ROM – – Bible en mashi du Congo

Munkwa munene oku barhumisi ba Yezu na Ekleziya

bakolaga na C.D.P.C.L., Bukavu bulya omu EBIBLIYA NTAGATIFU,

Verbum Bible, Kinshasa 1992, rhudômire binwa binji bya mashi.

AMARUBA GA MUTAGATIFU PAOLO

Enshokolezi

Paolo ali Muyahudi w’omu bûko bw’omulala gwa Benyamini, ci erhi anali Muroma. Aburhiragwa e Tarsi omu Silisiya, nk’omu mwâka gwa 10. Alerera­gwa e Yeruzalemu omu Bafarizeyi. Hofi h’omwâka gwa 36, erhi ali omu njira mpu agend’igwârha abakristu b’e Damasi, abonekerwa na Nyakasane Yezu, na kurhenga olwo lusiku, ahinduka ntumwa yâge, amukolera n’omurhima gwâge gwoshi n’emisi yâge yoshi; ayigîriza Emyanzi y’Akalembe ya Nnâmahanga hoshi hoshi, kurhenga e Yeruzalemu kuhika e Roma, ciru nkaba n’e Hispaniya. E Roma yo ahânyire ecimanyîso cizinda c’obuzigire bwâge kuli Kristu, àmufîra omu mwâka gwa 67. Paolo àrhusigîre Maruba 13:

1. Amaruba ayandikiraga abemezi b’e Roma (Rm), erhi ali e Korinti omu mwâka gwa 57 erhi gwa 58.

2. Amaruba marhanzi ayandikiraga abemezi b’e Korinti (1Kr), erhi ali e Efezi, omu mwâka gwa 57.

3. Amaruba ga kabiri arhumiraga abemezi b’e Korinti (2Kr); agaya­ ndikiraga e Macedoniya, omu mwâka gwa 57.

4. Amaruba ayandikiraga abakristu b’e Galasiya (Gl), hoji h’omwâka gwa 57; ali e Efezi erhi e Macedoniya.

5. Amaruba ayandikiraga abakristu b’e Efezi (Ef), erhi ali omu mpami­kwa e Roma, omu mwâka gwa 63.

6. Amaruba arhumiraga ebemezi b’e Filipi (Fl), nkaba omu mwâka gwa 63, erhi ali mubohe e Roma.

7. Amaruba arhumiraga abakristu b’e Kolosi (Kl), erhi ali mushwêke e Roma, omu mwâka gwa 62.

8. Amaruba marhanzi ayandikiraga abakristu b’e Tesalonika (1 Ts), nkaba erhi ali e Korinti, omu mwâka gwa 50 erhi gwa 51.

9. Amaruba ga kabiri ayandikiraga abakristu b’e Tesalonika (2 Ts); nago agayandikiraga e Korinti omu mwâka gwa 50 erhi gwa 51.

10. Amaruba marhanzi arhumiraga Timoteyo (1 Tm), erhi ali e Macedoniya, hofi h’omwâka gwa 65.

11. Amaruba ga kabiri arhumiraga Timoteyo (2 Tm), embere afîre Kristu e Roma, omu mwâka gwa 67. Ago maruba ko kanwa kazinda k’entumwa Paolo.

12. Amaruba arhumiraga Tito (Tt), erhi ali e Macedoniya, hofi h’omwâka gwa 65.

13. Amaruba ayandikiraga mwemêzi muguma w’e Kolosi, izîno lyâge ye Filemoni (Fm), erhi ali omu mpamikwa e Roma, omu mwâka gwa 62.

AMARUBA MUTAGATIFU PAOLO AYANDIKIRAGA ABAROMA

1

Omusingo

1 Paolo, mwambali wa Yezu Kristu, wahamagalagwa mpu abe ntumwa, aberûlwa mpu amanyîse Emyanzi y’Akalembe ka Nnâmahanga, 2 eyo Mya­nzi y’Akalembe Nyamuzinda alaganyagya kurhenga mîra omu kanwa k’abalêbi bage omu Mandiko matagatifu, 3 eyêrekîre Mugala wâge w’omu bûko bw’omulala gwa Daudi oku maburhwa g’omubiri; 4 erhi afûka omu bafîre ayêrekana oku anali Mugala wa Nyamuzinda ogwêrhe obuhashe bunene bwa kuli Mûka Mutagatifu, ye Nnawirhu Yesu Kristu, 5 ye warhushobôzagya enshokano anarhujira ntumwa, mpu rhuyigîrize abantu b’amashanja goshi okumuyemêra n’okumuyumva, lyo izîno lyâge lija irenge; 6 ninyu muli ba muli bo, mwe muhamagîrwe na Yezu Krìstu, 7 mwe barhonyi ba Nnâmahanga muli e Roma, mwe muhamagîrwe mpu mube batagatifu, kuli mwe engalo n’omurhûla gwa Larha Nnâmahanga na Nyakasane Yezu Kristu.

Omunkwa n’omusengero

8 Burhanzi mvunzire Nyamuzinda wâni omunkwa muli Yezu Kristu erhi mwe murhuma mweshi, bulya obuyemêre bwinyu bwàdesirwe omu igulu lyoshi. 9 Neci, Nnâmahanga yenene, oyu nkolera n’omurhima gwâni gwoshi nka naderha Emyanzi y’Akalembe y’Omugala, 10 amanyire oku ntahusa okumukengêra, n’okunshega ngasi kasanzi omu nsengero zâni nti mbone lero amango minja g’okuhika emwinyu, akaba Nyamuzinda alonzize. 11 Bulya bwenêne ncifinjire okumubona, lyo muhâbwa oku nshokano y’obunya-mûka y’oku­mmuzibuhya; 12 rhubone oku rhwahânana omurhima, mw’oyo nani, omu buyemêre bwirhu rhweshi. 13 Bene wirhu, ntankamufulika oku nakag’ilâlira ka­nji-kanji okuhika emwinyu, lyo ndya oku ntanda yinyu nk’eyimbugana emwa abantu b’agandi mashanja; ci kuhika buno nakabona ebihânzo. 14 Ndi muntu w’Abagereki^a nk’oku ndi w’abashenzi, ndi w’abasomire n’ow’abahwinja. 15 B’obu bubidu nti mmulerhere ninyu Emyanzi y’Akalembe, mwe bantu b’e Roma.

I. Obucunguke burhenga omu buyemêre

Obuzine bw’omushinganyanya buba buyemêre

16 Emyanzi y’Akalembe ntayibêra nshonyi; bulya eri misi ya Nnâmahanga ociza ngasi mwemêzi, burhanzi Omuyahudi, kandi Omugereki. 17 Bulyâla obushinganyanya bwa Nyamuzinda buciyêrekana muli ye, bwo bushinganyanya burhenga omu buyemêre bunakomeza obuyemêre, nka kulya biyandisirwe, mpu^b: obuzîne bw’omushinganyanya buba buyemêre.

Oburhe bwa Nyamuzinda oku banya-byâha

18 Bulyâla kurhenga empingu Nyamuzinda ayêrekana obukunizi bwâge oku ngasi bubî na ngasi bulyâlya bw’abantu bahindula obushinganyanya bwa Nnâmahanga buja bw’obulyâlya bwâbo; 19 bulya ebyankamanyibwa bya Nnâmahanga, babimanyire: Nnâmahanga yenene abayêresirebyo. 20 Kurhenga okulemwa kw’igulu, ebirhabonwa bikola bimanyîkana oku biremwa alemire, nk’obuhashe bwâge bw’ensiku n’amango erhi obunyabuzinda bwâge. Co cirhumire barhankabêrwa bwonjo, 21 kulya kuba bàmanyire Nnâmahanga barhanamukuzagya nka Nnâmahanga, barhanamuvugaga omunkwa; ci bôhe bàhabukira omu nkengêro za busha, n’omurhima gwâbo guhusire gwàyunjula mwizimya.

22 Mpu bayengeha, kwashuba kuhwinjagala. 23 Erhi bahika aho, bahindula irenge lya Nyamuzinda orhankafa nshushano za muntu cibolêreza, n’ez’orhunyunyi, n’ez’ensimba zigendera oku magulu gani n’ezigendera oku nda. 24 Co càrhumire Nyamuzinda abaleka: omu kushimba enyifinjo z’omu­rhima gwâbo. 25 Abôla bahingîne okuli kwa Nnâmahanga eby’obunywesi, bàharâmya banakolera eciremwa ahali ha Lulema mugishe ensiku n’amango. Amen!

26 Okwo kwarhuma Nyamuzinda abakabulira omu iralà libî bwenêne: bakâbo bàleka okukolesa emibiri yâbo oku kujira ebishingânîne, bàjira okurhakwânîni obworhere bw’omukazi; 27 n’abalume kwo na kwo: baleka bakâbo, bashimbana bône na bône, balume bajira oku bâbo balume ebirhankaderhwa, na ntyo bahâbwa omu mubiri gwâbo oluhembo lukwânîne obuhûrha bwâbo. 28 Bulya barhalonzagya okumanya kwinja Nnâmahanga, Nnâmahanga naye àbakabulîre omu murhima gwâbo guhûsire n’omu bijiro birhakwânîni.

29 Bayunjwîre obubî bwa ngasi lubero: obushombanyi, okuziga eby’en’igulu, okuhusha, okucifinja ebya bene, okunigana, ennongwe, oburhebanyi, obwengûza bubî, akalimi kabî, 30 ukushobeka abandi busha, okushomba Nnâmahanga, okujacirana, okucibona, okucikunga, okuba ntwâli omu kujira amabî, okuba bigamba, 31 okuba bizuzu, ndyâlya, bamînya, n’okurhayumva lukogo. 32 N’obwo barhahabiri irhegeko lya Nnâmahanga oku abajira ebya bene ebyo bali ba kufa, kurharhuma barhabijira bône, ciru n’okuha abandi babijira omurhima.

2

Oku Nyamuzinda abêraga Abayahudi burhe

1 Co cirhumire nawe, ciru wankaba we ndi, orhankayêra ciru n’ehitya, we okâtwa olwa bene, bulyâla omu kutwa olwa bene, kuciyâza ociyâza; kulya kuba, wâni nyamutwa-olwa-bene, oku ajira kwo nawe ojira. 2 Rhurhanahabiri oku abajira bene okwo Nyamuzinda ye batwîra oluhanja lw’okuli. 3 Nawe, we kâtwa emanja z’abajira ntyo, n’obwo nawe kw’oli akâbo, k’omanyire mpu wafuma oluhanja lwa Nyamuzinda? 4 Nkabaga kugayaguza ogayaguzize obuhi­rhi bw’obwinja n’olukogo n’obutûdu bwâge? K’orhishi oku obwo bwonjo bwa Nyamuzinda bukulalisire mpu ocîyunjuze? 5 Obula ohûsize omurhima gwâwe orhanalonza okucîyunjuza, k’orhishi oku odwîrhe wacihakira enguli y’obukunizi oku lusiku lwa ngerera-hano, lwo lusiku olubanja lw’okuli lwa Nyamuzinda lwânabonekane, 6 alyûle ngasi muntu nk’oku ebijiro byâge binakwânîne^c: 7 abantu bacishwêkera oku kujira aminja, abalonza irenge n’obukuze n’okurhafa, abashobôze obuzîne bw’ensiku n’amango; 8 nabo abagoma, balya barhakenga okuli, balya banywâna n’obubî, bâbone obukali n’obukunizi. 9 Obuhanya n’amalibuko garheganyizîbwe ngasi muntu ojira amabî: burhanzi Abayahudi, kandi Abagereki; 10 ci irenge n’obukuze n’omurhûla birheganyizîbwe ngasi muntu ojira aminja: burhanzi Abayahudi, kandi Abagercki; 11 bulya Nyamuzinda arhajira kabôlo.

