Cette langue négligée au Congo par l’introduction du français et du swahili devrait maintenir la primauté dans le lien culturel des locuteurs pour qu’ils dialoguent avec les cultures nouvelles et non s’aliéner pour ne pas parler la langue d’origine.
This language is neglected in DRCongo. It has become an Endangered Language, from the introduction of French and Kiswahili languages. It should be better to recover it as one of the heritage of the humanity.
Olu lulimi lw’amashi luderhwa omu mahanga na bihugo binji, lukwanine okushashulwa n’okubikwa omu murhima, omu irhwe n’omu byuma ordinateur.
Rhulongereze rhumanye mangaci baluhekaga emahanga. Bohe kwo baciderha Nnâmahanga mpu Mungu na Shetani bamuderhe mpu Lyangombe.
Nkaba oku lwa Ntalumanga wa Banyabeleji na Banyadachi lyo bahekagwa bunja e lubungo, kandi abe erhi mira bajagayo okulusa amaso gabo.
Mpu banji Banyakamerun baba e Namibia bahekagwa na Ntalumanga wa Banyadachi.
Rhutuluke rhukalalika aba Bashi eka emwirhu lyo rhukamanyana.
DÉBAT SUR L’ARTICLE
Quelqu’un me dit:
« Mais je continue à ne pas comprendre le grand titre non plus, je cite:
“Mashi langue internationale au Congo, en Zambie, en Angola, en Namibie, même au Nigéria mais langue en disparition chez les Bashi du Congo”!
Cest un constat ou un souhait?? Ni l’un ni l’autre semble correct! »
Je lui réponds:
« C’est un constat, c’est la conception du mot internationale que tu ne réussis pas à comprendre car pour toi « nation » veut dire les habitants des territoires créés par la conférence de Berlin en 1885. Revois ta sociologie et le livre de Munzihirwa, « l’intégration de la nation Shi », pour comprendre que les frontières de Berlin ont regroupé en Etats beaucoup de nations. Mais dans un État moderne il y a plusieurs nations que le colonisateur a appelées tribus.
L’internationalité d’une langue comme le Cibemba , le Tchokwe, le Lunda, le kikongo etc … le mashi, consiste à être parlé dans 2 ou plusieurs Etats ».
Il reprend
: Je n’avais aucune pré-compréhension, je voulais comprendre ce que tu voulais dire, car ce constat ne me semblait pas vrai ( je ne savais pas que le Mashi était une langue parlée au Nigeria et en Namibie, …)!
2. Je n’avais pas non plus cette compréhension (elle doit être unique à Munzihirwa) que le Bushi était une NATION au delà d’un sens figuré! Dans ce cas les mots “interregional”, interprovincial, intercontinental, inter-éthique, international, …sont donc des mots interchangeables! Si c’est cela c’est étrange »
Je reprends:
» Exact! C’est comme le mot famille et le mot Maison dans la Bible.
C’est pourquoi une sociologie en langue étrangère est toujours plein d’équivoque car une langue ne traduit pas exactement une autre.
Toutes les éthnies africaines étaient des nations avant Berlin 1885″.
Il reprend:
Avant Berlin, ton article qui porte ce titre est 150 ans après Berlin, et est écrit en français moderne! Ce sens n’est ni comprensibile ni acceptable à personne aujourd’hui!
D’autant plus que le mashi comme langue, ni dans son histoire lointain ni actuel, n’était jamais parlé ni en Namibie ni au Nigeria (a moins qu’un Mushi immigrant se trouvant occasionnellement dans cette zone!
Zone, un autre mot à définir! Il y’a aussi le mot « région » qui change de signification selon la politique. Le mot territoire est aussi ambiguë.
Israël était une nation mais pendant la domination c’était la province de Juda. A la mort de Hérode le Grand, les Romains appellent les différentes régions israéliennes des tetrarchies.
Les Bashi déportés ou partis pour trouver patirage large ont certainement internationalisé la langue. Nous ne pouvons pas prétendre connaitre l’histoire de nos peuples d’avant les frontiè de Berlin sans faire de recherches.
Si vous gardez la Conférence de Berlin comme le début de L’histoire et ces conception de rapport sociétal vous ne comprendrez pas mon article.
Prétendre connaitre l’histoire des nos peuples avant Berlin sans faire des recherches est hasardeuse .
