ZUKAZUKA CINYABUGUMA
=======================
– Mbandula arhafuma birhwera
Go mwanzi gwarhenga eBushi
Ngahi rhwashenyera omu kalenge
K’omundumbi gwa Mbwika-Mbwika
Y’olya ciryamahungu arhabuk’ishushira !
– Kali mpu omukazi w’oluhali
Arhasima muk’iba aburhe murhabana
Badesire mpu eyonera omuhanya
Ehubuka emwa bene Cihanga ca N’nalwanda
Nyamugunga arhahaba olw’ebinjangala
Erhi olw’ebirere ayigula !
– Tuluki bene Mwami
Zuki mwe baganda b’eCinyabuguma
Rhukamanya oku baderh’eBushi
Engulumira erhayoca burheme !
– Abashi bo bene ndi rhuhirwe
Emirhwe y’abarhambo b’eBushi
Erigi yarhyaza engorho, amatumu n’ebisonga
Engabo zahinda zanakwekesa empenzi
Ci mpu lurhakumbira muganda
Kali olufu lurhahongerwa, lurhayakwa !
– N’nabushi KABALE ka Ntayitunda ya Rugemaninzi
Muko gwa Rutaganda Kashumo ka Byaterana bya Makombe
Y’onkulambere ya Birhenjira bya Ngabwe ya Mwerhwe
Y’eburhwa kuli Lukuli lwa Kaciko ka Badahakana
Y’olya mwene Kamahaha ka KABALE Kaganda
Isu lya Mushema gwa Kamome
Go muko gwa Cigaba Muhoye Kalemera
Karheng’emwa Mushimbe gwa Lushulilujo
Hyo hyasi hya Cifundangombe mwene Ngabwe
Y’ewayimaga ebya Cirhembebwa ca Cabula Luhuga
Lw’irashi lya Kagaku ka Ngabwe ya Mwoca
Kuli bene Namuka w’Ibondo eLwindi
Gogulya mulya gwa Kalyamahugu
Mpu rhusoker’eCirunga c’eBiniga
Y’omisole yagandaza, zo Nvuna Rubango
Zinjirwa na Lungere mwinja !
– Ngweshe ye N’nekaa Ndatabaye Weza Muhigirwa
Bo bene Mafundwe ga Ruhongeka
Mwimo gwa Lirangwe Lya Rugenge lwa Cirhahongerwa
Mpanzi ya Cirimwentale ca Bicinga bya Weza
Ye cishinja c’obwami eBugweshe
Ye terekero ya Kaserherhe ka Kwibuka
Ye mwene Muhive gwa Kagweshe Bagweshe
Mugala wa N’nabushi Badahakana
Mpu entwali zisokerag’eWalungu
Zihind’amayange
Zozirya zija zacitakira zana zina nka nkubwe
Mpu boba Rhugenda banga burhali boba !
– N’nakaziba Cimanye ca Kabonwa ka Ndalungiri lwa Manjiri
Ye mwene Mukenge gwa Mpwinji Manjiri
Ishe ye Ngwina Civula ca Karhende ka Kangere
Bo Barhanga b’eLwindi bo bahamagalwa
Mpanzi z’eMulambi zo zirhafir’emalanga
Zozirya ziderha mpu rhweshi haguma rhwalira !
– N’naluhwinja ye Mukuba gwa Cibirhwe ca Mwanza
Bo bene Ndagano ya Kabinja ka Ruzigamanzi
G’omulala gwa N’nabukunzi bwa Kadusingombe
Ye Baderha mpu N’nalwanda oyeza ensina
Y’eshokoza eNzirhaboba z’eCibanda
Zozirya mpazi zirhabika burhacica !
– N’naburhinyi ye Cirhulwire ca Munganga
Mwene Lubolobolo lwa Mwoca w’eLwindi
Abuh’emishekera y’amahembe g’enjavu
Emibibi y’Itudu ecibande eluhya
Zozirya ngabo zirhalondwa aha zirhali !
– N’nalwindi y’eNtondo y’eCinyabami
Cisisi ca bene Mubeza gwa Kangere
Ishanja lya Namuka w’Ibondo
Y’ezusa aKabera k’Ihanga
Kokashokoler’entwali zacilwisa
Émihera y’emwa Ntalumanga !
– N’naninja Lubaka lwa Ciruko ca Maheshe
Y’ekema eNtalengwa za Kavumbiko
Z’onkeramunyu z’Ihembe n’Irhenga-Barhonyi
Zoz’inja erwishi zacidom’agashongwire !
