetriyusi anaciba mwami omu maka gwa igana na makumi gali ndarhu na myaka nda.

Demetriyusi na Yonatani bayumvikana

20 Muli agôla mango Yonatani anacishûbûza engabo y’Abayahudi mpu erhole olugo lwa Yeruzalemu, anacihirako masini manji ga kulwa. 21 Okubundi bantu babi baguma balya barhasimaga ishanja lyabo banacija emunda Demetriyusi ali banacimubwira oku Yonatani amagorha olugo. 22 Erhi ayumva kulya Demetriyusi anaciyandikira Yonatani mpu aleke duba duba okugorha olugo mpu anayîshe amubone aha Ptolemayisi bashambâle boshi naye. 23 Erhi Yonatani anabona agôla maruba, anacirhegeka mpu bakulikize okugorha olwôla lugo, na erhi aba amacishoga abamulusa, baguma ômu bashamuka b’Israheli n’abandi omu badâhwa, yene acihira omu mbaka. 24 Erhi aba amarhôla amasholo, enfaranga n’emyambalo minji n’ebindi binji bya luhembo anacija emunda mwami ali aha Ptolemayisi naye anacirhona emunda ali. 25 Bantu baguma bagalugalu b’omu cihugo bagendi mushobeka. 26 Ci konene mwami amujirira nk’oku abâbo bamujiriraga embere: amukuza embere za abira bage. 27 Amusi mika bwinja omu budâhwa bwage na ngasi cikono anali agwerhe kurhenga mira anacimuha ecikono ca burhanzi omu bira bage boshi. 28 Yonatani anacihûna mwami mpu arhenze ngasi mpongano omu Buyahudi n’omu mirhundu isharhu ya Samâriya anacimulaganya kuli ebyôla talenta magana asharhu. 29 Mwami anaciyemêra na kuli ebyôla byoshi anaciyandikira Yonatani amaruba bene agala:

30 Mwami Demetriyusi kuli mwene wabo Yonatani n’oku lubaga loshi lw’Abayahudi omusingo. 31 Rhumurhumire empamiso y’amaruba rhwayandikiraga mwene wirhu Lasteni oku bimuyerekire lyo mumanya ebyali muli ago maruba. 32 Mwami Demtriyusi kuli ishe wage Lasteni, musingo. 33 Rhwarhozire omuhigo gw’okujirira Bene Israheli aminja bulya baba bira birhu banajira ebishinganine emunda rhuli, okwôla oku bulonza bwabo bwinja barhujirira 34 Rhushubiri babwira oku Obuyahudi bunali bwabo na mirhundu isharhu y’oku Samâriya byarhenzibagwa oku Samâriya mpu bilungane n’Obuyahudi byo birigi Efrayimu, Lida, Ramatayimi kuguma n’emirhundu elungine haguma nayo; oku bunguke bwabagendiharamya aha Yeruzalemu rhubajirire ogu mulagi ahali ha okukabahongêsa nka kulya mwami anakazagihongerwa ngasi mwaka oku mburho z’omu mashwa n’oku mirehe y’oku mirhi. 35 Na ngasi buhashe rhujira, kurhenga ene abe oku ibarati, abe oku mpongano enali yirhu, abe omu munyu gulunga, abe oku bimane birhu, rhwalonza okubalekerabyo. 36 Barhakacikula kurhenga ene na nta mango ciru n’amaguma omu nsiku zayisha eyêla. 37 Bunôla mujirage obushiru bw’okujira olwandiko ly’eri irhegeko lihâbwe Yonatani linabikwe oku ntondo ntagatifu^j hago hago.

Demetriyusi II n’engabo ya Yonatani barhabâlana omu ntambala yatulagwa aha Antiyokiya

38 Mwami Dcmetriyusi erhi abona oku ecihugo ciri n’omurhûla na nta kantu kaciri kazibu embere zage, arhuma engabo yage ngasi muguma omu mwage, kuleka emirhwe y’ihanga erya ajaga alonza oku bihugo biri oku nyanja e mw’abapagani; na ntyôla emirhwe yoshi y’ababusi bage yashuba bashombanyi bage. 39 Trifoni^k owali mira mwira wa Aleksandro erhi abona oku emirhwe yo shi edwirhe yacidudumira Demetriyusi akanya aja emunda omuharabu Yamu leku ali, ye wakazagilera Antiyokusi mwana murho mugala wa Aleksandro. 40 Anacisêza mpu agendimuheba oku ntebe ahali h’ishe, anacimushambalira amabi Demetriyusi amajira goshi na kurhi obukunizi bw’engabo yage buyosire. Anacibêra ahoJa nsiku zirhali nyi.

41 Yonatani anacirhumiza mpu bagendihûna mwami Demetriyusi okurhenza emirhwe yali omu lugo lwa Yeruzalemu n’omu zindi nyumpa z’okulwira zanali omu Buyahudi bulya bakazagilwisa Israheli. 42 Demetriyusi anacirhuma mpu bagendibwira Yonatani erhi arhali wenene najirira okwôla, ci nalonza okukuhêka irengc we n’ishanja lyawe ngasi mango erhi nankanabona mpashire. 43 Ontumirage bunola wanajira kwinja erhi wankantumira abantu bayîshintabâla buly’emirhwe yani yoshi yayâsire. 44 Yonatani amurhumira bantu bihumbi bisharhu bazibu na ba ntwali eyôla Antiyokiya. Banacija emunda mwami ali naye asîma bwenêne erhi abâbona bayîsha. 45 Bantu b’olwo lugo bashubûzanya omwôla lugo mwonêne bantu bihumbi igana na makumi abiri balonza okuyîrha mwami. 46 Erhi mwami aba amayâkira omu bwami bwage, abantu ba lulya lugo banacifuka enjira z’omu lugo zoshi banarhondêra okulwa. 47 Okubundi mwami anacihamagala Abayahudi mpu bayîshe bamurhabâle, boshi oku banali bamuzongoloka buzinda balumîra omu lugo loshi. Bayîrha olwôla lusiku hofi hantu bihumbi igana. 48 Bayôca lulya lugo, banyaga olôla lusiku eminyago erhali minyi banacilikûza mwami. 49 Erhi babona oku Abayahudi bo bakola ba gwerhe olugo bajuguma bajilakira mwami emirenge y’okumuyinginga 50 mpu orhulambûlire okuboko kwawe kulyo, Abayahudi baleke okurhulwisa n’okulwa omu lugo. 51 Ho na halya banacijandika emirasano yabo bashenga omurhûla. Abayahudi bakuzibwa bwenêne emunda mwami ali n’emwa ngasi boshi banali omu bwami, banacishubira e Yeruzalemu bayîsha bakungujire minyago minji. 52 Mwami Demetriyusi anacishubira oku ntebe yage y’obwami n’ecihugo ca rhulûla embere zage. 53 Ci ahakana ebi ali amalagana hyoshi; anyihya obwira bwage emunda Yonatani ali, arhanacikengeraga aminja oyûla amujirire anaci rhondêra okumubabaza bwenêne.

Oburhegesi bwa Simoni omu Betisuri

54 Enyuma ly’okola, Trifoni anaciyîsha adwirhe Antiyokusi mwana murho, anacimuyîmika mwami anacimuyambisa n’ishungwe. 55 Kuli ye hashukira ngasi mirhwe yoshi Demetriyusi analibisireko, banacilwisa oyûla muzinda anakûla omulindi ayâka. 56 Trifoni anacirhôla enjavu, anaciyîma omu Antiyokiya.

57 Okubundi olya mwana Antiyokusi anaciyandikira Yonatani amaruba gali gadesire ntyala: “Nkuzibuhize omu budâhwa bwawe nankujizire murhambo w’ebyôla bihugo bini nankuhizire oku mulongo gwa abira ha mwami.” 58 Anacimurhumira kuguma ebirugu by’amasholo, na eby’oku ntalule n’obuhashe bw’okunywêra oku cikombe c’amasholo, obw’okuyambala emyambalo y’akaduku n’okuyambala ulugondo lw’amasholo. 59 Anacijira mwene waho Simoni murhambo w’abalwi b’omu cihugo cilandirire kurhenga e Mashonezo g’e Tiri kuja oku lubibi lw’e Misiri. 60 Okubundi Yonatani anacikanya aja ageragera omu cihugo erindi ishiriza ly’olwîshi n’ebishagala; na kuli ye bacilunga emirhwe y’Abanya-Sîriya boshi mpu bakazilwira haguma. Anaciyôsha obola aha Eskaloni, n’abantu b’eyôla munda bayîsha bali mukuza. 61 Kurhenga ahôla aja e Gaza. Erhi abantu bayo bacimuyîgalira enyunvi agorha lulya lugo, ayôca emirhundu yali eburhambi anayinyaga. 62 Okubundi abantu b’e Gaza banaciyinginga Yonatani naye abalambûlira okuboko kulyo. Ci konene arhôla nka mpira abana b’abakulu bâbo anacibarhuma e Yeruzalemu. Anacizunguluka ntyôla ecihugo kuhika aha Damasi.

63 Yonatani anayumva oku abarhambo b’abasirika ba Demetriyusi bali e Kadesi omu Galileya banagwerhe omuhigo gw’okumalira obuhimanyi bwage. 64 Abarhabalira erhi aba amaleka mwene wabo Simoni omu cihugo. 65 Simoni anacija e Betisuri, akoza yo entambala nsiku zirhali nyi okubundi aluzongoloka. 66 Abali bazongolosirwe ntyôla erhi baba bamamuhûna mpu anayankirire okuboko kwage kulyo naye abalambûlirakwo, abarhenza mulya lugo anacilurhôla anacihiramwo abalanzi. 67 Yonatani n’engabo yage banacihanda hofi n’amîshi ga Genezari na erhi buca mucêracêra banacija omu kabanda k’Asori. 68 Okubundi engabo y’abandi bantu bali bacîfulisire omu ntondo banaciyîsha bayegera emunda bali. 69 Abantu bali bacîfulisire bafulumuka halya bali bacîfulisire banarhondêra okulwa; abantu ba Yonatani banacîkûla omulindi bayâka. 70 Kurhasigalaga omuntu aha nyuma lya Matatiyasi mugala w’Absalomu; na Yuda mugala wa Kalfi, barhambo b’emirhwe. 71 Okubundi Yonatani anasharhula emyambalo yage, acîshîga akatulo omw’irhwe lyage anacisalira. 72 Anacibahindukira arhondêra okubalwisa abashubiza nyuma, abalibirhako. 73 Erhi babona kulya balya bantu bage bayâkaga bagaluka emu nda ali, boshi haguma banacishimbulira abashombanyi kuhika aha Kadesi, aha alitwire ecihando cage, nabo bonene bahanda ahôla. 74 Olwo lusiku kwanacifa bantu bihumbi bisharhu muli abôla bashombanyi, Yonatani anacishubira e Yeruzalemu.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 11