Ce qui a piqué ma curiosité est de voir sur net qu’il y a la langue Mashi au Nigéria, en Angola, en Zambie et en Namibie sans même cité le Congo Kinshasa. Alors j’ai écrit « mashi ». Voici qu’on me dit que c’est une de nombreuses langues de la République Démocratique du Congo.
A la plus grande surprise, je vois un » Jesus Film ( zambia, Angola, Namimia). En utilisant mes écouteurs je sens que ceux qui ont fait ce film ont un accent et un vocabulaire mashi authentique. Sauf Dieu qu’ils appellent Mungu et Satan est appelé Lyangombe.
Or j’avais déja lu un article qui disaitt au Camerounais d’évoluer dans l’unité au lieu focaliser sur Nord et Sud. Il a dit que beauoup de Camerounais sont allés en Namibie pendant que l’Allemagne contrôlait les deux pays. Alors être du nord du sud n’empêche pas d’avoir les mêmes origines et la configuration actuelle mérite d’etre respectée.
Vous paraissez ignore’ que les Bashi figurent meme dans la bible dans « nombre chapitre 26,verset 58.En francais ils ecrivent les Mushites.Par contre en Swahihi c,est bien precis »kabila la wa Mushi.Donc c,est un peuple noble avec sa noble langue le mashi.
J’ai déja fait un article
ABASHI BALI BENE LEVI OMU BIBLIYA
Erhi rhwakasoma omu Citabu c’Olubungo rhwanayumva ntya: »
« Na bagala ba Merari bo: Mehali na Mushi. Bwo bùko bwa Levi obwo
omu kushimba amaburhwa gabo ». Erhi rhwaka soma ecitabu ca Bene Levi omu Bibliya na ngasi ngeso z’Abashi kuzigerere oku ngeso z’Abayahudi rhwanabona oku binji bishushine ciru akaba emyaka yamalunda kurhenga eco citabu cayandikagwa. Rhuyishi oku olwishi lugera omu ishwa lya Edeni lunaj’ebwa Cihugo ca Kush co cihugo c’Abantu biru, ciba mwo amasholo n’ebindi by’omu budaka. Bulya Bene Levi barhagwerhe lyabo lyabo ishwa ci balamaga oku kukolera olubaga n’okuba bakag’ikola oburhumisi bw’obugashanize , erhi hagera mwaka minji baja eyi n’eyi. Nkaba co cirhuma Abashi bali omu bihugo binji bya Afrika. Omu citabu cani ca » Monothéisme africain. Chance d’un dialogue oecuménique et interreligieux », nayerekine oku Abahebraniya bajaga e Kanani kurhenga e Misiri -Afrika, Musa wakuliraaga aha bwami bw’e Misiri ye wabayigirizagya okuharamya Nyamuzinda muguma yene. N’Abashi, caba Banyaafrika banji, bayishi kurhenga mira erhi muzungu arhasing’iyisha oku Nyamuzinda aba muguma yene. Rhwanayumva oku oyu MUSHI mulumuna wa Mahali mwene Merari w’omu buko bwa Levi ( Ex 6, 19) ye cisiki c’Abashi, ye barhengagakwo. Balamire nsiku barhegekwa ngasi mulala na bashakuluza kuhika hayisha abami barhengaga e Rwindi. Rhwanasoma oku Abami bayishaga omu hitabu hya Munzihirwa Mwene Ngabo Christophe, « Pouvoir royal et idéologie. Role du mythe, des rites et des proverbes dans la monarchie précoloniale du royaume de Kabare (Zaire), in Jounal des Africanistes 22 (2002) 227-261. Yumvagi oku abami b’ahaderhwa amashi, Bushi cihugo ca Bashi, bayishaga.
1. Le mythe fondateur du Bushi-Kabare
https://youtu.be/u 79FDzMAOGE
Voici notre traduction en mashi du mythe fondateur du royaume de Kabare, présenté parMunzihirwa[1]:
Erhi Kashiga-Kadorho bo na mukage Namuhôye bahika e Lwindi – barhengaga emahanga- bàli badukula nka Baharàbu.
Erhi bahika, bacifulika e muzirhu, hofi n’ishwa lya Nnalwindi, âhingagamwo obulo.
Ngasi lusiku, bâkàgilya kuli obwo bulo.