Oluhembo lw’abarhayishi Amarhegeko ci bajira aminja

12 Ngasi bantu boshi bajizire kubî buzira irhegeko^d, bafe buzira irhegeko; na ngasi bajizire kubî banamanyire irhegeko, banatwîrwe olubanja nk’oku irhegeko linadesire. 13 Bulya arhali abayumvîrhiza amarhegeko kwône bo bêru-kwêru embere za Nnâmahanga, ci abajira oku amarhegeko gadesire bo bayêre.

14 Ngasi mango abapagani bakulikira obworhere bwâbo bwinja ciru a­nkaba barhagwerhi marhegeko, bakajira ebijiro binja, omurhima gwâbo guna­bêre ahali h’amarhegeko. 15 Banayêrekane oku amarhegeko gali mayandike omu murhima gwâbo; entimanya zâbo zinahamîrize ntyo, n’omurhima gwâbo hali amango gubabwîra oku bajizire kubî.

16 Kwo byabwikûke ntyo, nk’oku nyigîriza omu Myanzi yâni y’Akalembe, amango Nyamuzinda arhuma Kristu mpu atwe olubanja lw’ebifulisirwe omu mirhima y’abantu. 17 Ci kwône, we ne­genera okuderhwa Muyahudi, we yegemera amarhegeko, we cikuza muli Nnâmahanga, 18 we yishi obulonza bwâge, we yish’ihanûla ebiri binja mpu we wayigîrizîbwe amarhegeko, 19 we cikubagira mpu oli cirongôzi c’emihûrha, mpu oli kamole k’abali omu mwizimya, 20 we mwigîriza w’abahwinja, mwalimu w’ebirhaba mpu obwenge irhegeko likuzabûlire ebinwa by’obumanye n’eby’okuli! 21 Ewâni sho! oyigîriza abandi, ci orhacîyigîriza wene! Ohanûla okurhazimba, ogal’izimba wene! 22 Ohanza okuhusha, onagal’inahusha! Onadere mpu oshomba enshushano z’abazimu, ogal’inakazimba omu ngombe zâbo! 23 We negenera irhegeko, ogal’inakalivuna, kugayisa ogayisa Nyamuzinda. 24 Nka kulya biyandisirwe^e: mwe murhuma izîno lya Nnâmahanga lijâcirwa omu mashanja.

Okukembûlwa

25 Okukembûlwa, neci, kwanakulerhera amakwânane, akaba oshimba amarhegeko; ci akaba orhashimba marhegeko, we wàkembwîrwe, okola oli nk’orhakembûlagwa. 26 Omuntu orhali mukembûle, erhi akashimba ama­rhegeko, k’arhumânîni n’owakembwîrwe n’obwo arhakembûlagwa? 27 N’oyo muntu oshimba amarhegeko, ciru akaba arhali mukembûle, ayish’itwa o­lwâwe, we vuna amarhegeko n’obwo wàkembwîrwe. 28 Bulya Omuyabudi a­rhali omu masù abonekera, n’obukembûle arhali omu mubiri buba^f. 29 Omuyahudi menemene omu murhima obuyabudi bwâge buba; n’obuke­mbûle bw’okuli omu murhima buba, buba bwa murhima; ci burhaba bwa nya­ndiko. Obukembûle bwa bene obwo burhenza obukuze, arhali emwa abantu, ci emwa Nnâmahanga.

3

Ntâco cankacika ebi Nyamuzinda alagânaga

1 Cici Omuyabudi alushinekwo, nisi erhi bunguke buci okukembûlwa kumulerhera? 2 Bunji bwenêne na bwa ngasi lubero! Burhanzi, bo Nnâmabanga arhanzir’ibîsa ebinwa byâge. 3 Ewe! akaba baguma muli bo bahindusire ndyâlya, k’obulyâlya bwâbo bwankarhuma Nyamuzinda arhajira ebi alaganaga? Ciru n’ehitya! 4 Rhuyishi oku Nyamuzinda arhanywerha, ci ngasi muntu kujalira ajalira, nk’oku biyandisirwe, mpu^g: Ly’oyêra omu binwa byâwe, onayâze abakuheka lubanja. 5 Ci akaba obubî bwirhu buyêrekana obushinganyanya bwa Nyamuzinda, kurhi rhwaderhaga? Ka Nyamuzinda arhali mubî erhi arhukunirira? (Namaderha nka kula abantu baderha). 6 Ciru n’ehitya! Acibaga, kurhi Nyamuzinda ali ayish’itwa olubanja lw’igulu? 7 Ci akaba obu­nywesi bwâni buyêrekana irenge lya Nnâmahanga omu kumanyisa oku ye Nnamuderha-okuli, cankacirhuma nganjirwa omu banya-byâha. 8 Erhi kandi, nk’oku baguma barhuhambâra, cankarhuma rhurhajira amabî lyo aminja garhengamwo? Aba bene abo bakwânîne obuhane.

Nta muntu mwimâna

9 Kurhi birigi? Ka rhulushîne? Ciru n’ehitya! Bulya rhwadesire nti Abayahudi n’Abagereki bali banya-byâha boshi, 10 nk’oku biyandisirwe, mpu: Nta muntu mwimâna, ntâye ciru n’omuguma; 11 nta murhimanya, ntaye alonza Nyamuzinda. 12 Boshi bali mihabwe, boshi bahindusire babî kuguma. Nta muntu ojira aminja nanga, ntâye ciru n’omuguma. 13 Omumiro gwâbo eri nshinda eyashamire! Olulimi lwâbo luyunjwîre bulyâla! Marhi ga mpiri gababa omu kanwa, 14 n’akanwa kâbo kayunjwîre obuhehêrere n’obukali. 15 Amagulu gâbo gaba mangu oku kugend’ibulaga omuko; 16 aha bagera biguka bahasiga n’obuhanya. 17 Enjira y’omurhûla barhayiyishi; 18 Okurhinya Nyamuzinda kurhababa ebusù^h. 19 Rhurhanababiri oku ebiri omu Ndagâno ya mîra byoshi bireyekîre abayihâbagwa, lyo ngasi kanwa kabulika, lyo na ngasi muntu abona oku ali mubî embere za Nyamuzinda. 20 Bulya embere zâge nta muntu ciru n’omuguma wâyêre mpu okwenge ashimbire amarhegeko; kulya kuba nta cindi amarbegeko gajira okurhali kumanyisa ebyâha.

Obucunguke n’obuyemêre eri nshokano ya Nnârnahanga

21 Buno lero, buzira irbegeko, Nyamuzinda ayêrekîne obwimâna bwâge buhamirizibwa n’lrhegeko n’Abalêbi. 22 Obwo bwimâna bwa Nyamuzinda buhâbwa abayemêra Yezu Kristu. Buhâbwa abemezi boshi, bulya nta kanâna. 23 Boshi bajizire ebyâha, baheza irenge lya Nyamuzindaⁱ, 24 na kandi boshi bajirwa bêru-kwêru n’engalo y’olukogo lwâge erhi bucunguzi buli muli Kristu Yezu burhuma, 25 ye Nyamuzinda acishozire mpu abe nterekêro y’okulyûla cebyâha n’omuko gwâge erhi buyemêre burhuma. Na ntyo ayêrekana obwimâna bwâge omu kurhababalira ebyâha bya mîra, 26 amango Nyamuzinda ali atûzire; alonza okuyêrekana obwimâna bwâge mwo gano mango, mpu lyo aba muciza, anacize ngasi oyemîre Yezu.

Buyemêre burhuma rhwacira

27 Cici cirhuma omuntu acîkuza? Ntâco. Irhegeko lihi lirhumire ciba ntâco? Ka lya bijiro? Nanga, ci irhegeko ly’obuyemêre. 28 Bulya rhumanyire oku omu­ntu ajirwa mwêru-kwêru n’obuyemêre, buzira bijiro by’amarhegeko. 29 Ewe! ka Nyamuzinda akolaga Nyamuzinda wa Bayahudi bône? K’arhaciri w’agandi mashanja goki? Neci, ali w’agandi mashanja nago, 30 bulya Nyamuzinda aba muguma toro: ye wâcize abakembûle erhi buyemêre burhuma, n’abarhali bakembûle erhi buyemêre burhuma. 31 Ka rhwamakundula amarhegeko erhi buyemêre burhuma? Kunywerha! Ciru rhuzibuhize amarhegeko erhikwo.

4

Olwiganyo lw’Abrabamu

1 Kurhi rhwaderhaga kuli Abrabamu, shakulûza wirhu w’omubiri? 2 Akaba Abrabamu omu bijiro byâge arhenzagya obushinganyanya, agwêrhe igwarhiro ly’okucîkunga; ci kwône arhali embere za Nyamuzinda! 3 Agwarhi, kurhi Amandiko gadesire? Mpu^j: Abrahamu ayemîre Nnâmahanga, n’okwo kwarhuma aba mushinganyanya. 4 Eci omuntu abemberwa omukolo gwage, erbali ngalo; ci kuba kulyftlwa. 5 Ci erhi akaba arbajiziri cici, ayemere kwòne ocèsa abanya-byaba, obwo erhi buyemêre bwage burbumire ayèra. 6 Kwo Daudi adesire, mpu ali muny’iragi omuntu Nniìmabanga ashoboza obusbinganyanya buzira okulola ebijiro byâge, erhi: 7 Iragi lyabo abababalirwa ebitumulo byabo n’ab’ebyaba byabo bifunisirwc! 8 Tragi lyage omuntu Nyakasane arhatumuza câha!^k 9 Ewe! k’eryo iragi liri ly’abakembwîrwe bône, nisi erhi n’abarhakembûlagwa? Bulya rhudesire nti obuyemêre bw’Abrabamu bwarhumire aba mushi­nganyanya? 10 Aligi omu bworhere buci erhi alolwa ntyo? K’amango ali amake­mbûlwa, erhi amango arhàli aj’ikembûlwa, ci embere akembûlwe. 11 Anacihâbwa obwo enzigo y’okukembûlwa mpu ebe cimanyîso c’obushinganyanya obuyemêre àli agwêrhe embere akembûlwe bwamulerheraga. Na ntyo ahi­nduka ishe wa balya boshi bayemêra barhanakembwîrwi, mpu lyo nabo bahàâbwa obushinganyanya; 12 ahinduka n’ishe w’abakembûle, arhali balya banege­nera kwône okukembûlwa kwâbo, ci balya bakulikira omukâba gw’obuyemêre larha Abrabamu àli agwêrhe embere akembûlwe. 13 Ntyo, arhali marhegeko garhumaga Abrabamu boshi n’iburha lyâge alaganyibwa oku ayish’iyîma omu igulu; bushinganyanya burhenga omu buyemêre bwarhumaga. 14 Bulya, akaba akashambala kali ka bene-amarhegeko, nta kamalo obuyemêre bucigwêrhe, n’eciragâne ciri ca busha; 15 bulyâla lrhegeko lilêrha obukunizi; ci aha irhegeko lirhali, nta kulivuna. 16 Eco co cirhuma akashambala kalerhwa n’obuyemêre, mpu lyo kaba ngalo; na ntyo endagâno ekwânane iburha lyoshi, arhali elicikubagira amarhegeko lyône, ci n’elicikubagira obuyemêre bw’Abrahamu, larha wirhu rhweshi, 17 nkoku biyandisirwe, mpu^l: Nakujizire ishe w’amashanja mwandu. Oyôla ye larha embere za Nyamuzinda, ayemêraga oku Ye galulira abafîre obuzîne, anahamagale cbirhahali mpu bibêho.