– Mashi bene N’nabushi mucilange
Murhum’entumwa emwa Ntale ya Kamirogosa
Elalik’eNtwali za Lushombo lwa Nsibula Nyibunga
Entashingishirwa za Bamanyirwe ba Nyabutatira
Zirhange ababisha emashinji n’elozi
Erhi zanayakuza Inziraboba z’oKwinju
Emwa Ntambuka mwene Mihigo Ndogotsa
Cisisi ca Kabego ka Mwendanga
Y’ederhwa mwene Bamenyerwe w’eBuhavu
Nabo ntwali zahinda eMomvu
Zanahiva na bene Rubenga lwa Bera w’eBugarula
Mulindi gwa Tabaro mwene Balekage ba Mwendanga
Tuluki bene N’nakalonge Muhigirhwa gwa Ntarubibi ya Masonga
Zo mpenzi za Mbagamu ya Kalembuko ka Cirinja ca Bamenyerwe
Z’ihindira iRambo, eMule n’eCibanda
Zuki bene Sangara Bigirimana aha Minova
Muhise omwanzi eBuzi n’iZiralo
Mukeme bene N’nabuloho na bene Bihako bya Mbeba eri Maza
Kali mpu orhacifunya alabarhwa !
– Zuki mweshi omu Cinyabuguma
Ebiniga bya Rugema eCirunga
Amashinga ga N’nabushi eMbiza
Entagoma za Kabi eCishoke
Enyemera za Bisimwa Mudahindwa eMudaka
Emvuzarubango za Mushafiri eBugobe
Enkinzo za Lufungulo eLudaha
Endushabandi za Murhagane eKarambi
Omwigamba gwa Masonga eKalulu
Embagira za Malekera eKagabi
Amahembe ga Ruvunangiza bona Mugaruka eBushwira
Amahembe ga Ntabaza eMumosho
Embirigi za Ciraba eMudusa
Amahembe ga Rukengwa eKahave
Obushenyula bwa Mubali eCibingu
Endushabandi za Bigomokero Irhambi
Enkubanya za Kalibanya eBugorhe
Abakubiri ba Rwabika eMirhi
Abavuningoma ba Vuningoma eBuhehe n’eNzinzi
Amarandura ga Ciringwi eLuhihi
Abagatwa ba Mulira Irambira
Abahimuzi ba Kanywenge bona Lugalika Ishungu
Enyagaza za Kabugu eLugendo
Entububa za Cibumbiro eKalehe k’eBushi
Ebirusha bya Bihogo eLwangoma
Amayange ga Mukubirho eNyabulongwe
Ebiniga bya Murhesa eBushumba
Abatebura ba Nyalukemba eKasha
Abadumba ba Lushombo eCikera
Amahembe ga Cibanvunya eCidjo
Abatalyama ba Musikami gwa Basheka eKarhuliza
Enyemera za Cihasha eKasha
AKabera ka Rutaganda Kashumo eNyunda
Obushenyula bwa BISOMA eMulengeza
Amayange ga Nyamuragwa eBuhole
Abadahunga ba Ruziga eCirhogole n’eNdundazi
Abalundi ba Hongo eMbobero
Abigznda ba Niganda eKarhembu
Ebimalamungo bya Nyamuhumuza Izimero ly’eLuhihi
Amahindu ga Mwa Murhwa Ikoma n’eMugogo
Goganalwa eKahembarhi n’eLuvumbu !