1 Καὶ βασιλεὺς Αἰγύπτου ἤθροισεν δυνάμεις πολλὰς ὡς ἡ ἄμμος ἡ παρὰ τὸ χεῖλος τῆς θαλάσσης καὶ πλοῖα πολλὰ καὶ ἐζήτησε κατακρατῆσαι τῆς βασιλείας ᾿Αλεξάνδρου δόλῳ καὶ προσθεῖναι αὐτὴν τῇ βασιλείᾳ αὐτοῦ. 2 καὶ ἐξῆλθεν εἰς Συρίαν λόγοις εἰρηνικοῖς, καὶ ἤνοιγον αὐτῷ οἱ ἀπὸ τῶν πόλεων καὶ συνήντων αὐτῷ, ὅτι ἐντολὴ ἦν ᾿Αλεξάνδρου τοῦ βασιλέως συναντᾶν αὐτῷ διὰ τὸ πενθερὸν αὐτοῦ εἶναι· 3 ὡς δὲ εἰσεπορεύετο εἰς τὰς πόλεις Πτολεμαῖος, ἀπέτασσε τὰς δυνάμεις φρουρὰν ἐν ἑκάστῃ πόλει. 4 ὡς δὲ ἤγγισαν Αζώτου, ἔδειξαν αὐτῷ τὸ ἱερὸν Δαγων ἐμπεπυρισμένον καὶ ῎Αζωτον καὶ τὰ περιπόλια αὐτῆς καθῃρημένα καὶ τὰ σώματα ἐρριμμένα καὶ τοὺς ἐμπεπυρισμένους, οὓς ἐνεπύρισεν ἐν τῷ πολέμῳ· ἐποίησαν γὰρ θημωνιὰς αὐτῶν ἐν τῇ ὁδῷ αὐτοῦ. 5 καὶ διηγήσαντο τῷ βασιλεῖ ἃ ἐποίησεν Ιωναθαν εἰς τὸ ψογίσαι αὐτόν· καὶ ἐσίγησεν ὁ βασιλεύς. 6 καὶ συνήντησεν Ιωναθαν τῷ βασιλεῖ εἰς Ιοππην μετὰ δόξης, καὶ ἠσπάσαντο ἀλλήλους καὶ ἐκοιμήθησαν ἐκεῖ. 7 καὶ ἐπορεύθη Ιωναθαν μετὰ τοῦ βασιλέως ἕως τοῦ ποταμοῦ τοῦ καλουμένου ᾿Ελευθέρου καὶ ἐπέστρεψεν εἰς Ιερουσαλημ. 8 ὁ δὲ βασιλεὺς Πτολεμαῖος ἐκυρίευσεν τῶν πόλεων τῆς παραλίας ἕως Σελευκείας τῆς παραθαλασσίας καὶ διελογίζετο περὶ ᾿Αλεξάνδρου λογισμοὺς πονηρούς. 9 καὶ ἀπέστειλεν πρέσβεις πρὸς Δημήτριον τὸν βασιλέα λέγων Δεῦρο συνθώμεθα πρὸς ἑαυτοὺς διαθήκην, καὶ δώσω σοι τὴν θυγατέρα μου, ἣν εἶχεν ᾿Αλέξανδρος, καὶ βασιλεύσεις τῆς βασιλείας τοῦ πατρός σου· 10 μεταμεμέλημαι γὰρ δοὺς αὐτῷ τὴν θυγατέρα μου, ἐζήτησεν γὰρ ἀποκτεῖναί με. 11 καὶ ἐψόγισεν αὐτὸν χάριν τοῦ ἐπιθυμῆσαι αὐτὸν τῆς βασιλείας αὐτοῦ· 12 καὶ ἀφελόμενος αὐτοῦ τὴν θυγατέρα ἔδωκεν αὐτὴν τῷ Δημητρίῳ καὶ ἠλλοιώθη τῷ ᾿Αλεξάνδρῳ, καὶ ἐφάνη ἡ ἔχθρα αὐτῶν. 13 καὶ εἰσῆλθεν Πτολεμαῖος εἰς ᾿Αντιόχειαν καὶ περιέθετο τὸ διάδημα τῆς ᾿Ασίας· καὶ περιέθετο δύο διαδήματα περὶ τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ, τὸ τῆς Αἰγύπτου καὶ ᾿Ασίας. 14 ᾿Αλέξανδρος δὲ ὁ βασιλεὺς ἦν ἐν Κιλικίᾳ κατὰ τοὺς καιροὺς ἐκείνους, ὅτι ἀπεστάτουν οἱ ἀπὸ τῶν τόπων ἐκείνων. 15 καὶ ἤκουσεν ᾿Αλέξανδρος καὶ ἦλθεν ἐπ᾽ αὐτὸν ἐν πολέμῳ. καὶ ἐξήγαγεν Πτολεμαῖος καὶ ἀπήντησεν αὐτῷ ἐν χειρὶ ἰσχυρᾷ καὶ ἐτροπώσατο αὐτόν· 16 καὶ ἔφυγεν ᾿Αλέξανδρος εἰς τὴν ᾿Αραβίαν τοῦ σκεπασθῆναι αὐτὸν ἐκεῖ, ὁ δὲ βασιλεὺς Πτολεμαῖος ὑψώθη. 17 καὶ ἀφεῖλεν Ζαβδιηλ ὁ ῎Αραψ τὴν κεφαλὴν ᾿Αλεξάνδρου καὶ ἀπέστειλεν τῷ Πτολεμαίῳ. 18 καὶ ὁ βασιλεὺς Πτολεμαῖος ἀπέθανεν ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ τρίτῃ, καὶ οἱ ὄντες ἐν τοῖς ὀχυρώμασιν αὐτοῦ ἀπώλοντο ὑπὸ τῶν ἐν τοῖς ὀχυρώμασιν. 19 καὶ ἐβασίλευσεν Δημήτριος ἔτους ἑβδόμου καὶ ἑξηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ. 20 ᾿Εν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις συνήγαγεν Ιωναθαν τοὺς ἐκ τῆς Ιουδαίας τοῦ ἐκπολεμῆσαι τὴν ἄκραν τὴν ἐν Ιερουσαλημ καὶ ἐποίησεν ἐπ᾽ αὐτὴν μηχανὰς πολλάς. 21 καὶ ἐπορεύθησάν τινες μισοῦντες τὸ ἔθνος αὐτῶν ἄνδρες παράνομοι πρὸς τὸν βασιλέα καὶ ἀπήγγειλαν αὐτῷ ὅτι Ιωναθαν περικάθηται τὴν ἄκραν. 22 καὶ ἀκούσας ὠργίσθη· ὡς δὲ ἤκουσεν, εὐθέως ἀναζεύξας ἦλθεν εἰς Πτολεμαίδα καὶ ἔγραψεν Ιωναθαν τοῦ μὴ περικαθῆσθαι καὶ τοῦ ἀπαντῆσαι αὐτὸν αὐτῷ συμμίσγειν εἰς Πτολεμαίδα τὴν ταχίστην. 23 ὡς δὲ ἤκουσεν Ιωναθαν, ἐκέλευσεν περικαθῆσθαι καὶ ἐπέλεξεν τῶν πρεσβυτέρων Ισραηλ καὶ τῶν ἱερέων καὶ ἔδωκεν ἑαυτὸν τῷ κινδύνῳ· 24 καὶ λαβὼν ἀργύριον καὶ χρυσίον καὶ ἱματισμὸν καὶ ἕτερα ξένια πλείονα καὶ ἐπορεύθη πρὸς τὸν βασιλέα εἰς Πτολεμαίδα καὶ εὗρεν χάριν ἐναντίον αὐτοῦ. 25 καὶ ἐνετύγχανον κατ᾽ αὐτοῦ τινες ἄνομοι τῶν ἐκ τοῦ ἔθνους. 26 καὶ ἐποίησεν αὐτῷ ὁ βασιλεὺς καθὼς ἐποίησαν αὐτῷ οἱ πρὸ αὐτοῦ, καὶ ὕψωσεν αὐτὸν ἐναντίον τῶν φίλων αὐτοῦ πάντων. 27 καὶ ἔστησεν αὐτῷ τὴν ἀρχιερωσύνην καὶ ὅσα ἄλλα εἶχεν τίμια τὸ πρότερον καὶ ἐποίησεν αὐτὸν τῶν πρώτων φίλων ἡγεῖσθαι. 28 καὶ ἠξίωσεν Ιωναθαν τὸν βασιλέα ποιῆσαι τὴν Ιουδαίαν ἀφορολόγητον καὶ τὰς τρεῖς τοπαρχίας καὶ τὴν Σαμαρῖτιν καὶ ἐπηγγείλατο αὐτῷ τάλαντα τριακόσια. 29 καὶ εὐδόκησεν ὁ βασιλεὺς καὶ ἔγραψεν τῷ Ιωναθαν ἐπιστολὰς περὶ πάντων τούτων ἐχούσας τὸν τρόπον τοῦτον 30 Βασιλεὺς Δημήτριος Ιωναθαν τῷ ἀδελφῷ χαίρειν καὶ ἔθνει Ιουδαίων. 31 τὸ ἀντίγραφον τῆς ἐπιστολῆς, ἧς ἐγράψαμεν Λασθένει τῷ συγγενεῖ ἡμῶν περὶ ὑμῶν, γεγράφαμεν καὶ πρὸς ὑμᾶς, ὅπως εἰδῆτε. 32 Βασιλεὺς Δημήτριος Λασθένει τῷ πατρὶ χαίρειν. 33 τῷ ἔθνει τῶν Ιουδαίων φίλοις ἡμῶν καὶ συντηροῦσιν τὰ πρὸς ἡμᾶς δίκαια ἐκρίναμεν ἀγαθὸν ποιῆσαι χάριν τῆς ἐξ αὐτῶν εὐνοίας πρὸς ἡμᾶς. 34 ἑστάκαμεν αὐτοῖς τά τε ὅρια τῆς Ιουδαίας καὶ τοὺς τρεῖς νομοὺς Αφαιρεμα καὶ Λυδδα καὶ Ραθαμιν· προσετέθησαν τῇ Ιουδαίᾳ ἀπὸ τῆς Σαμαρίτιδος καὶ πάντα τὰ συγκυροῦντα αὐτοῖς πᾶσιν τοῖς θυσιάζουσιν εἰς Ιεροσόλυμα ἀντὶ τῶν βασιλικῶν, ὧν ἐλάμβανεν ὁ βασιλεὺς παρ᾽ αὐτῶν τὸ πρότερον κατ᾽ ἐνιαυτὸν ἀπὸ τῶν γενημάτων τῆς γῆς καὶ τῶν ἀκροδρύων. 35 καὶ τὰ ἄλλα τὰ ἀνήκοντα ἡμῖν ἀπὸ τοῦ νῦν τῶν δεκατῶν καὶ τῶν τελῶν τῶν ἀνηκόντων ἡμῖν καὶ τὰς τοῦ ἁλὸς λίμνας καὶ τοὺς ἀνήκοντας ἡμῖν στεφάνους, πάντα ἐπαρκέσομεν αὐτοῖς. 36 καὶ οὐκ ἀθετηθήσεται οὐδὲ ἓν τούτων ἀπὸ τοῦ νῦν εἰς τὸν ἅπαντα χρόνον. 37 νῦν οὖν ἐπιμέλεσθε τοῦ ποιῆσαι τούτων ἀντίγραφον, καὶ δοθήτω Ιωναθαν καὶ τεθήτω ἐν τῷ ὄρει τῷ ἁγίῳ ἐν τόπῳ ἐπισήμῳ. 38 Καὶ εἶδεν Δημήτριος ὁ βασιλεὺς ὅτι ἡσύχασεν ἡ γῆ ἐνώπιον αὐτοῦ καὶ οὐδὲν αὐτῷ ἀνθειστήκει, καὶ ἀπέλυσεν πάσας τὰς δυνάμεις αὐτοῦ, ἕκαστον εἰς τὸν ἴδιον τόπον, πλὴν τῶν ξένων δυνάμεων, ὧν ἐξενολόγησεν ἀπὸ τῶν νήσων τῶν ἐθνῶν· καὶ ἤχθραναν αὐτῷ πᾶσαι αἱ δυνάμεις αἱ ἀπὸ τῶν πατέρων. 39 Τρύφων δὲ ἦν τῶν παρὰ ᾿Αλεξάνδρου τὸ πρότερον καὶ εἶδεν ὅτι πᾶσαι αἱ δυνάμεις καταγογγύζουσιν κατὰ τοῦ Δημητρίου, καὶ ἐπορεύθη πρὸς Ιμαλκουε τὸν ῎Αραβα, ὃς ἔτρεφεν ᾿Αντίοχον τὸ παιδάριον τὸν τοῦ ᾿Αλεξάνδρου. 40 καὶ προσήδρευεν αὐτῷ, ὅπως παραδοῖ αὐτὸν αὐτῷ, ὅπως βασιλεύσῃ ἀντὶ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ· καὶ ἀπήγγειλεν αὐτῷ ὅσα συνετέλεσεν ὁ Δημήτριος καὶ τὴν ἔχθραν, ἣν ἐχθραίνουσιν αὐτῷ αἱ δυνάμεις αὐτοῦ, καὶ ἔμεινεν ἐκεῖ ἡμέρας πολλάς. 41 καὶ ἀπέστειλεν Ιωναθαν πρὸς Δημήτριον τὸν βασιλέα, ἵνα ἐκβάλῃ τοὺς ἐκ τῆς ἄκρας ἐξ Ιερουσαλημ καὶ τοὺς ἐν τοῖς ὀχυρώμασιν· ἦσαν γὰρ πολεμοῦντες τὸν Ισραηλ. 42 καὶ ἀπέστειλεν Δημήτριος πρὸς Ιωναθαν λέγων Οὐ ταῦτα μόνον ποιήσω σοι καὶ τῷ ἔθνει σου, ἀλλὰ δόξῃ δοξάσω σε καὶ τὸ ἔθνος σου, ἐὰν εὐκαιρίας τύχω· 43 νῦν οὖν ὀρθῶς ποιήσεις ἀποστείλας μοι ἄνδρας, οἳ συμμαχήσουσίν μοι, ὅτι ἀπέστησαν πᾶσαι αἱ δυνάμεις μου. 44 καὶ ἀπέστειλεν Ιωναθαν ἄνδρας τρισχιλίους δυνατοὺς ἰσχύι αὐτῷ εἰς ᾿Αντιόχειαν, καὶ ἦλθον πρὸς τὸν βασιλέα, καὶ ηὐφράνθη ὁ βασιλεὺς ἐπὶ τῇ ἐφόδῳ αὐτῶν. 45 καὶ ἐπισυνήχθησαν οἱ ἀπὸ τῆς πόλεως εἰς μέσον τῆς πόλεως εἰς ἀνδρῶν δώδεκα μυριάδας καὶ ἠβούλοντο ἀνελεῖν τὸν βασιλέα. 46 καὶ ἔφυγεν ὁ βασιλεὺς εἰς τὴν αὐλήν, καὶ κατελάβοντο οἱ ἐκ τῆς πόλεως τὰς διόδους τῆς πόλεως καὶ ἤρξαντο πολεμεῖν. 47 καὶ ἐκάλεσεν ὁ βασιλεὺς τοὺς Ιουδαίους ἐπὶ βοήθειαν, καὶ ἐπισυνήχθησαν πρὸς αὐτὸν πάντες ἅμα καὶ διεσπάρησαν ἐν τῇ πόλει καὶ ἀπέκτειναν ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ εἰς μυριάδας δέκα· 48 καὶ ἐνεπύρισαν τὴν πόλιν καὶ ἔλαβον σκῦλα πολλὰ ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ καὶ ἔσωσαν τὸν βασιλέα. 49 καὶ εἶδον οἱ ἀπὸ τῆς πόλεως ὅτι κατεκράτησαν οἱ Ιουδαῖοι τῆς πόλεως ὡς ἠβούλοντο, καὶ ἠσθένησαν ταῖς διανοίαις αὐτῶν καὶ ἐκέκραξαν πρὸς τὸν βασιλέα μετὰ δεήσεως λέγοντες 50 Δὸς ἡμῖν δεξιὰς καὶ παυσάσθωσαν οἱ Ιουδαῖοι πολεμοῦντες ἡμᾶς καὶ τὴν πόλιν. 51 καὶ ἔρριψαν τὰ ὅπλα καὶ ἐποίησαν εἰρήνην. καὶ ἐδοξάσθησαν οἱ Ιουδαῖοι ἐναντίον τοῦ βασιλέως καὶ ἐνώπιον πάντων τῶν ἐν τῇ βασιλείᾳ αὐτοῦ καὶ ἐπέστρεψαν εἰς Ιερουσαλημ ἔχοντες σκῦλα πολλά. 52 καὶ ἐκάθισεν Δημήτριος ὁ βασιλεὺς ἐπὶ θρόνου τῆς βασιλείας αὐτοῦ, καὶ ἡσύχασεν ἡ γῆ ἐνώπιον αὐτοῦ. 53 καὶ ἐψεύσατο πάντα, ὅσα εἶπεν, καὶ ἠλλοτριώθη τῷ Ιωναθαν καὶ οὐκ ἀνταπέδωκεν τὰς εὐνοίας, ἃς ἀνταπέδωκεν αὐτῷ, καὶ ἔθλιβεν αὐτὸν σφόδρα. 54 Μετὰ δὲ ταῦτα ἀπέστρεψεν Τρύφων καὶ ᾿Αντίοχος μετ᾽ αὐτοῦ παιδάριον νεώτερον· καὶ ἐβασίλευσεν καὶ ἐπέθετο διάδημα. 55 καὶ ἐπισυνήχθησαν πρὸς αὐτὸν πᾶσαι αἱ δυνάμεις, ἃς ἀπεσκοράκισεν Δημήτριος, καὶ ἐπολέμησαν πρὸς αὐτόν, καὶ ἔφυγεν καὶ ἐτροπώθη. 56 καὶ ἔλαβεν Τρύφων τὰ θηρία καὶ κατεκράτησεν τῆς ᾿Αντιοχείας. 57 καὶ ἔγραψεν ᾿Αντίοχος ὁ νεώτερος Ιωναθη λέγων ῞Ιστημί σοι τὴν ἀρχιερωσύνην καὶ καθίστημί σε ἐπὶ τῶν τεσσάρων νομῶν καὶ εἶναί σε τῶν φίλων τοῦ βασιλέως. 58 καὶ ἀπέστειλεν αὐτῷ χρυσώματα καὶ διακονίαν καὶ ἔδωκεν αὐτῷ ἐξουσίαν πίνειν ἐν χρυσώμασιν καὶ εἶναι ἐν πορφύρᾳ καὶ ἔχειν πόρπην χρυσῆν· 59 καὶ Σιμωνα τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ κατέστησεν στρατηγὸν ἀπὸ τῆς κλίμακος Τύρου ἕως τῶν ὁρίων Αἰγύπτου. 60 καὶ ἐξῆλθεν Ιωναθαν καὶ διεπορεύετο πέραν τοῦ ποταμοῦ καὶ ἐν ταῖς πόλεσιν, καὶ ἠθροίσθησαν πρὸς αὐτὸν πᾶσα δύναμις Συρίας εἰς συμμαχίαν· καὶ ἦλθεν εἰς ᾿Ασκαλῶνα, καὶ ἀπήντησαν αὐτῷ οἱ ἐκ τῆς πόλεως ἐνδόξως. 61 καὶ ἀπῆλθεν ἐκεῖθεν εἰς Γάζαν, καὶ ἀπέκλεισαν οἱ ἀπὸ Γάζης, καὶ περιεκάθισεν περὶ αὐτὴν καὶ ἐνεπύρισεν τὰ περιπόλια αὐτῆς ἐν πυρὶ καὶ ἐσκύλευσεν αὐτά. 62 καὶ ἠξίωσαν οἱ ἀπὸ Γάζης Ιωναθαν, καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς δεξιὰς καὶ ἔλαβεν τοὺς υἱοὺς τῶν ἀρχόντων αὐτῶν εἰς ὅμηρα καὶ ἐξαπέστειλεν αὐτοὺς εἰς Ιερουσαλημ· καὶ διῆλθεν τὴν χώραν ἕως Δαμασκοῦ. 63 καὶ ἤκουσεν Ιωναθαν ὅτι παρῆσαν οἱ ἄρχοντες Δημητρίου εἰς Κηδες τὴν ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ μετὰ δυνάμεως πολλῆς βουλόμενοι μεταστῆσαι αὐτὸν τῆς χρείας. 64 καὶ συνήντησεν αὐτοῖς, τὸν δὲ ἀδελφὸν αὐτοῦ Σιμωνα κατέλιπεν ἐν τῇ χώρᾳ. 65 καὶ παρενέβαλεν Σιμων ἐπὶ Βαιθσουρα καὶ ἐπολέμει αὐτὴν ἡμέρας πολλὰς καὶ συνέκλεισεν αὐτήν. 66 καὶ ἠξίωσαν αὐτὸν τοῦ δεξιὰς λαβεῖν, καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς· καὶ ἐξέβαλεν αὐτοὺς ἐκεῖθεν καὶ κατελάβετο τὴν πόλιν καὶ ἔθετο ἐπ᾽ αὐτὴν φρουράν. 67 καὶ Ιωναθαν καὶ ἡ παρεμβολὴ αὐτοῦ παρενέβαλον ἐπὶ τὸ ὕδωρ τοῦ Γεννησαρ· καὶ ὤρθρισαν τὸ πρωὶ εἰς τὸ πεδίον Ασωρ. 68 καὶ ἰδοὺ ἡ παρεμβολὴ ἀλλοφύλων ἀπήντα αὐτῷ ἐν τῷ πεδίῳ καὶ ἐξέβαλον ἔνεδρον ἐπ᾽ αὐτὸν ἐν τοῖς ὄρεσιν, αὐτοὶ δὲ ἀπήντησαν ἐξ ἐναντίας. 69 τὰ δὲ ἔνεδρα ἐξανέστησαν ἐκ τῶν τόπων αὐτῶν καὶ συνῆψαν πόλεμον. 70 καὶ ἔφυγον οἱ παρὰ Ιωναθου πάντες, οὐδὲ εἷς κατελείφθη ἀπ᾽ αὐτῶν πλὴν Ματταθιας ὁ τοῦ Αψαλωμου καὶ Ιουδας ὁ τοῦ Χαλφι ἄρχοντες τῆς στρατιᾶς τῶν δυνάμεων. 71 καὶ διέρρηξεν Ιωναθαν τὰ ἱμάτια αὐτοῦ καὶ ἐπέθετο γῆν ἐπὶ τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ καὶ προσηύξατο. 72 καὶ ὑπέστρεψεν πρὸς αὐτοὺς πολέμῳ καὶ ἐτροπώσατο αὐτούς, καὶ ἔφυγον. 73 καὶ εἶδον οἱ φεύγοντες παρ᾽ αὐτοῦ καὶ ἐπέστρεψαν ἐπ᾽ αὐτὸν καὶ ἐδίωκον μετ᾽ αὐτοῦ ἕως Κεδες ἕως τῆς παρεμβολῆς αὐτῶν καὶ παρενέβαλον ἐκεῖ. 74 καὶ ἔπεσον ἐκ τῶν ἀλλοφύλων ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ εἰς ἄνδρας τρισχιλίους. καὶ ἐπέστρεψεν Ιωναθαν εἰς Ιερουσαλημ.

12

 Okuyumvikana kw’ecihugo c’e Roma n’ec’e Sparti

1 Yonatani erhi abona oku byoshi byaja byagendeka bwinja kuli ye, anacicishoga entumwa azirhuma e Roma mpu bagendi lumûla obwira bw’Abayahudi haguma n’Abaroma. 2 Kwonokwo arhumira aba Sparti amaruba omu cihugo coshi erhi ogwôla muhigo gurhuma. 3 Banacija e Roma baciheba e kagombe banaciderha mpu: «Yonatani omudâhwa mukulu n’olubaga loshi lw’Ahayahudi barhurhumire okuyishilumûla obwira n’okunywâna haguma na bo nk’oku byanali amango g’embere». 4 Abagula banacibaha amaruba mpu bahêkere abakulu b’ Abaroma banali ngasi hantu bakabakomêreza okubageza n’omurhûla kuhika omu cihugo c’ Abayahudi.

5 Alaga empamiso yagôla maruba Yonatani arhumiraga aba Sparti: 6 «Yonatani, mudâhwa mukulu, endêko y’olubaga, abadâhwa n’olubaga lwoshi lucisigire lwa Abayahudi, emwa bene wirhu Banya-Sparti, omusingo. 7 Mira amaruba garhumagwa emwa. Oniyasi, mudâhwa mukulu garhengaga emwa Ariyusi erhi yeri oku ntebe agôla mango emwinyu, gamanyisa bene wirhu nk’oku agâla maruha ganadesire. 8 Oniyasi anaciyankirira n’obukuze bunene omuntu wali orhumirwe anayankirira galya maruba galiyandisirwemwo okunywâna n’okukoma obwira. 9 Rhwono ciru akaba rhurhalagiriri kuli ebyôla bintu bya bene ebyôla ebwa kuba rhujira omu kurhurhuliriza ebitabu bitagatifu ebiri omu maboko girhu, 10 rhwamacishomya okurhuma entumwa emwinyu y’okulumûla ecinyabuguma n’obwira, lyo rhulekiba nka bigolo emwinyu, bulya minji emyaka yamagera kurhenga mulikire entumwa emwirhu. 11 Rhwono ngasi mango rhunakazibakengera, abe omu nsiku nkulu zirhu, abe n’ezindi nsiku nkulu ntagatifu; omu nterekêro rhuhâna, nk’oku binakwanine okukengera bene wabo. 12 Obukulu bwinyu bunarhusimise bwenêne. 13 Ci konene rhwehe, gali mwandu amababale n’entambala ziba zirhuzungulusire; abami barhuzongolosire banakarhutulakwo entambala. 14 Rhurhalonzagya muli agôla mango g’entambala okubalibuza oli mwe oli abandi bunkwa birhu n’abira birhu, 15 bulya rhujira oburhabâle bw’empingu, rhwanalikuzibwa kuli abôla bashombanyi birhu, n’abashombanyi birhu boshi badekerire. 16 Co cirhumire rhucîshoga Numeniyusi mugala wa Antiyokusi, na Antipateri mugala wa Yasoni, rhwabarhumire emunda Abaroma bali nti balumûle boshi obwira, oku nywâna kwa mira. 17 Rhwanabakomêreza n’okuja emunda muli nti babalamuse banabalerhere amaruba girhu g’okulumûla obwira n’ecinyabuguma cirhu. 18 Na bunola kwanaba kwinja okurhushuza kuli okwôla.»