Obuyemêre bwa Abrahamu n’obw’omukristu

18 Omu kulangalira ebirhankahashikana okulangalirwa, Abrahamu ayemiîre, na ntyo ahinduka ishe w’amashanja mwandu, nk’oku àli abwizirwe, erhi^m: Ntyo kwo iburha lyawe lyaba. 19 Buyemêre bukomîre asinzizemwo omubiri gwâge gwàli gukola guhozire, – àli cingana myâka igana -, n’omula gwa Sara gwàli gukola guhuhire. 20 Arharhindiraga erhi ayumva eciragâne ca Nyamuzi­nda, ci obuyemêre bwâge bwamuzibuhya, ahà Nnâmahanga irenge; 21 bulya àli amanyire buzira karhinda emurhima oku Nyamuzinda agwêrhe obuhashe bw’okuyunjuza eciragâne câge. 22 Ka murhabwinigi ecarhumaga okwo kumulerhera obushinganyanya! 23 Ci kwône arhali yene wayandikîrwe mpu ahindusire mushinganyanya; 24 ci nirhu rhweshi kukwânîne obuyemêre burhubêre, rhweshi rhuyemêra owafûlaga Nnawirhu Yezu omu bafîre, 25 oyo Yezu wahânagwa byâha birhu birhuma, anafûka mpu lyo muyêra.

5

Obuyemêre burhulêrhera obwimâna n’obucire

1 Ntyo, bulya obuyemêre bwarhujizire bêru-kwêru, rhukola rhugwêrhe omurhûla na Nyamuzinda muli Nnawirhu Yezu Kristu, 2 warhuhisize omu njira y’obuyemêre, lyo rhushikira eyo ngalo rhwashobwîre, rhunacîshingire obulangalire bw’okuyish’ihika omu irenge lya Nnâmahanga. 3 Ci arhali hoshi aho; rhunacîshinge n’omu malibuko girhu, kulya kuba rhumanyire oku amalibuko galêrha obushibirizi. 4 n’obushibirizi bulêrhe enkomedu nyinja, n’enkomedu nyinja elêrhe obulangalire; 5 n’obo bulangalire burhabonesa nshonyi, bulya obuzigire bwa Nyamuzinda bwabulagîrwe omu mirhima yirhu na Mûka Mutagatifu rhwahâbagwa. 6 Neci, amango rhwaciri bazamba, erhi ensiku zihika Yezu arhufîra n’obwo rhwâli byâbi. 7 Kuli kuzibu okufira omwêru-kwêru; neci, nkaba kwankahashikana okugeregeza okufîra omuntu mwinja. 8 Nyamuzinda yêhe ayêrekîne obuzigire bwâge kuli rhwe erhi Kristu arhufîra rhunaciri banya-byâha. 9 Buno lyôhe obuzigire bwâge bukola burhalusire, bulya rhukola rhuli bêru-kwêru erhi muko gwâge gurhuma, rhwafuma obukunizi bwa Nyamuzinda erhi ye rhuma. 10 Bulya, akaba rhwazigîrwe na Nnâmahanga erhi lufù lw’Omugala lurhuma, n’obwo rhwaciri bashombanyi, lero na buno rhukola rhuyinjibîne naye!, rhwâcizibwa n’obuzîne bwâge. 11 Arhanali kwône okwo; ci rhudwîrhe rhwacîsima muli Nnâmahanga erhi Nnawirhu Yezu orhuma, ye warhushobôzagya okuyinjibana na Nyamuzinda.

Adamu na Kristu

12 Ntyo kwo biri! Ecâha cadwîrhwe en’igulu na muntu muguma, naco ecâha càburha olufù, n’olufù lwàyahukira abantu boshi, bulya boshi bàkozire ecâha. 13 Ecâha càli en’igulu embere amarhegeko gahânwe, ci ecâha cìrhahanirwa ndi nka nt’irhegeko lihali; 14 Ci kurharhumaga olufù lurhakûla emyône kurhenga Adamu kuhika Musa, lwahêka ciru n’abarhajiraga câha omu kuvuna amarhegeko ak’ Adarnu, ye nshusho y’owanayishe. 15 Ci kwône engalo erhati nk’ecâha. Bulya akaba ecâha ca muguma calumizize olufù omu lubaga, kanga kulusha engalo ya Nyamuzinda n’enshokano y’amakwânane ga muntu muguma, Yezu Kristu, byalumîre omu bantu banji! 16 N’eyo nshokano erhali nka bwahukire bw’ecâha ca muguma; bulya olubanja lw’eco câha ca muguma buhane lwa­dwîrhe; ci enshokano y’olukogo Nyamuzinda àrhufaga oku byâha birhu binji yàrhujira bêru-kwêru. 17 Bulya, akaba ecâha ca muntu muguma carhumire olufù lwagandâza, erhi ye rhumire, kanga kulusha balya bayunjwîre engalo n’enshokano y’obushinganyanya bôhe bayish’ilushîsa, bagandâze omu buzîne Yezu Kristu yenene orhumire! 18 Ntyo, nk’oku bahaniragwa obubî bwa muntu muguma, kw’abantu boshi bàhindusire bêru-kwêru, banashobôla obuzîne cijiro ca bwimâna bwa muguma cirhumire. 19 Bulyâla, nk’oku olubaga lwoshi lwayahuki­ragwa n’ecâha erhi bucîbone bwa muntu muguma burhuma, kwo lwanayish’iyêra bumvi bwa muguma burhumire. 20 Neci, kwo binali, irhegeko lyàyishire mpu lyo obubî buluga; ci kwône aha ecâha câli cishurhamire, engalo ya Nyamuzinda yahalambiza; 21 mpu lyo, nk’oku ecâha cali cigandâzize omu lufù, engalo ya Nyamuzinda egandâza n’obusbinganyanya omu buzîne bw’ensiku n’amango, Nnawirhu Yezu Kristu orhumire.

6

Rhwafîre oku câha n’obuzîne bwirhu bukola buhyâhya muli Kristu

1 Kurhi rhwaderhaga? Ka rhubêre omu câha mpu lyo engalo eluga? 2 Ntanzi! Rhwe rhwafîre oku câha, kurhi rkwankashub’icibêramwo? 3 Nkaba muhabire oku rhweshi, ababatizîbwe muli Kristu, omu lufù lwâge rhwabatizîbwe? 4 Erhi rhubatizibwa, rhwabishwaⁿ haguma naye omu lufù, nti nk’oku Kristu afûlagwa muli banyakwigendera n’irenge ly’Ishe^o, lyo nirhu rhuba n’obuzîne buhyâhya akâge. 5 Bulya, akaba rhukola rhugwêrhe kalamo kaguma naye omu lufù lushushîne, rhwayish’iba na kalamo kaguma naye omu bufûke bushushîne 6 Rhumanyirekwo: omuntu wirhu wa mîra^p abambirwe oku musalaba haguma naye, mpu ly’omubiri gw’ebyâha gushâbûka, ntyo rhurhenge omu buja bw’ebyâha; 7 bulya owafîre erhi afumire ecâha. 8 Ci akaba rhwafîre haguma na Kristu rhuyemîre kwo na kwo oku rhwâlama haguma na Kristu. 9 Rhumanyire oku Kristu afûsire omu balindamboho, arhakacifa bundi; nta bubashe olufù lucigwêrhe kuli ye. 10 Erhi afa, ahima ecâha lwoshi-lwoshi; n’obuzîne bwâge bukola buzîne bwa kulamira Nnâmahanga. 11 Ninyu kwo kuguma: muyôrhe nk’abafîre oku câha, munalamire Nyamuzinda muli Yezu Kristu.

Oyâke ecâha, obe mushinganyanya

12 Lero ecâha cirhacibonaga aha cankagandâza omu mubiri gwinyu gwayish’ifa, cilek’immuyemêza amagene gâco. 13 Murhajiraga ebirumbu binyu byoji by’obulyâlya omu kubikolêsa oku kujira ebyâha; ci mucîhâne mwêne emwa Nyamuzinda nka bantu bazîne bàfulumusire olufù, n’ebirumbu binyu mubikolêse nka byoji bya bushinganyanya omu kurhumikira Nnâmahanga. 14 Bulya nta buhashe ecâha cicigwêrhe kuli mwe, kulya kuba murhashwêsirwi na marhegeko, ci n’engalo ya Nnâmahanga.

Okurhashubira omu buja bw’ecâha

15 Ewe! ka rhukag’ijira ebyâha bulya rhurhashwêsirwi na marhegeko, ci n’engalo ya Nnâmahanga? Nta mango! 16 Ka murhishi oku erhi mwankacîhâna buja emwa lebè, mpu mumurhumikire, mwanaba baja b’olya murhumikira; akaba câha, cimmulêrhere olufù, n’akaba bumvi, bummulêrhere obushinga­nyanya. 17 Ci Nyamuzinda akonkwa! Erhi muba mwamarhenga omu buja bw’ecâha, mwashimbire n’omurhima gwinyu gwoshi enjira y’enyigîrizo mwayigîrizîbwe; 18 n’erhi muba mwamalikûzibwa oku câha, mwahinduka barhumisi b’obushinganyanya. 19 Ndesire nka kulya abantu baderha erhi buzamba bwinyu burhuma. Kulya mwakolêsagya ebirumbu binyu omu buja bw’eby’enshonyi n’obugoma, mwàba bagomi, ntyo kwo mubikolêsagye kurhenga ene omu burhumisi bw’omushinganyanya, lyo muba bimâna.