Mwambali wa Nnalwindi abona oku obulo buli bwarhologolwa n’abarhamanyîkîni.
Banakaziyorha bashubirira ebyo, lero lusiku luguma Nnalwindi bo na mukage n’omwabali omuhingira balamukira mpu bajigwarha ecishambo.
Erhi bahika aha ishwa, barhimana bantu babiri badukula n’omurhwa.
Abo barhondera okudirhimana n’okuhûna obwonjo.
Mwambali wa Nnalwindi abwira nnawabo mpu arhayirhe abo bantu badukula ntyo.
Nnalwindi abababalira anabaheka emwage.
Kashiga-Kadorho aburhaga Nnaburhinyi, Nnaninja, Kabare, Kadusigombena Nyibunga mwali wabo.
Ci kwone, Kashiga-Kadorho ayinjibana bo na mwali wa Nnalwindi. Lusiku luguma nnamuyere arherûka ababusi bage, acihà Kashiga-Kadorho. Lero baburha Mwacînda. Buzinda baburha abandi bana : Kalunzekami na Nnamûfà.
Muli abo bana boshi, Kashiga-Kadorho acishoga Kabare mpu yemwana wanayîme, lero Kashiga-Kadorho anacifâ. Bamubisha e Lwindi.
Kabare arhenga e Lwindi boshi na nnina n’abalumuna.
Omu njira, erhi Nnamuhôye ahika oku ntondo z’e Burhinyi, ayereka abagala ecidekera c’e Bushi anababwira erhi: “era munda eba abantu b’omurhûla, mujeyo”. Anacifâ n’abwo Kabare n’abalumuna bajirihiva.
Obwo Nnamûfà na Mwacînda babisha nnina, n’obwo obworhere buhanzize abana okudekereza nnina omu nshînda. Erhi Kabare n’ababo barheng’ihîva, balòngôza Nnamûfà na Mwacînda mpu carhumaga babisha nnina.
Erhi bahika aha Nyihemba (Rubîmbi), mwambali wabo ayîrha ensîmba. Bene Kasiga-Kadorho, erhi bagaba ensîmba bagaba n’emilala (bûko bwangasi baguma).
Abana baburhagwa na Nnamuhôye baba: Kabare, Nnaninja, Nnaburhinyi, Kadusigombe na mwali wabo Nyibunga. Bo basima okuyoca enyama, lero babaha erya Banyamwoca.
Abana baburhagwa na mwa Nnalwindi balya enyama mbishi. Okuba mirhubu kwarhuma babalòngôza: “Mwajizire mabi gabiri: burhanzi mwabishire nyâma mwamagal’ilya enyama mbishi. Kurhenga ene, omwânya gwinyu kukolakukabisha abâmi kone n’okulânga ecûsho cabo lwo luvûmbu”. Mwacînda yo nkomokà y’omulala gw’aBanyaMubira, Kalunzekami anacifâ na Nnamûfà ashuba ishe w’aBanjoga.Ye waburhaga Nabwanda. Nabwanda ye bisha abâmi, Nyakajungulu yehe ye lânga oluvûmbu.
Kabare aj’iyubaka e Musûsù na Nnaburhinyi aja e Burhinyi. Nnanînja aja e Nînja.
Lusiku luguma, Bujwera ahâ Kabare engoko. Lubakà[2] ashiha eyo ngoko anayibalalana. Kabare ayikulikira kuhik’e Mwogo. Ho lubakà ayirhogîze erhi yafîre. Kabare ayûbaka aha Luvûmbu.
Lusiku luguma, Kabare abugâna bambali ba Naluniga babiri, omurhwa n’omushi, bali bacidudumira okubula obushinganyanya kwa nnawabo. Ababwira erhi: “Ow’ehyage ow’ehyage; omunyi ehyage, n’omugale ehyage”. Abo bashizi basima obwobugula bwa Kabare. Ci kwone Kabare na Kadusigombe barhang’ishiga Naluniga. Lero lusiku luguma, Kabare ali aha bwami, Naluniga ahuluka mpu alola akantu kalebe. Kabare adamala oku ntebe y’obwâmi. Engoma zahuluza zone na ntaye ozihumireko, lero olubaga lwakoma kagasha, mpu lwamabona mwâmi muhyahya. Erhi Naluniga agaluka ayemêra ebyabîre anashiga.