– Mashi mushokozagye eLubanda
Emparanyi za Ruhongeka Ikoma n’Izege
Enkubanya z’eCibanda aha Walungu
Ebigohwa bya MULIRI gwa Lushamba, eMushinga
Enziraboba za Bizimana bya Lushamba, Ikoma
Enrhuma za Karhibula ka Lushamba eMuzinzi
Endushabandi za Nvanamirihyo nazo eMuzinzi
Olufu la lwa Mulimba gwa Lushamba eKalengera k’eBudodo
Abalinda mboho ba Cihyoka ca Ncuro eKaniola
Enziraboba za Muyangwa eBurhale
Ebirusha bya Ntangano eCagala-Baluzi
Entakalalwaza Lwirungu lwa Civumvuza eCisihe c’Ikoma
Enchaussa za Nyamurhebwa, Ibinza
Amabamba ga Mulolo eCimbulungu c’eKaniola
Entaganzibwa za Rugenge eLubona
Ebirusha bya Ciherano eMadaka
Entakabunga za Cibaye eLurhala
Ebigangu bya Bamanyirwe eNdola y’eMulamba
Ebigendakwesi bya Makungu eBulonge
Ebishogogo bya Bitorwa eKamisimbi
Enyemera za Masonga ga Cirhahongerwa eMwimbi
Ebisuma bya Mutijima gwa Rugenge eCanjavu
Amahembe ga Mpango ya Weza, eKazimu
Amashinga ga Burhagatwa eCihonga
Amayange ga Cidurha eCiburhi
Emihurha ya Nyanderema eMulamba
Embulamwanya za Kahambwa eLuhundu
Enshegerha za Lulanga eLurhala
Entagoma za Bicano bya Bujiriri eKarhundu
Erhi eNtagacwa za Lulanga zayikir’Isingo
Ebigangubya Nyangezi eKarhongo
Enyemera za Luhirirhi eMwendo
Emisinganjira ya Mpinga eBwahungu
Emihimbi ya Rusengo eCangombe
Abaluba ba Kajabika ka Bingane eNduba
Ebigohwa bya Nyangaka eMurhaza
Emigamba ya NFIZI ya Miga ya Weza, eMukama
Abarhuhula ba Teganyi ya Musirwa eBulwi
Endusi za Mamimami mwene Muhigirhwa, eNduba
Abazirigerha ba Murhesa eMususu
Emihindabwa ya Rutega lwa Kashigula, eKahembarhi
Amahembe ga Vuningoma eNyamarhege
Enjuci za Rukeba eMayange g’Irongo !
– Ruciseze kali rhwahisirwe ko
Rhukamanya aha rhwayegema eyi nkuba
Erimwo Kalemera kaband’emuhegere
Kali obucikebwe burhali boba
N’enkuba ekalaza ngasi muntu aha murhima gwage atwira
Y’ishi mwe misole y’eBushi
Emwa Lungwe alunga ci arhalungula
Y’ishi omu cihugo cirhu c’entwali
Rhukamanya oku Lumala-Mbaga
Butuli aheka akahembe ko muherho !
– Enaama zigashane !
Prof. MUGARUKAZUKAZUKA CINYABUGUMA
=======================
– Mbandula arhafuma birhwera
Go mwanzi gwarhenga eBushi
Ngahi rhwashenyera omu kalenge
K’omundumbi gwa Mbwika-Mbwika
Y’olya ciryamahungu arhabuk’ishushira !
– Kali mpu omukazi w’oluhali
Arhasima muk’iba aburhe murhabana
Badesire mpu eyonera omuhanya
Ehubuka emwa bene Cihanga ca N’nalwanda
Nyamugunga arhahaba olw’ebinjangala
Erhi olw’ebirere ayigula !
– Tuluki bene Mwami
Zuki mwe baganda b’eCinyabuguma
Rhukamanya oku baderh’eBushi
Engulumira erhayoca burheme !
– Abashi bo bene ndi rhuhirwe
Emirhwe y’abarhambo b’eBushi
Erigi ya ryaza engorho, amatumu n’ebisonga
Engabo zahinda zanakwekesa empenzi
Ci mpu lurhakumbira muganda
Kali olufu lurhahongerwa, lurhayakwa !
– N’nabushi KABALE ka Ntayitunda ya Rugemaninzi
Muko gwa Rutaganda Kashumo ka Byaterana bya Makombe
Y’onkulambere ya Birhenjira bya Ngabwe ya Mwerhwe
Y’eburhwa kuli Lukuli lwa Kaciko ka Badahakana
Y’olya mwene Kamahaha ka KABALE Kaganda
Isu lya Mushema gwa Kamome
Go muko gwa Cigaba Muhoye Kalemera
Karheng’emwa Mushimbe gwa Lushulilujo
Hyo hyasi hya Cifundangombe mwene Ngabwe
Y’ewayimaga ebya Cirhembebwa ca Cabula Luhuga
Lw’irashi lya Kagaku ka Ngabwe ya Mwoca
Kuli bene Namuka w’Ibondo eLwindi
Gogulya mulya gwa Kalyamahugu
Mpu rhusoker’eCirunga c’eBiniga
Y’omisole yagandaza, zo Nvuna Rubango
Zinjirwa na Lungere mwinja !