Oluhembo lw’ecâha n’olw’obushinganyanya

20 Amango mwaciri baja b’ecâha, nt’irhegeko lyàli limmushwêsire. 21 Bu­nguke buci mwabwînage obwo? Buno enshonyi zimmubambisire, bulya obuzinda bw’ebyo byoshi luba lufù. 22 Ci buno mwalikûzîbwe oku câha, mukola bambali ba Nnâmahanga, obutagatifu lwo luhembo lwinyu, n’obuzinda bwinyu buli buzîne bw’ensiku n’amango. 23 Bulya oluhembo lw’ecâha luba lufù, ci engalo ya Nyamuzinda buba buzîne bw’ensiku n’amango muli Nnâhamwirhu Yezu Kristu.

7

Obuyemêre burhurhenza omu buja bw’lrhegeko

1 K’erhi muhabire, bene wirhu -bantu balenga omu marhegeko nabwira- oku irhegeko lishwêka omuntu amango acizîne? 2 Ntyo omukazi ashwêsirwe n’irhegeko kuli iba amango iba acizîne; ci erhi iba ankafa, nyamukazi anashwêkûlwa n’irhegeko ly’iba. 3 Kuziga amango iba acizîne, erhi ankayankwa n’owundi mulume, anaderhwa mugonyi; ci erhi iba ankafa, arhacishwêsirwi n’irhegeko, na ntyo archaciri mugonyi erhi ankayankwa n’owundi mulume. 4 Ninyu kwo na kwo, bene wirhu: mwafîre, mwarhenzibwa omu lukoba lw’amarhegeko erhi mubiri gwa Kristu gurhuma, mpu mube ba wundi, olya wafûkaga omu bafîre, mpu lyo rhukafulukiza Nnâmahanga. 5 Erhi rhuciri omu mubiri, amiru g’ebyâha, galêrhwa n’amarhegeko, gakag’ijira omukolo gwâgwo omu birumbu birhu, mpu lyo rhukafulukiza olufù. 6 Ci buno rhwafîre oku byakag’irhushwêka nka mpira, rhwarhenzîbwe omu lukoba lw’amarhegcko, rhukola rhwakolera oku ngoma mpyâhya y’omurhima, ci arhaciri oku ngoma y’ecikulakula ya «shimba-oku-badesire».

Bici Amarhegeko galêrha?

7 Kuli kuderha kurhi? Ka mpu irhegeko liri câha? Ntanzi! Ci kwônene ntamanyaga ecâha elirhali irhegeko lirhumire, Bulya ntankamanyire amagene irhegeko lirhâciderhaga, mpu: Orhakazag’iba magene^q. 8 Erhi ecâha cibona ntyo, canshulira amiru ga ngasi lubero erhi irhegeko lirhuma. Bulya buzira irhegeko, ecâha guli mufù. 9 Neci, mîra nalamaga buzira marhegeko; ci erhi amarhegeko gayisha, ecâha naco cafulûluka, 10 nani nabaga nie nfa. Ntyo amarhegeko giìl’ikwânîne okumpa obuzîne, gaba lufù lwo ganderhera. 11 Bulya erhi ecâha cibona amarhegeko, cantiza, cananniga erhi gwo garhuma. 12 Kuziga amarhegeko gali mimâna, n’ebirhegesirwe biri bimâna, bishingânîne, binali binja. 13 K’akantu kinja kàbirage lufù kuli nie? Nta mango! Câha eco candwîrhîre olufù omu kukolêsa akantu kinja, mpu lyo ciyêrekana oku ciri câha, na ntyo mpu lyo ciba cibî kulusha erhi marhegeko garhuma.

Omuntu aba muzamba

14 Rhukumanyire, neci: irhegeko kali kantu ka bunya-mûka; ci niehe ndi kantu ka bunya-mubiri, mugulwa, muja w’ecâha. 15 Nanga, okuli, ebinjira ntabiyumva; bulya arhali ebinnonza okujira byo njira, ci ebi nshomba byo njira. 16 Akabâga ebi ntalonza okujira byo njira, kuziga nyemîre oku irhegeko liri linja. 17 Ahoo! kuziga arhaciri nie nkujira, ci ecâha cimbâmwo. 18 Nkumanyire, neci! obwinja burhambamwo, kwo kuderha omu mubiri gwâni. Okulonza aminja, neci nanakuhasha; ci okugajira nie hahe. 19 Bulya ntajira aminja nnonzize, ci obubi ntalonzizi bwo njira. 20 Akaba ebintalonzizi okujira byo njira, kuziga arhaciri nie mbijira, ci ecâha cindimwo. 21 Alagi irhegeko namarhinda­ kwo: nie ono nkalonz’ijira aminja, obubî nanabona bwo buyishire. 22 Neci, nnanyumve nsîmire amarhegeko ga Nnâmahanga omu murhima gwâni; 23 ci omu birumbu byâni nyumve erindi irhegeko lihêrhe lyalwîsa irhegeko ly’obukengêre bwâni n’okunjira mpira y’irhegeko ly’ecâha cindi omu birumbu. 24 Lero nieki ihanja lici limbâkwo! Ndi wandîkûza kw’ogu mubiri gw’olufù? 25 Akonkwa Nnâmahanga muli Nnawirhu Yezu Kristu! Ntyo, nie ono omu bukengêre ndwîrhe nakolera irhegeko lya Nyamuzinda, n’ery’ecâha omu mu­biri.

8

Obuzîne bw’omukristu muli Mûka Mutagatifu

1 Nta kuciyagiriza abali muli Yezu Kristu. 2 Bulya irhegeko ly’Omûka guhâna obuzîne muli Yezu Kristu lyakulikûzize oku irhegeko ly’ecâha n’ery’olufù. 3 Bulya ebi amarhegeko garhahashaga erhi buzamba bwa mubiri burhuma, Nyamuzinda yêne abijizire erhi arhuma Omugala omu mubiri gushushire ogwirhu gw’ebyâha, mpu lyo ahima ecâha, n’omu mubiri gwâge, ayagîriza ecâha, 4 mpu ly’obushinganyanya bw’amarhegeko buba muli rhwe, rhwe olugendo lwirhu lurhashimba mubiri, ci mûka. 5 Neci, abashimha engeso z’omubiri, bya mubiri bashwîra, n’abashimba omûka, bya mûka bashwîra. 6 Bulya enyifinjo z’omubiri luli lufù, ci enyifinjo z’omûka kali kalamo n’omurhûla. 7 Co cirhuma enyifinjo z’omubiri zishomba Nnâmahanga, bulya zirhashimba irhegeko lya Nnâmahanga; ciru zirhankanahasha okulishimba. 8 Abashimba eby’omubiri barhankasîmîsa Nyamuzinda. 9 Mwehe murhali bashimbi ba mubiri, ci bashimbi ba mûka, kulya kuba Omûka gwa Nyamuzinda guba muli mwe. Orhagwerhi Omûka gwa Kristu arhali wa Kristu. 10 Ci akaba Kristu ammulimwo, ciru omubiri gukaba gukola gufîre^r erhi câha cirhuma, omûka gôhe guzîne obushinganyanya burhumire. 11 N’akaba Omûka gw’Olya wafûsagya Yezu omu bafu guba muli mwe, olya wafûsagya Yezu Kristu omu bafù ayahe emibiri yinyu y’okufa akalamo oku buhashe bwa Mûka ommubamwo. 12 Ntyôla, bene wirhu, rhuli omu mwenda, ci gurhali mwenda gwa mubiri mpu rhwalamira omubiri. 13 Bulya mukalamira omubiri, mwâfà; ci mukayîrha ebijiro by’omubiri n’ohuhashe bwa Mûka, mwâlama.

Rhuli bana ha Nyamuzinda, Muka Mutagatifu orhumire

14 Neci, kwo binali, abahêkwa na Mûka gwa Nyamuzinda omu lugendo lwâbo baba bana ba Nyamuzinda. 15 Murhahâbagwa murhima gwa bajà mpu mwayôboha; mwahîrwe omurhima gw’abâna balere, gwo gunarhuma rhwayâkûza, nti: “Abba, Larha!” 16 Mûka Mutagatifu yênênè anaje omu murhima gwirhu oku kuhamîriza oku rhuli bâna ba Nnâmahanga. 17 Obwo rhuli bâna bage, rhwe rhwâyîme; rhuli mîmo ya Nnâmahanga, rhwâyîme rhweshi na Kristu, bulya rhuli omu malibuko rhweshi naye lyo rhuyish’ikuzibwa haguma naye.

Amalibuko g’en’igulu n’obukuze rhubikîrwe

18 Neci, mbwîne niehe oku amababale g’en’igulu garhankagererwa oku bukuze rhwayish’ihâbwa. 19 Bulya ebiremwa byoshi bidwîrhe byalingûza oku abâna ba Nnâmahanga baciyêrekana. 20 Ebiremwa byahizirwe omu bujà, arhali oku bulonza bwâbyo, ci oku bulonza bw’owabihiragamwo; kwône bicilangalîre 21 oku nabyo byayish’irhenzibwa omu bujà bw’obubî, bishangîre irenge ly’entagengwa ly’abâna ba Nnâmahanga. 22 Rhumanyire kwinja oku kuhika ene ebiremwa byoshi biri omu mulenge, binadwîrhe byalumwa n’emikero y’okubu­rha. 23 Arhanali byône; ciru nirhu, rhwe rhugwêrhe ecikinja^s ca Mûka, omu­rhima gwirhu omu mulenge guli, rhudwîrhe rhwalinda okuhinduka bâna balere n’obucunguzi bw’emibiri yirhu. 24 Bulya obucunguzi bwirhu buciri bulangalire; n’okubona eci omuntu alangalîre burhaciri bulangalire. Eci omuntu abwîne, kurhi ankacicilangalira? 25 Ci erhi rhwankalangalira ebirhurhahona, rhwanabilinda buzira kurhama. 26 Kwo na kwo Mûka Mutagatifu anarhabâle obuzamba bwirhu; bulya rhurhish’ishenga okushingânîne; ci Mûka Mutagatifu yêne orhusengerera omu njamu zirhagwêrhi oku zankaderhwa. 27 Naye Olya ovuhûla emirhima ayishi ebi Mûka alonza: amanyire oku Mûka asengerera abimâna nk’oku Nyamuzinda akunda.

Obuzigire bwa Nyamuzinda kuli rhwe

28 Kandi rhumanyire oku Nyamuzinda akolêsa byoshi oku minja g’abamukunda, balya yêne ahamagire oku bulonza bwâge. 29 Bulya halya yêne acîshogaga kurhenga mîra, abarheganyize mpu babe nshusho y’Omugala, lyo aba nfula omu balumuna banji; 30 n’abarheganyize, àbahamagîre; n’abahama­gîre, abajizire bêru-kwêru, n’abajizire beru-kwêru, abahîre obukuze.