Obwo, abantu barhondera okuderha mpu: “Rhushîmbe (rhushige) aba balondana. Bagwerhe enkafu, bayish’ikarhuha amarha n’amahemba. Ntyo Kabare ahinduka mwâmi w’e Bushi, arhola izino lya Nnabushi, kwo kuderha nnawabo ecihugo coshi.
Naluniga ashuba mujînji, agwerhe ebikono, ye n’iburhalyage. Arhakahumwako, arhakana tumirhwa. Owamuhumako ibala lyanamugwarha. Kurhenga aho, omulala gwage gwo gubisha abâmi.
Kabare afâ, asiga Cifundagombe.
Cifundagombe arhegeka bwinja n’obugula. Erhi afâ Cihanga ayîma.
Erhi aba amayîma, ahêka mwîshe Kadusigombe e Rwanda.
Cihanga ayanka Mwa Kahago. Aburha Cirembebwa. Cirembebwa aburha Kasheze na Cabula.
Cabula aburha Nshuli-lujo.
Nshuli-lujo aburha Kagâku.
Kagâku aburha Ngabwè.
Ngabwè aburha Kabale-Kaganda.
Kabale-Kaganda aburha Mushimbe.
Mushimbe aburha Cigaba-Muhôye na Muhôye.
Muhôye aburha Kamomè.
Erhi Muhôye afâ, arhanacigwarha mwana, ci mukage Cinyere-Nankondo àli ndà.
Cigaba-Muhôye arhambula Obushi omu kulinda omukana mwâmi asigaga aburhe.
Erhi Cigaba-Muhôye abona oku Abahâya bali balinda okuburhwa kw’omwana, àlalira oku ayirha oyo mukazi oku arhaciburhà.
Lusiku luguma, nyamukazi aja nshâli e Nyamubandà erhi guciba muzirhu, amugwarhirayo, amubera endà, acikebwa mpu afîre, amusiga. Cinyamukazi arhal’icirhengamwo omuka.
Obulà n’omwana bya dungadunga oku idaho.
Oku akola agwishire oku idaho, ayumva emihwalenga y’embasha omu muzirhu. Yali mbasha y’owakuba emirhi.
Ayakûza n’izu liri buhuba: “We mulume wakonda embala, oyishe nkubwire”.
Oyo mulume erhi ye Nniganda akag’ikuba emirhi ayocamwo amakala bulya àli mutuzi.
Nniganda asômerwa okuyûmva ery’izù omu muzirhu.
Acikanyakanya k’irumè, aja ashegera emunda izù lyakag’irhenga.
Erhi ahika ho, arhimâna nyamukazi alambizize aha nshi, obulà n’omwana byadungadunga oku idaho.
Erhi nyamukazi amubona amudosa erhi: “We ndi ?”
Naye erhi: Nie Nniganda”.
Nyamukazi, erhi: “Yaga Nniganda, rhôla oyu mwana.Omubagalire. Omulere; mwâmi w’Abahâya oyu. Nawe anacikulere”.
Nniganda arhungwa erhi kurhamanya kurhi abiheka kurhuma.
Lero alangira omukazi w’omurhwa ali akulula ebyula by’emitudu agend’ijiramwo emigozi.
Nniganda amukema mpu amurhabale.
Barhabalana, omwana bamukulula, aburhwa.
Ago go mango nnina arhenziragemwo omûka.
Olya murhwa-kazi aheka omwana emwage.
Oyo mwana bamuhà erya Kamomè (oyu barhulûlaga nnina).
Kurhenga ago mango, nk’omugoli ali ndà hofi kuburha, banalonze omurhwa-kazi amugwase.
Nniganda naye bulya ali mutuzi bamuha omukolo gw’okutula Walengera na Kanyundwè.
Kwo omukolo gwage gwarhangiraga ntyo.
Erhi bahisa omwana ekà, Niganda ahisa omwanzi oku barhambo b’e Buhâya.
Ababwira ebyagezire byoshi. Boshi bayakûza mpu: “Rhugwerhemwâmi! Rhugwerhe mwâmi”!
Banacibwira Nniganda mpu: “Olibirhe duba, ozibe amazîko ofulike oyo mwana bulya Cigaba-Muhôye alalire okumuyirha kulya anayirhaga nnina. Ntaye wanyagaga oyo mwana akashambala kage, yene mwâmi”.