19 Alaga empamiso y’amaruba barhumiraga Oniyasi: 20 “Ariyusi mwami w’Abanya-Sparti, emw’omudâhwa mukulu Oniyasi omusingo. 21 Kwabonekine omu mandiko gayerekire ab’e Sparti n’ Abayahudi oku agôla mashanja gombi gali maguma n’oku bali b’omu bûko bwa Abrahamu. 22 Obwôla rhumanyire okwoôa kwanaba kwinja murhuyandikire erhi muzibuhire. 23 Na nirhu rhwanashubibayankira. Amaso ginyu n’ebirugu binyu biba birhu n’ebirhu biba binyu. Rhuyushwireko nti babamanyise okwôla n’akanwa.”

Yonatani ayîma omu Sele-Sîriya na Simoni omu Filistiya

24 Erhi bamubwira oku abarhambo b’abasirika ba Demetriyusi bayîshire oku kumulwisa banadwirhe engabo nyinji kulusha embere, 25 Yonatani anaci rhenga e Yeruzalemu aja emunda bali kuhika oku cihugo ca Hamati ntyo arhabalekeraga amango g’okuja omu cihugo cage. 26 Anacirhuma abalangûza I omu cihando cabo, na erhi bagaluka bamubwira oku Bene Sîriya bahizire oku bakugwanyanya budufu. 27 Erhi izûba lihorha Yonatani anarhegeka engabo yage mpu babe masu banayôrhe bafumbasire emirasano yabo obudufu boshi, babe bacirheganyize okulwa, anacihira bamushonza ntambala embere z’abâbo omu cihando coshi. 28 Ci erhi abashombanyi bâbo bayumva oku Yonatani na bene wabo bacîrheganyize okulwa obôba bwabagwarha, entemu yabaja oku murhima banaciyâsa omuliro oku cihando cabo, banaciyâkira. 29 Yonatani arhakumanyaga elirhali sêzi, bulya bakazagibona omuliro guyasire. 30 Okubundi Yonatani anacibashimba ci arhacibahikagako bulya bali erhi bamayîkira olwîshi lwa Eleteri. 31 Okubundi Yonatani anacihindamukira Abaharabu baderhwa Zabadi abahima anabanyaga. 32 Kurhenga ahôla aja e Damasi azunguluka omu murhundu goshi. 33 Simoni naye oku bwage, erhi abà amahuma enjira yage anacija e Askaloni na kuhika oku nyumpa z’okulwira zali hofi; ahindamukira Yope amurhôla. 34 Ali ebwa kuba aliamayumva oku abantu b’eyôla munda bahizire okuhâna enyumpa yabo y’okulwira emwa bene Demetriyusi anacihiraho abalanzi mpu bakaziyilanga. Emikolo e Yeruzalemu

35 Erhi ashubira e Yeruzalemu, Yonatani anashubuza endêko y’aba shamuka b’olubaga anacilalira kuguma nabo okuyûbaka enyumpa z’okulwiramwo omu Buyahudi, 36 okulengeza ebyôgo bya Yeruzalemu enyanya n’okuyûbaka olugurhu luli e karhî k’ecishagala n’olugo lyo byombi biberûlukanwa, ly’olugo luyôrha luyigirwe barhakazagisaka n’okugulizamwo. 37 Oku badesirage ntyôla mpu babone oku bayûbaka olugo, luhande luguma lw’ecogo lwaho­ ngoka lwo lwali kurhenga oku mugezi kuhika ebushoshokero bw’izuba, bana­ ciyûbaka lulya luderhwa Kafenata. 38 Naye Simoni oku bwage anaciyûbaka aha Hadida omu Sefela, anacilukomeza bwenene anacihirako enyumvi na orhuko­ myo.

Yonatani agwarhwa

39 Ci konene Trifoni akazagilonza okuba mwami w’e Aziya, okuyambala i shungwe, n’okugwarha mwami Antiyokusi. 40 Erhi aciyôboha mpu nkaba Yonatani arhamuzigire arhanamurhabâle okulwa alonza enjira akamugwarhamwo n’okumuyîrha; erhi aba amahuma njira yage ahika aha Beti-Sheani.

41 Yonatani anacija emunda ali ayîsha adwirhe engabo ya bihumbi makumi ani balwi ba ntwali anacirhabâlira Beti-Sheani. 42 Erhi abona oku Yonatani ayîshire n’engabo nyinji Trifoni ayôboha okumugwarha. Amuyankirira n’obukuze. 43 Amuyerekana emw’abira bage boshi, amuha oluhembo anacirhegeka abira bage n’emirhwe yage mpu bakazimuyumva nk’oku bankanamuyunvirhe yenene. 44 Anacibwira Yonatani erhi: carhumaga orhamya abâla bantu boshi ntyâla ntagwerhi kulwa na nawe. 45 Bababwire bagaluke emwabo, ci ocîshogemwo baguma balya bakulusa onankulikire kuhika aha Ptolemayisi; nakuhà olûla lugo, kuguma n’ezindi nyumpa z’okulwiramwo zoshi, nakuhà eyindi mirhwe n’abarhambo b’oburhegesi, okubundi ncigalukire bulya okôla kwo kwa b ndwirhe. 46 Yonatani anacimuyemêra anacijira nk’oku anamubwiraga; arhuma engabo yage yanacicîshubirira e Buyahudi. 47 Asigalana bantu bihumbi bisharhu byonene, na mulibo asiga bihumbi bibiri e Galileya cihumbi ciguma conene camulusa. 48 Ci oku Yonatani anaja ntya omu Ptolemayisi, abantu bayo bahamika enyunvi, bamugwârha baniga n’engôrho balya boshi banali naye. 49 Na muli akôla kasanzi, Trifoni anacirhuma engabo na banyakulwira oku biterusi mpu bagendi malira abantu ba Yonatani e Galileya n’omu kabanda. 50 Ci bohe erhi bayumva baderha oku Yonatani anagwasirwe ananafire kuguma n’abantu bali bamulusize, boshi bahânana omurhima, bahuma enjira yabo bayîsha banasêzire haguma bakola balilwa. 51 Balya bali babakulikire erhi babona oku boshi bakomekire banahizire okufungira obuzine bwabo bashubira nyuma. 52 Nabo bashubira buholo emwabo e Buyahudi. Balakira Yonatani n’abâbo, obôba bwabagwarha bwenêne, Israheli yeshi aja omu mishîbo. 53 Okubundi amashanja goshi ganayûbakaga eburhambi bwabo gakazilonza okubamalîra bulya bamakaderha mpu barhacigwerhi oli murhambo oli burhabâle, rhubarhabâlirage bunôla rhuhirigise izîno lyabo omu bantu.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 12

1 Καὶ εἶδεν Ιωναθαν ὅτι ὁ καιρὸς αὐτῷ συνεργεῖ, καὶ ἐπελέξατο ἄνδρας καὶ ἀπέστειλεν εἰς ῾Ρώμην στῆσαι καὶ ἀνανεώσασθαι τὴν πρὸς αὐτοὺς φιλίαν. 2 καὶ πρὸς Σπαρτιάτας καὶ τόπους ἑτέρους ἀπέστειλεν ἐπιστολὰς κατὰ τὰ αὐτά. 3 καὶ ἐπορεύθησαν εἰς ῾Ρώμην καὶ εἰσῆλθον εἰς τὸ βουλευτήριον καὶ εἶπον Ιωναθαν ὁ ἀρχιερεὺς καὶ τὸ ἔθνος τῶν Ιουδαίων ἀπέστειλεν ἡμᾶς ἀνανεώσασθαι τὴν φιλίαν ἑαυτοῖς καὶ τὴν συμμαχίαν κατὰ τὸ πρότερον. 4 καὶ ἔδωκαν ἐπιστολὰς αὐτοῖς πρὸς αὐτοὺς κατὰ τόπον, ὅπως προπέμπωσιν αὐτοὺς εἰς γῆν Ιουδα μετ᾽ εἰρήνης. 5 Καὶ τοῦτο τὸ ἀντίγραφον τῶν ἐπιστολῶν, ὧν ἔγραψεν Ιωναθαν τοῖς Σπαρτιάταις 6 Ιωναθαν ἀρχιερεὺς καὶ ἡ γερουσία τοῦ ἔθνους καὶ οἱ ἱερεῖς καὶ ὁ λοιπὸς δῆμος τῶν Ιουδαίων Σπαρτιάταις τοῖς ἀδελφοῖς χαίρειν. 7 ἔτι πρότερον ἀπεστάλησαν ἐπιστολαὶ πρὸς Ονιαν τὸν ἀρχιερέα παρὰ ᾿Αρείου τοῦ βασιλεύοντος ἐν ὑμῖν ὅτι ἐστὲ ἀδελφοὶ ἡμῶν, ὡς τὸ ἀντίγραφον ὑπόκειται. 8 καὶ ἐπεδέξατο ὁ Ονιας τὸν ἄνδρα τὸν ἀπεσταλμένον ἐνδόξως καὶ ἔλαβεν τὰς ἐπιστολάς, ἐν αἷς διεσαφεῖτο περὶ συμμαχίας καὶ φιλίας. 9 ἡμεῖς οὖν ἀπροσδεεῖς τούτων ὄντες παράκλησιν ἔχοντες τὰ βιβλία τὰ ἅγια τὰ ἐν ταῖς χερσὶν ἡμῶν 10 ἐπειράθημεν ἀποστεῖλαι τὴν πρὸς ὑμᾶς ἀδελφότητα καὶ φιλίαν ἀνανεώσασθαι πρὸς τὸ μὴ ἐξαλλοτριωθῆναι ὑμῶν· πολλοὶ γὰρ καιροὶ διῆλθον ἀφ᾽ οὗ ἀπεστείλατε πρὸς ἡμᾶς. 11 ἡμεῖς οὖν ἐν παντὶ καιρῷ ἀδιαλείπτως ἔν τε ταῖς ἑορταῖς καὶ ταῖς λοιπαῖς καθηκούσαις ἡμέραις μιμνῃσκόμεθα ὑμῶν ἐφ᾽ ὧν προσφέρομεν θυσιῶν καὶ ἐν ταῖς προσευχαῖς, ὡς δέον ἐστὶν καὶ πρέπον μνημονεύειν ἀδελφῶν. 12 εὐφραινόμεθα δὲ ἐπὶ τῇ δόξῃ ὑμῶν. 13 ἡμᾶς δὲ ἐκύκλωσαν πολλαὶ θλίψεις καὶ πόλεμοι πολλοί, καὶ ἐπολέμησαν ἡμᾶς οἱ βασιλεῖς οἱ κύκλῳ ἡμῶν. 14 οὐκ ἠβουλόμεθα οὖν παρενοχλῆσαι ὑμῖν καὶ τοῖς λοιποῖς συμμάχοις καὶ φίλοις ἡμῶν ἐν τοῖς πολέμοις τούτοις· 15 ἔχομεν γὰρ τὴν ἐξ οὐρανοῦ βοήθειαν βοηθοῦσαν ἡμῖν καὶ ἐρρύσθημεν ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν, καὶ ἐταπεινώθησαν οἱ ἐχθροὶ ἡμῶν. 16 ἐπελέξαμεν οὖν Νουμήνιον ᾿Αντιόχου καὶ ᾿Αντίπατρον ᾿Ιάσονος καὶ ἀπεστάλκαμεν πρὸς ῾Ρωμαίους ἀνανεώσασθαι τὴν πρὸς αὐτοὺς φιλίαν καὶ συμμαχίαν τὴν πρότερον. 17 ἐνετειλάμεθα οὖν αὐτοῖς καὶ πρὸς ὑμᾶς πορευθῆναι καὶ ἀσπάσασθαι ὑμᾶς καὶ ἀποδοῦναι ὑμῖν τὰς παρ᾽ ἡμῶν ἐπιστολὰς περὶ τῆς ἀνανεώσεως καὶ τῆς ἀδελφότητος ἡμῶν. 18 καὶ νῦν καλῶς ποιήσετε ἀντιφωνήσαντες ἡμῖν πρὸς ταῦτα. 19 Καὶ τοῦτο τὸ ἀντίγραφον τῶν ἐπιστολῶν, ὧν ἀπέστειλαν Ονια 20 ῎Αρειος βασιλεὺς Σπαρτιατῶν Ονια ἱερεῖ μεγάλῳ χαίρειν. 21 εὑρέθη ἐν γραφῇ περί τε τῶν Σπαρτιατῶν καὶ Ιουδαίων ὅτι εἰσὶν ἀδελφοὶ καὶ ὅτι εἰσὶν ἐκ γένους Αβρααμ. 22 καὶ νῦν ἀφ᾽ οὗ ἔγνωμεν ταῦτα, καλῶς ποιήσετε γράφοντες ἡμῖν περὶ τῆς εἰρήνης ὑμῶν, 23 καὶ ἡμεῖς δὲ ἀντιγράφομεν ὑμῖν Τὰ κτήνη ὑμῶν καὶ ἡ ὕπαρξις ὑμῶν ἡμῖν ἐστιν, καὶ τὰ ἡμῶν ὑμῖν ἐστιν. ἐντελλόμεθα οὖν ὅπως ἀπαγγείλωσιν ὑμῖν κατὰ ταῦτα. 24 Καὶ ἤκουσεν Ιωναθαν ὅτι ἐπέστρεψαν οἱ ἄρχοντες Δημητρίου μετὰ δυνάμεως πολλῆς ὑπὲρ τὸ πρότερον τοῦ πολεμῆσαι πρὸς αὐτόν. 25 καὶ ἀπῆρεν ἐξ Ιερουσαλημ καὶ ἀπήντησεν αὐτοῖς εἰς τὴν Αμαθῖτιν χώραν· οὐ γὰρ ἔδωκεν αὐτοῖς ἀνοχὴν τοῦ ἐμβατεῦσαι εἰς τὴν χώραν αὐτοῦ. 26 καὶ ἀπέστειλεν κατασκόπους εἰς τὴν παρεμβολὴν αὐτῶν, καὶ ἐπέστρεψαν καὶ ἀπήγγειλαν αὐτῷ ὅτι οὕτως τάσσονται ἐπιπεσεῖν ἐπ᾽ αὐτοὺς τὴν νύκτα. 27 ὡς δὲ ἔδυ ὁ ἥλιος, ἐπέταξεν Ιωναθαν τοῖς παρ᾽ αὐτοῦ γρηγορεῖν καὶ εἶναι ἐπὶ τοῖς ὅπλοις ἑτοιμάζεσθαι εἰς πόλεμον δι᾽ ὅλης τῆς νυκτὸς καὶ ἐξέβαλεν προφύλακας κύκλῳ τῆς παρεμβολῆς. 28 καὶ ἤκουσαν οἱ ὑπεναντίοι ὅτι ἡτοίμασται Ιωναθαν καὶ οἱ παρ᾽ αὐτοῦ εἰς πόλεμον, καὶ ἐφοβήθησαν καὶ ἔπτηξαν τῇ καρδίᾳ αὐτῶν καὶ ἀνέκαυσαν πυρὰς ἐν τῇ παρεμβολῇ αὐτῶν. 29 Ιωναθαν δὲ καὶ οἱ παρ᾽ αὐτοῦ οὐκ ἔγνωσαν ἕως πρωί, ἔβλεπον γὰρ τὰ φῶτα καιόμενα. 30 καὶ κατεδίωξεν Ιωναθαν ὀπίσω αὐτῶν καὶ οὐ κατέλαβεν αὐτούς, διέβησαν γὰρ τὸν ᾿Ελεύθερον ποταμόν. 31 καὶ ἐξέκλινεν Ιωναθαν ἐπὶ τοὺς ῎Αραβας τοὺς καλουμένους Ζαβαδαίους καὶ ἐπάταξεν αὐτοὺς καὶ ἔλαβεν τὰ σκῦλα αὐτῶν. 32 καὶ ἀναζεύξας ἦλθεν εἰς Δαμασκὸν καὶ διώδευσεν ἐν πάσῃ τῇ χώρᾳ. 33 καὶ Σιμων ἐξῆλθεν καὶ διώδευσεν ἕως ᾿Ασκαλῶνος καὶ τὰ πλησίον ὀχυρώματα καὶ ἐξέκλινεν εἰς Ιοππην καὶ προκατελάβετο αὐτήν· 34 ἤκουσεν γὰρ ὅτι βούλονται τὸ ὀχύρωμα παραδοῦναι τοῖς παρὰ Δημητρίου· καὶ ἔθετο ἐκεῖ φρουράν, ὅπως φυλάσσωσιν αὐτήν. 35 καὶ ἐπέστρεψεν Ιωναθαν καὶ ἐξεκκλησίασεν τοὺς πρεσβυτέρους τοῦ λαοῦ καὶ ἐβουλεύετο μετ᾽ αὐτῶν τοῦ οἰκοδομῆσαι ὀχυρώματα ἐν τῇ Ιουδαίᾳ 36 καὶ προσυψῶσαι τὰ τείχη Ιερουσαλημ καὶ ὑψῶσαι ὕψος μέγα ἀνὰ μέσον τῆς ἄκρας καὶ τῆς πόλεως εἰς τὸ διαχωρίζειν αὐτὴν τῆς πόλεως, ἵνα ᾖ αὕτη κατὰ μόνας, ὅπως μήτε ἀγοράζωσιν μήτε πωλῶσιν. 37 καὶ συνήχθησαν τοῦ οἰκοδομεῖν τὴν πόλιν, καὶ ἔπεσεν τοῦ τείχους τοῦ χειμάρρου τοῦ ἐξ ἀπηλιώτου, καὶ ἐπεσκεύασεν τὸ καλούμενον Χαφεναθα. 38 καὶ Σιμων ᾠκοδόμησεν τὴν Αδιδα ἐν τῇ Σεφηλα καὶ ὠχύρωσεν αὐτὴν καὶ ἐπέστησεν θύρας καὶ μοχλούς. 39 Καὶ ἐζήτησεν Τρύφων βασιλεῦσαι τῆς ᾿Ασίας καὶ περιθέσθαι τὸ διάδημα καὶ ἐκτεῖναι χεῖρα ἐπ᾽ ᾿Αντίοχον τὸν βασιλέα. 40 καὶ εὐλαβήθη μήποτε οὐκ ἐάσῃ αὐτὸν Ιωναθαν καὶ μήποτε πολεμήσῃ πρὸς αὐτόν, καὶ ἐζήτει συλλαβεῖν αὐτὸν τοῦ ἀπολέσαι, καὶ ἀπάρας ἦλθεν εἰς Βαιθσαν. 41 καὶ ἐξῆλθεν Ιωναθαν εἰς ἀπάντησιν αὐτῷ ἐν τεσσαράκοντα χιλιάσιν ἀνδρῶν ἐπιλελεγμέναις εἰς παράταξιν καὶ ἦλθεν εἰς Βαιθσαν. 42 καὶ εἶδεν Τρύφων ὅτι ἦλθεν μετὰ δυνάμεως πολλῆς, καὶ ἐκτεῖναι χεῖρας ἐπ᾽ αὐτὸν εὐλαβήθη. 43 καὶ ἐπεδέξατο αὐτὸν ἐνδόξως καὶ συνέστησεν αὐτὸν πᾶσιν τοῖς φίλοις αὐτοῦ καὶ ἔδωκεν αὐτῷ δόματα καὶ ἐπέταξεν τοῖς φίλοις αὐτοῦ καὶ ταῖς δυνάμεσιν αὐτοῦ ὑπακούειν αὐτοῦ ὡς αὑτοῦ. 44 καὶ εἶπεν τῷ Ιωναθαν ῞Ινα τί ἐκόπωσας πάντα τὸν λαὸν τοῦτον πολέμου μὴ ἐνεστηκότος ἡμῖν; 45 καὶ νῦν ἀπόστειλον αὐτοὺς εἰς τοὺς οἴκους αὐτῶν, ἐπίλεξαι δὲ σεαυτῷ ἄνδρας ὀλίγους, οἵτινες ἔσονται μετὰ σοῦ, καὶ δεῦρο μετ᾽ ἐμοῦ εἰς Πτολεμαίδα, καὶ παραδώσω σοι αὐτὴν καὶ τὰ λοιπὰ ὀχυρώματα καὶ τὰς δυνάμεις τὰς λοιπὰς καὶ πάντας τοὺς ἐπὶ τῶν χρειῶν, καὶ ἐπιστρέψας ἀπελεύσομαι· τούτου γὰρ χάριν πάρειμι. 46 καὶ ἐμπιστεύσας αὐτῷ ἐποίησεν καθὼς εἶπεν, καὶ ἐξαπέστειλεν τὰς δυνάμεις, καὶ ἀπῆλθον εἰς γῆν Ιουδα. 47 κατέλιπεν δὲ μεθ᾽ ἑαυτοῦ ἄνδρας τρισχιλίους, ὧν δισχιλίους ἀφῆκεν ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ, χίλιοι δὲ συνῆλθον αὐτῷ. 48 ὡς δὲ εἰσῆλθεν Ιωναθαν εἰς Πτολεμαίδα, ἀπέκλεισαν οἱ Πτολεμαεῖς τὰς πύλας καὶ συνέλαβον αὐτόν, καὶ πάντας τοὺς συνεισελθόντας μετ᾽ αὐτοῦ ἀπέκτειναν ἐν ῥομφαίᾳ. 49 καὶ ἀπέστειλεν Τρύφων δυνάμεις καὶ ἵππον εἰς τὴν Γαλιλαίαν καὶ τὸ πεδίον τὸ μέγα τοῦ ἀπολέσαι πάντας τοὺς παρὰ Ιωναθου. 50 καὶ ἐπέγνωσαν ὅτι συνελήμφθη καὶ ἀπόλωλεν καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ, καὶ παρεκάλεσαν ἑαυτοὺς καὶ ἐπορεύοντο συνεστραμμένοι ἕτοιμοι εἰς πόλεμον. 51 καὶ εἶδον οἱ διώκοντες ὅτι περὶ ψυχῆς αὐτοῖς ἐστιν, καὶ ἐπέστρεψαν. 52 καὶ ἦλθον πάντες μετ᾽ εἰρήνης εἰς γῆν Ιουδα καὶ ἐπένθησαν τὸν Ιωναθαν καὶ τοὺς μετ᾽ αὐτοῦ καὶ ἐφοβήθησαν σφόδρα· καὶ ἐπένθησεν πᾶς Ισραηλ πένθος μέγα. 53 καὶ ἐζήτησαν πάντα τὰ ἔθνη τὰ κύκλῳ αὐτῶν ἐκτρῖψαι αὐτούς· εἶπον γάρ Οὐκ ἔχουσιν ἄρχοντα καὶ βοηθοῦντα· νῦν οὖν πολεμήσωμεν αὐτοὺς καὶ ἐξάρωμεν ἐξ ἀνθρώπων τὸ μνημόσυνον αὐτῶν.