Mucîvugire obuzigire bwa Nnâmahanga

31 Cici rhwankaciyushûla kw’ebyo? Akaba Nyamuzinda ali olunda lwirhu, ndi wankacirhuhima? 32 Arhababaliraga Omugala, ci amuhâna nterekêro kuli rhwe rhweshi; bici ankacibula bwarhuha haguma naye? 33 Ndi wankaciderha mpu ahêka abarhôle ba Nyamuzinda lubanja? Nyamuzinda yêne ye obayêza! 34 Ndigi wankacibayagiriza? Ka Yezu Kristu wafaga anafûka? Ka Yezu Kristu otamîre ekulyo kwa Nyamuzinda, odwîrhe arhulagira? 35 Ndi wankacirhukûla omu buzigire bwa Kristu? ka kubula ecirhwayambala, erhi kaga, nisi erhi ngoôrho? 36 Bulya kuyandisirwe, mpu^t: We rhuma rwayîrhwa bwâca bwayira; kwo bakola barhulola nka bibuzi byaj’ibâgwa. 37 Ci kwônene mw’ebyo byoshi rhunahime erhi Olya orhuzigira orhuma. 38 Neci, mmanyire kwinja oku ciru olufù erhi buzîne, ciru bamalahika erhi amâmi, ciru gano mango erhi amango gâyi­sha, ciru amahashe, 39 oli emalunga, oli omu idaho nta ciremwa ciru n’eciguma cankahasha okurhunanûla oku buzigire bwa Nyamuzinda buli muli Nnâhamwi­rhu Yezu Kristu.

9

Enshobôlo z’Israheli

1 Ndesire okuli muli Kristu, ntabesha, n’omurhima gwâni ye muhamîrizi wâni muli Mûka Mutagatifu: 2 ngwêrhe burhe bunji n’amababale garhahusa omu murhima. 3 Neci, nankasîmire nienc nkagwe nnantenzibwekwo Kristu erhi bene wirhu barhuma, balya b’omu ishanja lyâni ly’omubiri; 4 bo bene-Israheli: bo Nyamuzinda acishozire mpu babe bâna bâge anayêrakane irenge lyâge muli bo; bo bahîrwe endagâno n’amarhegeko n’emigenzo y’okukolera Nyamuzinda n’eciragâne câge. 5 Bashakulûza bàli b’omu ishanja lyâbo; n’oku maburhwa g’omubiri, Kristu ali wa kuli bo, ye mwâmi mukulu w’ebintu byoshi, ye Nyamuzinda mugishe emyâka n’emyâka. Amen!

Nyamuzinda arhagalula akanwa kâge

6 Arhali kuderha oku akanwa ka Nyamuzinda kakubire; bulya arhali ababurhagwa n’Israheli boshi bo bene-Israheli, 7 arhanali abarhengaga omu nda y’Abrabamu boshi bo bâna bâge; ci kuli lzaki iburha lyâwe lyârhenza izîno^u; 8 kwo kuderha oku abâna b’omubiri arhali bo bâna ba Nnâmahanga, ci abâna b’eciragâne bône lyo iburha ly’okuli. 9 Yumvagyi oku eciragâne cidesire^v: Hano nshub’igera mw’aga mango, erhi Sara agwêrhe omwâna w’oburhabâna. 10 Arhanali okwôla kwône. Rebeka naye arhôzire izîmi lya mulume muguma yêne, ye larha Izaki. 11 Erhi abâna baba barhaj’iburhwa, barhaj’ijira oli ecinja oli ecibi, mpu lyo Nnâmahanga ayêrekana oku ajira nk’oku alonzize omu kucîshoga abâge, 12 oku arhalola bijiro, ci bulonza bw’owahamagala yêne, anaci­bwirwa, mpu^w: Enfula yanashiga omuziba, 13 nk’oku biyandisirwe mpu^x: Narho­nyize Yakobo, nashomba Ezau. Nyamuzinda anahash’ijira nk’oku alonzize 14 Kurhi rhwaderhaga? Ka Nyamuzinda ankabamwo obulyâlya? Nta ma­ngo! 15 Kali yêne wabwiraga Musa, erhi^y: Mbabalira oyu nnonzize okubabalira, nnambera lukogo oyu nnonzize okubêra lukogo. 16 Kuziga birhali bya kulonza erhi bya kulibirha kwa muntu, ci bya bwonjo bwa Nnâmahanga. 17 Kandi Amandiko gaàbwizire Faraoni, erhi^z: Nakuyimikaga nti nkuyêrekanemwo obubashe bwâni, lyo n’izîno lyâni likuzibwa omu igulu lyoshi. 18 Ntyôla, anababalire oyu alonzize, n’oyu alonzize okudundaguza amudundaguze. 19 Okolaga wambwira, erhi: «Cirhuma aciciduduma? Ndi wankalahira okujira ebi alonzize?» 20 We muntu, oligi odi mpu wajîsa Nyamuzinda kadali? K’akantu omuntu abumbaga kankamubwîra, erhi: «Carhumaga wanjira ntya?» 21 K’omubumbi arhankakolêsa ibumba lyâge nk’oku alonzize, n’okurhenza mw’eryo ibumba liguma akantu ki­njinja n’akantu ka ntyantya? 22 Naye Nnâmahanga, omu kuyêrekana obukunizi bwâge n’okumanyîsa obubashe bwâge, akaba alêmbîre n’obutudu bunji ebire­mwa bikwânîne obukunizi byàli hofi h’okuberereka, 23 akaba alonzize okuyêrekana obuhirhi bw’obukuze bwâge oku biremwa by’olukogo yene ali ayôsire arheganyîze obukuze. 24 N’ebyo biremwa by’olukogo byo rhwe ahamagalaga, arhali omu Bayahudi bône, ci n’omu bapagani. 25 Kwo adesire omu kanwa ka Hozeya, erhi^a: Nayirika lubaga lwâni abarhâli lubaga lwâni, na murhonyi wâni orhàli murhonyi; 26 n’aba babwiriragwa, mpu^b: Murhali lubaga lwâni, abo bonêne baderhwe bene Nyamuzinda ozîne. 27 Naye Izaya aderhîre Israheli, erhi: ciru bene-Israheli bankaluga nka mushenyi gw’omu nyanja, obusigale bwône bwânacizibwe; 28 bulya Nyakasane ayunjuza duba na buzira kushubira nyuma akanwa kâge omu igulu^c. 29 Kandi Izaya àli erhi alêbire, mpu^d: Acibaga Nyakasane w’Emirhwe arharhulekeraga iburha, singa rhwàbire okwa Sodomo, singa rhwàshushire Gomora. 30 Kurhi rhwaderhaga? Rhuderhe oku abapagani barhashimbaga bushinga­nyanya bashikîrîre obushinganyanya, bwo bushinganyanya burhenga omu buyemêre; 31 Ci bene-lsraheli bôhe bakag’ishimba irhegeko ly’obushinganya­nya, ery’irhegeko barhalihikakagakwo. 32 Carhumire? Bulya barhacîkubagiraga buyemêre, ci bacîkubagira ebijiro, na ntyo basârhala oku ibuye ly’okusârhaza, 33 nka kulya biyandisirwe, mpu^e: Ka murhabwini oku mpizire omu Siyoni ibuye ly’okusârhaza n’ibuye ly’okuhirimya? Ci oliyemîre a­rhankabonesibwa nshonyi.

10

Abayahudi barhamanyiriraga obushinganyanya bwa Nnâmahanga

1 Bene wirhu, eci omurhima gwâni gucifinja n’ecinsengerera emwa Nyamuzinda: nti nabo bacunguke. 2 Neci mpamîrizize oku bashibirira Nnâmahanga, ci obushiru bwâbo burhali oku bushingânîne okuba. 3 Bulyâla barhamanyiriraga obushinganyanya bwa Nnâmahanga, ci balonza obwâbo bushiganyanya, na ntyo balahira okushimba obushinganyanya bwa Nnâmahanga. 4 Bulya obushwinjiro bw’Irhegeko, ye Kristu, ye nayêza ngasi mwemêzi.

5 Oku bushinganyanya burhenga omu marhegeko Musa ayandisire, mpu^f: Omuntu wabushimbe, bunamulamye. 6 Ci obushinganyanya burhenga omu buyemêre kwo budesire ntyala, mpu: Orhaderhaga omu murhima gwâge, mpu: Ndi wankasôkera omu irunga? kwo kuderha mpu agend’imanulamwo Kristu; 7 nisi, erhi: Ndi wankayandagalira ornu kuzimu? Kwo kuderha mpu aj’iyinamula Kristu omu bafù. 8 Bici budesirage obwo? Mpu: Oluderho Iuli hofi nâwe, lukuli, omu kanwa n’omu murhima; n’olwo luderho bwo bugo bw’obuyemêre rhuyigîriza. 9 Bulya, akaba omu kanwa kâwe onahamîrize oku Yezu ye Nyakasane, n’akaba oyemîre omu murhima gwâwe oku Nyamuzinda amufûsize omu bafù, wâcunguka. 10 Neci, obuyemêre bw’ornu murhima bwo buhisa omuntu oku obushinganyanya, n’obuhamîrize bw’akanwa bwo huhisa omuntu oku bucunguzi. 11 K’Amandiko garhadesiri, rnpu: Ngasi yeshi omuyemîre arhakabona nshonyi? 12 Bulya nta kabôlo ekarhi k’Abayahudi n’Abagereki: ali Nyakasane muguma, mwâmi wa boshi, ye shobôza abarnushenga boshi; 13 bulya ngasi yeshi wanashenge izîno^g lya Nyakasane anacire.

14 Ci kwône kurhi bankamushenga barhanamuyemîri? Na kurhi bankayemêra oyu barhasag’iyumva? Na kurhi bankayumva akaba ntâye wababwîriza? 15 Na kurhi bankaja bahanûla barhanarhumirwi? Kuyandisirwe, mpu^h: Oku amagulu g’abaja-bugo b’emyanzi y’akalembe gayinjiha! 16 Ci kwône arhali boshi bayankirîre Emyanzi y’Akalembe. Izaya akudesire, erhiⁱ: Yagirwa, ndi wayemîre obugo bwirhu? 17 Ntyo obuyemêre omu kuhanûla burhenga, n’o­kuhanûla kujirwa n’akanwa ka Kristu.

18 Ci nani ndôsize: «Ka barhayumvagya?» Neci mâshi! Ciru n’izu lyabo lyayumvikîne^j omu igulu lyoshi, n’enderho zâbo zahisire ngasi haba muntu. 19 Nshubir’idôsa: «K’Israheli arhayumvagya bwinja? «Musa ye murhanzi w’okushuza, erhi^k: Narnmuyumvîsa obumvu oku ishanja lirhàli ishanja, nâmmuzûsâmwo obukunizi oku ishanja lirhajira bukengêre. 20 Ciru Izaya arhayôbohaga okuderha, erhi^l: Abarhakag’innonza bo bambwîne, abarhakag’indôsa bo naciyêresire. 21 Ci bene-Israheli ababwira, erhi^m: Omulegerege gwoshi, olu lubaga lurhumva lunali lugoma, nalulambûlîre amaboko.