Erhi Cigaba-Muhôye, ayumva oku nyamukazi asizire omwana ocizîne, alibirhira emwa olya murhwa-kazi mpu aj’iyirha Kamomè.
Erhi nyamurhwa-kazi abona Cigaba-Muhôye ayahagire, ahira Kamomè hofi n’amasiga. Amubwikira ebyûla by’emimbarhi agal’imubagalira akola wamwera mwera nka wage.
Erhi Cigaba-Muhôye abona ehyana hizìnzire nka hya murhwa, arhacishîbiriraga agaluka acikebwa mpu bamurhebire.
Bashub’ibwira Cigaba-Muhôye mpu: “K’orhamanyiri okubàyakîze Kamomè e Lwege” ?
Ashuza, erhi: “Muleke njeyo ndabe”. Anacilibirhira eyomunda.
Erhi Nnalwege ayûmva oku Cigaba-Muhôye ayîruka, afulika Kamomè oku cirhala.
Oku Cigaba-Muhôye anahika ntya, arhondera ashaka Kamomè. Ntaho arhafundaga olunu.
Erhi ayunama idako ly’ecirhala, Kamomè ayoboha ashubala.Cigaba-Muhôye abona nka mishi garhonya.
Nnalwege amurhangira amubwira, erhi: “Okuli, waliha olimuny’iragi. K’orhishi oku eno munda e Lwege, enshuha zeno zinakarhoza ogwomulenge zikayegerwa n’omuntu w’iragi omu kalamo kage” ?
Cigaba-Muhôye ashubira emwage obwo.
Abahâya bashub’irhôla Kamomè bashub’imufulika emwa Abarhwa.
Bashub’ibwira Cigaba-Muhôye, mpu: “kandi Kamomè ali emw’Abarhwa”. Alibirha mpu aj’imurhôla.
Ahika amango gakwanine, erhi Kamomè ali haguma n’abanabarhwa baherhe bashaka embeba omu burheme. Oku bali basharha, Cigaba-Muhôye arhondera okuj’alengereza abana oku mvîri muguma muguma.
Erhi Cigaba-Muhôye ayegera hali Kamomè, amubona ashurha embeba akarhi. Ayirhôla ayilikira ekanwa akola ayinunugurha omwamba.
Erhi Cigaba-Muhôye abona ntyo, aderha emurhima, erhi: “Ntacirhamya nayegera hira, arhali w’okubûko bwirhu ola; akwanine abe mwana wa murhwa”. Ashubira e mwage.
Oku bundi Abahâya babwira Cigaba-Muhôye mpu: “Waliha, rhwayabirwe, oguke orhenge hano oj’iyubaka e Murhonda (Ludeka)”.
Erhi ayubaka eyo, Abahâya baj’ilonza Kamomè, bamulerha e Cirhwabaluzi (Kalulu).
Bashub’ibwira Cigaba-Muhôye mpu: “Olâze Kalyamahugo omunguli, ohiremo n’enyama rhurherekêre enâma.
Erhi obudufu bukula, bakûla erya ngoma (Kalyamahugo) n’eryanyama mpu babirhûle, bajishigamwo Kamomè wali e Cirhwabaluzi.
Erhi Cigaba-Muhôye ayûmva engoma ehubuliza, ageramwo omusisi. Abugana akola ali yene boshin’omurhwa wage Mako.
Erhi Abahâya baba bamayîmika; babona oku babuzire empembe. Bacidôsa mpu:“Ndi warhuhisakwo eco cirugu wani ?”
Nnembule abashuza; erhi: “Empembe, rhwayihisa”.
Boshi bashuza mpu: “Okarhulerherayo, erhi we ntwali ntanzi omu bashi bamwâmi”.
Nnembule aharhulira emwa Cigaba-Muhôye. Erhi ahika abwira Cigaba-Muhôye, erhi: “Yagirwa, woyu wasigirage wene, Abahâya bacihindwire, kurhigi wajira ?
Cigaba-Muhôye amushuza erhi: “Ntamanyiri wani, cikwone, mbwiraga kurhinkwanine njire”. “Buzira kurhindira, gwarhi Cigaba-Muhôye. Hano omushekera guhubuliza, abantu bashagamuka, lyo rhwalola kurhi rhwajira”.