13

V. Simoni mudâhwa mukulu na murhambo w’Abayahudi (143-134 embere za Yezu Kristu)

Simoni ahâbwa oburhegesi

1 Simoni anaciyumva oku Trifoni adwirhe ashubûza engabo nyinji mpu arhabalire ecihugo c’e Buyahudi anacimalire. 2 Erhi abona oku olubaga luyobohire lunalubire bwenêne, aja e Yeruzalemu ahamagala olubaga omu ndêko, 3 abaha omurhima omu kubabwira erhi: «Mumanyire mweshi ebi bene wirhu na nani najirire ebiyerekire amarhegeko girhu na ahantu hirhu hatagatifu, mumanyire entambala n’embaka rhwabwine. 4 Co cirhumire bene wirhu boshi bafira Israheli nie ono namasigala. 5 Na bunôla, Nyamuzinda ananyîrhe erhi nankaderha nti nababalira obuzine bwani omu mango g’embaka, bulya ‘ ntali mwinja olushire bene wirhu. 6 Erhiko nkola naba mwihôzi w’olubaga lwani, wa Ahatagatifu hirhu, owa abakazi birhu owa abana birhu, kulya kuba agandi mashanja goshi gashubûzinye mpu garhumalire nshombo erhuma. 7 Obukengere b’olubaga bwashubiramwo emisi erhi bayumva ebyôla binwa. 8 Bayakûza n’izu linene erhi: mpu we murhambo wirhu ahali ha Yuda na mwene winyu Yonatani. 9 Otule entambala yirhu na ngasi kantu wankarhuhuma rhwanakajira. 10 Okubundi Simoni anacishubûza abantu b’okulwa boshi; anayûbaka duba duba ebyôgo bya Yeruzalemu anabikomeza omu marhambi. 11 Okubundi anacirhuma Yonatani mugala wa Absalomu e Yope n’engabo nyinji naye erhi aba amalibirhakwo abalanzi anacibêra mulya lugo.

Simoni ahulusa Trifoni omu Yndeya

12 Trifoni anacirhenga e Ptolemayisi n’engabo nyinji bwenêne mpu agendi lwisa ecihugo c’e Buyahudi, anacihêka Yonatani anali mushwêke. 13 Simoni anahira eciralo cage aha Hadida aha ishiriza lya akabanda. 14 Erhi Trifoni amanya oku Simoni ye warhozire oburhambo ahali ha mwene wabo Yonatani n’oku acirheganyize okumulwisa amurhumira entumwa mpu bagendimubwira mpu: 15 «Ali oku nfaranga mwene winyu Yonatani agwasirwe okulyula oku muhako gwa mwami, bulya ali arhegesirwe binji kwo kurhumire rhumushwesire. 16 Orhumage talenta igana za nfaranga na bana bage babiri omu bagala nka mpira, lyo hano rhuba rhwamamulika aleki rhutwika, kandi buzinda rhwanamuleka n’omurhûla.» 17 Simoni anaciyumva oku ebyôla binwa bamurhumire biri bya kumurhebeba; kurhanarhumaga arharhuma ezôla nfaranga na balya bana babiri alekicishombanya n’olubaga, baleke okukaziderha mpu: 18 «Arhali ebwa kuba Simoni arhantumiraga enfaranga na balya bana kwo kwarhumire Yonatani afa. 19 Anacirhuma abôla bana na zirya talenta igana z’enfaranga; ci konene Trifoni anywêrha omu binwa byage, arhalikaga Yonatani. 20 Okubundi Trifoni anaciyîsha mpu akola ali muherêrekeza, anioka arhola enjira y’e Adora; ci konene Simoni n’engabo yage erhi banaja bamulwisa ngasi aha anageraga hoshi. 21 Abali omu nyumpa ntagatifu okulwira aha Yeruzalemu banacirhuma entumwa emwa Trifoni mpu abahikeko omu kugerera omw’irungu, anabalerhere ebiryo. 22 Trifoni anacirheganya abalwira oku biterusi bage boshi mpu bayije, ci muli obôla budufu olubula lwanacinia lunji arhanaciyijaga erhi olwo lubula lurhuma. Anacigenda aja e Galadi. 23 Erhi ahika hofi na Baskama aniga Yonatani anabishwa ahôla. 24 Okubundi Trifoni anacicigalukira ashubira omu cihugo cage.

Simoni abisha Yonatani

25 Simoni anacirhuma mpu bagendirhôla amavuha ga mwene wabo Yonata ni, anacigabisha aha Modini lugo lw’ababusi bage. 26 Israheli yeshi amulakira bwenêne n’emirenge minene, banacimushiba nsiku zirhali nyi. 27 Oku cusho c’ishe na bene wabo, Simoni ayûbaka kwo enyumpa n’omunâra gwabonekana muliriri omu mabuye magoye embere n’enyuma. 28 Anaciyûbaka nkingi nda ziyerekerine, nguma kuli ishe, eyindi kuli nina, n’eyindi kuli bene wabo bani. 29 Akengera okuzizungulusa n’eminâra miliri n’enyanya ahirayo emirasano yabo mpu bakazibakengererakwo ensiku zoshi. N’aha burhambi bw’eyôla mirasano abinjaho amârho mpu gakazibonwako n’abagera omu nyanja boshi. 30 Kwo eyôla nshinda Simoni ayûbakaga aha Modini yali ntyôla enacihaba kuhika ene.

Demetriyusi wa kabiri amanya Simoni, anaha Abayahudi obundi buhashe buhyahya

31 Trifoni anacijira obwenge kuguma kuli olya mwami murho Antiyokusi, anacimuyîrha. 32 Anaciyîma ahali hage ayambala ishungwe ly’e Aziya, anacile rhera ecihugo mabi manji. 33 Simoni anaciyûbaka enyumpa z’okulwiramwo aha Buyahudi azizungulusa n’eminâra miriri, n’ebyôgo bijire enyanya bwenêne, ahirako enyunvi, n’orhukomyo ahiramwo n’ebiryo. 34 Simoni anacicîshoga abantu anacibarhuma emwa mwami Demetriyusi mpu arhabâle Obuyahudi, bulya ebijiro bya Trifoni kunali kunyaga konene. 35 Mwami Demetriyusi anacimushuza kuli birya binwa byage anacimuyandikira agâla mamba erhi: 36 «Mwami Demetriyusi kuli Simoni mudâhwa mukuJu na mwira w’abami, oku bashamuka n’oku ishanja ly’Abayahudi omusingo! 37 Rhwabwinc ecimane c’amasholo n’omushugushugu mwali murhurhumire, rhunalonzize okujira haguma na ninyu omurhûla loshi n’okuyandikira aba b’omu mikolo yani amaruba g’okumanyisa oku murhacishwesirwi na cici. 38 Ebi rhwalalire kuJi mwe byanalalirwe ebi nahizire kuli mwe byanahizirwe. Enyumpa z’okulwiramwo mwayûbakaga zinali zinyu. 39 Rhubâbonire obonjo oku mabi mwanajizire ebwa kurhamanya erhi nisi akaba mwagajizire n’oluhinzo kuhika oku lwene kuguma n’ecimane mwali mugwasirwe okuvurha, n’akaba mwakazivurha elindi ibarati aha Yeruzalemu okwôla kurhacibaga. 40 Akaba hali abahashire okucirhenga omu mirhwc yirhu banajamwo n’omurhmula gube ekarhî kirhu.» 41 Omu mwaka gw’igana na makumi gali nda^l, omuzigo gw’amashaja gwahekuka kuli Israheli. 42 Olubaga lwa Israheli lwarhondêra okuyandika oku byabire n’oku malagâno bakazagijira: «Omu mwaka murhanzi gwa Simoni, mudâhwa mukulu, murhambo w’abalwi n’owa Abayahudi boshi»

Simoni aheba Gazara oku burhegesi bwage

43 Muli agôla mango Simoni anacitwa ecirâlo cage aha Gazara, anacimuzonga n’emirhwe yage ayûbaka omunâra gw’omuzizi anacigulerha oku burhambi bw’olugo; anaciyûbakamwo eminâra anacirhoJa olwôla lugo. 44 Abali mulya munâra gwa omuzizi bahamira omu lugo, kwarhuma abantu bajamwo akava ngo. 45 Abalume boshi na bakâbo n’abana bâbo bagagambira oku byôgo n’emishangi esharhusire bahûna Simoni mpu abalambulire okuboko kwage kulyo. 46 Banakaderha mpu mâshi omanye orharhujiriraga nk’oku amabi girhu ganali ci nk’oku obonjo bwawe buli! 47 Simoni anogêrera nôgo musengero gwabo arhacibalwisagya; ci konene ahulusa abantu b’olwo lugo, acêsa enyumpa zalimwo abazimu anacijamwo n’enyimbo z’okukuza, ez’okushenga n’okuvuga omunkwa. 48 Erhi aba amabakûla muli olwôla lugo ngasi bigalugalu byoshi ayubasamwo abantu bashimba amarhegeko azibuhya lulya lugo anahiramwo e nyumpa yage.

Simoni arhêra Yeruzalemu

49 Abali omu cishagala c’e Yeruzalemu, bulya bali bahanzibwe okugenda e rhi okuja omu cihugo, okugula erhi okuguza, abôla bantu balumwa bwenene n’ishali n’ecizombo n’abantu mwandu bafa n’ishali. 50 Bancicisengera omu kuyâma bwenêne emwa Simoni mpu ayankirire amaboko gabo g’ekulyo, anacibajirira kulya; ci konene abalibirhako omwôla lugo, analushuka mwo ngasi mabi. 51 Ajamo n’irenge linene omu nsiku makurni abiri n’isharhu z’omwezi gwa kabiri omu mwaka gw’igana na makumi gali nda bayisha bayimba, bayisha badunda amashami g’emirhi n’enzenze, enambi n’enanga, enyimho z’okukuza n’ezindi nyimbo bulya omushombanyi wa kurhenga mira amahenangulwa. 52 Anacirhegeka mpu olwôla lusiku lukazikuzibwa ngasi mwaka muli olwo lusiku n’omwishingo, anacizibuhya entondo y’aka-Nyamuzinda aha ishiriza ly’olugo, anacibêra ahôla ye n’aba omu mulala gwage. 53 Okubundi Simoni abona oku omugala Yowane akola ahisire omu mujunja gw’omulume, anacimuhà irhegeko ly’okurhambula emirhwe y’abalwi boshi, anacimuhà Gazara mpu ayûbake ahôla.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 13