11

Israheli arhakahuliragwa lwoshi

1 Ka ndôsagye: «Ka Nyamuzinda akabulirage ishanja lyâge? «Ciru n’ehitya! Ka nieki ntali mwene-Israheli, w’omu iburha ly’Abrahamu na w’omu bûko bwa Benyamini? 2 Nnâmahanga arhakabuliraga olubaga lwâge acîshogaga kurhenga mîra. Nkabaga kuhaba muhabire kurhi Amandiko gadesire kuli Eliya erhi aciduduma emwa Nnâmahanga mpu alega Israheli? 3 Erhi: «Yagirwa, bayîsire abalêbi bâwe, bahongola ngasi lûsho lwâwe; nani niene ncisigîre, banadwîrhe balonza okunyîrha». 4 Na cici Nyamuzinda amushuzize? Erhi: «Nacishozire bantu bihumbi nda barhagonyeraga Baali idwi.» 5 Ntyo kuhika ene hacisigire abantu bacîshozirwe n’enshokano ya Nnâmahanga. 6 Ci akaba eri nshokano, birhaciri bijiro birhumire; n’acibaga arhàli ntyo, enshokano erhankacibire nshokano.

7 Kurhi rhwaderhaga? Eci Israheli alonza, arhasag’icibona; ci abacibwîne banali bishogwa. Abandi badundaguzibwa, 8 nk’oku biyandisirwe, mpuⁿ: Nyamuzinda abahîre omurhima gw’obungolongolo, abaha amasù g’olubwibwi n’amarhwiri g’ebihuli kuhika ene. 9 Naye Daudi aciderhire, mpu: Ecîbo câbo cibabêre isi, cihinduke murhego, cibe ibuye ly’okusârhaza, lunabè lwo luhembo lwabo! 10 Amasu gâbo gajemwo olubwibwi ganahûrhe! Obaherhe omugongo, barhacifaga^o bayinamusire!

11 Nani ndôsizagye: «Ka kusarhala kwarhumire bahirima?» Kubesha! Ci okuhirima kwâbo kwàbîre bucire bw’abapagani, mpu lyo bayumva obwâgalwa. 12 N’akaba okuhirima kwabo kwahindusire buhirhi bw’igulu, n’obukenyi bwaâbo bwaba buhirhi bw’abapagani, hano bagaluka ntuliri, ka barhahagaze kulusha? 13 Co cirhumire mmubwîra, mwe bapagani, oku mba ntumwa y’abapagani, n’obugo bwâni nnonza buje irenge, 14 nti lyo nzûsa obumvu bwa bene wirhu b’ishanja lyâni, nnambacungulemwo baguma-baguma. 15 Bulya, akaba okukagwa kwâbo kwadwîrhe omulungano gw’igulu, bici okugaluka kwâbo kwayish’iba, kurhacibiri kufûka omu bafù?

16 Kali enshano ekaba nyinja, obuntu bwoshi bunabe bwinja; n’omuzi erhi gwankaba mwinja, amashami nago ganayinjihe. 17 Akaba hali amashami gatwîrwe, nawe we murhi gw’emuzirhu wabà we hirwa ahâli hâgo, wàshangira amagoba garhenga omu cikundukundu c’omuzeti, omanye wankalimbira ama­shami. 18 N’okuderha mpu walimba, okengêre oku arhali we hêka ecikundukundu, ci ecikundukundu co cikuhêka. 19 Neci, wanaderha, erhi: «K’amashami garhatubagwa mpu lyo nnja ahâli hago?» 20 Ntyo kwo biri! Gatwîrwe erhi kubula obuyemêre kurhuma, nawe buyemêre bwarhumire wahabêra. Omanye wankacibona; ci oyôbohe erhikwo. 21 Bulya, akaba Nyamuzinda a­rhababaliraga amashami mamerêra, ka we ababalira? 22 Kuziga omanye obwinja n’obukali bwa Nyamuzinda: bukali kuli balya bahirimire, bwinja bwa Nyamuzinda kuli we, casinga obêre mwo obwo bwinja; akaba arhali ntyo, nawe kutûbwa wanayish’itûbwa. 23 Nabo bakaba barhabêziri omu kubula obuyemêre kwâbo, abashubiza omu mashami g’omurhi; bulya Nnâmahanga arhankabula obuhashe bw’okushub’ibashubizamwo. 24 Akaba w’oyo watwîrwe oku muzeti gw’erubala wameragakwo, wahirwa oku muzeti mwinja gurhali gw’enkomoka yâwe, kurhi bôhe bankabulaga kwahirwa oku muzeti gw’imerero lyâbo?

25 Nanga, bene wirhu, ntalonza muhabe eri ihwe, nti lyo mu­rhag’icikubagira obushinganyanya bwinyu: baguma muli bene-Israheli bayôrha bali bagoma kuhika abapagani bayishe ntuliri. 26 Na ntyôla Israheli yeshi acunguka, nk’oku biyandisirwe, mpu^p: Omuciza arhenga e Siyoni; ye warhenza obubî muli Yakobo. 27 Yo ndagâno yâni rhweshi nabo eyo, amango narhenza ebyâha byâbo^q.

28 Ncci, rhukalola Emyanzi y’Akalembe, bali bashombanyi erhi mwe mu­rhuma; ci rhukalola okubacîshogagwa, bali barhonyi erhi bashakulûza bâbo barhuma. 29 Bulya Nyamuzinda akashobôza omuntu n’akamuhamagala, a­rhacigalula akanwa kâge. 30 Nka kulya mîra mwakag’igomera Nnâmahanga, na bunôla mwababalîrwe erhi bugomi bwâbo burhuma, 31 nabo kwo na kuguma, bunôla bali bagomi erhi obwonjo mwaberîrwe burhuma, mpu lyo nabo bayish’ibabalirwa. 32 Bulya Nyamuzinda ashwêkîre abantu boshi omu bugomi, mpu lyo ababêra obwonjo boshi.

Paolo acitakirira obushinganyanya n’olukogo lwa Nnâmahanga

33 O! (yaga) we, nnakagali w’obugale n’obushinganyanya n’obumanye bwa Nyamuzinda! Oku emihigo yâge erhamanyîkana kwo n’enjira zâge zirhayumvikana! 34 Ye ndi okola omanyire enkengero za Nyakasane? Ndi okola ojire omu ihano lyâge? 35 Ndi okola omugabîre mpu ayish’imugalulira? 36 Bulya byoshi emwâge birhenga, ye rhuma bihaba, binaba byâge. Aje irenge emyâka n’emyâka. Neci, ntyo!

12

II. Okufundika

Okuhinduka nterekêro y’okusimisa Nnâmahanga

1 Bene wirhu, mmuhîre ihano erhi bwonjo bwa Nyamuzinda burhuma, nti muhâne emibiri yinyu nka nterekêro y’obuzîne, ntagatifu n’ey’okusimîsa Nnâmahanga. Ntyôla kwo mukwânîne okukolera Nnâmahanga n’omurhima. 2 Mumanye mwankacîgererakwo er’igulu, ci muhinduke bantu bahyâhya omu murhima gwinyu, lyo mumanyîrira obulonza bwa Nnâmahanga; mumanye aminja, ebi akunda n’ebishingânîne lwoshi.

Obwirhohye n’obuzigire omu cinyabuguma

3 Enshokano nahîrwe erhumire, mbwîzire ngasi muguma muli mwe nti murhakag’icîgenza okulushire olugero, ci mucîlole okunakwânîne, nk’oku Nnâmahanga anagabîre ngasi muguma erhi amushobôza obuyemêre. 4 Bulya, nka kulya omu mubiri muguma rhujiramwo birumbu binji, na kulya ebirumbu byoshi birhajira mukolo muguma, 5 nirhu ntyo kwo rhuli banji, ci erhi rhunali mubiri muguma muli Kristu, na ngasi muguma ali cirumbu c’abâbo. 6 Kandi rhwahîrwe enshokano zirhali kuguma, ngasi muguma nk’oku anashobwîre. Owahirwe enshokano y’obulêbi, ayikolêse nk’oku obuyemêre bunadesire; 7 owahîrwe enshokano y’okurhumikira abâbo, arhumike kwinja; owahîrwe enshokano y’okuyigîriza, ayigîrize; 8 owahîrwe ey’okuhanûla, ahanûle. Owarhabâla abakenyi, arhageraga; okulîre abâbo, abashibirire; owababalira owâbo, amubabalire n’enshagali. 9 Obuzigire bwinyu burhabagamwo bulyâlya. Mushombe amabî, mucishwêkere oku minja. 10 Muzigirane nk’abalondana; ngasi muguma akakenga abâbo nk’abamukulîre. 11 Mube ba bushiru buzira bwôlo, mube n’emirhima mikombêdu, murhumikire Nyakasane. 12 Mushagaluke omu bulangalire, mu­rhadundaganaga omu mango g’amalibuko, mushenge burhahusa. 13 Muka­rhabâla abatagatifu omu bulangalire bwâbo, mukahandîsa ebigolo.

Okuzigira abantu boshi, ciru n’abashomhanyi

14 Mukagisha abammulibuza; mukahâna obwanga, murhanahîra mu­kahehêrera ndi. 15 Mukashagaluka n’abashagalusire, munalake haguma n’aba­laka. 16 Mukalolana kuguma mwêne na nnene. Murhakag’ilonza okukulira abandi; ci musime obwirhohye. Murhacîjiraga birhonzi omu masù ginyu mwèêne. 17 Mumanye mwankagalulira omuntu obubî oku bundi. Mukalonza okujira aminja embere z’abantu boshi. 18 Erhi kwankahashikana, mucîsêze okuba n’omurhûla n’abantu boshi. 19 Murhakag’icihôla mwenene, bîra bani, ci muleke obukunizi bwa Nyamuzinda bwône buyish’icihôla, bulya kuyandisirwe, mpu^r: Okucihôla kuli kwâni! Niene nayish’ilyûla ngasi muntu nk’oku akwânîne. Nyakasane okudesire. 20 Ci omushombanyi^s wawe erhi ankashalika, onamushalûle; akaba agwêrhwe n’enyôrha, onamuhe eci anywa. Okumujirira ntyo kuli kulunda amakala g’omuliro oku irhwe lyâge. 21 Omanye wankahimwa n’ohubi, ci ohime obubi omu kujira aminja.