Nnembule arhôla empembe ayibûha bwenene kwarhuma izu lyahika eCirhwabaluzi. Bulya Cigaba-Muhôye âli alangalire Nnembule amwishingira. Lero Nnembule anyonyokana erya mpembe ashubira emwa Abahâya.
Erhi Cigaba-Muhôye abona oku Nnembule anamurhebire, ayaka ho naho, bo namukage n’omurhwa wage.
Ci erhi ahika aha Marheme, akayûla. Abwira omurhwa wage mpu asinge omuliro.
Nyamurhwa arhôla obusingo. Mpu asinga, n’amaboko gakaywire, embono yamuyabiza, arhahashaga okushigisha.
Erhi nnawabo abona oku nyamurhwa amayabirwa, ayômola engorho yage amuyirha,erhi: “Orhashizirwi erhi arhanashizirwi”.
Ishûngwe lya Cigaba-Muhôye lyarhogera oku idaho.
Erhi kugera nsiku nka zinga, Abazibaziba bageraga aha Marheme barhôlalirya ishûngwe balihekera mwâmi Kamomè.
Erhi Mako aba amafà, Cigaba-Muhôye bo na mukage babirindikanya, baja eBigega (Bisunzu) yo banaherire.
Kamomè arhenga aha Cirhwabaluzi aj’iyûbaka e Luvûmbu. Yo afirire anasiga omwîmo ye Mushema.
Erhi Mushema ayîma ajira Mwishi-Kabungu mufumu wage.
Mwene Mwishi-Kabungu erhi akômera aha bwami. Lero budufu buguma olya mwana arhenga aha Bwâmi mpu ajihûna ebiryo emwabo. Al’ifumbasire itumu.
Omu njira, abugana omugashano. Agulekera lirya itumu anaguyirha.
Erhi buca, abagezi babona gulya mugashano, n’itumu lyamwâmi aha burhambi. Baderha mpu: “Rhwabwine mwene Mwishi-Kabungu afumbirhe eri itumu. Ye wayisire omugashano. Naye akwanine afe bulya omugashano aba muluzi orhakayirhirhwa hofi n’obwami.
Ogwo musole gwalegwa bwenene kuhika mwâmi alinda ayemera oku nyamusole ayirhwe.
Erhi Mwishi-Kabungu amanya oku omugala anafire, alalira oku acihôla. Ago mango erhi Abalumbu bali eNnînja. Ajayo, aja irhigi nabò mpu banige mwâmi Mushema.
Abakomêrheza, erhi: “Hanorhuhika hofi n’olubanda lwa Mukaya, mucifulike omu cishushu. Niehe nayish’ilerha mwâmi Mushema ayish’iyôga. Hano akola ali omu mîshi, hofi ninyu, mushagamuke mumugwiririze.
Mwishi-Kabungu agenda anabwira Abahâya, erhi: “Irhondo sezi, rhuheke mwâmi e Maziba rhuj’imushukula. Rhuheke n’omugala Cirembebwa. Ci rhurhahekaga byoji”.
Erhi bahika e Maziba, Mwishi-Kabunga aja omu lwishi bo na mwâmi. Abalisigire elwimana, bakarhîmba engoma.
Erhi Abalumbu bayûmva engoma zalaka, bashagamuka, bagwiririza Mushema, bamutwa irhwe banalihêka.
Bambali ba Mushema bayâka. Abashombanyi balonza bagwârhe na Cirembebwa mpu bamunige. Larhi wani abalusha magulu bulya aciri musole.
Abona oku ahika aha Makoma (Cinyamuzigi). Obwo Cigwira w’e Mulenge amuheba omu bwârho anamuyikiriza oku Ishungu.
Erhi Abalumbu babona barhamuhisirikwo, baderha mpu: “Ako kabâle (bwârho) kawe kakucizize”.
Kurhenga aho, izînolya Kabâle (Kabare) lyamunanîra lwôshi. Erhi ahika oku Ishungu, arhaberagako kasanzi, ayikirira e Rwanda n’erhi agaluka ashubira oku Ishugu.
Hagera myaka ibiri. Ecizômbo cazûka e Buhâya. Walire arhenga e Buhâya aja oku Ishungu erhi adwirhe enyîbo aj’ishundamwo.