– Ngweshe ye N’nekaa ndatabayi Weza Muhigirhwa
Bo bene Mafundwe ga Ruhongeka
Mwimo gwa Lirangwe Lya Rugenge lwa Cirhahongerwa
Mpanzi ya Cirimwentale ca Bicinga bya Weza
Ye cishinja c’obwami eBugweshe
Ye terekero ya Kaserherhe ka Kwibuka
Ye mwene Muhive gwa Kagweshe Bagweshe
Mugala wa N’nabushi Badahakana
Mpu entwali zisokerag’eWalungu
Zihind’amayange
Zozirya zija zacitakira zana zina nka nkubwe
Mpu boba Rhugenda banga burhali boba !
– N’nakaziba Cimanye ca Kabonwa ka Ndalungiri lwa Manjiri
Ye mwene Mukenge gwa Mpwinji Manjiri
Ishe ye Ngwina Civula ca Karhende ka Kangere
Bo Barhanga b’eLwindi bo bahamagalwa
Mpanzi z’eMulambi zo zirhafir’emalanga
Zozirya ziderha mpu rhweshi haguma rhwalira !
– N’naluhwinja ye Mukuba gwa Cibirhwe ca Mwanza
Bo bene Ndagano ya Kabinja ka Ruzigamanzi
G’omulala gwa N’nabukunzi bwa Kadusingombe
Ye Baderha mpu N’nalwanda oyeza ensina
Y’eshokoza eNzirhaboba z’eCibanda
Zozirya mpazi zirhabika burhacica !
– N’naburhinyi ye Cirhulwire ca Munganga
Mwene Lubolobolo lwa Mwoca w’eLwindi
Abuh’emishekera y’amahembe g’enjavu
Emibibi y’Itudu ecibande eluhya
Zozirya ngabo zirhalondwa aha zirhali !
– N’nalwindi y’eNtondo y’eCinyabami
Cisisi ca bene Mubeza gwa Kangere
Ishanja lya Namuka w’Ibondo
Y’ezusa aKabera k’Ihanga
Kokashokoler’entwali zacilwisa
Émihera y’emwa Ntalumanga !
– N’naninja Lubaka lwa Ciruko ca Maheshe
Y’ekema eNtalengwa za Kavumbiko
Z’onkeramunyu z’Ihembe n’Irhenga-Barhonyi
Zoz’inja erwishi zacidom’agashongwire !
– Mashi bene N’nabushi mucilange
Murhum’entumwa emwa Ntale ya Kamirogosa
Elalik’eNtwali za Lushombo lwa Nsibula Nyibunga
Entashingishirwa za Bamanyirwe ba Nyabutatira
Zirhange ababisha emashinji n’elozi
Erhi zanayakuza Inziraboba z’oKwinju
Emwa Ntambuka mwene Mihigo Ndogotsa
Cisisi ca Kabego ka Mwendanga
Y’ederhwa mwene Bamenyerwe w’eBuhavu
Nabo ntwali zahinda eMomvu
Zanahiva na bene Rubenga lwa Bera w’eBugarula
Mulindi gwa Tabaro mwene Balekage ba Mwendanga
Tuluki bene N’nakalonge Muhigirhwa gwa Ntarubibi ya Masonga
Zo mpenzi za Mbagamu ya Kalembuko ka Cirinja ca Bamenyerwe
Z’ihindira iRambo, eMule n’eCibanda
Zuki bene Sangara Bigirimana aha Minova
Muhise omwanzi eBuzi n’iZiralo
Mukeme bene N’nabuloho na bene Bihako bya Mbeba eri Maza
Kali mpu orhacifunya alabarhwa !