13

Okuyumva abarhegesi

1 Ngasi muntu akayumva abarhegesi bamukulîre; bulya nta bukulu burharhenga emwa Nnâmahanga, n’amarhegesi ganahaba goshi Nyamuzinda yêne wagajiraga. 2 Ntyôla, ngasi ogomera omurhegesi, erhi irhegeko lya Nnâmahanga agomîre, n’abagoma bône bacilêrhere obuhane. 3 Abarhegesi baàrhali ba kuyôbohwa n’abajira aminja, ci abajira amabî bo bakwânîne okubayôboha. K’olonzize okurhayôboha abarhegesi? Okâjira aminja, bakusîma, 4 bulya abo barhegesi Nnâmahanga wabarhumaga mpu bakujirire aminja. Ci erhi wankakola amabî, oyôbohe; bulyâla arhali busha bahêkera engôrho. Bali ntumwa za Nyamuzinda na baganda b’obukunizi bwâge balyûza abakola amabî. 5 Kuziga kukwânîne okubayumva, arhali bwôba bwône burhumire, ci n’izù ly’omu murhima lirhumire. 6 Kwo kunarhuma mwavurha okwo; bulya abarhegesi kwo banali nka baganda ba Nnâmahanga bajira omukolo gwâbo. 7 Mukâha ngasi muguma ebi anakwânîne: omuvurhîsa, mumuvurhire; omuhôza, mumuhe ihôro; ow’okurhînywa, mumurhînye; n’okwânîne okukuzibwa, mumukuze.

Obuzigire lyo ishwinjiro ly’amarhegeko

8 Murhabêraga omu mwenda gw’omuntu aha nyuma ly’omwenda gw’obuzigire; bulya ozigîre abâbo erhi ayunjuzize amarhegeko goshi. 9 Kwo binali; aga marhegeko^t: Orhahîra okahusha; orhahîra okaniga; orhahîra okazimba; o­rhahîra okayemêra enyifinjo mbî, n’agandi marhegeko, goshi gali muli eci cinwa^u: Ozigire abinyu nk’oku ocizigira wene. 10 Ahali obuzigire harhankaboneka bubî oku bandi. Kuziga obuzigire lyo ishwinjiro ly’amarhegeko.

Obuce buli hofi

11 Câba murhababiri mango gahi gano rhulimwo. Amango g’okuzûka gahi­sire. Obucire bukola burhuli hofi kulusha amango rhwarhondêraga okuyemeêra. 12 Obudufu bwaling’igera, n’obuce buyiruka. Kuziga rhulekage ebijiro by’omwizimya, rhufumbarhe amatumu g’obulangashane. 13 Rhucîkenge omu lugendo lwirhu nk’oku kukwânîne okujira izûba lyabasha. Rhuleke obudambî n’endalwe; nta kuhusha na nta kujira eby’obumaguza; nta nnongwe na nta bumvu; 14 mucihundikire Nyakasane Yezu Kristu, murhanacikâg’irhogoza omubiri omu kushimba enyifinjo zâgwo.

14

Okuzigira abazamba

1 Oli ngonyi omu buyemêre mumuyankirire buzira kumujisa kadali oku bimurhindiza. 2 Hali omanya mpu ankalya ngasi biryo; omuzamba yehe arhalya ezirhali nshogo-lubala zône. 3 Owalya amanye arhagayaguzagya orhalya; n’orhalya arhagambaga owalya, bulya Nnâmahanga amuyankirîre. 4 Oli ndi w’oyo mpu watwa olwa mwambali wa bene? Ayimanzire erhi ahirimire, okwo kuyêrekire nnâhamwâbo. Ci kuyimanga anayôrha ayimanzire, bulya arhali misi Nyakasane abuzire y’okumulanga arhahirime. 5 Hali omanya mpu olusiku lurhashusha lundi; haligi n’owundi omanya mpu ensiku zoshi ziri kuguma. Ngasi muguma ashimbe oku abwîne omu irhwe lyâge. 6 Okenga ensiku, akujira Nyakasane orhumire; n’olya ngasi biryo, Nyakasane orhuma akujira, bulya avuga Nnâmahanga omunkwa; orhalya naye Nyakasane orhuma akuleka, anavuga Nnâmahanga omukwa. 7 Bulya ntâye muli rhwe ocilamira yene, na ntâye ocifîra yene. 8 Rhukalama, Nyakasane rhulamira, na rhukafa, Nyakasane rhufîra. Omu kalamo n’omu lufù, rhuli ba Nyakasane. 9 Bulya Kristu afîre anafûka mpu lyo aba Mwâmi w’abafîre n’abazîne. 10 Ci w’oyo, ci­rhuma otwa olubanja lwa mwene winyu? Nawe we, cirhuma ogayaguza mwene winyu? Kali rhweshi rhweshi rhwâhamagalwe omu lukîko lwa Nyamuzinda, 11 bulya kuyandisirwe, mpu^v: Nyakasane adesire, erhi: Mbofa akalamo kani orhabwîni ngasi idwi lyanfukamîra na ngasi lulimi lwaha Nyamuzinda irenge Iyage! 12 Kuli kuderha oku ngasi muguma muli rhwe ânabûlane yene embere za Nnâmahanga. 13 Kuziga rhuleke okukatwîrana emanja rhwêne na nnene; rhumanye erhi­ kwo rhwankarhuma mwene wirhu asârhala erhi ahirima. 14 Mmanyire, nnanyemîre muli Nyakasane oku nta kantu kahumânya omu bwôrhere bwâko; ci obwîne oku kantu kalebe kali kabî, oyo kanamuhumânya. 15 Erhi wankalerhera mwene winyu oburhe erhi biryo birhuma, erhi orhacishimbiri enjira y’obuzigire. Mâshi omanye wankarhuma mwene winyu Kristu afîraga ahera erhi biryo byâwe birhuma! 16 Mumanye mwankalangika irenge lìnyu oku bijâci. 17 Kali Obwâmi bwa Nyamuzinda burhali bwâmi bwa biryo erhi bwa binyôbwa, ci buba bushinga­nyanya, na murhûla, na nshagali muli Mûka Mutagatifu. 18 Okolera Kristu ntyôla, asimîsa Nnâmahanga, n’abantu banamusîme. 19 Kuziga kukwânîne rhushimbulire ebilêrha omurhûla n’ebyankarhabâla abirhu. 20 Mâshi omanye wankanashâba omukolo gwa Nnâmahanga erhi biryo birhuma. Neci, ntahabiri oku ebiryo byoshi biri binja; ci bihinduka bibî oku muntu obirya omu kusaârhaza abandi. 21 Kuli kwinja okurhâlya enyama, okurhanywa erivayi, n’oku­rhajira akantu kankarhuma mwene winyu asârhala, erhi ahirima, erhi abula emisi. 22 Obuyemêre bwawe ogwêrhe, obulange omu murhima gwâwe embere za Nnâmahanga. Iragi lyâge omuntu omurhima gwâge gurhalongoza amango adwîrhe ahiga ebi ajira! 23 Ci ngasi yeshi ojakw’alya anadwîrhe arhindira, erhi mîra ayâgaga, bulya arhashimbiri izù ly’obuyemêre bwâge; na ngasi kantu karharhenga omu izù ly’obuyemêre erhi câha.

15

1 Rhw’ono, rhwe rhugwêrhe emisi, kukwânîne rhulembere obuzamba bw’engonyi, rhunaleke okukalongereza ebirhusimîsize. 2 Ngasi muguma muli rhwe alonze okusimîsa ababo omu kujira aminja n’omu kuhâna olwiganyo lwinja. 3 Bulya Kristu naye arhalongerezagya ebimusimîsize yêne; ci nk’oku biyandisirwe^w: Ebijaci by’abakujâcira nabirage nie biciyôhakwo. 4 N’ebyayandikagwa mîra byoshi, rhwe byayandikiragwa, mpu bibe nyigîrizo zirhu, lyo rhuba n’obulangalire omu kubona kurhi Nnâmahanga akag’irhandûla n’okurhuliriza olubaga lwâge omu Mandiko matagatifu. 5 Mâshi Nyamuzinda, cisiki c’okulembera amalibuko n’ec’oburhulirize^x, ammuhe okuyumvanya mwêne na nnene oku lwiganyo lwa Yezu Kristu, 6 lyo mweshi haguma n’omurhima muguma n’izù liguma, muha Nyamuzinda n’Ishe wa Nnawirhu Yezu irenge. 7 Co cirhumire mukayankirirana mwêne na nnene nka kulya Kristu ammuyankiriraga oku irenge lya Nyamuzinda. 8 Ka mmubwîne bwinja: Kristu acîjizire murhumisi w’abakembûle, mpu lyo ayunjuza amalaganyo Nyamuzinda alaganyagya bashakulûza bâbo. 9 Nabo abapagani bakuza Nyamuzinda erhi bwonjo bwâge burhuma, nka kulya Amandiko gadesire, mpu: Okwo kwo kwanarhume nakukuza omu mashanja, nnanyimbe irenge ly’izîno lyâwe. 10 Kuyandisirwe kandi, mpu^y: Mwe mashanja g’igulu, mucîshinge haguma n’olubaga lwage. 11 Kushubir’iyandikwa, mpu^z: Mwe mashanja mweshi, mukuze Nyakasane, ninyu lubaga lwoshi lw’igulu, mukome kagasha. 12 Naye Izaya adesire, mpu^a: Mwene Yese âyisha, ayish’irhegeka amashanja goshi; ye wanaba bulangalire bw’abantu b’igulu lyoshi. 13 Nyamuzinda w’okulangalirwa ammuhe amasîma n’omurhûla omu buycemêre bwinyu, lyo muyunjula bulangalire oku buzibu bwa Mûka Mutagatifu.

III. Enyushulo

Obugo bwa Paolo

14 Nani niene mmanyire kwinja, bene wirhu, oku mw’oyo muyunjwîre nke­ngêro nyinja, oku muyunjwîre ngasi bumanye, n’oku muhashire okukahanûlana mwêne na nnene. 15 Ci kurharhumire ntammuyandikira, na haguma ntammufyefyerhîze, nti mmukengêze, nnanshimbe izù ly’enshokano Nnâmahanga anshobôzize 16 y’okuba muja-bugo wa Yezu Kristu omu bapagani na mudâhwa w’Emyanzi y’Akalembe ya Nnâmahanga, nti lyo enterekêro y’abapagani ehi­nduka ntagatifu muli Mûka Mwimâna, enasimîse Nnâmahanga. 17 Ntyôla nani nancîkunga muli Yezu Kristu nkalola omukolo nkolera Nyamuzinda. 18 Bulya ntâko nakahalîzize okuderha ebi Yezu Kristu arha­njirisagya mpu lyo abapagani bayumva, omu nderho n’omu bijiro, 19 oku buha­she bw’ebimanyiso n’ebisomerîne, n’oku buhashe bwa Mûka Mutagatifu. Ntyôla kwo nalumîzize Emyanzi y’Akalembe ya Kristu kurhenga e Yeruzale­mu kuhika e Iliriya. 20 Ci kwône nalonza okumanyîsa Emyanzi y’Akalembe aha izîno lya Kristu lirhal’isag’imanyibwa, nti ntag’iyûbakira oku ciriba cahumbagwa n’owundi, 21 nti lyo nnanshimba kulya kuyandisirwe, mpu^b: Balya barhasag’imubwirwa, bâmubone, na balya barhasag’iyumva bamuderha, bâmuyumve.