Erhi ahika, ashimânayo Kabare. Erhi agaluka, ashambalira nnina wa Kabare, ye Naciboha-Mpana, oku omugala aba oku Ishungu.
Ago mango, erhi mwâmiw’e Rwanda anyazire ecihîmbi c’Irhambi n’ecihîmbi c’e Buhâya kuhika oku lwishilwa Murhundu. Ecindi cihîmbi c’Obuhâya cali omu maboko ga Luba-Cilumba (Munyambiriri); ye waliyîmire mulico.
Erhi Abalumbu baba bamagenda, Lukara, mwâmi ntwali w’Ahavu, alalira okurhêra obwâmi bw’e Rwanda. Ali erhi akola arhambula Ijwi ly’ifò. Yo arhonderire entabala y’okuja e Cinyaga.
Ago mango, oku lwamwâmi Ndahiro, Olwanda lwali nka luhehîre. Lukara arhahumaga engabo za Ndahiro mashigisha abiri. Abalya ishwa lirhali linyi. Ci aye! Afira eyo Rwanda. Olufulwa murhibukira. Ruganzu, mwene Ndahiro yali ntwali kulusha ishe. Akangalika Abahavu abaseza okushubira e Bushi.
Ci ogwo murhûla gwajamwo akashaba g’ebirha ekarhi k’Abahâya n’Abahavu. Oku buhabuzi bwa Lukara,mwene Bihako, Abahavu batundirika Abahâya olunda lw’ifò banagwarha ntondo nyinji kurhaluka aha Murhundu.
Erhi hagera myaka minji y’akadugundu, Abahâya bahûna oku mwene Mushema agaluke. Ago mango erhi akola aba e Kaziba anali amayanka Namponda-Majiri, mwali Najiri mwâmi w’eKaziba.
Nyakalege ye wali Mushamuka mukulu omu Buhâya, alalika ababo omu ihano mpu bagalule Kabare ekà banamuyimike mwâmi.
Obwo Kabare agaluka anayûbaka aha Luvûmbu. Ye wasingaga irhegeko n’entonde kanye z’okuyîmika n’okuhâna akashambala. Abusire bagala basharhu: Nabuhanga, Kagweshe na Kamahaha. Abagala bamurhabala, agalihya ishwa lyage lunda lw’enyanya.
Kamahaha ayima omu b’ishe. Aburha Kaciko-Kabuye na Batahakana. Ago mango Kamahaha na Kagweshe balwa. Eyo ntambala yabo yo yarhumire buzinda obwâmi buberwamwo bigabi bibiri (Kabare na Ngweshe). Kamahaha anacifâ, abishwa e Luvûmbu.
Batahakana ayîma omu b’ishe. Erhi kugera myaka misungunu ayîmire, afâ, Mwerwe ayîma omubyage.
[1] Munzihirwa C., Pouvoir royal et idéologie. Rôle du mythe, des rites et des proverbes dans la monarchie précoloniale du royaume de Kabare (Zaïre), in Journal des africaniste 22 (2002) 227 – 261, in http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/jafr_0399-0346_2002_num_72_1_1297 (26 – 3 – 2014)
[2] Notons ici que Munzihirwa parle de lubakà (épervier), tandis que Nkoranyi mentionne “nyûnda” (aigle).
Rwacilolereza rhugeze amazu oku miziro y’Abashi n’emiziro y’omu Bibliya rhugalitutwa. Lira izino Mushi omu -exodus Lubungo 6, 19 liyosire lirhuhire olugere
Plus j’avance dans la Bible je completerai l’article avec Nombre 26,58
Nous Bashi avons comme première contrainte d’apprendre à nos propres progéniture la langue MASHI et cela la conservera! La parlez vous lors de vos différentes rencontres peu importe le pays où vous retrouver? Pourtant nos colons l’avait appréciée jusqu’à la valoriser en sortant la bible en MASHI avant plusieurs autres langues du Congo à l’époque.
Très bien. A nous de leur emboiter les pas comme a fait Padri Aristide Kagaragu-
Mwa je suis en train de mettre Mashi-Hebrew Bible sur ce site avant de trouver le moyen de faire une application. J’ai fini avec Genèse.
OKONKWA OKONKWA BWENENE BWENENE!!!