1Καὶ ἤκουσεν Σιμων ὅτι συνήγαγεν Τρύφων δύναμιν πολλὴν τοῦ ἐλθεῖν εἰς γῆν Ιουδα καὶ ἐκτρῖψαι αὐτήν. 2 καὶ εἶδεν τὸν λαόν, ὅτι ἔντρομός ἐστιν καὶ ἔκφοβος, καὶ ἀνέβη εἰς Ιερουσαλημ καὶ ἤθροισεν τὸν λαὸν 3 καὶ παρεκάλεσεν αὐτοὺς καὶ εἶπεν αὐτοῖς Αὐτοὶ οἴδατε ὅσα ἐγὼ καὶ οἱ ἀδελφοί μου καὶ ὁ οἶκος τοῦ πατρός μου ἐποιήσαμεν περὶ τῶν νόμων καὶ τῶν ἁγίων, καὶ τοὺς πολέμους καὶ τὰς στενοχωρίας, ἃς εἴδομεν. 4 τούτου χάριν ἀπώλοντο οἱ ἀδελφοί μου πάντες χάριν τοῦ Ισραηλ, καὶ κατελείφθην ἐγὼ μόνος. 5 καὶ νῦν μή μοι γένοιτο φείσασθαί μου τῆς ψυχῆς ἐν παντὶ καιρῷ θλίψεως· οὐ γάρ εἰμι κρείσσων τῶν ἀδελφῶν μου. 6 πλὴν ἐκδικήσω περὶ τοῦ ἔθνους μου καὶ περὶ τῶν ἁγίων καὶ περὶ τῶν γυναικῶν καὶ τέκνων ὑμῶν, ὅτι συνήχθησαν πάντα τὰ ἔθνη ἐκτρῖψαι ἡμᾶς ἔχθρας χάριν. 7 καὶ ἀνεζωπύρησεν τὸ πνεῦμα τοῦ λαοῦ ἅμα τοῦ ἀκοῦσαι τῶν λόγων τούτων, 8 καὶ ἀπεκρίθησαν φωνῇ μεγάλῃ λέγοντες Σὺ εἶ ἡμῶν ἡγούμενος ἀντὶ Ιουδου καὶ Ιωναθου τοῦ ἀδελφοῦ σου· 9 πολέμησον τὸν πόλεμον ἡμῶν, καὶ πάντα, ὅσα ἂν εἴπῃς ἡμῖν, ποιήσομεν. 10 καὶ συνήγαγεν πάντας τοὺς ἄνδρας τοὺς πολεμιστὰς καὶ ἐτάχυνεν τοῦ τελέσαι τὰ τείχη Ιερουσαλημ καὶ ὠχύρωσεν αὐτὴν κυκλόθεν. 11 καὶ ἀπέστειλεν Ιωναθαν τὸν τοῦ Αψαλωμου καὶ μετ᾽ αὐτοῦ δύναμιν ἱκανὴν εἰς Ιοππην, καὶ ἐξέβαλεν τοὺς ὄντας ἐν αὐτῇ καὶ ἔμεινεν ἐκεῖ ἐν αὐτῇ. 12 Καὶ ἀπῆρεν Τρύφων ἀπὸ Πτολεμαίδος μετὰ δυνάμεως πολλῆς ἐλθεῖν εἰς γῆν Ιουδα, καὶ Ιωναθαν μετ᾽ αὐτοῦ ἐν φυλακῇ. 13 Σιμων δὲ παρενέβαλεν ἐν Αδιδοις κατὰ πρόσωπον τοῦ πεδίου. 14 καὶ ἐπέγνω Τρύφων ὅτι ἀνέστη Σιμων ἀντὶ Ιωναθου τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ καὶ ὅτι συνάπτειν αὐτῷ μέλλει πόλεμον, καὶ ἀπέστειλεν πρὸς αὐτὸν πρέσβεις λέγων 15 Περὶ ἀργυρίου, οὗ ὤφειλεν Ιωναθαν ὁ ἀδελφός σου εἰς τὸ βασιλικὸν δι᾽ ἃς εἶχεν χρείας, συνέχομεν αὐτόν· 16 καὶ νῦν ἀπόστειλον ἀργυρίου τάλαντα ἑκατὸν καὶ δύο τῶν υἱῶν αὐτοῦ ὅμηρα, ὅπως μὴ ἀφεθεὶς ἀποστατήσῃ ἀφ᾽ ἡμῶν, καὶ ἀφήσομεν αὐτόν. 17 καὶ ἔγνω Σιμων ὅτι δόλῳ λαλοῦσιν πρὸς αὐτόν, καὶ πέμπει τοῦ λαβεῖν τὸ ἀργύριον καὶ τὰ παιδάρια, μήποτε ἔχθραν ἄρῃ μεγάλην πρὸς τὸν λαὸν 18 λέγοντες ῞Οτι οὐκ ἀπέστειλα αὐτῷ τὸ ἀργύριον καὶ τὰ παιδάρια, ἀπώλετο. 19 καὶ ἀπέστειλεν τὰ παιδάρια καὶ τὰ ἑκατὸν τάλαντα, καὶ διεψεύσατο καὶ οὐκ ἀφῆκεν τὸν Ιωναθαν. 20 καὶ μετὰ ταῦτα ἦλθεν Τρύφων τοῦ ἐμβατεῦσαι εἰς τὴν χώραν καὶ ἐκτρῖψαι αὐτήν, καὶ ἐκύκλωσαν ὁδὸν τὴν εἰς Αδωρα. καὶ Σιμων καὶ ἡ παρεμβολὴ αὐτοῦ ἀντιπαρῆγεν αὐτῷ εἰς πάντα τόπον, οὗ ἂν ἐπορεύετο. 21 οἱ δὲ ἐκ τῆς ἄκρας ἀπέστελλον πρὸς Τρύφωνα πρεσβευτὰς κατασπεύδοντας αὐτὸν τοῦ ἐλθεῖν πρὸς αὐτοὺς διὰ τῆς ἐρήμου καὶ ἀποστεῖλαι αὐτοῖς τροφάς. 22 καὶ ἡτοίμασεν Τρύφων πᾶσαν τὴν ἵππον αὐτοῦ ἐλθεῖν, καὶ ἐν τῇ νυκτὶ ἐκείνῃ ἦν χιὼν πολλὴ σφόδρα, καὶ οὐκ ἦλθεν διὰ τὴν χιόνα. καὶ ἀπῆρεν καὶ ἦλθεν εἰς τὴν Γαλααδῖτιν. 23 ὡς δὲ ἤγγισεν τῆς Βασκαμα, ἀπέκτεινεν τὸν Ιωναθαν, καὶ ἐτάφη ἐκεῖ. 24 καὶ ἐπέστρεψεν Τρύφων καὶ ἀπῆλθεν εἰς τὴν γῆν αὐτοῦ. 25 Καὶ ἀπέστειλεν Σιμων καὶ ἔλαβεν τὰ ὀστᾶ Ιωναθου τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ καὶ ἔθαψεν αὐτὸν ἐν Μωδεϊν πόλει τῶν πατέρων αὐτοῦ. 26 καὶ ἐκόψαντο αὐτὸν πᾶς Ισραηλ κοπετὸν μέγαν καὶ ἐπένθησαν αὐτὸν ἡμέρας πολλάς. 27 καὶ ᾠκοδόμησεν Σιμων ἐπὶ τὸν τάφον τοῦ πατρὸς αὐτοῦ καὶ τῶν ἀδελφῶν αὐτοῦ καὶ ὕψωσεν αὐτὸν τῇ ὁράσει λίθῳ ξεστῷ ἐκ τῶν ὄπισθεν καὶ ἔμπροσθεν. 28 καὶ ἔστησεν ἑπτὰ πυραμίδας, μίαν κατέναντι τῆς μιᾶς, τῷ πατρὶ καὶ τῇ μητρὶ καὶ τοῖς τέσσαρσιν ἀδελφοῖς. 29 καὶ ταύταις ἐποίησεν μηχανήματα περιθεὶς στύλους μεγάλους καὶ ἐποίησεν ἐπὶ τοῖς στύλοις πανοπλίας εἰς ὄνομα αἰώνιον καὶ παρὰ ταῖς πανοπλίαις πλοῖα ἐγγεγλυμμένα εἰς τὸ θεωρεῖσθαι ὑπὸ πάντων τῶν πλεόντων τὴν θάλασσαν. 30 οὗτος ὁ τάφος, ὃν ἐποίησεν ἐν Μωδεϊν, ἕως τῆς ἡμέρας ταύτης. 31 ῾Ο δὲ Τρύφων ἐπορεύετο δόλῳ μετὰ ᾿Αντιόχου τοῦ βασιλέως τοῦ νεωτέρου καὶ ἀπέκτεινεν αὐτὸν 32 καὶ ἐβασίλευσεν ἀντ᾽ αὐτοῦ καὶ περιέθετο τὸ διάδημα τῆς ᾿Ασίας καὶ ἐποίησεν πληγὴν μεγάλην ἐπὶ τῆς γῆς. 33 καὶ ᾠκοδόμησεν Σιμων τὰ ὀχυρώματα τῆς Ιουδαίας καὶ περιετείχισεν πύργοις ὑψηλοῖς καὶ τείχεσιν μεγάλοις καὶ πύλαις καὶ μοχλοῖς καὶ ἔθετο βρώματα ἐν τοῖς ὀχυρώμασιν. 34 καὶ ἐπέλεξεν Σιμων ἄνδρας καὶ ἀπέστειλεν πρὸς Δημήτριον τὸν βασιλέα τοῦ ποιῆσαι ἄφεσιν τῇ χώρᾳ, ὅτι πᾶσαι αἱ πράξεις Τρύφωνος ἦσαν ἁρπαγαί. 35 καὶ ἀπέστειλεν αὐτῷ Δημήτριος ὁ βασιλεὺς κατὰ τοὺς λόγους τούτους καὶ ἀπεκρίθη αὐτῷ καὶ ἔγραψεν αὐτῷ ἐπιστολὴν τοιαύτην 36 Βασιλεὺς Δημήτριος Σιμωνι ἀρχιερεῖ καὶ φίλῳ βασιλέων καὶ πρεσβυτέροις καὶ ἔθνει Ιουδαίων χαίρειν. 37 τὸν στέφανον τὸν χρυσοῦν καὶ τὴν βαΐνην, ἣν ἀπεστείλατε, κεκομίσμεθα καὶ ἕτοιμοί ἐσμεν τοῦ ποιεῖν ὑμῖν εἰρήνην μεγάλην καὶ γράφειν τοῖς ἐπὶ τῶν χρειῶν τοῦ ἀφιέναι ὑμῖν τὰ ἀφέματα. 38 καὶ ὅσα ἐστήσαμεν πρὸς ὑμᾶς, ἕστηκεν, καὶ τὰ ὀχυρώματα, ἃ ᾠκοδομήσατε, ὑπαρχέτω ὑμῖν. 39 ἀφίεμεν δὲ ἀγνοήματα καὶ τὰ ἁμαρτήματα ἕως τῆς σήμερον ἡμέρας καὶ τὸν στέφανον, ὃν ὠφείλετε, καὶ εἴ τι ἄλλο ἐτελωνεῖτο ἐν Ιερουσαλημ, μηκέτι τελωνείσθω. 40 καὶ εἴ τινες ἐπιτήδειοι ὑμῶν γραφῆναι εἰς τοὺς περὶ ἡμᾶς, ἐγγραφέσθωσαν, καὶ γινέσθω ἀνὰ μέσον ἡμῶν εἰρήνη. 41 ῎Ετους ἑβδομηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ ἤρθη ὁ ζυγὸς τῶν ἐθνῶν ἀπὸ τοῦ Ισραηλ, 42 καὶ ἤρξατο ὁ λαὸς γράφειν ἐν ταῖς συγγραφαῖς καὶ συναλλάγμασιν ῎Ετους πρώτου ἐπὶ Σιμωνος ἀρχιερέως μεγάλου καὶ στρατηγοῦ καὶ ἡγουμένου Ιουδαίων. 43 ᾿Εν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις παρενέβαλεν ἐπὶ Γαζαρα καὶ ἐκύκλωσεν αὐτὴν παρεμβολαῖς καὶ ἐποίησεν ἑλεόπολιν καὶ προσήγαγεν τῇ πόλει καὶ ἐπάταξεν πύργον ἕνα καὶ κατελάβετο. 44 καὶ ἐξήλλοντο οἱ ἐν τῇ ἑλεοπόλει εἰς τὴν πόλιν, καὶ ἐγένετο κίνημα μέγα ἐν τῇ πόλει. 45 καὶ ἀνέβησαν οἱ ἐν τῇ πόλει σὺν γυναιξὶν καὶ τοῖς τέκνοις ἐπὶ τὸ τεῖχος διερρηχότες τὰ ἱμάτια αὐτῶν καὶ ἐβόησαν φωνῇ μεγάλῃ ἀξιοῦντες Σιμωνα δεξιὰς αὐτοῖς δοῦναι 46 καὶ εἶπαν Μὴ ἡμῖν χρήσῃ κατὰ τὰς πονηρίας ἡμῶν, ἀλλὰ κατὰ τὸ ἔλεός σου. 47 καὶ συνελύθη αὐτοῖς Σιμων καὶ οὐκ ἐπολέμησεν αὐτούς· καὶ ἐξέβαλεν αὐτοὺς ἐκ τῆς πόλεως, καὶ ἐκαθάρισεν τὰς οἰκίας, ἐν αἷς ἦν τὰ εἴδωλα, καὶ οὕτως εἰσῆλθεν εἰς αὐτὴν ὑμνῶν καὶ εὐλογῶν. 48 καὶ ἐξέβαλεν ἐξ αὐτῆς πᾶσαν ἀκαθαρσίαν καὶ κατῴκισεν ἐν αὐτῇ ἄνδρας, οἵτινες τὸν νόμον ποιήσωσιν, καὶ προσωχύρωσεν αὐτὴν καὶ ᾠκοδόμησεν ἑαυτῷ ἐν αὐτῇ οἴκησιν. 49 Οἱ δὲ ἐκ τῆς ἄκρας ἐν Ιερουσαλημ ἐκωλύοντο ἐκπορεύεσθαι καὶ εἰσπορεύεσθαι εἰς τὴν χώραν ἀγοράζειν καὶ πωλεῖν καὶ ἐπείνασαν σφόδρα, καὶ ἀπώλοντο ἐξ αὐτῶν ἱκανοὶ τῷ λιμῷ. 50 καὶ ἐβόησαν πρὸς Σιμωνα δεξιὰς λαβεῖν, καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς· καὶ ἐξέβαλεν αὐτοὺς ἐκεῖθεν καὶ ἐκαθάρισεν τὴν ἄκραν ἀπὸ τῶν μιασμάτων. 51 καὶ εἰσῆλθον εἰς αὐτὴν τῇ τρίτῃ καὶ εἰκάδι τοῦ δευτέρου μηνὸς ἔτους πρώτου καὶ ἑβδομηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ μετὰ αἰνέσεως καὶ βαΐων καὶ ἐν κινύραις καὶ ἐν κυμβάλοις καὶ ἐν νάβλαις καὶ ἐν ὕμνοις καὶ ἐν ᾠδαῖς, ὅτι συνετρίβη ἐχθρὸς μέγας ἐξ Ισραηλ. 52 καὶ ἔστησεν κατ᾽ ἐνιαυτὸν τοῦ ἄγειν τὴν ἡμέραν ταύτην μετὰ εὐφροσύνης. καὶ προσωχύρωσεν τὸ ὄρος τοῦ ἱεροῦ τὸ παρὰ τὴν ἄκραν· καὶ ᾤκει ἐκεῖ αὐτὸς καὶ οἱ παρ᾽ αὐτοῦ. 53 καὶ εἶδεν Σιμων τὸν Ιωαννην υἱὸν αὐτοῦ ὅτι ἀνήρ ἐστιν, καὶ ἔθετο αὐτὸν ἡγούμενον τῶν δυνάμεων πασῶν· καὶ ᾤκει ἐν Γαζαροις.

14

Simoni ayîma omu murhûla

1 Omu mwaka gw’igana na makumi galinda n’ibiri, mwami Demetriyusi anacishubûza engabo ahinindikira e Mediya agendilonzayo oburhabâle bw’okulwisa Trifoni. 2 Arsaki mwami w’e Persi n’e Mediya erhi ayumva oku Demetriyusi akola ali omu cihugo cage anacirhuma muguma omu barhambo bage b’okulwa mpu amugwarhe anazine. 3 Oyûla anacikanya n’erhi aba amahima engabo ya Demetriyusi anacimugwarha yenêne anaciyîsha amudwirhire A rsaki, naye amushweka. 4 Ecihugo c’Obuyahudi canaciba n’omurhûla omu mango goshi ga Simoni. Alonza aminja g’olubaga lwage, oburhcgesi bwage, n’irenge lyagl byasîmisa olubaga muli ezôla nsiku zoshi. 5 Na muli ebyôla byamuhekaga irenge, hali oku anyagaga Yope amujira civuko c’okurhama abona obulyo bw’okuyinjibana n’ebihugo by’omu nyanja. 6 Anaciyushula ecihugo c’ishanja lyage, anaba mwami w’ecihugo cage. 7 Anagalula Bayahudi banji bali bahesirwe buja. Anacigwarha Gazara, Betisuri n’enyumpa y’okulwiramwo, arhenzamwo ngasi hyanali higalugalu na ntaye wamudesire kubi. 8 Ngasi muguma akahinga ishwa lyage n’omurhûla, idaho lyayera bwinja, n’emirhi y’omalehe yayâna malehe manji. 9 Abashosi bàkola batamire aha kagombe kantu kaguma konene yo yali nshambalo yabo: omurhûla. N’abana b’emisole bakaziyambala emyambalo y’okulwa bakola balimba. 10 Simoni abumba ngasi lugo biryo anacihiramwo ngasi byoshi bya nkanazibuhize ezôla ngo kuhika izîno lyage l’irenge lyahika ciru ah’igulu lihekera. 11 Anacihira omurhûla omu cihugo n’Israheli ashagaluka n’obusême bune ne. 12 Ngasi muguma ali abutamire aha mizabibu yage n’aha mibô yage; ntaye wankadesire mpu abayôbohya. 13 Ahusa okukazibalwisa omu cihugo; abashombanyi bâbo b’abami bahi mwa muli ezôla nsiku. 14 Ashibirira bwenêne abantu banyinyi b’omu lubaga lwage; acîyerakana muntu wa bushiru oku kanwa ka Nnâmahanga, amalira na ngasi banali babi boshi kuguma n’endyalya. 15 Ayushûla obwinja n’ebirugu by’aka-Nyamuzinda.

Okushubilumûla endagâno na Sparti na Roma

16 Erhi bayumva e Roma n’e Sparti olufu lwa Yonatani, bagwarhwa n’omungo bwenêne. 17 Ci erhi baciyumva oku Simoni mwene wabo ye wabire mudâhwa mukulu ahali hage n’oku ye warhambula ecihugo coshi kuguma n’ebishagala byamwo, 18 banacimuyandikira oku nambi z’ebyuma mpu bashubilumûla endagâno n’obwira bwabo bâgwerhe boshi na Yuda na Yonatani bene wabo. 19 Amaruba ganacisomerwa embere z’olubaga loshi aha Yeruzalemu. 20 Alaga n’empamiso y’amaruba abanya-Sparti bali bayandisire:

«Abagula b’e Sparti n’ecihugo, kuli Simoni mudâhwa mukulu, oku bashamuka, oku badâhwa n’oku bandi bantu bacisigire b’omu lubaga lwa bene wabo b’Abayahudi: Omusingo! 21 Entumwa zalirhumirwe emw’olubaga lwirhu, barhubwizire emyanzi y’irenge n’obwinja bumulimwo, rhwanacisîma erhi rhubabona. 22 Rhwanayandisire omu myanzi y’olubaga ngasi ebi banadesire byoshi, baligi bo Numeniyusi, mugala wa Antiyokusi, Antipateri mugala wa Yasoni ntumwa z’Abayahudi, zali ziyishire mpu bashubilumûla okunywana n’obwira bw’Abayahudi rhweshi nabo. 23 Kwanasimîsize olubaga okuyankirira abôla bantu n’obukuze n’okuhira empamiso y’ebinwa byabo omu mbiko y’olu baga ly’olubaga lw’e Sparti lukaziyôrha lubikirire. Banacirhumira Simoni omudâhwa mukulu eyo mpamiso. 24 Enyuma ly’ahôla Simoni anacirhuma e Roma Numeniyusi n’empenzi nènè nè y’amasholo buzirho bwa mina cihumbi, lyo basêza okunywâna boshi nabo.»

lrenge lya Simoni

25 Erhi olubaga lumanya okôla lwanaciderha mpu: Kurhi rhwankayereka mwo Simoni oku rhumuvuzire omunkwa ye n’abana bage? 26 Bulya abire mutungo gwirhu, yênene, bene wabo n’enyumpa y’ishe wabo; omu kulwa kwabo, balibisirekwo abashombanyi b’Jsraheli banamuha omurhula. «Banaciyandika ebyola bintu oku nambi z’amarhale, banabigwika oku minâra oku ntondo ya Siyoni». 27 Alaga empamiso yago:

«Omu nsiku ikumi na munani z’omwezi ·gwa Eluli mwaka gwa igana na mukumi galinda n’ibiri, omu mwaka gwa kasharhu gw’okuyîma kwa Simoni mudâhwa mukulu bwcnene. 28 Embere z’ihano likulu ly’abadâhwa n’ely’ olu­ baga, abaluzi b’ishanja n’abashamuka b’ecihugo, barhumanyisize oku:

29 Omu ntambala nyinji zalibuzagya ecihugo cirhu, Simoni mugala wa Matatiyasi muguma omu baburhwa b’omu bûko bwa Yoaribu kuguma na bene wabo, bacihizire omu mbaka, banahagalika abashombanyi b’ishanja lyabo lyo balanga aka-Nyamuzinda kabo n’irhegeko banahesire ishanja lyabo irenge linene. 30 Yonatani anacishubûza ishanja lyage anaciba ye mudâhwa walyo mukulu; buzinda ashimânana n’olubaga lwage. 31 Abashombanyi bâbo banacilonza okurhabâlira ecihugo mpu bacishereze, banarhôla aka-Nyamuzinda. 32 Okubundi Simoni anaciyimanga, anacilwira ishanja lyage anabaha oluhembo. 33 Azibuhya ebishagala bya Yuda kuguma na Betisuri, oli oku lubibi halya habaga burhanzi emirasano y’abashombanyi, anacihiraho abalanzi b’Abayahudi. 34 Akomeza Yope oli oku nyanja, na Gazara oli oku lubibi lw’Azoti, lwali mira lugo lwa bashombanyi anacihirakwo Abayahudi, anacihira ngasi ebi bankanalagirireko omu buzine bwabo boshi. 35 Olubaga lwabwine obushinganyanya bwa Simoni n’irenge alonzagya okuha ishanja lyage, banacimujira murhambo wabo mukulu na mudâhwa wabo mukulu ebyo bijiro byage byoshi birhuma, kuguma n’ohushinganyanya n’obwikubagire ali agwerhe oku ishanja lyage, na bulya ali ajizire oku anahashire koshi lyo ahêka olubaga lwage enyanya. 36 Amango anacirimwo omûka, byoshi byagendeka bwinja omu maboko gage. Kuhika amashanja gahulusibwa omu cihugo c’Abayahudi kuguma n’ababaga omu cishagala ca Daudi aha Yeruzalemu, abali bamaciyûbakira enyumpa y’okulwiramwo, bakazirhengamwo bagendilwa banagaluka, ntyôla omu marhambi g’aka-Nyamuzinda basherêza bwenêne obutagatifu bwage. 37 Ahiraho Abayahudi, anahazibuhya mpu lyo akayôrha alanga omurhûla gw’ecihugo n’ogw’olugo, anaciyushula kuja enyanya ebyôgo bya Yeruzalemu.