Emihigo y’okubalama

22 Okwôla kwo kwakazag’impanza kanji-kanji okuja emwinyu. 23 Ci lero bunôla nta mukolo ncigwêrhe mwo bino bihugo, na kulya kuba kurhenga myâka minji erhi kucifinja ncifinja okuja emwinyu, 24 hano nja e Hispaniya… Lero nnangalire nti nammubona hano ngera, na nti mwe mwanayish’impisa omu njira y’okujayo bano mba namayûs’immukumbuluka. 25 Ci bunôla nkola narhang’ija e Yeruzalemu, ngend’irhumikirayo abatagatifu. 26 Bulya Macedoniya n’Akaya bàhizire okusholôlera abatagatifu b’e Yeruzalemu bali omu bulagîrire. 27 Neci, bahizire okujira ntyo, ci erhi banakurhegesirwe; bulyâla, akaba abapagani bashangîre oku minja g’obunya-mûka, nabo bakwânîne babarhabâle n’aminja g’en’igulu. 28 Hano mba namayûsa ogwo mulimo, na hano mba namabafumbika eyo nsholôlo, lyo naja e Hispaniya, ngerere emwinyu. 29 Nnamanyire oku obu naja emwinyu, nayisha ndwîrhe obwimâna bw’obwa­nga bwa Kristu. 30 Mmuhunyire, mâshi bene wirhu, Nnawirhu Yezu Kristu orhumire n’obu­zigire bwa Mûka Mutagatifu, nti mundwîre omu kusengerera emwa Nnâmahanga, 31 lyo nfuma ababula-buyemêre b’e Yudeya, lyo n’entûlo nahêka e Yeruzalemu eyankirirwa kwinja n’abatagatifu. 32 Na ntyo nyishe emwinyu n’enshagali, na Nyamuzinda akalonza, nduhûkire hitya ekagarhî kinyu. 33 Nyamuzinda w’omurhûla abe nyinyu mweshi! Neci, Ntyo!

16

Amahano mazinda n’omusingo

1 Mmuhunyire muyankirire kwinja mwâli wirhu Febe, murhumisi-kazi w’Ekleziya y’e Cenkri. 2 Mumuyankirire muli Nyakasane nk’oku binakwânîne abatagatifu, munamurhabâle oku ngasi kantu ankalagîrirakwo, bulya naye arhabîre bene wirhu banji, na ciru nani niene. 3 Mundamukize Priska n’Akwila, bo rhukola rhweshi muli Kristu Yezu; 4 ciru balinzig’itûbwa irhwe mpu lyo banciza; arhali nienene nkwânîne okubavuga omunkwa, ci n’Ekleziya z’âbarhengaga omu bapagani zoshi. 5 Mundamukize n’endeko y’abemêzi babugânana aha mwâbo. Mundamukize omwîra wâni Epeneto, ye ntûlo ntanzi Aziya yarhûlaga Kristu. 6 Mulamuse Mariya wammurhamîre kulya. 7 Mulamuse Androniko na Yuniya; bali ba bûko bwirhu, rhwànali omu mpamikwa rhweshi nabo; ziri ntu­mwa za kukengwa zanshokoleraga okuba baganda ba Kristu. 8 Mundamukize Ampliyato; aba muzigirwa wâni bwenêne muli Nyakasane. 9 Mundamukize owirhu Urbano rhukola rhweshi muli Kristu, n’omwîra wâni Staki. 10 Mulamuse Apeli; ayêrekîne oku anaba okuli muganda wa Kristu. Mulamuse ab’aha mw’Aristobulo boshi. 11 Mundamukize Herodiyoni; aba wa bûko bwâni. Mulamuse ngasi boshi b’aha mwa Narsisi bali ba Nyakasane. 12 Mulamuse Trifesa na Trifoza bakârhamira Nyakasane. Mulamuse Persida muzigirwa wâni; arhamîre bwenêne omu kukolera Nyakasane. 13 Mundamukize Rufo, ntôle ya Nyakasa­ne; mundamukize n’omuzire wâge na nyâma. 14 Mulamuse Asinkrito, na Flegonti, na Hermesi, na Patroba, na Herma, na bene wirhu bali boshi. 15 Mulamuse Filologo na Yuliya, Nereyo na mwâli wâbo, na Olimpiya, n’abata­gatifu boshi baba nabo. 16 Mulamusanye n’ehinunugurho hitagatifu. Ekleziya za Kristu zoshi zimmulamusize. 17 Mmuhunyire, bene wirhu, nti mucilange kwa bala bakâlonza okummushâbira n’okummusârhaza, n’obwo arhali ntyo kwo mwayigîrizibwe; abo mubayâke. 18 Bulya abantu ba bene abo barhakolera Nnawirhu Kristu; ci enda zabo; kandi n’enderho zabo nnunu-nnunu n’ez’obulimirizi, banarhebe emirhima y’abarhabâmwo bulyâlya. 19 Neci, omwanzi gw’obumvi bwinyu gwalumîre hoshi; munsimîsize nani; ci kwônene nalonza mube benge omu minja na bahwinja omu bubî. 20 Nyamuzinda w’omurhûla arhayimang’ivungunyula Shetani aha magulu ginyu. Enshokano ya Nnawirhu Yezu Kristu ebe ninyu! 21 Owirhu Timoteyo rhukola rhweshi ammulamusize bo na Luciyo, na Yasoni, na Sosipatro, b’omu bûko bwâni. 22 Nani mmulamusize muli Nyakasane, nie Tersiyo nayandikaga agâla maruba. 23 Gayo ompandîsa, nie n’Ekleziya yoshi, mpu asingi. Erasto, ye mubisi w’ebirugu by’ecishagala, bona mwene wirhu Kwarto, mpu mmulamuse. [ 24 Enshokano ya Nnawirhu Yezu Kristu ebe ninyu mweshi! Amen!] lrenge kuli Nyamuzinda emyâka n’emyâka!] [ 25 Ayagirwe Olya ogwêrhe obuhashe bw’okummuzibuhya omu Myanzi y’Akalembe nyigîriza n’omu bugo bwa Yezu Kristu, nk’oku bifulwîrwe mwa lirya ihwe lyàli lifulike amagana g’emyâka. 26 Ci lero buno likola limanyîkîne, n’oku bulonza bwa Nnâmahanga oyôrha abâho emyâka n’emyâka, oku burhabâle bw’amandiko g’abalêbi, lyahisire omu mashanja goshi mpu balimanye, lyo bashimba enjira y’obuyemêre. 27 Kuli oyo Nyamuzinda, oba yêne mushinganyanya, irenge emyâka n’emyâka, Yezu Kristu orhumire! Amen!]

---

 ^a1.14 : Abagereki, bo halya basomire, nk’Abaroma. Ci kanji-kanji, omu kanwa ka Paolo, Abagereki go mashanja g’abantu barhali Bayahudi, bo bapagani.

 ^b1.17 Hab 1,1-5; 2, 1-4; Hb 10, 38.

 ^c2.6 : Lul 61 (62). 13.

 ^d2.12 : Irhegeko lya Musa.

 ^e2.24 : lola Iz 52, 5; Ez 36, 20.

 ^f2.28 : Emilongo 25-26: Nyamuzinda okembûla omurhima, lola Lush 30, 6; Lush 10, 14-16; okukembûla omurhima, lola Yer 4,4; Rm 2, 25-29; Fl 3, 3; obubatizo bwo bukembûle burhajiragwa na maboko ga muntu, lola Kl 2, 11a.

 ^g3.4 :Lul115 (116), 11; Lul 50, 6.

 ^h3.18 : Lola ccitabu c’Ennanga n’omulêbi Izaya.

 ⁱ3.23 : Eryo irenge lya Nyamuzinda, bwo buzîne bwage rhuhâbwa omu nshokano y’inêma ly’obucèse.

 ^j4.3 : Murh 15, 6.

 ^k4.8 : Lul 31 (32), 1-2.

 ^l4.17 : Murh 17, 5.

 ^m4.18 : Murh 15, 5.

 ⁿ6.4 rhwàbishwa: Mîra owabatizibwa akag’ìlohwa omu mîshi, abe nk’ojire omu nshinda.

 ^o6.4 : Irenge ly’lshe, bwo buhashe bwâge bugala byoshi.

 ^p6.6 omuntu wirhu wa mîra, bwo bworhere rhwàlimo erhi rhuciri banya-byâha.

 ^q7.7 Orhakaz’iba magene, kuli kutwa bwofi ebinwa biba omu Luh 20, 17.

 ^r8.10 : Kurhenga omuntu ajira ecâha, omubiri gwage gukola gwa kufa, gunakola gurhuma olufù lwamuhika omu mûka, erhi ankajira ecâha cìnene; ci Mûka Mutagatifu yehe ali buzîne n’imerero ly’obufûke.

 ^s8.23 : Ecikinja ca Mûka, bwo buzîne bwa Nyamuzinda, yo mburho y’irenge rhwâfûkemwo.

 ^t8.36 : Lul 43, 23.

 ^u9.7 : Murh 21, 12.

 ^v9.9 : Murh 18, 10. 14.

 ^w9.12 : Murh 25. 23.

 ^x9.13 : Mal 1, 2-3.

 ^y9.15 : Lub 33, 19.

 ^z9.17 : Lub 9, 16.

 ^a9.25 «Loammi», izîno lya mwâna wa Hozeya, lidesire «orhali lubaga lwâni »: Hoz 2, 23

 ^b9.26 : Hoz 2, 25; 2,1.

 ^c9.28 : Iz 10. 22-23.

 ^d9.29 : lz 1, 9.

 ^e9.33 : mulongo 33c, lola lz 28. 16.

 ^f10.5 : Lev 18,5.

 ^g10.13 : Yow 3,5.

 ^h10.15 10, 15: lz 52. 7.

 ⁱ10.16 10, 16: Iz 53. 1.

 ^j10.18 : Lul 18 (19). 5.

 ^k10.19 : Lush 32, 21.

 ^l10.20 : Iz 65, 1.

 ^m10.21 : Iz 65. 2.

 ⁿ11.8 : Lush 29, 3; lz 29, 10.

 ^o11.10 : Lul 68 (69), 23-24.

 ^p11.26 Hashushire hitya Iz 46, 13.

 ^q11.27 : Iz 59, 20; Yer 31, 31-34.

 ^r12.19 : Lush 32, 35.

 ^s12.20 : Mig 25, 21-22

 ^t13.9 : Lub 20, 13-17.

 ^u13.9 : Ozigire owinyu….., lola Lev 19, 18.

 ^v14.11 : lz 45, 23; 49, 18.

 ^w15.3 : Lul 68 (69), 10.

 ^x15.5 : 2 Sam 22, 50; Lul 17, 50.

 ^y15.10 : Lush 32. 43.

 ^z15.11 : Lul 116 (117). 1.

 ^a15.12 : Iz 11. 10; Rm 15, 19: Iliriya càli cihugo luhu-nyanja Adriyatika, ye Sloveniya ene

 ^b15.21 : : lz 52. 15.