Pour moi je confirme que nous avions les bashi même au Kenya qu’on appelle Waluhya qui parle leur langue à 95% de mashi. J’ai resté avec eux pendant dix jours dans leur maison en 1999.
Alors nous devons ètre fiers et développer notre langue. Oubblier sa langue c’est comme injurier sa maman et ses ancètres
Même en Afrique du Sud il y a toute une Tribu qui parle très bien Mashi vers la limite avec la Tribu Zoulou. Il y a urgence de valoriser notre langue Shi. Badesire oku arha manyiri obufumu ye twa ebyaso mpu ama bona ebyasi byo lwahuko. Rhuciseze rhu Suze ululimi lwirhu lwa’Mashi.
M,untu akacihaba anabaye. Abantu bo baguma ci bakahabana. L’Afriaue est le berceau de l(humanit » disent les Paléontologues.
Oyazize larha, mukagayigiriza abana.
Nous avons tellement pour cette initiation au travers le messagerie et surtout en mashi pour que notre langue reste vivante parmi tant d’autres langues que l’herbe. Que Dieu puisse bénir l’initiateur.
Bwinja larha .Rhucihangane rhuhire Bibliya wa Mashi kuli eyi site lyo galama. Omuntu okuleka olulimi ayomnkaga erhi ajacire nnina na bashakulu wage bakazagiluderha.
Bonjour.
Je suis très ravi et à maintenant je manque des mots, car je suis amoureux de mon mashi.
J’ai écrit la Fiable Gloutonnerie du français, et je comprends que je dois écrire exclusivement aussi sur mon mashi natal.
Mwami aburhe banjo, olunu erhi pmunwe muguma gurhaniga muda erhi nguku.
Kwoko.
Neci kwokwo. Okonkwa larha. nanasima bwenene nka wakayandika omu mashi larha. Ka rhukayiga eza bene rhuleke olwirhu lulimi?
Bonjour, notre frère. Merci beaucoup. Insistee, svp car nous, Bashi exagérons trop en négligeant notre langue, Mashi. Ce que je ne jamais remarqué chez les balubas, les Centre Africains, les Rwandais, les Burundais, les Anglais, les Spagnadrs,.. Comme si nous avons honte de parler Mashi, chez nous. Soyons en fiers. Pardon de signaler que nous sommes divisés à cause de cela. Pourquou les Bashi ne sont jamais unis comme d’autres tribus en RDC ? Ca inquiète beaucoup. J’aime que mon nom et mail soient dans l’anonymat. Kwoko bwenene
Kwkwo nyaama. Okankengeza aha nazaabuula. Mon clavier italien n’apas d’accent pour signaler les voyelles longues du mashi!
Aujourd’hui il ya une belle chanson qui peut redonner l’unité des Bashi s’ils veulent parler leurs langues. « Bushi cihugo cinja bwenene »
On y chante les Bahaya, les Bagweshe, le Barhinyirhinyi, les Bazibaziba, les Balinjalinja, les Balongeroge, les Bahwinja et les Bahavu.
Ho rhwarhangirira aho. Niehe nalonza okuheba Bibliya Mashi-Hebrew oku site nyabangere.com
Ogishwe nyama
Byoshi binja. Nnamahanga abahe emisi n’obwenge mugendekeze bwinja eyi mihigo yoshi nkukumwamayiderha!
Naweokonkwa. Ogishwe okayorha wansoma/
Omusingo ba shakulhwe. Ou est ce que je peux trouver les chansons dont tu parle? Je loue deja cette bonne initiative merci.
Ahoo! Ka murhabwini oku abantu bo baguma ci bakahabana. L’Afriaue est le berceau de l’humanité nous disent les paleontologues!
Ogishwe larha. Olole Chorale Nyantende sur YouTube, kandi erhi Pierre Matabaro kuli Youtube , wabona nyimbo nyinji.
un mushi native de goma ne sachant rien dans sa langue maternelle honte!!!. vos articles mes donnent une grande envie de l’apprendre dès maintenant. disposez-vous des livres ou dictionnaire MASHIi-SWAHILI ? kwokwo
Pour le dictionnaire, l’année passée il y a Roges MUFUNGAMBAKA aui a publié à Kinshasa un Dictionnaire Mashi-Kiswahili-Français-Anglais . son numéro 0811724538