38 Muli okwôla mwami Demetriyusi amanya anayemera okuba mudâhwa mukulu kwage. 39 Amuhira, amuganjira omu bira bage anamukuza n’irenge linene. 40 Bulya amayumva oku Abaroma bakola baderha mpu Abayahudi bira bâbo, bunkwa bâbo na bene wabo, n’oku bayankirire irenge linene abali ba rhumirwe na Simoni. 41 Abayahudi n’abadâhwa bahizire Simoni mpu abe mu rhambo na mudâhwa mukulu ensiku zoshi, kuhika habonekane omulebi wa nkanayemerwa, n’oku aba ye murhambo w’abalwi bâbo. 42 Oku akazilanga aka-Nyamuzinda; oku akayimanza abarhambo bakazikolesa emikolo y’oluba ga loshi, ecihugo, emirasano, enyumpa z’okulwiramwo; 43 oku akalanga aka-Nyamuzinda; oku boshi bamuyumva; oku ebiyandikwa omu cihugo byoshi byakahirwa kw’izîno lyage n’oku ayambisibwa emishangi y’akaduku n’ama sholo. 44 Ntaye oli omu lubaga, oli omu badâhwa oyemerirwe okudalika ebyôla byoshi nisi erhi okulahira oburhegesi buhanyirwe naye, ntaho baderhage mpu bashubûza abantu omu cihugo buzira kuyemêrerwa naye, ntaye oyemêrirwe okuyambala emishangi y’akaduku nisi erhi okuyambala isonga ly’amasholo. 45 Ngasi yeshi wankajira oku eryôla irhegeko lirhadesiri nisi erhi okurhashimba binwa biguma biguma muli byo, kukwanine ahanwe? 46 Kusimîsize olubaga lo shi okuha Simoni obuhashe bw’okujira nk’okwola irhegeko linarhuhunyire. 47 Simoni anaciyemêra, ayemêra n’okujira bwinja ogwôla mukolo gw’omudâhwa mukulu, okurhambula abalwi, okurhegeka Abayahudi, abadâhwa n’oku ba mukulu wa byoshi. 48 Bahiga okuyandika ebyôla byoshi oku nambi z’amarhale n’okubibîka omu ndalâla y’aka-Nyamuzinda, halya hantu hakazibonekana. 49 N’okubîka empamiso omu ciyumpa c’embîko, halya Simoni yene n’abana bage bayîshikazihuma.»

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 14

1 Καὶ ἐν ἔτει δευτέρῳ καὶ ἑβδομηκοστῷ καὶ ἑκατοστῷ συνήγαγεν Δημήτριος ὁ βασιλεὺς τὰς δυνάμεις αὐτοῦ καὶ ἐπορεύθη εἰς Μηδίαν τοῦ ἐπισπάσασθαι βοήθειαν ἑαυτῷ, ὅπως πολεμήσῃ τὸν Τρύφωνα. 2 καὶ ἤκουσεν ᾿Αρσάκης ὁ βασιλεὺς τῆς Περσίδος καὶ Μηδίας ὅτι εἰσῆλθεν Δημήτριος εἰς τὰ ὅρια αὐτοῦ, καὶ ἀπέστειλεν ἕνα τῶν ἀρχόντων αὐτοῦ συλλαβεῖν αὐτὸν ζῶντα. 3 καὶ ἐπορεύθη καὶ ἐπάταξεν τὴν παρεμβολὴν Δημητρίου καὶ συνέλαβεν αὐτὸν καὶ ἤγαγεν αὐτὸν πρὸς ᾿Αρσάκην, καὶ ἔθετο αὐτὸν ἐν φυλακῇ. 4 Καὶ ἡσύχασεν ἡ γῆ Ιουδα πάσας τὰς ἡμέρας Σιμωνος, καὶ ἐζήτησεν ἀγαθὰ τῷ ἔθνει αὐτοῦ, καὶ ἤρεσεν αὐτοῖς ἡ ἐξουσία αὐτοῦ καὶ ἡ δόξα αὐτοῦ πάσας τὰς ἡμέρας. 5 καὶ μετὰ πάσης τῆς δόξης αὐτοῦ ἔλαβεν τὴν Ιοππην εἰς λιμένα καὶ ἐποίησεν εἴσοδον ταῖς νήσοις τῆς θαλάσσης. 6 καὶ ἐπλάτυνεν τὰ ὅρια τῷ ἔθνει αὐτοῦ καὶ ἐκράτησεν τῆς χώρας. 7 καὶ συνήγαγεν αἰχμαλωσίαν πολλὴν καὶ ἐκυρίευσεν Γαζαρων καὶ Βαιθσουρων καὶ τῆς ἄκρας· καὶ ἐξῆρεν τὰς ἀκαθαρσίας ἐξ αὐτῆς, καὶ οὐκ ἦν ὁ ἀντικείμενος αὐτῷ. 8 καὶ ἦσαν γεωργοῦντες τὴν γῆν αὐτῶν μετ᾽ εἰρήνης, καὶ ἡ γῆ ἐδίδου τὰ γενήματα αὐτῆς καὶ τὰ ξύλα τῶν πεδίων τὸν καρπὸν αὐτῶν. 9 πρεσβύτεροι ἐν ταῖς πλατείαις ἐκάθηντο, πάντες περὶ ἀγαθῶν ἐκοινολογοῦντο, καὶ οἱ νεανίσκοι ἐνεδύσαντο δόξας καὶ στολὰς πολέμου. 10 ταῖς πόλεσιν ἐχορήγησεν βρώματα καὶ ἔταξεν αὐτὰς ἐν σκεύεσιν ὀχυρώσεως, ἕως ὅτου ὠνομάσθη τὸ ὄνομα τῆς δόξης αὐτοῦ ἕως ἄκρου γῆς. 11 ἐποίησεν εἰρήνην ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ εὐφράνθη Ισραηλ εὐφροσύνην μεγάλην. 12 καὶ ἐκάθισεν ἕκαστος ὑπὸ τὴν ἄμπελον αὐτοῦ καὶ τὴν συκῆν αὐτοῦ, καὶ οὐκ ἦν ὁ ἐκφοβῶν αὐτούς. 13 καὶ ἐξέλιπεν πολεμῶν αὐτοὺς ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ οἱ βασιλεῖς συνετρίβησαν ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις. 14 καὶ ἐστήρισεν πάντας τοὺς ταπεινοὺς τοῦ λαοῦ αὐτοῦ· τὸν νόμον ἐξεζήτησεν καὶ ἐξῆρεν πάντα ἄνομον καὶ πονηρόν· 15 τὰ ἅγια ἐδόξασεν καὶ ἐπλήθυνεν τὰ σκεύη τῶν ἁγίων. 16 Καὶ ἠκούσθη ἐν ῾Ρώμῃ ὅτι ἀπέθανεν Ιωναθαν καὶ ἕως Σπάρτης, καὶ ἐλυπήθησαν σφόδρα. 17 ὡς δὲ ἤκουσαν ὅτι Σιμων ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ γέγονεν ἀρχιερεὺς ἀντ᾽ αὐτοῦ καὶ αὐτὸς ἐπικρατεῖ τῆς χώρας καὶ τῶν πόλεων τῶν ἐν αὐτῇ, 18 ἔγραψαν πρὸς αὐτὸν δέλτοις χαλκαῖς τοῦ ἀνανεώσασθαι πρὸς αὐτὸν φιλίαν καὶ συμμαχίαν, ἣν ἔστησαν πρὸς Ιουδαν καὶ Ιωναθαν τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ. 19 καὶ ἀνεγνώσθησαν ἐνώπιον τῆς ἐκκλησίας ἐν Ιερουσαλημ. 20 καὶ τοῦτο τὸ ἀντίγραφον τῶν ἐπιστολῶν, ὧν ἀπέστειλαν οἱ Σπαρτιᾶται Σπαρτιατῶν ἄρχοντες καὶ ἡ πόλις Σιμωνι ἱερεῖ μεγάλῳ καὶ τοῖς πρεσβυτέροις καὶ τοῖς ἱερεῦσιν καὶ τῷ λοιπῷ δήμῳ τῶν Ιουδαίων ἀδελφοῖς χαίρειν. 21 οἱ πρεσβευταὶ οἱ ἀποσταλέντες πρὸς τὸν δῆμον ἡμῶν ἀπήγγειλαν ἡμῖν περὶ τῆς δόξης ὑμῶν καὶ τιμῆς, καὶ ηὐφράνθημεν ἐπὶ τῇ ἐφόδῳ αὐτῶν. 22 καὶ ἀνεγράψαμεν τὰ ὑπ᾽ αὐτῶν εἰρημένα ἐν ταῖς βουλαῖς τοῦ δήμου οὕτως Νουμήνιος ᾿Αντιόχου καὶ ᾿Αντίπατρος ᾿Ιάσονος πρεσβευταὶ Ιουδαίων ἦλθον πρὸς ἡμᾶς ἀνανεούμενοι τὴν πρὸς ἡμᾶς φιλίαν. 23 καὶ ἤρεσεν τῷ δήμῳ ἐπιδέξασθαι τοὺς ἄνδρας ἐνδόξως καὶ τοῦ θέσθαι τὸ ἀντίγραφον τῶν λόγων αὐτῶν ἐν τοῖς ἀποδεδειγμένοις τῷ δήμῳ βιβλίοις τοῦ μνημόσυνον ἔχειν τὸν δῆμον τῶν Σπαρτιατῶν. τὸ δὲ ἀντίγραφον τούτων ἔγραψαν Σιμωνι τῷ ἀρχιερεῖ. 24 Μετὰ ταῦτα ἀπέστειλεν Σιμων τὸν Νουμήνιον εἰς ῾Ρώμην ἔχοντα ἀσπίδα χρυσῆν μεγάλην ὁλκὴν μνῶν χιλίων εἰς τὸ στῆσαι πρὸς αὐτοὺς τὴν συμμαχίαν. 25 ῾Ως δὲ ἤκουσεν ὁ δῆμος τῶν λόγων τούτων, εἶπαν Τίνα χάριν ἀποδώσομεν Σιμωνι καὶ τοῖς υἱοῖς αὐτοῦ; 26 ἐστήρισεν γὰρ αὐτὸς καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ καὶ ὁ οἶκος τοῦ πατρὸς αὐτοῦ καὶ ἐπολέμησεν τοὺς ἐχθροὺς Ισραηλ ἀπ᾽ αὐτῶν καὶ ἔστησαν αὐτῷ ἐλευθερίαν. καὶ κατέγραψαν ἐν δέλτοις χαλκαῖς καὶ ἔθεντο ἐν στήλαις ἐν ὄρει Σιων. 27 καὶ τοῦτο τὸ ἀντίγραφον τῆς γραφῆς ᾿Οκτωκαιδεκάτῃ Ελουλ ἔτους δευτέρου καὶ ἑβδομηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ— καὶ τοῦτο τρίτον ἔτος ἐπὶ Σιμωνος ἀρχιερέως μεγάλου ἐν ασαραμελ— 28 ἐπὶ συναγωγῆς μεγάλης ἱερέων καὶ λαοῦ καὶ ἀρχόντων ἔθνους καὶ τῶν πρεσβυτέρων τῆς χώρας ἐγνώρισεν ἡμῖν· 29 ἐπεὶ πολλάκις ἐγενήθησαν πόλεμοι ἐν τῇ χώρᾳ, Σιμων δὲ υἱὸς Ματταθιου ἱερεὺς τῶν υἱῶν Ιωαριβ καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ ἔδωκαν αὑτοὺς τῷ κινδύνῳ καὶ ἀντέστησαν τοῖς ὑπεναντίοις τοῦ ἔθνους αὐτῶν, ὅπως σταθῇ τὰ ἅγια αὐτῶν καὶ ὁ νόμος, καὶ δόξῃ μεγάλῃ ἐδόξασαν τὸ ἔθνος αὐτῶν. 30 καὶ ἤθροισεν Ιωναθαν τὸ ἔθνος αὐτῶν καὶ ἐγενήθη αὐτοῖς ἀρχιερεὺς καὶ προσετέθη πρὸς τὸν λαὸν αὐτοῦ, 31 καὶ ἐβουλήθησαν οἱ ἐχθροὶ αὐτῶν ἐμβατεῦσαι εἰς τὴν χώραν αὐτῶν καὶ ἐκτεῖναι χεῖρας ἐπὶ τὰ ἅγια αὐτῶν· 32 τότε ἀντέστη Σιμων καὶ ἐπολέμησε περὶ τοῦ ἔθνους αὐτοῦ καὶ ἐδαπάνησεν χρήματα πολλὰ τῶν ἑαυτοῦ καὶ ὁπλοδότησεν τοὺς ἄνδρας τῆς δυνάμεως τοῦ ἔθνους αὐτοῦ καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς ὀψώνια 33 καὶ ὠχύρωσεν τὰς πόλεις τῆς Ιουδαίας καὶ τὴν Βαιθσουραν τὴν ἐπὶ τῶν ὁρίων τῆς Ιουδαίας, οὗ ἦν τὰ ὅπλα τῶν πολεμίων τὸ πρότερον, καὶ ἔθετο ἐκεῖ φρουρὰν ἄνδρας Ιουδαίους. 34 καὶ Ιοππην ὠχύρωσεν τὴν ἐπὶ τῆς θαλάσσης καὶ τὴν Γαζαραν τὴν ἐπὶ τῶν ὁρίων ᾿Αζώτου, ἐν ᾗ ᾤκουν οἱ πολέμιοι τὸ πρότερον, καὶ κατῴκισεν ἐκεῖ Ιουδαίους, καὶ ὅσα ἐπιτήδεια ἦν πρὸς τῇ τούτων ἐπανορθώσει, ἔθετο ἐν αὐτοῖς. 35 καὶ εἶδεν ὁ λαὸς τὴν πίστιν τοῦ Σιμωνος καὶ τὴν δόξαν, ἣν ἐβουλεύσατο ποιῆσαι τῷ ἔθνει αὐτοῦ, καὶ ἔθεντο αὐτὸν ἡγούμενον αὐτῶν καὶ ἀρχιερέα διὰ τὸ αὐτὸν πεποιηκέναι πάντα ταῦτα καὶ τὴν δικαιοσύνην καὶ τὴν πίστιν, ἣν συνετήρησεν τῷ ἔθνει αὐτοῦ, καὶ ἐξεζήτησεν παντὶ τρόπῳ ὑψῶσαι τὸν λαὸν αὐτοῦ. 36 καὶ ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτοῦ εὐοδώθη ἐν ταῖς χερσὶν αὐτοῦ τοῦ ἐξαρθῆναι τὰ ἔθνη ἐκ τῆς χώρας αὐτῶν καὶ τοὺς ἐν τῇ πόλει Δαυιδ τοὺς ἐν Ιερουσαλημ, οἳ ἐποίησαν αὑτοῖς ἄκραν, ἐξ ἧς ἐξεπορεύοντο καὶ ἐμίαινον κύκλῳ τῶν ἁγίων καὶ ἐποίουν πληγὴν μεγάλην ἐν τῇ ἁγνείᾳ. 37 καὶ κατῴκισεν ἐν αὐτῇ ἄνδρας Ιουδαίους καὶ ὠχύρωσεν αὐτὴν πρὸς ἀσφάλειαν τῆς χώρας καὶ τῆς πόλεως καὶ ὕψωσεν τὰ τείχη τῆς Ιερουσαλημ. 38 καὶ ὁ βασιλεὺς Δημήτριος ἔστησεν αὐτῷ τὴν ἀρχιερωσύνην κατὰ ταῦτα 39 καὶ ἐποίησεν αὐτὸν τῶν φίλων αὐτοῦ καὶ ἐδόξασεν αὐτὸν δόξῃ μεγάλῃ. 40 ἤκουσεν γὰρ ὅτι προσηγόρευνται οἱ Ιουδαῖοι ὑπὸ ῾Ρωμαίων φίλοι καὶ σύμμαχοι καὶ ἀδελφοί, καὶ ὅτι ἀπήντησαν τοῖς πρεσβευταῖς Σιμωνος ἐνδόξως, 41 καὶ ὅτι οἱ Ιουδαῖοι καὶ οἱ ἱερεῖς εὐδόκησαν τοῦ εἶναι αὐτῶν Σιμωνα ἡγούμενον καὶ ἀρχιερέα εἰς τὸν αἰῶνα ἕως τοῦ ἀναστῆναι προφήτην πιστὸν 42 καὶ τοῦ εἶναι ἐπ᾽ αὐτῶν στρατηγόν, καὶ ὅπως μέλῃ αὐτῷ περὶ τῶν ἁγίων καθιστάναι δι᾽ αὐτοῦ ἐπὶ τῶν ἔργων αὐτῶν καὶ ἐπὶ τῆς χώρας καὶ ἐπὶ τῶν ὅπλων καὶ ἐπὶ τῶν ὀχυρωμάτων, 43 καὶ ὅπως μέλῃ αὐτῷ περὶ τῶν ἁγίων, καὶ ὅπως ἀκούηται ὑπὸ πάντων, καὶ ὅπως γράφωνται ἐπὶ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ πᾶσαι συγγραφαὶ ἐν τῇ χώρᾳ, καὶ ὅπως περιβάλληται πορφύραν καὶ χρυσοφορῇ· 44 καὶ οὐκ ἐξέσται οὐθενὶ τοῦ λαοῦ καὶ τῶν ἱερέων ἀθετῆσαί τι τούτων καὶ ἀντειπεῖν τοῖς ὑπ᾽ αὐτοῦ ῥηθησομένοις καὶ ἐπισυστρέψαι συστροφὴν ἐν τῇ χώρᾳ ἄνευ αὐτοῦ καὶ περιβάλλεσθαι πορφύραν καὶ ἐμπορποῦσθαι πόρπην χρυσῆν· 45 ὃς δ᾽ ἂν παρὰ ταῦτα ποιήσῃ ἢ ἀθετήσῃ τι τούτων, ἔνοχος ἔσται. 46 καὶ εὐδόκησεν πᾶς ὁ λαὸς θέσθαι Σιμωνι ποιῆσαι κατὰ τοὺς λόγους τούτους. 47 καὶ ἐπεδέξατο Σιμων καὶ εὐδόκησεν ἀρχιερατεύειν καὶ εἶναι στρατηγὸς καὶ ἐθνάρχης τῶν Ιουδαίων καὶ ἱερέων καὶ τοῦ προστατῆσαι πάντων. 48 καὶ τὴν γραφὴν ταύτην εἶπον θέσθαι ἐν δέλτοις χαλκαῖς καὶ στῆσαι αὐτὰς ἐν περιβόλῳ τῶν ἁγίων ἐν τόπῳ ἐπισήμῳ, 49 τὰ δὲ ἀντίγραφα αὐτῶν θέσθαι ἐν τῷ γαζοφυλακίῳ, ὅπως ἔχῃ Σιμων καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ.