– Zuki mweshi omu Cinyabuguma
Ebiniga bya Rugema eCirunga
Amashinga ga N’nabushi eMbiza
Entagoma za Kabi eCishoke
Enyemera za Bisimwa Mudahindwa eMudaka
Emvuzarubango za Mushafiri eBugobe
Enkinzo za Lufungulo eLudaha
Endushabandi za Murhagane eKarambi
Omwigamba gwa Masonga eKalulu
Embagira za Malekera eKagabi
Amahembe ga Ruvunangiza bona Mugaruka eBushwira
Amahembe ga Ntabaza eMumosho
Embirigi za Ciraba eMudusa
Amahembe ga Rukengwa eKahave
Obushenyula bwa Mubali eCibingu
Endushabandi za Bigomokero Irhambi
Enkubanya za Kalibanya eBugorhe
Abakubiri ba Rwabika eMirhi
Abavuningoma ba Vuningoma eBuhehe n’eNzinzi
Amarandura ga Ciringwi eLuhihi
Abagatwa ba Mulira Irambira
Abahimuzi ba Kanywenge bona Lugalika Ishungu
Enyagaza za Kabugu eLugendo
Entububa za Cibumbiro eKalehe k’eBushi
Ebirusha bya Bihogo eLwangoma
Amayange ga Mukubirho eNyabulongwe
Ebiniga bya Murhesa eBushumba
Abatebura ba Nyalukemba eKasha
Abadumba ba Lushombo eCikera
Amahembe ga Cibanvunya eCidjo
Abatalyama ba Musikami gwa Basheka eKarhuliza
Enyemera za Cihasha eKasha
AKabera ka Rutaganda Kashumo eNyunda
Obushenyula bwa BISOMA eMulengeza
Amayange ga Nyamuragwa eBuhole
Abadahunga ba Ruziga eCirhogole n’eNdundazi
Abalundi ba Hongo eMbobero
Abigznda ba Niganda eKarhembu
Ebimalamungo bya Nyamuhumuza Izimero ly’eLuhihi
Amahindu ga Mwa Murhwa Ikoma n’eMugogo
Goganalwa eKahembarhi n’eLuvumbu !
– Mashi mushokozagye eLubanda
Emparanyi za Ruhongeka Ikoma n’Izege
Enkubanya z’eCibanda aha Walungu
Ebigohwa bya MULIRI gwa Lushamba, eMushinga
Enziraboba za Bizimana bya Lushamba, Ikoma
Enrhuma za Karhibula ka Lushamba eMuzinzi
Endushabandi za Nvanamirihyo nazo eMuzinzi
Olufu la lwa Mulimba gwa Lushamba eKalengera k’eBudodo
Abalinda mboho ba Cihyoka ca Ncuro eKaniola
Enziraboba za Muyangwa eBurhale
Ebirusha bya Ntangano eCagala-Baluzi
Entakalalwaza Lwirungu lwa Civumvuza eCisihe c’Ikoma
Enchaussa za Nyamurhebwa, Ibinza
Amabamba ga Mulolo eCimbulungu c’eKaniola
Entaganzibwa za Rugenge eLubona
Ebirusha bya Ciherano eMadaka
Entakabunga za Cibaye eLurhala
Ebigangu bya Bamanyirwe eNdola y’eMulamba
Ebigendakwesi bya Makungu eBulonge
Ebishogogo bya Bitorwa eKamisimbi
Enyemera za Masonga ga Cirhahongerwa eMwimbi
Ebisuma bya Mutijima gwa Rugenge eCanjavu
Amahembe ga Mpango ya Weza, eKazimu
Amashinga ga Burhagatwa eCihonga
Amayange ga Cidurha eCiburhi
Emihurha ya Nyanderema eMulamba
Embulamwanya za Kahambwa eLuhundu
Enshegerha za Lulanga eLurhala
Entagoma za Bicano bya Bujiriri eKarhundu
Erhi eNtagacwa za Lulanga zayikir’Isingo
Ebigangubya Nyangezi eKarhongo
Enyemera za Luhirirhi eMwendo
Emisinganjira ya Mpinga eBwahungu
Emihimbi ya Rusengo eCangombe
Abaluba ba Kajabika ka Bingane eNduba
Ebigohwa bya Nyangaka eMurhaza
Emigamba ya NFIZI ya Miga ya Weza, eMukama
Abarhuhula ba Teganyi ya Musirwa eBulwi
Endusi za Mamimami mwene Muhigirhwa, eNduba
Abazirigerha ba Murhesa eMususu
Emihindabwa ya Rutega lwa Kashigula, eKahembarhi
Amahembe ga Vuningoma eNyamarhege
Enjuci za Rukeba eMayange g’Irongo !
– Ruciseze kali rhwahisirwe ko
Rhukamanya aha rhwayegema eyi nkuba
Erimwo Kalemera kaband’emuhegere
Kali obucikebwe burhali boba
N’enkuba ekalaza ngasi muntu aha murhima gwage atwira
Y’ishi mwe misole y’eBushi
Emwa Lungwe alunga ci arhalungula
Y’ishi omu cihugo cirhu c’entwali
Rhukamanya oku Lumala-Mbaga
Butuli aheka akahembe ko muherho !
– Enaama zigashane !
Prof. MUGARUKA
Nabosima okuyunvya olulimi lweka
Okonkwa