15

Amaruba ga Mwami Antiyokusi wa kali nda

1 Ci muli agola mango Antiyokusi mugala wa Demetriyusi anacirhuma amaruba kurhenga ebwa bihugo biri omu nyanja, emwa Simoni mudâ hwa na murhegesi mukulu w’Abayahudi, kuguma na olubaga loshi. 2 Agôla maruba ko gali gayandisirwe ntyâla: «Mwami Antiyokusi emwa Simoni mudâhwa mukulu na murhegesi mukulu n’oku ishanja lyoshi ly’Abayahudi, omusingo. 3 Ebwa kuba abantu babi, baya nsire obwami bwa ababusi birhu, ebwa kuba nalonza okushubibuyanka na nshubibuyimanza nk’oku byanali embere, ebwa kuba namashubûza emirhwe minji y’abalwi b’abalimya namanahakira mârho manji g’okulwa, 4 ebwa kuba nalonza okuyikirira omu cihugo nshimbululemwo balya boshi banadwirhe ba sherêza olubaga lwirhu banashandazize bishagala binji omu bwami bwani, 5 nshubiri kukulira ngasi ebi abami babusi bani banali bakukfrlire byoshi. 6 Nkuhire obuhashe bw’okujira enfaranga zirikwo ensanamu yawe omu cihugo cawe. 7 Yeruzalemu n’aka-Nyamuzinda bibe n’omurhûla; ngasi mirasano wanajizire na ngasi nyumpa za kulwiramwo anajizire zoshi zinayorhe zawe. 8 Ngasi myenda wanalire nisi erhi wânalye oku mbîko y’ebirugu by’ebwami yoshi enakubabalirwe, bunôla n’agandi mango goshi. 9 Amango rhwashubira omu bwami bwirhu rhwakukuza n’irenge lya ngasi lubero we, ishanja lyawe, aka-Nyamuzinda, kuhika irengc lyawe limanyikane omu igulu lyoshi.» 10 Omu mwaka gwa igana na makumi gali nda n’ini, Antiyokusi anahuma enjira yage akola alij’omu cihugo c’ababusi bage, emirhwe y’abasirika yoshi yanakunjukira emunda ali kuhika bantu basungunu bonene bayôrha boshi na Trifoni. 11 Mwami Antiyokusi anakulikira Trifoni, naye anaciyâkira aha Dora omu nyanja, 12 erhi amabona oku obuhanya bwamamujako bulya engabo yage yoshi yamuyâsire. 13 Antiyokusi anaciyîsha atwa ecirâlo embere za Dora na balwi bihumbi igana na makumi abirhi na birhanu na bihumbi munani by’abalwira oku nfarasi. 14 Azonga olugo loshi nago amârho olwago lunda gagorha lulya lugo loshi, naye alurhulungula enyunda zoshi oku idaho n’omu nyanja ntaye wankarhenziremwo nisi erhi okujamwo.

Okuyumvanya kuhyahya n’ Abaroma

15 Muli agôla mango Numeniyusi n’abali bamulusize banacirhenga e Roma banaciyîsha badwirhire abami amaruba n’oku bihugo, agôla maruba gali maya ndike ntyala: 16 «Luciusi murhambo w’abaroma, kuli mwami Ptolemeyo, omusingo! 17 Entumwa z’Abayahudi bali bayîshire emwirhu nka banywazimu na nka bira birhu mpu balilumûla obwira na okunywâna nirhu, bali barhumirwe n’omudâhwa mukulu Simoni n’olubaga loshi lw’Abayahudi. 18 Bali bayîshire banadwirhe empenzi y’amasholo ya mina cihumbi. 19 Rhwamabona oku kuli kwinja okuyandikira abami n’ebihugo mpu bamanye barhabalibuzagya, barhabatulagakwo entambala, oli oku lugo lwabo oli oku cihugo cabo n’oku rhanywâna n’abandi bankayish’ibatulakwo entambala buzinda. 20 Rhwalonzize okuyankirira kuli bo eyôla mpenzi. 21 Kuziga akaba abantu babi bayâkire e mwawe barhenga omu cihugo cabo, onabahe omudâhwa mukulu abahane nk’oku oburhegesi bwabo bunadesire.»

22 Maruba ga bene agôla ganaciyandikirwa mwami Demetriyusi, mwami Atali, mwami Ariyarati na mwami Arsaki, 23 kuguma n’oku bihugo byoshi: Sa mpsami, Sparti, Delo, Mindo, Sikiyoni, Kariya, Samo, Pamfiliya, Likiya, Halikanaso, Rodo, Faseli, Ko, Side, Arado, Gotina, Nido, Cipro na Kirena. 24 Banacijira empamiso y’agola mamba kuli Simoni mudâhwa mukulu.

Antiyokusi wa kali nda ahinduka mushombanyi wa Simoni

25 Mwami Antiyokusi a1i amatwa ecirâlo embere za Dora, aja ayegeza emirhwe yage omu ngasi muhanda ayîsha ayûbaka emirasano y’okulwa. Anacigorha Trifoni kuhika ntaye wankadesire mpu ajamwo nisi erhi okuhulukamwo. 26 Okubundi Simoni anacimurhumira bantu bihumbi bibiri bya balwi bakulu haguma n’enfaranga n’amasholo n’emirasano ya ngasi lubero. 27 Mwami a rhalonzagya okubiyankirira ci avuna okulagânana kwage kw’embere boshi na Simoni anaciyîrha obwira boshi naye. 28 Anacimurhumira Atenobiyusi, muguma omu bira bage mpu bagendi yumvanya boshi naye anamubwire erhi: «Wayansire Yope, Gazara n’olugo lwa Yeruzalemu n’obwôla byali bishagala bya obwami bwani. 29 Washerezize amashwa g’ebyôla bishagala; wahagwire kubi ecihugo, wanacirhôlera hantu hanji omu bwami bwani. 30 Bunôla o rhugalulirage birya bishagala wanyagaga n’empongano wakazagihongesa yo kuleka omu Buyahudi. 31 Akaba arhali ntyôla olyulage ahali habyo talenta magana arhanu na kw’ebi wahagwire n’ebi wakazagihongesa kuli ebyôla bi shagala zindi talenta magana arhanu: n’akaba arhali ntyôla rhwayishikulwisa. 32 Atenobiyusi olya mwira wa mwami erhi ahika aha Yeruzalemu abona oku bi nja by’aha mwa Simoni, ecibo carheganyibwe, eby’okulya bibwikirwe n’ebiru gu by’amasholo n’amarhale, n’ebindi birugu binja: azanwa! Ci kurharhumaga arhamushambalira birya binwa bya mwami. 33 Simoni anacimubwira erhi: «Arhali cihugo c’ihanga rhwarhozire, arhanali bintu bya wundi rhwanyazire ci konene kali kashambala k’ababusi birhu, mango maguma abashombanyi birhu babinyaga konene. 34 Kone rhwe rhukanabona amango gakwanine, rhuna shubirhôla akashambala k’ababusi birhu. 35 Kuli oyôla Yope na Gazara wahû na, birya bishagala bali bamalibuzamwo olubaga lwirhu n’ecihugo cirhu. Rhwalyula kuli byo talenta igana.» Atenobiyusi arhamushuzagya akanwa. 36 Ci acishubirira emunda mwami ali n’oburhe bunene, anacimushambalira ishuzo lya Simoni, obugale bwage, na ngasi bindi anabwine; mwami anaciba n’obuku nizi bunji bwenêne.

Kendebeyo murhambo mukulu

37 Trifoni anacija omu bwarho anaciciyakira aj’e Ortosiya. 38 Mwami anaci­ simika Kendebeyo murhambo w’okwola nyanja, anacimuha cmirhwe y’abasiri­ ka bagenda n’amagulu n’abalwira oku nfarasi. 39 Anacimurhegeka mpu atwe eciralo cage aha ishiriza lya Yudeya, mpu ayûbake Cedroni azibuhye enyumvi, analwise olubaga. Mwami naye okubundi anacikulikira Trifoni. 40 Kendebeyo erhi aja aha Yamniya arhondêr’okujira olubaga burhe, okuja omu Buyahudi okujakwanyaga n’okuyîrha. 41 Anaciyûbaka Cedroni, anahiraho banyakulwira oku nfarasi, n’eyindi mirhwe agaligend’ikalingira abantu omu njira y’e Yudeya nk’oku mwami anamurhegekaga.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 15

1 Καὶ ἀπέστειλεν ᾿Αντίοχος υἱὸς Δημητρίου τοῦ βασιλέως ἐπιστολὰς ἀπὸ τῶν νήσων τῆς θαλάσσης Σιμωνι ἱερεῖ καὶ ἐθνάρχῃ τῶν Ιουδαίων καὶ παντὶ τῷ ἔθνει, 2 καὶ ἦσαν περιέχουσαι τὸν τρόπον τοῦτον Βασιλεὺς ᾿Αντίοχος Σίμωνι ἱερεῖ μεγάλῳ καὶ ἐθνάρχῃ καὶ ἔθνει Ιουδαίων χαίρειν. 3 ἐπεί τινες λοιμοὶ κατεκράτησαν τῆς βασιλείας τῶν πατέρων ἡμῶν, βούλομαι δὲ ἀντιποιήσασθαι τῆς βασιλείας, ὅπως ἀποκαταστήσω αὐτὴν ὡς ἦν τὸ πρότερον, ἐξενολόγησα δὲ πλῆθος δυνάμεων καὶ κατεσκεύασα πλοῖα πολεμικά, 4 βούλομαι δὲ ἐκβῆναι κατὰ τὴν χώραν, ὅπως μετέλθω τοὺς κατεφθαρκότας τὴν χώραν ἡμῶν καὶ τοὺς ἠρημωκότας πόλεις πολλὰς ἐν τῇ βασιλείᾳ μου, 5 νῦν οὖν ἵστημί σοι πάντα τὰ ἀφέματα, ἃ ἀφῆκάν σοι οἱ πρὸ ἐμοῦ βασιλεῖς, καὶ ὅσα ἄλλα δόματα ἀφῆκάν σοι. 6 καὶ ἐπέτρεψά σοι ποιῆσαι κόμμα ἴδιον, νόμισμα τῇ χώρᾳ σου, 7 Ιερουσαλημ δὲ καὶ τὰ ἅγια εἶναι ἐλεύθερα· καὶ πάντα τὰ ὅπλα, ὅσα κατεσκεύασας, καὶ τὰ ὀχυρώματα, ἃ ᾠκοδόμησας, ὧν κρατεῖς, μενέτω σοι. 8 καὶ πᾶν ὀφείλημα βασιλικὸν καὶ τὰ ἐσόμενα βασιλικὰ ἀπὸ τοῦ νῦν καὶ εἰς τὸν ἅπαντα χρόνον ἀφιέσθω σοι· 9ὡς δ᾽ ἂν κρατήσωμεν τῆς βασιλείας ἡμῶν, δοξάσομέν σε καὶ τὸ ἔθνος σου καὶ τὸ ἱερὸν δόξῃ μεγάλῃ ὥστε φανερὰν γενέσθαι τὴν δόξαν ὑμῶν ἐν πάσῃ τῇ γῇ. 10 ῎Ετους τετάρτου καὶ ἑβδομηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ ἐξῆλθεν ᾿Αντίοχος εἰς τὴν γῆν τῶν πατέρων αὐτοῦ, καὶ συνῆλθον πρὸς αὐτὸν πᾶσαι αἱ δυνάμεις ὥστε ὀλίγους εἶναι σὺν Τρύφωνι. 11 καὶ ἐδίωξεν αὐτὸν ᾿Αντίοχος, καὶ ἦλθεν εἰς Δωρα φεύγων τὴν ἐπὶ θαλάσσης· 12 ᾔδει γὰρ ὅτι ἐπισυνῆκται ἐπ᾽ αὐτὸν τὰ κακά, καὶ ἀφῆκαν αὐτὸν αἱ δυνάμεις. 13 καὶ παρενέβαλεν ᾿Αντίοχος ἐπὶ Δωρα, καὶ σὺν αὐτῷ δώδεκα μυριάδες ἀνδρῶν πολεμιστῶν καὶ ὀκτακισχιλία ἵππος. 14 καὶ ἐκύκλωσεν τὴν πόλιν, καὶ τὰ πλοῖα ἀπὸ θαλάσσης συνῆψαν, καὶ ἔθλιβε τὴν πόλιν ἀπὸ τῆς γῆς καὶ τῆς θαλάσσης, καὶ οὐκ εἴασεν οὐδένα ἐκπορεύεσθαι οὐδὲ εἰσπορεύεσθαι. 15 Καὶ ἦλθεν Νουμήνιος καὶ οἱ παρ᾽ αὐτοῦ ἐκ ῾Ρώμης ἔχοντες ἐπιστολὰς τοῖς βασιλεῦσιν καὶ ταῖς χώραις, ἐν αἷς ἐγέγραπτο τάδε. 16 Λεύκιος ὕπατος ῾Ρωμαίων Πτολεμαίῳ βασιλεῖ χαίρειν. 17 οἱ πρεσβευταὶ τῶν Ιουδαίων ἦλθον πρὸς ἡμᾶς φίλοι ἡμῶν καὶ σύμμαχοι ἀνανεούμενοι τὴν ἐξ ἀρχῆς φιλίαν καὶ συμμαχίαν ἀπεσταλμένοι ἀπὸ Σιμωνος τοῦ ἀρχιερέως καὶ τοῦ δήμου τῶν Ιουδαίων, 18 ἤνεγκαν δὲ ἀσπίδα χρυσῆν ἀπὸ μνῶν χιλίων. 19 ἤρεσεν οὖν ἡμῖν γράψαι τοῖς βασιλεῦσιν καὶ ταῖς χώραις ὅπως μὴ ἐκζητήσωσιν αὐτοῖς κακὰ καὶ μὴ πολεμήσωσιν αὐτοὺς καὶ τὰς πόλεις αὐτῶν καὶ τὴν χώραν αὐτῶν καὶ ἵνα μὴ συμμαχῶσιν τοῖς πολεμοῦσιν πρὸς αὐτούς. 20 ἔδοξεν δὲ ἡμῖν δέξασθαι τὴν ἀσπίδα παρ᾽ αὐτῶν. 21 εἴ τινες οὖν λοιμοὶ διαπεφεύγασιν ἐκ τῆς χώρας αὐτῶν πρὸς ὑμᾶς, παράδοτε αὐτοὺς Σιμωνι τῷ ἀρχιερεῖ, ὅπως ἐκδικήσῃ αὐτοὺς κατὰ τὸν νόμον αὐτῶν. 22 Καὶ ταὐτὰ ἔγραψεν Δημητρίῳ τῷ βασιλεῖ καὶ ᾿Αττάλῳ καὶ ᾿Αριαράθῃ καὶ ᾿Αρσάκῃ 23 καὶ εἰς πάσας τὰς χώρας καὶ Σαμψάμῃ καὶ Σπαρτιάταις καὶ εἰς Δῆλον καὶ εἰς Μύνδον καὶ εἰς Σικυῶνα καὶ εἰς τὴν Καρίαν καὶ εἰς Σάμον καὶ εἰς τὴν Παμφυλίαν καὶ εἰς Λυκίαν καὶ εἰς ῾Αλικαρνασσὸν καὶ εἰς ῾Ρόδον καὶ εἰς Φασηλίδα καὶ εἰς Κῶ καὶ εἰς Σίδην καὶ εἰς ῎Αραδον καὶ Γόρτυναν καὶ Κνίδον καὶ Κύπρον καὶ Κυρήνην. 24 τὸ δὲ ἀντίγραφον τούτων ἔγραψαν Σιμωνι τῷ ἀρχιερεῖ. 25 ᾿Αντίοχος δὲ ὁ βασιλεὺς παρενέβαλεν ἐπὶ Δωρα ἐν τῇ δευτέρᾳ προσάγων διὰ παντὸς αὐτῇ τὰς χεῖρας καὶ μηχανὰς ποιούμενος καὶ συνέκλεισεν τὸν Τρύφωνα τοῦ ἐκπορεύεσθαι καὶ εἰσπορεύεσθαι. 26 καὶ ἀπέστειλεν αὐτῷ Σιμων δισχιλίους ἄνδρας ἐκλεκτοὺς συμμαχῆσαι αὐτῷ καὶ ἀργύριον καὶ χρυσίον καὶ σκεύη ἱκανά. 27 καὶ οὐκ ἠβούλετο αὐτὰ δέξασθαι, ἀλλὰ ἠθέτησεν πάντα, ὅσα συνέθετο αὐτῷ τὸ πρότερον, καὶ ἠλλοτριοῦτο αὐτῷ. 28 καὶ ἀπέστειλεν πρὸς αὐτὸν ᾿Αθηνόβιον ἕνα τῶν φίλων αὐτοῦ κοινολογησόμενον αὐτῷ λέγων ῾Υμεῖς κατακρατεῖτε τῆς Ιοππης καὶ Γαζαρων καὶ τῆς ἄκρας τῆς ἐν Ιερουσαλημ, πόλεις τῆς βασιλείας μου. 29 τὰ ὅρια αὐτῶν ἠρημώσατε καὶ ἐποιήσατε πληγὴν μεγάλην ἐπὶ τῆς γῆς καὶ ἐκυριεύσατε τόπων πολλῶν ἐν τῇ βασιλείᾳ μου. 30 νῦν οὖν παράδοτε τὰς πόλεις, ἃς κατελάβεσθε, καὶ τοὺς φόρους τῶν τόπων, ὧν κατεκυριεύσατε ἐκτὸς τῶν ὁρίων τῆς Ιουδαίας. 31 εἰ δὲ μή, δότε ἀντ᾽ αὐτῶν πεντακόσια τάλαντα ἀργυρίου καὶ τῆς καταφθορᾶς, ἧς κατεφθάρκατε, καὶ τῶν φόρων τῶν πόλεων ἄλλα τάλαντα πεντακόσια· εἰ δὲ μή, παραγενόμενοι ἐκπολεμήσομεν ὑμᾶς. 32 καὶ ἦλθεν ᾿Αθηνόβιος ὁ φίλος τοῦ βασιλέως εἰς Ιερουσαλημ καὶ εἶδεν τὴν δόξαν Σιμωνος καὶ κυλικεῖον μετὰ χρυσωμάτων καὶ ἀργυρωμάτων καὶ παράστασιν ἱκανὴν καὶ ἐξίστατο καὶ ἀπήγγειλεν αὐτῷ τοὺς λόγους τοῦ βασιλέως. 33 καὶ ἀποκριθεὶς Σιμων εἶπεν αὐτῷ Οὔτε γῆν ἀλλοτρίαν εἰλήφαμεν οὔτε ἀλλοτρίων κεκρατήκαμεν, ἀλλὰ τῆς κληρονομίας τῶν πατέρων ἡμῶν, ὑπὸ δὲ ἐχθρῶν ἡμῶν ἀκρίτως ἔν τινι καιρῷ κατεκρατήθη· 34 ἡμεῖς δὲ καιρὸν ἔχοντες ἀντεχόμεθα τῆς κληρονομίας τῶν πατέρων ἡμῶν. 35 περὶ δὲ Ιοππης καὶ Γαζαρων, ὧν αἰτεῖς, αὗται ἐποίουν ἐν τῷ λαῷ πληγὴν μεγάλην καὶ τὴν χώραν ἡμῶν, τούτων δώσομεν τάλαντα ἑκατόν. 36 καὶ οὐκ ἀπεκρίθη αὐτῷ λόγον, ἀπέστρεψεν δὲ μετὰ θυμοῦ πρὸς τὸν βασιλέα καὶ ἀπήγγειλεν αὐτῷ τοὺς λόγους τούτους καὶ τὴν δόξαν Σιμωνος καὶ πάντα, ὅσα εἶδεν, καὶ ὠργίσθη ὁ βασιλεὺς ὀργὴν μεγάλην. 37 Τρύφων δὲ ἐμβὰς εἰς πλοῖον ἔφυγεν εἰς ᾿Ορθωσίαν. 38 καὶ κατέστησεν ὁ βασιλεὺς τὸν Κενδεβαῖον ἐπιστράτηγον τῆς παραλίας καὶ δυνάμεις πεζικὰς καὶ ἱππικὰς ἔδωκεν αὐτῷ· 39 καὶ ἐνετείλατο αὐτῷ παρεμβάλλειν κατὰ πρόσωπον τῆς Ιουδαίας καὶ ἐνετείλατο αὐτῷ οἰκοδομῆσαι τὴν Κεδρων καὶ ὀχυρῶσαι τὰς πύλας καὶ ὅπως πολεμῇ τὸν λαόν· ὁ δὲ βασιλεὺς ἐδίωκε τὸν Τρύφωνα. 40 καὶ παρεγενήθη Κενδεβαῖος εἰς Ιάμνειαν καὶ ἤρξατο τοῦ ἐρεθίζειν τὸν λαὸν καὶ ἐμβατεύειν εἰς τὴν Ιουδαίαν καὶ αἰχμαλωτίζειν τὸν λαὸν καὶ φονεύειν. 41 καὶ ᾠκοδόμησεν τὴν Κεδρων καὶ ἀπέταξεν ἐκεῖ ἱππεῖς καὶ δυνάμεις, ὅπως ἐκπορευόμενοι ἐξοδεύωσιν τὰς ὁδοὺς τῆς Ιουδαίας, καθὰ συνέταξεν αὐτῷ ὁ βασιλεύς.

16

Abana ba Simoni bahima Kendebeyo

1 Yowane anacirhenga e Gazara, anaciyîsha ali bwira îshe ebi Ke ndebeyo adwirhe akola byoshi. 2 Simoni anacihamagala abagala bakulu oku banali babiri, Yuda na Yowane, anacibabwira erhi: Bene wirhu na nani, kuguma n’enyumpa ya Larha, rhwalwire entambala z’Israheli kurhenga rhuli barho kuhika bunola, n’ebintu byanakagendeka bwinja omu maboko girhu kuhika kanji kanji rhwaba rhwe rhukaziyôkola Israheli. 3 Nkolaga mushosi bunoôa, n’oku burhabale bwa Nnâmahanga mukola mugwerhe emyaka erhali minyi mujage ahali bani n’ahali mwene mukanye mugendilwira ishanja lirhu n’oburhabâle bw’enyanya bube haguma ninyu. 4 Okubundi anacicishoga omu cihugo, balwi bihumbi makumi abiri n’abalwira oku nfarasi bakanya bajilwisa Kendebeyo; banacigeza obudufu aha Modini. 5 Erhi baba bamazukiriza sêzisê zi, banakanya baja ebwa kabanda, lola oku enkumo y’abasirika balambagira n’amagulu, na banyakulwira oku nfarasi, anaciyîsha emunda bali; ci konene omugezi gwabaja ekarhi. 6 Yowane n’abantu bage banacitwa icumbi aha i shiriza lyabo. Erhi babona oku engabo yage yayôbohire okuyikira ogwôla mugezi, anaciyîkira ye wa burhanzi; erhi engabo emulangira, nabo bayîkira enyuma zage. 7 Anacigabanya engabo yage, akerekanya banyakulwira oku nfarasi haguma n’abagenda n’amagulu; ci erhi n’abalwira oku nfarasi b’abasho mbanyi banali banji bwenêne. 8 Banacishekeza emishekera, Kendebeyo anacihimwa ye n’engabo yage. Banji bakumba, batumirhwa okufa n’abasigalaga bagendiyâkira omu nyumpa y’okulwira. 9 Okubundi Yuda mwene wabo Yowane anacitumirhwa; ci Yowane anakungusha abashombanyi kuhika Kendebeyo ahika aha Cedroni ali amayûbaka. 10 Banyakuhimwa bayâkira omu minâra eri omu ishwa ly’Azoti naye anacidûlika lulya lugo muliro. Bantu bihumbi bibiri muli bo banacifa. Yowane anacishubira e Buyahudi n’omurhûla.

Okufa kwa Simoni n’okuyîma kw’omugala Yowane

11 Ptolemeyo mugala wa Abubosi erhi amayîmikwa murhambo w’abalwi, omu kabanda ka Yeriko; ali agwerhe masholo manji na marhale manji, 12 bulyala abaga mukwi w’omudâhwa mukulu, 13 Omurhima gwage gwacivuna bwenene kuli okwôla; alalikira okuba murhambo w’ecihugo, anacihiga okuyîrhira I Simoni n’abagala omu bwenge. 14 Lero Simoni erhi aja arhangula ebishagala bya Yudeya anaciyandagalira e Yeriko, ye n’abagala Matatiyasi na Yuda, omu mwaka gw’igana na makumi gali nda na nda omu mwezi gw’ikumi na muguma gwali mwezi gwa Shebati^m. 15 Mwene Abubosi anacikolêsa obulyalya anacibaya nkirira omu hiyumpa hisungunu hy’okulwira, hiderhwa Doki, yenene wahiyu bakaga. Anacibarheganyizamwo idinye linene, anacifulikamwo abantu. 16 Simoni erhi aba amalimbuka boshi n’abagala, Ptolemeyo anacipamuka boshi n’abantu bage, bacirhuluba emirasano yabo, bacihunikakwo Simoni omu karhî k’idinye, bamuniga ye n’abagala babiri na bambali basungunu. 17 Ahenya ntyôla ebirhahenywa, agalula amabi oku minja.

18 Ho na halya Ptolemeyo anaciyandikira mwami kulya, anacimuhûna mpu amurhumire emirhwe y’okuyîshimurhabâla mpu amuha ecihugo n’ebishagala by’Abayahudi. 19 Anacirhuma e Gazara mpu bagendiyîrha Yowane, anacirhumiza abahongêsa mpu baj’emunda ali mpu bayîshirhôla enfaranga, amasholo na ngasi bindi bya luhembo. 20 Anacirhuma abandi mpu bagendirhôla Yeruzalemu n’entondo y’aka-Nyamuzinda. 21 Ci konene muntu muguma lebe anacibashokolera anajibwira Yowane omu Gazara, okunigwa kw’ishe na benc wabo, anaciyushula erhi: «Anarhumire kuguma abandi mpu bayishikuniga” . 22 Erhi Yowane amanya kulya yeshi afa mungo, anacirhuluba balya bantu balibarhumirwe mpu bamunige, abayîrhisa, bulya ali amanyire oku balonza okumuniga. 23 Ebisigire oku hijiro hya Yowane, cntamhala atuzire, okuhimana ahimine, ebyôgo ayûbasize n’omukolo gwage, 24 lola oku ebyôla byoshi biri biyandike omu bitabu by’obudâhwa bwage, kurhenga amango anabaga mudâhwa mukulu erhi îshe amafaⁿ.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Αʹ 16

1 Καὶ ἀνέβη Ιωαννης ἐκ Γαζαρων καὶ ἀπήγγειλεν Σιμωνι τῷ πατρὶ αὐτοῦ ἃ συνετέλεσεν Κενδεβαῖος. 2 καὶ ἐκάλεσεν Σιμων τοὺς δύο υἱοὺς αὐτοῦ τοὺς πρεσβυτέρους Ιουδαν καὶ Ιωαννην καὶ εἶπεν αὐτοῖς ᾿Εγὼ καὶ οἱ ἀδελφοί μου καὶ ὁ οἶκος τοῦ πατρός μου ἐπολεμήσαμεν τοὺς πολέμους Ισραηλ ἀπὸ νεότητος ἕως τῆς σήμερον ἡμέρας, καὶ εὐοδώθη ἐν ταῖς χερσὶν ἡμῶν ῥύσασθαι τὸν Ισραηλ πλεονάκις· 3 νυνὶ δὲ γεγήρακα, καὶ ὑμεῖς δὲ ἐν τῷ ἐλέει ἱκανοί ἐστε ἐν τοῖς ἔτεσιν· γίνεσθε ἀντ᾽ ἐμοῦ καὶ τοῦ ἀδελφοῦ μου καὶ ἐξελθόντες ὑπερμαχεῖτε ὑπὲρ τοῦ ἔθνους ἡμῶν, ἡ δὲ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ βοήθεια ἔστω μεθ᾽ ὑμῶν. 4 καὶ ἐπέλεξεν ἐκ τῆς χώρας εἴκοσι χιλιάδας ἀνδρῶν πολεμιστῶν καὶ ἱππεῖς, καὶ ἐπορεύθησαν ἐπὶ τὸν Κενδεβαῖον καὶ ἐκοιμήθησαν ἐν Μωδεϊν. 5 καὶ ἀναστάντες τὸ πρωὶ ἐπορεύθησαν εἰς τὸ πεδίον, καὶ ἰδοὺ δύναμις πολλὴ εἰς συνάντησιν αὐτοῖς, πεζικὴ καὶ ἱππεῖς, καὶ χειμάρρους ἦν ἀνὰ μέσον αὐτῶν. 6 καὶ παρενέβαλε κατὰ πρόσωπον αὐτῶν αὐτὸς καὶ ὁ λαὸς αὐτοῦ. καὶ εἶδεν τὸν λαὸν δειλούμενον διαπερᾶσαι τὸν χειμάρρουν καὶ διεπέρασεν πρῶτος· καὶ εἶδον αὐτὸν οἱ ἄνδρες καὶ διεπέρασαν κατόπισθεν αὐτοῦ. 7 καὶ διεῖλεν τὸν λαὸν καὶ τοὺς ἱππεῖς ἐν μέσῳ τῶν πεζῶν· ἦν δὲ ἵππος τῶν ὑπεναντίων πολλὴ σφόδρα. 8 καὶ ἐσάλπισαν ταῖς σάλπιγξιν, καὶ ἐτροπώθη Κενδεβαῖος καὶ ἡ παρεμβολὴ αὐτοῦ, καὶ ἔπεσον ἐξ αὐτῶν τραυματίαι πολλοί· οἱ δὲ καταλειφθέντες ἔφυγον εἰς τὸ ὀχύρωμα. 9 τότε ἐτραυματίσθη Ιουδας ὁ ἀδελφὸς Ιωαννου· Ιωαννης δὲ κατεδίωξεν αὐτούς, ἕως ἦλθεν εἰς Κεδρων, ἣν ᾠκοδόμησεν. 10 καὶ ἔφυγον εἰς τοὺς πύργους τοὺς ἐν τοῖς ἀγροῖς ᾿Αζώτου, καὶ ἐνεπύρισεν αὐτὴν ἐν πυρί, καὶ ἔπεσον ἐξ αὐτῶν εἰς ἄνδρας δισχιλίους. καὶ ἀπέστρεψεν εἰς τὴν Ιουδαίαν μετὰ εἰρήνης. 11 Καὶ Πτολεμαῖος ὁ τοῦ ᾿Αβούβου ἦν καθεσταμένος στρατηγὸς εἰς τὸ πεδίον Ιεριχω καὶ ἔσχεν ἀργύριον καὶ χρυσίον πολύ· 12 ἦν γὰρ γαμβρὸς τοῦ ἀρχιερέως. 13 καὶ ὑψώθη ἡ καρδία αὐτοῦ, καὶ ἐβουλήθη κατακρατῆσαι τῆς χώρας καὶ ἐβουλεύετο δόλῳ κατὰ Σιμωνος καὶ τῶν υἱῶν αὐτοῦ ἆραι αὐτούς. 14 Σιμων δὲ ἦν ἐφοδεύων τὰς πόλεις τὰς ἐν τῇ χώρᾳ καὶ φροντίζων τῆς ἐπιμελείας αὐτῶν· καὶ κατέβη εἰς Ιεριχω αὐτὸς καὶ Ματταθιας καὶ Ιουδας οἱ υἱοὶ αὐτοῦ ἔτους ἑβδόμου καὶ ἑβδομηκοστοῦ καὶ ἑκατοστοῦ ἐν μηνὶ ἑνδεκάτῳ (οὗτος ὁ μὴν Σαβατ). 15 καὶ ὑπεδέξατο αὐτοὺς ὁ τοῦ ᾿Αβούβου εἰς τὸ ὀχυρωμάτιον τὸ καλούμενον Δωκ μετὰ δόλου, ὃ ᾠκοδόμησεν, καὶ ἐποίησεν αὐτοῖς πότον μέγαν καὶ ἐνέκρυψεν ἐκεῖ ἄνδρας. 16 καὶ ὅτε ἐμεθύσθη Σιμων καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ, ἐξανέστη Πτολεμαῖος καὶ οἱ παρ᾽ αὐτοῦ καὶ ἔλαβον τὰ ὅπλα αὐτῶν καὶ ἐπεισῆλθον τῷ Σιμωνι εἰς τὸ συμπόσιον καὶ ἀπέκτειναν αὐτὸν καὶ τοὺς δύο υἱοὺς αὐτοῦ καί τινας τῶν παιδαρίων αὐτοῦ. 17 καὶ ἐποίησεν ἀθεσίαν μεγάλην καὶ ἀπέδωκεν κακὰ ἀντὶ ἀγαθῶν. 18 καὶ ἔγραψεν ταῦτα Πτολεμαῖος καὶ ἀπέστειλεν τῷ βασιλεῖ, ὅπως ἀποστείλῃ αὐτῷ δυνάμεις εἰς βοήθειαν καὶ παραδῷ τὴν χώραν αὐτῶν καὶ τὰς πόλεις. 19 καὶ ἀπέστειλεν ἑτέρους εἰς Γαζαρα ἆραι τὸν Ιωαννην, καὶ τοῖς χιλιάρχοις ἀπέστειλεν ἐπιστολὰς παραγενέσθαι πρὸς αὐτόν, ὅπως δῷ αὐτοῖς ἀργύριον καὶ χρυσίον καὶ δόματα, 20 καὶ ἑτέρους ἀπέστειλεν καταλαβέσθαι τὴν Ιερουσαλημ καὶ τὸ ὄρος τοῦ ἱεροῦ. 21 καὶ προδραμών τις ἀπήγγειλεν Ιωαννη εἰς Γαζαρα ὅτι ἀπώλετο ὁ πατὴρ αὐτοῦ καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ, καὶ ὅτι ᾿Απέσταλκεν καὶ σὲ ἀποκτεῖναι. 22 καὶ ἀκούσας ἐξέστη σφόδρα καὶ συνέλαβεν τοὺς ἄνδρας τοὺς ἐλθόντας ἀπολέσαι αὐτὸν καὶ ἀπέκτεινεν αὐτούς· ἐπέγνω γὰρ ὅτι ἐζήτουν αὐτὸν ἀπολέσαι. 23 Καὶ τὰ λοιπὰ τῶν λόγων Ιωαννου καὶ τῶν πολέμων αὐτοῦ καὶ τῶν ἀνδραγαθιῶν αὐτοῦ, ὧν ἠνδραγάθησεν, καὶ τῆς οἰκοδομῆς τῶν τειχῶν, ὧν ᾠκοδόμησεν, καὶ τῶν πράξεων αὐτοῦ, 24 ἰδοὺ ταῦτα γέγραπται ἐπὶ βιβλίῳ ἡμερῶν ἀρχιερωσύνης αὐτοῦ, ἀφ᾽ οὗ ἐγενήθη ἀρχιερεὺς μετὰ τὸν πατέρα αὐτοῦ.

---

 ^a1.1 Ecihugo c’e Kitiyima co cihugo c’ebuzikiro bw’izûba bw’e Palestina: Bene Cipro, abantu b’omu cihugo c’Abagereki, ci bwenene ab’e Macedoniya.

 ^b1.7 Aleksandro mukulu, ali mugriki ahima bene Persi omu mwaka gwa 334 embere ly’okuburhwa kw’omucunguzi.

 ^c1.10  Epifani: lishembano liyerekine obucibonyi bw’Antiyokusi. “Epi” kuderha “enyanya”, “faneo”, lidesire “muntu olonza okuboneka enyanya ly’abandi, ye CIBONE.

 ^d1.64 https:www.academic-bible.com/en/online-bibles/septuagint-lxx/read-the-bible-text/ (10/02/2020)

 ^e2.26 Obushiru bw’amarhegeko: Lola Mib 25, 6-15; Lul 106, 30.

 ^f2.42 Abanya-Sideni: Ngabo y’Abayahudi balishimbire amarhegeko.

 ^g10.20 Yasoni agula obudâhwa: 2 Mak 4, 7-10: Yonatani ahabwa ecikono c’okuba mudâhwa mukulu ci kone arhaciberanaga nsiku nyinji, bakamunyagaco ngasi mango: 10,47; 11,24; 11,57.

 ^h10.34Oyo mwami alonza okurhebêba Yonatani bulya !ayumvirhe Aleksandro amamukomakwo obwira; Oli Yonata oli olubaga lwage barhayemeraga okurhebwa

 ⁱ10.34 10, 57: Bajira obuhya oitlu mwaka gwa 150 embere z’okuburhwa kwa Kristu. Omwana wabo ye Antiyokusi VI: Lola 11,39.

 ^j11.37 Entondo ntagatifu yo ntondo ya Siyoni.

 ^k11.39 Trifoni, ali muntu orhalama omu bushinganyanya. Lola 13, 31.

 ^l13.41 Mwaka gwa 170: Elipanda lyaba omu mwaka 140 embere ly’okuhurhwa kwa Kristu.

 ^m16.14 Omwezi gwa Shebati gwo mwezi gwa burhanzi na gwa kabiri g’e mwaka gwa 134 embere ly’okuburhwa kwa Yezu Kristu.

 ⁿ16.24 Kurhengaho, rhukola rhumanyire enganiro y’Abayahudi omu citabu ca muntu muguma izîno lyage Yozefu. Ecitabu ca Makabeyo cihwire n’omurhondero gw’obudâhwa bwa Yowane Hi­rkani, Mudâhwa mukulu wa burhanzi omu mulala gw’Abahasimoni (134-104 embere ly’okubu­rhwa kwa Yezu Kristu). Abana ba Yowane Hirkani barhegeka kuhika mwaka gwa 63 embere ly’okuburhwa kwa Yezu Kristu.